METROPOLİTEN ALANDA KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARINDA YOKSULLUK VE MÜLKİYETE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ. Kadir Kaan SAKAKLI

Transkript

1 METROPOLİTEN ALANDA KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARINDA YOKSULLUK VE MÜLKİYETE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ Kadir Kaan SAKAKLI DOKTORA TEZİ ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HAZİRAN 2012 ANKARA

2

3 Kadir Kaan SAKAKLI tarafından hazırlanan METROPOLİTEN ALANDA KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARINDA YOKSULLUK VE MÜLKİYETE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ adlı bu tezin Doktora tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Şule KARAASLAN Tez Danışmanı, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı.. Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalında Doktora tezi olarak kabul edilmiştir. Prof. Dr. Sare SAHİL... Mimarlık Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Nilgül KARADENİZ... Peyzaj Mimarlığı Anabilimdalı, Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Ebru Vesile ÖCALIR.. Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Demet EROL.. Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi Tarih :.../. / Bu tez ile G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu Doktora derecesini onamıştır. Prof. Dr. Bilal TOKLU Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü..

4 TEZ BİLDİRİMİ Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. Kadir Kaan SAKAKLI

5 iv METROPOLİTEN ALANDA KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARINDA YOKSULLUK VE MÜLKİYETE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ (Doktora Tezi) Kadir Kaan SAKAKLI GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Haziran 2012 ÖZET Bu çalışmada kavramsal açıklamalardan sonra, Dünyada ve Türkiye de uygulanan stratejiler incelenmiş ve bu stratejiler kullanılarak oluşturulan kentsel dönüşüm uygulamaları üzerinde durulmuştur. Bunun yanı sıra Türkiye de ve Dünyada uygulanan kentsel dönüşüm çalışmaları yasal yönetsel ve kavramsal açıdan incelenmiştir. Böylelikle Türkiye ye özgü koşulları taşıyan kentsel dönüşüm kararları geliştirilmiş ve sonuçta Türkiye ye özgü yoksulluk ve mülkiyet kaynaklı sorunların giderilmesine yönelik bir kentsel dönüşüm modeli ortaya konmuştur. Tezin amacı değişen, gelişen ve dönüşen fiziki mekânı hedef alan kentsel dönüşüm uygulamalarının sosyal ve ekonomik mekândaki etkilerini saptamak, ulusal ve uluslararası ölçekte kentsel dönüşüm alanlarında uygulanan modelleri başarılı yönleri matematiksel modellemelerle karşılaştırmak ve Türkiye de en başarılı kentsel dönüşüm modelinin nasıl ortaya konabileceği sorusuna cevap aramaktır. Yapılan çalışmada öncelikle ulusal ve uluslararası ölçekte başarılı kentsel dönüşüm örnekleri incelenerek donüşüm sonucu kazanan ve kaybeden grupların varlığı araştırılmış, ardından incelenen

6 v sosyal ve ekonomik durum matematiksel modellerle desteklenerek uluslararası ölçekte de tüm metropoliten kentlerde uygulanabilecek çözüm önerisi ortaya konmuştur. Bilim Kodu : Anahtar Kelimeler : Kentsel Dönüşüm, Yoksulluk, Mülkiyet, Metropoliten Alan Sayfa Adedi : 401 Tez Yöneticisi : Prof. Dr. Şule KARAASLAN

7 vi METROPOLITAN AREA URBAN POVERTY AND PROPERTY FOR APPLICATIONS FOR A TRANSFORMATION MODEL (Ph.D. Thesis) Kadir Kaan SAKAKLI GAZİ UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY June 2012 ABSTRACT After the conceptual explanations in this study, Turkey and the world was created by using these strategies are examined and implemented strategies are focused on urban regeneration applications. In addition, the urban renewal efforts in Turkey and around the world are examined the legal, managerial and conceptual aspects. Thus, urban renewal decisions who meet the conditions peculiar to Turkey and eventually developed for the elimination of endemic poverty and related problems for the property revealed a model of urban transformation. Its aim is for this reason that changing, developing and transforming the physical space applications targeted at the social and economic crest determine the effects of urban renewal, urban regeneration areas of national and international scale to compare the models using realistic models and mathematical aspects of a successful urban renewal areas in Turkey's most successful model of how that is a possible for you to answer the question. Therefore, national and international scale, first successful examples of urban regeneration was investigated by examining the presence of groups of winners and losers as a result of conversion,

8 vii and then analyzed on an international scale by supporting social and economic situation in the mathematical models proposed solution can be applied in all metropolitan cities have been revealed. Science Code : Key Words : Urban regeneration, poorness, Property, Metropolitan Area Page Number : 401 Adviser : Prof. Dr. Şule KARAASLAN

9 viii TEŞEKKÜR Çalışmalarım boyunca değerli yardım ve katkılarıyla ben yönlendiren Hocam Prof. Dr. Şule KARAASLAN a yine kıymetli tecrübelerinden faydalandığım hocalarım Prof. Dr. Nilgül KARADENİZ ve Yard.Doç. Dr. Demet EROL a, ayrıca maddi ve manevi destekleriyle beni hiçbir zaman yalnız bırakmayan çok değerli aileme, Gonca ve Hakan KARABULUT a teşekkürü bir borç bilirim.

10 ix İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... iv ABSTRACT... vi TEŞEKKÜR... viii İÇİNDEKİLER... ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ... xiii ŞEKİLLERİN LİSTESİ... iii 1.GİRİŞ DÖNÜŞÜME İLİŞKİN KAVRAMLAR Gecekondu Kentsel Yoksunluk Kentsel Dönüşüm Yoksulluk DÜNYADA VE TÜRKİYE DE DÖNÜŞÜMÜN TARİHSEL SÜRECİ Dünyada Kentsel Dönüşümün Tarihsel Süreci Devlet eliyle yeniden geliştirme çalışmaları (19. yy. ortalarından lara kadar) Çok boyutlu yeniden gelişim (redevelopment) ve sağlıklaştırma (rehabilitation) çalışmaları ( ) Gayrimenkulü esas alan kamu-özel ortaklığı dönüşümleri ( ) Ortaklık modellerinin devam ettiği ve toplumun yeniden hatırlandığı dönüşüm çalışmaları (1990 sonrası) Türkiye de Kentsel Dönüşüm Süreci...33

11 x Sayfa 4. KENTSEL DÖNÜŞÜM MODELLERİ, UYGULAMA ARAÇLARI ve STRATEJİLER Kentsel Dönüşüm Modelleri Alansal temizleme Yeniden canlanma - canlandırma Yenileme - yenilenme Yeniden geliştirme Yeniden üretim Eski haline getirme, esenleştirme: Rehabilitation Kentsel Dönüşüm Stratejileri Yönetim ve örgütlenme stratejileri Ekonomik yapıya ilişkin stratejiler Sosyal yapıya ilişkin stratejiler KENTSEL DÖNÜŞÜM DÜNYA VE TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Kentsel Dönüşüm Yaklaşımları Dünya Örnekleri Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin değerlendirilmesi Kentsel Dönüşüm Yaklaşımları Türkiye Örnekleri Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin değerlendirilmesi HİPOTETİK EN BAŞARILI MODELİN ORTAYA KONMASI Araştırmanın Yöntemi Yöntem ve metodoloji Araştırmada kullanılacak analiz yöntemleri... 80

12 xi Sayfa 6.2. Kentsel Dönüşüm Dünya Örneklerinden En Başarılı Olanların Ortaya Konması Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özellikleri arasında öncelik sıralaması Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin alt başlıkları Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri ortak özelliklere göre incelenmesi Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri arasında en başarılı 3 örneğin ortaya konması Kentsel Dönüşüm Türkiye Örneklerinden En Başarılı Olanların Ortaya Konması Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özelliklerinin ortaya konması Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özellikleri arasında öncelik sıralaması Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özelliklerinin altbaşlıkları Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri ortak özelliklere göre incelenmesi Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri arasında en başarılı 3 örneğin ortaya konması Hipotetik En Başarılı Model İçin Bileşenlerin Ortaya Konması Kentsel dönüşüm modelinde halk katılımı bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde finansman bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde uygulama biçimi bileşeni...241

13 xii Sayfa Kentsel dönüşüm modelinde konut edinme koşulları bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde dönüşüm sonrası fiziksel değişim bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde STO desteği bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde dönüşüm sonrası halkın sosyo kütürel durumu bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde özel sektör desteği bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde yaşayanların gelir durumu bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde fonksiyon değişikliği bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde kazançlı çıkanlar bileşeni SONUÇ ve TARTIŞMA KAYNAKLAR EKLER EK-1 Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri EK-2 Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri.345 ÖZGEÇMİŞ.. 401

14 xiii Çizelge Çizelge 3.1. Çizelge 5.1. Çizelge 5.2. ÇİZELGELERİN LİSTESİ Dünyada kentsel dönüşümün tarihsel süreçte geçirdiği gelişim Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Sayfa Çizelge 6.1. Araştırma yöntem özeti 72 Çizelge 6.2. Yöntem adımları ayrıntılı şeması 73 Çizelge 6.3. Kentli Hakları Deklarasyonu ve Avrupa Kentsel Şartı Ortak özellikler 87 Çizelge 6.4. Analitik Hiyerarşi Yöntemine göre ikili matris yapısı 94 Çizelge 6.5. Ortak özelliklerin matris yapılanma sonucu aldığı önem puanları 95 Çizelge 6.6. Ortak özelliklerin aldığı katsayılar 96 Çizelge 6.7. Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 102 Çizelge 6.8. Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 102 Çizelge 6.9. Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 103 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 104 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 104 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 105 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması 106 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 107 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 108 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 108

15 xiv Çizelge Sayfa Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 109 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 110 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması 111 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 112 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 112 Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 113 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 114 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 114 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 115 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması 116 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 117 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 117 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 118 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 119 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 119 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması 120 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 121 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 121 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 122 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 123 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 123

16 xv Çizelge Sayfa Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 124 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması 125 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 126 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 126 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 127 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 127 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 128 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması 129 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 130 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 130 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 131 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 132 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 132 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 133 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması 134 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 134 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 135 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 136 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 136 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 137

17 xvi Çizelge Sayfa Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması 138 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 139 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 139 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 140 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 141 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 141 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 142 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması 143 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 143 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 144 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 145 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 145 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 146 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması 147 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 148 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 148 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 149 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 150 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 150 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 151

18 xvii Çizelge Sayfa Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması 152 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 153 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 153 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 154 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 155 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 155 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması 156 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 157 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 157 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 158 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 159 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 159 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 160 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması 161 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 162 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 163 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 163 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 164 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 165 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması 166

19 xviii Çizelge Çizelge Kentsel Dönüşüm Örneklerinin Örneklerin Toplam Aldıkları Puanlar Sayfa 167 Çizelge Analitik Hiyerarşi Yöntemine göre ikili matris yapısı 173 Çizelge Ortak özellik önem puanlama yapısı 174 Çizelge Ortak özellik önem katsayı yapısı 175 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 180 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 181 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 182 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 183 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 183 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 184 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 185 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 186 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 186 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 187 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 188 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 189 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 190 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 191 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 192 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 193

20 xix Çizelge Sayfa Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 193 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 194 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 195 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 196 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 196 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 197 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 198 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 199 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 199 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 201 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 202 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 203 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 204 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 204 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 205 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 206 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 207 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 208 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 209 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 210

21 xx Çizelge Sayfa Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 211 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 212 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 212 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 213 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 214 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 214 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 215 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 216 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 217 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 217 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 218 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 219 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması 219 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 220 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 221 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 222 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 222 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 223 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 224

22 xxi Çizelge Sayfa Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması 225 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması 226 Çizelge Uygulama biçimi altbaşlıkları ve puanlaması 227 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması 228 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları 229 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması 230 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması 230 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması 231 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması 232 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması 232 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması 233 Çizelge Kentsel Dönüşüm Türkiye Örneklerin Toplam Aldıkları Puanlar Çizelge Halk katılımı başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge Modelin finansmanı başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge Uygulama Biçimi başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge Konut edinme koşulları başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge STO desteği başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması

23 xxii Çizelge Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge Özel sektör desteği başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge Yaşayanların gelir durumu başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge Fonksiyon değişikliği başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Çizelge Kazançlı çıkanlar başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Sayfa

24 xxiii ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil Sayfa Şekil 6.1. Hipotetik en başarılı modelin ortaya konması 79 Şekil 6.2. AHY Yapısı 81 Şekil 6.3. Şekil 6.4. Ağırlıklı dağıtım istatistiksel yöntemi kullanılarak verilen puanlar Ağırlıklı dağıtım istatistiksel yöntemi kullanılarak verilen puanlar Şekil 6.5. Hipotetik En Başarılı Model Şeması 235 Şekil 6.6. Kentsel dönüşüm modelinin halk katılımı bileşeni 238 Şekil 6.7. Kentsel dönüşüm modelinde finansman bileşeni 241 Şekil 6.8. Kentsel dönüşüm modelinde uygulama biçimi bileşeni 244 Şekil 6.9. Kentsel dönüşüm modelinde konut edinme koşulları bileşeni 248 Şekil Kentsel dönüşüm modelinde fiziksel değişim bileşeni 251 Şekil Kentsel dönüşüm modelinde STO desteği bileşeni 255 Şekil Şekil Şekil Şekil Kentsel dönüşüm modelinde dönüşüm sonucu halkın sosyo kültürel durumu bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde özel sektör desteği bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde yaşayanların gelir durumu bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde fonksiyon değişikliği bileşeni Şekil Kentsel dönüşüm modelinde kazançlı çıkanlar bileşeni 275

25 1 1. GİRİŞ Kentlerin dinamik bir organizmaya benzediği, zaman içinde sosyo-kültürel, ekonomik, teknolojik ve fiziksel açılardan değişime, dönüşüme uğradıkları bir gerçektir. Sanayi devrimi ile birlikte, ondokuzuncu yüzyılın getirdiği büyük sosyo-ekonomik ve kültürel dönüşümlerin, kent mekânı üzerinde önemli etkileri olmuştur. Yirminci yüzyılın ilk çeyreği, İkinci Dünya Savaşı'nın ardından yeni bir kentsel yapılanmayı zorunlu kılmıştır. Savaş sonrası bozulan ekonomi, sosyal sorunlar, kentlerde büyük bir çöküş başlamasına yol açmıştır. Kentsel dönüşüm kavramının ortaya çıkışı bu döneme rast gelmektedir. Amerika ve Avrupa ülkeleri başta olmak üzere, tüm Dünya, kentsel dönüşüm girişimlerine bu dönemde başlamıştır. 1950lerde eski kentleri yıkıp, yerine yeni kentler kurma şeklinde işleyen bu süreç, daha sonraları kentsel koruma düşüncesinin paralelinde ilerleyerek, yeniden oluşum, yeniden canlandırma, rehabilite etme gibi kavramlarla yer değiştirmiştir. Ancak, bir taraftan mevcut kentler yenilenirken, diğer taraftan kentlerin nüfusları ve nüfus yoğunlukları hızla artmış, dolayısıyla kentsel dönüşüm çabaları, kentleşme hızına yetemez olmuştur. Tüm dünyada, metropoliten kentlerin giderek önem kazandığı, bulundukları bölgedeki diğer küçük kentleri hâkimiyetleri altına aldıkları izlenmiştir. Teknolojinin gelişmesi, ulaşım, bilgi ve iletişimde meydana gelen ilerlemeler ve kapitalizmin etkisi ile pek çok toplumsal dönüşüm de kaçınılmaz olarak ortaya çıkmıştır. Toplumlar arasında giderek büyük uçurumlar oluşmaya başlamış, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ile gelişmiş ülkeler arasındaki toplumsal farklılıklar, ülkelerin kentleşme hızı ve yönü konusunda etkili olmuşlardır. Tüm dünyada süregelen bu hareketler, bir yandan Dünya kentlerini daha da ileriye taşımayı, bilgi toplumunu geliştirmeyi hedeflemekte iken, diğer yandan

26 2 kentlerde ortaya çıkan ve kentsel alan içinde sermayenin yer seçimi tercihlerine bağlı yeni finans merkezlerinin yanında, özellikle eski kent merkezlerinde yeni konut çöküntü bölgeleri oluşmasında rol oynamışlardır. Türkiye de de durum Dünya ülkelerinden çok farklı değildir. Türkiye, geçmişten günümüze çeşitli medeniyetlerin bir arada yeraldığı bir kültürel yoğunluk merkezidir. Gerek sosyo-kültürel ve gerekse ekonomik faktörlerin etkisiyle, genelde fizik-mekân ve özelde kent dokusu, zaman zaman yenilemektedir. Türkiye deki yenileme süreci, pek çok ülkeye göre daha karmaşık şartlar altında devam etmektedir. Bu duruma sosyo-kültürel, ekonomik ve yasal-yönetsel kimlik farklılıkları yol açmaktadır. Son yıllarda gerek kentlerin fiziksel büyümesinin doğal bir sonucu olarak, gerek sermaye birikim süreçlerinin etkisiyle uygulanmaya başlayan kentsel dönüşüm Türkiye de önemli bir yer tutmaktadır. Yasal düzenlemeler eşliğinde gelişen geniş bir gündemin parçası olarak, büyük kentlerde dönüşüm faaliyetleri hızlanmıştır. Bu çerçevede ortaya çıkan kentsel dönüşüm uygulamaları, yasal ve yönetsel arayışlar içinde daha sağlıklı yaşama çevreleri yaratma ve kentsel yoksulluğu azaltmaya yönelik bir süreç ve hatta bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Fakat Türkiye de uygulanan dönüşüm projelerinin içeriğinin yetersiz olması ve kısa vadeli uygulamalara dönük modellerle gerçekleştirmeleri sonucu yoksulluğu arttırdığı ve kentlerin fiziksel ve sosyal yapısında düzensizlik yarattığı açık bir gerçektir. Bu çalışmada teorik açıklamalardan sonra, Dünya da ve Türkiye de kentsel yenileme incelenerek; Dünyada ve Türkiye de uygulanan stratejiler kullanılarak kentsel dönüşüm detaylı biçimde ortaya konmuştur. Bunun yanı sıra Türkiye ve Dünyaya özgü seçilen en başarılı kentsel dönüşüm örnekleri matematiksel modeller ile analiz edilmiş ve hipotetik en başarılı kentsel dönüşm model kriterleri belirlenmiştir. Hipotetik model yardımıyla Türkiye ye

27 3 özgü koşulları taşıyan kentsel dönüşüm kararları geliştirilmiş ve sonuçta Türkiye ye özgü yoksulluk ve mülkiyet kaynaklı sorunların giderilmesine yönelik bir kentsel dönüşüm modeli ortaya konmuştur. Tezin Amacı Kentsel dönüşüm sadece fiziksel olarak değil, aynı zamanda sosyal ve ekonomik açıdan da iyileştirmeleri kapsamalıdır. Sosyal ve ekonomik iyileştirme ise şüphesiz, küreselleşme ile kentlere yansıyan yoksulluğu azaltıcı olmalıdır. Oysa Türkiye de uygulanan dönüşüm projeleri ile sadece fiziki mekânın değişmesi hedeflenmekte, sosyal ve ekonomik olgular gözardı edilmektedir. Dönüşüme bu bakış açısı kentsel yoksulluğun artmasına neden olmaktadır. Fiziksel mekândaki değişiklikler, rantın kontrolsüz artmasını beraberinde getirerek, bölgede yaşayan insanların ihtiyacını karşılayan bir model oluşturmamaktadır. Uygulanan modeller mekânı tek ölçüt kabul eden bir sistemi barındırmaktadır. İşte bu nedenle tezin amacı değişen, gelişen ve dönüşen fiziki mekânı hedef alan kentsel dönüşüm uygulamalarının sosyal ve ekonomik mekândaki etkilerini saptamak, ulusal ve uluslararası ölçekte kentsel dönüşüm alanlarında uygulanan modellerin başarılı yönlerini matematiksel modellemelerle karşılaştırmak ve Türkiye de kentsel dönüşüm alanlarında en başarılı modeli ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, farklı ülkelerde hayata geçirilen ve başarıya ulaşmış kentsel dönüşüm uygulamaları ve bu uygulamaları başarıya taşıyan kriterler kapsamlı matematiksel modellerle incelenmiştir. Tezde bir durum saptaması yapmanın yanında, kentsel politika aracı olan dönüşüm uygulamaları için kentsel dönüşüm model önerisi sunmak da amaçlanmıştır. Bu nedenle öncelikle ulusal ve uluslararası ölçekte başarılı kentsel dönüşüm örnekleri incelenerek dönüşüm sonucu kazanan ve kaybeden grupların

28 4 varlığı araştırılmış, ardından incelenen sosyal ve ekonomik durum matematiksel modellerle desteklenerek uluslararası ölçekte de tüm metropoliten kentlerde uygulanabilecek çözüm önerisi ortaya konmuştur. Tezin Önemi Türkiye de ve Dünyada kentsel dönüşüm farklı modeller üzerine kurgulanmaktadır. Bu modellerin her biri kentsel dönüşümün yapılacağı alanın özelliklerine ve yaşam biçimine göre şekillenmektedir. Modellerin her biri birbirinden çok farklı özellikleri içinde barındırsa da amaçları ve sonuçları açısından birbirlerine benzemektedir. Bu tez ile ortaya konacak yeni model önerisi Türkiye de kentsel dönüşüm çalışmalarında ortaya çıkan mülkiyet ve kentsel yoksulluk sorunlarının çözümünde rehber olacaktır. Problem Bu araştırma ile Türkiye de çöküntü alanlarında yaşayan insanların sosyal, ekonomik, kültürel ve fiziksel sorunlarını çözebilmek için ortaya konan mevcut kentsel dönüşüm modelleri, uluslararası stratejilere uygun katılımın sağlanamadığı durumlarda bölge halkının fiziksel ve sosyo-ekonomik sorunlarını çözebilir mi sorusuna cevap aranacaktır. Araştırmanın hipotezleri Araştırmanın ana hipotezi: Türkiye de çöküntü alanlarında yaşayan insanların sosyal, ekonomik, kültürel ve fiziksel sorunlarını çözebilmek için ortaya konan mevcut kentsel dönüşüm modelleri, uluslararası stratejilere uygun katılımın sağlanamadığı durumlarda

29 5 bölge halkının fiziksel ve sosyo-ekonomik sorunlarına kısa vadeli çözümler getiren bir araçtır. Alt hipotez 1: Yasalarla belirtilmiş kamu politikası olan kentsel dönüşüm, bu alanlarda yaşayan insanların sosyo-ekonomik sorunlarını çözen bir araçtır. Alt hipotez 2: Uluslararası stratejilere uygun ve aktörler arası eşgüdüm ve katılımı sağlayacak örgütlenme/organizasyon modelleri, Türkiye de kentsel dönüşüm uygulamalarında sosyo-ekonomik sorunların çözümünde kullanılmamaktadır. Alt hipotez 3: Türkiye de dönüşüm alanlarının saptanmasında kullanılan kriterler, uluslararası standartlara uygun ve birçok seçim aşamasını içerisinde bulunduran ekonomik koşulları iyileştirmeye yönelik çalışmaları içermemektedir. Dönüşüm alanının seçiminde belli olan tek kriter rant getirme olasılığının yüksekliğidir. Alt hipotez 4: Türkiye de yerel/merkezi yönetim tarafından yürütülen kentsel dönüşüm, bu alanda yaşayan kiracılar ve küçük metrekareli mülkiyet sahiplerinin ekonomik sorunlarının çözümünde etkin olmamaktadır. Araştırmanın varsayımları: Türkiye nin hızlı bir kentsel fiziksel çöküntü süreci içinde olduğu, dönüşüm talebinin toplumun beklentisi olarak ortaya çıktığı varsayılmaktadır.

30 6 Her kentsel dönüşüm bölgesinin farklı sosyal, ekonomik ve fiziksel dinamikleri olmakla birlikte bu tez kapsamında her dönüşüm bölgesinin özelliklerinin aynı olduğu varsayılmıştır. Gecekondu alanlarının kentlerin gelişimini olumsuz yönde etkilediği, bununla birlikte, ülkenin toplumsal, siyasal, kültürel ve sosyal yapısını etkilediği varsayılmıştır. Türkiye de kentsel dönüşüm alanları yalnızca arsanın büyüklük kriterine bağlı olarak belirlendiği ve bu uygulamaların üst ölçek plan kararlarından bağımsız olarak yürütüldüğü varsayılmıştır. Yöntem Bu araştırmada önce konuya ilişkin literatür incelenmiştir. Bu aşamada, üniversitelerde bu konuyu ilgilendiren yüksek lisans ve doktora tezleri incelenmiştir. Çeşitli kütüphanelerde konuya ilişkin olarak daha önce ele alınmış bilimsel eserler araştırılmak suretiyle yerli ve yabancı kaynaklar tespit edilmiş, incelenmiştir. Özellikle kavramsal-kuramsal bölümlerin hazırlanmasında, yerli ve yabancı literatüre başvurulmuştur. Araştırmada yerli ve yabancı mesleki yayınların içinde yeralan makalelerin önemli katkısı olmuştur. Birleşmiş Milletler Habitat Deklerasyonu kapsamında yürüttüğü Birleşmiş Milletler Kentsel Şartları ve Avrupa Kentli Hakları Deklarasyonu standart maddelerine göre kentsel dönüşüm Dünya ve Türkiye örnekleri için başarı kriterleri oluşturulmuştur. Oluşturulan başarı kriterleri, Analitik Hiyerarşi Yöntemi kullanılarak Birleşmiş Milletler Kentsel Şartları ve Avrupa Kentli Hakları Deklarasyonunun önem sıralamasına göre puanlandırılmıştır. Bu verilen puanlar kentsel dönüşüm örneklerinin incelenmesinde kullanılmıştır. Analitik Hiyerarşi Yöntemi, Faktör

31 7 Karşılaştırma Yöntemi ve Boyutsal Analiz Yöntemi kullanılarak Dünya ve Türkiye kentsel dönüşüm uygulama örnekleri kendi aralarında öncelik sıralamasına sokulmuştur. Bu öncelik sıralaması hipotetik en başarılı örneği bulmak için kullanılacak özelliklerin ortaya konmasında etkin kullanılmıştır. Yöntem hakkında ayrıntılı bilgi Bölüm 6.1 de yer almaktadır. Tez kapsamında yapılan çalışmayı diğer benzer çalışmalardan ayıran en büyük fark kentsel dönüşüm modellerinin incelenerek sözel verilerin Analitik Hiyerarşi, Boyutsal Analiz ve Faktör Karşılaştırma matematiksel modelleri içinde birleştirilmesi ve sonuç olarak sayısal verilerin elde edilmesidir. 1970lerde geliştirilen Analitik Hiyerarşi Yöntemi kentsel dönüşüm çalışmalarında kullanılsa da yapılan çalışmalar iki örneğin birbirlerinden ayrılan farklarını ortaya koymaktan öte gidememiştir. Yine aynı şekilde yılları arasında hız kazanarak gelişen ve değişkenler arasındaki ilişkilere dayanarak verilerin daha anlamlı ve özet bir biçimde sunulmasını sağlayan birçok değişkenli istatistiksel analiz türü olan Faktör analizi, tek başına birçok akademik çalışmada kullanılmıştır. Analitik Hiyerarşi Yöntemi, Boyutsal Analiz Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma Yöntemini ortak olarak sayısal verilerle kullanılması ve çıktı olarak sözel sonuçlar üretmesi bu tezin en özgün tarafını oluşturur. Araştırmanın sınırları Mekânsal sınırlar Modele ilişkin çalışmanın fiziksel mekanı metropoliten alan olarak belirlenmiştir. Modele ilişkin verileri temin etmek üzere örnek olarak farklı ekonomik ve mülkiyet dokusuna sahip, farklı coğrafi bölgelerde bulunan ve konut dönüşümünü ön planda tutan metropoliten alan kentsel dönüşüm Dünya örneklerinden 7 adet, metropoliten alan kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinden 6 adet seçilerek karşılaştırılmıştır.

32 8 Bu araştırmada kentsel dönüşüm kentin tümünde değil, yalnızca konut alanlarında ele alınacaktır. Araştırmanın bütününde Dünya ve Türkiye deki metropoliten alandaki kentsel dönüşüm uygulamaları incelenerek; uygun modeller üzerinden yeni bir model önerisi ortaya konacaktır. Konuya ilişkin sınırlar Bu araştırmada, kentsel dönüşüm kavramı sosyo-ekonomik ve fiziksel olarak ele alınmış; ancak ağırlıklı olarak kentsel dönüşümün yasal-yönetsel boyutları ve plan hedeflerini ve stratejilerini etkileyecekler kriterler üzerinde durulmuştur. Ulusal imar mevzuatında kentsel dönüşümün her alanda, her amaçla yapılabileceği belirlenmiştir. Tek kısıtlama uygulama alanının büyüklüğüdür. Tez çalışmasında kentsel dönüşüm alanı olarak yalnızca düzensiz konut alanları seçilmiş olup; diğer kentsel fonksiyonları içeren kentsel dönüşüm uygulamaları gözardı edilmiştir. Çalışma temelde, kentsel çöküntülerin, toplumsal dönüşümlerin, ekonomik ve fiziksel değişimlerin, zamana ve mekâna bağlı olarak değişen toplumsal beklentilerin sonucu olarak ortaya çıktığını ispatlamaya yöneliktir. Bu durum kentsel dönüşüme olan gereksinimin kaynağını oluşturmaktadır. Zaman sınırı Konunun incelenmesi İkinci Dünya Savaşı ndan bugüne kadar olan süreci kapsamaktadır. Çalışma dünü irdeleyen ve bugünü sorgulayan bir kurguyla, geleceğe hazırlık olacak şekilde yönlendirilmiştir.

33 9 Araştırmanın bölümleri Araştırmanın giriş bölümünde çalışmanın amacı, önemi, hipotezleri ve yöntemi yer almaktadır. İkinci bölümde çalışmaya yön verecek kavramlar olan Gecekondu, Kentsel yoksunluk, Kentsel dönüşüm ve Yoksulluk tanımları Dünya ve Türkiye literatürüne göre açıklanmış ve birbirleriyle olan ilişkileri ortaya konmuştur. Üçüncü bölümde Dünyadaki ve Türkiye deki dönüşüm süreci incelenmiştir. Dünyada politik ve ekonomik süreçlere paralel olarak kentsel alanda geliştirilen deneyimleri ve mekân organizasyonunda kullanılan araçlarının 19. yy. ortalarından günümüze kadar geçirdiği süreçler incelenmiştir. Bu süreçler dört ana başlığa ayrılarak ortaya konmuştur. Ardından Türkiye deki dönüşüm sürecinde günümüze kadar geçen evreler incelenmiştir. Dördüncü bölümde Kentsel dönüşüm modelleri ve stratejileri başlığı altında dönüşümün Dünyada hangi tür modeller çerçevesinde uygulandığı incelenmiştir. Bunun yanında kentsel dönüşümün stratejik boyutunun da ele alındığı bu bölümde kentsel dönüşüm planlama yaklaşımları, ilkeleri, strateji geliştirme, yasal, yönetsel ve örgütsel modeller gibi noktalar üzerinde durulmuş, ayrıca özel nitelikli alanlarda gerçekleşen dönüşüm uygulamaların da benimsenen planlama ilkeleri, yaklaşımları, örneklerle ele alınarak bölümün kurgusu tamamlanmıştır.

34 10 Beşinci bölümde Kentsel dönüşüm yaklaşımları Dünya ve Türkiye örnekleri incelenmiştir. İncelenen her bir başarılı Dünya örneğinin ülkesel politikasının ardından dönüşüm alanına özgü stratejik kararları incelenmiş ve şemalaştırılmıştır. Aynı şekilde metropoliten alanlarda yapılan başarılı Türkiye kentsel dönüşüm örnekleri incelenmiş ve şemalaştırılmıştır. Hipotetik en başarılı modelin ortaya konduğu altıncı bölümde, beşinci bölümde incelenen Dünyada ve Türkiye deki kentsel dönüşüm örneklerinin ayrıntılı analiz süreçlerinden geçirilmesi ve istatistiksel metotlarla en başarılı model kararının verilebilmesini kapsamaktadır. Altıncı bölümde hipotetik en başarılı model ortaya konarken izlenecek yöntem ve istatistiksel metotlar açıklanmış ardından Dünyada ve Türkiye deki kentsel dönüşüm örneklerinin incelenebilmesi için gerekli olan ölçütler ortaya çıkarılmıştır. Ortaya konan ölçütlere göre her bir dönüşüm örneği ayrıntılı analiz edilmiş ve karşılaştırmalar ile Türkiye de uygulamada kullanılabilecek en başarılı hipotetik model kararları belirlenmiştir. Araştırmanın en önemli noktalarından birisi sözel verileri içerisinde barındıran Dünya ve Türkiye örnekleri üzerinde analiz çalışmaları yaparak sayısal veri haline dönüştürülmesidir. Bu sayede ortaya çıkarılan hipotetik en başarılı modelin ortaya konmasında güvenilirlik ve uygulanabilirlik kısımlarındaki eksiklikler ortadan kaldırılmıştır. Araştırma sonucu elde edilen hipotetik en başarılı model, hipotezlerle sınanarak Türkiye için yoksulluk ve mülkiyet sorununun çözümüne uygun olup olmadığı ortaya konmuştur.

35 11 Sonuç olarak araştırmada ortaya konan ülkesel ölçekteki metropoliten alanlardaki dönüşüm modeli, her ülkenin kendi koşullarına göre incelenen dönüşüm modelleri ile karşılaştırıldığında o ülke için en başarılı metropoliten alanlara yönelik dönüşüm modelini ortaya koyar tezi ispatlanmıştır.

36 12 2. DÖNÜŞÜME İLİŞKİN KAVRAMLAR Yoksulluğa bağlı mülkiyet sorununun azaltılması, Dünyada ve Türkiye de üzerinde sıkça durulan bir konu olmuştur. Ancak bunun gerçekleştirilebilmesi, yoksulluğun ve mülkiyet sorununun tespitine ilişkin detaylı çalışmaların yapılmasına bağlıdır. Bu nedenle yoksulluk ve mülkiyetin, mekânla olan ilişkisi ile ilgili araştırmalar önem kazanmıştır. Metropoliten alanda kentsel dönüşüm uygulamalarında yeni modeller üretilerek yoksulluğun ve mülkiyet sorununa en uygun çözümü getirmek bu çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle çalışmanın bu bölümünde yeni bir model ortaya koymak için gerekli kavramlar olan gecekondu, kentsel dönüşüm ve yoksulluk tanımlanarak kavramsal açıdan ifade ettikleri üzerinde durulacaktır Gecekondu Günümüzde gelişmekte olan ülkelerin hemen hepsinde gecekondu olgusu mevcuttur. Sanayileşmekte olan ülkelerin kentleşme düzeyleri, göç yoluyla kente akın eden nüfusun gereksinimlerini karşılayamadığından sanayileşmiş ülke kentlerinden farklı olarak çarpık kentleşme ortaya çıkmaktadır. Nüfusu imkânlarından daha hızlı artan kentler, göçlerle gelen nüfusun barınma gereksinimlerini meşru yollarla karşılayamayınca gecekondulaşma kentsel mekânda ortaya çıkmaktadır. Meksika da jakale, Panama da rancho, Brezilya da macambo, Arjantin de favela, Tunus ta gourbeville, Cezayir de casbah, Fas ta bidonville, Hindistan da bustee gibi çeşitli adlar alan gecekondu, bu ülke kentlerinde % 20 ile % 70 arasında bir nüfusu barındırmaktadır [Keleş, 2004]. Gecekondunun çeşitli adlar almasının yanında kavramın birçok düşünür tarafından da tanımlanmaktadır.

37 13 Gecekondu ekonomik açıdan, dıştan alınan teknoloji ile kalkınan bir ülkenin modern teknolojiyi kullanan kesimi tarafından emilemeyen işgücünün kentlerde oluşturduğu bir yerleşme ve yaşama biçimi olarak tanımlanmaktadır [Tekeli,1982]. Mekânsal olarak; Bayındırlık ve yapı kurallarına aykırı olarak, gerçek ya da tüzel, kamusal ve özel kişilerin toprakları üzerine, toprak sahibinin istenç ve bilgisi dışında, izinsiz olarak yapılan, barınma gereksinmeleri devletçe ve kent yönetimlerince karşılanamayan yoksul ya da dar gelirli ailelerin yaşadığı barınak türü olarak tanımlanır [Keleş,1998]. Diğer bir tanımda ise Tarımda makineleşme, toprağın küçük birimlere bölünmesi sonunda açığa çıkan işgücü, kentsel alanlardaki hizmetler ve ücretler tarafından kentlere cezp edildikleri fakat mevcut sanayi ve hizmetler yapısı içinde emilmediklerinde, önce konut gereksinmelerinin karşılanması için, başkasının arsası üzerinde ve sağlık koşullarına uygun olmayan bir biçimde inşa edilmiş konutlar ve bunların zamanla oluşturduğu egemen yaşam biçimidir denmektedir [Kongar,1982]. Birinci Dünya nın konut sorunlarına Üçüncü Dünya ülkelerinin bulduğu çözüm [Payne,1981] olarak da adlandırılan gecekondu sosyal tanıma göre, Göç yoluyla kentlere gelen insanların oluşturduğu gecekondu, kamu toprakları veya gerçek kişilerin topraklarına izinsiz olarak yapılan, sağlıksız ve altyapısı eksik, genellikle sanayi merkezlerine yakın, kendine özgü bir kültür oluşturan, daha çok örgütsüz olan marjinal işlerde çalışan insanların yaşadıkları yerleşim birimidir [Kızılçelik,1997]. Gecekondu kavramı özünde toplumsal sınıf yapısını içeren, kentin standartlarına uymayan şekilde konut ihtiyacını gideren sınıf yapısının

38 14 kentsel mekâna yansımasıdır. Gecekondu, tarımda pazara yönelik üretime geçişin ve kentlere nüfus yığılmalarının hızlanmasına rağmen, sanayileşmesini çok yavaş gerçekleştiren toplumlarda ortaya çıkmaktadır. Türkiye de hızlı kentleşme sonucu 1950lerde kırdan kente göç eden dar gelirli kesimin barınma gereksiniminden ortaya çıkan gecekondu farklı biçimlerde tanımlanmakla birlikte en yaygın olarak bir gecede, derme çatma malzemelerle inşa edilmiş konut olarak ifade edilmektedir. Bu masum anlayış 1966 yılında kabul edilen 775 sayılı gecekondu yasasının da temelidir. Bugün hala geçerli olan bu yasaya göre gecekondu başkasının arazisi üzerinde yapılmış konuttur. Bu yasanın uygulamaları da dar gelirliyi konut sahibi yapmaya yöneliktir. Daha sonra gecekondunun tanımı genişletilmiş olup, 3290 sayılı yasayla, kısmen işyeri ve konut olarak kullanılan veya daha önce konut olarak kullanılıp, sonra işyerine çevrilen gecekondular da tanıma dâhil edilmiştir [Karaaslan,1990] Sayılı Yasa yla gecekondunun tanımı biraz daha genişletilerek, örneğin kıyılarda, askeri bölgelerde, karayolları kamulaştırma hududu gibi yerlerde kalan gecekondulardan hak sahibi olanlara; ıslah bölgesi veya yakın çevresinden, bağımsız hisseli veya kat mülkiyeti esasına göre boş imar parseli verilebileceği hususu getirilerek, gecekondunun kapsamı genişletilmiştir. Başlangıçta yalnızca konut lar gecekondu sayılırken; daha sonra fabrikalar, işyerleri, turizm yapıları bu tanımın içine girmiş; son olarak çıkarılan 3414 Sayılı Yasa yla gecekondular alınıp, satılmaya, müteahhide kat karşılığı verilmeye başlanmıştır. Başlangıçta gerçekten konuta ihtiyacı olanlara mülkiyet dönüşümüyle sığınma hakkı tanınırken; daha sonraları ticari bir meta haline getirilmiş, imarlı alandaki mülkiyetler gibi kabul edilmiştir. Bu yolla gerçek gecekondu sahibi olmayanlar cüzi miktarlar ödeyerek konut sahibi olmuşlardır [Karaaslan,1990]. Yukarıda anlatılanlar ışığında başlangıçta gerçek bir konut gereksiniminden ortaya çıkan gecekondular, zaman içinde yasal düzenlemelerle bir değişim

39 15 süreci yaşamıştır. Yasal düzenlemeler sonucu elde edilen haklar, kente gecekondu sahibi olmak üzere gelenleri kentlerin rantı yüksek yerlerine yönlendirmiş, aşırı rantlar hak sahiplerinin cesaretini işgalciliğe dönüştürmüş, gecekondu yapımı kısıtlanacağı yerde, çıkarılan af yasaları ile kentsel ranttan aldıkları pay da gittikçe arttırılmıştır. Böylece Devletin hüküm ve tasarrufunda bulunan araziler, orman, hazine, vakıflar, belediye ve bazı şahıs arsa ve arazileri gecekondu yapımı ile el değiştirmiş, bugün ise kentsel dönüşüm alanı ilan edilerek; gecekondu sahiplerine ikinci bir rant hediye edilmeye başlanmıştır [Karaaslan,1993]. Gecekondunun tam olarak anlaşılabilmesi için gecekondunun beraberinde getirdiği kentsel yoksunluk tanımlarının yapılması gerekmektedir Kentsel Yoksunluk Kentsel yoksunluk kısaca, toplumsal uzlaşmanın düşük derecede olduğu, maddi, duygusal, fiziksel ve davranışsal açılardan tatmin etmeyen ve istenmeyen koşullar olarak kabul edilmektedir. Kentsel yoksunluğun, elverişli bir gelir, iyi sağlık koşulları gibi arzulanan durumların noksanlığı ile sosyal keyifsizliğin artması gibi bileşenleri mevcuttur [Brown ve Madge,1982]. Diğer bir yoksulluk tanımı ise birey, aile ya da grubun, ait olunan yerel topluma veya daha geniş bir topluluğa ya da ulusa nazaran gözlemlenebilir ve gösterilebilir dezavantajıdır [Townsend,1987]. Kentsel yoksunluk konusunda İngiltere de yapılan araştırmalarda önemli saptamalar yapılmıştır. Bu araştırmaların sonuçlarına göre, kentsel yoksunluk sorunu, çoğunlukla kentsel dokudaki bozulmalarla bağdaştırılmaktadır. Bir anlamda yoksunluk, gecekondu adı verilen yerlerle anlam kazanmaktadır. Bu birleşimi oluşturan faktörler, eski konut dokusu, konfor koşullarının noksanlığı, onarım ve mevcudu sürdürme durumu, genel görünümün sefilliği, çok kullanıcılık ve yüksek oranda kiracılık durumlarıyla ifade edilebilir.

40 16 Yoksunluğun bir başka boyutu ise hizmet birimlerinin ve donatıların noksanlığıdır. Kentsel yoksunluk beraberinde nüfusun gereksinimlerini karşılayamamasından kaynaklanan sosyal ve fiziksel dokudaki bozulma ortaya çıkarmaktadır [Stewart,1974]. Kentsel yoksunluk, şehrin niteliksiz fiziki çevrelerinde yaşayan ve ekonomik anlamda zayıf maddi koşullara sahip alt sınıf gruplarının, ait oldukları toplumun faydalandıkları belli hizmet ve olanaklardan aynı oranlarda ve eşit şekilde faydalanamaması ve bunun ortaya çıkarmış olduğu sosyal hoşnutsuzluk ile ifade edilebilir bir kavramdır. Kentsel Yoksunluğun belirli bir alanda varolması o alana yapılacak müdahaleyi kaçınılmaz hale getirmektedir. Yapılacak müdahale çeşitlerinden biride en genel adıyla kentsel dönüşüm olarak adlandırılabilir Kentsel Dönüşüm Kentler, göç, sanayileşme, savaş ve afet gibi etkenlerle ortaya çıkan yeni ihtiyaçlarla şekillenmektedir. Kentlerin çeşitli nedenlerle yaşadığı bu değişimi ifade eden kentsel dönüşüm kavramı, farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Bir tanıma göre dönüşüm, zaman içinde eskimiş ve yıpranmış şehir dokularının, günün sosyal ve ekonomik şartlarına uygun olarak değiştirilmesi veya yenilenmesini sağlayan süreçtir [Atalık ve diğ.,1985]. Diğer bir anlatımda ise kentsel dönüşüm, farklı nedenlerden dolayı zaman içinde eskimiş, terk edilmiş, değer kaybına uğramış ve köhneleşme eğilimine girmiş olan kent alanlarının günün sosyoekonomik ve fiziksel koşullarına uygun olarak yeniden canlandırılması ve kente kazandırılması olarak ifade edilir [Özden, 2000].

41 17 Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğü, dönüşüm kelimesini, olduğundan başka bir biçime girme, başka bir durum alma, tahavvül, inkılâp, şekil değiştirme olarak tanımlamaktadır [TDKTS,1992]. Bu tanımlardan yola çıkarak, kentsel dönüşüm, kentsel alanların varılan durumundan başka bir biçime girmesi, başka bir durum alması olarak tanımlanabilir. Diğer bir tanıma göre kentsel dönüşüm, kentsel sorunlara çözüm üretmek amacıyla, değişime uğrayan bir bölgenin ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koşullarına kalıcı bir çözüm sağlamaya çalışan kapsamlı bir vizyon ve eylem olarak ifade edilmektedir [Thomas, 2003]. Kentsel dönüşüm, kentsel bozulma süreçlerini daha iyi anlama ihtiyacından doğan ve gerçekleştirilecek dönüşümde elde edilecek sonuçların üzerinde bir uzlaşmadır. Bir başka deyişle, yitirilen bir ekonomik etkinliğin yeniden geliştirilmesi ve canlandırılması, işlemeyen bir toplumsal işlevin, işler hale getirilmesi; toplumsal dışlanma olan alanlarda, toplumsal bütünleşmenin sağlanması; çevresel kalitenin veya çevre dengesinin kaybolduğu alanlarda, bu dengenin tekrar sağlanmasıdır [Roberts, 2000]. Farklı bir tanıma göre dönüşüm, mevcut kentleri ve merkezleri düzeltmek ve günün gereklerine uydurmak amacıyla yeniden planlama ve bunu uygulama olarak tanımlanmaktadır [Hasol,1998].

42 18 Görüldüğü üzere, kentsel dönüşüm kavramının özünde, değişim, dönüşüm, canlanma, hayat bulma gibi kavramlarla ifade edilmektedir. Bu tanımdan yola çıkarak kentsel dönüşümü, en genel anlamıyla, zaman süreci içerisinde eskiyen, köhneyen, yıpranan ya da potansiyel arsa değeri üst yapı değerinin üzerinde seyrederek değerlendirilmeyi bekleyen şehir dokusunun, bir stratejik yaklaşım içinde, günün şartlarına uygun olarak değiştirilmesi, geliştirilmesi, yeniden canlandırılması ve bazen de yeniden oluşturulması eylemi olarak tanımlanabilir. Kentsel Dönüşüm kavramı karşılığında daha önce kullanılmış ve çoğu bugün de kullanılmakta olan başka kavramlar da bulumaktadır. Kentsel yenileme (urban renewal, urban renovation), kentsel yeniden canlandırma (urban revitalization, urban rehabilitation), kentsel yeniden yaratma (urban regeneration), kentsel yeniden doğuş (urban renaissance), kentsel yeniden geliştirme ya da imar (urban redevelopment), kentsel yeniden yapılandırma (urban restructuring), kentsel koruma (urban redevelopment), kentsel yeniden yapılandırma (urban restructuring), kentsel koruma (urban conseration), kentsel soyulaştırma (urban gentrification) bu kavramlardan bazılarıdır [Karaaslan,1996]. Yenileme-yenilenme; (Renewal-Renovation); Alanın yıkılıp yeniden yapılması anlamını da içermesi, Yeniden canlanma, canlandırma (Revival-Revitalization); kentsel alanda, sosyo-kültürel, ekonomik, fiziksel, çöküntüye neden olan faktörlerin ortadan kaldırılması ya da değiştirilmesiyle alanın canlandırılması, Yeniden Oluşum (Regeneration); tümüyle bozulmuş, köhnemiş, dolayısıyla çöküntü bölgesi haline gelmiş alanlarda yeni bir dokunun yaratılması ya da mevcudun iyileştirilerek kente kazandırılması,

43 19 Soylulaştırma (Gentrification); Sosyo- kültürel açıdan bozulmuş, çöküntüye uğramış, dolayısıyla fiziksel çevresi de bozulmuş alanlarda özellikle tarihi kent parçalarında sosyal yapının ıslah edilmesi, Eski haline getirme (Rehabilitation); deformasyon başladığı, ancak özgün niteliğini henüz kaybetmemiş olan eski kent parçalarının eski haline kavuşturulması, Kentsel yeniden yaratma (urban regeneration); bir yandan gereksinimleri karşılarken; diğer yandan eski kentsel mekânların bozulmalarını önlemek, günün teknolojisine uygun olarak gelişimlerini sağlamak, toplumun davranışlarını olumlu yönde geliştirecek kentsel mekânları yine halkın katılımı ile yaratmak, köhneleşmeyi önlemek ve ekonomik çöküntüyü ortadan kaldırmak, canlandırmak" olarak tanımlanmaktadır [Karaaslan,1996]. Kentsel dönüşüm, beş temel amaca hizmet etmek üzere tanımlanmıştır [Roberts,2000]. Bunlar; Kentin fiziksel koşulları ile toplumsal problemleri arasında doğrudan bir ilişki kurulması, Kentin hızla büyüyen, değişen ve bozulan dokusunda ortaya çıkan yeni fiziksel, toplumsal, ekonomik, çevresel ve altyapısal ihtiyaçlara göre, kent parçalarının yeniden geliştirilmesine olanak sağlaması, Kentsel refah ve yaşam kalitesini artırıcı bir ekonomik kalkınma yaklaşımını ortaya koyması, Fiziksel ve toplumsal çöküntü alanları haline gelen kent parçalarında ekonomik canlılığı yeniden yaratacak stratejileri geliştirmeyi ve böylece kentsel refah ve yaşam kalitesini artırmayı amaçlaması,

44 20 Kentsel alanların en etkin biçimde kullanımına ve gereksiz kentsel yayılmadan kaçınmaya yönelik stratejilerin ortaya konulmasıdır. Türkiye de kentsel dönüşüm projelerini yapmak için yetkili kurum belediyelerdir. 3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanununun 73 üncü maddesinin son haline göre, Belediye, belediye meclisi kararıyla; konut alanları, sanayi alanları, ticaret alanları, teknoloji parkları, kamu hizmeti alanları, rekreasyon alanları ve her türlü sosyal donatı alanları oluşturmak, eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek, kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak veya deprem riskine karşı tedbirler almak amacıyla kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri uygulayabilir. Bir alanın kentsel dönüşüm ve gelişim alanı olarak ilan edilebilmesi için yukarıda sayılan hususlardan birinin veya bir kaçının gerçekleşmesi ve bu alanın belediye veya mücavir alan sınırları içerisinde bulunması şarttır. denilmektedir [3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanunu]. Bu madde ile kentsel dönüşümün tanımı yalnızca eskiyen, köhneyen, yıpranan ya da potansiyel arsa değeri üst yapı değerinin üzerinde seyrederek değerlendirilmeyi bekleyen şehir dokusunu temel alan bir uygulama olmadığı; konut alanları, sanayi alanları, ticaret alanları, teknoloji parkları, kamu hizmeti alanları, rekreasyon alanları ve her türlü sosyal donatı alanları oluşturmak, eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek, kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak veya deprem riskine karşı tedbirler almak içinde uygulama aracı olduğu yasa ile belirtilmiştir. Kentsel dönüşüm fiziksel çevrenin yenilenmesini sağlamasının yanı sıra sosyal ve ekonomik olarak çöküntüye uğramış bölgeleri de rehabilite etme anlamını taşımaktadır. Sosyal ve ekonomik çöküntü alanda yayan halkın yaşam kalitesi ve ekonomik durumuyla ölçülebilir. Bu ölçümü sağlayabilmek ve kentsel dönüşüm kavramını derinlemesine anlayabilmek için yoksulluk kavramını açıklamak gereklidir.

45 Yoksulluk Yoksul, sözlük anlamı olarak, yeterli düzeyde geliri olmayan veya konforlu bir hayat için gerekli araçlara sahip olmayan kişidir. Yoksulluk yaşam için gerekli olan şeylerden yoksun olma veya asgari yaşam standardına erişememe durumudur. Yoksulluk, Bir kişinin belirli bir zamanda temel maddi ihtiyaçlarını yeterli düzeyde karşılamak için mal elde edecek ekonomik kaynaklara yetersiz erişimi şeklinde tanımlanmaktadır [Lipton, 1997]. İnsanın varlığını sürdürmek için gerekli olan beslenme ihtiyacının yanı sıra giyim, barınma, eğitim, sağlık, kültür, ortak yaşama ve dinlenme gibi ihtiyaçları da bulunmaktadır. Buna göre bir kişi varlığını sürdürmek için gereken beslenme, giyim, barınma, sağlık ve eğitim ihtiyacının yanı sıra, içinde yaşadığı toplumun geleneksel yaşam düzeyine erişebileceği kaynaklara sahip değil ise yoksul olarak tanımlanmaktadır. Son yıllarda yoksulluk ekonomik gelir eksikliği ve sosyal hizmetlere yetersiz erişimden farklı şekilde tanımlanmaktadır. Bu yeni yoksulluk ekonomik dışlanma ile birlikte politik, sosyal ve kültürel dışlanmayı da kapsamaktadır. Yeni yoksulluğun en önemli özelliği ekonomik büyümenin eşitsizlik ve yoksulluk artışı ile birlikte meydana gelmesidir. Yeni yoksulluk gelir eksikliği, açlık, yetersiz beslenme, kötü sağlık durumu, eğitim ve diğer sosyal hizmetlere yetersiz erişim, artan ölüm oranlarının yanında evsizlerin ve yetersiz barınmanın artması, güvensiz çevre koşulları, sosyal ayrımcılık ve dışlanmayı ifade etmektedir [Dikici, 2006].

46 22 Yoksulluk, Literatürde birincil ve ikincil yoksulluk olarak ikiye ayrılmıştır. Birincil yoksulluk geçinme ihtiyaçlarını karşılamak için kaynaklara erişemeyenleri ifade etmektedir. İkincil yoksulluk ise bu kaynaklara sahip olanları fakat geçinme düzeyinin üzerine çıkmak için bunları kullanamayanları tanımlamaktadır [Rowntree ve Seebohm,1971]. Yaşamı sürdürmek için gereken şeyler kişilere, topluma, çevreye ve koşullara bağlı olarak değişmektedir. Buna bağlı olarak yoksulluğun tanımı da yaşa, cinsiyete, kültüre ve sosyal ve ekonomik koşullara göre değişmektedir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından yayınlanan İnsani Gelişme Raporu nda insani yoksulluk kavramı geliştirilmiştir. İnsani yoksulluk kavramı, insani gelişme ve insanca yaşam için parasal olanakların yanı sıra temel gereksinimlerin karşılanabilmesi için ekonomik, sosyal ve kültürel bazı olanaklara sahip olmanın da gerekli olduğu fikrine dayanmaktadır [UNDP, 1997]. İnsani yoksulluk kavramı okuryazarlık, yetersiz beslenme, kısa yaşam süresi, ana-çocuk sağlığının yetersizliği, önlenebilir hastalıklara yakalanmak gibi temel insani yeteneklerden yoksun olmak biçiminde tanımlanmaktadır. Buna göre temel insan yeteneklerini sürdürebilecek olan mal, hizmet ve altyapıya erişimin yokluğu veya kısıtlanması yoksulluğun insani boyutu olarak nitelendirilmektedir. İnsani yoksulluk tanımında kişinin kaliteli bir yaşam sürmesini sağlayabilecek araç ve olanaklardan yoksun olması dikkate alınmaktadır [O Boyle, 1990].

47 23 3. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE DÖNÜŞÜMÜN TARİHSEL SÜRECİ Planlama pratiğindeki değişimle birlikte kentsel alanlarda çeşitli gerekçelerle kendiliğinden ya da müdahale yoluyla değişim ve dönüşümler meydana gelmiştir. Bu değişim süreçleri Dünyada ve Türkiye de farklılık göstermekte ve farklı müdahale biçimleri bulunmaktadır. Bu nedenle çalışmanın bu bölümünde Dünyada ve Türkiye deki kentsel dönüşüm süreçleri fiziksel, sosyal ve ekonomik açıdan incelenmiştir Dünyada Kentsel Dönüşümün Tarihsel Süreci Dönüşüm kavramının ortaya çıktığı batı ülkelerinin deneyimleri incelendiğinde kentsel dönüşüm yaklaşımlarının bir müdahale biçimi olarak çeşitli aşamalardan geçtiği görülmektedir. Bu değişim süreçlerini başlatan olguların, dönemi içinde ortaya çıkan problemlere yanıt üretme doğrultusunda fiziksel, sosyal ya da ekonomik dönüşümleri gerektiren politikalar olduğu belirtilmektedir. Kökeni 19. yüzyıla dayanan kentsel dönüşüm zaman içerisinde değişime uğrayarak sadece mekânı önemseyen bir eylem alanı olmaktan çıkıp; sosyal, ekonomik ve çevresel sorunları da kapsayan bütünleşik bir yaklaşıma doğru değiştiği görülmektedir. Kentsel dönüşüm süreçlerinde öne çıkan aktörler üç temel grupta toplanmaktadır. Bunlar kamu, özel sektör ve sivil toplumdur. Özellikle 2. Dünya Savaşı sonrasında gelişme gösteren kentsel dönüşüm uygulamalarında, sosyo-ekonomik ve politik değişimler etkisinde şekillenen dönemler içerisinde, aktörlerin rolleri ve sorumlulukları da değişim göstermiştir [Cook ve Kam, 1998]. Kentsel dönüşüm deneyimleri temel olarak dört aşamadan geçmektedir. Bunlar [Carmon, 1997];

48 lara kadar devam eden Devlet eliyle toptan yeniden geliştirme ve kentsel yenileme, 1960ların ortalarından 1970lere kadar devam eden çok boyutlu yeniden gelişim (redevelopment) ve sağlıklaştırma (rehabilitation) çalışmaları, 1970lerden 1990lara kadar devam eden gayrimenkulü esas alan kamu-özel ortaklığı dönüşümleri, 1990ların ikinci yarısından itibaren ortaklık modellerinin çeşitlenerek devam ettiği ve toplumun yeniden hatırlandığı dönüşüm çalışmalarıdır. Tezin bundan sonraki bölümünde aşağıdaki başlıklar altında Dünyada kentsel dönüşümün, politik ve ekonomik süreçlere paralel olarak kentsel alanda geliştirilen deneyimleri ve mekân organizasyonunda kullanılan araçlarının 19. yy. ortalarından günümüze kadar geçirdiği süreçler incelemiştir Devlet eliyle yeniden geliştirme çalışmaları (19. yy. ortalarından lara kadar) Devlet eliyle gerçekleştirilen ilk geniş kapsamlı kentsel dönüşüm örneği arasında Baron Haussmann yönetiminde Paris te gerçekleştirilen ve kentte ortaçağ dokusunun yıkılıp geniş bulvarların açıldığı, yeni kent meydanlarının oluşturulduğu ve konut alanlarının inşa edildiği uygulamadır. 19. yüzyıl boyunca Sanayi Devriminin tetiklediği hızlı kentleşme süreci Batı Avrupa kentlerinde hem niceliksel hem de niteliksel açıdan önemli boyutlara varan konut sorununa yol açmıştır. Oluşan sağlıksız yaşam çevreleri ve salgın hastalıklar yüzyılın son çeyreğinde kamu sağlığı kavramının ortaya çıkmasına neden olmuş, konut standartlarının yükseltilmesi, salgın hastalıkların kaynağı olarak görülen çöküntü alanı haline gelmiş konut alanlarının yıkılarak temizlenmesi (slum clearance) başta İngiltere ve ABD

49 25 olmak üzere gelişmiş Batı ülkelerinde giderek önemli bir kentsel politika olarak benimsenmiştir [Görgülü, 2006]. Sefalet bölgelerinin temizlenmesi yaklaşımı, kentleşmenin hızla arttığı dönemi içerisinde yaygınlaşmıştır. Bu dönemde düşük gelirli insanlara, sübvansiyonla desteklenen kiralık konut üretimi başlamış, bu doğrultuda özel sektörün yanında kamu sektörü de devreye girmiştir. Bu yeni sistem sayesinde düşük gelirliler sübvansiyonla desteklenen kiralık konutlara yerleştirilerek slum clearance operasyonlarına bir uygulama aracı kazandırılmıştır. 1940ların başında yeniden gündeme gelen kentsel yenileme eylemleri, köhneleşmiş mahallelerin yeniden geliştirilmesi şeklinde görülmüştür. Bu dönemde merkezi yönetimler kentsel gelişmeyi kontrol altına almak, endüstrinin ve nüfusun yeşil kuşaklar arkasındaki yeni kentlere desantralizasyonunu ve kent içindeki alanların yeniden geliştirilmesini sağlamak için kapsamlı planlama anlayışını uygulamaya başlamıştır [İnce, 2006]. Kamu eliyle gerçekleştirilen bu kentsel yenileme faaliyetleri modernist prensiplere dayalı yüksek yapılardan oluşan yeni konut alanlarının ve ofis yapılarının inşa edilmesi, ulaşım sistemini yeniden düzenlemeye yönelik geniş yolların açılması gibi bir dizi dönüşümü beraberinde getirmiş, kentlerin çehresini önemli ölçüde değiştirmiştir. Ayrıca, 1940ların sonunda refah devletinin kurulması ve kamu sektörünün sağlık, eğitim ve sosyal hizmetler gibi koşulları yerine getirmesi gerektiğinin kabul edilmesiyle birlikte, kapsamlı planlama refah devleti oluşturulmasında en önemli öğe olarak görülmeye başlamıştır [Couch, 1990].

50 26 Bu doğrultuda merkezi yönetimler, düşük standartlı konutların yer aldığı mahallelere çeşitli sosyal donatıları eklemek amacıyla, yıkıp yeniden yapmaya dayalı ilk mahalle yenileme modelini geliştirmiştir [İnce, 2006]. 1950li yıllarda genel olarak planlamanın konusunu savaş nedeniyle hasar gören yapıların fiziksel onarımını oluşturmaktadır. Bu doğrultuda izlenen yaklaşım ise; merkezi alanların yıkılması ve düşük gelirlilerin uzaklaştırılmasıyla bu alanlara yeni bir görüntü kazandırılmasıdır. Ancak, bu müdahale sosyal boyutu gözardı etmiştir [Erden, 2003]. Yukarıdan aşağı kararlarla ve bu kararlardan doğrudan etkilenen yerel toplulukların hiçbir şekilde söz sahibi olamadığı süreçlerle gerçekleştirilen bu ilk dönem kentsel dönüşüm çalışmaları, kentlerin eski bölgelerinde yer alan, güçlü toplumsal ilişki ağlarının olduğu ve bu ilişkilerin yoksullukla baş etmede önemli rol oynadığı çoğu sağlıklı yerel topluluğun sosyal yapısını bozmuş, psikolojik maliyeti yüksek olan yerinden etme ile sonuçlanmıştır. Kentsel dönüşüm hareketinin neden olduğu bu geniş çaplı yıkımlar ve yerinden edilmeler güçlü toplumsal tepkilere yol açmıştır. Giderek artan muhalif toplumsal hareketlerin yanı sıra 1970 sonrası değişen ekonomik yeniden yapılanma koşulları buldozer dönemininde sonunu getirmiştir [Cook ve Kam, 1998] Çok boyutlu yeniden gelişim (redevelopment) ve sağlıklaştırma (rehabilitation) çalışmaları ( ) 1950lerdeki yıkıp yeniden inşa etme projeleri, sosyal ve ekonomik ihtiyaçları karşılamakta yetersiz kalması, kârı yüksek gelir gruplarına transfer etmesi gibi sebeplerden büyük eleştiriler almıştır. Bu nedenle 1960larda merkezi ve yerel yönetimler daha yumuşak politikalar geliştirmeye başlamıştır. Bu dönemde planlama çalışmalarında katılımın olması gerektiği görüşleri artmıştır. Planlamanın yukarıdan aşağıya değil, aşağıdan yukarıya olması gerektiği talep edilmeye başlanmıştır [İnce, 2006].

51 27 Kentsel dönüşüme karşı oluşan tepkileri azaltmak amacıyla özellikle Almanya nın Kreuzberg Bölgesinde yumuşak kentsel yenileme (soft urban renewal) yaklaşımı başlatılmıştır. Bu yaklaşım yenilenecek bölgelerde yaşayanları daha çok dikkate almakta, bölgesel yıkımdan ve alanın fiziksel yapısından daha çok sosyal, ekonomik ve kültürel yapıyı da dikkate almaktadır. Bu yıllarda büyük ölçekli kentsel yenileme hareketlerinin yerini kendi kendine yenileme biçimleri almıştır. Bireyselliğin öneminin farkına varıldığı bu dönemin sonuna doğru modernist planlama anlayışlarından farklı, yeni bir planlama yaklaşımına ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır [Yiğitcanlar, 2001]. 1960larda özel sektör yatırımlarını da konutların iyileştirilmesine çeken, konuta yatırım patlaması yaşanmıştır [Andersen, 1999]. Kiralık konutların azalmasına müdahale etmek için bazı ülkeler yasal tedbirler almışlardır. Bu problemler sonrasında kentsel iyileştirme ve bu uygulamanın gerekliliği toplum ve yerel yönetimler tarafından kabul edilmeye başlanmıştır. Bir kentsel yenileme hareketinin, yerel gereksinim ve koşulları dikkate alması gerektiği üzerinde durulmuştur. Bu nedenle kentsel koruma, yenileme ve iyileştirmenin farklı yönleri bir arada kullanılarak, bu alanın kendi kimlik özelliklerinin ortaya çıkarılmasının önemi tartışılmaya başlanmıştır. Bir alanın yıkılıp yeniden yapılmasının ekonomik ve sosyal maliyetinin, alanın iyileştirilmesine göre çok daha ağır yükler getirdiği görülmüştür. İyileştirme, bir alanda yıkım ve yeniden yapımın daha zor ve karmaşık olduğu teziyle ortaya çıkan bir yaklaşımdır. Kent merkezleri gibi büyük çıkar çatışmalarının ortaya çıktığı alanlarda iyileştirme, yüksek oranda bir katılımı gerektiren, tasarımdan finansa ve inşaat konularına kadar tüm konulara başlangıç sağlayan, geniş ölçekli bir koordinasyonu sağlama imkânı yaratmıştır [Erden, 2003]. 1960lardan sonra, planlama pratiğinde fiziksel ve sosyal alanlar arasındaki etkileşimin farkına varılması yönünde önemli bir değişiklik olmuştur. Üçüncü Dünya ülkelerinde gecekonduların kentsel ekonomi içinde etkin olmaya başlamasıyla birlikte hükümetlere olan baskılar

52 28 artmıştır. Bu gecekondu alanları için Meksika ve İsrail gibi bazı ülkelerde projeler geliştirilmeye başlanmıştır. Bu arada Batı ülkelerinde hükümetler insanların kendi evlerini yenileyebilmesi için bazı programlar geliştirmiştir. Fakat bu küçük çözümler ölçek olarak sınırlı kalmış ve dönüşüm alanlarındaki kiraların yükselmesi gibi sonuçları doğurmuştur. 1960ların ikinci yarısında Üçüncü Dünya ülkelerinde gecekondu üretimi üst sıralara çıkarken, bu gelişmeler karşısında Dünya Bankası tarafından, kendi evini yapana yardım ve yabancı yardımların bu şartla verilmesi gibi uygulamalar geliştirilmeye başlanmıştır. Bu projeler tutarlı konut politikaları geliştirilmediği için sınırlı ve izole kalmıştır. Bu dönemde merkezi hükümetler yoksullukla mücadele etmeye yönelik yeni programlar ve kurumlar oluşturmuştur. (Model Cities programme, Department of Housing and Urban Development gibi). Bir başka deyişle, nitelikli konut sunumunun yanı sıra kent programlarına eğitim, sağlık, işgücünün eğitimi ve kapasite artırımı, ekonomik gelişim, toplum güvenliği, rekreasyon ve benzeri konular da dahil edilmiştir. Bu programlar kısa bir geçiş aşaması olarak yaşanmış ve kentsel dönüşüm politikasının ekonomik gelişmeyi arttıracak ve toplumsal eşitliği sağlayacak politikalar ile birlikte ele alınması gerektiği fark edilmiştir. Ancak, bu eğilim kısa sürmüş ve takip eden dönemde egemen hale gelen gayrimenkul eksenli dönüşüm politikaları 1960 ortalarından itibaren ortaya çıkan bu toplumsal içerikli politikaların etkisizleşmesine yol açmıştır Gayrimenkulü esas alan kamu-özel ortaklığı dönüşümleri ( ) 1970li yıllarda kentsel dönüşüm politikaları ve uygulamalarında kademeli bir değişim baş göstermiş, kentsel alanların yenilenmesi ve korunmasının yöre sakinleri ile birlikte sağlanması tutumu benimsenmiştir [Erden, 2003]. Bu dönemde politik söylemin temeli katılımın arttırılması yönünde olmuştur. Geleneksel planlamanın katılıma yer vermeyen özelliği tepki çekerken,

53 29 planlama sürecine halkın katılımı, planlama yaklaşımlarını belirleyen temel değişiklik olmuştur. Bu yeni tür planlama yaklaşımı katılımcı planlama olarak tanımlanmıştır [İnce, 2006]. 1970lerde işsizliğin artması sanayinin gerilemesi ve yatırımların azalması gündemde öne çıkarak sosyal yaklaşımın yerini almıştır. Bunun yerine, kent merkezlerinde ekonomik kalkınma ile istihdam yaratma koşullarının desteklenmesi vurgulanmaya başlanmıştır. Devlet ve yerel makamlar, kamu sektörü önderliğindeki sanayi için emlak geliştirme, çevresel iyileşme ve küçük ölçekli işletme geliştirme stratejilerini desteklemişlerdir [Turok, 2004]. 1960lar ve 1970ler boyunca Batı kentlerinde gözlenen kentsel dönüşüm, devlet eli ile ve kamu kaynakları kullanılarak uygulanmıştır. Bu uygulamalar kimi zaman yerel düzeyde, kimi zaman da bölgesel düzeyde olmuştur. 1970lerin sonlarından itibaren kent merkezleri, kent ekonomileri için önemli hale gelmeye başlamış, kent merkezlerine geri dönüş süreçleri içinde, merkezde yer alan tarihi bölgeler de dikkat çekmeye ve çekici alanlar haline gelmeye başlamıştır [İnce, 2006]. İkinci Dünya Savaşı ndan 1970lerin sonlarına kadar ekonomik verimlilik, çevre koruma ve toplumsal gereksinimleri karşılama gibi rolleri planlama üstlenirken; 1980lerde piyasa mekanizmalarının güçlendirilmesiyle roller değişmiştir. Bu yeni uygulamalarda en dikkat çekici özellik, kamu harcamalarını düşürmek amacıyla yerel yönetimlerin kaynak ve güçlerinin azaltılarak merkezde toplanması ve yoğun bir özelleştirme süreci olmuştur. Yaşanan tüm bu yapısal değişimler ve azalan kaynaklarla birlikte, kentlerin artık kent içi alanlarda 1970lerin hâkim dönüşüm çalışmalarını sürdürmesini imkânsızlaştırmıştır. Uzun dönemli planlamanın yerine piyasa duyarlı esnek planlama yaklaşımı ve bunun yarattığı kent dışı gelişmeler, 1980lerde dönüşüm çalışmalarının farklı boyutlarda ilerlemesine neden olmuştur. Yeni yaklaşım hem harcamalardaki kamu katılımını düşürmeyle hem de büyük kent merkezlerinin kendiliğinden gelişimindeki beklenmedik değişimlerle bağlantılı olan ekonomik gelişmeyi vurgulamaktadır [Carmon, 1997].

54 30 Bu bağlamda, kentsel dönüşüm kent ekonomilerini yeniden canlandırmaya yönelik bir eylem alanı haline gelmiş, oluşan yeni uluslararası rekabet ortamında kentler kendilerini uluslararası akışlara cazip kılacak projeler üretmeye odaklanmışlardır. Kentsel dönüşüm eylemi köhnemiş kent dokularının tamamen yıkılıp yeniden inşa edilmesine odaklanan bir kentsel dönüşüm yaklaşımı olmaktan çıkmış; yerini, kent merkezinde kıymetli topraklarda yer alan işlevini yitirmiş alanları yeniden işlevlendirilerek kent ekonomisine kazandırılmasını hedefleyen kentsel yeniden canlandırma (urban regeneration) olarak anılan yaklaşıma bırakmıştır. Öte yandan, kent ekonomisini yeniden canlandırmanın baş faktör olduğu bu dönemde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm ya da kentsel yeniden canlandırma projelerinde dönemin hâkim Neo-liberal ekonomik ideolojisi gereği kamu-özel sektör ortaklıkları ön plana çıkmıştır [Görgülü, 2006] sonrasında izlenen bu gayrimenkulü esas alan kamu-özel ortaklığı dönüşümleri politikalarıyla hedeflenen ekonomik gelişmenin giderek kentin yoksun ve yoksul bölgelerinde yaşayanlar da dâhil olmak üzere toplumun tüm kesimlerine yansıyacağı varsayılmışsa da sonuç hiç de beklendiği gibi olmamıştır [Healey, 1992]. 1960lı yıllar ve 1970 başlarında egemen olan top yekûn yıkım ve temizlemeye dayalı kentsel dönüşüm modelinin kentsel çürümenin, bozulmanın önüne geçemediği gibi, emlak eksenli yeniden canlandırmaya dayalı kentsel dönüşüm modeli de sanayisizleşmenin neden olduğu ekonomik sorunların temelden çözümünde yetersiz kalmıştır [Cook ve Kam, 1998]. Bu durum toplumsal huzursuzluğu yeniden artırmış ve tepkilere neden olmuştur. Emlak eksenli, piyasa temelli ve parçacı yeniden canlandırma girişimlerine yöneltilen güçlü eleştiriler sonucu 1990lardan itibaren kentsel dönüşümün eylem alanı genişletilmiş ve emlak eksenli yeniden canlandırmanın yanı sıra sosyal eşitsizlikleri gidermeyi hedefleyen toplumsal dönüşüm ve toplumun güçlendirilmesi yaklaşımları önem kazanmaya başlamıştır [Carmon, 1997].

55 Ortaklık modellerinin devam ettiği ve toplumun yeniden hatırlandığı dönüşüm çalışmaları (1990 sonrası) Önceki dönemde gözardı edilen işsizlik, artan yoksulluk vb. toplumsal problemler artmış ve yapılan yatırımların önemli bir kısmı boşa harcanan yatırımlar olarak ortaya çıkmışlardır. Kentin yoksul kesimlerinin sosyal problemleri sonucu ekonomik, fiziksel ve sosyal yeniden yapılanma çalışmalarının birlikte yürütülmesi gerekliliği geniş ölçekte kabul edilmiştir. Bu gelişmeler sadece kamu ve özel sektörün yer almadığı, gönüllü kuruluşların ve toplumun da çalışmalara dâhil edildiği bir modeli ortaya koymuştur [Davoudi, 1995]. Bu doğrultuda İngiltere de yerel halkın eğitilmesi ve işsizliğinin önlenmesi ve yerel halk için konut üretilmesi, suç oranlarını azaltan ve toplum güvenliğini sağlayan bir politik anlayış benimsenmiş ve bu amaçla dönüşüm bütçesi oluşturulmuştur [Cook ve Kam, 1998]. Bu anlayış 2000li yıllarda daha da güçlenmiş ve İngiltere de olduğu gibi ulusal ölçekte bir politika olarak benimsenmiştir yılında uygulamaya konulan ve Mahalle Yenilemesinde Ulusal Strateji olarak anılan stratejik eylem planı ile gelecek yıl içinde hiç kimsenin ciddi bir şekilde dezavantajlı olmamasının hedeflendiği ve bu eylem planının mahalle yenilemesine dört açıdan yeni bir yaklaşım getirdiği ifade edilmektedir [Görgülü, 2005]. Bu yeni yaklaşımın ilk boyutu ölçeğe ilişkin olup bu planla sorunun gerçek boyutları ile ele alınarak onlarca değil yüzlerce yoksun ve yoksul mahallenin hedeflenmesidir. İkinci olarak sadece barınma koşullarının ve mahallenin fiziki çevre koşullarının iyileştirilmesine değil, sorunun temel kaynağını teşkil eden işsizlik, suç ve yetersiz kamusal hizmetler gibi sorunlara odaklanılmasıdır. Üçüncü yenilik kaynakların çeşitlendirilmesi ve artırılması, dönüşüm tek bir yeniden canlandırma fonuna bağlı kalmak yerine çeşitli kamu kaynaklarından yüklü miktarlarda fon ayrılmasıdır. Son olarak mahalle sakinlerini söz sahibi kılacak ve kamu ile özel kesimin yanı sıra gönüllü

56 32 kuruluşları da ortaklıklara katacak yeni yönetim biçimlerinin ve Yerel Stratejik Ortaklıkların geliştirilmesidir [Görgülü, 2005]. Sonuç olarak 1990larla birlikte bir kentsel dönüşüm yaklaşımı olarak kentsel yeniden canlandırma daha önceki dönemlerde egemen olarak yaklaşımlardan bariz bir biçimde farklılaşmaktadır. Giderek yerel toplulukların katılımı ön plana çıkmakta, sadece yıkım değil kentsel mirasın korunması da önem kazanmaktadır. Devlet eliyle yapılan müdahaleler giderek çeşitlenen ve toplumun değişik kesimlerini içeren ortaklık anlayışına yerini bırakmaktadır. Fiziksel yenileme ya da yeniden canlandırma artık tek başına yeterli görülmemekte, istihdamı artırmak, işsizliği azaltmak, sosyal dışlanmayı gidermek, sosyal donatı alanlarını artırmak, eğitim ile yoksul kesimin kapasitesini artırarak istihdam edilebilirliği sağlamak gibi konular da ön plana çıkmaya başlamıştır [Görgülü, 2005]. Bölüm 3.1 de anlatılan Dünyada kentsel dönüşümün tarihsel süreçte geçirdiği gelişim bir çizelgeyle özetlenmiştir [Roberts, 2000].

57 33 Çizelge 3.1. Dünyada kentsel dönüşümün tarihsel süreçte geçirdiği gelişim [Roberts, 2000] DÖNEM 1950ler 1960lar 1970ler 1980ler 1990lar POLİTİKALAR Temel stratejiler Ve Eğilim Aktörler Ve (Paydaşlar) Mekansal Eylem Düzeyi Ekonomik odak Sosyal İçerik Fiziksel Vurgu Çevresel Yaklaşım Yeniden İnşa Süreci (Reconstuction) Bir master plan temelinde yeniden İnşa süreci ve eski kentlerin genişlemesi. 'Banliyölerin büyümesi Merkezi ve Yerel Yönelimler. Özel sektör ve müteahhitler. Yerel düzey ve arsa düzeyinde yaklaşım Bir miktar özel sektör ilgisi dahilinde ağırlıklı olarak kamu sektörü yatırımları. Konut alanlarının ve yaşam standartların geliştirilmesi Kentlerin iç bölgelerinin ver değiştirmesi ve kent çeperlerinin gelişmesi Peyzaj ve bir miktar yeşillendirme çalışması. Canlandırma Süreci Revitalization) Sürecinin devam ettirilmesi ve banliyö ve kent çeperlerinde büyüme. Erken dönem Rehabilitasyon Kamu, Sektörü ve Özel Sektör arasında daha dengeli bir yapı Bölgesel düzeyde müdahaleler ortaya çıkmıştır. Özel sektör yatırımlarının artmasıyla birlikte. 1B50Ter döneminin devam ettirilmesi. Sosyal yapın ve refah düzeyinin iyileştirilmesi 1950ler eğiliminin devam ettirilmesi yarında, paralel olarak mevcut alanların rehabilitasyonu. Daha seçici, iyileştirme çabaları Yenileme Dönemi (Reneval) Kentin esas yenilenmesi ve mahalle yenileşme planları ile birlikte hala devam eden gelişme. Özel sektörün büyüyen rolü yanında yerel yönetimlerin desantralizesi Başlangıçta bölgesel ve yerel düzeyde daha sonraları yerel düzey ağırlıklı Kamu Sektöründe kaynak sıkıntısı ve özet sektör büyümesi Topluluk tabanlı planlama Eski daha geniş kapsamlı olarak yenilenmesi. Çevresel iyileştirme ve bir miktar yenilik geliştirme çabası. Yeniden Geliştirme (Redevelopment) Birçok temel geliştirme ve yeniden geliştirme projesi planı; tetikleyici projeler; kent dışı projeleri Özel sektör ve uzman büroların ön plana çıkması ve ortaklık yapılarının büyümesi. Erken 80ler döneminde arsa odaklı daha sonrasında yerel düzeyde yaklaşımlar. Kamu fonlarıyla birlikte özel sektörün yönlendirdiği ekonomik yapı. Seçici destek devlet desteği ile beraber yerel toplulukların kendi çözüm üretmesi. Yer değiştirme ve yeni geliştirme ana planlan ve tetikleyici büyük projeler Geniş kapsamlı bir çevresel yaklaşıma olan ilginin artması Kentsel Yeniden üretim (Regeneration) Daha kapsamlı politikalara geçiş entegre edilmiş iyileştirme yaklaşımı. Baskın yaklaşım olarak Ortaklıklar. Stratejik perspektifin yeniden tanımlanması; bölgesel aktivitenin büyümesi Kamu Sek törü, Özel Sektör Ve Gönüllü kuruluşlar arasında daha dengeli bir finans yapısı. Yerel toplulukların rollerinin önem kazanması ve vurgulanması 80lere göre daha mütevazı bir yaklaşım, tarihi mirasın korunması Daha geniş perspektifli çevresel sürdürülebilirlik düşüncesinin gelişmesi 3.2. Türkiye de Kentsel Dönüşüm Süreci Türkiye deki kentsel dönüşümün anlaşılabilmesi için sosyo-ekonomik yapının geçirdiği süreçlerin etkisiyle oluşan kentleşme sürecinin, bunun yanı sıra yenileme ve dönüşüme ilişkin yasal sürecin bilinmesi gerekmektedir.

58 34 Modernleşme ve kültürel değişime bağlı olarak geçen zaman içerisinde kentsel dönüşüme yüklenen anlamın değişmiş olmasına rağmen kentsel dönüşümü mekânda değişiklik yapmanın bir aracı olarak kullanmanın çok da uzak bir geçmişi bulunmamaktadır. Kentlerin bir dönüşüme gereksinimi olduğu yıllardır akademik çevrelerde tartışılsa da, kentsel dönüşümün bir kamu hizmeti olarak uygulanma boyutu, ya da bir amaç olarak ortaya çıkışı yenidir [İnce, 2006]. Türkiye de cumhuriyet döneminde başlayan kentleşme hareketleri, 1950lerde kırdan kente göçe bağlı olarak hızlanmış, kentler bu duruma hazır olmadığından sağlıksız kentleşmenin başlangıcı olmuştur. 1950lerde sanayi sektörü yükselişe geçerken tarım sektöründe gerileme başlamıştır. Tarımda makineleşmeye bağlı olarak işgücü talebinin azalması, bu sektörde çalışan işgücünün kente göçünü tetiklemiştir. Böylesine büyük bir nüfus artışına hazır olmayan büyük kentlerde göçe bağlı olarak konut sorunu ortaya çıkmış, bu da beraberinde göç edenlerin kendi konut sorunlarını kendilerinin çözmesini yani gecekonduları getirmiştir. Türkiye de kamunun etkin bir yerleşme ve konut politikası bulunmaması özellikle düşük gelir grubuna mensup insanları, kendi başlarına ve yasalara aykırı çözüm yolları aramaya itmiştir. Bu şekilde kent çeperlerinde, bazen yerleşime uygun olmayan alanlarda gecekondular yapılmaya başlanmıştır. Daha önceleri kent merkezlerinde tek tük rastlanan gecekonduların, giderek büyüyüp yayıldığını ve birbirleriyle birleşerek metropoliten kentlerin büyümesini gerçekleştirmiş ve bu yönüyle gecekondu alanları aslında tam anlamıyla bir altkent, yani suburb haline gelmiştir [Kıray 1982]. 1950lerin ortasından 1980lere kadar olan dönem, kentsel sektörler ve sosyal gruplar arasında bölüşümün giderek önem kazandığı bir dönem olmuştur. Kentler bu dönemde sermaye birikiminin sağlandığı, yeniden üretildiği yeni ekonomik kanallar haline gelmiştir. Artan nüfus baskısı ve bunun doğurduğu

59 35 arsa talebine bağlı olarak ek rantlar oluşmuş, bu gelişme sanayi yatırımlarına alternatif olarak gerçekleşmiştir [Eraydın,1988]. Yerel yönetimler hızlı kentleşmenin getirdiği kentleşme sorunları karşısında uzun soluklu çözümler getirmek yerine, acil çözümlere yönelmiş, bu da gecekonduların meşrulaştırılması ve küçük altyapı yatırımlarıyla uğraşılması sonucunu getirmiştir. Ortaya çıkan kriz, var olan kent planlama anlayışıyla aşılmaya çalışılmış, yeniden yapılanma yolunda bir çaba görülmemiştir [Tekeli, 1982]. 1980li yıllar ihracata yönelik dışa açık, rekabete dayalı liberal politikaların benimsenerek, ithal ikameci kalkınma modelinden vazgeçildiği yıllar olarak bilinmektedir. Bu dönemde büyük çaplı toplu konut uygulamaları hayata geçirilmiştir. Ancak çıkartılan yasalarla yerel yönetimlerin planlama yetkisinin artması, gerek planlı alanlarda gerekse imarsız alanlarda, af yasalarıyla da desteklenerek kentsel rantların siyasi gruplar, sermaye ve arazi mafyası tarafından ele geçirilme sürecini hızlandırmıştır. Önceleri bir yerleşme ve barınma gereksinimi sonucunda kamu arazilerine sahip olma biçiminde gelişen süreç, zamanla gecekondu alanlarında yasadışı mülk edinme, kiracılığın artması ile doğrudan rant elde edilen kayıt dışı bir yağma ekonomisine dönüşmüştür. Türkiye de kentleşme sürecinde gecekondu yasalarının gelişmesi dört dönemde değerlendirilebilir [Karaaslan, 1990]. Bunlardan birincisi, 775 Sayılı Gecekondu Yasası öncesi dönemdir. Bu dönemin başlangıcındaki sorunun çözümü için düşünülen bir, iki yasa çıkartılmışsa da, gerek kapsamları, gerekse uygulamadaki sınırlılıklar nedeniyle başarılı olamamışlardır. Daha sonra gecekondunun öneminin tam olarak kavranamaması ve imar planı ile her türlü sorunun çözümlenebileceğinin düşünülmesi, gecekondu olgusunun imar düzeni içerisinde kendisini hissettirmesine neden olmuştur. Bu döneme, gecekondunun imar yasasına bağımlı olduğu dönem denilebilir. Başka

60 36 deyişle, bu dönem 775 Sayılı Gecekondu Yasası öncesi dönemdir [Karaaslan, 2005]. İlk gecekondu yasası 1948 tarihli ve 5218 sayılı yasadır. Bu yasanın amacı yalnızca Ankara Belediyesi nin sınırları içindeki gecekonduları sıhhileştirmek ve yeniden gecekondu yapacaklara arsa sağlamaktır [6938 sayılı resmi gazete]. İkinci olarak 1949 yılında çıkarılan 5431 sayılı yasa, gecekondu yapımının önlenmesi, yapıların da yıkılmasını öngörmektedir [Keleş,1984] tarihinde 6188 sayılı Bina Yapımını Teşvik Yasası nda belediyeler ellerinde bulunan veya elde edecekleri arsaları gereksinim sahiplerine dağıtarak, konut sorununa çözüm getirmeyi isteseler de gecekonduları yasallaştırmışlardır da çıkarılan 7367 sayılı yasada, Hazine ye ait belediye sınırları içerisindeki arsaların belediyelere geçmesi yolu ile gecekondunun önüne geçmeye çalışmışsa da başarılı olamamıştır yılından itibaren Türkiye de kentleşme hızının artması ile gecekonduların hızla çoğalması ve imar yasası ile çözümlenemeyecek imar sorunları da gündeme getirmiştir. Bu nedenle 775 Sayılı Gecekondu Yasası çıkarılarak, gecekonduların yoğun olduğu veya gelişme olasılığı olan yörelerin bu yasa kapsamında planlanması istenmiştir. Böylece, plan sınırlarının imar yasasıyla belirlendiği, planlamanın ise 775 Sayılı Yasa uyarınca gerçekleştirildiği bir dönem başlamıştır. Bu ikinci döneme, gecekondunun yarı bağımlı dönemi denilebilir. Bu dönem, 775 Sayılı Gecekondu Yasası nın geçerli olduğu dönemdir [Karaaslan, 2005]. 775 sayılı Yasa nın ana politikaları ıslah, tasfiye ve önlemedir. Islah içinde oturulabilecek özelliklere sahip gecekonduların, yerel yönetim, devlet ve

61 37 gecekondu sahiplerinin işbirliği ile daha iyi duruma getirilmeleridir. Oturulamayacak durumda bulunanların ortadan kaldırılması tasfiyedir. 775 sayılı yasanın gecekondunun çözümü için olumlu tarafları olmasına rağmen gecekondu oluşumunu engelleyememiştir. Gecekondulaşma için ıslah, tasfiye ve önlem ana politikaları, konut sorununa bir dereceye kadar çözümdür. Bu yasa yalnızca konutları gecekondu olarak tanımlarken, hak sahibinin de yoksul ve dar gelirli olmasını ve aileden hiç kimsenin o il sınırları içinde herhangi bir konut veya arsasının olmamasını şart koşar. Yeniden gecekondu yapımının önlenmesi, bu kanun gereği iki yoldan gerçekleşebilecektir. Birincisi, belediyeye, hazineye, özel idarelere ve katma bütçeli dairelere ait arazi veya arsa üzerindeki yapılmış olan gecekonduların belediye veya devlet zabıtası tarafından hemen, özel şahıs mülkiyetindeki arsalar üzerindeki izinsiz yapılar ise sahiplerinin yazılı isteği üzerine yıktırılmasıdır (775, madde 18). İkincisi ise, konut sahibi olamayan kişilerin arsa, kredi, plan ve tasarı çizimi gibi yardımlarla konut sahibi edinmelerini sağlama yoludur. Kısa dönemde bu tedbirlerin yanı sıra, uzun dönemde nüfus akımının önlenmesi ve dengeli bölgelerarası kalkınmanın sağlanması politikaları sozkonusudur. 775 sayılı yasada yer alan gecekondu önleme bölgeleri, kentin gelişme potansiyeli gösteren yerlerinde, plancının görüşü doğrultusunda belirlenmektedir. Amaç yoksul ve dar gelirlileri konut veya arsa sahibi yapmanın yanı sıra; planlı bir oluşumu desteklemektedir. Kentlere hızlı göç nedeniyle zamanla önleme bölgeleri yetersiz kalmış, önleme bölgelerinin çevrelerinde yeni gecekondu bölgeleri oluşmuştur. Önleme alanı içinde kendi evini yapana yardım amacıyla tahsis edilen arsalara yapılan evler, yapılaşma alanlarını çok geçmişler, sonuçta aynı plansız bir bölgede görülen çarpık kentleşme alanları olarak ortaya çıkmıştır. Bazı önleme bölgelerinde kamu mülkiyetinin yanı sıra özel şahıs arazileri de yer almıştır. Bazı kooperatiflere önleme bölgelerinden tahsis yapılmış, bu amaçla kamulaştırılan şahıs arazileri sahip değiştirmiştir. Islah bölgelerinin de belirlenmesinde sorunlar

62 38 ortaya çıkmış, en fazla 2-3 kat verilen bu bölgelere daha sonra 1/1000 imar planlarıyla daha yüksek yapılanma koşulu getirilmiştir. Üçüncü dönemde, 775 Sayılı Yasa nın çözemediği mülkiyet sorunları, büyük kitlelerin imar taleplerinin karşılanamaması, politik güçlerce yeniden değerlendirilmiş ve imar yasa, yönetmelik ve planın tutucu, kılı kırk yaran yapısına tepki olarak; kaçak yapılaşmayı, hisseli araziyi, sorunlu mülkiyetleri çözebilmek amacıyla, yeni yasalar yürürlüğe sokulmuştur. Bu dönemde gecekondu olgusu kendisini imar yasasından tamamen bağımsız kılmış, kendine özgü yasasını elde etmiştir Sayılı Yasa yla başlayan bu dönem, her bir yasanın eksikliklerinin giderilmesine yönelik olarak bir dizi yasayı da (2981, 3290) beraberinde getirmiştir. Islah imar planı kavramının ortaya çıktığı bu dönem, 3366 Sayılı Yasa yla son bulmaktadır. Bugün yürürlükte olmayan 2805 Sayılı Yasa gecekondu affı ile ilgili ilk yasa olup, Islah İmar Planı tanımını yapmıştır (Kat Mülkiyeti, 1983). Bu planlar gerçek bir plan olmayıp, mülkiyetin el değiştirdiği ve Hazine, belediye, vakıf, il özel idare mülkiyetindeki arazilerinin şahıslara devredildiği 1/1000 ölçekli belgelerdir Sayılı Yasayı yürürlükten kaldıran 2981 Sayılı Yasa, gecekonduları korunacak, ıslah edilerek korunacak veya bu yasa hükümlerinden yararlanmayacaklar olarak sınıflandırılmıştır. İlk defa tanımı bu yasayla yapılan tapu tahsis belgesinin tapuya dönüşmesi, ancak ıslah imar planının gerçekleşmesiyle mümkündür Sayılı Yasa ya bazı değişiklikler getiren 3290 Sayılı Yasa, gecekondu affının kapsamını genişletmiştir. Bu yasa kapsamında, kısmen işyeri ve konut olarak kullanılan veya daha önce konut olarak kullanılıp, sonra işyerine çevrilen gecekondular da dâhil edilmiştir. Bu yasa tarihine kadar yapılmış olmak koşuluyla İstanbul Boğazı sahili ve öngörünümü ile Çanakkale Boğazı ndaki gecekonduların yararlanabileceğini getirmiştir. Diğer yerlerde tarihine kadar

63 39 yapılmış tüm gecekonduları içererek, affın kapsamı oldukça genişletilmiştir Sayılı Yasa ya göre hazırlanacak ıslah imar planı ile gecekondularda kat yüksekliği en fazla 6,5 metre olarak belirlenmiştir Sayılı Yasa da ise h max=12,50 metredir ve ayrıca yapılanma koşulları istenmektedir sayılı yasayla gecekondu kapsamı biraz daha genişletilmiş, örneğin kıyılarda, askeri bölgelerde, karayolları kamulaştırma hududu gibi yerlerde kalan gecekondulardan hak sahibi olanlara; ıslah bölgesi veya yakın çevresinden, bağımsız hisseli veya kat mülkiyeti esasına göre boş imar parseli verilebileceği hususu getirilmiştir. Bu yasayla, üzerinde bir yerleşme alanı ya da yapı topluluğu niteliğindeki gecekonduların bulunduğu arsa veya araziler, belediye veya valilikçe kamulaştırılarak, ıslah imar planı yapılmaktadır. Bu yasayla özel şahıs arsa ve arazileri de korunamaz hale gelmiştir. Dördüncü döneme ilişkin yasa gecekonduları imarlı alandaki taşınmazlar gibi değerlendiren 3414 Sayılı Yasa dır Sayılı Yasa, 775 Sayılı Yasa nın 34. maddesini geçersiz kılmaktadır. Bu madde, kendilerine arsa veya konut tahsisi edilenlerin, yirmi yıl içinde, satmak veya devretmek haklarının olmadığını belirtmektedir. Bu koşulun 3414 Sayılı Yasa yla ortadan kalkması, gecekondulunun arsasını veya konutunu müteahhide vermesi veya satarak başka bir yerde yeni bir gecekondu yapmasına, neden olmaktadır. Bu dönemde artık gecekondu alınıp, satılmaya, müteahhide devredilmeye, başlanmıştır [Karaaslan, 1990]. Türkiye de gecekondu sorununun çözümü başlangıçta imar koşulları içinde aranmıştır. Ancak ardı arkası kesilmeyen kırdan kente göç ile hızla artan gecekondulaşmanın imar yasası içersinde çözümlenemeyeceği anlaşılmıştır. İlk gecekondu yasası olan ve bugün de yürürlükte bulunan 775 Sayılı Yasa kısmen çözümü imar koşulları içinde aramıştır. Önleme bölgeleri mevcut planlara bağlı olarak belirlenmiştir. Ancak bu yasanın uygulanmasındaki sorunlar ve önleme bölgelerinin ve çevrelerinin yeni gecekondu alanlarına

64 40 hızla dönüşmesi, hisseli ve imarlı alanlardaki kaçak yapılaşmaların hızla artması, gecekondu sorununun çözümünü af yasalarında aramıştır. 1980li yıllardan itibaren ard arda çıkarılan 2805, 2981, 3290, 3366 sayılı af yasaları hem gecekondunun tanımını genişletmiş, hem de gecekondu alanlarını konutun dışında çeşitlendirmiştir. Kıyılarda, askeri bölgelerde, karayolları kamulaştırma hududu, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarındaki alanlardaki gecekondular da hak sahibi olmuşlardır. Islah İmar Planları aracılığıyla da kamu ve şahıs mülkiyetleri işgalcilere devrolmuştur. Af yasaları dönemi gecekondu alanlarının imar planlarından tamamen bağımsız düşünüldüğü bir dönemdir. Daha önce hazırlanan plan kararlarının hiç bir hükmü kalmamıştır. Kentler de bu oluşumlarla biçimlenmiştir. 775 Sayılı Yasada yoksul ve dar gelirli olan hak sahipleri, af yasalarında hiç bu gruptan olmayan kişilerle bir tutularak, yasal düzenlemeler yapılmıştır. 775 Sayılı Yasayla sınırlı biçimdeki kamu arazileri yapılaşmaya açılırken, af döneminde çok fazla miktarda kamu ve şahıs arazileri imara açılarak, ıslah imar planı aracılığıyla el değiştirmeye başlamıştır. Son dönem ise artık gecekonduların imar planlı alanlar gibi mütalaa edilerek, kat karşılığı müteahhide devredildiği 3414 Sayılı Yasa dönemidir. Bugün ise bu 4 döneme bir yenisi daha eklenerek, ıslah imar planlı ve imar planlı alanlarda gecekonduculara ikinci bir rantın hediye edildiği, 5393 Sayılı Kentsel Dönüşüm Yasası dönemidir [Karaaslan, 1990].

65 41 4. KENTSEL DÖNÜŞÜM MODELLERİ, UYGULAMA ARAÇLARI ve STRATEJİLER Kentsel dönüşümün yalnızca bir fiziksel planlama çalışması gibi ele alınamayacağı bilinen bir gerçektir. Kentsel dönüşüm yörede yaşayan nüfusun sosyo-ekonomik ve kültürel özellikleriyle de ilgili olup; uygulama alanında ortaya çıkan yasal-yönetsel sorunlarıyla kapsamlı bir uygulamadır. Dönüşüm uygulamasının içerisinde rant beklentisi ve sosyal yapının geleceğiyle ilgili beklentiler vardır. Bu çok boyutlu sorunların bir arada ele alınmasıyla ortaya çıkan yasal süreçler de bir hayli fazladır. Bu nedenle öncelikle bu bölümde Dünyada kabul gören dönüşüm modelleri anlatılacaktır. Ardından dönüşüme ilişkin stratejiler yer alacaktır Kentsel Dönüşüm Modelleri Kentsel dönüşüm, kentin kendi dinamiklerine ve içinde barındırdığı çeşitli özelliklerine göre farklı müdahale türlerini gerektirmektedir. Kentte ekonomik anlamda bir çöküş yaşanıyorsa, ekonomik canlanma hedefine yönelik tedbirler alınmaktadır. Sosyal anlamda bir çöküntü var ise sosyal yapıyı iyileştirici yöntemlere başvurulmaktadır. Fiziksel anlamda bir eskimişlik, köhnelik durumunda ise teknik tedbirlerle dönüşüm sağlanmaya çalışılmaktadır. Çoğu zaman da bunların birkaçı birden aynı alanda çözümlenmek durumundadır. Bu bölümde kentsel dönüşüm modelleri Dünya ve Türkiye örnekleri esas alınarak açıklanacaktır Alansal temizleme Temizleme, çöküntüye uğrayan bir kentsel alan parçasındaki fiziksel dokunun tümüyle yıkılıp yerine yeni bir doku gelmesi olarak tanımlanır. Her bir yerel yönetim, kendi sınırları içindeki insan yaşamına uygun olmayan, sokakların dar ve düzensiz olduğu, yapıların kötü bir şekilde düzenlendiği alanları

66 42 belirledikten sonra temizleme kararı alması için, aşağıdaki konulardan emin olması gereklidir [Diacon, 1991]. Alanda insan yaşamı için uygun olmayan yapıların bulunması, Alanda kötü yerleşim düzeni, dar ya da kötü düzenlenmiş sokaklar nedeniyle insan sağlığı için tehlikeli ya da zararlı konutların bulunması, Alanda aynı nedenlerle insan sağlığı için tehlikeli ya da zararlı diğer yapıların bulunması, Alandaki kötü koşullarla başa çıkmanın en etkin yolunun, alandaki tüm konutları ve diğer yapıları yıkıp alanı temizlemek olması, Alandan taşınacak olanlar için emin ve uygun bir yerleşim yerinin temin edilmesi, "Temizleme" programını yürütecek yeterli kaynağın var olması. Temizleme yönteminde genellikle arazinin ve yapıların kamulaştırılması esastır. Kamulaştırma kararı kesinleştikten sonra, alandaki tüm yapıları yıkıp alanın kendisini yeniden geliştirmek ya da yeniden gelişim için satmak veya kiralamak yerel yönetimin yükümlülüğündedir. Yerel yönetim bunu olabildiğince çabuk bir şekilde gerçekleştirmek durumundadır [Heywood ve Naz, 1990]. Dünyadaki uygulamalara bakıldığında temizleme eyleminin birkaç aşamalı olarak gerçekleştirilmekte olduğu görülür [Anderson, 1964]. İlk aşama, dönüşüm alanı olarak tescil edilmiş alanın elde edilmesidir. Bu, genellikle mal sahipleriyle anlaşma yoluyla gerçekleştirilmektedir. Ancak bu şekilde başarılı olunamazsa, yerel yönetim ya da dönüşümden sorumlu birim, yasaya dayanarak mal sahibini malını satmaya zorlayabilmektedir. Bu durumda satın alma bedeli bağımsız bilirkişilerce belirlenmektedir.

67 43 İkinci aşama yapıların ve arazinin geri kazanılmasının ardından, yerel dönüşüm birimi, aileleri, bireyleri ve alanda yerleşmiş olan ticari birimleri alandan uzaklaştırmaya ve yeni bir yer bulmaya zorlamaktadır. Yasa, dönüşüm birimine, onları uygun bir yere hoşnut olacakları şekilde yerleştirme yetkisi vermektedir. Üçüncü aşama olabildiğince çabuk bir şekilde, dönüşüm biriminin yararlı ve gerekli görmediği yapıların yıkılmasıdır. Dördüncü aşama alanın temizlenmesinin ardından yerel dönüşüm birimi alanı özel alan geliştiricilerinin ilgisini çekmesi amacıyla iyileştirir. Bu iyileştirme yollar, altyapı, su temini, ışıklandırma sistemleri gibi kamusal donatıları kapsamaktadır. Destekleyici donatılar arasında ise okullar, kütüphaneler, parklar ve diğer kamu tesisleri sayılabilir. Beşinci aşama temizlenip iyileştirilmiş olan alan, yerel dönüşüm birimince dört ayrı yolla idare edilebilir. Satma, kiralama, bağışlama ya da elde tutma. Çoğunlukla, kamunun arzusuyla ya da yerel dönüşüm birimi ve alıcı arasındaki anlaşmayla satış yolu tercih edilmektedir. Altıncı aşama dönüşüm sürecinde, temizleme aşamasının ardından gelen son aşamadır. Alan eğer yeniden geliştiriciye bırakılırsa, yeniden geliştirici, yerel dönüşüm birimi tarafından üretilmiş bir genel plana uygun inşaat yapmaya zorlanır. Yeni yapılanma, ikametgâh, ticaret, sanayi ya da yerel dönüşüm biriminin elinde tutulduğu veya bir başka hükümet birimine satıldığı durumlarda kamusal amaçlı olabilir. Temizleme, yasal açıdan güçlüklerin bulunması, kamulaştırma ve satın alma bedelleri açısından yüksek maliyetli bir eylem olması, yerlerinden çıkarılanlar için yeni yerleşim alanları temin etmek durumunda bulunması, yerlerinden uzaklaştırılan sakinlerin sosyal sorunlar yaşaması gibi nedenlerle artık

68 44 benimsenmeyen bir yaklaşımdır. Fakat yine de gerekli olduğu ve başka bir yol bulunamadığı durumlarda, küçük ölçekli uygulamalar şeklinde başvurulabilecek bir yöntem olarak kabul edilmek durumundadır Yeniden canlanma - canlandırma Sözlük anlamı olarak revival, yeniden canlandırma, taze hayat bulma, ayılma, kendine gelme, yeniden revaç bulma, uyarma olarak tanımlanmaktadır [Redhouse, 1989]. Vitalization karşılığı olarak ise, canlandırma, hayat verme, diriltme, kuvvet verme ifadeleri kullanılmaktadır [Redhouse, 1989]; dolayısıyla revitalization sözcüğü karşılığında, yeniden canlandırma, hayat verme, diriltme, tekrar kuvvet verme ifadeleri kullanılabilir. Canlandırma, yapıların özgün işlevlerini yitirdikleri, yapı olarak sağlam bulunmalarına karşın, değerlerinin türlü nedenlerle azaldığı durumlarda ortaya çıkan bir gereksinme olarak ifade etmektedir [Keleş, 2000b]. Yeniden canlandırma, mahallenin fiziksel, sosyal ve ticari bileşenlerinin iyileştirilmesi ve sakinlerinin özel sektör ve/veya kamu sektörünün çabaları karşısındaki geleceğe yönelik beklentileriyle tarif edilmektedir [Kennedy ve Leonard, 2001]. Konut stoku ve sokak dokusunun kalitesinin yükseltilmesi fiziksel olarak iyileşmeyi, toplum içinde yaşanabilir iş ve hizmet alanları yaratılması, iş oranında artış ve suç oranındaki düşüş ise sosyal yapıyı iyileştirmeyi amaçlar. Oldukça geniş kapsamlı olan bu ifadeler, gerçekte içinde pek çok ayrı eylem türünü de barındırmaktadır. Sözlük anlamından anlaşılacağı gibi, yeniden canlandırma, ekonomik, sosyal ve fiziksel açılardan bir çöküntü dönemi yaşayan, bu çöküntü dönemi sonucunda terk edilmiş, başıboş bırakılmış kent parçalarının, özellikle de kent merkezlerinin, çöküntünün kaynağı olan faktörlerin ortadan kaldırılması veya değiştirilmesiyle tekrar hayata döndürülmesi anlamına gelmektedir.

69 45 Kent merkezlerinde ani nüfus yığılmalarının veya iş olanakları ile ekonomik dalgalanmaların yarattığı çöküntü, kentlerin yerel kimliklerinin zedelenmesine sebep olmuştur. Bu nedenle, bu çöküntü alanlarının yeniden canlandırılması, planlama programları arasında en önemli konulardan biridir. Büyük kentlerdeki çöküntü alanlarında yapı bloklarının yıkılmasının ya da terk edilmesinin ardından, eski altyapı bir süre daha olduğu gibi kalmaktadır. Kaynakların boşa harcanmaması için, planlama mevcut kaynakların yeniden kullanımını amaçlamaktadır [Domicelj, 1994]. Yeniden canlandırma, yerleşim alanları ve kentsel altyapının fiziksel açıdan iyileştirilmesi anlamını içermenin ötesinde, yaşayan bir kentteki ekonomik rekabeti ve o kentin sosyo-ekonomik koşullarını iyileştirecek birçok ölçütten yalnızca birini belirten geniş kapsamlı bir kentsel politikadır [Andersen, 1999]. Yeniden canlandırmanın iki farklı temel türü bulunmaktadır. Bunlardan biri soylulaştırma, diğeri ise kalitenin yükseltilmesidir [Clay,1979]. Son yıllarda Türkiye de de sık kullanılmaya başlanan bir kavram olan soylulaştırma, özellikle belediyelerin kentsel dönüşüm uygulamalarının temel politikalarından biri haline gelmiştir. Gentrification İngiliz kökenli bir sözcük olup; orta sınıf, aydın tabaka anlamına gelir. Meslek sahibi, üst-orta sınıftan konut sahiplerinin, kentin belli semtlerine yeniden yerleşmesini ifade eden bu eylem türünde fiziksel çevrenin iyileştirilmesi de önemlidir. Bu semtlere yerleşen aydın tabaka, burada, üst-orta sınıfın zevk ve değerlerine yansıyan bir stil yaratmaktadır. Üst-orta sınıfın zevk ve değerleri, alanın yeniden canlandırılmasından önce burada yaşamakta olan düşük gelirli nüfusun zevk ve değerlerinin yerini almaktadır [Clay, 1979]. Diğer bir kaynak kavramı, "kentlerin eskiyen parçalarını, bu yerleşmelerin değerlerinde artışa ve yoksulların yerlerinden edilişine neden olarak yeniden düzenlemek ve daha üst sınıflara hitap eden mahallelere dönüştürmek"

70 46 şeklinde tanımlamaktadır [Webster's Dictionary of the American Language, 1988] Yenileme - yenilenme Renewal, sözlük anlamı ile yenileme, tamir, tekerrür, yenileşme, tazelenme, canlanma ve urban renewal kenti yeniden oturulabilir şekle koyma planı olarak ifade edilmekteyken, renovation ise, yenileme, tazeleme anlamlarını taşımaktadır [Redhouse, 1989]. Yenileme daha geniş bir anlatımla, bir kent parçasının ya da bir yapının belirli bölümlerini, tekniğine uygun şekilde yenileştirerek koruma olarak tanımlanmaktadır [Hasol, 1998]. Tanımda, bütünü oluşturan bileşenlerden bazılarının tümden yeni bir niteliğe kavuşturulmalarının konu edildiğine dikkat çekilmektedir. Birbirine oldukça benzer olan bu iki kavram için, dilimizde farklı karşılıklar kullanma olanağı yoktur. Renewal kavramı, sözlük anlamında yer almasa da yıkma ve yeniden yapma eylemlerini de içermektedir. Yenileme yerleşmenin kalitesini yükseltmek amacına dayalı daha çok fiziksel bir müdahaledir [Andersen ve Leather, 1999]. Açık alanların iyileştirilmesi, trafik düzenlemelerinin yapılması ve daha iyi bir kentsel altyapı gibi düzenlemeler bu kavramın içinde yer almaktadırlar. Yenileştirme alanının tanımı ise şöyledir: Gerek yerleşme düzeni, gerekse mevcut yapıların durumu bakımından yaşama ve sağlık koşullarının iyileştirilmesi olanağı bulunmayan ve bu nedenle, düzenlenecek bir tasarlamaya göre, yapılarının ve öteki kolaylıklarının tümü ya da bir bölümü ortadan kaldırılarak yeniden inşa öngörülen alan [Keleş, 1998 b]. Tanımdan, renovation kavramının da renewal kavramı gibi, yıkıp yeniden yaparak yenileme eylemi içerdiği anlaşılmaktadır.

71 Yeniden geliştirme "Ekonomik ve yapısal özellikleri, iyileştirilmesine olanak vermeyecek ölçüde kötüleşmiş olan yoksul konutlarının yıkılması ve bunların oluşturduğu kent bölümlerinin yeni bir tasarlama düzeni içinde oluşturulması" [Keleş,1998b] olarak ifade edilen yeniden geliştirme eylemi, büyük maliyetlere gereksinme duyması nedeniyle eleştirilere hedef olmakla birlikte, kentsel dönüşümde sıkça başvurulan yöntemlerden biridir. Buna benzer bir tanımla yeniden geliştirme, mevcut yapıların yıkılması ve kazanılan toprağın yeni kullanışlara ayrılması olarak tanımlanmaktadır [Keleş,2000b]. Başka bir tanımda ise yeniden geliştirme, "uzun dönemde arazi kullanışı ve nüfus politikalarını yansıtan, kent ölçeğinde bir nazım plana uygun olarak evvelce inşa edilmiş bir alanı istimlâk etme, bu alanı temizleme ve yeniden yapma, mevcut arazi kullanışını ve nüfus dağılım şeklini değiştirme ve elden geçirme olayı" şeklinde açıklanmaktadır [Çetiner,1981] Yeniden üretim Regeneration sözcüğü, yeniden teşekkül, yeniden doğma, ıslah olma, yenilenme olarak tanımlanmaktadır [Redhouse, 1989]. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, yeniden üretim, yok olmuş, bozulmuş, çöküntüye uğramış alanlarda yeni bir dokunun yaratılmasıdır. Yeni dokunun üretimi sırasında ıslah edilebilecek alanların iyileştirilmek suretiyle yeni dokuya kazandırılması da yeniden oluşum sürecinin bir parçasıdır.

72 Eski haline getirme, esenleştirme: Rehabilitation Rehabilitasyon bozulmaların, sağlıksız ve niteliksiz gelişmelerin başladığı, ancak özgün niteliğini henüz kaybetmemiş olan kentsel alanın yeniden eski haline kavuşturulmasıdır. Sözlük anlamıyla, eski itibara iade, eski haline gelme olarak tanımlanan rehabilitasyon, koşullar elverdiğinde öncelikle tercih edilmesi gereken yöntemlerdendir [Redhouse, 1989]. Bir başka ifadeye göre esenleştirme, "bir yerleşim yerinin tümünü ya da bir bölümünü, işlevlerini gereği gibi yerine getiremez durumdan kurtarmak, özellikle oturulabilirlik niteliklerini yitirmiş ve eskimiş konut alanlarını daha üstün işgörü ölçütlerine kavuşturmak" olarak tanımlanmaktadır [Keleş, 1998a]. Konut alanlarının rehabilitasyonu, bir diğer tanımla, aynı kentsel alan içinde bulunması zorunlu olmayan yapıların fiziksel olarak yenilenmesi olarak da ifade edilmektedir [Andersen ve Leather, 1999]. Bu yöntemde, kentsel alanın özgün niteliğine zarar veren, aykırı tüm oluşumlar ayıklanır. Tüm kentsel alanda uygulanması oldukça zor bir yöntemdir; ancak alt ölçeklerde başarılı sonuçlara ulaşabileceği söylenebilir Kentsel Dönüşüm Stratejileri Kentsel dönüşüm, geniş çapta bir stratejik yaklaşımı öngörmektedir. Dönüşüm alanından gelecekte beklenen işlevleri ve alanın öngörülen kimliği, alan için özel olarak geliştirilecek stratejiler doğrultusunda ortaya konulması gerekir. Dönüşüm alanına ilişkin stratejiler, mevcut planlama stratejilerini altlık olarak kullanmak suretiyle üretilmek zorundadır. Dönüşüm stratejileri, bu anlamda,

73 49 diğer birimler ve özel sektörün dönüşüm stratejileri, belediye örgütünün stratejileri (eğitim olanakları, planlanan kullanımlar), çevresel sürdürülebilirlik stratejileri (geri dönüşüm, enerji etkinlik ölçütleri) ve toplumun katılımını arttıracak stratejiler (toplum gelişim örgütleri kurmak, eğitim vermek, vs) gibi diğer stratejiler ile bağlantılı olmak durumundadır. Alana ilişkin diğer stratejilerden bağımsız geliştirilen dönüşüm stratejileri, yerel yönetimleri ve dönüşüm uygulamalarında işbirliği yaptıkları ortaklarını başarısız kılacaktır. Kentsel dönüşüm stratejileri, kentsel alanın bütünüyle algılanıp üst ölçekli kararlar ile biçimlendirilmesine ve bunu sağlamak için bütünleşmiş dönüşüm politikası parametreleri oluşturmaya olanak vermek durumundadır [Burfitt ve diğ.,1997]. Kentsel dönüşüm alanına ilişkin alt ölçek stratejiler farklı başlıklar altında toplanması mümkündür Yönetim ve örgütlenme stratejileri Kentsel dönüşüm, tek bir kurum eli ile gerçekleştirilebilecek bir eylem değildir. Gerek yönetsel, gerekse sosyo-ekonomik açıdan dönüşüm sürecinin içinde doğrudan veya dolaylı olarak yer alması gerekli kişi, kurum ve kuruluşlar sözkonusudur. Dönüşüm süreci içinde yönetimi iki ayrı anlamıyla algılamak gerekmektedir. Bunlardan biri, dönüşüm sürecinin temel aktörü olan yönetimlerin alana ilişkin kararları ve yönetim ilkeleri, ikincisi ise, dönüşüm alanının, dönüşüm süreci boyunca ve sonrasında sürekliliğini sağlamak üzere belli bir kurum tarafından yönetimidir. Dönüşüm alanının yönetimi, bütünleşmiş bir yaklaşım üzerinde odaklanmalıdır. Başarma isteği, yeterli kaynağa sahip olmak ve işbirliği içinde hareket etmek, yeniden oluşum ve sürdürülebilirlik kavramı içinde işleri kolaylaştıran temel yaklaşımlar olarak kabul edilebilirler. Yönetim sisteminin dört temel unsuru şunlardır [DETR, 1999 b]:

74 50 Yönetimlerin, dönüşüm alanındaki yatırımcılar ve ortaklar ve siyasi kesimlerce anlaşılıp benimsenmesi, Dönüşüm alanının hedeflerine yanıt verebilmek, Dinamik ve esnek olmak, Gerektiğinde dönüşüm alanının yönetimini gözlemlemek ve gözden geçirip düzeltilmesidir. Dönüşüm alanının yönetsel organizasyonunu yapmak, alanda yapılacak işlerin açık ve net bir şekilde hangi aktörlere ait olduğunu ortaya koymak, gerektiğinde sorumlulukların nasıl ve hangi koşullarla kime aktarılacağını belirlemek, sorumlular arası işbirliği, bilgi aktarımı ve alışverişinin koşullarını saptamak gibi konular yönetsel stratejiler arasında sayılabilir. Kentsel dönüşüm eğer yasayla düzenlenmemişse hayata geçirmek çok zordur. Kentsel dönüşümün yasal çerçevesi gözden geçirildiğinde, temelde, her ülkenin kentsel dönüşümle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili yasaları vardır. Dönüşüm uygulamasını tam anlamıyla hayata geçirebilmek için, bu yasaların her birinin birbiriyle örtüşür ya da birbirini tamamlar durumda olması gerekmektedir. Özellikle özel mülkiyet hakkından kaynaklanan sorunlar, kentsel dönüşüm uygulamalarının hayata geçmesinde darboğazlar teşkil etmektedirler. Bunu aşabilmek üzere, yasaların kentsel dönüşüm uygulamaları için düzenleyici ve darboğazları giderici maddeler içererek birbirlerini tamamlayıp bütünlemeleri gerekmektedir. Bir diğer önemli nokta ise, yönetsel yapının yasayla düzenlenerek yetki paylaşımının yapılması sorunudur. Örgütsel yapısını sağlıklı bir şekilde kurmuş ülkeler doğal olarak dönüşüm uygulamalarında başarıya ulaşabilmektedir. Dönüşüm uygulamalarında temel aktörlerin başında yerel yönetim yapıları ve kapasiteleri gelmektedir [Andersen,1999].

75 Ekonomik yapıya ilişkin stratejiler Kentsel dönüşüm başlangıçta büyük maliyetler gerektiren bir iştir. Ancak başarılı bir kentsel dönüşüm uygulamasının sonunda elde edilen rant, bu maliyeti rahatlıkla geri kazanabilmektedir. Bu nedenle bir alanın dönüşüm alanı olarak ilanından önce, fayda-maliyet analizlerin yapılması, maliyetin kesin hesabın çıkarılması ve elde edilecek rantın da projeksiyonunun ortaya konulması bir zorunluluktur. Dönüşüm alanı içinde yapılacak işlerin, personel giderleri gibi sabit harcamaların, proje maliyetlerinin, kamu ve özel sektör harcamalarının net olarak ortaya konması gerekir. Dönüşüm alanının özelliğine bağlı olarak harcamaları alanın önceliklerine göre belirlemek stratejik açıdan gerekli görülmektedir. Buna göre, dönüşüm alanlarındaki harcamalar üç öncelik çerçevesinde dağıtılır. Uzun dönemde ekonomik çöküntüye uğramış, ancak piyasanın zaman içinde iyileşme için şans tanıdığı alanlar, Uzun dönemde, yeterli kamu kaynaklarını ve parasal harcamaları sağlamak için dikkatli bir planlamaya gereksinme duyulan uzun süreli sosyal mahrumiyet alanları, Uzun dönemde çöküntülerin başlamış olduğu ve bu çöküntülere çözüm bulabilecek eylemlere gerek duyulan şehirlerin iç bölgeleri ya da banliyölerin birincil kuşakları [Urban Task Force Report, 1999]. Dönüşüm alanın türüne ve özelliğine göre ne tür yatırımlara gerek olduğu, yatırımcıyı alana çekmek için nasıl bir yöntem izleneceği saptanmalıdır. Projeye aktarılan kaynakların paylaşımı ve dağılımı, bu kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanması, kendine yeten kaynakların kullanımı gibi sorunların organizasyonu ekonomik stratejiler arasında yer alan temel konulardandır.

76 52 Dönüşüm alanında yaşayan yerel toplum ile alanda yaşamayan, ancak arsa ya da mülk sahibi olanların ekonomik koşulları da dönüşüm uygulamalarının hayata geçirilmesinde önemli bir faktördür. Dönüşüm uygulamalarının tümünün devlet tarafından karşılanması ne yazık ki her zaman mümkün olamamaktadır. Bu nedenle, arsa ya da mülk sahibi olan nüfus grubunun ekonomik şartları ne derece olumlu ise, dönüşüm projelerinin hayata geçirilmesi de o derece kolay olmaktadır. İşsizlik oranının ve olumsuz ekonomik koşulların yoğun olduğu ülkelerde kamuya ve özel sektöre düşen görev ise yerel toplumun dönüşüm projelerinin hayata geçirilmesinde gerekli olan ekonomik koşulları sağlamasına yardımcı olmaktır. Dönüşüm alanına ilişkin ekonomik stratejiler arasında Kentsel Dönüşüm Programları önemli bir yere sahiptir. Dönüşüm alanlarının projelendirilerek hayata geçirilmesi için öncelikle yerel ölçekte bir dönüşüm programına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu programın, ulusal ölçekteki dönüşüm programına paralel hedefler içermesi temel koşuldur. Kentsel dönüşüm programları, alanın uzun dönem sürdürülebilirliğini tehlikeye atabilecek konularla mücadele edebilecek projeleri uygulamaya yönelik olmalıdırlar. Dönüşüm alanı için benimsenen ekonomik stratejiler arasında, alana yapılacak olan yatırımlara ilişkin stratejiler de önemli bir role sahiptirler. Alana yapılacak olan yatırımın kimler tarafından ve hangi oranlarda yapılacağı, bunun yasal zeminin ne şekilde düzenleneceği gibi konular bu stratejiler arasında yer almaktadırlar. Özel sektör ve kamu sektörünün yatırım alanındaki paylarının dağılımının ne şekilde olacağı, ekonomik stratejileri önemli ölçüde etkilemektedir. Yatırımların geriye dönüşü de dikkatle ele alınması ve kestirimlerin kesin hesaplarla yapılması gereken bir diğer noktadır.

77 53 Kentsel dönüşümde özellikle özel sektör açısından rant önemli bir unsurdur. Özel sektörün rant elde etmeyeceği alanlara girmesi beklenemez. Oysaki mülkiyet vb. sorunlar, ekonomide istikrarsızlık, kamunun yeterli desteği, teşviki olmaması gibi nedenlerle özel sektörün girmek istemediği, ancak dönüşüme şiddetle ihtiyacı olan alanlar sözkonusudur. Bu tür alanlarda kâr beklentisi olmayan kamunun ilk adımı atarak alanda dönüşümü tetiklemesi, girişimciyi teşvik etmesi, özendirmesi önemlidir. Kamunun öncülüğü, alanda ekonomik hareketlenmeyi ardından getirecektir Sosyal yapıya ilişkin stratejiler Kentsel dönüşüm uygulamasına ilişkin temel stratejilerden biri de sosyal stratejilerdir. Sosyo-ekonomik değişimin hızı, fiziksel yapı stoğunun değişim hızından daha yüksektir ve bu hız, çoğu kez şehirsel çöküntülerin sebebidir [Jeffrey and Pounder, 2000]. Kentsel dönüşüm, mevcut sosyal dokunun geleceğine yönelik kararlar almak durumundadır. Bu kararlar bütünü, planlamanın da desteği ile dönüşüm alanının geleceğini kurgulayarak şekillendirmektedir. Sosyal yapıya ilişkin stratejilerin en önemli kolu yerel halktır. Yerel halkın gelmiş olduğu yer, eğitim durumu, yöreden hoşnutluğu, ekonomik durumu, kültürel özellikleri, gelenek ve görenekleri, bilinçlilik düzeyi, kullanıcı türünün çeşitliliği gibi özellikler; dönüşüm alanında alınacak kararları etkiler, biçimlendirir ve yönlendirir. Alanın yerel halk ile birlikte korunup korunmayacağı, alana yapılacak yatırımların niteliği ve kapasitesi, doğrudan halkın nitelikleriyle bağlantılıdır. Dönüşüm alanlarında alınacak olan kararlar ve bu doğrultuda oluşturulacak stratejiler, yerel toplumsal özellikler ile sıkı bir ilişki içindedir. Sosyal verilerden olan nüfus yoğunluğu, kentsel dönüşümün temel ölçütlerinden biri

78 54 olarak kabul edilmektedir. Toplumsal veriler arasında, genel bir gruplama yapmak suretiyle aşağıdaki faktörler sıralanabilir: Gelinen Yer, Kültürel Özellikler, Eğitim, Gelenek ve Görenekler: Kentsel dönüşümde önemli faktörlerden biri, yerel-toplumun geldiği yer ve bu yere bağlı olarak edindiği alışkanlıklar, adetler, gelenek ve göreneklerdir. Eğer toplumun büyük çoğunluğu yöreye dışarıdan gelerek yerleşmiş ise, doğal olarak geldikleri yörenin örf, adet ve alışkanlıkları toplumda ağır basacaktır. Eğer yörede yaşayanların büyük çoğunluğu uzun yıllardır dönüşüm alanlarında yaşıyor ise, yerel toplumda, burada yıllar boyunca yaşamanın kazandırmış olduğu bir takım alışkanlıklar, davranış biçimleri, alandan hoşnutluk, bilinçlilik ya da yöreyi sahiplenme duygusunun var olduğunu kabullenmek gerekmektedir. Bu durumun, dönüşüm alanında yapılacak uygulamalar için hem avantajları hem de dezavantajları olduğu söylenebilir. Eğitim de avantajları destekleyen ve geliştiren bir faktör olarak kabul edilmelidir. Eğitim durumunun yüksek olduğu yerleşimlerde hem dönüşüm uygulaması yapmak hem de dönüşen alanı idame ettirmek daha kolaydır. Bilinçlilik Düzeyi: Kentsel dönüşüm uygulamalarına halkın yaklaşımını kestirmede önemli bir faktör de yerel toplumun bilinçlilik düzeyidir. Alanda yaşayan halkın, uzun yıllardır yaşadıkları yerde gerçekleşecek olan uygulamalara karşı çıkması, şüpheyle yaklaşması doğal bir davranış olarak kabul edilmelidir. Dahası, alanda nüfus yoğunluğunun düşürülmesi ya da mevcut nüfusun başka bir alana kaydırılması gibi kararlar sözkonusu ise, daha ciddi sıkıntılar yaşanabilir. Bu durumu aşmanın yolu ise, toplumu ikna etmekten ve dönüşüm uygulaması konusunda bilinçlendirerek projeyi sahiplenmelerinden geçmektedir. Ancak, uzun yıllar yörede yaşamış olmanın getirdiği bilinçlilik ve sahiplenme duygusuyla bu tür bir toplumu ikna etmek, çoğu kez alana yakın zaman önce yerleşmiş ve karmaşık yapılı bir yerel topluma göre daha kolay olabilmektedir.

79 55 Yöreden Hoşnutluk: Dönüşüm uygulamalarında dikkate alınması gereken bir başka faktör de yerel toplumun yöreden duyduğu hoşnutluk, yani tatmindir. Eğer yerel toplum yaşadığı yerden hoşnut değilse dönüşüm bu hoşnutsuzluğun nedenlerini saptamak, araştırmak ve bu soruna çözüm bulmak durumundadır. Mülk Sahipliği ve Kullanıcı Türünün Çeşitliliği: Dönüşüm alanı içinde yer alan yapı ve arsaların mülkiyet durumları, dönüşüm uygulamasını gerçekleştirmede en önemli verilerden biridir. Alanın büyük bir kısmı kamunun elinde ise, uygulamanın yasal boyutunu çözümlemek daha kolay olabilmektedir. Ancak özel mülkiyetin yüksek oluşu, yasal sorunları çözümlemede sıkıntı yaratabilmektedir. Bununla birlikte, yüksek rantın cazibesi, özel mülk sahiplerini ikna etmede önemli bir araç olarak dikkate alınmalıdır. Kullanıcı türünün çeşitliliği ise bir diğer önemli veridir. Kiracı ya da mal sahibi oranlarından birinin yüksek olması, dönüşüm stratejilerini oluşturmada farklı yaklaşımları gerektirmektedir. Mal sahibi kullanıcı oranının yüksek olması durumunda, dönüşüm uygulamasını yapmak daha kolay olabilmekteyken kiracı kullanıcı oranının yüksek olması durumunda birtakım yasal açmazlar yaşamak mümkün olmaktadır. Yerel toplumsal verilerin ortaya konmasının ardından, bu veriler irdelenerek toplumsal stratejiler saptamak mümkündür. Bunun için yapılması gerekenler ise şöyle sıralanabilir: Toplumun Tanımlanması: Öncelikle toplumsal verilerden yola çıkarak toplumun karakteri belirlenmelidir. Toplumsal karakterin olumlu yönleri öne çıkarılırken; olumsuz yönleri uzaklaştırmaya ya da iyileştirmeye yönelik kentsel dönüşüm stratejileri ve planlama politikaları benimsenmelidir. Toplumsal Gereksinimlerin Belirlenmesi: Toplumsal özelliklerin saptanmasına paralel olarak, toplumun nelere gereksinimi olduğu da ortaya konmalıdır.

80 56 Toplumsal Grupların Özel Gereksinimlerinin Belirlenmesi: Toplum içinde yaşamını sürdüren yaş, dil, din, cinsiyet, ırk gibi özelliklerine göre farklılık gösteren grupların özel gereksinmeleri de tespit edilerek giderilmeye çalışılmalıdır. Gereksinimleri Karşılayacak Araçların Saptanması: Kentsel çöküntünün önemli nedenlerinden biri, toplumun gereksinimlerinin karşılanamamasıyla ilintilidir. Bu nedenle, kentsel dönüşümde izlenecek politikalar, bu gereksinimleri temin etmeye yönelik olmalıdır. Bunun için de öncelikle gereksinimleri karşılayacak araçların saptanması gerekmektedir. Yerel Temsilcilerin Seçilmesi: Kentsel dönüşüm projelerinin başarıya ulaşmasında önemli bir faktör de, toplumun içinden yerel temsilciler seçmek suretiyle, yerel sorunları yerel toplumu temsil edenlerden dinlemek ve birlikte çözüm üretmektir. Bu nedenle yerel toplumun sesi olan temsilcilerin seçilmesi, kentsel dönüşümde toplumsal stratejiler arasında yerini almaktadır. Toplumun Teşvik Edilmesi: Yerel temsilcilerin seçilmesi ve bunların yerel toplumu örgütlemesine ek olarak, toplumun, kendi geleceklerine ilişkin dönüşüm kararlarının alınmasında teşvik edilmesi de toplumsal stratejiler arasında yer alır. Etkin ve güçlü bir birliktelik sağlayabilen, ortak bir akıl üretebilen toplumların sürece katılımı, dönüşüm uygulamasını başarıya taşıyabilecek en önemli adımlardan biridir. Etkin Dönüşüm Ortaklıkları: Toplumsal stratejiler oluşturmanın bir başka yolu da etkin ortaklıklar kurmaktır. Ortaklık ne derece uyumlu ve etkin ise alınacak verim o derece yüksek olacaktır. Ortaklıklar toplumsal temelli bir dönüşümün ve toplumsal teşvikin örgütsel araçları olarak tanımlanırken ortaklarla paylaşılan politikaların amaç ve hedeflerine ulaşabilmek için etkin yönetim

81 57 yapıları sağlanmasının gerekliliğinin de üzerinde önemle durulmaktadır [Jacobs ve Dutton, 2000].

82 58 5. KENTSEL DÖNÜŞÜM DÜNYA VE TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Kentsel dönüşüm tezin 2, 3 ve 4. bölümlerinde kavramsal olarak incelenmiştir. Bu bölümde ise kentsel dönüşüm uygulamalarının Dünyada ve Türkiye deki farklı yaklaşım örnekleri incelenmiştir. İncelenen kentsel dönüşüm yaklaşımları kendi ülke sınırları içerisinde başarılı örneklerdir. Örnekler seçilirken farklı coğrafyalardan ve farklı kültürlerin yaşadığı alanlar seçilmiştir. Bunun yanı sıra farklı ekonomik ve mülkiyet edinme koşullarının bulunduğu ülkeler tercih edilmiştir. Bu sayede kentsel dönüşümün her yöreye özgü farklılıkları hakkında bilgi sahibi olunmuştur. Ayrıca bu örneklerin başarılı yönleri ve sorunları da ortaya konmuştur. Bu inceleme sonunda dönüşüm modellerinin bütününden oluşturulacak hipotetik en başarılı kentsel dönüşüm modeli için saptamalar ortaya konmuştur Kentsel Dönüşüm Yaklaşımları Dünya Örnekleri Kentsel dönüşüm tüm Dünyaya yayılan bir politika olmasına karşın her ülkenin şehircilik politikalarına göre farklılık gösteren örgütlenmeler ve modeller içermektedir. Kentsel dönüşüm politikaları ve geliştirilen stratejiler bir kent içindeki farklı fonksiyonel bölgeler ve mekânlar için değişkenlik gösterir. Örneğin bir kent için ortaya konan kararlar, planlar ve öneriler başka bir kentin dinamikleri için yetersiz kalabilir. Dönüşümün en temel özelliği her bölgenin kendine özgü politikaları ve modelinin oluşmasıdır. Bu nedenle bu bölümde farklı coğrafi koşullarda ve farklı ekonomik ve mülkiyet dokuları bulunan ülkelerde uygulanan dönüşüm uygulamaları değerlendirilerek projeler ve modeller hakkında bilgi sahibi olunacaktır. Yapılan çalışmada 26 farklı kentsel dönüşüm Dünya örneği incelenmiştir. Bu incelenen 26 örneğin içerisinde konuta yönelik dönüşüm planları ile öne çıkan 7 örnek değerlendirilmiştir.

83 Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin değerlendirilmesi Kentsel dönüşüm tüm Dünyaya yayılan bir politika olmasına karşın her ülkenin şehircilik politikalarına göre farklılık gösteren örgütlenmeler ve modeller içermektedir. EK-1 de ayrıntılı olarak sunulan kentsel dönüşüm Dünya örnekleri; Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere), Curitiba Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Brezilya), Hapdong Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (Kore), Poblenou Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (İspanya), Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (Holanda), Beyrut Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Lübnan), Londra Doklar Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere). incelenmesi sonucunda birbirleri ile ilişkilerini ortaya koyabileceğimiz karşılaştırma başlıkları oluşturulmuştur. Bunlar; Kent planıyla bütünleşme, Koruma stratejilerine uyumluluk, Bölgesel gelişim stratejilerine uyumluluk, Ekonomik yapı üzerine geliştirici etki, Kentsel dönüşüm alanında ortaya çıkan yeni olanaklar, Dönüşümün fiziksel yapı üzerine etkileri, Dönüşümün sosyal yapı üzerine etkileri, Olumlu olumsuz yan etkilerdir. Araştırılan kentsel dönüşüm Dünya örnekleri yukarıda sayılan başlıklar altında ayrıntılı incelenmiştir. Bu inceleme sonucu Çizelge 5.1 de ortaya konmuştur.

84 60 Çizelge 5.1. Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Başlıklar Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi Curitiba Kentsel Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Büyük Londra Planı Güney Gelişim Raporu ve Londra Dönüşüm ofisinin belirlediği genel stratejiler kapsamında bölgesel gelişim ofisleri önderliğinde dönüşümünün sağlanması ana hedeflerdendir. Alanda Crutibia Kent bütünü master planı çerçevesinde belirlenen lineer gelişim stratejilerine tam uyumlu ve birden çok alanı kapsayan dönüşüm projeleri bulunmaktadır. Islah Stratejilerine Uyumluluk Islah stratejileri kapsamında bölgenin ulaşım bağlantı noktasında bulunması nedeniyle az yoğun yapılaşmanın nehir kıyısı kesimi hariç olan alanlarda artarak yoğun yapılaşmış alanlar haline gelmiştir. Koruma stratejileri kapsamında bölgenin mevcut dokusunun korunarak gelişiminin sağlanması ve kent bütünü planlarıyla tam uyumluluk sağlanmıştır. Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması ve kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması ve kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi bölgesel gelişim stratejileriyle uyumludur. Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Kent bütününde yeni bir yerleşim, yaşam ve rekreasyon alanları yaratılarak alanın ekonomik değerini arttırmış hem de kişiye istihdam sağlayarak kentin ekonomik yapısı üzerine geliştirici etkisi olmuştur. Kent bütününde küçük birimlerde uygulanan dönüşüm projeleri ve ticaret Kasabalarının oluşturulmasıyla kişilik yeni istihdam alanı yaratılması sağlanmıştır. Yeni Olanaklar Çöküntü bölgeleri yerini Yeni apartman alanlarına, Rekreatif alanlara, Sağlık merkezlerine, Ticaret merkezlerine, bırakmıştır. Çöküntü bölgeleri yerini rekreatif alanlara ve sağlık birimlerine bırakmıştır. Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Kent ve kentsel yaşam kalitesi artmıştır. Çöküntü bölgeleri dönüşmüştür. Kentsel yaşam kalitesindeki gelişmelerin yanı sıra kent bütününde yetersiz bulunan sosyal donatı alanlarında artış sağlanmıştır. Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Bu sayede alanda soylulaştırma yerine belirli bölgelerde dışarıdan üst gelir seviyesine sahip halk bölgeye gelmiştir. Bununla birlikte mevcut halk dönüşüm alanı içerisinde kalmıştır. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Oluşturulan yasal düzenlemelerle bölge halkı kendi bölgesinde yada yakınındaki başka bir alanda kalmıştır. Yeni istihdam olanaklarından bölge halkı yararlanmıştır. Yeni sosyal donatı alanları ile sosyal yapı iyileştirilmiştir. Yan Etkileri Nüfus artışı, Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı. Kentte bulunan sağlıksız sanayi alanları kent dışına çıkarılmış ve lineer gelişme sayesinde hava koridorları oluşturularak temiz bir çevre yaratılmıştır.

85 61 Çizelge 5.1. (Devam) Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Başlıklar Hapdong Kentsel Dönüşüm Projesi Barcelona Poblenou Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Hapdong Kentsel Dönüşüm Projesi Mal Sahipleri Birliği nin yapmış olduğu önemli projelerdendir. Kentsel Dönüşüm kentin mastır planlarındaki ana stratejiyi oluşturması nedeniyle kent planlarıyla entegrasyonu tamdır. Kentin güneydoğusundaki eski sanayi alanının kentle bütünleştirilmesi kentin master planındaki en temel stratejidir. Islah Stratejilerine Uyumluluk Koruma stratejileri kapsamında bölgenin mevcut dokusunun korunarak gelişiminin sağlanması ve kent bütünü planlarıyla tam uyumluluk çerçevesinde uygulanması sağlanmıştır. Az yoğun konut alanları yerini yoğun konut alanlarına bırakmıştır. * Barselona kentinin ekonomik ve kültürel gelişmesinin hedefleri birlikte geliştirilmiştir. * Kentin bilgi kentine dönüştürülmesi vizyonuna yönelik tekno-park olarak geliştirilmiştir. * Poblenou, Barselona kent merkezindeki tarihi dokunun hemen yanında bulunmaktadır. Alanın yenileşmesi, yerel kimliğin korunması için gerekli görülmüştür. * Bölgedeki tarihi sanayi yapılarının ve alanlarının yeni kullanımlarla korunarak, konut ve diğer aktiviteler için yeniden kullanıma açılması sağlanmıştır. Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Yan Etkileri Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması ve kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi bölgesel gelişim stratejilerine uyumu göstermektedir. Ekonomik yapıyı geliştirici etkisi, dönüşüm sonrası birçok yeni iş kolunun ve servisin alanda ortaya çıkmasıdır. Bunun yanında alanda çalışan inşaat şirketlerinin oluşturduğu artı kazanç bulunmaktadır. Çöküntü bölgeleri yerini sağlıklı konut birimlerine bırakmıştır. Bunun yanında ticaret ve kültür alanları oluşmuştur. Kent bütününde atıl durumdaki konut alanları yerini sosyal konutlara bırakmıştır. Kentsel yaşam kalitesindeki gelişmelerin yanı sıra kent bütününde yetersiz bulunan sosyal donatı alanlarında artış sağlanmıştır. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Bu sayede alanda soylulaştırma yerine belirli bölgelerde dışarıdan üst gelir seviyesine sahip halk bölgeye gelmiştir. Bununla birlikte mevcut halk dönüşüm alanı içerisinde kalmıştır. Kentte bulunan kullanılmayan sağlıksız konut alanları ortadan kaldırılmış ve kent bütününde sağlıklı konut alanları oluşturulmuştur. * Kentin güneydoğusunun kıyı ile bütünleşmesi * Konut stoğunun değerlendirilmesi * Yeni teknolojiler ve üretimin yeni biçimleri ile kültür üretimi ve yaygınlaştırılması * Özellikle sanatçılara yönelik olarak oluşturulan sanat atölyeleri ile kentin bu bölgesine yeni bir imaj kazandırılması * Olimpik Köy, Marina, kültür tesisleri ve sanat atölyeleri ile yeni iş alanları oluşturulmuştur. * Alanın turistik çekim kuvveti, yoğun turist akımı sağlamaktadır. * Restore edilen binalar, kentin konut açığını ortadan kaldırarak gelişimi ekonomik olarak desteklemiştir. Eski sanayi alanı * Yeni Konut Alanları * Yeni Kültürel Alanlar * Yeni Rekreasyon alanlarına dönüşmüştür. Kentsel kalitenin artması konut alanlarının yenilenmesi kirliliğin önlenmesi kentle kıyının entegrasyonu kıyı kullanımının sağlanması 1970'den 1990lara kadar nüfus kaybeden, terk edilmiş ve çöküntü halindeki alanın yeni kullanımlar sonucu bir prestij alanına dönüşmesi sonucu, alanın eski kullanıcıları, yerine kentin seçkinlerinin ve turistlerin kullandığı bir alan haline gelmiştir. Alanda yaşayan yaşlı ve işçi nüfusu buradan ayrılmış ve yerine genç bir nüfus yerleşmiştir. Poblenou projesi soylulaştırma amaçlı bir projedir. Kirlilik yaratan sanayinin, kültür sanayine dönüştürülmesi yoluyla, Barselona kıyılarının kullanılan, yaşayan temiz alanlara dönüştürülmesi sağlanmıştır. Büyük yeşil alanlar yaratılmış, kente açık kamusal alanlar kazandırılmıştır.

86 62 Çizelge 5.1. (Devam) Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Başlıklar Amsterdam Doğu Liman Bölgesi Dönüşüm Projesi Beyrut (Lübnan) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Amsterdam Doğu bölgesi Dönüşümü kent bütününde uygulanan Mastır planlarıyla tam bir uyum halindedir. Güneydoğu bölge konseyi, Amsterdam ve Rochdale Konut Birliğinin ortak girişimleri ile oluşturulan bütüncül bir kentsel dönüşüm projesidir. Beyrut (Lübnan) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi kent planlarıyla bütüncül bir yapıya sahiptir. Islah Stratejilerine Uyumluluk Koruma stratejileri kapsamında bölgenin mevcut dokusunun korunarak gelişiminin sağlanması ve kent bütünü planlarıyla tam uyumluluk çerçevesinde uygulanması sağlanmıştır. Sadece fiziksel bir proje olmayıp konutu ilgilendiren sosyal bir projedir. Savaş sonrası mevcut doku ikinci plana bırakılarak koruma stratejileri düşünülmemiştir. Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Bölgesel gelişim stratejilerinden olan VİNEX programı dâhilinde yapılan kentsel dönüşüm uygulaması kent bütününde dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün yapılmasını sağlar. Kent bütününde ekonomik yapıyı geliştirici etkisi, atıl durumdaki kullanılmayan ve kentsel yoksunluğun en üst düzeyde hissedildiği alanlar üzerine yeni işlevler getirerek ekonomik yapıyı canlandırmıştır. Yapılan çalışmalar yerel ölçekte kalarak bölgesel gelişim stratejilerine referans vermemektedir. Kent bütününde ekonomik yapıyı geliştirici etkisi, alanları dönüşümü sonucu birçok yeni iş kolunun ve servisin ortaya çıkmasıdır. Yeni Olanaklar Çöküntü bölgeleri yerini sağlıklı konut birimlerine bırakmıştır. Savaşın etkileri silinerek yeni sağlıklı yerleşim birimleri meydana getirilmiştir. Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Kent bütününde konut alanlarındaki mimari tarzın dışına çıkılmıştır. Kentsel yaşam kalitesindeki gelişmelerin yanı sıra kent bütününde yetersiz bulunan sosyal donatı alanlarında artış sağlanmıştır. Savaşın etkileri silinerek yeni sağlıklı yerleşim birimleri meydana getirilmiştir. Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Buda yaşam kalitesindeki artışı beraberinde getirmiştir. Yan Etkileri Bölgenin konut fiyatlarında artış meydana gelmiş bölgenin nüfus yoğunluğu azalmıştır. Kent bütününde sağlıklı konut alanları oluşturulmuştur. Kentte bulunan sağlıksız konut alanları ortadan kaldırılmış ve kent bütününde sağlıklı konut alanları oluşturulmuştur.

87 63 Çizelge 5.1. (Devam) Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Başlıklar Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Londra Doklar Bölgesi Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi kent planlarıyla bütüncül bir yapıya sahiptir. Islah Stratejilerine Uyumluluk Londra Dockları Geliştirme Ortaklığı, 1981 yılında çalışmaya başladığında o güne kadar geliştirilmiş koruma politikalarını gözden geçirmiştir de ortaya konan 19. Yüzyıl harap binalarının yıkılması stratejisine göre hareket ederek kentsel dönüşümü uygulamaya koymuştur. Buda koruma stratejileri ile tam uyum içerisinde olduğunu göstermektedir. Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Yapılan çalışmalar yerel ölçekte kalarak bölgesel gelişim stratejilerine referans vermektedir. Londra Doklarının master planı tamamlanmadan, otoyol ve tren yoluna bağlı olarak bölgenin stratejik gelişme çerçevesinin temel politikaları oluşturulmuştur. Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Kent bütününde ekonomik yapıyı geliştirici etkisi, alanları dönüşümü sonucu birçok yeni iş kolunun ve servisin ortaya çıkmasıdır. Dockland de den fazla yeni istihdam yaratmış ve yerleşme bakımından hayli rağbet gören bir alan yaratılmasını sağlamıştır. Yeni Olanaklar Wapping ve LimeHouse Bölgesindeki El sanatlarına dayanan küçük alışveriş alanları ve imalat yerleri ile, Royal Dock bölgesi açık yeşil alanları ile diğer bölgeler ise iş ve konut alanları ile yeni olanakları ortaya koymaktadır. Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri İstihdam olanaklarının arttırılmasının yanında vasıfsız konut ve depolanma alanlarının yerine yeni alanlar oluşturulmuştur. Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri 1981 yılında kurulan Londra Doklar Bölgesi Geliştirme Şirketi (LDDC) alanın vasıfsız işlevini silerek yeni konut kültür ve yeşil alanlar yaratmıştır. Buda sosyal çevre için olumlu etkileri beraberinde getirmiştir. Yan Etkileri Alanda bulunan sağlıksız konut alanları ortadan kaldırılmış ve kent bütününde sağlıklı konut alanları oluşturulmuştur.

88 64 Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri incelendiğinde kentin üst ölçekli planlarıyla tam bütünlük içeren çözümler ürettiği saptanmıştır. Islah stratejilerine uyum açısından Beyrut kentsel dönüşüm projesi dışındaki diğer projelerde planlı bir koruma anlayışı benimsenmiştir. Beyrut kentsel dönüşüm projesi savaş sonrası mevcut dokuyu ikinci plana bırakarak koruma stratejileri düşünülmeden projelendirilmiştir. Bölgesel gelişim stratejilerine uyumluluk açısından Beyrut örneği uyumluluk göstermemektedir. Diğer örnekler bölgesel gelişim stratejileri ile tam uyumludur. Ekonomik yapı üzerine geliştirici etkilerine baktığımızda, tüm örnek projelerin alanda yeni istihdam olanakları sağlayarak kentlerin ekonomik yapıları üzerine geliştirici etkileri görülmektedir. Curitibia kentsel dönüşüm projesi ile dönüşüm alanında kişilik yeni istihdam olanağı sağlanmıştır. Bunun yanısıra kent bütününde atıl durumdaki alanlar yerine yeni konut ve ticaret alanlarının oluşturulması tüm projelerde bölgelerindeki ekonomik yapıyı canlandırıcı etki getirmiştir. Londra Doklar Bölgesi kentsel dönüşüm projesi hem bölgesel gelişim stratejileri açısından hem de ekonomik yapıyı geliştirici etkileri açısından diğer örneklerden daha üstün bir performans göstermektedir. Dönüşüm örneklerinde ortaya çıkan bir diğer durum ise, yeni ve olumlu olanakların dönüşüm alanlarında ortaya çıkmasıdır. Tüm örneklerde çöküntü bölgeleri yerini sağlıklı konut ve ticaret bölgelerine bırakmıştır. Dönüşümün fiziksel yapı üzerine etkileri kentsel yaşam kalitesinin arttırılması ve sosyal donatı alanları ve rekreatif alanlardaki artış ile gözlemlenebilmiştir. Dönüşümün sosyal yapı üzerine etkileri olumlu ve olumsuz olarak ikiye ayrılabilir. Barcelona, Beyrut ve Amsterdam kentsel dönüşüm örneklerinde soylulaştırma projenin istenmeyen sonuçları arasındadır. Bunun yanısıra dönüşümde halk katılımı bütün örnek bölgelerde dikkat edilerek her aşamada dâhil edilmeye çalışılmıştır. Dönüşümün örneklerde olumsuz yan etkilerin başında nüfus artışını gelmektedir. Nüfus artışındaki temel neden bölgede kazançlı çıkan grupların kazanç artışı istemesi nedeniyle çok katlı yapılaşmanın tercih edilmesidir.

89 65 Bunun yanısıra artan nüfusla birlikte rantın kontrolsüz artışı yan etkiler içerisindedir. Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin her biri kendi bölgesinin koşulları içerisinde başarılı örnekler sayılabilir. Fakat bu örneklerin sadece küçük bir kısmında bölgede kiracı olarak oturan kişilerin hakları düşünülmüştür. Bunun yanında Ülkelerin dönüşüm örneklerinde sosyal yapı mümkün olduğunca korunmaya çalışılmışsa da başarı sağlanamamıştır Kentsel Dönüşüm Yaklaşımları Türkiye Örnekleri Türkiye, 1950li yıllarda başlayan hızlı kentleşmeyle birlikte düzensiz bir yapılaşma sürecine girmiştir. 1980li yıllardan günümüze kadar geçen süreçte politik ve ekonomik nedenlerden dolayı kentler kaçak yapılaşmanın ve görüntü kirliliğinin yüksek seviyelere ulaştığı alanlar oluşmuştur. Bu alanların yeniden kente kazandırılması ve daha etkin kullanılabilmesi için kentsel dönüşüm gerekli hale gelmiştir. Türkiye içerisindeki her bölgenin kendine özgü dinamikleri bulunmakta ve bu dinamikler kentsel dönüşüm modellerinde farklılıklara sebep olmaktadırlar. Bu nedenle bu bölümde Türkiye de farklı bölgelerde uygulanan konut dönüşüm projeleri ve uygulamaları değerlendirilerek modeller hakkında bilgi verilecektir Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin değerlendirilmesi Kentsel dönüşüm Türkiye de etkin kullanılan bir politika olmasına karşın her bölgenin özelliklerine göre farklılık gösteren örgütlenmeler ve modeller içermektedir. Dönüşümün en temel özelliği her bölgenin kendine özgü politikaları ve modellerinin olmasıdır. İncelenen kentsel dönüşüm örnekleri; Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara),

90 66 Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara), Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul), Doğanbey kentsel Dönüşüm Projesi (Bursa), Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul), Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara) dir. İncelenen kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri EK-2 de ayrıntılı olarak sunulmuştur. İnceleme sonucunda kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin birbirleri ile karşılaştırma yapılabilecek başlıklar ortaya konmuştur. Bunlar; Kent planıyla bütünleşme, Koruma stratejilerine uyumluluk, Bölgesel gelişim stratejilerine uyumluluk, Ekonomik yapı üzerine geliştirici etki, Kentsel dönüşüm alanında ortaya çıkan yeni olanaklar, Dönüşümün fiziksel yapı üzerine etkileri, Dönüşümün sosyal yapı üzerine etkileri, Olumlu olumsuz yan etkilerdir. Araştırılan örnek kentsel dönüşüm modellerinde yukarıda sayılan başlıklar ayrıntılı incelenerek birbirleri arasındaki farkları ve üstünlükleri ortaya konmuştur. Bu inceleme, kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri arasında farkları ve benzerlikleri ortaya konarak başarılı örnekler arasında karşılaştırma yapılmasına yardımcı olmuştur (Çizelge 5.2). Türkiye kentsel dönüşüm örnekleri incelendiğinde kent planlarıyla dönüşüm alanlarının entegrasyonunun tam olduğu ve yapılan çalışmaların üst ölçek planlarına göre şekillendiği saptanmıştır. Tüm örneklerde koruma

91 67 stratejilerine uyumlu çalışmalar vardır. Bölgesel gelişim stratejilerine uyum açısından Zeytinburnu kentsel dönüşüm projesi en kapsamlı çalışmayı yapmıştır. Zeytinburnu kentsel dönüşüm projesi Konum ve Yakın Çevre İlişkileri, Doğal Riskler Analizi, Yerleşime Uygunluk Analizi, Ulaşım İlişkileri Analizi, Kentsel Doku Analizi, Kimlik ve İmaj Analizi çalışmaları sentezlenmiş ve neticesinde mekânsal dönüşüme yönelik kentsel tasarım alanları tespit edilmiş, ardından bölgesel gelişme stratejileri uyumlu bir şekilde şemalaştırılmıştır. Ekonomik yapı üzerindeki geliştirici etkilere bakıldığında, kent bütününde yeni bir yerleşim, yaşam ve rekreasyon alanları yaratılarak alanın ekonomik değeri arttırılmıştır. Bunun yanında yeni oluşturulan ticaret alanları sayesinde istihdam olanaklarında artış meydana gelmiştir. Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin tümünde yeni olanaklar proje ile birlikte hayata geçmiştir. Çöküntü bölgeleri yerini; Yeni apartman alanlarına, rekreatif alanlara, sağlık merkezlerine, ticaret merkezlerine bırakmış olması en büyük olanak olarak ortaya çıkmıştır. Portakal Çiçeği Vadisi kentsel dönüşüm projesinde Belediye nin kaynak ayırmadan, kendi kaynağını kendi yaratan bir proje gerçekleştirmesi ve arsa sahiplerinin, geçmişte aldıkları imar hakkı karşılığında, projede yaratılacak değerden pay alması en önemli olanaklardandır. Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin tümünde dönüşümün fiziksel yapı üzerinde olumlu etkileri vardır. Kentsel yaşam kalitesi artması ve çöküntü bölgeleri yerini yeni konut bölgelerine bırakması fiziksel yapı üzerine olumlu etkilerdendir. Örneklerinin tümünde sosyal yapı üzerine olumlu etkiler görülmektedir. Örneklerde soylulaştırma istenmese bile kentsel dönüşümün sonuçlarındandır. Buda kontrolsüz rant artışının doğal bir sonucudur.

92 68 Çizelge 5.2. Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Başlıklar Kent Planıyla Entegrasyon Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi 1/5000 ölçekli Kuzey Ankara girişi kentsel dönüşüm projesi öncelikli proje alanı nazım imar planı yapım aşamasında kent bütünü 1/ ölçekli planlar ile entegrasyonu sağlanmış ve Büyükşehir Belediyesi tarafından onanmıştır. Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi 1/5000 ölçekli Dikmen Vadisi kentsel dönüşüm projesi yapılma aşamasında kent bütünü planlarına göre yeşil alan olarak bırakılması gerekirken plan değişiklikleri ile konut alanına dönüşmüştür. Islah Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Islah stratejileri kapsamında bölgenin havaalanı ulaşım bağlantı noktasında bulunması nedeniyle görüntü kirliliğinin önüne geçilmiş ve sağlıklı sosyal konutlar ortaya konmuştur. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması ve kent bütününde konut stokunda artışa gidilmesi bölgesel gelişim stratejilerine uyumu göstermektedir. Kent bütününde yeni bir yerleşim, yaşam ve rekreasyon alanları yaratılarak alanın ekonomik değerini arttırmış ve bölgeye yeni potansiyeller yaratılarak halkın ihtiyaçları karşılanmıştır. Çöküntü bölgeleri yerini yeni apartman alanlarına rekreatif alanlara sağlık ve ticaret merkezlerine bırakmıştır. Islah stratejileri kapsamında bölgenin şehrin hava koridoru olması nedeniyle hava kirliliğinin önüne geçilmeye çalışılmış ama başarılamamış ve sağlıklı sosyal konutlar ortaya çıkarılmıştır. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması, Kent içerisinde düzenli yeşil alanlar oluşturmak, Kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi. Kent bütününde yeni bir yerleşim, yaşam ve rekreasyon alanları yaratılarak alanın ekonomik değerini arttırmış, Bölgeye yeni potansiyeller yaratılarak halkın ihtiyaçları karşılanmıştır. Ancak iş potansiyeli yaratamamıştır. Çöküntü bölgeleri yerini yeni apartman alanlarına, rekreatif alanlara, sağlık ve ticaret merkezlerine bırakmıştır. Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Kent ve kentsel yaşam kalitesi artmıştır. Çöküntü bölgeleri dönüşmüştür. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine belirli aşamalarda dâhil olmuştur. Alanda soylulaştırma için belirli bölgelerde dışarıdan üst gelir seviyesine sahip halk bölgeye gelmiştir. Bununla birlikte mevcut halk dönüşüm alanı içerisinde kalmıştır. Kent ve kentsel yaşam kalitesi artmıştır. Çöküntü bölgeleri dönüşmüştür. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine belirli aşamalarda dahil olmuştur. Şirket ve belediye yöneticileri ile arsa sahiplerinin kooperatifler çatısı altında örgütlenerek, temsilcileri aracılığıyla katıldıkları Proje Karar Kurulu yöntemiyle halk dahil olmuştur. Alanda ilk etaplarda işletilen düzende soylulaştırma etkin olmazken ilerleyen etaplarda soylulaştırma ve rant kaygısı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte mevcut halk dönüşüm alanı içerisinde kalamamıştır Yan Etkileri Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Nüfus artışı Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Soylulaştırma yüksek seviyede

93 69 Çizelge 5.2. (Devam) Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Başlıklar Kent Planıyla Entegrasyon Sulukule Kentsel Dönüşüm U y g u l a m a Projesi Projenin sosyal bir proje olarak uygulanabilmesinin ancak kamu desteği ile mümkün olabilmesi nedeniyle belediye, İBB ve TOKİ ile temasa geçmiştir. Konut üretiminde uzmanlaşmış olan ve Kuzey Ankara girişi kentsel dönüşüm projesinde de yer alan TOKİ, projedeki konutları maliyetine yapmayı kabul etmiştir. İBB tarafından proje alanı kent planlarıyla bütünleşmiş bir şekilde planlanmıştır. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi 1/5000 ve 1/1000 ölçekli plan değişiklikleri ile parselasyon planının yapılması ve kentsel tasarımın hazırlanması kent planlarında da bölgenin Kentsel Dönüşüm Alanı olarak görülmesi entegrasyonun tam olduğunu göstermektedir. Islah Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Islah stratejilerine tam uyum yine İBB tarafından sağlanmaya çalışılmıştır. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması Bölgenin atıl durumunu ortadan kaldırmak Kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi Kent bütününde atıl durumdaki alanlarda dönüşüme gidilerek turizm potansiyellerinde artma bunun yanında kent bütününde ekonomik gelişmeye sebep olmuştur. Fakat bölgede yaşayan halk düşünülmemiştir. Islah stratejilerine tam uyum Belediye tarafından sağlanmaya çalışılmıştır. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması, bölgenin atıl durumunu ortadan kaldırmak ve kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi bölgesel gelişim stratejilerinde bulunmaktadır. Ekonomik ve sosyal durumları itibariyle alt gelir grubuna mensup insanların yaşadığı bu mahallelerin, sosyal çöküntü boyutlarına gelmemesi, alanda yaşayan kişilerin büyük çoğunluğunun doğduğundan beri bu alanda yaşayan yerli halk olmasıdır. Fakat alanda ekonomk yapının üzerine geliştirici etki sağlayan bir imkan bulunmamaktadır. Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Çöküntü bölgeleri yerini; yenilenmiş alanlara bırakmıştır. Rekreatif alanlara Sağlık merkezlerine ticaret merkezlerine bırakmıştır. Mevcut durumdaki yeşil alan yüzölçümü büyük ölçüde artırılması planlanmış ve bütün adaların orta kısımlarında yeşil alanlar oluşturulmuştur. Bunun yanında konut alanlarında kalite arıtırımı görülmektedir. Çöküntü bölgeleri yerini; yenilenmiş alanlara bırakması dışında yeni olanak bulunmamaktadır. Dönüşüm sonrası yapılaşma, m² toplam inşaat alanı oluşacak şekilde planlanmıştır. Toplam inşaat alanının m² si konut alanı, geri kalan m² si ise dönüşümden sonra mülkiyeti TOKİ ye ait olacak ticaret alanı olarak ayrılmıştır. Konut ve ticaret alanlarının yanı sıra dönüşüm alanı için toplam m² sosyal servis alanı bırakılmıştır. Alanda mevcut olan bir ilköğretim okulu dışında ayrılan sosyal alanlar tescilli yapıların onarılmasıyla hayata geçirilecektir. Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Mevcut durumdaki yeşil alan yüzölçümü büyük ölçüde artırılması planlanmış ve bütün adaların orta kısımlarında yeşil alanlar oluşturulmuştur. Bölgede, Sulukule Konaklama Tesisi tasarlanmıştır. Yerel yönetim bu tesis ile birlikte bölgenin hareketlenmesini ve ekonomik refah seviyesinin yükselmesini beklemektedir. Projenin alanı içerisinde kalan tescilli yapıları sosyal kullanımlarla korunmasına olanak tanımaktadır. Proje sonrasında gerçekleştirilecek çok katlı yapılaşma ile yaratılacak konut ve nüfus yoğunluğu, dönüşüm alanında merkezi iş alanı işlevinden farklı bir yapı ortaya çıkmasına neden olacaktır Yan Etkileri Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Zorunlu Soylulaştırma Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Çok katlı yapılaşma

94 70 Çizelge 5.2. (Devam) Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri başarı başlıkları ve içeriği Başlıklar Kent Planıyla Entegrasyon Islah Stratejilerine Uyumluluk Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü İstanbul Şehircilik Atölyesi tarafından hazırlanmış olan Zeytinburnu Pilot Projesi verileri farklı bir bakış açısı ile değerlendirilerek kentsel tasarım projesine altlık oluşturacak analiz ve sentez çalışmaları yapılmıştır. Ardından bu veriler değerlendirilerek kentsel dönüşümü yönlendirecek kentsel tasarım modeli oluşturulmuş ve yapı adası bazında tasarım çalışmaları hazırlanmıştır. Kent Planlarıyla entegrasyon sağlanmıştır. Islah stratejileri kapsamında Kuzeyde merkezi iş alanından başlayıp güneyde çeşitli ulaşım biçimlerinin düğüm noktası olan sahil bandı bölgesine uzanan bu aks çevresinde, kısa-orta-uzun vadede ada bazında kullanımlar ve mekanların oluşması istenmektedir. Oluşturulan bu şemayla aynı zamanda uygulamaya olanak yaratacak bütünleştirilmiş yapı adası birimleri oluşturulmuştur. Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kentin 1/25000 ve 1/5000 planlarında kentin hava koridoru olan ve yeşil bırakılması gereken alanlarının ıslahı sağlanarak entegrasyon sağlanmıştır. Koruma stratejileri kapsamında bölgenin mevcut dokusu yerine yeşil alanların önde olduğu gelişiminin sağlanması ve kent bütünü planlarıyla tam uyumluluk çerçevesinde uygulanması sağlanmıştır. Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Yan Etkileri Konum ve Yakın Çevre İlişkileri Doğal Riskler Analizi Yerleşime Uygunluk Analizi Ulaşım İlişkileri Analizi Kentsel Doku Analizi Kentsel Tasarım Proje Alanları Şeması çalışmaları projelere bilimsel temel oluşturmak için sentezlenmiş ve kentsel tasarım alanları tespit edilmiş, ardından bölgesel gelişme stratejileri şemalaştırılmıştır. Kentsel dönüşümü tetiklemesi öngörülen ve toplumsal hareketliliği arttıracağı düşünülen kuzey-güney doğrultulu bir ticaret aksı önerilmiştir. Yeni ticaret aksı ve konut alanları ile olanaklar yaratılmıştır. Bölgenin dönüşüm projesine etki edecek özellikleri ve konumları üzerinde durulmuş, buralardaki potansiyellerin bölgede öngörülen mekânsal gelişime katkısını araştırılmıştır. Odak noktaları ve bu odak noktalarını birbirine bağlayan ticari bir kaburga ile gelişecek mekansal yapılanmayı tanımlanmıştır Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine belirli aşamalarda dâhil olmuştur. Kamu ve özel sektör ortaklığının gerçekleştireceği Zeytinburnu Proje Ortaklığı, diğeri ise daha çok mahalle ölçeğinde gerçekleştirilecek toplumsal ve ekonomik dönüşümü dikkate alan Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı dır. ZPO nın amacı proje yatırımlarını belirlemek, projeleri geliştirmek, projeler arası irtibatı sağlamak, ortak altyapıyı geliştirmek ve proje finansmanını yaratmak üzere stratejik kararların alınmasıdır. ZGO nın amacı ise mahalleler arası sosyal eşitsizliği azaltan ve ekonomik gelişmeyi teşvik eden projelerin geliştirilmesi ve bu süreçte yerel halkın aktif rol almasını sağlamaktır Nüfus artışı Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Soylulaştırma yüksek seviyede Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması kent bütününde yeşil alan ihtiyacının karşılanması Ansera ve ticaret merkezi alanda ekonomik yapıyı geliştirici etkilerdir. Ankara ya çağdaş ve kentsel standardı yüksek bir alan kazandırılması, Belediye nin kaynak ayırmadan, kendi kaynağını kendi yaratan bir proje gerçekleştirmesi, Arsa sahiplerinin, geçmişte aldıkları imar hakkı karşılığında, projede yaratılacak değerden pay alması amaçlanmıştır. Kentsel yaşam kalitesindeki gelişmelerin yanı sıra kent bütününde yetersiz bulunan sosyal donatı alanlarında artış sağlanmıştır. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Oluşturulan yasal düzenlemelerle bölge halkı başka bir alanda sosyal konutlara yerleştirilmiştir. Bununla birlikte oluşturulan yeni sosyal donatı alanları sosyal yapı üzerinde olumlu etkiler sağlamıştır. Soylulaştırma yüksek seviyede

95 71 6. HİPOTETİK EN BAŞARILI MODELİN ORTAYA K O N M AS I Bölüm 2 de araştırmaya yön verecek kentsel yoksunluk, gecekondu, kentsel dönüşüm ve yoksulluk kavramları Dünya ve Türkiye literatürüne bağlı kalınarak incelenmiştir. Ardından Dünyadaki ve Türkiye deki dönüşüm süreci incelenmiştir. Dünyada ve Türkiye deki politik ve ekonomik süreçlere paralel olarak kentsel alanda geliştirilen deneyimler ve mekân organizasyonunda kullanılan araçların geçirdiği süreçler incelenmiştir. Bölüm 4 de kentsel dönüşüm modelleri ortaya konmuş ardından kentsel dönüşüm stratejileri, ekonomik, sosyal ve örgütlenme başlıkları altında incelenmiştir. Bölüm 5 de Dünya ve Türkiye de başarılı olarak ortaya konan kentsel dönüşüm örnekleri incelenerek stratejileri ve modelleri hakkında bilgi sahibi olunmuştur. Hipotetik en başarılı modelin ortaya konmasını kapsayan bu bölümün içeriği, beşinci bölümde incelenen Dünyada ve Türkiye deki kentsel dönüşüm örneklerinin ayrıntılı analiz süreçlerinden geçirilmesi ve istatistiksel metotlarla en uygun model kararının verilebilmesini kapsamaktadır Araştırmanın Yöntemi Araştırmanın yöntemi iki aşamadan oluşmaktadır. İlk olarak, Bölüm 5 de incelenen Dünya ve Türkiye deki kentsel dönüşüm örneklerinin ortak özelliklerinin ortaya konması ile başlayıp, hipotetik en başarılı modeli oluşturmada kullanılan yöntem ve metotlara yer verilecek, ikinci olarak ise hipotetik en başarılı modeli ortaya koymada kullanılacak istatistiksel yöntemler tanımlanacaktır Yöntem ve metodoloji Dünya ve Türkiye deki kentsel dönüşüm örneklerinin ortak özellikleri çerçevesinde faktör karşılaştırma, boyutsal analiz ve analitik hiyerarşi

96 72 yöntemleri ile analizler yapılmıştır. Son olarak istatistiksel yöntemlerle seçilen en başarılı Dünya ve Türkiye kentsel dönüşüm örnekleri karşılaştırılarak hipotetik en iyi model oluşturulmuştur. Çizelge 6.1 de, yapılan araştırmanın aşamaları ve alt detayları özet olarak sunulmaktadır. Çizelge 6.1. Araştırma Yöntem Özeti HİPOTETİK MODELİN ORTAYA KONMASI Dünyadaki Dönüşüm Modellerinden En Başarılı 3 Örneğin Seçilmesi İncelenen yurtdışı kentsel dönüşüm örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması İncelenen yurtdışı kentsel dönüşüm örneklerinin ortak özellikleri çerçevesinde Faktör karşılaştırma, Boyutsal analiz ve Analitik hiyerarşi yöntemleri ile analiz yapılması Yurtdışı kentsel dönüşüm örneklerinin başarı puanlamaları sonucunda en yüksek puan alan 3 örneğin seçilmesi Türkiye deki Dönüşüm Modellerinden En Başarılı 3 Örneğin Seçilmesi Yurtiçi metropoliten alanda kentsel dönüşüm örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması Yurtiçi metropoliten alanda kentsel dönüşüm örneklerinin ortak özellikleri çerçevesinde Faktör karşılaştırma, Boyutsal analiz ve Analitik hiyerarşi yöntemleri ile analiz edilmesi Yurtiçi metropoliten alanda kentsel dönüşüm örneklerinin puanlamaları sonucunda en yüksek puan alan 3 örneğin seçilmesi Hipotetik En Başarılı Modelin Ortaya Konması Yurtiçi ve yurtdışı örnekleri arasında seçim yöntemleri ile seçilen 6 (3+3) örneğin karşılaştırılarak hipotetik en başarılı modelin oluşturulması Kullanılacak yöntemi Çizelge 6.2. de yapılacak yöntem adımları ayrıntılı olarak ortaya konmuştur.

97 73 Çizelge 6.2: Yöntem Adımları Ayrıntılı Şeması Yöntem Adımları Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinden en başarılı olanların ortaya konması Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması (13 ana ortak özellik ve her bir ortak özellik için 4 alt soru seti) Ortak özellikler arasında hiyerarşik bir yapının oluşturulması ve puanlama yapılması Ortak özelliklerin herbirine ayrı altsoru setleri oluşturulması ve puanlama yapılması Bölüm Puanlamanın herbir Dünya örneği için uygulanması En yüksek puan alan 3 Dünya örneğinin ortaya konması Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinden en başarılı olanların ortaya 1 konması Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması 2 (11 ana ortak özellik ve her bir ortak özellik için 4 alt soru seti) Ortak özellikler arasında hiyerarşik bir yapının oluşturulması ve puanlama 3 yapılması Ortak özelliklerin herbirine ayrı altsoru setleri oluşturulması ve puanlama 4 yapılması 5 Puanlamanın herbir Türkiye örneği için uygulanması 6 En yüksek puan alan 3 Türkiye örneğinin ortaya konması Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinden en başarılı olanların ortaya konması 6.2. Araştırmada, Dünya ve Türkiye örneklerinden en başarılı hipotetik modelin ortaya konması için öncelikle yurt dışı kentsel dönüşüm örnekleri incelenmiştir. Bu örneklerin seçilmesindeki amaç farklı coğrafi koşullarda ve farklı ekonomik ve mülkiyet dokuları bulunan ülkelerde uygulanan dönüşüm projeleri olması ve konuta yönelik dönüşüm planları ile öne çıkan örnekler olmasıdır. İncelenen kentsel dönüşüm örnekleri; Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere), Curitiba Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Brezilya), Hapdong Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (Kore),

98 74 Poblenou Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (İspanya), Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (Holanda), Beyrut Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Lübnan), Londra Doklar Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere) dir. 2 Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması (13 ana ortak özellik ve her bir ortak özellik için 4 alt soru seti) Araştırmanın devamında incelenen kentsel dönüşüm Dünya örnekleri için Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentli Hakları Deklerasyonu ve Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Avrupa Kentsel Şartı ele alınarak ortak özellikler ortaya konmuştur. Ortak özelliklerin seçimi sırasında önceki bölümde incelenen tüm örneklerde bulunan bilgileri sınayabilecek özellikler olmasına dikkat edilmiştir. Ortak özelliklerin Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentli Hakları Deklerasyonu ve Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Avrupa Kentsel Şartı ile ortaya çıkarılması oluşturulan hipotetik en başarılı model kıstaslarının doğru seçilmesini sağlamıştır. Habitat ve Avrupa Konseyi nin ilgili çalışmaları ve ortak özelliklerin seçimi Bölüm Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması başlığı altında ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu ortak özellikler; Mülkiyetin elde edilmesi, Devlet yönetim politikası, Halk katılımı, Fonksiyon değişikliği, Modelin finansmanı, Konut edinme koşulları, Kazançlı çıkanlar, Özel sektör desteği,

99 75 STO desteği, Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu, Dönüşüm sonrası fiziksel değişim, Yaşayanların gelir durumu, Uygulama Biçimidir. 3 Ortak özellikler arasında hiyerarşik bir yapının oluşturulması ve puanlama yapılması Ortak özelliklerin birbirleri arasındaki önem sırası, araştırmanın sonucunda başarılı Dünya örneklerini ortaya koymada gerekli bir adımdır. Bu sıralamanın ortaya çıkarılmasında Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentli Hakları Deklerasyonu ve Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Avrupa Kentsel Şartı baz alınmıştır. Her iki deklerasyonun önem sıralamasına göre oluşturulan hiyerarşik düzen ortak özelliklerin diziliminde etkin rol oynamıştır. Ortak özelliklerin önem sırası oluşturulurken Analitik Hiyerarşi Yöntemi olarak bilinen istatistiksel metot kullanılmıştır. İkili kıyaslama yöntemi kullanılarak seçenekler arasında hiyerarşik bir düzen ortaya konmuştur. Sonuçta ortak özelliklerinin birbirleri arasında kriterlere göre hiyerarşik bir dizilim oluşturulmuştur. Bu dizilim yapılan analizlerin ışığında puanlanarak önem sırasına göre katsayılar almıştır. 4 Ortak özelliklerin herbirine ayrı alt soru setleri oluşturulması ve puanlama yapılması Ardından her ortak özellik için altsoru setleri oluşturulmuştur. Bu altsoru setleri ilgili olduğu ortak özelliği en iyi tanımlayan sorulardan oluşturulmuştur. Ortak özelliklere bağlı oluşturulan altsoru setleri faktör karşılaştırma yöntemi kullanılarak oluşturulmuştur. Bu yöntem ile faktörleri değişken olarak kabul ederek herbir ortak özellik için farklı altsoru setleri ortaya konulmuştur. Bu altsoru setleri Bölüm de ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Kentsel dönüşüm

100 76 Dünya örnekleri için ortaya konan faktörler sırasıyla incelenmiş sonucunda puanlama matrisi ortaya konmuştur. 5 Puanlamanın herbir Dünya örneği için uygulanması Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri için herbir ortak özellik için elde edilen puanlar toplanmış ve ortak özellik katsayısı ile çarpılmıştır. Ardından tüm ortak özellik puanları toplanarak ilgili kentsel dönüşüm Dünya örneğinin başarı puanını ortaya çıkarmıştır. 6 En yüksek puan alan 3 Dünya örneğinin ortaya konması Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri arasında ortak özelliklere göre en yüksek puan alan 3 örnek incelenen örnekler arasında en başarılı kentsel dönüşüm modeli olarak kabul edilmiştir. 1 Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinden en başarılı olanların ortaya konması 6.3. Kentsel Dönüşüm Türkiye örneklerinin seçilmesindeki amaç farklı coğrafi koşullarda, sonuçları başarılı olan ve metropoliten alanda uygulanan dönüşüm projeleri olması ve konuta yönelik dönüşüm planları ile öne çıkan örnekler olmasıdır. İncelenen kentsel dönüşüm örnekleri; Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara), Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara), Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul), Doğanbey kentsel Dönüşüm Projesi (Bursa), Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul), Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara) dır.

101 77 2 Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması (13 ana ortak özellik ve her bir ortak özellik için 4 alt soru seti) Araştırmanın devamında incelenen kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri için Dünya örneklerinde olduğu gibi Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentsel Göstergeler Programı ve Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Kentsel Denetim Çalışmaları ele alınarak ortak özellikler ortaya konmuştur. Bu ortak özellikler; Halk katılımı, Fonksiyon değişikliği, Modelin finansmanı, Konut edinme koşulları, Kazançlı çıkanlar, Özel sektör desteği, STO desteği, Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu, Dönüşüm sonrası fiziksel değişim, Yaşayanların gelir durumu, Uygulama Biçimidir. Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kullanılan ortak özelliklerden farklı olarak Türkiye örnekleri için Mülkiyetin elde edilmesi ve Devlet yönetim politikası özellikleri kullanılmamıştır. Bunun nedeni Türkiye de bu 2 özellikte yöreye özgü değişmemekte ve oluşturulacak metoda olumlu veya olumsuz bir etki yapmayacak olmasıdır. Ortak özelliklerin birbirleri arasındaki önem sırası, araştırmanın sonucunda başarılı Türkiye örneklerini bulmada gerekli bir adımdır. Bu sıralamanın

102 78 ortaya çıkarılmasında kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kullanılan yöntemler kullanılmıştır. 3 Ortak özellikler arasında hiyerarşik bir yapının oluşturulması ve puanlama yapılması Ortak özelliklerin birbirleri arasındaki önem sırası, araştırmanın sonucunda başarılı dünya örneklerini ortaya koymada gerekli bir adımdır. Bu sıralamanın ortaya çıkarılmasında Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentli Hakları Deklerasyonu ve Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Avrupa Kentsel Şartı baz alınmıştır. Her 2 deklerasyonun önem sıralamasına göre oluşturulan hiyerarşik düzen ortak özelliklerin diziliminde etkin rol oynamıştır. Ortak özelliklerin önem sırası oluşturulurken Analitik Hiyerarşi Yöntemi olarak bilinen istatistiksel metot kullanılmıştır. İkili kıyaslama yöntemi kullanılarak seçenekler arasında hiyerarşik bir düzen ortaya konmuştur. Sonuçta ortak özelliklerinin birbirleri arasında kriterlere göre hiyerarşik bir dizilim oluşturulmuştur. Bu dizilim yapılan analizlerin ışığında puanlanarak önem sırasına göre katsayılar almıştır. 4 Ortak özelliklerin herbirine ayrı altbaşlıklar oluşturulması ve puanlama yapılması Ardından her ortak özellik için altbaşlıklar ortaya konmuştur. Bu altbaşlıklar ilgili olduğu ortak özelliği tanımlayan başlıklardır. Ortak özelliklere bağlı oluşturulan altbaşlıklar faktör karşılaştırma yöntemi kullanılarak oluşturulmuştur. Bu yöntem ile faktörleri değişken olarak kabul ederek herbir ortak özellik için farklı altbaşlık ortaya konulmuştur. Bu altbaşlıklar Bölüm de ayrıntılı olarak ortaya konmuştur. Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri için ortaya konan faktörler sırasıyla incelenmiş sonucunda puanlama matrisi ortaya konmuştur. 5 Puanlamanın herbir Türkiye örneği için uygulanması

103 79 Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri için herbir ortak özellik için elde edilen puanlar toplanmış ve ortak özellik katsayısı ile çarpılmıştır. Ardından tüm ortak özellik puanları toplanarak ilgili kentsel dönüşüm Türkiye örneğinin başarı puanını ortaya çıkarmıştır. 6 En yüksek puan alan 3 Türkiye örneğinin ortaya konması Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri arasında ortak özelliklere göre en yüksek puan alan 3 örnek en başarılı kentsel dönüşüm modeli olarak kabul edilmiştir. Elde edilen kentsel dönüşüm Dünya ve Türkiye örneklerinden 6 (3+3) en başarılı örnek arasındaki ortak özellikler çoklu korelasyon yöntemi ile incelenerek Hipotetik en başarılı model ortaya konmuştur (Şekil 6.1). Şekil 6.1. Hipotetik en başarılı modelin ortaya konması Araştırma sonucu elde edilen hipotetik en başarılı model, hipotezlerle sınanarak Türkiye için yoksulluk ve mülkiyet sorununun çözümüne uygun olup olmadığı ortaya konmuştur.

104 80 Sonuç olarak araştırmada ortaya konan ülkesel ölçekteki dönüşüm modeli, her ülkenin kendi koşullarına göre incelenen dönüşüm modelleri ile karşılaştırıldığında o ülke için en başarılı dönüşüm modelini ortaya koyar tezi ispatlanmıştır Araştırmada kullanılacak analiz yöntemleri Araştırmada kullanılacak analiz yöntemlerinin bu aşamada anlatılması konunun anlaşılabilirliğine yardımcı olacaktır. Yapılan araştırmada 3 farklı analiz yöntemi ile incelenen kentsel dönüşüm örneklerinin arasından hipotetik en başarılı model belirlenecektir. Analitik Hiyerarşi Yöntemi 1970lerde Thomas Saaty tarafından geliştirilen Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHY), birden çok kriter içeren karmaşık problemlerin çözümünde kullanılan bir karar verme yöntemidir. Analitik Hiyerarşi Yöntemi, belirlilik ya da belirsizlik altında çok sayıda alternatif arasından seçim yaparken, çok sayıda karar vericinin bulunduğu, çok kriterli, çok amaçlı bir karar verme durumunda kullanılır. Analitik Hiyerarşi Yöntemi, karar vericilerin karmaşık problemleri, problemin ana hedefi, kriterleri, alt kriterler ve alternatifleri arasındaki ilişkiyi gösteren bir hiyerarşik yapıda modellemelerine olanak verir. Analitik Hiyerarşi Yöntemi nin en önemli özelliği karar vericinin hem objektif hem de sübjektif düşüncelerini karar sürecine dahil edebilmesidir [Kuruüzüm ve Atsan, 2001]. Analitik Hiyerarşi Yöntemi her sorun için amaç, kriter, olası alt kriter seviyeleri ve seçeneklerden oluşan hiyerarşik bir model kullanır. Karışık, anlaşılması güç veya yapısallaşmamış sorunlar için genel bir yöntemdir ve üç temel prensip üzerine kurulmuştur:

105 81 Hiyerarşilerin Oluşturulması, Önceliklerin Belirlenmesi, Mantıksal ve Sayısal Tutarlılık. Analitik Hiyerarşi Yöntemi, sorunun karar vermeye yönelik olarak ayrıntılı biçimde katmanlara ayrıştırılması yöntemini, oluşturulan hiyerarşi yapısı sayesinde oldukça etkin bir metodoloji ile kullanır. En basit AHY nin bu yapısı Şekil 6.2 de gösterilmiştir. Bu şekilde gösterilen yapıda ölçütlerin değerlendirilmesinde alt ölçütler kullanılabilir. Dolayısıyla, hiyerarşi yapısında, ölçütler ile seçenekler arasına istenilen sayıda alt ölçüt katmanı eklenebilir. AMAÇ ÖLÇÜT 1 ÖLÇÜT 2 ÖLÇÜT 3 ÖLÇÜT m SEÇENEK A SEÇENEK B SEÇENEK n Şekil 6.2. AHY Yapısı[Kuruüzüm ve Atsan, 2001] Bu yöntem, beşinci bölümde incelenen Dünyada ve Türkiye deki kentsel dönüşüm örneklerinin ortak özelliklerini hiyerarşik düzende önem sırasına sokarak hipotetik en iyi modelin oluşturulmasında etkin rol oynayacaktır. Faktör Karşılaştırma Yöntemi Birbirleri ile ilişkili veri yapılarını birbirinden bağımsız ve daha az sayıda yeni veri yapılarına dönüştürmek, bir oluşumu ya da olayı açıkladıkları varsayılan

106 82 değişkenleri gruplayarak ortak faktörleri ortaya koymak, bir oluşumu etkileyen değişkenleri gruplamak amacıyla başvurulan yönteme denir [Özdamar 2002:235]. Başka bir deyişle, çok sayıdaki değişken arasında ilişkilere dayanarak verilerin daha anlamlı ve özet bir biçimde sunulmasını sağlayan çok değişkenli bir analiz türüdür [Kurtuluş, 1985]. Faktör analizi gözlenen ve aralarında korelasyon bulunan x veri matrisindeki p değişkenden gözlenemeyen fakat değişkenlerin bir araya gelmesi ile ortaya çıkan, sınıflamayı yansıtan rasgele faktörleri ortaya çıkarmayı amaçlar. Türetilen bu yeni değişkenlere faktör adı verilir [Özdamar,2002]. En çok kullanım amacı, çok daha fazla sayıdaki veriler setinin azaltılması ve basitleştirilmesidir. Burada çok sayıdaki değişkenler arası ilişkiler mümkün olan en az bilgi kaybı ile matematiksel olarak türetilmiş olan az sayıdaki faktörle ifade edildiğinden geniş ölçüde basitleştirme işlemi yapılmaktadır. Böylece çok sayıdaki veri setinde, değişkenler arasındaki bağıntılar ve önemli hususlar açığa kavuşturulmaktadır. Böylece bir takım değişkenler arasında gruplandırmalar yapılabilir [Karagöz,1991]. Çok sayıdaki değişkeni (birbirleri arasındaki ilişkinin az olduğu) makul sayıya düşürerek bu yeni yapıdaki değişkenleri regresyon korelasyon ve ayırma gibi bir sonraki analizlerde kullanmayı sağlar. Faktör analizi, önemi az olan değişkenle, çok olan değişkenin ağırlığına göre bir sonraki analizde yer almalarını temin eder. Yoksa ağırlığı az olan değişkeni saf dışı bırakması sozkonusu değildir. Faktör analizi, özellikle psikoloji, sosyal bilimler, eğitim bilimleri, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler, iktisat, iktisadi kalkınma ve şehircilik, sosyoloji, biyoloji, jeoloji, tıp, işletmecilik (piyasa araştırması, özellikle tüketici ve reklam araştırmaları) gibi alanlarda, birimlerin çok sayıdaki birbirleriyle ilişkili özellikleri arasında, birlikte ele alınabilen, birbirleriyle ilişkisiz fakat bir oluşumu (olayı, fenomeni) açıklamakta yararlanılabilecek olanlarını bir araya toplayarak (gruplayarak) yeni bir isimle

107 83 faktör olarak tanımlamayı sağlayan, yaygın kullanımı olan bir yöntemdir [Kline,1993:, Tavşancıl,2002, Karagöz,1991, Özdamar,2002]. Bu yöntem, Faktörleri değişken kabul ederek Dünyada ve Türkiye deki kentsel dönüşüm örneklerinin incelenerek ortak özelliklerinin ortaya konulması sonrası oluşacak ortak özelliklere ayrı faktörlerin tanımlanmasıdır. Boyutsal Analiz Yöntemi İşletme organizasyonlarında kullanılan boyutsal analiz yöntemi farklı etki faktörlerini ortak özelliklerine göre değerlendirerek 1 ile 10 arası numaralandırma yapmaktadır. Bu yöntem, Dünyada ve Türkiye deki kentsel dönüşüm örnekleri ortak özellik faktörlerinin kendi arasında 1 ile 10 arası puanlama yapılarak en doğru sonucun ortaya çıkmasında yardımcı olacaktır Kentsel Dönüşüm Dünya Örneklerinden En Başarılı Olanların Ortaya Konması Kentsel dönüşüm tüm Dünyaya yayılan bir politika olmasına karşın her ülkenin şehircilik politikalarına göre farklılık gösteren örgütlenmeler ve modeller içermektedir. Dönüşümün en temel özelliği her bölgenin kendine özgü politikaları ve modellerinin oluşudur. Bölüm 5.1 de ayrıntılı ele alınan kentsel dönüşüm Dünya örnekleri olan; Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere), Curitiba Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Brezilya), Hapdong Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (Kore), Poblenou Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (İspanya), Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (Holanda),

108 84 Beyrut Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Lübnan), Londra Doklar Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere). İncelenmiştir Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin saptanması Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin incelenmesi sonucunda, ekonomik, fiziksel ve sosyal açılardan çöküntüye uğramış kentsel bölgelerde, fiziksel ve çevresel problemleri çözerek, kaliteli yaşam koşulları oluşturmak ve sosyal, ekonomik ve teknolojik gelişmelerle birlikte ortaya çıkan yeni toplumsal gereksinimleri karşılamak için farklı boyutların ve hedeflerin öne çıktığı kentsel dönüşüm projeleri uygulandığı görülmüştür. İncelenen modellerin birçoğu farklı uygulamaları içermektedir. Bunun sebebi her bölgenin kendine ait sosyal, fiziki ve ekonomik dinamizmlerinin bulunmasıdır. İncelenen kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin her birinin kendine ait dinamikleri olmasının yanında ortak özelliklerini farklı ana başlıklar altında ortaya konması mümkündür. Bu ortak özelliklerin ortaya konmasında kentsel yaşam kalitesinin arttırılmasına yönelik Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentsel Göstergeler Programı ve Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Kentsel Denetim çalışmaları en önemli kaynakları oluşturmaktadır. Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentli Hakları Deklarasyonu, Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Avrupa Kentsel Şartı uluslararası kuruluşlar tarafından kentsel yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik olarak hazırlanan ve uluslararası düzeyde kabul görmüş en önemli belgelerdir.

109 85 Kentli haklarının uluslararası düzeyde ele alınması yıllan arasında Avrupa Konseyince düzenlenen ve "Yerleşmelerde Daha İyi Yaşam" sloganını benimseyen "Kentsel Rönesans İçin Avrupa Kampanyası" ile başlamıştır. Bu kampanya kapsamında geliştirilen kentsel politikaların bir sonucu olarak Avrupa Kentsel Şartı hazırlanmıştır. Avrupa Konseyi tarafından 1992 yılında kabul ve ilan edilen Avrupa Kentsel Şartı, kentli hakları alanındaki en önemli belgedir. Avrupa Kentsel Şartı; Avrupa Konseyi nin temel hak ve özgürlüklerin korunması çağrılarına paralel olarak, kentsel gelişmenin niteliksel özellikleri ve yaşam kalitesiyle doğrudan ilgilidir. 20 maddelik bir bildirge ve 13 maddelik Şart, hemen her ülkeye uygulanabilecek bir dizi yol gösterici evrensel ilke tanımlamaktadır [MİGM, 1996]. Avrupa Kentli Hakları Deklarasyonu'nun 20 maddelik başlıkları, Halk Katılımı, Ekonomik kalkınma, İstihdam, Sağlık, İşlevlerin uyumu, Konut, Kaliteli bir mimari ve fiziksel çevre, Eşitlik, Belediyeler arası işbirliği, Mal ve hizmetler, Dolaşım, Güvenlik. Kirletilmemiş, sağlıklı bir çevre, Sürdürülebilir kalkınma, Spor ve dinlence, Doğal zenginlikler ve kaynaklar, Kişisel bütünlük, Kültürlerarası kaynaşma, Finansal yapı ve mekanizmalar ve Kültür şeklindedir. Birleşmiş Milletler tarafından 1987 yılında yayınlanan "Ortak Geleceğimiz" adlı rapor ile sürdürülebilirlik kavramı önem kazanmış ve 1992 yılında toplanan Birleşmiş Milletler Rio Zirvesi'nde yaşam kalitesi için çevresel göstergeler belirlenmiştir. BM Kentsel Şartı ise, Halk katılımı, kent yönetimi ve kent planlaması, Kentlerde ekonomik kalkınma, Kent güvenliğinin sağlanması ve suçların önlenmesi, Tarihi kentsel yapı mirası, Konut, Kentlerin fiziki yapılar, Kentlerdeki özürlü ve sosyo-ekonomik bakımdan engelliler, Kentsel alanlarda spor ve boş zamanları değerlendirme, Yerleşimlerde kültür, Yerleşimlerde

110 86 kültürlerarası kaynaşma, Kentlerde sağlık, Ulaşım ve dolaşım ve Kentlerde çevre ve doğa ana başlıkları altında yer alan ilkelerden oluşmaktadır. Ortaya çıkarılan ortak özellikler Kentli Hakları Deklarasyonu ve Avrupa Kentsel Şartının her kentsel dönüşüm örneğinde anlatılan maddelerinine göre oluşturulmuştur (Çizelge 6.3).

111 87 Çizelge 6.3. Kentli Hakları Deklarasyonu ve Avrupa Kentsel Şartına göre hazırlanan ortak özellikler Ortak Özellik Mülkiyetin Elde Edilmesi Avrupa Kentli Hakları Deklarasyonu Bölgeyi tanımlayan ortak özellik BM Kentsel Şartı Bölgeyi tanımlayan ortak özellik Devlet Yönetim Politikası Bölgeyi tanımlayan ortak özellik Kent yönetimi ve kent planlaması Halk Katılımı Halk Katılımı Halk Katılımı Fonksiyon Değişikliği İşlevlerin uyumu Kent yönetimi ve kent planlaması Modelin Finansmanı Ekonomik kalkınma Kentlerde ekonomik kalkınma Konut edinme koşulları Konut Konut Kazançlı çıkanlar Eşitlik Mal ve hizmetler Özel sektör desteği Sektörler arası işbirliği Sektörler arası işbirliği STO desteği Halk Katılımı Halk Katılımı Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Dönüşüm sonrası fiziksel değişim Yaşayanların gelir durumu Kültürlerarası kaynaşma, Kültür Kaliteli bir mimari ve fiziksel çevre, Kirletilmemiş, sağlıklı bir çevre Finansal yapı ve mekanizmalar Kentsel alanlarda spor ve boş zamanları değerlendirme, Yerleşimlerde kültürlerarası kaynaşma Kentlerin fiziki yapılar Kentlerde ekonomik kalkınma Uygulama Biçimi İşlevlerin uyumu, mekanizmalar Kent planlaması Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentli Hakları Deklarasyonu, Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Avrupa Kentsel Şartında bulunan ana başlıklar çerçevesinde hazırlanan ortak özellikler ve araştırma kapsamında içerdiği anlamlar aşağıda ayrıntılı olarak irdelenmiştir. Mülkiyetin Elde Edilmesi : Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin ilki mülkiyetin elde edilmesidir. Yerel veya merkezi hükümetin kentsel dönüşüm alanı üzerindeki etkisini belirleyen unsurlardan biri de mülkiyetin nasıl elde edildiğidir.

112 88 Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin her biri için bölgesine ait yasal koşullar incelenmiş ve mülkiyetin devletten ya da şahıslardan kiralama veya satın alma yoluyla mı elde edildiği ortaya konmuştur. Bunun yanında kentsel dönüşüm yapılacak alanda arazinin hangi yollarla edinildiği araştırılmıştır. Yerel ya da merkezi yönetimin kamulaştırma yetkisini kentsel dönüşüm alanları üzerinde kullanıp kullanmadığı saptanmıştır. Bu ortak özelliğin sonucunda mülkiyeti elde etmede yaşanan zorluklar ve hak sahiplerinin dönüşüm bölgesi üzerinde söz sahibi olup olmadıkları ortaya konmuştur. Devlet Yönetim Politikası: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin bulunduğu devletlerin yönetim biçimleri ortaya konmuştur. Ortaya konan yönetim biçimleri ile yerel ya da merkezi yönetimin kentsel dönüşüm bölgesi üzerinde yapabilecekleri ve hakları ortaya konmuştur. Kentsel dönüşüme önderlik eden yönetim otoritesinin alan üzerindeki hakları da ortaya konarak dönüşümün zorlukları anlaşılmıştır. Bunun yanında yerel veya merkezi yönetimin dönüşüm bölgesi üzerinde söz sahibi olması durumunda ekonomik ve sosyal doku üzerinde oluşacak değişiklikler saptanmaya çalışılmıştır. Halk Katılımı: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde projenin safhalarında halk katılımının nasıl ve ne denli etkin bir rol oynadığı ortaya konmuştur. Halk katılımının sonuçları etkileyebilecek büyüklükte olup olmadığı araştırılmıştır. Halk katılımının birlik çatısı altında ya da sivil toplum örgütlerinin desteği ile gerçekleşmesi bölgede yaşayan halkın haklarının korunması açısından önemlidir. Paydaşlardan olan yerel ya da merkezi yönetimin halkın isteklerini

113 89 tek bir ağızdan dinleyerek projelendirmeyi bu doğrultuda yapması birlik çatısı altında toplanma gerekliliğini göstermektedir. Fonksiyon Değişikliği: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde incelenen kentsel dönüşüm modelinin kentsel fonksiyonlar üzerindeki etkileri ortaya konmuştur. Fonksiyonlar düzenlenirken kentsel dönüşüm bölgeleri için yeniden yapılandırma, yeniden geliştirme ve yıkım bölgeleri gibi sınıflandırmalar ortaya konmuştur. Fonksiyon değişikliği kentsel dönüşüm projelerinin en önemli unsurlarından biridir. Kentsel dönüşüm projeleri planlanırken fonksiyon değişikliği oranı ve miktarının hesaplanması fizibilitenin doğru oluşturulmasını sağlar. Bu da projenin hedeflerine zamanında ve ekonomik olarak ulaşmasını sağlar. Modelin Finansmanı: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde finansmanın karşılanması için nasıl bir model uygulandığı ortaya konmuştur. Ortaya konan finansman modelinin başarılı olup olmadığı araştırılmıştır. Modelin finansmanındaki başarı, bölgedeki kentsel dönüşüm modelini ve sonuçlarını etkileyen en temel ölçütlerinden biridir. Konut edinme koşulları: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kentsel dönüşüm bölgesinde yaşayan halkın yeni konutlar elde edebilmesi için gerekli olan koşullar ortaya konmuştur. Konut edinme koşullarında, arazi büyüklüğünün mü yoksa farklı sistemlerin mi ön planda olduğu araştırılmıştır.

114 90 Konut edinme koşullarındaki kolaylıklar kentsel dönüşüm alanında yaşayan halkın dönüşüme katılımcı bir şekilde adapte olmasını sağlar. Kazançlı çıkanlar: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kentsel dönüşüm uygulamaları sonucunda bölgedeki halk, yerel-merkezi yönetim ya da özel sektörün nasıl kazançlar elde ettiği ortaya konmuştur. Paydaşlar arasında kazancın eşit dağılması modelin işlevselliğini arttıran bir özelliktir. Özel sektör desteği: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde özel sektörün uygulamanın içine ne şekilde dahil olduğu ortaya konmuştur. Kentsel dönüşüm projelerinde özel sektörün projeye dahil olması işin hızı bitirilmesinin yanında rant kaygılarını da beraberinde getirmektedir. STO desteği: STO ların Kentsel dönüşüm Dünya örneklerindeki uygulamaların içine ne kadar dâhil oldukları ortaya konmuştur. STO ların desteği halk katılımının yanında olumlu bir çalışma olarak kabul edilmektedir. STO ların desteğindeki artış dönüşüm alanında yapılan çalışmaların halk tarafından da desteklendiğini ortaya çıkarır. Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kentsel dönüşüm uygulaması sonucu bölge halkında meydana gelen sosyo-kültürel değişimler ortaya konmuştur.

115 91 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kentsel dönüşüm uygulaması sonucu bölgede meydana gelen fiziksel değişim ortaya konmuştur. Yaşayanların gelir durumu: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kentsel dönüşüm uygulaması sonucu bölge halkının ekonomik durumunda nasıl bir değişim meydana geldiği ortaya konmuştur. Kentsel dönüşüm uygulamaları, bölgede yaşayan halkın ekonomik durumunda gelişme sağlamış olması gerekmektedir. Bunun sebebi de mekânda yaratılan sosyal, kültürel ve fiziksel değişimler beraberinde yeni istihdam olanaklarını da getirmesidir. Uygulama Biçimi: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kentsel dönüşüm uygulamasının hangi uygulama biçimi kullanılarak yapıldığı ve kullanılan uygulama biçiminin başarılı olup olmadığı ortaya konmuştur Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özellikleri arasında öncelik sıralaması Bir önceki bölümde kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özellikleri ortaya konduktan sonra bu ortak özellikleri Analitik Hiyerarşi Yöntemi ile ana hedefi, kriterleri, alt kriterler ve alternatifleri arasındaki ilişkiyi gösteren bir hiyerarşik yapıda modelleme yapılmıştır. Bu yöntem ile karar vericinin hem objektif hem de sübjektif düşünceleri karar sürecine dahil edilmiştir. Bu yöntem ile ortak özellikler 3 temel prensiple kendi aralarında öncelik sıralamasına sokulmuştur. Bunlar;

116 92 Hiyerarşilerin Oluşturulması, Önceliklerin Belirlenmesi, Mantıksal ve Sayısal Tutarlılıkdır. Yukarıda sayılan üç özelliğin ölçülebilmesi için hangi ortak özelliğin öncelikli olduğunun ortaya konması gerekmektedir. Bu nedenle ortak özellikler; kentsel yaşam kalitesinin arttırılmasına yönelik Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentsel Göstergeler Programı ve Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Kentsel Denetim çalışmaları tekrar incelenmiş ve birbirleri arasındaki üstünlükler ortaya konmuştur. Avrupa Kentli Hakları Deklarasyonu'nun 20 maddelik başlıkları önem sırasına göre: (1)Halk Katılımı, (2) Ekonomik kalkınma, (3)İstihdam, (4) Sağlık, (5) İşlevlerin uyumu, (6) Konut, (7) Kaliteli bir mimari ve fiziksel çevre, (8) Eşitlik, (9) Belediyeler arası işbirliği, (10) Mal ve hizmetler, (11) Dolaşım, (12)Güvenlik. (13) Kirletilmemiş, sağlıklı bir çevre (14)Sürdürülebilir kalkınma, (15) Spor ve dinlence, (16)Doğal zenginlikler ve kaynaklar, (17)Kişisel bütünlük, (18)Kültürlerarası kaynaşma, (19)Finansal yapı ve mekanizmalar ve (20) Kültür şeklindedir. BM Kentsel Şartı ise, (1) Halk katılımı, kent yönetimi ve kent planlaması, (2) Kentlerde ekonomik kalkınma, (3) Kent güvenliğinin sağlanması ve suçların önlenmesi, (4)Tarihi kentsel yapı mirası, (5)Konut, (6) Kentlerin fiziki yapılar, (7)Kentlerdeki özürlü ve sosyo-ekonomik bakımdan engelliler. (8)Kentsel alanlarda spor ve boş zamanları değerlendirme, (9)Yerleşimlerde kültür, (10)Yerleşimlerde kültürlerarası kaynaşma, (11)Kentlerde sağlık, (12) Ulaşım ve dolaşım ve(13)kentlerde çevre ve doğa ana başlıkları altında yer alan ilkelerden oluşmaktadır. Bütün bu yaşam kalitesi ölçütleri incelendiğinde aşağıdaki özellikler tüm tanımlarda yeraldığı görülmüştür. Bu tezde bu ölçütlerin birbirleri arasındaki

117 93 üstünlüklerden yararlanılarak Analitik Hiyerarşi Yöntemi uygulanmıştır. Böylece ortak özellikler Çizelge 6.3 de karşılaştırılmış ve ortak özellikler arasında önem sırası belirlenmiştir. İkili matris çalışması bu temel üzerine uygulanmıştır. Kentli Hakları Deklarasyonu ve Avrupa Kentsel Şartı nda ilk madde Halk katılımıdır. Ardından gelen ekonomik kalkınma tabanlı maddeyi kentsel dönüşüm modelinde finansman modeli olarak düşünülebilir. Kent güvenliğinin sağlanması ve suçların önlenmesi ve istihdam maddelerini Uygulama biçiminde yapılacak düzenlemeler sonucu kentin etkilerini azaltarak çözümlenebilir. Her iki bildirgede konut başlığı ortak özellikler arasında konut edinme koşullarını işaret eder. Kaliteli bir mimari ve fiziksel çevre, dönüşüm sonrası fiziksel çevreyi tanımlamaktadır. Mal ve hizmetler başlığı mülkiyetin elde edilmesi ile ilişkilidir. Yerleşimlerde kültür ve yerleşimlerde kültürlerarası kaynaşma halkın sosyo kültürel durumu ile açıklanır. Çizelge 6.3 de ortak özelliklerin ikili şekilde yukarıda anlatılan kentsel yaşam kalitesi ölçütlerine göre önem sırasına konularak matris yapı elde edilmiştir. Elde edilen matriste toplamlar alınarak kendi aralarında önem sırasına konulmuştur. En yüksek puanı alan ortak özellik kentsel dönüşüm projelerinin başarısında en önemli veriyi ortaya koymaktadır. Çizelge 6.4. de sol sütundaki ortak özellikler ile üst sütundaki ortak özellikler + ile değerlendirilmiştir. Başarı açısından sol sütundaki özellik üst sütuna göre önemli ise -1 puan, üst sütundaki özellik sol sütuna göre önemli ise +1 puan almıştır. Yapılan araştırmada SPSS 11.6 programının istatistiksel fonksiyonları kullanılarak sonuçlar işlenmiştir.

118 94 Çizelge 6.4. Analitik Hiyerarşi Yöntemine göre ikili matris yapısı + Mülkiyetin elde edilmesi Devlet yönetim politikası Halk katılımı Fonksiyon değişikliği Modelin finansmanı Konut edinme koşulları Kazançlı çıkanlar Özel sektör desteği STO desteği Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Dönüşüm sonrası fiziksel değişim Yaşayanların gelir durumu Mülkiyetin elde edilmesi Devlet yönetim politikası Halk katılımı Fonksiyon değişikliği Modelin finansmanı Konut edinme koşulları Kazançlı çıkanlar Özel sektör desteği STO desteği Dönüşüm sonrası halkın sosyokültürel durumu Dönüşüm sonrası fiziksel değişim Yaşayanların gelir durumu Uygulama Biçimi TOPLAM Uygulama Biçimi Analitik Hiyerarşi Yöntemine göre yapılan çalışmanın sonucunda ortak özellikler farklı puanlar alarak kentsel dönüşüm projelerinin başarısının ölçülebilmesi için önem sırasına konulmuştur. Ortak özelliklerin aldığı puanlar Çizelge 6.5 de gösterilmiştir.

119 95 Çizelge 6.5. Ortak özelliklerin matris yapılanma sonucu aldığı önem puanları Ortak Özellikler Modelin finansmanı Halk katılımı Uygulama Biçimi Konut edinme koşulları Dönüşüm sonrası fiziksel değişim STO desteği Mülkiyetin elde edilmesi Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Özel sektör desteği Yaşayanların gelir durumu Fonksiyon değişikliği Kazançlı çıkanlar Devlet yönetim politikası Aldığı Puanlar 12 Puan 10 Puan 8 Puan 4 Puan 4 Puan 3 Puan 0 Puan -2 Puan -4 Puan -6 Puan -10 Puan -10 Puan -10 Puan Çizelge 6.5 de ortaya konan önem sıralaması sonucunda her ortak özellik aldığı puan ölçüsünde 1 den 2 ye kadar katsayı almıştır. Verilen katsayılar ağırlıklı dağıtım istatistiksel yöntemi kullanılarak puanlar orantısında verilmiştir (Şekil 6.3). Verilen katsayılar kentsel dönüşüm Dünya örnekleri arasında en başarılı 3 örneği Analitik Hiyerarşi Yöntemine göre ortaya koymada kullanılmıştır. Şekil 6.3. Ağırlıklı Dağıtım İstatistiksel yöntemi Kullanılarak Verilen Puanlar Katsayı oluşturmada puanı yüksek olan ortak özellik puanı ölçüsünde katsayı almıştır. Verilen katsayılar Çizelge 6.6 dea gösterilmiştir.

120 96 Çizelge 6.6. Ortak özelliklerin aldığı katsayılar Ortak Özellikler Aldığı Puanlar Aldığı Katsayı Modelin finansmanı 12 Puan 2 Katsayı Halk katılımı 10 Puan 2 Katsayı Uygulama Biçimi 8 Puan 1,9 Katsayı Konut edinme koşulları 4 Puan 1,7 Katsayı Dönüşüm sonrası fiziksel değişim 4 Puan 1,7 Katsayı STO desteği 3 Puan 1,6 Katsayı Mülkiyetin elde edilmesi 0 Puan 1,6 Katsayı Dönüşüm sonrası halkın sosyokültürel durumu -2 Puan 1,6 Katsayı Özel sektör desteği -4 Puan 1,4 Katsayı Yaşayanların gelir durumu -6 Puan 1,2 Katsayı Fonksiyon değişikliği -10 Puan 1,2 Katsayı Kazançlı çıkanlar -10 Puan 1,2 Katsayı Devlet yönetim politikası -11 Puan 1,1 Katsayı Ortaya konan katsayılar kentsel dönüşüm Dünya örnekleri arasında en başarılı örneği bulmada çarpan olarak kullanılacaktır. Örneğin Halk katılımı 10 puan alarak 2 katsayı alırken Devlet yönetimi politikası -11 puan alarak 1,1 katsayı almıştır. Buda ortak özellikler arasındaki önem sırasının en başarılı kentsel dönüşüm örneklerinin seçiminde toplam puan üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin altbaşlıkları Birbirleri ile ilişkili veri yapılarını birbirinden bağımsız ve daha az sayıda yeni veri yapılarına dönüştürmek, bir oluşumu ya da olayı açıkladıkları varsayılan değişkenleri gruplayarak ortak faktörleri ortaya koymak, bir oluşumu etkileyen değişkenleri gruplamak amacıyla araştırmada faktör karşılaştırma yöntemine başvurulmuştur. Bu yöntemle ortaya konan ortak özellikler için birden fazla altbaşlık ortaya konmuş ve herbir örnekte bu durumlara cevap aranmıştır. Örneğin Mülkiyetin elde edilmesi Dünya örneklerinin ortak özelliği olurken

121 97 a,b,c,d altbaşlıkları mülkiyetin elde edilmesi için başarı kriterleri olmuşur. Bunun gibi diğer ortak özelliklerin de alt başlıkları belirlenmiştir. Bu altbaşlıklar herbir ortak özellik için aşağıda açıklanmıştır; Modelin finansmanı: Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. Halk katılımı: Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Uygulama Biçimi: Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. Konut edinme koşulları: Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir.

122 98 Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. Dönüşüm sonrası fiziksel değişim: Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. STO desteği: STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Mülkiyetin elde edilmesi: Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir. Yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyetin tamamına sahip olup kiralama yöntemiyle halka dağıtır.

123 99 Mülkiyetin elde edilmesinde idari işlemler azdır. Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu: Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. Özel sektör desteği: Özel sektör maddi olarak desteklemektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Bölgede yaşayanların gelir durumu: Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. Fonksiyon değişikliği: Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır.

124 100 Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Kazançlı çıkanlar: Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Devlet yönetim politikası: Kentsel dönüşümü yerel hükümet ele almaktadır Kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetim müdahil olmaktadır. Yerel hükümet ya da merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemektedirler. Yerel yönetim ya da merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verebilmektedir. şeklindedir. Oluşturulan her altbaşlık için Olumlu durumlarda 2 puan, Olumlu-olumsuz durumlar için 1 puan, Olumsuz durumlarda 0 puan.

125 101 verilmiştir. Bu sayede kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin her bir ortak özelliği ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Böylece Dünya örneklerinin başarı sıralaması faktör karşılaştırma yöntemi ile ortaya konmuştur Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri ortak özelliklere göre incelenmesi Bölüm ve Bölüm de anlatılan Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler kentsel dönüşüm Dünya örnekleri üzerinde uygulanmıştır. Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri için oluşturulan ortak özellikler ve altbaşlıklar sırasıyla incelenmiştir. Bu inceleme aşağıda ortaya konmuştur. Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere) Modelin finansmanı(2 Katsayı): Modelin finansmanı yerel ve merkezi hükümetin ortaya çıkarttığı fonlarla ilk maliyeti karşılamasının ardından özel sektörün inşaat ve düzenleme işlerini bitirmesiyle ortaya çıkan rantın bölge halkına ortak paylaştırılması ve tüm giderleri karşılaması şeklindedir. Bu yöntemde özel sektör modelin finansmanında etkin rol oynamaktadır. Modelde halkın borçlandırılmasında özel banka faizleri uygulanmaktadır. Çizelge 6.7 incelendiğinde Kentsel dönüşüm finansmanında özel sektörün etkin olduğu test edilmiş ve yerel/merkezi hükümet tarafından desteklenen modeller kullanılmaktadır.

126 102 Çizelge 6.7. Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. T O P L AM 6 Puanx2 Katsayı= 12 Halk katılımı(2 Katsayı): Kentsel dönüşüm bölgesine göre kurulan halk birlikleri sayesinde kentsel dönüşümde halk katılımı yüksek seviyelerdedir. Halkın ihtiyaçları kentsel dönüşüm projelendirilmeden önce ortaya konmuştur. Bunun yanısıra yerel ve merkezi yönetim, halk birliklerini fonlar aracılığıyla desteklemektedir. Çizelge 6.8 incelendiğinde Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesinde halk dönüşüm sürecinde etkin rol oynamaktadır. Çizelge 6.8. Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Evet/Hayır (1 Puan) T O P L AM 7 Puanx2 Katsayı = 14 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Yerel yönetim Merkezi hükümet-özel sektör ve güçlü bir toplumsal katılımla desteklenerek oluşturulan ortaklıklar ana uygulama biçimini tanımlar. Uygulama, bölge halkının da sivil toplum

127 103 örgütleriyle katılımının sağlandığı, ekonomik olanakların ve eksikliklerin iş bitiminde aynı bölgeden çözüldüğü bir sistemdir. Çizelge 6.9 incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği içerisinde sorunsuz ve hızlı biçimde, başarılı bir yöntem uygulandığı görülmektedir. Çizelge 6.9. Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 8 Puanx1,9 Katsayı= 15,2 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Kentsel dönüşümle birlikte alanı cazibe merkezi haline getirip buradan gelecek karı konut yapımında ve halkın sosyal yaşamını iyileştirmekte kullanılmıştır. Bu nedenle ortaya çıkarılan modelle birlikte bölgede yaşayan halk yerinde kalması ve maddi olarak desteklenmesi ortaya çıkmaktadır. Çöküntü bölgelerinde çok hisseli parsel yapısı ve apartmanlaşma görülmektedir. Dönüşüm projesiyle birlikte bölge halkına borçsuz yeni konutlar tahsis edilmiştir. Dönüşüm projesi, önceki sistemde ortaya çıkan karışıklıkların çözümünde etkin olmaktadır. Çizelge 6.10 incelendiğinde Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması

128 104 Konut edinme koşulları Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) 8 Puanx1,7 Katsayı=13,6 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Dönüşüm sonrası fiziksel mekânda iyileşme yüksek seviyededir. Sosyal donatı alanları ve teknik altyapı hizmetlerine önem verilerek çöküntü bölgelerinin değişimi sağlanmaktadır. Çizelge 6.11 incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan, kentsel donatı alanları ve konut kalitesinde artış ortaya çıktığı görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9 STO desteği(1,6 Katsayı): Bölgesel Geliştirme Ofisleri (RDA), bölgesel toplantıları yürütmek, yerel idareye bağlı, Londra Dönüşüm Ofisi nin

129 105 belirlediği gelişme stratejilerinin bölgesel dönüşüm stratejileri ile birleştirilip gelişmenin sağlanması açısından önemli roller üstlenen birimlerdir. Program Hareket Ekipleri (PAT) ise, çöküntü bölgelerindeki problemlerin tanımını yaparak, bir tür rehber doküman oluşturarak yerel eylem planı oluşturulmasına katkı sağlamakla yükümlüdürler. Uygulama sırasında ve uygulama sonrası süreçlerde başarı sağlanması, devamlılığı, sürdürülebilirliği ve insanlar tarafından sahiplenilmesi açısından önemlidir. Bu anlamda sorumlukları yerine getirme açısından (arazi ve mülkiyete dayalı yenileşme, yarışmacılığın teşviki, toplumsal yenileşmeyi komşuluk yenileşmesi bağlamında desteklemek) RDA birimlerinin başlıca yükümlülükleridir. Kentsel dönüşüm alanında RDA birimleri sorumluluklarını halk birlikleri ile koordineli şekilde yerine getirmektedirler. Çizelge 6.12 incelendiğinde STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynamakla beraber yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru oldukları görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. T O P L AM Evet/Hayır (1 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 6 Puanx1,6 Katsayı=9,6 Mülkiyetin elde edilmesi(1.6 katsayı): Bireysel malik yapısı olmasına karşın, malikler toprakların tamamına sahip değildirler. İngiliz kraliyet ailesi tüm

130 106 toprakların sembolik olarak sahibidir. Bu nedenle kamulaştırmada zorluk yaşanmamaktadır. Çizelge 6.13 incelendiğinde Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi içerisinde yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir ve halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Bunun yanısıra mülkiyetin elde edilmesinde idari işlemlerin az olduğu görülmektedir. Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması Mülkiyetin elde edilmesi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir. Yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyetin tamamına sahip olup kiralama yöntemiyle halka dağıtır. Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedür azdır. TOPLAM 8 Puanx1,6 Katsayı=12,8 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm öncesi halkın sosyo-kültürel durumu alt seviyededir. Bunun sebebi, merkezi hükümetin planlanacak stratejik bölgelerini yoksul halkın olduğu yerlerden seçmesidir. Dönüşümle birlikte ortaya çıkan fon yardımları ve istihdam alanları sayesinde bölge halkında gözle görülür sosyo-kültürel iyileşme ortaya çıkmaktadır. Çizelge 6.14 incelendiğinde halkın eğitimi konusunda önem gösterilmemesine karşın dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkanları ortaya çıktığı görülmektedir.

131 107 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Yerel ve merkezi hükümet özel sektöre maddi destek sağlayarak çevresel koşulların en üst seviyede olmasını sağlamıştır. Özel sektörde maddi desteği yerinde kullanarak tüm sistemi yönetmektedir. Sistem içerisinde özel sektör halk birlikleriyle mümkün olduğu kadar bir arada hareket etmektedir. Çizelge 6.15 incelendiğinde özel sektör konut yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte ve STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır.

132 108 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,4 Katsayı=9,8 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Dönüşüm öncesi halkın gelir durumu düşüktür. Bunun sebebi, merkezi hükümetin planlanacak stratejik bölgelerini yoksul halkın olduğu yerlerden seçmektedir. Çizelge 6.16 incelendiğinde dönüşümle birlikte ortaya çıkan fon yardımları ve istihdam alanları sayesinde bölge halkında gözle görülür maddi dönüşüm ortaya çıktığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM Hayır (0 Puan) 6 Puanx1,2 Katsayı=7,2 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Eskiyen kent kısımlarında fonksiyon değişikliklerine sıcak bakılmaktadır. Bu bakış açısı, uygun planların yapılması

133 109 karşılığı kabul edilmektedir. Sürdürülebilir çevre ve bölge halkını mağdur etmeme dikkat edilen en önemli hususlardandır. Çizelge 6.17 incelendiğinde kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına ve kısmi olarak yeni iş alanlarına bırakarak kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puan*1,2 Katsayı= 8,4 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Öncelikle bölgede yaşayan halk dönüşüm sonrası kazançlı çıkan taraftır. Fonlarla desteklenen kiracılar bölge dışına çıkartılırken maddi yardım sağlanmıştır. Bunun yanısıra özel sektör bölgedeki yatırımlarını ilk maliyetsiz yapmakta ve kârlı çıkmaktadır. Kamu yararı açısından düşünüldüğünde yerel ve merkezi yönetimde bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmeleri nedeniyle kazançlı çıkanlar arasında sayılmaktadır. Çizelge 6.18 incelendiğinde bölgede yaşayan kiracıların hakları kısmi olarak korunmaya çalışıldığı görülmektedir.

134 110 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 8,4 Devlet yönetim politikası(1.1 Katsayı): Valilik sistemi vardır. Hükümet başkanı devleti temsil eder. Kentsel dönüşüm bölgeleri bağlı bulunduğu belediyenin yetki alanı içerisindedir. Yetkiler merkezi yönetim tarafından kontrol edilmektedir. Merkezi yönetim fonları yönetmekten sorumludur. Çizelge 6.19 incelendiğinde İngiltere bütününde kentsel dönüşüm projelerine yerel yönetim ile birlikte merkezi hükümette müdahil olmaktadır. Yerel yönetim yada merkezi yönetim Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesini fonlarla desteklemektedir.

135 111 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması Devlet yönetim politikası (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümü yerel yönetim ele almaktadır Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetim müdahil olmaktadır. Yerel hükümet yada merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemektedirler. Yerel yönetim yada merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verebilmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,1 Katsayı=6,6 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere) 137,5 puan almıştır. Crutibia Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Brezilya) Modelin finansmanı(2 Katsayı): Konut ihtiyaçları için gerekli olan kaynak eksikliğinin üstesinden gelmek için 1990 yılında Belediyeye ait Konut Yapım Fonu meydana getirilmiştir. Bu fon, düşük maliyetli konut yapmak için özel girişimciye gerek kalmadan yeni gelişme izinleri üzerinden hesabına borç olarak kaydedilerek sermaye sağlamaktadır. Çizelge 6.20 incelendiğinde kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluştuğu görülmektedir.

136 112 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 4 Puanx2 Katsayı= 8 Halk katılımı(2 Katsayı): Kent Planlama Araştırma Enstitüsü, Konut Şirketleri ve devlet desteğiyle kentsel dönüşüm alanında işbirliği vardır. Konut şirketleri halkın isteklerini ön planda tutan bir yaklaşım benimsemektedir. Çizelge 6.21 incelendiğinde halk katılımı dönüşüm sürecinde etkin olduğu görülmektedir. Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Evet/Hayır (1 Puan) Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 3 Puan x 2 Katsayı = 6 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Kamu özel sektör proje ortaklığı sistemi uygulanmıştır. Belediye ve özel sektörün ortaklığı ile büyük projeler tasarlanır

137 113 ve uygulanır. Belediyenin ekonomik gücünün yetmediği yerlerde özel sektör devreye girer. Çizelge 6.22 incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemin belirli yanlışlıkları olduğu görülmektedir. Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,9 Katsayı= 7,6 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Bölge halkını bölgede tutma ve daha iyi konut alanları sağlama desteği vardır. Halkı uygun koşullarda borçlandırma modelleri bulunmaktadır. Tek hisseli parsel yapısı çoğunluktadır. Tapu ve kadastro işlerinin tümü belediyenin sorumluluk alanındadır. Çizelge 6.23 incelendiğinde bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma geldiği görülmektedir.

138 114 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Hayır (0 Puan) Hayır (0 Puan) 4 Puanx1,7 Katsayı=6,8 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): En küçük yapı gruplarının bile okulları, kreşleri ve sağlık merkezleri bulunmaktadır. Dönüşümü küçük parçalara bölmek istenmektedir. Bu sayede etkin bir uygulama yapılmaya çalışılmaktadır. Çizelge 6.24 incelendiğinde dönüşüm sonrası konut kalitesinde, kentsel donatı alanlarında ve yeşil alan miktarında artış olduğu görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9

139 115 STO desteği(1,6 Katsayı): Sivil toplum Kuruluşları halkı temsil etme yetkisine sahiptir. Fakat dönüşüm projelerinde etkin rol oynamaktadır. Çizelge 6.25 incelendiğinde Hükümet STO ları baskı unsuru olarak algılanmadığı görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Hayır (0 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Hayır (0 Puan) TOPLAM 3 Puanx1,6 Katsayı=4,8 Mülkiyetin elde edilmesi(1.6 katsayı): Bireysel malik yapısı vardır. Vatandaşlar istedikleri mülklere özgürce sahip olabilmektedir. İdari Prosedür azdır. Çizelge 6.26 incelendiğinde Hapdong Kentsel Dönüşüm Projesi içerisinde yerel /merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibi değildir. Fakat halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına da sahiptir. Bunun yanısıra Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedürün az olduğu görülmektedir.

140 116 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması Mülkiyetin elde edilmesi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir. Hayır (0 Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyetin tamamına sahip olup kiralama yöntemiyle halka dağıtır. Hayır (0 Puan) Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedür azdır. TOPLAM 3 Puanx1,6 Katsayı=4,8 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm sonrası büyük çoğunlukla fiziksel ve sosyal olarak daha düzgün bir çevre yaratma isteği vardır. Bununla birlikte amaç soylulaştırma değildir. Kullanıcı değişikliğini en az seviyede tutulmasına özen gösterilmektedir. Çizelge 6.27 incelendiğinde dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları ve yeni iş imkânları ortaya çıktığı görülmektedir.

141 117 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Özel sektör desteği yoğundur. Belediyeye ait Konut Yapım Fonu özel sektöre kaynak sağlar. Çizelge 6.28 incelendiğinde Özel sektörün STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurulduğu görülmektedir. Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. TOPLAM Evet/Hayır (1 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 6 Puanx1,4 Katsayı=8,4 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Şehre doğru gerçekleşen sürekli insan akımı, konut yapımı için talebe yol açmaktadır. Gelen vatandaşın gelir durumu çoğunlukla ortalamanın altında kalan yoksul kesimdir. Kentsel

142 118 dönüşüm sonrası bölgedeki halkın gelir durumunda önemli bir artış ortaya çıkmamıştır. Çizelge 6.29 incelendiğinde Halkın dönüşüm sonrası gelir durumlarında artış olmadığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 2 Puanx1,2 Katsayı=2,4 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Dönüşüm bölgelerinde fonksiyon değişikliği yapılabilmektedir. Fonksiyon değişikliği yapılırken sosyal donatıların oluşturulmasına dikkat edilmektedir. Çizelge 6.30 incelendiğinde kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapıldığı görülmektedir.

143 119 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 8,4 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Konut yapım işini yapan şirketler ve mülk sahipleri kazançlı çıkmaktadır. Çizelge 6.31 incelendiğinde kentsel dönüşüm modelinde bölgedeki kiracıların hakları düşünülmeden modelin oluşturulduğu ortaya konmaktadır. Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,2 Katsayı= 4,8 Devlet yönetim politikası(1.1 Katsayı): Eyalet sistemi vardır. Kentler eyaletlere bağlıdır. Her kentsel dönüşüm bölgesi kendi eyaleti içerisinde

144 120 çözümlenmektedir. Çizelge 6.32 incelendiğinde kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetiminde müdahil olduğu görülmektedir. Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması Devlet yönetim politikası (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümü yerel yönetim ele almaktadır Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetim müdahil olmaktadır. Yerel hükümet yada merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemektedirler. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim yada merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verebilmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx 1,1 Katsayı=5,5 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Curitibia Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Brezilya) 86,2 puan almıştır. Hapdong Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (Kore) Modelin finansmanı(2 Katsayı): Mal sahipleri dönüşüm projesine yeni konut üniteleri içerisinde kalarak mı dâhil olmak istedikleri yada mülkiyetlerinin karşılığını para alarak projeden ayrılmayı mı tercih ettiklerinin kararını vermişlerdir. Bu strateji içerisinde inşaat firmaları dönüşüm alanında yaşayan insanlar için dönüşüm süresince kirada oturacakları konut maliyeti için kredi ayarlamıştır. Dönüşüm çalışması halkın alandan çıkmasının hemen ardından yapılmaya başlanmıştır. Çizelge 6.33 incelendiğinde modelin önceden test edilmiş metotlar içerdiği görülmektedir.

145 121 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. TOPLAM 7 Puanx2 Katsayı= 14 Halk katılımı(2 Katsayı): Kentsel dönüşüm bölgesine göre kurulan birlikler sayesinde kentsel dönüşümde halk katılımı yüksek seviyelerdedir. Bunun yanısıra yerel yönetim ve özel şirketler kentsel dönüşüm birliklerini fonlar aracılığıyla desteklemektedir. Çizelge 6.34 incelendiğinde halk katılımı kentsel dönüşüm birlikleri aracılığı ile olduğu görülmektedir. Çizelge 6.34: Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puan x 2 Katsayı = 14

146 122 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Hapdong dönüşüm projesi yaklaşımında, şehir yönetiminden ziyade Mal Sahipleri Birliği dönüşüm projesinin uygulayıcısı konumundadırlar. Yöntem, Mal sahiplerinin birliği, dönüşüm projesiyle birlikte ilerleyecek inşaat şirketlerinin seçimi ve ardından şehir yönetiminin tüm katılımcılar için makul kar garantisi vermek için yüksek yoğunluklu kalkınmaya müsaade etmesi şeklinde tasarlanmıştır. Çizelge 6.35 incelendiğinde dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlediği görülmektedir. Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 8 Puanx1,9 Katsayı= 15,2 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Bölgedeki insanları bölgede tutma ve daha iyi konut alanları sağlama desteği vardır. Soylulaştırma en alt düzeyde tutulmak istenmektedir. Alanda çok hisseli parsel yapısı vardır. Tapu ve kadastro işlerinin tümü belediyenin sorumluluk alanındadır. Çizelge 6.36 incelendiğinde bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma geldiği gözlemlenebilmektedir.

147 123 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Hayır (0 Puan) 6 Puanx1,7 Katsayı=10,2 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Dönüşüm sonrası fiziksel mekânda iyileşme yüksek seviyededir. Sosyal donatı alanları ve teknik altyapı hizmetlerine önem verilerek çöküntü bölgelerinin değişimi sağlanmaktadır.. Çizelge 6.37 incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıktığı görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9 STO desteği(1,6 Katsayı): STO destekleri fazladır. STO lar gerekli yerlerde müdahalede bulunabilmesi için özel yasalarla desteklenmektedirler. Çizelge

148 incelendiğinde STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaştığı görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. TOPLAM 6 Puanx1,6 Katsayı=9,6 Mülkiyetin elde edilmesi(1.6 katsayı): Bireysel malik yapısı vardır. Vatandaşlar istedikleri mülklere özgürce sahip olabilmektedir. İdari Prosedür azdır. Çizelge 6.39 incelendiğinde Hapdong Kentsel Dönüşüm Projesi içerisinde yerel /merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibi değildir. Fakat halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına da sahiptir. Bunun yanısıra Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedürün az olduğu görülmektedir.

149 125 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması Mülkiyetin elde edilmesi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir. Hayır (0 Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyetin tamamına sahip olup kiralama yöntemiyle halka dağıtır. Hayır (0 Puan) Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedür azdır. TOPLAM 3 Puanx1,6 Katsayı=4,8 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumunda fonlarında etkisiyle artış görülmektedir. Kullanıcı değişikliği en az seviyede tutulmasına özen gösterilmektedir. Çizelge 6.40 incelendiğinde devlet tarafından verilen fonlarla mevcut halkın sosyo-kültürel durumu yükseltilmeye çalışılmakta olduğu görülmektedir.

150 126 Çizelge 6.40.Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Özel sektör desteği yüksektir. Çok uluslu şirketler ve ulusal şirketler büyük projelerle dönüşümü desteklemektedirler. Çizelge 6.41 incelendiğinde özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmakta olduğu görülmektedir. Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. TOPLAM Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 6 Puanx1,4 Katsayı=8,4 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Kullanıcıların gelir durumu bölgeye atanan fonlarla iyileştirilmeye çalışılmaktadır. Dönüşüm yalnızca fiziksel

151 127 düşünülmeyip, kullanıcıların gelir durumlarını da iyileştirici yenilikler getirmektedir. Çizelge 6.42 incelendiğinde dönüşüm alanında yeni iş imkanları ve konut değerlerinin arttığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı=7,2 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Fonksiyon değişikliği sürdürülebilirlik çerçevesinde ve yasaların izin verdiği ölçüde kabul edilebilirdir. Çizelge 6.43 incelendiğinde kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bıraktığı görülmektedir. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı= 7,2

152 128 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Konut yapım sürecinde bulunan şirketler ve mülk sahipleri kazançlı çıkmaktadır. Çizelge 6.44 incelendiğinde kiracılar ise kaybeden taraf olduğu görülmektedir. Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 5 Puanx1,2 Katsayı= 6 Devlet yönetim politikası(1.1 Katsayı): Valilik sistemi vardır. Hükümet başkanı devleti temsil eder. Kentsel dönüşüm projelerinin uygulanmasında belediyeler yetkilidir. Çizelge 6.45 incelendiğinde kentsel dönüşüm alanında yerel yönetimle birlikte merkezi yönetimde projeye müdahil olduğu görülmektedir.

153 129 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması Devlet yönetim politikası (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümü yerel yönetim ele almaktadır Kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetim müdahil olmaktadır. Yerel hükümet yada merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemektedirler. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim yada merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verebilmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puanx 1,1 Katsayı=6,6 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Hapdong Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (Kore) 123,1 puan almıştır. Poblenou Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (İspanya) Modelin finansmanı(2 Katsayı): Projenin finansmanı temelde, özel sektör ve yerel yönetim işbirliği içinde yaratılmıştır. Alanın kendi kaynakları da projenin farklı aşamalarında finansman modelinin içine eklenmiştir. Arsa ve binaların satışı ve kiralanmaları, kullanılan kaynaklardan önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Projenin gerçekleşmesindeki en önemli kurum, Belediye ve Belediye Başkanı'nın kendisi olmuştur. Çizelge 6.46 incelendiğinde kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynadığı görülmektedir.

154 130 Çizelge 6.46.Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. TOPLAM 4 Puanx2 Katsayı= 8 Halk katılımı(2 Katsayı): Halk katılımı, sivil toplum örgütlerinin desteğiyle vardır. Bunun yanısıra mahalle birlikleri de etkin rol oynar. Mahalle birimlerinde örgütlenme vardır. Çizelge 6.47 incelendiğinde sivil toplum örgütleri süreç içerisinde etkindir. Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Evet/Hayır (1 Puan) Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 3 Puan x 2 Katsayı = 6 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Yerinde dönüşüm ve Kamu özel sektör proje ortaklığı sistemi kullanılmaktadır. Belirli bir bölgenin yıkılıp yeniden inşa edilmesi ve Belediye ve özel sektörün ortaklığı ile büyük projeler

155 131 tasarlanması ve uygulanması şeklindedir. Çizelge 6.48 incelendiğinde dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlediği görülmektedir. Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 6 Puanx1,9 Katsayı= 11,4 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Dönüşüm sonrası halkı bölgede tutmak için bölge halkına belirli imtiyazlar tanınmıştır. Yeni oluşturulacak bölgelerde soylulaştırma yöntemi de tercih edilen bir yöntemdir. Tapu ve kadastro işlerinin tümü belediyenin sorumluluk alanındadır. Mevcut halka farklı bölgelerdeki sosyal konutlardan yer tahsis edilmektedir. Çizelge 6.49 incelendiğinde yeni konutların finansmanında özel sektör desteği olduğu görülmektedir.

156 132 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 4 Puanx1,7 Katsayı=6,8 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Dönüşüm sonrası fiziksel mekânda iyileşme yüksek seviyededir. Sosyal donatı alanları ve teknik altyapı hizmetlerine önem verilerek çöküntü bölgelerinin değişimi sağlanmaktadır. Çizelge 6.50 incelendiğinde bölgede dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9 STO desteği(1,6 Katsayı): Sivil toplum kuruluşları halkı temsil etme yetkisine sahiptir. Sivil toplum kuruluşları halkı temsil eder ve yerel yönetim üzerinde etkin bir baskı unsurudur. Dönüşüm projelerinde etkin rol oynamaktadır.

157 133 Çizelge 6.51 incelendiğinde STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilendiği görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. TOPLAM 6 Puanx1,6 Katsayı=9,6 Mülkiyetin elde edilmesi(1.6 katsayı): Bireysel malik yapısı olmasına karşın, malikler toprakların tamamına sahip olamamaktadır. İspanya kraliyet ailesi tüm toprakların sembolik olarak sahibidir. Bu nedenle kamulaştırmada zorluk yaşanmamaktadır. Çizelge 6.52 incelendiğinde mülkiyetin elde edilmesinde idari işlemlerin fazla olduğu görülmektedir.

158 134 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması Mülkiyetin elde edilmesi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir. Yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyetin tamamına sahip olup kiralama yöntemiyle halka dağıtır. Evet/Hayır (1 Puan) Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedür azdır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm sonrası soylulaştırma tercih edildiği için gelen halkın sosyo-kültürel seviyesi yüksek olmaktadır. Fakat mevcut halkın sosyo-kültürel seviyesi değişmemektedir. Çizelge 6.53 incelendiğinde mevcut halkın sosyo-kültürel durumunda iyileşme olmadığı görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel drm. Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Evet/Hayır (Puan) Hayır (0 Puan) Hayır (0 Puan) 4 Puanx1,6 Katsayı=6,4

159 135 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Özel sektörün desteği yüksektir. Çizelge 6.54 incelendiğinde projelerin finansmanı için yaratılan kaynaklar özel sektöre aktarıldığı görülmektedir. Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Hayır (0 Puan) Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Evet/Hayır (1 Puan) Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 3 Puanx1,4 Katsayı=4,2 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Çöküntü bölgelerinde yapılan kentsel dönüşümde yaşayan halkın gelir durumu düşüktür fakat dönüşümü fiziksel mekan dışında ekonomik anlamda ele alındığında halkın gelir durumunun yükseldiğini söylemek mümkündür. Çizelge 6.55 incelendiğinde dönüşüm alanında yeni iş imkânları ve konut değerleri arttığı görülmektedir.

160 136 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı=7,2 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Dönüşümde fonksiyon değişikliği mümkün olduğu kadar kullanılmamaktadır. Kent bütününe aykırı yapılaşmaya izin verilmemektedir. Sürdürülebilirlik önemlidir. Çizelge 6.56 incelendiğinde fonksiyon değişikliği tarihi ve kültürel doku bozulmadı müddetçe onay gördüğü ortaya çıkarmaktadır. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı= 7,2

161 137 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Özel sektör kazançlı çıkan kesimdir. Bunun yanısıra yerel yönetiminde karı yüksektir. Çizelge 6.57 incelendiğinde bölgede yaşayan kiracılar ve halkın önemi ve kazancı düşüktür. Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,2 Katsayı= 4,8 Devlet yönetim politikası(1.1 Katsayı): Kentler belediyeler tarafından yönetilmektedir. Devletin resmi organları bakan seviyesinde kentsel dönüşümle ilgili onay verir. Çizelge 6.58 incelendiğinde yerel yönetim yada merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verdiği görülememektedir.

162 138 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması Devlet yönetim politikası (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümü yerel yönetim ele almaktadır Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetim müdahil olmaktadır. Yerel hükümet yada merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemektedirler. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim yada merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verebilmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx 1,1 Katsayı=5,5 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Poblenou Kentsel Dönüşüm Ve Uygulama Projesi (İspanya) 97 puan almıştır. Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (Holanda) Modelin finansmanı(2 Katsayı): Modelin finansmanı özel sektör, yerel yönetim ve sivil toplum örgütlerinin biraraya gelerek oluşturulan projeden kar yapılması ve bu karın bölge için kullanılması temelinde başlar. Bunun yanı sıra fonlar ve devlet yardımları önemli finansman kaynaklarındandır. Çizelge 6.59 incelendiğinde kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluştuğu görülmektedir.

163 139 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx2 Katsayı= 10 Halk katılımı(2 Katsayı): Halk katılımı yüksektir. Toprakların değerli olması nedeniyle halkın istekleri ve sürdürülebilirlik ön planda tutulmaktadır. Oluşturulan kent meclislerinde halk katılımı aktif olarak rol oynar. Mahalle birimlerinde örgütlenme vardır. Çizelge 6.60 incelendiğinde Sivil toplum örgütleri süreç içerisinde etkin olduğu görülmektedir. Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puan x 2 Katsayı = 12 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Yerinde dönüşüm ve kamu özel sektör proje ortaklığı sistemi kullanılmaktadır. Yerel yönetim özel sektör ve güçlü bir

164 140 toplumsal katılımla desteklenerek oluşturulan ortaklıklar bölge dışında, kağıt üzerinde planlama yerine önce bölge halkının gereksinimlerini saptama, sonra da planı onlarla tartışıp somutlaştırma yöntemi geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Çizelge 6.61 incelendiğinde STO ların yoğun desteğiyle birlikte gerekli olan paydaşların plan üzerinde hakları en yüksek seviyede korunmaya çalışıldığı görülmektedir. Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 7 Puanx1,9 Katsayı= 13,3 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Dönüşümde AB fonları etkendir ve mevcut bölge halkının fiziksel ve sosyal olarak durumlarını düzelterek bölgede kalmalarını sağlamak önemlidir. Çok hisseli parsel yapısı çoğunluktadır. Tapu ve kadastro işlerinin tümü belediyenin sorumluluk alanındadır. Çizelge 6.62 incelendiğinde bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde ettiği görülmektedir.

165 141 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Hayır (0 Puan) Hayır (0 Puan) 4 Puanx1,7 Katsayı=6,8 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Dönüşüm sonrası fiziksel mekânda iyileşme yüksek seviyededir. Sosyal donatı alanları ve teknik altyapı hizmetlerine önem verilerek çöküntü bölgelerinin değişimi sağlanmaktadır. Çizelge 6.63 incelendiğinde Dönüşüm sonrası yeşil alan ve konut kalitesinde miktarında artış görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9 STO desteği(1,6 Katsayı): STO destekleri diğer ülkelere göre çok daha fazladır. STO lar gerekli yerlerde müdahalede bulunabilmesi için özel yasalarla desteklenmektedirler. Sivil toplum örgütlerinin planlar üzerinde

166 142 etkinliği yüksektir. Bunun yanısıra Çizelge 6.64 incelendiğinde STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilendiği görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. TOPLAM 7 Puanx1,6 Katsayı=11,2 Mülkiyetin elde edilmesi(1.6 katsayı): Bireysel malik yapısı olmasına karşın, malikler toprakların tamamına sahip olamamaktadır. Kraliyet ailesi tüm toprakların sembolik olarak sahibidir. Bu nedenle kamulaştırmada zorluk yaşanmamaktadır. Çizelge 6.65 incelendiğinde idari prosedürlerin mülkiyetin elde edilmesinde zorluk çıkarmadığı görülmektedir.

167 143 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması Mülkiyetin elde edilmesi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir. Yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyetin tamamına sahip olup kiralama yöntemiyle halka dağıtır. Evet/Hayır (1 Puan) Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedür azdır. TOPLAM 7 Puanx1,6 Katsayı=11,2 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm sonrası oluşturulan fonlar sayesinde sosyo-kültürel seviye üst noktalara çıkarılmak istenmektedir. Çizelge 6.66 incelendiğinde bölgede yeni iş imkânlarının arttığı ve kültürel alanların çoğaldığı görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Evet/Hayır (1 Puan) 7 Puanx1,6 Katsayı=11,2

168 144 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Özel sektör desteği yüksektir. Çok uluslu şirketler ve ulusal şirketler büyük projelerle dönüşümü desteklemektedirler. Çizelge 6.67 incelendiğinde özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurduğu görülmektedir. Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Hayır (0 Puan) Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx1,4 Katsayı=7 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Kullanıcı gelir durumu düşüktür fakat fiziksel ve sosyal dönüşümle birlikte alanda yüksek derecede gelir durumu artışı görülmektedir. Çizelge 6.68 incelendiğinde gelir durumuna bağlı olarak yeni iş imkânları ve konut değer artışı görülmektedir.

169 145 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı=7,2 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Fonksiyon değişikliği sürdürülebilirlik çerçevesinde ve yasaların izin verdiği ölçüde kabul edilebilirdir. Dönüşüm bölgeleri koruma, yeniden yapılandırma, yeniden geliştirme ve yıkım bölgeleri olarak ayrılmaktadır. Çizelge 6.69 incelendiğinde kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapıldığı görülmektedir. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx1,2 Katsayı= 6

170 146 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Halk bölgede etkin olarak kazançlı çıkan kesimdir. Bunun yanı sıra konut yapımında özel sektörde kazançlı çıkmaktadır. Çizelge 6.70 incelendiğinde bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmadığı görülmektedir. Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı= 7,2 Devlet yönetim politikası(1.1 Katsayı): Merkezi yönetimin yanısıra kentlerde yerel yönetimler etkindir. Çizelge 6.71 incelendiğinde dönüşümle ilgili her türlü kararı yerel yönetimlerin verdiği görülmektedir.

171 147 Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması Devlet yönetim politikası (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümü yerel yönetim ele almaktadır Kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetim müdahil olmaktadır. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel hükümet yada merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemektedirler. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim yada merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verebilmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx 1,1 Katsayı=5,5 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (Holanda) 120,5 puan almıştır. Beyrut Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Lübnan) Modelin finansmanı(2 Katsayı): Kentsel dönüşümle bağlantılı görevlerin çözümü için, hükümet, eyaletler ve belediyeler, konut ve altyapı şirketleriyle sıkı işbirliği içinde ortak bir sorumluluk üstlenmektedirler. Şimdiye kadarki deneyimler, kentlerin temel kentsel yapısal değişiminin sürekli görevinin yalnızca kentsel dönüşümle ilgili programlardan finanse edilemediğini kanıtlamaktadır. Finansman için büyük oranda devlet desteği alınmaktadır. Çizelge 6.72 incelendiğinde kentsel dönüşüm modeli uygulandığında yerel halkın borçlandırıldığı görülmektedir.

172 148 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. TOPLAM 4 Puanx2 Katsayı= 8 Halk katılımı(2 Katsayı): Halk katılımı en alt seviyededir. Uluslararası özel sektör kuruluşları sürdürülebilirlik çerçevesinde hareket etmeye çalışmaktadır. Sivil toplum örgütleri süreç içerisinde etkin değildir. Çizelge 6.73 incelendiğinde halk katılımının hiçbir aşamada düşünülmediği görülmektedir. Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Hayır (0 Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Hayır (0 Puan) Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 0 Puan x 2 Katsayı = 0 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Menkulleştirme Projelerin çeşitlenmesinde ve kentleşmenin düzgün gelişmesinde, özellikle konut ve işyeri alanında,

173 149 bireysel yatırım aracı olan gayrimenkulün menkulleştirilmesi orta ve uzun vadede önemli bir araçtır. Kamu özel sektör proje ortaklığı sistemi belediye ve özel sektörün ortaklığı ile büyük projeler tasarlanır ve uygulanır. Çizelge 6.74 incelendiğinde her ne kadar halk katılımı olmasa da dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlediği görülmektedir. Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 6 Puanx1,9 Katsayı= 11,4 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Beyrut un dönüşüm projesinde de birtakım yasal, sosyal, teknik ve malî sorunlar ve zorlamalar ortaya çıkmıştır. Ancak kamu ve özel sektör ortaklığı sayesinde bu zorluklar en alt seviyeye çekilmeye çalışılmıştır. Proje; Beyrut un özellikle iş merkezlerinde ve konutlarda bulunan alt yapı tesislerinin yeniden kurulup inşası yöntemiyle yürütülmektedir. Bu konuda üç farklı projelendirme çalışması yapılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda halka minimum maliyet yükleyerek yeni bir yerleşim bütünü yaratılmaya çalışılmaktadır. Çok hisseli parsel yapısı çoğunluktadır. Tapu ve kadastro işlerinin tümü devletin sorumluluk alanındadır. Çizelge 6.75 incelendiğinde özel sektörün kentsel dönüşümün finansman aşamasında etkin olduğu görülmektedir.

174 150 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,7 Katsayı=8,5 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Dönüşüm sonrası mekansal kalite yükselmektedir. Çizelge 6.76 incelendiğinde sosyal donatı alanlarında iyileşmeler görülmektedir. Çizelge 6.76: Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9 STO desteği(1,6 Katsayı): Sivil toplum örgütlerinin katılımı en az seviyede ve etkinlikten uzaktır. Çizelge 6.77 incelendiğinde kentsel dönüşümün hiçbir aşamasında STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru olduğu görülmemektedir.

175 151 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. Hayır (0 Puan) STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Hayır (0 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Hayır (0 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Hayır (0 Puan) TOPLAM 0 Puanx1,6 Katsayı=0 Mülkiyetin elde edilmesi(1.6 katsayı): Bireysel malik yapısı vardır. Bu yapıda toprak vatandaşındır ve devlet yıllık vergisini alır. İdari prosedür fazladır. Halk toprak üzerinde tüm haklara sahiptir. Çizelge 6.78 incelendiğinde yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahip olduğu fakat idari prosedürün fazla olduğu görülmektedir.

176 152 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması Mülkiyetin elde edilmesi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir. Hayır (0 Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyetin tamamına sahip olup kiralama yöntemiyle halka dağıtır. Hayır (0 Puan) Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedür azdır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 2 Puanx1,6 Katsayı=3,2 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm sonrası asıl amaç bölgede yaşayan halkın sosyo-kültürel durumunu da iyileştirmek olsa da, soylulaştırma bölgede etkin olarak görülmektedir. Çizelge 6.79 incelendiğinde kentsel dönüşüm sonrası yalnızca kültürel tesis alanlarında artış gözle görülür seviyelerde olduğu görülmektedir.

177 153 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkanları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Evet/Hayır (1 Puan) Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 4 Puanx1,6 Katsayı=6,4 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Belediye ve özel sektörün ortaklığı ile büyük projeler tasarlanır ve uygulanır. Devletin konut yapacak kamusal bir mekanizması bulunmaktadır. Çizelge 6.80 incelendiğinde özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kuramadığı ve özel sektörün konut yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklediği görülmektedir Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Hayır (0 Puan) Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Hayır (0 Puan) Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 3 Puanx1,4 Katsayı=4,2

178 154 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Kullanıcıların gelir durumları düşüktür. Gelir durumlarında iyileştirme fonlar ve iş imkânlarıyla sağlanmaya çalışılsa da mevcut durum farklı bölgelerde tekrar etmektedir. Çizelge 6.81 incelendiğinde dönüşüm alanında yeni iş imkânlarının sayısı ve konut değerleri arttığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı=7,2 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Fonksiyon değişiklikleri yapılabilmektedir. Kentin kalkınması öncelikli hedeftir. Fonksiyon değişikliği ile istenen sürdürülebilir bir koruma sistemidir. Çizelge 6.82 incelendiğinde kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bıraktığı görülmektedir.

179 155 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı= 7,2 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Uluslararası konut şirketleri ve yerel yönetim kazançlı çıkmaktadır. Çizelge 6.83 incelendiğinde Bölgede yaşayan kiracıların hakları düşünülmediği görülmektedir. Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 3 Puanx1,2 Katsayı= 3,6 Devlet yönetim politikası(1.1 Katsayı): Vilayet sistemi işlemektedir. Her kentsel dönüşüm bölgesi kendi vilayeti içerisinde çözümlenmektedir. Kentsel

180 156 gelişim planları belediyeler tarafından ortaya çıkarılır. Kentsel dönüşüm bölgeleri için 1\3 oranında vergilendirme vardır. Çizelge 6.84 incelendiğinde yerel hükümet yada merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemekte eksik kaldığı görülmektedir. Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması Devlet yönetim politikası (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümü yerel yönetim ele almaktadır Kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetim müdahil olmaktadır. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel hükümet yada merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemektedirler. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel yönetim yada merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verebilmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx 1,1 Katsayı=5,5 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Beyrut Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (Lübnan) 77,1 puan almıştır. Londra Doklar Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere) Modelin finansmanı(2 Katsayı): Modelin finansmanı yerel ve merkezi hükümetin sağladığı fonların Londra Doklar Bölgesi Geliştirme Şirketi (LDDC) ne aktarması ile gerçekleşmektedir. Bunun yanında LDDC nin arazi satışlarından elde ettiği gelirlerde modelin finansmanında etkin rol oynamaktadır. Bu modelde özel sektör yerine sorumlu tek bir şirket etkin rol oynamaktadır. Modelde bölgede yaşayan halkın borçlandırılmasında özel banka faizleri uygulanmaktadır. Çizelge 6.85 incelendiğinde Kentsel dönüşüm finansmanında yerel/merkezi hükümet tarafından desteklenen modeller kullanılmakta olduğu görülmektedir.

181 157 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx2 Katsayı= 10 Halk katılımı(2 Katsayı): Konut Bölgelerinin bulunduğu Surrey Docks ve Isle of Dogs bölgelerinde halk katılımı Londra Doklar Bölgesi Geliştirme Şirketi (LDDC) aracılığıyla olmaktadır. Halkın ihtiyaçları kentsel dönüşüm projelendirilmeden önce ortaya konmuştur. Bunun yanısıra LDDC, fonlar aracılığıyla desteklenmektedir. Çizelge 6.86 incelendiğinde Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesinde halk dönüşüm sürecinde etkin rol oynamaktadır. Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Evet/Hayır (1 Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Hayır (0 Puan) Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 6 Puanx2 Katsayı = 6

182 158 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Yerel yönetim Merkezi hükümet- Özel Yetkili Şirket ve güçlü bir toplumsal katılımla desteklenerek oluşturulan ortaklıklar ana uygulama biçimini tanımlar. Londra Doklar Bölgesi Geliştirme Şirketi (LDDC) anlaşmalar yoluyla, zorunlu satın almalar ile ve yetkileriyle arazi elde etme gücü vardır. Bunun yanında Planlamada izni verme gücü, Altyapıyı yenileme gücü ve Merkezi yönetim kaynaklarına elde etme gücü olması nedeniyle uygulamada çok etkin bir paydaştır. Çizelge 6.87 incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel yetkili şirket, kamu ve halk işbirliği içerisinde sorunsuz ve hızlı biçimde, başarılı bir yöntem uygulandığı görülmektedir. Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 7 Puanx1,9 Katsayı= 13,3 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Proje alanı kentsel dönüşüm projesi sonucunda tamamen değişerek kentin yeni konut ve iş alanlarının bulunduğu bölge haline gelmiştir. Bu sayede bölgedeki arazi satışları ve rantın yükselmesinden elde edilen gelir oluşturulacak yeni konut ve diğer donatı alanları için ihtiyaç olan finansman sorununu çözmüştür. Ortaya çıkarılan modelle birlikte bölgede yaşayan halk yerinde kalmakta ve maddi olarak desteklenmektedir. Dönüşüm projesiyle birlikte bölge halkına borçsuz yeni konutlar tahsis edilmiştir. Çizelge 6.88 incelendiğinde Bölgede yaşayan halk

183 159 borçsuz yeni konutlar elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM Hayır (0 Puan) 6 Puanx1,7 Katsayı=10,2 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Dönüşüm sonrası fiziksel mekânda iyileşme yüksek seviyededir. Çöküntü alanı konumunda bulunan bölgenin dönüşümü sağlanmıştır. Çizelge 6.89 incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan, kentsel donatı alanları ve konut kalitesinde artış ortaya çıktığı görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9

184 160 STO desteği(1,6 Katsayı): Londra Doklar Bölgesi Geliştirme Şirketi (LDDC) 1981 yılında çalışmaya başladığı ilk zamanlarda SKO larla etkin bir biçimde çalışmaktadır. Sonraki zamanlarda sivil toplum örgütleri proje üzerindeki etkilerini devam ettirmişlerdir. Çizelge 6.90 incelendiğinde STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynamakla beraber zaman zaman yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru oldukları görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,6 Katsayı=9,6 Mülkiyetin elde edilmesi(1.6 katsayı): Bireysel malik yapısı olmasına karşın, malikler toprakların tamamına sahip değildirler. İngiliz kraliyet ailesi tüm toprakların sembolik olarak sahibidir. Bu nedenle kamulaştırmada zorluk yaşanmamaktadır. Çizelge 6.91 incelendiğinde yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir ve halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Bunun yanısıra mülkiyetin elde edilmesinde idari işlemlerin az olduğu görülmektedir.

185 161 Çizelge Mülkiyetin elde edilmesi altbaşlıkları ve puanlaması Mülkiyetin elde edilmesi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyet üzerinde hak sahibidir. Yerel yönetim/merkezi yönetim halkın haklarını gözeterek kamulaştırma hakkına sahiptir. Yerel yönetim/merkezi yönetim mülkiyetin tamamına sahip olup kiralama yöntemiyle halka dağıtır. Mülkiyetin elde edilmesinde idari prosedür azdır. TOPLAM 8 Puanx1,6 Katsayı=12,8 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm öncesi alanın ve halkın sosyo-kültürel durumu düşük seviyededir. Alan atıl durumdaki konut ve liman bölgesinden oluşmaktadır. Dönüşümle birlikte ortaya çıkan fonlar ve özel yetkili şirketin bölgede arazi satışlarından elde edilen karlarla birlikte alanın dönüşümü hızlanmış buda bölge halkında gözle görülür sosyo-kültürel iyileşme ortaya çıkarmaktadır. Çizelge 6.92 incelendiğinde dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmış olduğu görülmektedir.

186 162 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu (Ölçütler) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Evet/Hayır (Puan) Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Ö ze l sektör desteği(1,4 Katsayı): Projede özel sektörü Londra Doklar Bölgesi Geliştirme Şirketi (LDDC) yönetmektedir. Yerel ve merkezi hükümet özel sektöre maddi destek sağlayarak çevresel koşulların en üst seviyede olmasını sağlamıştır. Özel sektörde maddi desteği yerinde kullanarak tüm sistemi yönetmektedir. Sistem içerisinde özel sektör halk birlikleriyle mümkün olduğu kadar bir arada hareket etmektedir. Çizelge 6.93 incelendiğinde özel sektör konut yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte ve STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır.

187 163 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Hayır (0 Puan) Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx1,4 Katsayı=7 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Dönüşüm öncesi halkın gelir durumu düşüktür. Projenin başlamasından sonra yerel halk ile birlikte yeni bölgeye gelen halkın gelir durumlarında yüksek seviyelerde artış görülmektedir. Çizelge 6.94 incelendiğinde dönüşümle birlikte ortaya çıkan fon yardımları ve istihdam alanları sayesinde bölge halkında gözle görülür maddi dönüşüm ortaya çıktığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı=8,4 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Eskiyen kent kısımlarında fonksiyon değişikliklerine sıcak bakılmaktadır. Bu bakış açısı, 1970li yıllarda ortaya

188 164 konan politikaların devamı şeklindedir. Bölgenin çok büyük bir bölümünün atıl durumdaki liman alanlarından oluşması bölgedeki fonksiyon değişikliğini zorunlu kılmaktadır. Çizelge 6.95 incelendiğinde kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına ve kısmi olarak yeni iş alanlarına bırakarak kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. TOPLAM 8 Puan*1,2 Katsayı= 9,6 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Öncelikle Londra Doklar Bölgesi Geliştirme Şirketi (LDDC) kazançlı çıkan taraftır. Fonlarla desteklenen kiracılar bölge dışına çıkartılırken maddi yardım sağlanmıştır. Bunun yanısıra özel sektör bölgedeki yatırımlarını ilk maliyetsiz yapmakta ve kârlı çıkmaktadır. Kamu yararı açısından düşünüldüğünde yerel ve merkezi yönetimde bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmeleri nedeniyle kazançlı çıkanlar arasında sayılmaktadır. Çizelge 6.96 incelendiğinde bölgede yaşayan kiracıların hakları kısmi olarak korunmaya çalışıldığı görülmektedir.

189 165 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,2 Katsayı= 4,8 Devlet yönetim politikası(1.1 Katsayı): Valilik sistemi vardır. Hükümet başkanı devleti temsil eder. Kentsel dönüşüm bölgeleri bağlı bulunduğu belediyenin yetki alanı içerisindedir. Yetkiler merkezi yönetim tarafından kontrol edilmektedir. Merkezi yönetim fonları yönetmekten sorumludur. Çizelge 6.97 incelendiğinde İngiltere bütününde kentsel dönüşüm projelerine yerel yönetim ile birlikte merkezi hükümette müdahil olmaktadır. Yerel yönetim yada merkezi yönetim Kentsel Dönüşüm Projesini fonlarla desteklemektedir. Çizelge Devlet yönetim politikası altbaşlıkları ve puanlaması Devlet yönetim politikası (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümü yerel yönetim ele almaktadır Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm alanında yerel yönetim birlikte merkezi yönetim müdahil olmaktadır. Yerel hükümet yada merkezi yönetim dönüşümü fonlarla desteklemektedirler. Yerel yönetim yada merkezi yönetim dönüşüm konusunda doğru kararlar verebilmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,1 Katsayı=6,6

190 166 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Londra Doklar Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi (İngiltere) 118,2 puan almıştır Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri arasında en başarılı örnek ve incelenmesi Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre örneklerin toplam aldıkları puanlar Çizelge 6.98 da yer almaktadır.

191 167 Çizelge Kentsel Dönüşüm Örneklerinin Örneklerin Toplam Aldıkları Puanlar Ortak Özellikler Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projes i (İngiltere) Curitiba Kents el Dönüşüm Uygulama Projes i (Brezilya) Hapdong Kentsel Dönüşüm ve Uygulama Projes i (Kore) Poblenou Kentsel Dönüşüm ve Uygulama Projesi (İspanya) Amsterdam Doğu Bölges i Kents el Dönüşüm Projesi (Hollanda) Beyrut Kentsel Dönüşüm Uygulama Projes i (Lübnan) Londra Doklar Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi (İngiltere) Modelin finansmanı Halk katılımı Uygulama Biçimi 15,2 7,6 15,2 11,4 13,3 11,4 13,3 Konut edinme koşulları 13,6 6,8 10,2 6,8 6,8 8,5 10,2 Dönüşüm 11,9 sonrası fiziksel değişim 11,9 11,9 11,9 11,9 11,9 11,9 STO desteği 9,6 5,2 9,6 9,6 11,2 0 9,6 Mülkiyetin elde edilmesi 12,8 3,2 4,8 8 11,2 3,2 12,8 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu ,4 11,2 6,4 8 Özel sektör desteği 9,8 8,4 8,4 4,2 7 4,2 7 Yaşayanların gelir durumu 7,2 2,4 7,2 7,2 7,2 7,2 8,4 Fonksiyon değişikliği 8,4 8,4 7,2 7,2 6 7,2 9,6 Kazançlı çıkanlar 8,4 4,8 6 4,8 7,2 3,6 4,8 Devlet yönetim politikası 6,6 5,5 6,6 5,5 5,5 5,5 6,6 TOPLAM 137,5 86,2 123, ,5 77,1 118,2 Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri arasında analiz yöntemlerine göre yapılan matrisler sonucu 137,5 puan alan İngiltere Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi, 123,1 puan alan Güney Kore Hapdong Kentsel Dönüşüm ve 120,5 puan alan Hollanda Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi ilk 3 sırada yeralmıştır.

192 Kentsel Dönüşüm Türkiye Örneklerinden En Başarılı Olanların Ortaya Konması Kentsel dönüşüm Türkiye de etkin kullanılan bir politika olmasına karşın her bölgenin özelliklerine göre farklılık gösteren örgütlenmeler ve modeller içermektedir. Dönüşümün en temel özelliği her bölgenin kendine özgü politikaları ve modellerinin olmasıdır. Bölüm 5.2 de kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. İncelenen kentsel dönüşüm örnekleri; Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara), Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara), Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul), Doğanbey kentsel Dönüşüm Projesi (Bursa), Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul), Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara) dır Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özelliklerinin ortaya konması Yapılan araştırma sonucunda Türkiye de birçok kentsel dönüşüm projesinin bulunduğu ortaya konmuştur. Yapılan tüm kentsel dönüşüm projelerinin kendilerine ait dinamikleri bulunmaktadır. Bu araştırma kapsamında incelenen 6 ayrı kentsel dönüşüm Türkiye örneğinin her birinde kendine ait dinamiklerinin bulunmasının yanında Avrupa Kentli Hakları Deklarasyonu ve Birleşmiş Milletler Kentsel Şartı kavramlarında da bulunan ortak özellikleri farklı ana başlıklar altında ayrıntılandırmak mümkündür. Burada ortaya çıkarılacak ortak özellikler kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde olduğu gibi Bölüm de kendi içlerinde önem sırasına göre bir sistematiğe konulmuştur. Kentsel dönüşüm Dünya örneklerindeki ortak özelliklerden farkı

193 169 olarak Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde, Mülkiyetin elde edilmesi, Devlet yönetim politikasının tüm örneklerinde aynı olması sebebiyle araştırma kapsam dışı bırakılmıştır. Halk Katılımı: Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinin ortak özelliklerinin ilki halk katılımıdır. Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri proje safhalarında halk katılımının nasıl ve ne denli etkin bir rol oynadığı ortaya konmuştur. Halk katılımı sonuçları etkileyebilecek büyüklükte olup olmadığı araştırılmıştır. Halk katılımının birlik çatısı altında yada sivil toplum örgütlerinin desteği ile gerçekleşmesi bölgede yaşayan halkın haklarının korunması açısından çok önemlidir. Paydaşlardan olan yerel yönetimin halkın isteklerini tek bir ağızdan dinleyerek projelendirmeyi bu doğrultuda yapması birlik çatısı altında toplanma gerekliliğini arttırmaktadır. Fonksiyon Değişikliği: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde uygulanan kentsel dönüşümün mevcut kentsel fonksiyonlar üzerindeki etkileri ortaya konmuştur. Fonksiyonlar düzenlenirken bölgeler yeniden yapılandırma, yeniden geliştirme ve yıkım bölgeleri gibi sınıflandırılması ortaya konmuştur. Fonksiyon değişikliği kentsel dönüşüm projelerinin en önemli unsurlarından birisidir. Kentsel dönüşüm projeleri planlanırken fonksiyon değişikliği oranı ve miktarının hesaplanması fizibilitenin düzgün oluşturulmasını sağlar. Buda projenin hedeflerine ulaşmasını sağlar. Modelin Finansmanı: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde finansmanın karşılanması için nasıl bir model kullanıldığı ortaya konmuştur. Ortaya konan finansman modelinin başarılı olup olmadığı araştırılmıştır.

194 170 Modelin finansmanındaki başarı bölgedeki kentsel dönüşüm modelini ve sonuçlarını etkileyen en temel ölçütlerden biridir. Modelin finansmanında kullanılan ölçütler, modelin örgütlenme ve uygulama biçimini etkiler. Konut edinme koşulları: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde kentsel dönüşüm bölgesinde yaşayan halkın yeni konutlar elde edebilmesi için gerekli olan koşullar ortaya konmuştur. Konut edinme koşullarında mülkiyete ait arazi büyüklüğü ve planlanan yeni yapının etkileri ortaya konmuştur. Konut edinme koşullarındaki kolaylıklar kentsel dönüşüm alanında yaşayan halkın dönüşüme katılımcı bir şekilde adapte olmasını sağlar. Kazançlı çıkanlar: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde kentsel dönüşüm uygulamaları sonucunda bölgedeki halk, yerel-merkezi yönetim yada özel sektörün nasıl kazançlar elde ettiği ortaya konmuştur. Paydaşlar arasında kazancın eşit dağılması modelin işlevselliğini arttıran bir özelliktir. Özel sektör desteği: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde özel sektörün uygulamaya ne şekilde dahil olduğu ortaya konmuştur. Kentsel dönüşüm projelerinde özel sektörün dahil olması işin hızı bitirilmesinin yanında rant kaygılarını da beraberinde getirmektedir. STO desteği: STO ların Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde kentsel dönüşüm uygulamalarına ne kadar dahil oldukları ortaya konmuştur. STO ların desteği halk katılımının yanında olumlu bir çalışma olarak kabul edilmektedir. STO ların desteğindeki artış dönüşüm alanında yapılan çalışmaların halk tarafından da desteklendiğini ortaya çıkarır.

195 171 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde kentsel dönüşüm uygulaması sonucu bölge halkında meydana gelen sosyo-kültürel değişimler ortaya konmuştur. Dönüşüm sonrası fiziksel değişim: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde kentsel dönüşüm uygulaması sonucu bölgede meydana gelen fiziksel değişim ortaya konmuştur. Yaşayanların gelir durumu: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde kentsel dönüşüm uygulaması sonucu bölge halkının ekonomik durumunda bir değişim meydana gelip gelmediği ortaya konmuştur. Kentsel dönüşüm uygulamaları sonucunda mevcut halkın ekonomik durumunda gelişme sağlanmış olmasıdır. Bunun sebebi de mekânda yaratılan sosyal, kültürel ve fiziksel değişimler beraberinde yeni istihdam olanaklarını da getirmesidir. Uygulama Biçimi: Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinde kentsel dönüşüm uygulamasının hangi uygulama biçimi kullanılarak yapıldığı ve kullanılan uygulama biçiminin başarılı olup olmadığı ortaya konmuştur Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özellikleri arasında öncelik sıralaması Bir önceki bölümde kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özellikleri ortaya konmuştur. Yöntem olarak bölüm de anlatılan kentsel yaşam kalitesinin arttırılmasına yönelik Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentsel Göstergeler Programı, Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Kentsel Denetim çalışmaları kapsamında belirlenmiş ve birbirleri arasındaki üstünlükler ortaya konmuştur. Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin hangi ortak özelliğin öncelikli olduğunun ortaya konmuştur.

196 172 Çizelge 6.97 de ortak özelliklerin ikili şekilde Bölüm de anlatılan kentsel yaşam kalitesi örneklerine göre önem sırasına konularak matris elde edilmiştir. Elde edilen matriste toplamlar alınarak kendi aralarında önem sırasına konulmuştur. En yüksek puanı alan ortak özellik kentsel dönüşüm projelerinin başarısında en önemli veriyi ortaya koymaktadır. Çizelge 6.99 de sol sütundaki ortak özellikler ile üst sütundaki ortak özellikler + ile değerlendirilmiştir. Başarı açısından sol sütundaki özellik üst sütuna göre önemli ise -1 puan, üst sütundaki özellik sol sütuna göre önemli ise +1 puan almıştır. Yapılan çalışmada SPSS 11.6 programının fonksiyonları kullanılarak sonuçlar işlenmiştir.

197 173 Çizelge Analitik Hiyerarşi Yöntemine göre ikili matris yapısı + Ortak Özellikler Halk katılımı Fonksiyon değişikliği Modelin finansmanı Konut edinme koşulları Kazançlı çıkanlar Özel sektör desteği STO desteği değişim Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Dönüşüm sonrası fiziksel Yaşayanların gelir durumu Uygulama Biçimi Halk katılımı Fonksiyon değişikliği Modelin finansmanı Konut edinme koşulları Kazançlı çıkanlar Özel sektör desteği STO desteği Dönüşüm sonrası halkın sosyokültürel durumu Dönüşüm sonrası fiziksel değişim Yaşayanların gelir durumu Uygulama Biçimi TOPLAM Hazırlanan Çizelge sonucunda kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özellikleri puanlar alarak kentsel dönüşüm projelerinin başarısında önem sırasına konulmuştur.

198 174 Çizelge Ortak özellik önem puanlama yapısı Ortak Özellikler Halk katılımı Modelin finansmanı Uygulama Biçimi Konut edinme koşulları Dönüşüm sonrası fiziksel değişim STO desteği Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Özel sektör desteği Yaşayanların gelir durumu Fonksiyon değişikliği Kazançlı çıkanlar Aldığı Puanlar 8 Puan 8 Puan 6 Puan 2 Puan 2 Puan 2 Puan -2 Puan -4 Puan -6 Puan -8 Puan -10 Puan Çizelge de ortaya konan önem sıralaması sonucunda her ortak özellik aldığı puan ölçüsünde 1 den 2 ye kadar katsayı almıştır. Verilen katsayılar ağırlıklı dağıtım istatistiksel yöntemi kullanılarak puanlar orantısında verilmiştir (Şekil 6.4). Verilen katsayılar kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri arasında en başarılı 3 örneği Analitik Hiyerarşi Yöntemine göre ortaya koymada kullanılmıştır. Şekil 6.4. Ağırlıklı Dağıtım İstatistiksel yöntemi Kullanılarak Verilen Puanlar Katsayı oluşturmada puanı yüksek olan ortak özellik puanı ölçüsünde katsayı almıştır. Verilen katsayılar Çizelge de gösterilmiştir.

199 175 Çizelge Ortak özellik önem katsayı yapısı Ortak Özellikler Aldığı Puanlar Aldığı Katsayı Halk katılımı 8 Puan 2 Katsayı Modelin finansmanı 8 Puan 2 Katsayı Uygulama Biçimi 6 Puan 1,9 Katsayı Konut edinme koşulları 2 Puan 1,7 Katsayı Dönüşüm sonrası fiziksel değişim 2 Puan 1,7 Katsayı STO desteği 1 Puan 1,6 Katsayı Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu -2 Puan 1,6 Katsayı Özel sektör desteği -4 Puan 1,4 Katsayı Yaşayanların gelir durumu -6 Puan 1,2 Katsayı Fonksiyon değişikliği -8 Puan 1,2 Katsayı Kazançlı çıkanlar -10 Puan 1,2 Katsayı Katsayı oluşturmada puanı yüksek olan ortak özellik puanı ölçüsünde katsayı almıştır. Bulunan katsayılar kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri arasında en başarılı örneği bulmada çarpan olarak kullanılacaktır. Örneğin Modelin finansmanı 8 puan alarak 2 katsayı alırken Fonksiyon değişikliği -8 puan alarak 1,2 katsayı almıştır. Buda ortak özellikler arasındaki önem sırasının en başarılı kentsel dönüşüm örneklerinin seçiminde toplam puan üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır Kentsel dönüşüm Türkiye örneklerinin ortak özelliklerinin herbirine ayrı altbaşlıklar oluşturulması Araştırmada ortak özelliklerin Analitik Hiyerarşi Yöntemine göre aldıkları puan ve katsayıların yanı sıra, her bir ortak özellik ile kentsel dönüşüm Türkiye örneğinin arasındaki ilişkiyi açıklayabilmek için faktör karşılaştırma yöntemine başvurulmuştur. Bu yöntemle ortaya konan ortak özellikler için birden fazla durum ortaya çıkarılmış ve herbir örnekte bu durumlara cevap aranmıştır. Alınan cevapların niteliklerine göre 1 ile 3 arası puanlama yapılmıştır. Örneğin Halk katılımı Türkiye örneklerinin ortak özelliği olurken a,b,c,d

200 176 altbaşlıkları halk katılımı için başarı kriterleri olmuşur. Bunun gibi diğer ortak özelliklerin de alt başlıkları belirlenmiştir. Bu altbaşlıklar herbir ortak özellik için aşağıda açıklanmıştır; Halk katılımı: a. Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. b. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. c. Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. d. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Modelin finansmanı: a. Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. b. Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. c. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. d. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. Uygulama Biçimi: a. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. b. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. c. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. d. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. Konut edinme koşulları: a. Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. b. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir.

201 177 c. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. d. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. Dönüşüm sonrası fiziksel değişim: a. Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. b. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. c. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. d. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. STO desteği: a. STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. b. STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. c. STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. d. STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu: a. Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. b. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. c. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. d. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. Özel sektör desteği: a. Özel sektör maddi olarak desteklemektedir. b. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. c. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır.

202 178 d. Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Bölgede yaşayanların gelir durumu: a. Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. b. Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. c. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. d. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. Fonksiyon değişikliği: a. Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. b. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. c. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. d. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Kazançlı çıkanlar: a. Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. b. Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. c. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. d. Dönüşüm bölgesi uygulama sonrasında yeni bir çehreye kavuşmuştur. e. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. şeklindedir. Oluşturulan her altbaşlık için Olumlu durumlarda 2 puan, Olumlu-olumsuz durumlar için 1 puan,

203 179 Olumsuz durumlarda 0 puan almıştır. Verilen puanlar kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri üzerinde değerlendirilmiştir. Böylece Dünya örneklerinde olduğu gibi aynı ölçütler ile Türkiye örneklerinin başarı sıralaması faktör karşılaştırma yöntemi ile ortaya konmuştur Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Ortak Özelliklere Göre İncelenmesi Bölüm de anlatılan Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisleri kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri üzerinde uygulanıp ortak özelliklere göre projeler incelenmiştir. Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara) Halk katılımı(2 Katsayı): Kentsel dönüşüm bölgesindeki gecekondu sahipleri; demografik yapısı, ortalama aile büyüklüğü, hane halkı büyüklüğü ve aile yapısı ile kırsal ve metropol nüfus arasında bir geçiş özelliği taşımaktadır. Gecekondu sahiplerinin sadece konut sözleşmesi yapılması veya kamulaştırma gibi konularda projede yer almamaları, projede nüfusun aktif katılımının sağlanmaması, halk katılımının eksik olduğunun göstergesidir. Alanda yalnızca bilgilendirme toplantıları düzenlenerek proje hakkında bilgi verilmiştir. Bu nedenle aktif halk katılımı eksiktir. Çizelge incelendiğinde halk dönüşüm sürecinde etkin rol oynamamakta oluğu görülmektedir.

204 180 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Evet/Hayır (1 Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Hayır (0 Puan) Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 1 Puan x 2 Katsayı = 2 Modelin finansmanı(2 Katsayı): Projenin finansmanı temelde özel sektör ile yerel yönetim işbirliği içinde yaratılmıştır. Alanın kendi kaynaklarının da projenin farklı aşamalarında finansman modelinin içine eklemlenmesi düşünülmüştür. Arsa ve finansman konutlarının satışı ve kiralanmaları, kullanılacak kaynaklardan önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Çizelge incelendiğinde Kentsel dönüşüm finansmanında test edilmiş metotlar kullanılarak özel sektör etkin ve yerel/merkezi hükümet tarafından desteklenmiş modeller kullanılmaktadır.

205 181 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 4 Puanx2 Katsayı= 8 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Yerel yönetim Merkezi hükümet-özel sektör ortaklığı. Belediye ve özel sektörün ortaklığı ile büyük projeler tasarlanır ve uygulanır. Daha önce belirttiğimiz gibi belediyenin gücünün yetmediği yerlerde özel sektör devreye girer. Yık-yap sistemi ile belediyenin gecekondu bölgeleri gibi riskli yapıların olduğu alanları kamulaştıracak ve karşılığında konut sahiplerine ev tahsis edecektir. Çizelge incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu işbirliği içerisinde çalıştıkları görülmektedir.

206 182 Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. 6 Puanx1,9 Katsayı= TOPLAM 11,4 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Proje döneminde gecekonduları yıkılan hak sahiplerine, yeni konutlarını teslim alana dek kira yardımı yapılmıştır. Ayrıca, konutları bitene dek tercihe göre hak sahipleri belediyelerin lojmanlarında da kalabilmektedirler. Konut edinme şartı gecekondunun üzerinde bulunduğu arsanın metrekaresi ile orantılıdır. Ortalama 200 m2 ye bir daire düşecek şeklide bir planlama anlayışı oluşturulmuştur. 200 m2nin altındaki hak sahipleri borçlandırılarak konut sahibi yapılmaya çalışılmıştır. Bölgede mevcutta çok hisseli parsel yapısı ve tek katlı ev sistemi görülmektedir. Çizelge incelendiğinde Bölgede yaşayan halk kısmen borçsuz yeni konutlar elde ederken arsa sahipleri mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Kiracılar için bir çözüm düşünülmemiştir.

207 183 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 7 Puanx1,7 Katsayı=11,9 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Daha önce kent merkezinde yaşamalarına rağmen kentin sunduğu hizmetlerden çok az yararlanabilen gecekondulular, fiziksel olduğu kadar sosyal olarak da kentle bütünleşme şansına sahip olmaktadırlar. Dönüşüm sonrası fiziksel mekânda iyileşme yüksek seviyededir. Sosyal donatı alanları ve teknik altyapı hizmetlerine önem verilerek çöküntü bölgelerinin değişimi sağlanmaktadır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan, kentsel donatı alanları ve konut kalitesinde artış ortaya çıktığı görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9

208 184 STO desteği(1,6 Katsayı): Sivil toplum Kuruluşları halkı temsil etme yetkisine sahiptir. Dönüşüm projelerinde etkin rol oynamaya çalışmaktadırlar. Fakat sivil toplum örgütlerinin katılımı en az seviyede ve etkinlikten uzaktır. Çizelge incelendiğinde STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynamamakla beraber yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru olamadıkları görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. Hayır (0 Puan) STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Hayır (0 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Hayır (0 Puan) TOPLAM 1 Puanx1,6 Katsayı=1,6 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm sonrası büyük çoğunlukla fiziksel ve sosyal olarak daha düzgün bir çevre yaratma isteği vardır. Bununla birlikte amaç soylulaştırma değildir. Kullanıcı değişikliği en az seviyede tutulmasına özen gösterilmektedir. Mevcut kullanıcıları bölgede kalmalarını sağlarken yeni konut alanları oluşturarak bölgeye dışarıdan yeni kullanıcılar getirmek hedefi vardır. Çizelge incelendiğinde halkın eğitimi konusunda önem gösterilmemesine karşın dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkacağı görülmektedir.

209 185 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkanları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Ankara nın protokol yolu ve kuzey kent girişi konumunda olan bölgeye başkentlik işlevine yakışır bir kimlik kazandırma amacı ile kamu özel sektör ortaklığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Ayrıca projeye özel yasal düzenlemeler (5104 sayılı yasa) de projenin diğer bir farklılığıdır. Proje Büyükşehir Belediyesi ile TOBAŞ isimli şirketin etkin olduğu bir projedir. Çizelge incelendiğinde özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte fakat STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmamaktadır.

210 186 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Hayır (0 Puan) Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,4 Katsayı=5,6 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Çöküntü bölgelerinde yaşayan halkın gelir durumu düşüktür fakat dönüşümü fiziksel mekân dışında sosyal ve kültürel bakımdan ele alınması alanda yaşayan halkında gelir durumunun azda olsa yükselmesine sebep olmaktadır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm alanında yeni iş imkanları ortaya çıktığı ve konut değerlerinin arttığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması, Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM Hayır (0 Puan) 6 Puanx1,2 Katsayı=7,2 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Gecekondu alanları yerini yüksek katlı konut alanlarına bırakmıştır. Eskiyen kent kısımlarında fonksiyon

211 187 değişikliklerine sıcak bakılmaktadır. Bu bakış açısı uygun planların yapılması karşılığı kabul edilmektedir. Çizelge incelendiğinde kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına ve kısmi olarak yeni iş alanlarına bırakarak kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olmuştur. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 8,4 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Öncelikle bölgede yaşayan halk dönüşüm sonrası kısmen kazançlı çıkmışlardır. Bölgede yaşayıp arsa sahibi olan halk en çok kazançlı çıkan kesimdir. Bunun yanısıra özel sektör bölgedeki yatırımlarını ilk maliyetsiz yapmakta ve karlı çıkmaktadır. Kamu yararı açısından düşünüldüğünde yerel ve merkezi yönetimde bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmeleri nedeniyle kazançlı çıkanlar arasında sayılmaktadır. Çizelge incelendiğinde bölgede yaşayan kiracıların haklarını korumak için bir çaba olmadığı görülmektedir.

212 188 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Evet/Hayır (1 Puan) Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,2 Katsayı= 5,2 Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi, Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda 81,2 puan almıştır. Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara) Halk katılımı(2 Katsayı): Proje sürecinin başında önem verilen temel ilkelerden biri gecekondu hak sahiplerinin yerlerinden edilmemesidir. Hatta projedeki başarının ana kaynağı da bu ilkenin uygulanmasına bağlanmaktadır. Gecekonduluların kendilerini güvende hissetmeleri, sürece katılmalarını sağlamıştır. Projenin bölgedeki gecekondu sahiplerine anlatılabilmesi ve hatta projenin gelişimi belediyeyle bölge sakinlerinin iletişimine bağlı olduğundan iletişim ve örgütlülüğü artırmak adına plan içinde Ayrancı, İlkadım, Metin Akkuş ve İlker Mahalle lerinde 5 ayrı kooperatif kurulmuştur. Böylece gecekonduluların hakları güvence altına alınmıştır. Bunun yanında, Projeyi etaplara ayırarak hayata geçirmek, halkın destek ve katılımının oluşturulmasında kolaylıklar sağlamaktadır. Projenin bir kısmının uygulanarak halka gösterilmesi ve tanıtılması, inandırıcılık ve katılımı artıran unsurlardır. Benzer şekilde, bir belediye şirketi kurmak yerine halkı

213 189 kooperatifler eliyle örgütlenmeye teşvik etmek, hem katılımı olumlu etkilemiş hem de dönüşüm sürecini kolaylaştırmıştır. Belediye ile özel şirketler arasındaki bağlantı ile birlikte halk katılımı üst seviyede tutulmaktadır. Çizelge incelendiğinde halk dönüşüm sürecinde etkin rol oynadığı görülmektedir. Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puan x 2 Katsayı = 12 Modelin finansmanı(2 Katsayı): Uygulama sırasında belediyeye ağır finans yükü getirmeden, vadide oluşan rantın kamu-özel sektör işbirliği sonucunda paylaşılması ana finansman modelidir. Projenin finansmanı belediye tarafından sağlanmaktadır. Projeye kaynak oluşturması bakımından belediyeye ait alanlarda bulunan işyerleri ve konutlar da yap-sat usulüyle inşaat şirketlerine yaptırılmaktadır. Çizelge incelendiğinde Kentsel dönüşüm finansmanında test edilmiş metotlar kullanılarak özel sektör etkin modeller kullanılmaktadır.

214 190 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. TOPLAM 6 Puanx2 Katsayı= 12 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Yerel yönetim Merkezi hükümet-özel sektör ve güçlü bir toplumsal katılımla desteklenerek oluşturulan ortaklıklar. Bölge halkının da sivil toplum örgütleriyle katılımının sağlandığı, ekonomik olanakların ve eksikliklerin iş bitiminde aynı bölgeden çözüldüğü bir sistemdir. Ankara Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyelerinin kurduğu Metropol A.Ş. proje yükümlüğünü üstlenmiştir. Ancak, ortaklık; şirket ve belediye yöneticileri ile arsa sahiplerinin kooperatifler çatısı altında örgütlenerek, temsilcileri aracılığıyla katıldıkları Proje Karar Kurulu yöntemiyle sağlanmıştır. Kurulun amacı, projeyle ilgili her türlü kararın, birlikte tartışılmasını ve kararların oybirliğiyle alınmasını sağlamaktır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği içerisinde sorunsuz ve hızlı biçimde, başarılı bir yöntem uygulandığı görülmektedir.

215 191 Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,9 Katsayı= 13,3 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Projenin başlaması için ilk aşamada gecekondu sahipleriyle, kurulan kooperatifler aracılığı ile anlaşma sağlanmıştır. Buradaki uzlaşma ilkeleri şöyle belirlenmiştir: Vadide yapılacak olan konutlardan yalnız hak sahibi yararlanabilecektir. Hak sahiplerine verilecek konut büyüklükleri hesaplanırken, mevcut arsa ve gecekondu büyüklüğü baz olarak alınacaktır. Hak sahiplerine verilmesi planlanan 80m² büyüklüğün karşılığı belirlenen ortalama puanın altında kalanların ilave bedel ödemeleri, üstünde kalanların ise bedel almaları gerekmektedir. Her hak sahibi tek bir konut alabilecektir, konutlar yapılana kadar hak sahiplerine kira ödenecektir. Bu proje süresince, halkla birebir toplantılar yapılmış, orada yaşayan gecekondu sahiplerinin fikirleri alınmış ve en sonunda bölgenin yerel halkı, kamu ve özel girişimci arasında uzlaşma sağlanmıştır. İlk olarak; fiziksel proje değil toplumsal proje belirlenmiştir. Eşitlikçi İmar Hakkı Dağılımı modeli ile bölge halkı ile uzlaşılıp, daha sonra fiziksel çalışmalara geçilmiştir. Çizelge incelendiğinde Bölgede yaşayan halk kısmen borçsuz yeni

216 192 konutlar elde ederken arsa sahipleri mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Kiracılar için bir çözüm düşünülmemiştir. Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 7 Puanx1,7 Katsayı=11,9 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Ana hedef, vadide rekreasyon alanıyla birlikte bir kültür ve eğlence koridoru yaratmaktır. Bu amaca yönelik olarak, vadi tüm gecekondulardan arındırılmıştır. Ayrıca, yatırımların kaynağını sağlamak amacıyla vadi tabanındaki yeşil dokunun korunması temel alınarak, konut, işyeri ve kültürel tesislerin de yapımına planda olanak sağlanmıştır. Böylece vadinin kentin tüm kesimleri için hizmet veren bir rekreasyon ve kültür alanına dönüştürülmesi öngörülmüştür. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan, kentsel donatı alanları ve konut kalitesinde artış ortaya çıktığı görülmektedir.

217 193 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı= 11,9 STO desteği(1,6 Katsayı): Sivil toplum kuruluşları halkı temsil etme yetkisine sahiptir. Dönüşüm projelerinde etkin rol oynamaktadır. Çizelge de görüldüğü üzere STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynamamakla beraber yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru olamadıkları görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. Hayır (0 Puan) STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Hayır (0 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Hayır (0 Puan) TOPLAM 1 Puanx1,6 Katsayı=1,6

218 194 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Dönüşüm sonrası büyük çoğunlukla fiziksel ve sosyal olarak daha düzgün bir çevre yaratma isteği vardır. Bununla birlikte amaç soylulaştırma değildir. Kullanıcı değişikliği en az seviyede tutulmasına özen gösterilmektedir. Mevcut kullanıcıları bölgede kalmalarını sağlarken yeni konut alanları oluşturarak bölgeye dışarıdan yeni kullanıcılar getirmek hedefi vardır. Amaç soylulaştırma olmamakla beraber zaman içerisinde soylulaştırma bölgede yaşanmıştır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası bölge yeni konut alanları ve iş merkezleri oluşturulduğu görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Ankara Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyelerinin kurduğu Metropol A.Ş. proje yükümlüğünü üstlenmiştir. Ancak, ortaklık; şirket ve belediye yöneticileri ile arsa sahiplerinin kooperatifler çatısı altında örgütlenerek, temsilcileri aracılığıyla katıldıkları Proje Karar Kurulu yöntemiyle sağlanmıştır. Kurulun amacı, projeyle ilgili her türlü kararın, birlikte tartışılmasını ve kararların oybirliğiyle alınmasını sağlamaktır. Hak sahibi gecekonduluların mahalle bazında kurdukları

219 195 kooperatifin yöneticileri ve mahalle muhtarları aracılığıyla katıldığı kurulda, belediye başkanları ve şirket yöneticileri de yer almaktadır. Çizelge incelendiğinde özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte ve STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,4 Katsayı=9,8 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Çöküntü bölgelerinde yapılan kentsel dönüşümde yaşayan halkın gelir durumu düşüktür fakat dönüşümü fiziksel mekân dışında sosyal ve kültürel bakımdan ele alınması alanda yaşayan halkında gelir durumunun yükselmesine sebep olmaktadır. Bölgedeki rantın çok yükselmesi bölgede yaşayan halkın gelir durumlarında artışa sebep olmuştur. Çizelge incelendiğinde Dönüşüm alanında yeni iş imkanları ortaya çıktığı ve konut değerlerinin arttığı görülmektedir.

220 196 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı=7,2 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Gecekondu alanları yerini yüksek katlı konut alanlarına bırakmıştır. Eskiyen kent kısımlarında fonksiyon değişikliklerine sıcak bakılmaktadır. Bu bakış açısı uygun planların yapılması karşılığı kabul edilmektedir. Çizelge incelendiğinde Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına ve kısmi olarak yeni iş alanlarına bırakarak kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 8,4

221 197 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Öncelikle bölgede yaşayan halk dönüşüm sonrası kazançlı çıkmışlardır. Bunun yanısıra özel sektör bölgedeki yatırımlarını ilk maliyetsiz yapmakta ve kârlı çıkmaktadır. Kamu yararı açısından düşünüldüğünde yerel ve merkezi yönetimde bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmeleri nedeniyle kazançlı çıkanlar arasında sayılmaktadır. Çizelge incelendiğinde bölgede yaşayan halkın büyük bir kısmının borçsuz yeni konutlar elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 6 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi 102,1 puan almıştır. Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul) Halk katılımı(2 Katsayı): Projeye yapılan eleştirilerden biri yerel halk ve sivil toplum örgütlerinin sürece hiç katılımının sağlanmadığı yönünde olduğudur. Gecekondu sahiplerinin sadece konut sözleşmesi yapılması veya kamulaştırma gibi konularda projede yer almamaları, projede nüfusun aktif

222 198 katılımları sağlanmaması halk katılımının eksik olduğunun göstergesidir. Alanda yalnızca bilgilendirme toplantıları düzenlenerek proje hakkında bilgi verilmiştir. Bu nedenle aktif halk katılımı eksiktir. Çizelge incelendiğinde halk dönüşüm sürecinde etkin rol oynamamakta oluğu görülmektedir. Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Hayır (0 Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Evet/Hayır (1 Puan) Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 1 Puan x 2 Katsayı = 2 Modelin finansmanı(2 Katsayı): Fatih Belediyesi, halkın ekonomik, sosyal ve kültürel durumlarını göz önünde bulundurarak projenin sosyal bir proje olması gerektiğine karar vermiştir. Projenin sosyal bir proje olarak uygulanabilmesinin ancak kamu desteği ile mümkün olabilmesi nedeniyle belediye, İBB ve TOKİ ile temasa geçmiştir. Konut üretiminde uzmanlaşmış olan ve Kuzey Ankara girişi kentsel dönüşüm projesinde de yer alan TOKİ, projedeki konutları maliyetine yapmayı kabul etmiştir. Çizelge incelendiğinde kentsel dönüşüm finansmanında test edilmiş metotlar kullanılarak özel sektör etkin ve yerel/merkezi hükümet tarafından desteklenmiş modeller kullanılmaktadır.

223 199 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. TOPLAM 7 Puanx2 Katsayı= 14 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Kamu özel sektör proje ortaklığı sistemi Belediye ve özel sektörün ortaklığı ile büyük projeler tasarlanır ve uygulanır. Daha önce belirttiğimiz gibi belediyenin gücünün yetmediği yerlerde özel sektör devreye girer. Çizelge incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu işbirliği içerisinde çalıştıkları görülmektedir. Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 6 Puanx1,9 Katsayı= 11,4

224 200 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Proje alanı içerisinde bulunan hak sahipleri, her bağımsız taşınmaz (konut veya işyeri) bedeline karşılık aynı bölgede avam projedeki sayılar çerçevesinde konut veya işyeri alma talebinde bulunabilmişlerdir. Komisyon tarafından belirlenecek taşınmaz değeri ile TOKİ tarafından aynı alanda veya Toplu Konut Alanında yaptırılacak konut inşaatlarının maliyetleri dikkate alınarak belirlenecek konut satış fiyatı karşılaştırılarak, değer ve fiyat arasında kalabilecek miktar için TOKİ ve şahıslar arasında mahsuplaşma yoluna gidilmiştir. Talep edilen konutun bedelinin taşınmaz bedelinden fazla çıkması durumunda ise aradaki miktar TOKİ tarafından belirlenecek şartlarda borçlanma yöntemi kullanarak hak sahipleri ile sözleşme yapılmıştır. Komisyonca takdir edilen arsa ve bina değerinin, belirlenecek konut satış fiyatından yüksek çıkması durumunda, taşınmaz değerine karşılık gelecek sayıda konut verilip verilmemesine ilişkin düzenlemeler TOKİ tarafından yapılmıştır. Konut verilememesi durumunda yüksek çıkan değer TOKİ tarafından nakit olarak ödenmiştir. Kiracılar kendilerine satışı yapılacak İstanbul ili Gaziosmanpaşa ilçesi Taşoluk toplu konutları için TOKİ ile peşinatsız ve konut teslimini takip eden aydan başlamak üzere 180 ay vadeli konut satış sözleşmesi imzalamışlardır. Çizelge incelendiğinde bölgede yaşayan halk kısmen borçsuz yeni konutlar elde ederken arsa sahipleri mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Kiracılar için bir çözüm düşünüldüğü görülmektedir.

225 201 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM 8 Puanx1,7 Katsayı=13,6 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Daha önce kent merkezinde yaşamalarına rağmen kentin sunduğu hizmetlerden çok az yararlanabilen gecekondulular, fiziksel olduğu kadar sosyal olarak da kentle bütünleşme şansına sahip olmaktadırlar. Halihazırda proje bölgesinde Net Nüfus Yoğunluğu 1054 kişi/ha olarak tespit edilmiştir. Proje sonrası bölge için Net Nüfus Yoğunluğu 870 kişi/ha olarak belirlenmiştir. Yoğunluk azaltılması sayesinde bölgenin yaşam kalitesinin arttırılması hedeflenmiştir. Ayrıca, harap ve çöküntü halinde bulunan konutların yerine günümüz standartlarında konutların yapılması bölgede yaşayacak olan insanlar için olumlu olacağı düşünülmektedir. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan, kentsel donatı alanları ve konut kalitesinde artış ortaya çıktığı görülmektedir.

226 202 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9 STO desteği(1,6 Katsayı): Sivil toplum kuruluşları halkı temsil etme yetkisine sahiptir. Fakat projede STO lar medya aracılığıyla etkin rol oynamaya çalışsa da katılımı alt seviyede ve etkinlikten uzaktır. Çizelge incelendiğinde STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynamamakla beraber azda olsa yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru oldukları görülmektedir.

227 203 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. Hayır (0 Puan) STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Hayır (0 Puan) TOPLAM 2 Puanx1,6 Katsayı=3,2 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Kentsel dönüşüm projesi ile çöküntü bölgesi haline gelen bölgenin, fiziksel ve sosyal olarak iyileştirilmesi ve yaşam kalitesi yüksek sağlıklı bir çevre haline getirilmesi amaçlanmıştır. Fakat yaşam kalitesi kavramı, yalnızca fiziksel açıdan değil, toplumsal, kültürel, siyasal süreçleri de kapsamaktadır. Fakat bölgede bunun eksikliği görülmektedir. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları ve yeni iş imkânlarının oluştuğu görülmektedir.

228 204 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkanları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Hayır (0 Puan) Hayır (0 Puan) 4 Puanx1,6 Katsayı=6,4 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Alanda özel sektör desteği TOKİ önderliğinde olmaktadır. TOKİ özel sektöre iş paylaşımı yaparak alan üzerindeki rantı eşit dağıtmaya çalışmaktadır. Çizelge incelendiğinde özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte fakat STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmamaktadır. Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Hayır (0 Puan) Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 5 Puanx1,4 Katsayı=7

229 205 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Proje alanındaki eskimiş ve köhnemiş mekânların yıkılıp yeniden yapılması sureci beraberinde taşınmaz değerlerini de arttırarak piyasadaki mülkiyet değişimi ile sonuçlanmaktadır. Bu mülkiyet değişimi daha yüksek gelirli hane halklarının bölgeye yerleşmesi ve düşük gelirli grupların yerini almasını içermektedir. Sulukule halkının yoksul olması ve yeni inşa edilecek konutları alamayacak olmaları nedeni ile bölgeden göç etmek zorunda kalacakları endişeleri arttırmaktadır. Sonuç olarak bölgede yaşayanların gelir durumunda gözle görülür bir artış olmamıştır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm alanında yeni iş imkanları ortaya çıktığı ve konut değerlerinin arttığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 4 Puanx1,2 Katsayı=4,8 Fonksion değişikliği(1,2 Katsayı): Gecekondu alanları yerini yüksek katlı konut alanlarına bırakmıştır. Eskiyen kent kısımlarında fonksiyon değişikliklerine sıcak bakılmaktadır. Bu bakış açısı uygun planların yapılması karşılığı kabul edilmektedir. Çizelge incelendiğinde Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına ve kısmi olarak yeni iş alanlarına bırakarak kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur.

230 206 Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 8,4 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Özel sektör bölgedeki yatırımlarını ilk maliyetsiz yapmakta ve karlı çıkmaktadır. Kamu yararı açısından düşünüldüğünde yerel ve merkezi yönetimde bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmeleri nedeniyle kazançlı çıkanlar arasında sayılmaktadır. Bunun yanında alandaki soylulaştırma nedeniyle bölge halkı değil yeni gelen halk karlı çıkmaktadır. Çizelge incelendiğinde ilk defa bölgede yaşayan kiracıların haklarını korumak için bir çaba olduğu görülmektedir.

231 207 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı= 7,2 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi 89,9 puan almıştır. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi (Bursa) Halk katılımı(2 Katsayı): Proje sürecinin başında önem verilen temel ilkelerden biri gecekondu hak sahiplerinin yerlerinden edilmemesidir. Hatta projedeki başarının ana kaynağı da bu ilkenin uygulanmasına bağlanmaktadır. Gecekonduluların kendilerini güvende hissetmeleri, sürece katılmalarını sağlamıştır. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi, birçok kentsel dönüşüm projesinde yaşanan benzer açmazlara sahne olsa da, proje fikrinin ortaya koyulmasından itibaren yerel halkın desteğiyle sürdürülmektedir. Çizelge incelendiğinde halk dönüşüm sürecinde etkin rol oynadığı görülmektedir.

232 208 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puan x 2 Katsayı = 14 Modelin finansmanı(2 Katsayı): Uygulama sırasında belediyeye ağır finans yükü getirmeden, kentsel fonksiyonlara ait inşaat alanlarının, projeden önceki planlama çalışmalarında kabul edilen 3.5 emsal değerini aşmadan hesaplanması yöntemine gidilmiştir. Buna göre proje öncesinde toplam m² inşaat alanı bulunan bölgede, dönüşüm sonrası yapılaşma, m² toplam inşaat alanı oluşacak şekilde planlanmıştır. Toplam inşaat alanının m² si konut alanı, geri kalan m² si ise dönüşümden sonra mülkiyeti TOKİ ye ait olacak ticaret alanı olarak ayrılmıştır. Çizelge incelendiğinde kentsel dönüşüm finansmanında test edilmiş metotlar kullanılarak özel sektör etkin modeller kullanılmaktadır.

233 209 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. TOPLAM 7 Puanx2 Katsayı= 14 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi mevcut yapının sayısal olarak ortaya konulmasının ardından, sondan başa doğru gidilen ve dönüşüm ile elde edilecek konut sayısının baştan belirlenmesine yönelik bir çalışma akışı içinde gerçekleştirilmektedir. Buna göre proje aşağıda aşamaları tanımlanmış iş akışı çerçevesinde başlatılmış ve yürütülmektedir; 1. Kentsel dönüşüm kararının alınması. 2. Arazi üzerinde edinime esas fiziki detay alımının yapılması. 3. Mülkiyet analizi ve gruplamasının yapılması. 4. Matematiksel paylaşım çalışmalarının yapılması. 5. Sayısal esasa dayalı ön kentsel tasarımın hazırlanması. 6. Finansal paylaşım modeli geliştirilmesi. 7. Hak sahipleri ile mülkiyet devri sözleşmelerinin yapılması. 8. 1/5000 ve 1/1000 ölçekli plan değişiklikleri ile parselasyon planlamasının yapılması ve kentsel tasarımın hazırlanması. 9. Yatırım paketlerinin belirlenmesi ve projenin ihale edilmesi. Çizelge incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği içerisinde sorunsuz ve hızlı biçimde, başarılı bir yöntem uygulandığı görülmektedir.

234 210 Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 8 Puanx1,9 Katsayı= 15,2 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Kentsel Dönüşüm Projesi kent merkezinde yer alan eskimiş bir konut bölgesinin kamu eliyle ve toplu konut uygulaması şeklinde dönüşümünü içeren bir proje olarak, önceliğin alanda yaşayan sakinlerin dönüşüm sonrasında da aynı alanda yaşamaları yaklaşımıyla ortaya çıkmıştır. Proje alanında bulunan tapulu arsaların her 2 m² lik hissesine karşılık, aynı proje alanı içinde TOKİ tarafından üretilecek konutların brüt 3 m² lik hissesi eşdeğer tutulacaktır. 50 m²'ye kadar 75 m², 75 m²'ye kadar 112,5 m², 100 m²'ye kadar 150 m² lik konut sahibi olunacaktır. Proje alanında bulunan ilköğretim okulu dışındaki mülkiyetin tamamı özel mülkiyettedir. Bu nedenle kentsel dönüşüm projesinin matematiksel paylaşım modeli, her mülkiyet için en az bir konut sunumuna yönelik bir programın geliştirilmesini esas almıştır. Çizelge incelendiğinde bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde ederken arsa sahipleri mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Kiracılar için bir çözüm düşünülmemiştir.

235 211 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 7 Puanx1,7 Katsayı=11,9 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Dönüşüm projesi sonrasında mevcut konutlarına göre daha geniş konutlara sahip olacak mahalle sakinlerinin dönüşümle yaşanabilir bir konuttan beklentileri karşılanacaktır. Kentsel dönüşümden sonra altyapı sorunları olmayan daha konforlu konutlar ve sağlıklı bir yaşam çevresi oluşturulacağından dönüşüm projesinin mahalle sakinlerinin yaşanabilir bir konuttan beklentilerini karşılamadaki şansı da yükselecektir. Ancak yıllardır süregelen müstakil konutlarda yaşama alışkanlıkları dönüşüm projesinden sonra ortadan kalkacaktır. Bu nedenle müstakil konutları tercih edenlerin içinde projeden memnun olanların oranı yüksek de olsa dönüşümün mahalle sakinlerinin sosyal yapıları üzerinde olumsuz etki etmesi olasılığı yüksektir. Apartman tipi konutlarda yaşamak, komşuluk ilişkilerini zedelemese bile, apartman tipi konutlarda değişecek olan yaşam tarzı, mahalle sakinlerinin dönüşüm sonrasında mahallelerine ve konutlarına alışmalarını zorlaştıracaktır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan, kentsel donatı alanları ve konut kalitesinde artış ortaya çıktığı görülmektedir.

236 212 Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,7 Katsayı = 10,2 STO desteği(1,6 Katsayı): STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynamamakla beraber Çizelge incelendiğinde yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru olamadıkları görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. Hayır (0 Puan) STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Hayır (0 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Hayır (0 Puan) TOPLAM 1 Puanx1,6 Katsayı=1,6

237 213 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi, kent merkezinde sağlıklı bir konut alanının yaratılması amacıyla fiziksel bir dönüşümü esas almakta, projenin ekonomik ve sosyal boyutları proje ilkeleri arasında tam olarak yer almamaktadır. Bu nedenle alanda sosyo-kültürel değişimler minimum seviyelerde olmuştur. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası bölge yeni konut alanları ve iş merkezleri oluşturulduğu görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkanları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Alanda özel sektör desteği TOKİ önderliğinde olmaktadır. TOKİ özel sektöre iş paylaşımı yaparak alan üzerindeki rantı eşit dağıtmaya çalışmaktadır. Çizelge incelendiğinde özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte fakat STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmamaktadır.

238 214 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Evet/Hayır (1 Puan) Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Hayır (0 Puan) Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,4 Katsayı=5,6 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Çöküntü bölgelerinde yapılan kentsel dönüşümde yaşayan halkın gelir durumu düşüktür fakat bölgedeki rantın çok yükselmesi bölgede yaşayan halkın gelir durumlarında artışa sebep olmuştur. Çizelge incelendiğinde dönüşüm alanında azda olsa yeni iş imkânları ortaya çıktığı ve konut değerlerinin arttığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı=6 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Gecekondu alanları yerini yüksek katlı konut alanlarına bırakmıştır. Eskiyen kent kısımlarında fonksiyon

239 215 değişikliklerine sıcak bakılmaktadır. Bu bakış açısı uygun planların yapılması karşılığı kabul edilmektedir. Çizelge incelendiğinde Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına ve kısmi olarak yeni iş alanlarına bırakarak kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 8,4 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Öncelikle bölgede yaşayan halk dönüşüm sonrası kazançlı çıkmıştır. Projenin ekonomik anlamdaki en önemli katkısı ise dönüşüm sonrasında elde edilecek konutların satılması sonucunda mülk sahiplerinin elde edeceği gelirdir. Kamu yararı açısından düşünüldüğünde yerel ve merkezi yönetimde bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmeleri nedeniyle kazançlı çıkanlar arasında sayılmaktadır. Diğer yandan daha iyi koşullara sahip olmaları halinde daha iyi mahallelerde yaşamak isteyeceğini söyleyen kiracılar, daha iyi ekonomik koşullara sahip olmamalarına rağmen zorunlu bir yerinden etme süreci yaşamaktadırlar. Çizelge incelendiğinde bölgede yaşayan halkın büyük bir kısmının borçsuz yeni konutlar elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir.

240 216 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 6 Puanx1,2 Katsayı= 7,2 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi 102,1 puan almıştır. Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul) Halk katılımı(2 Katsayı): Yerel halk ve sivil toplum örgütlerinin sürece katılımı yeterli değildir. Gecekondu sahiplerinin sadece konut sözleşmesi yapılması veya kamulaştırma gibi konularda projede yer almaları, projede nüfusun aktif katılımları sağlanmaması halk katılımının eksik olduğunun göstergesidir. Mahalle ölçeğinde gerçekleştirilecek toplumsal ve ekonomik dönüşümü dikkate alan Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı içerisinde sivil toplum örgütleri bulunsa da aktif halk katılımı eksiktir. Çizelge incelendiğinde halk dönüşüm sürecinde etkin rol oynamamakta olduğu görülmektedir. Kamu ve özel sektör ortaklığının gerçekleştirdiği Zeytinburnu Proje Ortaklığı, mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen toplumsal ve ekonomik dönüşümü dikkate alan Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı yönetişimi tanımlayan iki büyük oluşumdur.

241 217 Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Evet/Hayır (1 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 4 Puan x 2 Katsayı = 8 Modelin finansmanı(2 Katsayı): Yapılan bu çalışmada henüz projenin finansmanına ilişkin tanımlanmış bir model bulunmamaktadır. Ancak yapı adalarında konut bloklarının alt katlarındaki ticari alanların satışı ile finansmanın büyük bir bölümünün karşılanacağı anlaşılmaktadır. Çizelge incelendiğinde kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynadığı görülmektedir. Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Evet/Hayır (1 Puan) Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. TOPLAM 5 Puanx2 Katsayı= 10

242 218 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Kamu ve özel sektör ortaklığının gerçekleştirdiği Zeytinburnu Proje Ortaklığı, mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen toplumsal ve ekonomik dönüşümü dikkate alan Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı yönetimi tanımlayan iki büyük oluşumdur. Yapılan kentsel dönüşüm projesi daha önce denenen projelerden farklı olarak denenmemiş fakat incelikle kurgulanmış bir model ortaya koymaktadır. Tüm paydaşları karar verme sürecine dâhil eden bir yaklaşım sağlanmıştır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği içerisinde sorunsuz ve hızlı bir yöntem uygulandığı görülmektedir. Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 8 Puanx1,9 Katsayı= 15,2 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): İstanbul Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi tarafından geliştirilen bu dönüşüm modelinde, halkın proje sonrasında yine aynı alanda ikamet etmesi ve hak sahiplerine birebir konut verilmesi ilkesi benimsenmiştir. Bu nedenle proje yarı korumacı bir yaklaşım stratejisini geliştirmiştir. Çizelge incelendiğinde Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde ederken arsa sahipleri mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Kiracılar için bir çözüm düşünülmemiştir.

243 219 Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM Evet/Hayır (1 Puan) 7 Puanx1,7 Katsayı=11,9 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Dönüşüm alanında planlama çerçevesi oluşturulmuş ve geliştirilen mekânsal gelişme strateji şeması ile kentsel odaklar, omurga, kentsel bantlar ve akslar önerilmiştir. Sosyal donatı alanları ve teknik altyapı hizmetlerine önem verilerek çöküntü bölgelerinin değişimi sağlanmaktadır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan, kentsel donatı alanları ve konut kalitesinde artış ortaya çıktığı görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,7 Katsayı = 11,9

244 220 STO desteği(1,6 Katsayı): Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı ZGO, Zeytinburnu Belediyesi, kaymakamlık, muhtarlar, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörün katılımıyla oluşan mahalleler arası sosyal eşitsizliği azaltan ve ekonomik gelişmeyi teşvik eden projelerin geliştirilmesi ve bu süreçte yerel halkın aktif rol almasını sağlayan örgütlenmedir. Bu örgütlenme ile STO lar proje içerisine aktif katılım sağlamaktadırlar. Çizelge incelendiğinde STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynamamakla beraber yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru oldukları görülmektedir. Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. Hayır (0 Puan) STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Hayır (0 Puan) TOPLAM 3 Puanx1,6 Katsayı=4,8 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Kentsel dönüşüm projesi öncesi çöküntü bölgesi haline gelen bölgenin, fiziksel ve sosyal olarak iyileştirilmesi ve yaşam kalitesi yüksek sağlıklı bir çevre haline getirilmesi amaçlanmıştır. Halkın dönüşüm sonrası sağlıklı alanlarda kalabilmesi sosyo- kültürel durumunda artışa sebep olmaktadır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası bölge yeni konut alanları ve kültür alanlarının oluşturulduğu görülmektedir

245 221 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkanları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,6 Katsayı=8 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Kamu ve özel sektör ortaklığının gerçekleştirdiği Zeytinburnu Proje Ortaklığı ile kaliteli konut sağlamak özel sektörün ana amacı olmuştur. Kamu ve özel sektör ortaklığının gerçekleştirdiği Zeytinburnu Proje Ortaklığı, mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen toplumsal ve ekonomik dönüşümü dikkate alan Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı yönetişimi tanımlayan iki büyük oluşumdur. ZPO, İstanbul Büyükşehir ve Zeytinburnu Belediyesi ile özel sektör yatırımcılarından oluşmaktadır. ZGO ise Zeytinburnu Belediyesi, kaymakamlık, muhtarlar, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörün katılımıyla oluşturulmaktadır. Çizelge incelendiğinde özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte fakat STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmamaktadır.

246 222 Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Hayır (0 Puan) Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,4 Katsayı=5,6 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Çöküntü bölgelerinde yapılan kentsel dönüşümde yaşayan halkın gelir durumu düşüktür fakat dönüşümü fiziksel mekân dışında sosyal ve kültürel bakımdan ele alınması alanda yaşayan halkında gelir durumunun azda olsa yükselmesine sebep olmaktadır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm bölgesinde konut değerleri arttığı görülmektedir. Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 4 Puanx1,2 Katsayı=4,8 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Gecekondu alanları yerini yüksek katlı konut alanlarına bırakmıştır. Eskiyen kent kısımlarında fonksiyon

247 223 değişikliklerine sıcak bakılmaktadır. Bu bakış açısı uygun planların yapılması karşılığı kabul edilmektedir. Çizelge incelendiğinde Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına ve kısmi olarak yeni iş alanlarına bırakarak kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 8,4 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Öncelikle bölgede yaşayan halk dönüşüm sonrası kazançlı çıkmışlardır. Bunun yanısıra özel sektör bölgedeki yatırımlarını ilk maliyetsiz yapmakta ve karlı çıkmaktadır. Kamu yararı açısından düşünüldüğünde yerel ve merkezi yönetimde bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmeleri nedeniyle kazançlı çıkanlar arasında sayılmaktadır. Çizelge incelendiğinde bölgede yaşayan halkın büyük bir kısmının borçsuz yeni konutlar elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir.

248 224 Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 5 Puanx1,2 Katsayı= 6 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi 94,6 puan almıştır. Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara) Halk katılımı(2 Katsayı): Model, Ankara Büyükşehir Belediyesi nin uygulamakta olduğu yöntemlerine yeni bir yaklaşım getirmektedir. Belediye nin, Dikmen Vadisi, Hacı Bayram ya da Batıkent, Eryaman vb benzer projelerde uyguladığı; projeden etkilenen kişilerin temsilcileri ile projelerin uygulanmasından sorumlu belediye bürokratlarının katıldığı Proje Karar Kurulu yaklaşımından farklı bir biçimi bu proje de uygulanmıştır. Kurumsal yapı, arsa sahiplerinden gerek belediye gerekse şahıslar ve girişimcinin kamu ve özel sektör işbirliği ile bir araya geldikleri bir şirket örgütlenmesi biçiminde olmuştur. Projenin temel ilkesi, kamulaştırma işlemi yapmadan, vadide yaratılacak değerin arsa sahipleri ile uzlaşma sonucunda paylaşım esasına dayanmaktadır. Belediye ile özel sektör arasındaki bağlantı dışında halk katılımı alt seviyede kalmaktadır. Yerel halk ve sivil toplum

249 225 örgütlerinin sürece katılımının minimum seviyelerde olduğu ortaya çıkmaktadır. Çizelge incelendiğinde halk dönüşüm sürecinde etkin rol oynamamakta olduğu görülmektedir. Çizelge Halk katılımı altbaşlıkları ve puanlaması Halk katılımı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Hayır (0 Puan) Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Hayır (0 Puan) TOPLAM 2 Puan x 2 Katsayı = 4 Modelin finansmanı(2 Katsayı): Modelin finansmanı ilk etapta yapılan konut alanlarının satışından elde edilecek gelirle ortaya çıkarılmıştır. Projeye kaynak oluşturması bakımından belediyeye ait alanlarda bulunan konutlar da yap-sat usulüyle inşaat şirketlerine yaptırılmaktadır. Çizelge incelendiğinde Kentsel dönüşüm finansmanında test edilmiş metotlar kullanılarak özel sektör etkin ve yerel/merkezi hükümet tarafından desteklenmiş modeller kullanılmaktadır.

250 226 Çizelge Modelin finansmanı altbaşlıkları ve puanlaması Modelin finansmanı (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç altına sokmaz. Hayır (0 Puan) Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metotlardan oluşur. Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. TOPLAM 6 Puanx2 Katsayı= 12 Uygulama Biçimi(1,9 Katsayı): Kamu ve özel sektör ortaklığının gerçekleştirdiği Portakal Çiçeği Vadisi Projesi dinamik ve esnek bir planlama anlayışı içinde ele alınmıştır. Vadi için verilen her karar, projenin her aşamasında yeniden değerlendirilmiş ve ardından uygulamaya geçilmiştir. Vadinin bütünlüğünde yoğunluk kararı alınmış ve yoğunluğun dağılımı esnek bırakılmıştır. Başka bir deyişle, planlama kararları parsel bazında değil, proje bütünü içinde, imar hakları toplulaştırılmış bir biçimde kullanılmıştır. Uygulanan yöntem, klasik kamulaştırma yerine, projede yaratılacak rantın, uzlaşma yoluyla, paylaşımı ilkesine dayanmaktadır. Kısaca, kamulaştırma yerine proje değerinin paylaşımı yöntemi uygulamaya sokulmuştur. Çizelge incelendiğinde dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu işbirliği içerisinde sorunsuz ve hızlı biçimde, başarılı bir yöntem uygulandığı görülmektedir.

251 227 Çizelge Uygulama Biçimi altbaşlıkları ve puanlaması Uygulama Biçimi (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. TOPLAM 6 Puanx1,9 Katsayı= 11,4 Konut edinme koşulları(1,7 Katsayı): Model, proje amaçları ve uzlaşmanın sağlanabilmesi için belirlenen ilkeler, arsa sahipleri ile yapılan toplantılarda tartışılmıştır. Tartışmalar sonucunda varılan uzlaşmanın temel ilke ve konuları şunlardır. Vadi içinde yer alan tüm parsellerin, gerek konum, gerekse geçmişte verilen imar hakları yönünden, aynı değerde kabul edilmesi, yani, eşitlik ilkesi, Geçmiş yıllarda, vadi içinde verilmiş olan imar haklarının düşürülmesi, ancak, yaratılacak kentsel standardı yüksek çevre ve inşaat kalitesi sayesinde arsa sahiplerinin mağdur edilmemesi, Vadinin, en az %70-80 inin yeşil alan olarak düzenlenmesi, Projedeki yatırımların gerçekleşmesi için arsa sahiplerinden gerek belediye, gerekse şahısların kaynak ayırmamaları. Hem ev sahibi hem de kiracı olan hane sahiplerine, 774 sayılı yasaya dayanarak Altındağ ilçesi, Karapürçek (Doğantepe) Gecekondu Önleme Bölgesinde altyapısı tamamlanmış arsa verilmiştir. Ortalama 250 m2 büyüklüğündeki arsaların bedelleri 1/10 u peşin, geri kalanı ise 10 yıl vade geri ödenmesi koşuluyla sözleşmeler imzalanmıştır

252 228 Çizelge incelendiğinde Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde ederken arsa sahipleri mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Kiracılar için bir çözüm düşünülmemiştir. Çizelge Konut edinme koşulları altbaşlıkları ve puanlaması Konut edinme koşulları (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. TOPLAM Hayır (0 Puan) Evet/Hayır (1 Puan) 5 Puanx1,7 Katsayı=8,5 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim(1,7 Katsayı): Projenin ulaşılan hedefleri Vadide, yeşil alan kullanımı maksimum olacaktır. Vadinin en az %70 i yeşil alan kullanımına açık olması, Vadinin doğal yapısı korunması, Yeşil alan içinde, Ankara lıların yararlanacağı rekreatif etkinliklerin yer alması, Yeşil alan tasarımında, Ankara ve bölgenin klimasını etkileyecek peyzaj düzenlemesi yapılması, Vadide landmark niteliğinde bir yapının yer alması, Dikmen Vadisi Projesinde Kültür Köprüsü, Botanik bahçesinde Atakule olan Landmark ın, Portakal Çiçeği Vadisinde ise Ansera olması, Anseranın, bir cam fanus biçiminde, şeffaf olarak tasarlanması ve içinde ticari ve kültürel faaliyetlerin yer alacağı aktiviteler olması, Konut yatırımının, yüksek standartlı olması ve her bir konut bloğunun altında kapalı otopark, yüzme havuzu gibi yatırımların yer alması,

253 229 Ulaşım sisteminin (yaya-trafik), çevre ve diğer projelerle uyumunun sağlanması, Kentsel imaj noktalarının (meydan, kent balkonu, vadi girişleri vb), projede önemle vurgulanması, Ayrıca, vadi çevresindekilerin kullanımına yönelik ( otopark, toplu taşım durağı, teknik altyapı) kentsel donanımların olması, Proje alanının, yalnızca, vadi içi ile sınırlı kalmayıp, yakın çevresini de içine alması hedeflenmiştir. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası yeşil alan, kentsel donatı alanları ve konut kalitesinde artış ortaya çıktığı görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. TOPLAM 8 Puanx1,7 Katsayı = 13,6 STO desteği(1,6 Katsayı): Sivil toplum Kuruluşları halkı temsil etme yetkisine sahiptir. Dönüşüm projelerinde etkin rol oynamaktadır. STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynamamakla beraber yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru olamadıkları görülmektedir.

254 230 Çizelge STO desteği altbaşlıkları ve puanlaması STO desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. Hayır (0 Puan) STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya koyar. Evet/Hayır (1 Puan) STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Hayır (0 Puan) TOPLAM 2 Puanx1,6 Katsayı=3,2 Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu(1,6 Katsayı): Kentsel dönüşüm projesi ile çöküntü bölgesi haline gelen bölgenin, fiziksel ve sosyal olarak iyileştirilmesi ve yaşam kalitesi yüksek sağlıklı bir çevre haline getirilmesi amaçlanmıştır. Çizelge incelendiğinde dönüşüm sonrası bölge yeni konut alanları ve kültür alanlarının oluşturulduğu görülmektedir. Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu altbaşlıkları ve puanlaması Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkanları ortaya çıkmıştır. Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. TOPLAM Evet/Hayır (Puan) Evet/Hayır (1 Puan) Hayır (0 Puan) Hayır (0 Puan) 3 Puanx1,6 Katsayı=4,8

255 231 Özel sektör desteği(1,4 Katsayı): Kamu ve özel sektör ortaklığı proje yönetim şirketi ile sağlanmıştır. Bu sayede özel sektör projenin yapım sürecine doğrudan müdahil olabilmiştir. Kamu ve özel sektör ortaklığı ile projeyle ilgili her türlü kararın, birlikte tartışılmasını ve kararların oybirliğiyle alınabilmiştir. Çizelge incelendiğinde özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte fakat STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmamaktadır. Çizelge Özel sektör desteği altbaşlıkları ve puanlaması Özel sektör desteği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Özel sektör maddi olarak desteklenmektedir. Evet/Hayır (1 Puan) Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedir. Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Hayır (0 Puan) Özel sektör yatırımdan elde edeceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,4 Katsayı=5,6 Yaşayanların gelir durumu(1,2 Katsayı): Bölgede yaşanan soylulaştırma nedeniyle yaşayanların gelir durumunda bir artış gözlemlenememektedir. Bunun yanı sıra yeni sağlıklı konut alanlarında yaşamanın getirmiş olduğu artı değerleri bulunmaktadır.

256 232 Çizelge Yaşayanların gelir durumu altbaşlıkları ve puanlaması Yaşayanların gelir durumu (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm alanında yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Evet/Hayır (1 Puan) Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. TOPLAM 4 Puanx1,2 Katsayı=4,8 Fonksiyon değişikliği(1,2 Katsayı): Gecekondu alanları yerini yüksek katlı konut alanına bırakmıştır. Alanın dokusu bozulmadan yeşil alan olarak kalmasına kültür kompleksi dışında birinci etapta finansman kaygısını giderecek çözümler ortaya konmuştur. Çizelge incelendiğinde Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına ve yeşil alanlara bırakarak kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Çizelge Fonksiyon değişikliği altbaşlıkları ve puanlaması Fonksiyon değişikliği (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonksiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini itibarlı konut alanlarına bırakır. Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır (1 Puan) TOPLAM 7 Puanx1,2 Katsayı= 8,4

257 233 Kazançlı çıkanlar(1,2 Katsayı): Kamu yararı açısından düşünüldüğünde yerel ve merkezi yönetim bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmeleri nedeniyle kazançlı çıkanlar arasında sayılmaktadır. Çizelge incelendiğinde bölgede yaşayan halkın büyük bir kısmının borçsuz yeni konutlar elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiş olduğu görülmektedir. Çizelge Kazançlı çıkanlar altbaşlıkları ve puanlaması Kazançlı çıkanlar (Ölçütler) Evet/Hayır (Puan) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Hayır (0 Puan) Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Hayır (0 Puan) TOPLAM 4 Puanx1,2 Katsayı= 4,8 Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre oluşturulan matrisler sonucunda Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi 81,1 puan almıştır Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri arasında en başarılı örnek ve incelenmesi Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Faktör Karşılaştırma yöntemlerine göre örneklerin toplam aldıkları puanlar Çizelge de yer almaktadır.

258 234 Çizelge Kentsel Dönüşüm Türkiye Örneklerin Toplam Aldıkları Puanlar Ortak Özellikler Kuzey Ankara Kentsel Dönüşüm Projesi Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi Sulukule Kentsel Dönüşüm ve Uygulama Projesi Doğanbey Kentsel Dönüşüm ve Uygulama Projesi Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Halk katılımı Modelin finansmanı Uygulama Biçimi 11,4 13,3 11,4 15,2 15,2 11,4 Konut edinme koşulları 11,9 11,9 13,6 11,9 11,9 8,5 Dönüşüm sonrası fiziksel değişim 11,9 11,9 11,9 10,2 11,9 13,6 STO desteği 1,6 1,6 3,2 1,6 4,8 3,2 Dönüşüm sonrası halkın sosyokültürel durumu 8 8 6, ,8 Özel sektör desteği 5,6 9,8 7 5,6 5,6 5,6 Yaşayanların gelir durumu 7,2 7,2 4,8 6 4,8 4,8 Fonksiyon değişikliği 8,4 8,4 8,4 8,4 8,4 8,4 Kazançlı çıkanlar 5,2 6 7,2 7,2 6 4,8 TOPLAM 81,2 102,1 89,9 102,1 94,6 81,1 Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri arasında analiz yöntemlerine göre yapılan matrisler sonucu 102,1 puan alan Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi, 102,1 puan alan Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi ve 94,6 puan alan Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm ve Uygulama Projesi ilk 3 sırada yeralmıştır Hipotetik En Başarılı Model İçin Bileşenlerin Ortaya Konması Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri arasında analiz yöntemlerine göre yapılan matrisler sonucu 137,5 puan alan İngiltere Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi, 123,1 puan alan Güney Kore Hapdong Kentsel Dönüşüm ve Uygulama Projesi ve 120,5 puan alan Hollanda Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi ilk 3 sırada yeralmıştır.

259 235 Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri arasında analiz yöntemlerine göre yapılan matrisler sonucu 102,1 puan alan Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi, 101,9 puan alan Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi ve 94,6 puan alan Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm ve Uygulama Projesi ilk 3 sırada yeralmıştır. Oluşturulacak hipotetik en başarılı model için ortak özellikler incelenmiş ve en başarılı Dünya ve Türkiye örneklerinde bulunan ortak özellikler ortaya konmuştur(şekil 6.5). Şekil 6.5. Hipotetik En Başarılı Model Akış Şeması Ortaya konan ortak ölçütlere göre modelin ihtiyaçları saptanmıştır. İhtiyaçlara göre her ortak özellik için model bileşeni üretilmiştir. Üretilen model bileşenleri bir araya gelerek nihai modeli oluşturmuştur.

260 Kentsel dönüşüm modelinin halk katılımı bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında halk katılımına ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir halk katılımı tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan halk katılımı tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir. Çizelge 6.167, Başarılı Dünya ve Türkiye örneklerine halk katılımı altsoru setlerinin sorulmasıyla ortaya konmuştur. Çizelge incelendiğinde görüleceği gibi yalnız Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesinde halk katılımı, paydaşlar arasında etkin rol oynamadığı görülmektedir. Bu nedenle Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesinde tanımlanan halk katılımı oluşturulacak model bileşeninde yer almayacaktır. Çizelge Halk katılımı başlığı altında en başarılı karşılaştırması örneklerin EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ Paddington Bölgesi K. D. Projesi (İngiltere) Hapdong K. D. Projesi (Kore) Amsterdam D.Bölgesi K. D. Projesi (Holanda) EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Dikmen V. K. D. Projesi (Ankara) Doğanbey K. D. Projesi (Bursa) Zeytinburnu K. D. Projesi (İstanbul) Halk katılımı Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkindir. Evet Evet Evet Evet Evet Evet/Hayır Halk katılımı dönüşüm sürecinden önce başlamıştır. Evet Evet Evet/Hayır Evet/Hayır Evet Evet/Hayır Kentsel dönüşüm birlikleri halk katılımına yardımcıdır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Halk katılımı süreçte paydaşlar arasındaki en etkin rolü oynar. Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Hayır

261 237 Hipotetik modelde Halk Katılımı için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Halk katılımı dönüşüm sürecinde etkin rol oynamalıdır, Halk, dönüşüm başlamadan önce bilgilendirilmeli ve tüm etaplarda etkin rol oynamalıdır, Halk katılımı kentsel dönüşüm birlikleri altında örgütlenmelidir, Halk, ihtiyaçlarını kendi bütününde ortaya çıkararak farklı görüşlerin mümkün olduğunca önüne geçmesi gerekmektedir. Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan Halk Katılımı model bileşeninde, kentsel dönüşüm öncesi bölgede yaşayan halk kendi içerisinde temsilci çıkartarak Kentsel Dönüşüm Birliğini oluşturacaktır. Oluşturulan Kentsel Dönüşüm Birliğine sivil toplum kuruluşları, teknik ve sosyal uzmanların katılımıyla halkın ihtiyaçları ve beklentileri ortaya konacaktır. Halk dışında kentsel dönüşüm bölgesinin diğer paydaşları olarak nitelendirilen yerel/merkezi yönetim ve özel sektör, Kentsel Dönüşüm Birliğini maddi olarak desteklemeleri için gerekli düzenlemeler yapacaktır. Kentsel dönüşüm bölgesi için ortaya konan ihtiyaç ve beklentiler kentsel dönüşüm modeli için en önemli girdiyi oluşturacaktır (Şekil 6.2).

262 238 Şekil 6.2. Kentsel Dönüşüm Modelinin Halk Katılımı Bileşeni Kentsel dönüşüm modelinin finansman bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında modelin finansmanına ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir model finansman tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan model finansmanı tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir.

263 239 Çizelge incelendiğinde Paddington Kentsel Dönüşüm projesi, Amsterdam Kentsel Dönüşüm Projesi ve Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi yerel halkı yeni konut elde etme sürecinde borç altına sokmaktadır. Geriye kalan diğer projeler ise yerel halkı kısmı borç altına sokmakta fakat yerel/merkezi hükümetin teşvik ve destekleriyle sorunun üstesinden gelinmektedir. Tüm örnek projelerde uygulanan finansman modellerinde test edilmiş metodlar uygulanmıştır. Bununla birlikte yine tüm finansman modellerinde özel sektör, yerel/merkezi hükümet desteğiyle modelde etkin rol oynamaktadır. Çizelge Modelin finansmanı başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması EN BAŞARILI TÜRKİYE EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ ÖRNEKLERİ Modelin finansmanı Paddington Bölgesi K. D. Projesi (İngiltere) Hapdong K. D. Projesi (Kore) Amsterdam Doğu Bölgesi K. D. Projesi (Holanda) Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara) Doğanbey K. D. Projesi (Bursa) Zeytinburnu K. D. Projesi (İstanbul) Kentsel dönüşümde uygulanan model yerel halkı borç Evet/Hay altına sokmaz. Hayır ır Hayır Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Kentsel dönüşümde uygulanan model test edilmiş metodlardan oluşur. Evet Evet Evet Evet Evet Evet/Hayır Kentsel dönüşüm model finansmanında yerel/merkezi hükümet destek verir. Evet Evet Evet Evet Evet Evet/Hayır Kentsel dönüşüm model finansmanında özel sektör etkin rol oynar. Evet Evet Evet/Hayır Evet Evet Evet

264 240 Hipotetik modelde Finansman için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Finansman Modeli önceden test edilmiş metodlardan oluşmalıdır. Finansman Modeli proje başlamadan önce ortaya konması gereken bir çalışmadır. Kentsel dönüşüm projesi finansmanında yerel/merkezi hükümet, kamu yararı gözeterek fonlar ve teşvikler aracılığıyla yardımcı olmalıdır. Kentsel dönüşüm projesi finansmanında özel sektör yapacağı planlarla etkin rol oynamalıdır. Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan Finansman model bileşeninde, önceden test edilmiş ve kentsel dönüşüm bölgesinin yerel şartlarına uygun bir çalışma proje başlamadan önce ortaya çıkartılacaktır. Ortaya çıkarılan finansman model bileşeninde yerel/merkezi hükümet fonlar ve teşviklerle girdi yapacak, özel sektör ise inşaat aşamasında konut satışları için gerekli faaliyetleri organize ederek ilk yatırım finansmanını sağlayacaktır. İlk yatırım finansmanı ayrıca yerel halkın borçsuz bir şekilde konut sahibi olmaları için gereken maddi koşullarıda sağlayacaktır (Şekil 6.3).

265 241 Şekil 6.3. Kentsel Dönüşüm Modelinde Finansman Bileşeni Kentsel dönüşüm modelinin uygulama biçimi bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında model uygulama biçimine ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir model uygulama biçimi tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan Modelin uygulama biçimi tüm başarılı örnekler için Çizelge de

266 242 özetlenmektedir. Çizelge 6.169, modelin uygulama biçimi altsoru setlerinin en başarılı Dünya ve Türkiye örneklerine sorulmasıyla ortaya konmuştur. Çizelge incelendiğinde tüm kentsel dönüşüm örneklerinde uygulanan modelin başarılı olduğu görülmektedir. Bunun yanında tüm projelerde uygulanan yöntemlerde, özel sektör, kamu ve halkın işbirliği üst seviyededir. Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi yerinde dönüşüm ve kamu-özel sektör proje ortaklık sistemini kullanmaktadır. Yerel yönetim özel sektör ve güçlü bir toplumsal katılımla desteklenerek oluşturulan ortaklıklar kâğıt üzerinde planlama yerine önce bölge halkının gereksinimlerini saptama, sonra da planı onlarla tartışıp somutlaştırma yöntemi geliştirilmiştir. Buda Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesinde hızlı bir sistemin oluşturulmasında engel teşkil etmektedir. En başarılı projelerden olan Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesinde kısmen, diğer projelerde ise büyük ölçüde kamu desteği bulunmaktadır.

267 243 Çizelge Uygulama Biçimi başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ Amsterdam Paddington Hapdong Doğu Bölgesi K. K. D. Bölgesi K. D. Projesi Projesi D. Projesi (İngiltere) (Kore) (Holanda) EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara) Doğanbey K. D. Projesi (Bursa) Zeytinbur nu K. D. Projesi (İstanbul) Uygulama Biçimi Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntem başarılıdır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör kamu ve halk işbirliği vardır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Dönüşüm bölgesindeki uygulama sorunsuz ve hızlı bir biçimde ilerlemektedir. Evet Evet Evet/Hayır Evet Evet Evet Dönüşüm bölgesindeki çalışmalarda kamu destek vermektedir. Evet Evet Evet Evet/Hay ır Evet Evet Hipotetik modelde Uygulama biçimi için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Modelde kullanılan uygulama biçimi başarılı sonuçlanmalıdır. Dönüşüm bölgesinde uygulanan yöntemde özel sektör, kamu ve halk birliklerinin işbirliği sağlanmalıdır. Dönüşüm bölgesinde kullanılan uygulama biçimi en alt düzeyde sorunu beraberinde getiren ve hızlı şekillenen bir yöntem olmalıdır. Kentsel dönüşüm projesinde, kamu her koşulda desteğini sürdürmelidir. Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan uygulama biçiminde, Yerel yönetim Merkezi hükümet-özel sektör ve güçlü bir toplumsal katılımla desteklenerek oluşturulan ortaklıklar ana uygulama biçimini oluşturacaktır.

268 244 Uygulama, bölge halkının da sivil toplum örgütleriyle katılımının sağlandığı, ekonomik olanakların ve eksikliklerin iş bitiminde aynı bölgeden çözüldüğü hızlı bir sistem olmalıdır. Uygulamada kamu desteği projenin her aşamasında hissedilir olmalıdır (Şekil 6.4). Şekil 6.4. Kentsel Dönüşüm Modelinde Uygulama Biçimi Bileşeni

269 Kentsel dönüşüm modelinde konut edinme koşulları bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında konut edinme koşullarına ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir konut edinme koşulları tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan Konut Edinme Koşulları tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir. Çizelge incelendiğinde Paddington Kentsel Dönüşüm Projesi hariç, diğer tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde bölgede yaşayan halkın kentsel dönüşüm projesi sonunda borçsuz yeni konutlar elde edemediği fakat uygun bankacılık mekanizmaları kullanılarak ödeyebilecekleri bir yapı ile borçlandırıldıkları görülmüştür. Oluşturulan yeni konutların finansmanında özel sektör desteği Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi dışında vardır. Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesinde yeni konutlar AB fonlarının desteği ile oluşturulmaktadır. Tüm projelerde soylulaştırma zorunlu tutulmayarak bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir.

270 246 Çizelge Konut edinme koşulları başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması EN BAŞARILI DÜNY A ÖRNEKLERİ Amsterdam Paddington Hapdong Doğu Bölgesi K. K. D. Bölgesi K. Konut edinme koşulları D. Projesi (İngiltere) Projesi (Kore) D. Projesi (Holanda) Bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmiştir. Evet Hayır Hayır Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara) Evet/Hay ır EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Doğanbe y K. D. Projesi (Bursa) Evet/Hay ır Bölgede yaşayan halk uygun şekilde borçlandırılarak yeni konutlar elde etmiştir. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Yeni konutların finansmanında özel sektör desteği vardır. Evet Evet Hayır Evet Evet Evet Bölgede yaşayan halk yeni konut elde ederken mevcut durumundan daha iyi bir duruma gelmiştir. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Zeytinburnu K. D. Projesi (İstanbul) Evet/Hayır Hipotetik modelde Konut edinme koşulları için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Modelde bölgede yaşayan halk borçsuz yeni konutlar elde etmelidir. Bölgede yaşayan halk borçsuz konutlar elde edememesi koşulunda uygun finansman destekleri ile borçlandırılarak yeni konutlar elde etmelidir. Dönüşüm bölgesinde yeni konutların finansmanında özel sektör desteği oluşturulmalıdır. Bölgede yaşayan halk yeni konut elde etme süreci sonunda önceki durumuna göre daha iyi bir duruma gelmelidir.

271 247 Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan konut edinme koşullarında, bölgede yaşayan halk borç altına sokulmadan önceki konutlarının büyüklüğü oranında yeni konutlar elde etmelidir. Bunun yanı sıra arazi üzerindeki eski konutların konumu adaletli bir dönüşüm için önemsenmesi gerekmektedir. Yapılan kentsel dönüşüm çalışması yalnızca bölge halkını ilgilendirmemesi, yapılan çalışmanın tüm kent için olması nedeniyle oluşturulacak yeni bölgenin tüm maliyeti bölge halkından çıkarılmaması gerekmektedir. Bu durumun yaratılamaması koşulunda oluşturulacak uygun finansman modelleri ya da özel inşaat şirketlerinin destekleri ile bölgede yaşayan halk maddi olarak büyük yüklerin altına girmeden borçlandırılmalı ve yeni konutlar elde etmelidirler. Konut edinme koşulları sürecinin denetimi SKO ve halk birlikleri ile ortak çalışacak bağımsız denetim birimleri tarafından sağlanmalıdır. Sonuç olarak tüm bu süreçlerin sonunda bölge halkı eski durumuna göre fiziksel konut kalitesi ve maddi imkânlar olarak daha iyi bir konuma gelmelidir (Şekil 6.5).

272 248 Şekil 6.5. Kentsel Dönüşüm Modelinde Konut Edinme Koşulları Bileşeni Kentsel dönüşüm modelinde dönüşüm sonrası fiziksel değişim bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında dönüşüm sonrası fiziksel değişime ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir dönüşüm sonrası fiziksel değişim tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak

273 249 özelliklerinden biri olan dönüşüm sonrası fiziksel değişim tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir. Çizelge incelendiğinde tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulduğu görülmektedir. Yine tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde konut kalitesinde gözle görülür bir iyileşme saptanmıştır. Dönüşüm projesi ile oluşturulan yeni planlar nüfus yoğunluğu, yeşil alanlar gibi birçok etmeni planlayarak oluşturulmuştur. Bu nedenle dönüşüm sonrası yeşil alanlarda artış görülmektedir. Fakat başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde dönüşüm sonrası çevre kirliliğinde bir azalma tespit edilmemiştir. Çizelge Dönüşüm sonrası fiziksel değişim başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Dönüşüm sonrası fiziksel değişim EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ Paddington Bölgesi K. D. Projesi (İngiltere) Hapdong K. D. Projesi (Kore) Amsterda m Doğu Bölgesi K. D. Projesi (Holanda) EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara) Doğanbey K. D. Projesi (Bursa) Zeytinburn u K. D. Projesi (İstanbul) Dönüşüm sonrası bölgede kentsel donatı alanları oluşturulmuştur. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Dönüşüm sonrası konut kalitesinde artış görülmüştür. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Dönüşüm sonrası yeşil alan miktarında artış ortaya çıkmıştır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Dönüşüm sonrası çevre kirliliğinin önüne geçilmiştir. Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Hipotetik modelde Dönüşüm sonrası fiziksel değişim için aşağıdaki özellikler yer almalıdır:

274 250 Dönüşüm sonrası kentsel donatı alanları oluşturulmalıdır. Dönüşüm sonrası oluşturulacak yeni konut alanlarının kalitesi önceki konutlara göre çok üstün olmalıdır. Dönüşüm yapılmadan önce ortaya konan planlarda nüfus yoğunluğu ve nüfus başına düşen yeşil alan miktarları hesaplanıp bu hesapta değişikliğe gidilmeden yeni yeşil alanlar yaratılmalıdır. Her koşulda çevre kirliliğinin önüne geçilecek yeni önlemler alınmalıdır. Gerekli görülen projeler için çevre etki değerlendirme kriterleri oluşturulmalıdır. Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan fiziksel değişim koşullarında, kentsel dönüşüm alanında proje kararları alınma aşamasında fiziksel analizlerin çok kapsamlı yapılarak ihtiyaçların ortaya konması gerekmektedir. Bu ihtiyaçlar çerçevesinde oluşturulacak proje, plan ve raporlar kentsel dönüşüm proje alanında uygulamaya geçirilmelidir. Uygulama sırasında erişilebilirlik, sürdürülebilirlik, çevre kirliliğini azaltma konularında etkin çalışmalar yapılmalıdır. Kentsel donatı alanları projelendirme ile başlamalıdır. Oluşturulacak yeni bölgede yeşil alan artışına dikkat edilmeli ve sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde çalışmalar yapılmalıdır. Kentsel dönüşüm projesi ile çöküntü alanı olmaktan kurtulacak bölge ancak bu fiziksel şartlar altında yaşanabilirlik ilkelerine uygun bir alan haline gelecektir (Şekil 6.6).

275 Şekil 6.6. Kentsel Dönüşüm Modelinde Fiziksel Değişim Bileşeni 251

276 Kentsel dönüşüm modelinde STO desteği bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında dönüşüm sonrası Sivil Toplum Örgütleri (STO) desteğine ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir STO Desteği tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan STO Desteği tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir. Çizelge incelendiğinde tüm başarılı kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynadığı görümektedir. Fakat aynı durum en başarılı Türkiye örnekleri için geçerli değildir. En başarılı Türkiye örneklerinde STO ların uyugulamalarda etkin olarak görev yapamadığı saptanmıştır. Dikmen Vadisi ve Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projeleri hariç diğer projelerde STO ların yerel yada merkezi hükümet üzerinde baskı unsuru olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra STO lar halkın her kademesine inerek kentsel dönüşümün önemini proje bazlı olmasa bile ortaya koymaktadırlar. STO lar tüm başarılı Dünya örneklerinde farklı konularda uzmanlardan oluşarak kentsel dönüşüm projelerine müdahil olmaktadır. Fakat Türkiye de STO ların farklı uzmanlıkları bulunmamaktadır. Buda özel müdahale gerektiren kentsel dönüşüm alanlarında eksikliğe sebep olmaktadır.

277 253 Çizelge STO desteği başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ Paddington Bölgesi K. D. Projesi (İngiltere) Hapdong K. D. Projesi (Kore) Amsterdam Doğu Bölgesi K. D. Projesi (Holanda) EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara) Doğanb ey K. D. Projesi (Bursa) Zeytinb urnu K. D. Projesi (İstanb ul) STO desteği STO lar kentsel dönüşüm uygulamasında etkin rol oynar. Evet Evet Evet Hayır Hayır Hayır STO lar yerel/merkezi hükümet üzerinde baskı unsurudur. Evet/Hayır Evet/Hayır Evet Hayır Hayır Evet STO lar halkın her kademesine inerek görüşlerin kentsel dönüşümdeki önemini ortaya k o yar. Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/H ayır Evet/H ayır STO lar kentsel dönüşüm bölgesinde farklı konularla uzmanlaşarak ilgilenmektedirler. Evet Evet Evet Hayır Hayır Hayır Hipotetik modelde STO Desteği için için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Sivil Toplum Örgütleri dönüşüm projesinin planlama aşamasından itibaren her aşamada etkin rol oynamalıdır. Sivil Toplum Örgütleri dönüşüm projesinin tüm aşamalarında yerel/merkezi hükümet üzerinde iyileştirici baskı unsuru olması gerekmektedir. STO lar dönüşüm projesinde yerel halk ile birlikte hareket ederek yerel halkın her kademesinin sorunlarını ortaya koymalıdır. STO lar konusunda uzman kişilerden oluşmasının yanı sıra özellikli konularda bilgi sahibi olması ve kentsel dönüşüm projesi içerisinde

278 254 meydana gelecek hertürlü soruna bilgisi ile müdahil olması gerekmektedir. Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan STO desteği model bileşeninde, STO lar, yerel/merkezi hükümet ve kentsel dönüşüm birliği ile birlikte hareket etmelidir. Kentsel dönüşüm projesi plan aşamasında yerel/merkezi hükümetin alacağı kararlar hakkında halkı bilinçlendirmeli ve gerektiği yerde kararlara itiraz edebilmelidir. Kentsel dönüşüm uygulama aşamasında özel sektörle birlikte hareket ederek yapılan işin kontrolörlük görevini yerine getirmelidir. Kentsel dönüşüm projesi sonuç aşamasında yerel halk ile görüşerek meydana gelmiş hertürlü soruna müdahil olması gerekmektedir (Şekil 6.7).

279 Şekil 6.7. Kentsel Dönüşüm Modelinde STO Desteği Bileşeni 255

280 Kentsel dönüşüm modelinde dönüşüm sonrası halkın sosyo kütürel durumu bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında dönüşüm sonrası halkın sosyo kültürel durumuna ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir dönüşüm sonrası halkın sosyo kültürel durumu tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan dönüşüm sonrası halkın sosyo kültürel durumu tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir. Çizelge incelendiğinde tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde kentsel dönüşüm projesi sonrası bölgede yeni iş imkânlarının ortaya çıktığı görülmektedir. Ortaya konan dönüşüm projeleri ile birlikte yeni tiyatro, sergi salonları gibi kültürel tesis alanlarının da oluşturulduğu görülmektedir. Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi dışında hiçbir projede yerel halkın eğitimine önem verilmediği gözlemlenmiştir. Bunun yanında başarılı kentsel dönüşüm örneklerinin hiçbirinde amaç soylulaştırma değildir. Dönüşüm alanında şartların iyileştirilmesi sonucu rant artışı bölgede yaşayanların göç etmesine sebep olsa da projelerin amacında soylulaştırma bulunmamaktadır.

281 257 Çizelge Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Dönüşüm sonrası halkın sosyokültürel durumu Paddington Bölgesi K. D. Projesi (İngiltere) EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ Hapdong K. D. Projesi (Kore) Amsterda m Doğu Bölgesi K. D. Projesi (Holanda) EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Doğanb ey K. D. Projesi (Bursa) Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara) Zeytinburn u K. D. Projesi (İstanbul) Dönüşüm sonrası bölgede yeni iş imkânları ortaya çıkmıştır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Dönüşüm sonrası bölgede kültürel tesis alanları oluşturulmuştur. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Dönüşüm sonrası halkın eğitimine önem verilmiştir. Hayır Hayır Evet Hayır Hayır Hayır Dönüşümle birlikte yaşayan halk bölgeyi terk etmeyerek uyum sağlamıştır. Evet/Hayır Evet/Hay ır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/H ayır Evet/Hayır Hipotetik modelde Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumu için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Dönüşüm sonrası dönüşüm bölgesinde yeni iş imkânlarının oluşturulması gerekmektedir. Buda bölgede yaşayan mevcut halkın sosyo ekonomik ve kültürel ihtiyaçlarını giderecek şekilde olmalıdır. Dönüşüm sonrası bölgede yeni sosyo kültürel tesis alanlarının oluşturulması gerekmektedir. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halkın eğitimine önem verilerek hem sosyal açıdan hemde ekonomik açıdan belirli bir olgunluk düzeyine gelmelerinin sağlanması gerekmektedir. Soylulaştırma dönüşüm projesinin amaçları arasında olmaması gerekmektedir. Soylulaştırma tek başına düşünüldüğünde mevcut dokuyu bozmakta ve mevcut yerel halkın sosyo ekonomik ve kültürel koşullarında rahatsızlığa sebep olmaktadır.

282 258 Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan Dönüşüm sonrası halkın sosyo-kültürel durumunda, dönüşüm bölgesinde yaşayan yerel halka dönüşüm projesinin başlangıç aşamasından itibaren özel sektör ve yerel/merkezi hükümet desteği ile eğitim verilmesi gerekmektedir. Bunun yanında yeni sosyo kültürel tesis alanlarının yaratılması ve halkın kültürel alanda bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Sosyal imkânların arttırılması beraberinde yeni iş imkânlarını da getirecektir. Dönüşüm öncesi tek amaç rantı arttırılacak bölgede soylaştırmanın sağlanması olmaması gerekir. Bunun yerine bölgede yaşayan halkın yerinden edilmeyerek bölgenin halkı ile birlikte sosyo kültürel ve ekonomik kalkınmasını ve bu metodun bölgedeki rantı arttırması sağlamak gerekmektedir (Şekil 6.8).

283 259 Şekil 6.8. Kentsel Dönüşüm Modelinde Dönüşüm Sonucu Halkın Sosyo Kültürel Durumu Bileşeni

284 Kentsel dönüşüm modelinde özel sektör desteği bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında dönüşüm sonrası özel sektör desteğine ilişkin kriterleri esas alınarak yeni bir özel sektör desteği tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan özel sektör desteği tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir. Çizelge 6.176, özel sektör desteği altsoru setlerinin en başarılı Dünya ve Türkiye örneklerine sorulmasıyla ortaya konmuştur. Çizelge incelendiğinde Hopdong ve Amsterdam Doğu Bölgesi Kentsel Dönüşüm Örnekleri hariç diğer başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde kentsel dönüşüm projesi içerisindeki paydaşlardan olan özel sektör yerel/merkezi hükümetin ortaya koyduğu fonlar tarafından desteklenmektedir. Bu desteğin yanı sıra özel sektör de özellikle proje uygulama sürecinde dönüşüm projesini desteklemektedirler. Doğanbey ve Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm projeleri dışındaki tüm başarılı projelerde özel sektör, STO ve mahallebirlikleri etkin bir biçimde iletişim kurmaktadır. Yerel ve merkezi hükümetinde zorlamasıyla özel sektör işin tamamını yüklenmemekte dolayısıyla elde edeceği karı uzun zamana yaymaktadır.

285 261 Çizelge Özel sektör desteği başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ Paddington Bölgesi K. D. Projesi (İngiltere) Hapdong K. D. Projesi (Kore) Amsterdam Doğu Bölgesi K. D. Projesi (Holanda) Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara ) EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Doğanbey K. D. Projesi (Bursa) Zeytinburnu K. D. Projesi (İstanbul) Özel sektör desteği Özel sektör maddi olarak desteklenmekt edir. Evet Hayır Hayır Evet Evet Evet/Hayır Özel sektör yapım sürecinde dönüşüm projesini desteklemekte dir. Evet Evet Evet Evet Evet/Hayır Evet Özel sektör STO ve mahalle birlikleri ile etkin şekilde iletişim kurmaktadır. Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Özel sektör yatırımdan elde ediceği karı uzun zamana yaymıştır. Evet/Hayır Evet/Hay ır Evet/Hayır Evet/H ayır Evet/Hayır Evet/Hayır Hipotetik modelde Özel sektör desteği için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Dönüşüm projesinin paydaşlarından olan özel sektör, yerel/merkezi hükümetin ortaya koyduğu fonlar tarafından desteklenmesi gerekmektedir. Dönüşüm projesi uygulama aşamasında yerel/merkezi hükümet tarafından desteklenen özel sektör dönüşüm projesini desteklemelidir. Paydaşlardan olan özel sektör diğer paydaşlarla etkin bir iletişim kurması gerekmektedir. Özel sektörün dönüşüm projesi ile elde edeceği karı uzun döneme yayarak kazancı bölgede kullanması gerekmektedir.

286 262 Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan özel sektör desteği, öncelikle yerel/merkezi hükümetin fonlar ve diğer araçlar aracılığıyla özel sektöre destek vermesi ile başlamalıdır. Özel sektör yaratılan bu yardım sayesinde kendi maliyetlerini en alt seviyeye düşürerek kalan payı kentsel dönüşüm alanında yaşayanlar için finansman desteği olarak kulanablecektir. Bunun yanında özel sektör kentsel dönüşüm projesinde kentsel dönüşüm birlikleri ve STO larla etkin iletişim halinde olması gerekmektedir. En önemli paydaşlardan olan özel sektör, desteğini finansman desteği, konut kira yardım desteği, etkin iletişim desteği, inşaat desteği, eğitim desteği, konut satış desteği gibi birçok alanda kullanarak maliyetlerin düşürülmesinde ve paydaşların adil olarak yararlanmasında önemli bir etkendir. Özel sektör yapacağı tüm çalışmalarda karı uzun süreçlere yayarak kamu yararını öncelikli düşünecektir. Bunun kontrolü ise diğer paydaşlardan olan yerel/merkezi hükümet tarafından sağlanacaktır (Şekil 6.9).

287 Şekil 6.9. Kentsel dönüşüm modelinde özel sektör desteği bileşeni 263

288 Kentsel dönüşüm modelinde yaşayanların gelir durumu bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında dönüşüm sonrası yaşayanların gelir durumuna ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir yaşayanların gelir durumu tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan yaşayanların gelir durumu tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir. Çizelge 6.177, yaşayanların gelir durumu altsoru setlerinin en başarılı Dünya ve Türkiye örneklerine sorulmasıyla ortaya konmuştur. Çizelge incelendiğinde tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde dönüşüm uygulaması sırasında bölgede eğitim kurslarının oluşturulmadığı gözlemlenmiştir. Eğitim kurslarının dönüşüm sonrasıda bölgede yeralması daha çok tercih edilen bir sistemdir. Bununla beraber dönüşüm sonrası bölgede yaşayan halkın gelir durumlarının arttığı görülmüştür. Bunun sebebi bölgede dönüşümün beraberinde getirdiği yeni iş olanakları ve rant olarak değerlendirilmektedir. Dönüşüm alanında yeni iş imkanları tüm başarılı kentsel dönüşüm projesinin sonuçlarındandır. Bunun yanı sıra konut değerlerinin artması ve daha sağlıklı bir çevrenin meydana gelmesi tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde olduğu gibi beklenen bir sonuçtur.

289 265 Çizelge Yaşayanların gelir durumu başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ Amsterdam Paddington Hapdong Doğu Bölgesi K. K. D. Bölgesi K. D. Projesi Projesi D. Projesi (İngiltere) (Kore) (Holanda) Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara) EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Doğanbey K. D. Projesi (Bursa) Zeytinburnu K. D. Projesi (İstanbul) Yaşayanların gelir durumu Dönüşüm uygulama sırasında bölgede eğitim kursları oluşturulmuştur. Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Dönüşüm bölgesinde yaşayanların gelir durumları dönüşüm sonrası artmıştır. Evet Evet Evet Evet Evet/Hayır Evet/Hayır Dönüşüm alanında yeni iş imkanları ortaya çıkmıştır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet/Hayır Dönüşüm bölgesinde konut değerleri artmıştır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Hipotetik modelde yaşayanların gelir durumu için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Dönüşüm projesi uygulama zaman aralığında eğitim kurslarıyla bölge halkını desteklemek yerine proje uygulama aşaması bitiminden itibaren proje bölgesinde meslek edindirmeye yönelik eğitim kursları oluşturulmalıdır. Dönüşüm bölgesinde yaşayan insanların dönüşüm sonrası gelir seviyelerinde artış görülmesi gerekmektedir. Buda bölgede oluşturulacak eğitimler ve iş imkanlarının arttırılmasıyla mümkündür. Dönüşüm bölgesinde oluşturulacak sosyal ve ekonomik planlarla yeni iş imkanlarının ortaya çıkması gerekmektedir.

290 266 Dönüşüm sonrası bölgede konut değerlerinin fiziksel iyileşme ve rantın artması ile yükselmesi gerekmektedir. Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan yaşayanların gelir durumu, öncelikle yerel/merkezi hükümetin fonlar ve diğer araçlar aracılığıyla özel sektöre destek vermesi ile başlamalıdır. Özel sektör bu desteğin bir kısmını bölgede yaşayan halk için kira yardımı, taşınma yardımı ve kiracıların kiraları gibi faaliyetlere kullanacaktır. Bunun yanında kentsel dönüşüm uygulama aşamasının başlamasıyla bölgede rant artışı görülmeye başlanacaktır. Bölgedeki kentsel dönüşüm projesinin başlaması ile sonuçlanması arasında geçen sürede kontrol görevi STO ve yerel/merkezi hükümettedir. Kentsel dönüşüm projesinin sonuçlanmasıyla bölgede eğitim kurslarının açılması gerekmektedir. Bu eğitim kursları bölgede oluşan yeni iş imkanlarının istihdamı için kullanılacaktır. Bunun yanı sıra konutların hem kalitesinde hemde bölge rantında meydana gelen artış konutların değerlerinin artışını beraberinde getirecektir. Bu çalışmalar, bölgede yaşayanların gelirlerinde artış sağlayacaktır (Şekil 6.10).

291 267 Şekil Kentsel Dönüşüm Modelinde Yaşayanların Gelir Durumu Bileşeni

292 Kentsel dönüşüm modelinde fonksiyon değişikliği bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında dönüşüm sonrası fonksiyon değişikliğine ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir fonksiyon değişikliği tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan Fonksiyon değişikliği tüm başarılı örnekler için Çizelge de özetlenmektedir. Çizelge 6.178, fonksiyon değişikliği altsoru setlerinin en başarılı Dünya ve Türkiye örneklerine sorulmasıyla ortaya konmuştur. Çizelge incelendiğinde tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde kentsel dönüşüm uygulama sürecinde fonksiyon değişikliklerinin planlı olarak yapıldığı, bu değişikliklerin kentsel fonksiyonlarda olumlu değişimlere sebep olduğu görülmektedir. Bununla beraber tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde yeni iş alanlarının fonksiyon değişiklikleriyle bölgeye kazandırıldığı ve atıl durumdaki konut alanlarının yerini prestijli konut alanlarına bıraktığı görülmektedir.

293 269 Çizelge Fonksiyon değişikliği başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması Paddington Bölgesi K. D. Projesi (İngiltere) EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ Hapdong K. D. Projesi (Kore) Amsterdam Doğu Bölgesi K. D. Projesi (Holanda) Dikmen Vadisi K. D. Projesi (Ankara) EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Doğanbey K. D. Projesi (Bursa) Zeytinburnu K. D. Projesi (İstanbul) Fonksiyon değişikliği Kentsel dönüşüm uygulaması sürecinde fonsiyon değişiklikleri planlı olarak yapılır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Kentsel dönüşüm uygulaması kentsel fonksiyonlarda olumlu değişikliklere sebep olur. Evet Evet/Hayır Evet/Hayır Evet Evet Evet Kentsel dönüşüm uygulaması ile atıl durumdaki konutlar yerini prestijli konut alanlarına bırakır. Evet Evet Evet/Hayır Evet Evet Evet Kentsel dönüşüm uygulaması yeni iş alanlarını bölgeye kazandırır. Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Evet/Hayır Hipotetik modelde Fonksiyon değişikliği için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Kentsel dönüşüm uygulama projesinde fonksiyon değişikleri planlı olarak yapılması gerekmektedir. Kentsel dönüşüm uygulaması sonucunda kentsel fonksiyonlarda olumlu değişiklikler ortaya çıkmalıdır.

294 270 Dönüşüm projesi ile atıl durumdaki konut alanları yerini prestijli konut alanlarına bırakmalıdır. Kentsel dönüşüm uygulamaları fonksiyon değişiklikleri ile yeni iş alanlarını bölgeye kazandırmalıdır. Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan fonksiyon değişikliği, öncelikle kentsel dönüşüm hazırlık aşamasında planlanması gerekmektedir. Ortaya konan fonksiyon değişikliği uygulamaları kentsel dönüşüm sonucunda alanda yeni prestiji konut alanları, yeni iş alanları ve yeşil alan miktarında artışı beraberinde getirmesi geekmektedir. Ortaya konan fonksiyon değişiklikleri yalnızca kentsel dönüşüm projesini etkilemeyecek üst ölçek plan kararlarında da değişimlere sebep olacağı için yapılacak değişikliklerin standartlara uygun ve planlı yapılması gerekmektedir (Şekil 6.11).

295 Şekil Kentsel Dönüşüm Modelinde Fonksiyon Değişikliği Bileşeni 271

296 Kentsel dönüşüm modelinde kazançlı çıkanlar bileşeni Hipotetik en başarılı 3 Dünya ve 3 Türkiye örneğinin arasında dönüşüm sonrası kazançlı çıkanlara ilişkin kriterler esas alınarak yeni bir kazançlı çıkanlar tanımı yapılacaktır. Bu nedenle örneklerin ortak özelliklerinden biri olan kazançlı çıkanlar tüm başarılı örnekler için Çizelge da özetlenmektedir. Çizelge 6.179, kazançlı çıkanlar altsoru setlerinin en başarılı Dünya ve Türkiye örneklerine sorulmasıyla ortaya konmuştur. Çizelge incelendiğinde Paddington bölgesi, Hapdong ve Doğanbey Kentsel Dönüşüm örneklerinde bölgede yaşayan halk dönüşüm sonucu en kazançlı çıkan paydaşları oluşturmaktadır. Diğer başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde ise özel sektör en kazançlı çıkan paydaş olmuştur. Tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde proje içerisinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Bu destek finansman desteği, etkin iletişim desteği, konut inşaat desteği, konut kira yardımı desteği, yerel halkın eğitimi desteği ve konut satış politikaları desteğinde görülmektedir. Tüm projelerde yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Bu kazanç yerel/merkezi yönetimin görevleri arasında olan kamu yararının sağlanması ve bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmesi olarak özetlenebilir. Paddington bölgesi kentsel dönüşüm projesinde bölgede yaşayan kiracıların hakları kira ve konut yardımları ile kısmi olarak korunmaya çalışılmış olsa bile diğer tüm başarılı kentsel dönüşüm örneklerinde bölgede yaşayan kiracıların hakları hakkında çözüm üretilmemiştir.

297 273 Çizelge Kazançlı çıkanlar başlığı altında en başarılı örneklerin karşılaştırması EN BAŞARILI DÜNYA ÖRNEKLERİ EN BAŞARILI TÜRKİYE ÖRNEKLERİ Amsterdam Paddington Hapdong Doğu Dikmen Doğanbey Bölgesi K. K. D. Bölgesi K. Vadisi K. K. D. Kazançlı çıkanlar D. Projesi (İngiltere) Projesi (Kore) D. Projesi (Holanda) D. Projesi (Ankara) Projesi (Bursa) Dönüşüm sonucu bölgede yaşayan halk en çok kazançlı çıkmıştır. Evet Evet/Hayır Evet Evet/Hayır Evet Zeytinbur nu K. D. Projesi (İstanbul) Evet/Hay ır Dönüşüm bölgesinde özel sektör desteği bulunmaktadır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Yerel/merkezi hükümet dönüşüm bölgesinde kazanç sağlamıştır. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Bölgede yaşayan kiracıların hakları korunarak proje uygulanmıştır. Evet/Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hipotetik modelde Kazançlı çıkanlar için aşağıdaki özellikler yer almalıdır: Dönüşüm projesi sonucu bölgede yaşayan halk paydaşlar arasında en kazançlı çıkan grup olmalıdır. Dönüşüm projesinde özel sektör desteği bulunması gerekmektedir. Bu destek finansman desteği, etkin iletişim desteği, konut inşaat desteği, konut kira yardımı desteği, yerel halkın eğitimi desteği ve konut satış politikaları desteği olması gerekmektedir. Dönüşüm projesinde paydaşlardan olan yerel/merkezi yönetim kazançlı çıkmalıdır. Bu kazanç en basit anlamda kamu yararının sağlanması ve bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmesi olmalıdır.

298 274 Bölgede yaşayan kiracıların haklarının korunması gerekmektedir. Bu gereklilik dönüşüm projeleri ile yoksulluğun azaltılması için en önemli gereksinimlerden biridir. Yukarıda ortaya konan özelliklere göre oluşturulan Kazançlı çıkanlar model bileşeninde, öncelikle kentsel dönüşüm proje süresince paydaşlardan olan bölge halkı, özel sektör ve yerel/merkezi yönetim projeyi farklı açılardan desteklemelidirler. Bu destek bölge halkı için, kentsel dönüşüm birlikleri ile, özel sektör için finansman desteği, etkin iletişim desteği, konut inşaat desteği, konut kira yardımı desteği, yerel halkın eğitimi desteği ve konut satış politikaları desteği olacaktır. Yerel/merkezi yönetim desteği fonlar ve kontrolörlük ile sağlayacaktır. Kentel dönüşüm projesi sonrasında bölge halkı en karlı paydaş olacaktır. Bu kazanç yeni konut alanları, gelir seviyesindeki artış, yeni iş imkanları, rantın bölge halkına yansıması, sosyal ve kültürel alandaki imkanlar, sağlıklı fiziksel çevre şartları gibi alanlarda olacaktır. Bölge halkından olan bölgede yaşayan kiracılar kira yardımı, yeni oluşturulacak konut alanlarından uygun şartlarda konut elde edebilme gibi kazançlara sahip olacaktır. Ardından özel sektör karlı paydaşların bir diğeri olacaktır. Özel sektör mümkün olduğu kadar düşük ilk yatırım maliyeti ile, yerel/merkezi yönetimin verdiği fon kaynakları ile ve bölgeden elde edecekleri prestij ile karlı konuma geçecektirler. Yerel/merkezi yönetim ise görevleri arasında olan kamu yararının sağlanması ve bölgeyi sağlıklı bir çevre haline getirmesi görevlerini yerine getirerek kazançlı paydaşlar arasında yer alacaktır (Şekil 6.12).

299 Şekil Kentsel Dönüşüm Modelinde Kazançlı Çıkanlar Bileşeni 275

300 SONUÇ Bu bölüm üç ana başlık altında sunulmaktadır: Birinci bölümde tezin kısa özeti anlatılmış, ikinci bölümde hipotez ve alt hipotezlere ilişkin bulgular başlıklar altında özet olarak sunulmuş, üçüncü bölümde ise Hipotetik Kentsel Dönüşüm modeline ilişkin özellikler ve öneriler ortaya konmuştur. Bu tez kapsamında, Gecekondu, Kentsel yoksunluk, Kentsel dönüşüm ve Yoksulluk tanımları Dünya ve Türkiye literatürüne göre açıklanmış ve birbirleriyle olan ilişkileri ortaya konmuştur. Bu kavramlar yeni bir hipotetik model ortaya koymak için gereklidir. Ardından Dünyadaki ve Türkiye deki dönüşüm süreci incelenmiştir. Dünyada politik ve ekonomik süreçlere paralel olarak kentsel alanda geliştirilen deneyimleri ve mekân organizasyonunda kullanılan araçlarının 19. yy. ortalarından günümüze kadar geçirdiği süreçler incelenmiştir. Kentsel dönüşüm modelleri ve stratejileri başlığı altında dönüşümün Dünyada hangi tür modeller çerçevesinde uygulandığı incelenmiştir. Bunun yanında kentsel dönüşüm planlama yaklaşımları, ilkeleri, strateji geliştirme, yasal, yönetsel ve örgütsel modeller gibi konular üzerinde durulmuş, ayrıca özel nitelikli alanlarda gerçekleşen dönüşüm uygulamalarının da benimsenen planlama ilkeleri, yaklaşımları, örneklerle ele alınmıştır. Dünya ve Türkiye örneklerinden en başarılı hipotetik modelin ortaya konması için öncelikle yurt dışı ve yurtiçi kentsel dönüşüm örnekleri incelenmiştir. Bu örneklerin seçilmesindeki amaç farklı coğrafi koşullarda ve farklı ekonomik ve mülkiyet dokuları bulunan ülkelerde uygulanan dönüşüm projeleri olması ve konuta yönelik dönüşüm modelleri ile öne çıkan örnekler olmasıdır. Hipoteze yönelik uygulama kısmında incelenen kentsel dönüşüm Dünya ve Türkiye örnekleri için Birleşmiş Milletler Habitat kapsamında yürüttüğü Kentli Hakları Deklerasyonu ve Avrupa Konseyi tarafından gerçekleştirilen Avrupa Kentsel Şartı ele alınarak ortak özellikler ortaya konmuştur. Ortak özelliklerin birbirleri

301 277 arasındaki önem sırası, araştırmanın sonucunda başarılı Dünya örneklerini ortaya koymada gerekli bir adımdır. Ardından her ortak özellik için altsoru setleri oluşturulmuştur. Ortak özelliklere bağlı oluşturulan altsoru setleri faktör karşılaştırma yöntemi kullanılarak oluşturulmuştur. Bu yöntem ile faktörleri değişken olarak kabul ederek herbir ortak özellik için farklı altsoru setleri ortaya konulmuştur. Kentsel dönüşüm Dünya örnekleri için ortaya konan faktörler sırasıyla incelenmiş sonucunda puanlama matrisi belirlenmiştir. Kentsel dönüşüm örnekleri için herbir ortak özellik için elde edilen puanlar toplanmış ve ortak özellik katsayısı ile çarpılmıştır. Ardından tüm ortak özellik puanları toplanarak ilgili kentsel dönüşüm örneğinin başarı puanını ortaya çıkarmıştır. Kentsel dönüşüm örnekleri arasında ortak özelliklere göre en yüksek puan alan 3 örnek incelenen örnekler arasında en başarılı kentsel dönüşüm modeli olarak kabul edilmiştir. Sonuç olarak araştırmada ortaya konan ülkesel ölçekteki dönüşüm modeli, her ülkenin kendi koşullarına göre incelenen dönüşüm modelleri ile karşılaştırıldığında o ülke için en başarılı dönüşüm modelini ortaya koyar tezi ispatlanmıştır. Bu çalışmada tez kapsamında ulaşılan bulgular modele temel oluşturmaları açısından hipotezlere bağlı olarak degerlendirilmiştir. Birinci alt hipotezde Yasalarla belirtilmiş kamu politikası olan kentsel dönüşüm, bu alanlarda yaşayan insanların sosyo-ekonomik sorunlarını çözen bir araç olarak belirlenmiştir. Bu araştırma ile; Kentsel dönüşüm, Dünyada ve Türkiye de farklı süreçlerden geçerek yasallaştırıldığı, Kentsel dönüşümün kamu tarafından günün sosyo-ekonomik ve fiziksel koşullarına uygun olarak kente kazandırma süreci olduğu,

302 278 Kentsel dönüşüm sonucunda sosyal alanlarda iyileşme meydana geldiği, Kentsel dönüşüm zaman içerisinde günün şartlarına göre anlam değiştirdiği ve koşullara uyduğu, Kentsel dönüşümün sosyal yapısına ilişkin stratejiler kapsamında toplumsal gereksinimlerin belirlenmesinin önem taşıdığı, saptanmıştır. Bu araştırma ile kentsel dönüşüm alanlarında yaşayan insanların sosyoekonomik sorunlarını çözme çabasının bir kamu politikası olduğu görülmüştür. Kentsel dönüşümün tarihsel sürecinde bölgede yaşayan halkın sorunlarının çözümü için birçok alternatif modelin uygulandığı görülmektedir. İncelenen kentsel dönüşüm örneklerinde sosyo-ekonomik sorunların kısmen çözüldüğü ve oluşturulacak yeni politikalarla bu sorunların çözülebileceği ortaya konmuştur. İkinci alt hipotezde Uluslararası stratejilere uygun ve aktörler arası eşgüdüm ve katılımı sağlayacak örgütlenme/organizasyon modellerinin Türkiye de kentsel dönüşüm uygulamalarında sosyo-ekonomik sorunların çözümünde kullanılıp kullanılmadığı sınanmıştır. Bu araştırma ile; Türkiye de uygulanmakta olan kentsel dönüşüm çalışmalarında rant kaygısının aktörler arasındaki ilişkiyi yok ettiği, Türkiye de kentsel dönüşüm çalışmalarının gecekondu ve afet yasalarının değişimi ile ortaya çıktığı, Dünyada yaygın ve başarılı olarak kullanılan birçok kentsel dönüşüm organizasyon modelinin bulunduğu, Türkiye de uygulanan kentsel dönüşüm modelerinde yerel halkın paydaş olarak değer görmediği,

303 279 Aktörler arası eşgüdüm ve katılımın kentsel dönüşümün başarılı olabilmesi için gereken şartlardan biri olduğu, saptanmıştır. Uluslararası stratejilere uygun katılımı sağlayacak örgütlenme/organizasyon modelleri Türkiye de kentsel dönüşüm uygulamalarında sosyo-ekonomik sorunların çözümünde kullanılmadığına dair alt hipotez doğrulanmıştır. Dünya örneklerinde ortaya konan başarılı kentsel dönüşüm modellerinde aktörler arasında eşgüdüm ve katılım yüksek seviyelerde görülmektedir. Kentsel dönüşüm Türkiye örnekleri incelendiğinde yerel yönetim tarafından organizasyon ve yönetim modeli başarılı örneklerde kullanılan modeller dikkate alınmadan uygulamaya geçirildiği ve sonuçta sosyo-ekonomik sorunların çözümlemediği görülmektedir. Önerilen hipotetik kentsel dönüşüm modelinde uluslararası modeller Türkiye örnekleri ile karşılaştırılmış, stratejilere uygun ve aktörler arası eşgüdüm ve katılımı sağlayacak örgütlenme/organizasyon modelleri için öneriler geliştirilmiştir. Üçüncü alt hipotezde, Türkiye de dönüşüm alanlarının saptanmasında kullanılan kriterlerin, uluslararası standartlara uygun ve birçok seçim aşamasını içerisinde bulunduran ekonomik koşulları iyileştirmeye yönelik çalışmaları içermediği, dönüşüm alanının seçiminde belli olan tek kriterin rant getirme olasılığı olduğu konusu sınanmıştır. Bu araştırma ile; Dönüşüm alanının seçim kriterinin yasalarca belirtilen kalıplar içerisinde kaldığı, Dönüşüm alanı olarak seçilen bölgelerin 5393 sayılı yasanın belirttiği kriterlerle sınırlı olduğu,

304 280 Türkiye de uygulanmakta olan kentsel dönüşüm çalışmalarında rantın arttırılmasının ana kriter olduğu, Yerel yönetimlerin kentsel dönüşüm çalışmaları sonucu soylulaştırmayı teşvik etmese bile önlem almak istemediği, saptanmıştır. Dönüşüm alanının seçiminde belli olan tek kriterin rant getirme olasılığı olduğuna ilişkin alt hipotez doğrulanmıştır. Kentsel dönüşüm alanı seçiminde en etkin krtier 5393 sayılı yasanın 73. maddesindeki kriterlerdir. Bu kriterlerde kentsel dönüşümün sosyal ve ekonomik özellikleri yer almamaktadır. Türkiye de yapılan kentsel dönüşüm çalışmalarında meydana gelen hak maduruyetleri, oluşan rantın paydaşlar arasında eşit dağılmamasından kaynaklanmaktadır. Önerilen hipotetik kentsel dönüşüm modelinde 11 ortak özellik için uluslararası standartlara uygun ve birçok seçim aşaması içeren önerilerde bulunulmuştur. Dördüncü alt hipotezde, Türkiye de yerel/merkezi yönetim tarafından yürütülen kentsel dönüşümün bu alanda yaşayan kiracılar ve küçük metrekareli mülkiyet sahiplerinin ekonomik sorunlarının çözümünde etkin olup, olmadığı sınanmıştır. Bu araştırma ile; Yapılan kentsel dönüşüm çalışmaları sonucunda kiracı hakları düşünülmediği, Türkiye de kentsel dönüşüm uygulamalarının birçoğunda paylaşımın arsa payı oranında olduğu ve maduriyeti gidermediği, Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kiracılar ve küçük metrekareli hak sahipleri için farklı alternatiflerin uygulandığı,

305 281 Kentsel dönüşümde uygulanacak model kurgulanırken kiracılar ve küçük metrekareli hak sahipleri düşünülerek çalışma yapılmadığı, saptanmıştır. Türkiye de yerel/merkezi yönetim tarafından yürütülen kentsel dönüşüm örneklerinde bu alanda yaşayan kiracılar ve küçük metrekareli mülkiyet sahiplerinin ekonomik sorunlarını çözmediğine dair alt hipotez doğrulanmıştır. Kentsel dönüşüm Dünya örneklerinde kiracılar ve küçük metrekareli hak sahipleri için farklı alternatifler uygulanmakta olup; Türkiye de uygulanmakta olan kentsel dönüşüm çalışmalarının birçoğunda paylaşımın arsa payı oranında olduğu ve maduriyeti gideremediği, görülmektedir. Önerilen hipotetik kentsel dönüşüm modelinde bu maduriyetin giderilmesi için önerilerde bulunulmuştur. Bu tez kapsamında oluşturulan hipotetik kentsel dönüşüm modeli, bölgenin kendine özgü koşulları ve alt hipotezlerde dikkat çekilen özelliklerin bir arada kullanıması ile kentsel dönüşüm alanı için en başarılı modeldir. Bu tezde kentsel dönüşümün başlı başına bir vizyon gerektirdiği konusuna dikkat çekilebilir. Bu nedenle, Türkiye de sağlıklı bir kentsel dönüşüm sistematiğini yerleştirebilmek için, planlama, mevzuat ve yönetime yönelik bir takım stratejilere gereksinim duyulmaktadır. Teze ilişkin öneriler yasal-yönetsel ve kuramsal olarak iki ayrı bölümde incelenmiştir. Dönüşüm alanında öncelikle mülkiyet ve arsa düzenlemesi açısından sorunların giderilmesi gereklidir. Bu sorunlar öncelikle dönüşüm alanı olarak ilan edilen alanda girişimcinin gerekli yetkilere sahip olması gerekmektedir. Kentsel dönüşüm alanlarında paydaşların ve bunların rollerinin belirlenmesi gerekmektedir. Paydaşların en başında yerel yönetimler gelmektedir.

306 282 Tezin sonuçları göstermiştir ki kentsel dönüşüm için tüm Dünya örneklerinde sıkça rastlanan "ortaklık" modelinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması önerilmektedir. Ortaklık modeli için, genellikle kollektif ortaklık, limited ortaklık ya da şirket kalıpları içinde gerçekleştirilen "joint venture" tercih edilmektedir. Yerel yönetimlerin, dönüşüm alanına doğrudan yatırımcıyı çekmek üzere de çaba göstermeleri gereklidir. Yerel yönetimlerin, diğer paydaşları örgütlemesi ve dönüşüm sürecine aktif şekilde katması, kentsel dönüşüm uygulamasını başarıya taşıyacaktır. Kentsel dönüşümün yerel halk tarafından kabul görmesi, kentsel dönüşümü başarıya ulaştıracak önemli bir aşamadır. Bu araştırma kuramsal açıdan bir çok kaynakta bulunan fakat parçacı yaklaşımla incelenmiş tüm kentsel dönüşüm çalışmalarının üzerinde bir yere sahiptir. Bu tez ile ortaya konan çalışma kentsel dönüşüm ile ilgili tüm meslek grupları için sistematik bir çalışmayı önermektedir. Konu ile ilgili bilim adamları yapacakları çalışmalarda modele gelene kadar ki bölümlerde bulunan başarılı kentsel dönüşüm örnekleri ile her bölgenin kendine özgü özelliklerini ortaya koyabileceklerdir. Oluşturulan hipotetik en başarılı kentsel dönüşüm modeli kullanılabilecek yerel yönetimlerin tüm kentsel dönüşüm çalışmalarında kullanabileceği niteliktedir. Yerel yönetimler yapılan çalışmanın özelliklerini bölgelerine ait kültür, yaşam biçimi, fiziksel çevre şartları gibi özellikleri ile birleştirdiklerinde o bölge için en ideal şartların uygulandığı kentsel dönüşüm modelini uygulayacaklardır. Bu tezin en önemli özelliklerinden olan mülkiyet ve yoksulluk sorununa getirdiği çözümler yerel yönetimlerin yanında kentsel dönüşümün paydaşlarından olan özel sektörün de ihtiyaçlarını karşılar niteliktedir. Yerel yönetimler ortaya konan model ana kararlarını paydaşlardan olan bölge

307 283 halkının yararı için kullanmaları durumunda bölgede ortaya çıkabilecek hak kayıplarının önüne geçmiş olacaklardır. Ortaya konan kentsel dönüşüm modeli sadece mülkiyet sahiplerinin haklarını korumak için değil bunun yanı sıra kiracıların haklarını korumak içinde en iyi çözümleri barındırmaktadır. Yapılan çalışmanın sonucunda amaç tüm kentsel dönüşüm projelerinde uygulanabilecek ana modeli oluşturmak değildir. Kentsel dönüşüm modeli, tez kapsamında ortaya konan model bileşenlerinin yanında yerel özellikler, kültür, yaşam biçimi gibi birçok bileşeni içermektedir. Başarılı bir kentsel dönüşüm modeli ortaya koymak için tüm bileşenler ayrıntılı incelenmeli ve bölgeye özgü koşullarla yeni bir model üretilmelidir. Bu tezde ortaya konan hipotetik başarılı model ile alana özgü kentsel dönüşüm çalışmalarına bir bakış açısı oluşturulmuş ve dönüşüm bölgesinin kendine has dinamikleri ile tez sonucunda ortaya konan özelliklerin harmanlanarak alana özgü kentsel dönüşüm modelinin oluşturulması beklenmektedir. Bu tez kapsamında yapılan çalışma ile diğer çalışmalardan farklı olarak örnek kentsel dönüşüm model analizlerinin farklı matematiksel modeller çerçevesinde yapılması ve hipotetik kentsel dönüşüm modelinin ortaya konması diğer çalışmalardan farklı noktalarda bilime katkı sağlamıştır.

308 284 KAYNAKLAR Tarih ve 6938 sayılı Resmi Gazete Andersen H. S., Housing Rehabilitation and Urban Renewal in Europe: A Cross-National Analysis of Problems and Policies, in the Housing Renevval in Europe, The Policy Press, Great Britain, , 1-15 (1999). Andersen, H. S., Experiences with deterioration of housing and with strategies for housing renewal in Europe and the United States, Uluslararası Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Küçükçekmece Atölye Çalışması bildiri özetleri kitabı,. İstanbul, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, (2004). Atalık G., Şehircilik, İTÜ Matbaası, İstanbul, 87, (1985). BOB Bursa Büyükşehir Belediyesi APK Daire Başkanlığı Kentsel Gelişme Şube Müdürlüğü, Bursa Dericiler Bölgesinin Kent İçinde Boşaltacakları Alanın Kente Kazandırılması Projesi, Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, Ankara, (2003). Boxmeer, B. and Beckhoven, E., Public-Private Partnership in Urban Brindley. T., Rydin. Y., Stoker. G., Remaking Planning, Unwin Hyman, Londra, , (1989). Brown M., Madge N., Desapite the walfare state: A Report on the SSRC/DHSS Programme of Research, Heinemann Educational, London, 55, (1982). Burfitt A., A New Approach to Urban Policy: An Agenda for Local Regeneration, The University of Birmingham, The School of Public Policy Pub., 8, England, 25-36, (1997). Carmon, N., Neighborhood regeneration: The state of art, Journal of Planning Education & Research, (17), , (1997). Chang, L. and Jong, H., A Revenue-Sharing Model of Residential Redevelopment Projects: The Case of the Hapdong Redevelopment Scheme in Seoul, Korea, Urban Studies, 40(11): 222, (2003). Clay P. L., Neighbourhood Renewal, Lexington Books, Toronto, (1979). Cook-Kam, Regeneration: The State of the Art, Journal of Planning Education & Research, 27, , (1998).

309 285 Couch, C., Urban renewal theory and practice. Macmillan: Basingstoke, (1990) Çetiner A., Şehir Yenilemenin ve Korumanın Prensipleri, İstanbul Sempozyumu, SİSAV Yay., İstanbul (1981). Çopuroğlu, M.A., Kentsel Dönüşüm Projeleri, Kentsel Dönüşüm,, Planlama Dergisi TMMOB ŞPO Yayını, 36, Ankara, , (2006). Davoudi S. ve Graham S., Managing Cities: The New Urban Context, John Wiley and Sons Ltd, 13 (1995). Demirsoy, M.S., Kentsel Dönüşüm Projelerinin Kent Kimliği Üzerindeki Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, , (2006). DETR, Our Towns and Cities: The Future, Delivering an Urban Renaissance, 4911, HMSO, London,48, (2000). DETR., Planning Policy Guidance Note 11: Regional Planning, London: HMSO, (2000). Diacon, D., Deterioration of the Public Sector Housing Stock, Govver Publishing Comp. Ltd., England, 65-68, Dikici-Bilgin, H., Working Street Children in Turkey and Romania A Comparative Historical Analysis in the Context of New Poverty, Unpublished Thesis METU, Ankara, 14, (2006). Dikmen Vadisi Projesi ve Yıldız-Oran Aksı Revizyon Nazım İmar Planı Açıklama Raporu, Ankara, (1993). Domicelj S., Kent Bazlı Bölgecilik, Kentsel Koruma ve Yenileme Uygulamalar Kolokyumu, İstanbul (1994). Dovaidy, M., Presentation of Mounir Dovaidy general manager of Solidere reconstruction of Beirut City Center, Solidere s Experience-Journalist Seminar, Amman, 1-6, (2003). Duygu, B., 'Bir Kentsel Yenileme Örneği: Londra Eski Liman Alanı Projesi, BlB. Dergisi, 5, 24-26, (1995). Eraydın, A., Sermaye birikim sürecinde kentler, Defter Dergisi 5(3), İstanbul, (1988).

310 286 Erden, Y. D., Kentsel yenileşmede bir araç olarak kentsel dönüşüm projeleri, Doktora tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, (2003). Eres., Z., Savaş Sonrası Beyrut Tarihi Kent Merkezinin Yenilenmesi, Yaşanılır Kentler/Yaşanılır İstanbul, TMMOB Mimarlar Odası Teknik Kongre, İstanbul, 54, (2004). Göksu, A. Faruk, Kentsel Dönüşüm ve Proje Ortaklıkları, Kentsel Dönüşüm Tartışmaları, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayını, Bülten 40, Ankara, 40-44, (2006). Göksu, A.F., Kentsel Dönüsüm: Yeni Yaklasımlar ve Yenilikçi Modeller, Mimarist, 12, İstanbul, 81-86, (2004a). Göksu, A.F., Zeytinburnu Kentsel Dönüsüm Projesi Örgütlenme ve Katılım Modeli Raporu Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul, (2004b). Göksu, F., Ankara Portakal Çiçegi Vadisi Kentsel Dönüsüm Projesi, İmar Haklarının Toplulaştırılması Modeli, Kentsel Dönüşüm, 4, (2002). Göksu, F., Kentsel dönüşüm projeleri hızlanabilecek mi?, Gayrimenkul Zirvesi IV, Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Derneği, İstanbul, , (2005). Göksu, F., Özel sektör açısından kentsel dönüsüm, Küçükçekmece Kentsel Dönüsüm Sempozyumu Bildirileri Kitabı, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, , (2004). Görgülü, Z., Yeni, ama yinelenen gündem: Kentsel dönüşüm, Mimarist, 2005/3, 44 47, (2005). Gümüş, K., Sulukule Projesinin Asıl Amacı Ne?, , (2007). Güzel Ankara Projesi, Kent Omurgası Kuzey Bölümü Kentsel Tasarım Yarışması, (1991). Hasol D., Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul, 56, (1998). Healey, P., Rebuilding the city: Property-led urban regeneration, E.&F.N. Spoo, Londra, 22-25, (1992). Helleman, G. and Wassenberg, F., The Renewal of what was Tomorrow s Idealistic City. Amsterdam s Bijlmermeer High-Rise, Cities, 21(1): 15, (2004). Heyvvood F. ve Naz M.R., The View From the Street, Published by

311 287 Community Forum, Birmingham, (1990). Hulsbergen, E. and Stouten, P., Urban Renewal and Regeneration in the Netherlands, City, 5(3):, 327, (2001). İ.M.P., Zeytinburnu Pilot Alanı Kentsel Dönüşüm Projesi Raporu, İstanbul, (2006). İnankul (Karaaslan), Ş., (1993) Gecekonduda Dönüşüm, Gecekondu ve Islah Alanları Gazi Üniversitesi Yüksek Lisans Ders Notu,1993. İnankul (Karaaslan), Ş., Planlama Politikaları Açısından Gecekondu Sorununa Genel Bakış Kentsel Gelişmede Islah İmar Planlarının İşlevsel Özelliklerinin İncelenmesi: Bakırköy Örnekleri, Doçentlik Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 38, (1990). İnankul Ş. and Eryoldaş A., Planlı Dönemde İmar Planlarının Mülkiyet Üzerine Etkileri, Türkiye de XV Dünya Şehircilik Günü III Türkiye Şehircilik Kongresi, Kasım 1991, İzmir, pp İnce, E. K., Kentsel dönüşümde yeni politika, yasa ve eğilimlerin değerlendirilmesi Kuzey Ankara Girişi (Protokol Yolu) Kentsel Dönüşüm Projesi, Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, (2006). İnternet: Arkitera Haber Sitesi Sulukule Projesinin Asil Amaci Ne (2007). İnternet: Fatih Belediye Baskanlığı Resmi Web Sitesi, asp?id=46&tur=387, (2010). Jacobs B. ve Dutton C., Social and Community Issues, Urban Regeneration, A Handbook, ed. Roberts B. and Skyes H., Sage Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi, , (2000). Jeffrey P. ve Pounder J., Physical and Environmental Aspects, Urban Regeneration A Handbook, Sage Publications, London, , (2000). Karaaslan, Ş. Şehircilik Çalışmaları, Nobel Yayınları, Birinci Baskı, Ankara, 33-35, (2005) Karaaslan, Ş., "Şanlıurfa Tarihi Kent Merkezlerinde Yenileme Canlandırma Sürecinde Yetkiler, Tasarım İlkeleri. 4. Koruma, Yenileme ve Uygulamalar Kolokyumu-Kentsel Yenileme, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul, 1-2 (1996). Karaaslan,İ.Ş.,"Londra Doklar (Liman) Bölgesi Yenileme Girişimleri - Kentsel Koruma ve Kentsel Tasarım İlkeleri", TMMOB Mimarlar Odası

312 288 Mimarlık Dergisi, 33(268): 16-18, (1996). Keleş, R., Kentbilim Terimleri Sözlüğü, 2.Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 53, (1998). Keleş, R., Kentleşme Politikası, 8.Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 545, (2004). Kennedy, M. & Leonard, P.. Dealing with Neighborhood Change: A Primer on Gentrification and Policy Choices, Retrieved,(2006). Kenney M. And Leonard M., Dealing With Neighborhood Change: A Primer gentrification and Policy Choises, A discussion Paper Prepared for the Brockings Institution Centre on Urban and Metropolitan Policy, US (2001). Kıray, M., Az gelişmiş ülkelerde metropolitenleşme süreçleri, Türkiye 1. Şehircilik Kongresi, Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul,1 12, (1982). Kızılçelik S., Mersin e Göç Etmiş İnsanların Sağlık Koşulları Üzerine Bir Çalışma, II. Sosyoloji Kongresi: Toplum ve Göç, DİE Yayınları, Ankara, , (1996). Kocabaş, A., Londra da kentsel Yenileşme Uygulaması: Toplum Gelişim Kurumlarının Rolü, Mimarist, 18:39-46, (2005). Koh, C. and Yoon, J., Urban Squatter Policies: The Case of Korea and UK, Research Institute for Human Settlements, Korea, 76-95, (2002). Kongar, E., Kentleşen Gecekondular ya da Gecekondulaşan Kentler, Kentsel Bütünleşme, Yayın No: 4, Türk Sosyal Bilimler Derneği Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı, Ankara, 23-54, (1982). Kutsal, K., Dikmen Vadisi Projesi, Ankara Söyleşileri, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayını, Ankara, 13-21, (1993). Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Öncelikli Proje Alanı (1.Etap) 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı Plan Açıklama Raporu, (2005). Kwang, J., Residential Redevelopment in Seoul: Public Substandard Housing Renewal Program, Journal of Housing and the Built Environment, Korea, 24(4): 191, (2000). Lee, J., The Practice of Urban Renewal in Seoul Korea: Mode, Govarnance and Sustainability, Second International Critical Geography Conference, Taegu, Korea, 2, , (2000).

313 289 Lipton, M., Defining and Measuring Poverty: Conceptual Issues, Human Development Papers UNDP, New York, 127, (1997). Meriç, U., Sozen, E., Tuna, K., Goncuoğlu, S.F., Armağan, M., Bir Çingene Yolculuğu, Fatih Belediyesi Yayını, İstanbul, , (2006). National Strategy Action Plan, (2001). O Boyle, E.,, Poverty: A Concept That is Both Absolute and Relative Because Human Beings Are At Once Individual and Social, Review of Social Economy, Vol. 48, Issue. 1, 5, (1990). Özden, P.P, Kentsel Yenileme, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, , (2008). Özden, P.P., Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü Üzerine Düşünceler ve İstanbul Örneği, İ.Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, İstanbul, 23-24: ( ). Payne, Geoffrey K. The Gecekondus of Ankara, Self-Help Housing: A Critique, edited by Peter Ward, Alexandrine Press, İngiltere,.23, (1981). Powell K., World Cities London, Academy Editions, Londra, , (1993). Priemus, H., The Path to Successful Urban Renewal: Current Policy Debates in the Netherlands, Journal of Housing and the Built Environment, 19, 199, (2004). Redhouse Sözlüğü, İmge Kitapevi, 16, İstanbul,(1989). Regeneration: A Comparison of Dutch and Spanish PPPs, European Journal of Housing Polic, 5(1): 16, (2005). Roberts, P. The Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration, Urban Regeneration, Roberts and Sykes, SAGE Publications, London, 9-36 (2000). Seebohm B.R., Poverty; A Study of Town Life, H. Fertig, New York, 133, (1971). Seong, K., Developing a Community-Based Approach to Urban Redevelopment, GeoJournal, Korea, 53, 39. (2002). Sheppard, W., "Urban Design and Preservation in London's Doklands", Urban Design and Preservation Ouarterly, Londra, 13-18,(1994).

314 290 Steward J., Local Government: Perceptions and Approaches to Urban Deprivation, Report on a Study Commissioned by the Home Office, Urban Deprivation Unit, Birmingham, 43, (1974). Şahin, S. Z., Kentsel Dönüşümün Kentsel Planlamadan Bağımsızlaştırılması Ayrılması Sürecinde Ankara, Kentsel Dönüşüm, Planlama Dergisi TMMOB ŞPO Yayını, 36, Ankara, , (2006). Şenyapılı, T., Cumhuriyet in 75.yılı Gecekondunun 50. Yılı, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını, İstanbul, , (1998). Tadmari K., Lübnan Trablus Kentsel Sit Alanının Koruma Sorunsalı Ve Koruma Planlaması İçin Yönlendirici Kavramsal Çerçeve, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul,85-96, (2004). TDKTS, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğü,(1992). Tekeli, İ., Başkent Ankara nın Öyküsü, Türkiye de Kentleşme Yazıları, Turhan Kitabevi, Ankara, 49-81, (1982). Thomas, S., A Glossary of Regeneration and Local Economic Development, Local Economic Strategy Center, Manchester, 15 (2003). Towsend P., Life and Labour in London, CPAG: London Transition, Blackrose Books, Canada, 88, (1987). Turok, I., Urban regeneration: What can be done and what should be avoided, Uluslararası Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Küçükçekmece Atölye Çalışması bildiri özetleri kitabı, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, (2004). Uludağ, Z., Kentsel Dönüşüm Sürecinde Farlılaşan Kimlik Değerleri: Yıldız Hilal 6.Cadde Örneğinde Kentsel Kimliğin Sorgulanması, Kentsel Dönüşüm Tartışmaları, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayını, Bülten 42, Ankara, 35-42, (2006). UNDP, Human Development Report 1997, Oxford University, Geneva Press, 15 16, Ünlükara, T. ve Yaman, D., Sehir Yenileme, Zeyreg Projesi, Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Programı Bütünleşik Etki Projesi Yönetimi Sunumu, İTÜ, İstanbul (20 slayt), (2005). Verhage, R., Towards a Territorialized Approach to Urban Renewal,

315 291 International Planning Studies, 10(2): 129. (2005). Vermeijden, B., Dutch Urban Renewal, Transformation of the Policy Discourse , Journal of Housing and the Built Environment, 16, 203. (2001). Wassenberg, F., Renewing Stigmatised Estates in the Netherlands: A Framwork for Image Renewal Strategies, Journal of Housing and the Built Environment, 19, 271, (2004). Webster's Dictionary of the American Language, İmge Kitapevi, (1988). Yağlı, B., Ankara da Gecekondu Bölgeleri için Öngörülen Proje ve Uygulamalar, Konut Kurultayı, YTÜ İstanbul, Ankara, 85-96, (2002). Yigitcanlar T., Kentsel Yenileme Olgusu ve Gelişim Süreci, Planlama Dergisi, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, 2001/4, Ankara, (2001).

316 EKLER 292

317 293 EK-1 Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Londra (İngiltere) kentsel dönüşüm yaklaşımları 1980li yılların başından itibaren bir Dünya kenti olma yolunda önemli rol üstlenen Londra nın önemi gün geçtikçe artmış ve buna bağlı olarak sorumlulukları da artmıştır. Önceki dönemlerde ortaya çıkan iş ve nüfus kayıplarının yerini, gelişen yeni sektörlerle birlikte artan iş imkânları ve nüfus artışı izlemiştir. Değişen kullanımlar, artan nüfus ve gelişen ekonomi, konut ve iş alanları gibi çeşitli ihtiyaçlar doğurmuştur. 1990lı yılların ortalarından itibaren ortaya çıkan gelişmeler, farklılaşan sektörlerin daha önce terk edilen çöküntü bölgeleri olan merkezi Londra ya ve çeperinde yer alan bölgelere doğru yayıldığı görülmüştür. Kent merkezinde oluşan baskı ile emlak piyasası hareketlenmiş, arazi ve emlak değerlerinin artması ile yerel halk ve özel girişimciler arasında haksız bir rekabet doğurmuştur. Konut alanlarındaki gelişim baskısı devam etmiş ve bu baskı yoğun bir konut talebi oluşturmuştur. Bu alanlarda yaşayan ve çalışan düşük ve orta gelirli insanların konut ihtiyacı dış taleplerle birleştiği zaman ise ciddi alternatiflere ihtiyaç duyulmuştur. Küreselleşme ile birlikte ekonomik büyümenin planlama kararları ile sürdürülebilir ve dengeli stratejilerle bağdaşmaması ve piyasa talebine bırakılması, dengesiz kentsel gelişme olarak ortaya çıkmış ve birçok anlamda yerel halk bu süreçten dışlanmıştır. Küreselleşme ile artan eşitsizlik, ekonomik büyüme ile pekişmiş, sonuçta Londra, sosyal dokusu ve fiziksel dokusu ile bölünmüş bir kente dönüşmüştür. Bu sorunların çözülebilmesi için kent merkezi ve çeperinde yer alan bölgelerden oluşan geniş bir halka, hem sürdürülebilir kentsel gelişme, hem de ekonomik gelişmenin, devamlılık içinde oluşabilmesi açısından dönüşümdeki ana hedef alanları olarak belirlenmiştir [National Strategy Action Plan, 2001].

318 294 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Artan sayıda bağımsız mahalli organizasyonlar ve küçük ölçekli hükümet destekli dönüşüm projeleri oluşturulmaya başlanmış, bunlar arasında 1970li yıllardaki toplum geliştirme projeleri ilk sırayı almıştır. Aşağıdan yukarıya (bottom up) oluşturulan kolektif hareket, yerel toplumun öneminin kavranması ve yerel toplumun katılımı ile genişletilmiştir. Oluşturulan eylem programları, yerel halkın ihtiyaçları sonucunda yoksulluk, işsizlik, çevresel çöküntü gibi sorunlar dikkate alınarak merkezi kent bölgelerindeki dönüşüme yönelik birçok stratejiler oluşturulmuştur. Hedeflerin doğru uygulamalara dönüşebilmesi için, çeşitli iş bölümleri ile farklı alanlardan profesyonellerin katılımının halk katılımı ile birleştirilip farklı ölçeklerde idari ve yönetsel ofisler kurulmuştur. Bu ofislerden Bölgesel Geliştirme Ofisleri (RDA), bölgesel toplantıları yürütmek, yerel idareye bağlı, Londra Dönüşüm Ofisi nin belirlediği gelişme stratejilerinin bölgesel dönüşüm stratejileri ile birleştirilip ortaklıkta yer alan tüm katılımcılarla birlikte değerlendirilmesi ile sürdürülebilir gelişmenin sağlanması açısından önemli roller üstlenen birimler olmuştur [DETR, 2000]. Diğer Program Hareket Ekipleri (PAT) ofisleri ise, çöküntü bölgelerindeki problemlerin tanımını yaparak, bir tür rehber doküman oluşturarak yerel eylem planı oluşturulmasına katkı sağlamışlardır. Tüm bu yaklaşımlar çerçevesinde kent merkezinde önemli kentsel dönüşüm projeleri gerçekleştirilmiştir. Çıkan bu projelerden birisi de Paddington bölgesi kentsel dönüşüm projesidir. Londra Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Paddington, Londra'nın zengin ilçelerinden biri olan Westminister Belediyesi sınırlarında yer almaktadır. Bölgede dönüşüm projesinin uygulanmasını gerektiren en önemli neden, kente ve merkezin batı sınırına olan yakınlığı ve

319 295 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Heathrow Ekspresinin faaliyete geçmesiyle birlikte güçlenen ulaşım bağlantılarıdır (Resim 1.1). Londra planı kapsamında, 2016 yılına kadar Paddington bölgesinde iş olanağı ve 3000 yeni konut sağlama hedefi bulunmaktadır [Kocabaş, 2005]. Resim 1.1. a) Paddington Bölgesi üstten görünüş b) Paddington Bölgesi perspektifi [Paddington Regeneration Partnership,2002a] Paddington, kullanılmayan demiryolu arazisi yanındaki kanal tarafında yer almaktadır. Paddington istasyonu ise Heathrow Havaalanına giden hızlı demiryolu bağlantısının terminalidir (Resim 1.2). Bu nedenle gerçekleştirilen dönüşüm çalışmalarının ana vurgusu bölgeye yönelecek girişimcilerin gereksinim duyduğu mekânları bir bütünlük içerisinde tasarlanmasıdır. Bunun yanında dönüşüm projesinin amacı Londra'daki yatırımları çekebilecek öncelikli iş ve konut alanı yaratmak ve sürdürülebilir ekonomik canlılığı oluştururken yaratılan değerden yerel halkın en iyi şekilde yararlanmasını sağlamaktır. Proje 1998 yılında mülk sahipleri, yatırımcılar ve bölge içerisinde yer alan sağlık ve ulaşım firmalarının katılımıyla oluşturulan Paddington Waterside Ortaklığı çerçevesinde geliştirilmiştir. Girişimcilerden oluşan bir grup hemfikir

320 296 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri olunan yapılaşma çerçevesi kapsamında yeniden yapılaşmayı koordine etmek için yerel yönetim ile yakın çalışarak; alanın potansiyelini tam olarak kullanmayı sağlamak üzere Paddington Waterside Ortaklığı'nı oluşturmuştur [Kocabaş, 2005]. Resim 1.2. Paddington Bölgesi Şeması [Paddington Regeneration Partnership, 2002a] Paddington Dönüşüm Projesinin iki ana hedefi bulunmaktadır. Bu hedeflerden birincisi, Paddington için güvenli ve tatmin edici bir çevre yaratarak sürdürülebilir çevresel iyileştirmeyi gerçekleştirmek ve Londra için yeni bir ticaret ve konut bölgesi oluşturmaktır. İkinci hedef ise, mevcut yerel kurum ve organizasyonların deneyimleri ve bilgilerinden yararlanarak, dönüşüm sonucu ortaya çıkacak olan ekonomik, sosyal ve toplumsal bir dizi kazancı dağıtmaktır [Paddington Regeneration Partnership.2002a]. Öngörülen toplam yatırım tutarı ise 3 milyar sterlindir [Kocabaş, 2005].

321 297 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Londra Paddington Bölgesi kentsel dönüşüm projesinin stratejik kararları Paddington Waterside Ortaklığı'nın eylemleri dört ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlardan birincisi Paddington bölgesinin pazarlanmasıdır. Ortaklığın asıl amacı bölgenin imajını yükseltmektir. Bu doğrultuda ortaklık medyanın ilgisini en üst düzeye çekecek ve yerel halkın ve işletme sahiplerinin Paddington'ın geleceğini belirlemeye katılmalarını sağlayacak bir dizi faaliyet programı planlanmış ve uygulanmıştır. İkinci eylem yerel ekonomik gelişmeyi sağlamaktır. Ortaklık Paddington'daki yerel ekonominin güçlü ve canlı kalmasına karar vermiştir. Dönüşüm projesi kapsamındaki alan içinde yeni iş imkânının yaratılması hedeflenmektedir. Yaratılan yeni iş olanaklarına erişimde yerel halka öncelik tanınmasına karar verilmiştir. Üçüncü eylem eğitim konusundadır. Ortaklık, eğitimi en yüksek önceliğe sahip alan olarak tanımlamıştır. Ortaklığın bu konudaki amacı başarıyı arttırmak için tasarlanmış bir dizi yenilikçi eğitim projesi aracılığıyla Paddington'ın geliştirilmesine yüksek seviyede yerel destek ve katılımı sağlamaktır [Paddington Regeneration Partnership,2002a]. Dördüncü eylem, kamu mekânları sağlamaktır. Paddington Dönüşüm projesi hem yeni kamu mekânları hem de kendine özgü bir kentsel çevre sunma olanağını sağlamaktadır [Paddington Regeneration Partnership,2000]. Kamu mekânlarının oluşturulmasında ortaklığın önemle üzerinde durduğu konu yeni gelişmelerin mevcut doku ile uyum ve bütünlük içinde olmasıdır. Bu hedef aynı zamanda kamu alanlarının oluşturulması yönündeki politikalarının başlangıç noktasını oluşturmuştur. Ortaklık bu doğrultuda yeni yapılanmış alanları mevcut doku ile bütünleştirici politikaları benimseyerek yapılandırılacaktır. Alanın bütününde ve diğer yerleşimler arasında olan veya

322 298 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri projenin sonucunda oluşabilecek coğrafi engelleri yok ederek birbiri ile bütünleşmiş ve kendi kimliğine sahip kentsel mekânlar oluşturmayı hedeflemektedir. Paddington kentsel dönüşüm projesi hakkında ortaya konan genel bilgiler Çizelge 1.1 de gösterilmiştir. Çizelge 1.1. Paddington Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Başlıklar Paddington Vadisi Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 380 Kamu arazisi oranı (%) 32 Beklenen proje süresi (ay) 124 Hanehalkı sayısı 3 Proje yaklaşık bedeli (sterlin) Yeni iş imkanı (adet) Paddington Dönüşüm Projesiyle 10 yıllık bir sürede ofis, konut, alışveriş, sağlık ve boş zaman faaliyetlerini içerecek şekilde yaklaşık 8000 dönümlük bir alanının yeniden yapılandırılması hedeflenmiştir. Proje hem alana olan ilginin sürdürülebilmesi hem de bölgenin algılanışını düzelterek Paddington'a yeni bir kimlik ve mekân yaratacak yüksek kaliteli kamusal alanlar oluşturmayı amaçlamıştır [Paddington Regeneration Partnership,2001]. Ortaklık yeni mekânların bir bütünlük içerisinde tasarlanmasına olduğu kadar yeni gelişmelerin mevcut kentsel doku ile birleştiği alanlara da özel ilgili göstermektedir. Paddington bölgesi dönüşüm öncesi konut yapı yüzdeleri Çizelge 1.2 de gösterilmiştir.

323 299 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Çizelge 1.2. Dönüşümden önceki konut yapısı yüzdeleri Başlıklar Paddington Vadisi(%) Müstakil konut 56 Apartman 32 Diğer 12 Londra Paddington Bölgesi kentsel dönüşüm projesi değerlendirmesi Proje ile birlikte kıyı kesiminde bulunan 32 hektarlık alanda Güney Londra nın yeni yüzünü yansıtan 279 lüks apartman ve 72 müstakil kullanımlı konut oluşturularak bu alanların satışından elde edilen gelir ile projenin sürekliliği sağlanmaktadır. Paddington projesi talebin yoğun olduğu bölgelerde geliştirilebilecek dönüşüm projelerine örnek olması açısından önemlidir. Proje, İngiltere'nin son dönem dönüşüm stratejilerini uygulamaktadır. Paddington Dönüşüm Projesi ekonomik anlamdaki dönüşümün yanı sıra toplumsal dönüşümü de sağlayarak toplumun tüm kesimlerinin yararlanmasına yönelik olarak geliştirilmiş bir proje niteliğindedir. Proje Avrupa nın en büyük dönüşüm alanı sayılmakla beraber Paddington Waterside Ortaklığı katılımcı yaklaşımlarıyla örnek kentsel dönüşüm projeleri arasında sayılmaktadır. Paddington kentsel dönüşüm projesi Çizelge 1.3 de ayrıtılı olarak değerlendirilmiştir.

324 300 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Çizelge 1.3.: Paddington Bölgesi Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Paddington Bölgesi Kentsel Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Islah Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Yan Etkileri Var/Yok Var Var-Yok Var Var Var Var Var Var Açıklama Büyük Londra Planı Güney Gelişim Raporu ve Londra Dönüşüm ofisinin belirlediği genel stratejiler kapsamında bölgesel gelişim ofisleri önderliğinde dönüşümünün sağlanması ana hedeflerdendir. Islah stratejileri kapsamında bölgenin ulaşım bağlantı noktasında bulunması nedeniyle az yoğun yapılaşmanın nehir kıyısı kesimi hariç olan alanlarda artarak yoğun yapılaşmış alanlar haline gelmiştir. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması ve kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi. Kent bütününde yeni bir yerleşim, yaşam ve rekreasyon alanları yaratılarak alanın ekonomik değerini arttırmış hem de kişiye istihdam sağlayarak kentin ekonomik yapısı üzerine geliştirici etkisi olmuştur. Çöküntü bölgeleri yerini Yeni apartman alanlarına, Rekreatif alanlara, Sağlık merkezlerine, Ticaret merkezlerine, bırakmıştır. Kent ve kentsel yaşam kalitesi artmıştır. Çöküntü bölgeleri dönüşmüştür. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Bu sayede alanda soylulaştırma yerine belirli bölgelerde dışarıdan üst gelir seviyesine sahip halk bölgeye gelmiştir. Bununla birlikte mevcut halk dönüşüm alanı içerisinde kalmıştır. Nüfus artışı, Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı.

325 301 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Crutibia (Brezilya) kentsel dönüşüm yaklaşımları Crutibia Brezilya nın en varlıklı güney kesiminde yer almaktadır. Tarım ağırlıklı bir eyalet olan Pranada nın başkentidir. Avrupa dan gelen göçlerle 19. yy. ikinci yarısından itibaren hızlı gelişen bir şehirdir. Son 30 yılda den e yükselen nüfusu ile Brezilya nın en hızlı büyüyen şehirlerinden biri olma yolunda ilerlemektedir. Şehir, büyük ve gelişmiş sanayi sektörü ile önemli bir endüstri ve ticari merkeze dönüşmüştür. Nüfusun büyük çoğunluğunun yaşam kalitesindeki tatmin edici gelişmeye rağmen, Crutibia nın nüfusunun %10 u hala banliyölerde yaşamaktadır. Bu oran diğer Latin Amerika şehirlerine göre düşük bir orandır. Bu banliyöler yavaş bir hızda belediyenin programları tarafından geliştirilmektedir. Crutibia kentsel dönüşüm uygulama projesi Crutibia Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi yerel yönetim ve yerel toplulukların ortaklığıyla gerçekleştirilen başarılı bir kentsel dönüşüm projesidir. Projenin asıl amacı sürdürülebilir bir kentsel çevre yaratılarak kent bütününde bozulan kentsel kısımların dönüşümünün sağlanması ve inşa projeleri için fonlar ve arazi temininin planlı bir şekilde yapılmasıdır. Projede, yaratıcı ve yeniliklerle dolu bir planlama yaklaşımı sürdürülebilir kentsel çevrenin yaratılması hedeflenmiştir. Oluşturulan yenilikçi konut finansman sisteminin asıl aktörü olan Crutibia Konut Şirketi (COHAB-CT, Crutibia Popular Housing Company) düşük gelirli kesimin konut edindirilmesini kolaylaştıran bir sivil toplum örgütüdür. 1970li yıllarda Crutibia Konut Şirketi yerel yönetim tarafından kurulmuş olan Kent Planlama Araştırma Enstitüsü (IPPUC-Institute of Research and Urban Planning) ile

326 302 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri ortak bir çalışma başlatmıştır. Bu çalışma ile kentin çöküntü bölgeleri ortaya çıkarılmış ve bu alanlarda yapılması gereken stratejiler planlanmıştır. Fikirlerinin sonucunda 1976 Crutibia Master Planı, şehrin gelecekteki gelişimi için sağladığı kapsamlı ve bütünleşik yaklaşım tarzı ile kentsel büyüme için yeni bir lineer model ortaya koymuştur. Plan tamamıyla uygulanmış ve yapılan kentsel dönüşüm yaklaşımları bu planı model alarak ortaya konmuştur. Bu yaklaşımlar Latin Amerika bütününde ilk defa uygulanmaya başlayan yaklaşımlar olmakla beraber kent ölçeğinde alınan plan kararlarıyla da uyumludur. Crutibia kentsel dönüşüm projesinin stratejik kararları Crutibia Konut Şirketi ve Kent Planlama Araştırma Enstitüsü ortaklığında gerçekleşen Crutibia Kentsel Dönüşüm Projesinin asıl hedefi yaratıcı ve yeniliklerle dolu bir planlama yaklaşımı ve sürdürülebilir kentsel çevrenin yaratılmasıdır hektar alan üzerinde oluşturulan projenin en önemli noktası konut finansman sistemindeki yenilikler ve stratejilerdir. Konut finansman sistemindeki gerekli olan kaynağın sağlanması için 1990 yılında Belediyeye ait Konut Yapım Fonu oluşturulmuştur. Bu fon, düşük maliyetli konut yapmak için özel girişimciye gerek kalmadan yeni gelişme izinleri üzerinden hesabına borç olarak kaydedilerek sermaye sağlamaktadır. Kent bütününde konutun finansmanı bu fonla sağlanmıştır. Kentin dönüşüm projelerini küçük birimlerle sınırlı tutarak inşaat şirketlerine fonlarla destek verilerek gecekondu bölgelerinde yaşayan halk için yeni konut inşa süresince konut sağlanmıştır. Bu sürecin sonunda yeni konut bölgelerinde yerleşim sağlanarak, mevcut dokunun korunması sağlanmıştır yılında dönüşüm projesindeki ekonomik stratejiler başarıya ulaşmış bu sayede konutun dönüşümü tamamlanmıştır. Yönetimsel stratejiler açısından proje birçok yasal düzenlemeyi gerekli kılmıştır. Amacı çevrenin ve yerel halkın ihtiyaçlarını karşılayacak bir gelişme sağlamak olan Crutibia Arazi

327 303 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Geliştirme ve Konut Programının hedefleri arasında bölgede yaşayan halkın yine aynı bölgede kalması için yeni yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Kentin merkez bölgesinde Ticaret kasabaları(villages of All Trades) ve Teknoloji Kenti kurularak istihdam yaratılmış ve yapılan çalışmalar neticesinde ortaya çıkan yeni konut teknolojileri kentsel dönüşüm alanlarında uygulanarak katılım en üst düzeyde sağlanmaya çalışılmıştır. Toplam proje süresi 10 yıl olarak planlanmıştır. Yenilikçi kentsel dönüşüm modeli ile yapılan dönüşümler sonucunda oluşturulan toplu taşım ve katı atık sistemleri kenti Dünya üzerindeki sürdürülebilirliğini sağlamış kentlerden biri haline getirmiştir. Crutibia kentsel dönüşüm projesi hakkında ortaya konan bilgiler Çizelge 1.4 de gösterilmiştir. Çizelge 1.4. Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Başlıklar Curitiba Kentsel Dönüşüm Projesi Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 340 Kamu arazisi oranı (%) 32 Beklenen proje süresi (ay) 124 Hanehalkı sayısı 4.5 Proje yaklaşık bedeli ($) 1.5 M Yeni iş imkanı (adet) Crutibia kentsel dönüşüm projesi değerlendirmesi Teknolojik Crutibia kenti yapıda yeni formlara öncülük etmesi ve düşük maliyetli konutta kaliteyi arttırmaya yönelik olarak üretilmiştir. Özel konut inşaat şirketleri yurt çapında yenilikçi ve bir dizi alternatif teknoloji kullanan düşük maliyetli konut tasarımları önermişlerdir ve bunların yirmisi seçilmiştir. Binaların akustikleri, termal performansları, yapı malzemelerinin dayanıklılığı açısından yenilikçidir.

328 304 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Ticaret kasabaları iş alanını ve konut alanını bir çatı altında toplama fikri ile gelişmiştir. Bu köyler, yoluna girmiş altyapı sisteminden, konutların etrafının yeşillendirilmesinden ve sağlık koruma işlerinden yararlanan standardın altındaki konut alanlarının aralarında konumlanmaktadırlar (Resim 1.3). Resim 1.3. Crutibia Bölgesi Dönüşüm Sonrası Durum Crutibia en çok yenilikçi kamusal ulaşım sistemi ile bilinmektedir. Sistem her gün in üzerinde yolcu tarafından kullanılmaktadır ve günlük yolculukların % 70 ini karşılamaktadır. Aynı zamanda Crutibia, Brezilya da hava kirliliğinin en düşük seviyelerde olduğu, trafiğin yoğun olmadığı ve ulaşımın hane halkı için az masraflı olduğu şehirlerden biridir. Yerel otobüs rotalarının eşmerkezli daireleri beş ana radyal (merkezden çıkan) rota ile birleşmektedir. Bu rotalar üzerinde metrobüs (articulated buses) her biri en

329 305 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri az 270 yolcu taşıyarak hareket etmektedir. Bunlar yeraltı sistemleri kadar hızlı hareket etmektedirler ama yeraltı sistemlerinin yapım masraflarının % 2 sinden azına denk gelmektedir. Şehir, aynı zamanda atık yönetimi politikaları ile Dünyaya önderlik etmektedir. Şehirdeki çöplerin üçte ikisinin geri-dönüşümü yapılmaktadır. Crutibia kentsel dönüşüm projesinde stratejik yaklaşımların tümüne uyularak kent bütününde sağlıklı bir çevre yaratılmıştır. Crutibia Kentsel Dönüşüm Projesi ekonomik anlamdaki dönüşümün yanı sıra toplumsal dönüşümü de sağlayarak toplumun tüm kesimlerinin yararlanmasına yönelik olarak geliştirilmiş bir proje niteliğindedir. Proje, Latin Amerika ülkeleri içerisinde bulunan Brezilya bütününde stratejileri ve yaklaşımlarıyla örnek olarak kullanılan bir modeldir. Crutibia kentsel dönüşüm projesi Çizelge 1.5 de ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir.

330 306 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Çizelge 1.5. Crutibia Kentsel Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Crutibia Kentsel Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Koruma Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Olumlu/Olumsuz Yan Etkileri Var/Yok Var Var Var Var Var Var Var Var Açıklama Alanda Crutibia Kent bütünü master planı çerçevesinde belirlenen lineer gelişim stratejilerine tam uyumlu ve birden çok alanı kapsayan dönüşüm projeleri bulunmaktadır. Koruma stratejileri kapsamında bölgenin mevcut dokusunun korunarak gelişiminin sağlanması ve kent bütünü planlarıyla tam uyumluluk sağlanmıştır. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması ve kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi bölgesel gelişim stratejileriyle uyumludur. Kent bütününde küçük birimlerde uygulanan dönüşüm projeleri ve ticaret Kasabalarının oluşturulmasıyla kişilik yeni istihdam alanı yaratılması sağlanmıştır. Çöküntü bölgeleri yerini rekreatif alanlara ve sağlık birimlerine bırakmıştır. Kentsel yaşam kalitesindeki gelişmelerin yanı sıra kent bütününde yetersiz bulunan sosyal donatı alanlarında artış sağlanmıştır. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Oluşturulan yasal düzenlemelerle bölge halkı kendi bölgesinde yada yakınındaki başka bir alanda kalmıştır. Yeni istihdam olanaklarından bölge halkı yararlanmıştır. Yeni sosyal donatı alanları ile sosyal yapı iyileştirilmiştir. Kentte bulunan sağlıksız sanayi alanları kent dışına çıkarılmış ve lineer gelişme sayesinde hava koridorları oluşturularak temiz bir çevre yaratılmıştır.

331 307 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Seul (Kore) kentsel dönüşüm yaklaşımı 1960ların sonunda Kore deki hızlı kentleşme ve neden olduğu çarpık yerleşimler için kentsel temizlik stratejileri oluşturmuştur. 1970lerin başında gecekondu alanlarının yıkılması olarak başlayan bu program 2000li yılların başında büyük ölçekli bir kentsel dönüşüm projesine dönüşmüştür gecekondu yerleşimi yıkılarak yerine yeni konut ünitesi ve 228 dönüşüm bölgesi oluşturulmuştur. Kentli nüfusun toplam nüfusa oranı 1960lı yıllarda %36 seviyelerindeyken 1999 yılında bu oran %87 oranlarına çıkmıştır. 1970lerden itibaren kısım kısım dönüşüm projeleriyle bu oran azaltılmaya çalışılmıştır. Dönüşüm projeleri kârlı yatırımlar olması sebebiyle özel şirketler bu projelere dâhil olmuştur. Özel şirketlerin elde ettiği büyük kârlar nedeniyle gecekondu alanlarında yaşayan halk dönüşümden gerekli yararı sağlayamamıştır ve sonucunda dönüşüme karşı sosyal birliktelik kurulmuştur. Bu protestolar en büyük sosyal sorun haline gelmiştir. Bu protestoların sonucunda paydaşlarla birlikte dönüşüm projelerinde düzenlemeler yapılarak son haline getirilmeye çalışılmıştır. Yerel yönetimin de etkisiyle özel sektör ile halk katılımı ortaklığı sağlanabilmiştir [Lee, 2000] yılında 392 dönüşüm bölgesinden 258 adedi bitirilmiş, 85 i devam etmekte ve 49 adedi başlanmamıştır. Toplamda projeyle birlikte 140 bin niteliğini kaybetmiş konut dönüşüm projesi içerisine dâhil edilerek 270 bin yeni konut oluşturulmuştur [Seong, 2002] (Resim 1.4).

332 308 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Resim 1.4. Seul Bölgesi Kentsel Dönüşüm Alanları Genel Şeması [Kwang, 2000] Toplu olarak ortaya çıkarılan kentsel dönüşüm modeli kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan biri Jae-Gae-Bal (JGB) adıyla bilinen yerel konut dönüşüm modeli, diğeri ise özel sektörün yaptığı ve daha küçük alanları kapsayan Jae-Gun-Chuk (JGC) adıyla bilinen konut dönüşüm modelidir. Hapdong kentsel dönüşüm ve uygulama projesi Yerel dönüşüm programı Jae-Gae-Bal(JGB), 1970lerin başında gecekonducular için dönüşüm programı olarak tasarlanmış ve sonra düşük standartlı konut iyileştirme çözümleri olarak geliştirilmiştir. JGB, 1980lerin başında Hapdong bölgesi dönüşümü olarak bilinen ortaklık kalkınma metodu ile tekrar önem kazanmıştır. Uygulanan yöntem mal sahipleri derneği ve özel sektör arasındaki akdi ortaklığa dayandırmıştır.

333 309 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Projenin amacı, finansman modeli ile yenilikçi bir çalışma olan alanın, paydaşların tümünün kazanç sağlayabilecekleri bir bölge haline getirmektir yılında başlayan Hapdong dönüşüm projesinde, mevcut halk arsayı, inşaat şirketleri ise maddi olanakları temin etmişlerdir. Halk ve inşaat firması dönüşüm projesinin başından itibaren aynı tarafta yer alan paydaşlardan olmasına rağmen dönüşüm projesini diğer projelerden ayıran temel farkı bağımsız finansman modelidir. Bu finansman modelinde halk başlangıç proje masraflarına katkı sağlamamıştır. Paydaşlardan olan özel sektör girişimcileri ise kâr amaçlı çalışmalar yapmışlardır. Proje içerisindeki konutlar inşaat öncesi satılarak proje finansmanını uygulanabilir kılmıştır ve ilave konut satışından elde edilen gelir projenin tamamlanmasına olanak sağlamıştır. [Chang and Jong, 2003]. Hapdong kentsel dönüşüm projesinin stratejik kararları Hapdong dönüşüm yaklaşımında, şehir yönetiminden ziyade Mal Sahipleri Birliği dönüşüm projesinin uygulayıcısı konumundadırlar. Yöntem, Mal Sahiplerinin Birliğinin dönüşüm projesiyle birlikte ilerleyecek inşaat şirketlerini seçmesi ve ardından tüm paydaşların kâr elde edebilmesi için yoğunluk artışına gidilmesi şeklinde tasarlanmıştır. [Koh and Yoon 2002]. Yaklaşık 1500 hektar olan proje alanında dönüşüm öncesi ve sonrası yapılan çalışmalar Resim 1.5 de ortaya konmuştur.

334 310 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Resim 1.5: Dönüşümden önce ve sonra Hapdong Bölgesi [Chang and Jong 2003] Yerel yönetim Hapdong dönüşüm projesinde, öncelikli dönüşüm alanı olması gereken yerleri sınıflandırmak üzere alan araştırması yapmıştır. Ardından, dönüşüm alanındaki mal sahipleri, mal sahipleri derneğine başvurmuşlar ve ortak olarak bir inşaat firması seçmişlerdir. İnşaat firmaları dönüşüm alanında yaşayan insanlar için dönüşüm süresince kirada oturacakları konut maliyeti için kredi ayarlamıştır. [Koh and Yoon 2002]. Resim 1.6. Dönüşümden önceki ve sonraki konut alanları [Seong 2004]

335 311 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Projeden önce müstakil evlerde yaşayan halk toplam nüfusun %67.5 ini oluşturmakta iken dönüşüm projesinden sonra halkın yaşadığı konut tipi apartman olmuştur. Bu fark Resim 1.6 da gösterilmektedir. Çizelge 1.6 da kentsel dönüşüm projesine dair bilgiler görülmektedir [Seong 2002]. Çizelge 1.6.: Hapdong projesi hakkında genel bilgiler Başlıklar Hapdong Kentsel Dönüşüm Projesi Mevcut konut stoğu 2368 Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 160 Kamu arazisi oranı (%) 45,4 Beklenen proje süresi (ay) 84 Hanehalkı sayısı 4.5 Bitirme zamanı (yıl) Yeni iş imkanı (adet) 2337 Mal sahipleri için minimum nakit yükümlülüğü gerektiren uygun dönüşüm alanları bulunmuştur. İnşaat firmaları proje maliyetlerini düşürmek için halkı yeni konut ünitelerinde yaşamak için ikna etmeye çalışmışlardır. Bu sayede inşaat şirketleri nakit ödemek zorunda kalmayarak projenin devamlılığını sağlamıştır. Alternatif olarak, hükümet yeni yapılan evlerin yapımından önce satışını kabul ederek, inşaat şirketlerinin nakit yükümlülüğünü azaltmada yardımcı olmuştur. Bunun yanı sıra halk hakları karşılığı edindikleri konutları satmak istememiş ve bu da beraberinde talebin daha da artmasına sebep olmuştur [Chang and Jong 2003]. Proje toplamda 12 yıllık bir zamanda fiziksel düzenlemenin yanı sıra sosyal ve ekonomik düzenlemeler ile 2300 yeni iş imkânının yaratıldığı bir alan olarak tasarlanmıştır.

336 312 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Hapdong kentsel dönüşüm projesinin değerlendirmesi 1980lerde Seul de konut teminindeki eksikliğin kronik bir problem olduğu ve Hopdong dönüşüm programının konut temin etmede önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. Fakat diğer taraftan mevcut konut dokusu yıkılarak yoğun konut dokusunun alanda ortaya çıkması altyapı problemlerini beraberinde getireceği de bir gerçektir. Buna ek olarak, dönüşüm alanlarının birçoğu yamaçlarda konuşlanmıştır ve yeni inşa edilmiş gökdelenler bu alanların üzerine geliştirilmiştir (Bknz. Resim 1.7). Resim 1.7. Proje Alanı ve Apartman Bölgesi [Koh and Yoon 2002] Hapdong dönüşüm projesi ile yeni oluşturulan konut sayısı mevcut konut sayısının iki katına ulaşmıştır. Örneğin, 1991 yılında Hapdong da tamamlanan konut dönüşüm projesi ile 1634 ünite konut inşa edilmiştir. Bu sayı dönüşüm öncesinde 724 ünite olan toplam sayının iki katından da fazladır. Dönüşüm kapsamında orta sınıf halk için yeni konut üniteleri bir değer kazanma süreci olarak değerlendirilmiştir. Buda alanda yaşayan halkın yeni gelen orta üst sınıftan olan halk ile bütünleşmesinde zorluklar yaratmıştır [Chang and Jong 2003]. Hapdong dönüşümü kamu yardımı olmadan ve yeni konut bölgeleri ortaya çıkmadan yapılan satışlarla standart altı konut bölgelerinin iyileştirmesini

337 313 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri sağlamıştır. Hapdong dönüşümü kamu yardımı olmadan ve yeni konut bölgeleri ortaya çıkmadan yapılan satışlarla standart altı konut bölgelerinin iyileştirmesini sağlamıştır. Dönüşüm projesi sonucu mevcut halkın bir kısmı konutları satarak yüksek oranda gelir elde etmişlerdir. Bu bağlamda Hapdong dönüşüm projesi düşük gelirli halk için bir çeşit gelir yardımı sağlamıştır. Proje Güney Kore nin en büyük dönüşüm alanı olmakla beraber özel sektör ve halkın katılımcı yaklaşımları ve oluşturulan örnek model ile bölgenin en önemli projeleri arasında sayılmaktadır. Hapdong kentsel dönüşüm projesi Çizelge 1.7 de ayrıntılı olarak incelenmiştir.

338 314 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Çizelge 1.7. Hapdong Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Hapdong Kentsel Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Islah Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Yan Etkileri Var/Yok Var Var-Yok Var Var Var Var Var Var Açıklama Hapdong Kentsel Dönüşüm Projesi Mal Sahipleri Birliği nin yapmış olduğu önemli projelerdendir. Kentsel Dönüşüm kentin mastır planlarındaki ana stratejiyi oluşturması nedeniyle kent planlarıyla entegrasyonu tamdır. Koruma stratejileri kapsamında bölgenin mevcut dokusunun korunarak gelişiminin sağlanması ve kent bütünü planlarıyla tam uyumluluk çerçevesinde uygulanması sağlanmıştır. Az yoğun konut alanları yerini yoğun konut alanlarına bırakmıştır. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması ve kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi bölgesel gelişim stratejilerine uyumu göstermektedir. Ekonomik yapıyı geliştirici etkisi, dönüşüm sonrası birçok yeni iş kolunun ve servisin alanda ortaya çıkmasıdır. Bunun yanında alanda çalışan inşaat şirketlerinin oluşturduğu artı kazanç bulunmaktadır. Çöküntü bölgeleri yerini sağlıklı konut birimlerine bırakmıştır. Bunun yanında ticaret ve kültür alanları oluşmuştur. Kent bütününde atıl durumdaki konut alanları yerini sosyal konutlara bırakmıştır. Kentsel yaşam kalitesindeki gelişmelerin yanı sıra kent bütününde yetersiz bulunan sosyal donatı alanlarında artış sağlanmıştır. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Bu sayede alanda soylulaştırma yerine belirli bölgelerde dışarıdan üst gelir seviyesine sahip halk bölgeye gelmiştir. Bununla birlikte mevcut halk dönüşüm alanı içerisinde kalmıştır. Kentte bulunan kullanılmayan sağlıksız konut alanları ortadan kaldırılmış ve kent bütününde sağlıklı konut alanları oluşturulmuştur.

339 315 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Poblenou (İspanya) kentsel dönüşüm yaklaşımları Barselona tarih boyunca İspanya'nın sanayi ve ticaret merkezi olmuştur. 19. yy.da İspanya sanayileşmesinin çekirdeği iken bugün, 21. yy.da yeni bir kimliğe bürünerek; yeni teknolojik devrimle bütünleşmiş ve bilgi kenti olmuştur. 1980lere kadar Barselona için alınan tüm planlama kararları, sanayiyi desteklemek üzere geliştirilmiştir sonrası sanayileşme modelinden yeni teknoloji ağırlıklı modele geçişte sağlanmaya başlamıştır. Geleneksel sanayi sektörü, daha üst düzey teknoloji kullanan, daha dinamik sektörlere örneğin Bilgi ve İletişim Sektörüne (Information and Communication Technology Sector ICT) göre daha düşük değer üretir. Bilgi ve İletişim Sektörüne geçişle birlikte daha yüksek değerler elde edilmesi amaçlanmıştır. Ancak yeni teknolojiler üst düzey işgücü ve organizasyon gerektirmektedir. Diğer yandan bu sektör, uluslararası rekabetin en yoğun yaşandığı sektör olduğu için sürekli yenilenmesi ve dinamik olması gerekmektedir. Bu nitelikteki yeni sektöre sektörü) ICT sektörü adı verilmiştir. Pek çok kentte kuvvetli iletişim altyapısı ile birlikte yaratıcılığa ve araştırmaya ortam hazırlayan merkezler geliştirilerek bu sektöre uyum sağlanmaktadır. Bu merkezler dışında tüm kenti bu yeni sektörle uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Bu da kentte yaşam kalitesinin ve çevresel kalitelerin arttırılması demektir. Yeni teknolojilere duyarlı yeni sektörleri geliştirmek için eski sanayi alanları yerine yerleşime uygun alanlara dönüştürülmesi yaygın olarak kullanılan bir yaklaşımdır [Erden,2003]. Poblenou kentsel dönüşüm ve uygulama projesi Poblenou, sanayi devrimi süresince yeni fabrikaların kurulduğu ve bu fabrikalarda çalışan işgücünün yaşama alanıdır. Bölge kentin eski şehir

340 316 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri olarak kabul edilen bölgenin yakınında ve deniz ile bağlantısı bulunan değerli arazilerin olduğu alandır (Şekil 1.1). Dönüşüm projesinin amacı yeni üretim sürecinin bu bölgeye uyumunu ve hedeflenen kentsel koşulları sağlamaktır. Bu hedefler, kentin bilgi kenti olma yolundaki vizyonunu destekler. Poblenou projesinin öne çıkan en önemli yaklaşımı; Poblenou halkının mevcut yaşam alanını terk ederek, alanın iyileştirilmesi sonrasında konut giderlerini ekonomik olarak karşılayamayacakları gerekçesi ile kentin başka alanlarına taşınmasıdır. Şekil 1.1. Barselona Kenti İçinde Poblenou Alanının Konumu [Erden,2003] Barcelona Belediyesi, 2001 de kurduğu Barcelona S.A. özel şirketiyle projeyi belediye adına yürütmekte ve finanse etmektedir. Projenin paydaşları Barcelona S.A. özel şirketi, sivil toplum örgütleri ve yerel halktır. Modelin temel özelliği projenin bir kent vizyonu geliştirme projesi olmasıdır. Poblenou projesi ile yerel yönetim, bölgenin küresel kentler arasındaki

341 317 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri yarışabilir bir kültür kenti ve bilgi kenti olma rolünü üstlenmesini sağlamışlardır. Proje işlevini yitirmiş bir alana yerleşim, ekonomi ve kültür alanı yaratılmasını hedeflemiştir. Bu hedef ikiye ayrılmaktadır. Birinci hedef eski bir sanayi merkezi olan Poblenou'yu teknoloji ve araştırmaya yönelik yeni fonksiyonlar ve konut alanları açmaktır. Konut alanları dışında bölgeye kişilik istihdam sağlanacaktır. Bu bölgenin zon numarası 22a iken yeni durumda olarak tanımlanacaktır. Bu da alanın yeni kimliğine uygun bir kodlamayı ifade etmektedir. Diğer hedef, alanda mevcut konutların onarılması ve yenilenmesidir. Alanın %90'ı 1953'ten önceki norm ve standartlarına göre yapılmış 4614 konuttan oluşmaktadır. Bu tarihten sonra sanayi alanlarında konut yapımı yasa ile engellenmiştir. Buna karşın sınırlı sayıda da olsa yasadışı sayılabilecek konutlar yapılmıştır. Bölgede yer alan konutların dönüşüm kararlarına uygun olup olmamaları dönüşümün önemli bir ölçütü olmuştur. Belediye, Stratejik alan olarak nitelendirdiği 6 alanı, toplam m2, yani alanın %47sini kendi işletmekte ve büyük yatırımları gerçekleştirmektedir (ulaşım altyapıları, kamusal alanlar, telekomünikasyon). Bu alanlardaki dönüşüm, alanın genel olarak dönüşümünü tetikleyecek ve yeni kentsel yapının temelini oluşturacak yatırımlardır. Diğer alanlar ise özel sektör tarafından geliştirilecektir. Dönüşüm alanının farklı kısımlarında ekonomik ve sosyal gereklilikleri karşılamasını için farklı tür planlar ortaya konmuştur. Bunlar; tek ada için planlar, m2 üzeri parseller için planlar, endüstri binaları için planlar, konut cepheleri için planlar, belli yatırımlar için planlar şeklindedir. Alanda faaliyet gösteren eski sanayi, taşımacılık ve depolama alanları da kentin dışına taşınmıştır. Yeni fonksiyonlara yetecek kadar bir servis alanı

342 318 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri bırakılmıştır. Resim 1.8. :Poblenou Projesi Öncesi Kent Dokuları Poblenou bölgesinde proje öncesinde belirgin farlılık gösteren üç kentsel doku fotoğrafı görülmektedir Resim 1.8 de kentsel dönüşüm projesi öncesi dokuya ait fotoğraflar görülmektedir. İlk fotoğrafta konut ağırlıklı bir doku, ikinci fotoğrafta sanayi ve depolama ağırlıklı bir doku, son fotoğrafta ise karma yapıdaki kentsel doku görülmektedir. Poblenou kentsel dönüşüm projesinin stratejik kararları Projede belediye etkin bir paydaştır. Barselona Belediyesi Metropoliten Plan'ın yeni sektöre uyumu ve Poblenou'nun dönüşümü için özel bir süreç başlatmıştır. Bu süreçte farklı kurumların, profesyonellerin, özellikle ITC (enformasyon ve iletişim teknolojisi) sektörünün ve kültür uzmanlarının katkısı olmuştur. Bu proje için özel yasal düzenlemeler oluşturulmuştur ve özel bir altyapı planı hazırlanmıştır. Poblenou kentsel dönüşüm projesi hakkındaki bilgiler Çizelge 1.8 de gösterilmiştir.

343 319 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Çizelge 1.8.: Barcelona Poblenou Projesi hakkında genel bilgiler Barcelona Poblenou Kentsel Başlıklar Dönüşüm Projesi Mevcut konut stoğu 4164 Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 160 Kamu arazisi oranı (%) 47 Beklenen proje süresi (ay) 124 Hanehalkı sayısı 4 Bitirme zamanı (yıl) 10 Yeni iş imkanı (adet) Projenin finansmanı özel sektör ve yerel yönetim işbirliği içinde elde edilmiştir. Alanın kendi kaynakları da projenin farklı aşamalarında finansı sağlamıştır. Projenin gerçekleşmesindeki en önemli kurum Belediye ve Belediyenin kurduğu özel şirkettir. Poblenou Projesi politik ve kültürel hedefleri doğrultusunda Barselona kenti için geliştirilen vizyonun bir aracı olmuştur. Belediye'nin projenin hayata geçirilmesinde işbirliği yaptığı diğer bir paydaş da bilgi ve iletişim sektörü firmaları olmuştur. Kültür uzmanları projenin oluşturulmasında önemli bir rol oynamıştır. Poblenou kentsel dönüşüm projesinin değerlendirilmesi Geleneksel bir sanayi bölgesi olan ve kısmen de konutların yer aldığı Poblenou'da geliştirilen yeni fonksiyonlar, bilgi ve iletişim sektörü, araştırma merkezleri, tasarım birimleri, kültür fonksiyonları, konut alanları, ofisler, otel ve restoranlardır. Mevcut halkın bölgeyi terk ederek soylulaştırma tarzı bir dönüşüm yaşanması projenin başarısızlığına işaret etmektedir. Bunun yanında birçok sektörün içerisinde bulunduğu alan teknik ve idari stratejiler açısından birçok başarıyı üzerinde taşımaktadır. Projenin başlangıcından beri 12 yıllık sürede; Alanın %68i yeniden düzenlenmiş, 101 iyileştirme planı hazırlanmış, 101 iyileştirme planının %67si

344 320 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri başlamıştır. 101 planda önerilen yeni üretim aktiviteleri, sosyal konut, donatılar, teknik hizmetler için verilecek inşaat hakkı m2 dir. Özel sektör desteği yüksektir. 102 planın 69 u özel sektör tarafından hazırlanmıştır. Bunlardan üretim faaliyetleri için m2 planlama izni verilmiştir yeni istihdam yaratılmıştır. Aynı zamanda Barcelona nın doğu bölgesinin yenilenmesi açısından önem taşıyan bu proje, diğer kentsel projeler ile ilişkilendirilerek şehrin doğu tarafına tamamen yeni bir düzen getirilmeyi amaçlamış ve başarmıştır. Poblenou kentsel dönüşüm projesi Çizelge 1.9 da ayrıntılı olarak incelenmiştir.

345 321 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Çizelge 1.9. Barcelona Poblenou Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Barcelona Poblenou Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Koruma Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Olumlu/Olumsuz Yan Etkileri Var/Yok Var Var Var Var Var Var Var Var Açıklama Kentin güneydoğusundaki eski sanayi alanının kentle bütünleştirilmesi kentin master planındaki en temel stratejidir. * Barselona kentinin ekonomik ve kültürel gelişmesinin hedefleri birlikte geliştirilmiştir. * Kentin bilgi kentine dönüştürülmesi vizyonuna yönelik tekno-park olarak geliştirilmiştir. * Poblenou, Barselona kent merkezindeki tarihi dokunun hemen yanında bulunmaktadır. Alanın yenileşmesi, yerel kimliğin korunması için gerekli görülmüştür. * Bölgedeki tarihi sanayi yapılarının ve alanlarının yeni kullanımlarla korunarak, konut ve diğer aktiviteler için yeniden kullanıma açılması sağlanmıştır. * Kentin güneydoğusunun kıyı ile bütünleşmesi * Konut stoğunun değerlendirilmesi * Yeni teknolojiler ve üretimin yeni biçimleri ile kültür üretimi ve yaygınlaştırılması * Özellikle sanatçılara yönelik olarak oluşturulan sanat atölyeleri ile kentin bu bölgesine yeni bir imaj kazandırılması * Olimpik Köy, Marina, kültür tesisleri ve sanat atölyeleri ile yeni iş alanları oluşturulmuştur. * Alanın turistik çekim kuvveti, yoğun turist akımı sağlamaktadır. * Restore edilen binalar, kentin konut açığını ortadan kaldırarak gelişimi ekonomik olarak desteklemiştir. Eski sanayi alanı * Yeni Konut Alanları * Yeni Kültürel Alanlar * Yeni Rekreasyon alanlarına dönüşmüştür. Kentsel kalitenin artması konut alanlarının yenilenmesi kirliliğin önlenmesi kentle kıyının entegrasyonu kıyı kullanımının sağlanması 1970'den 1990lara kadar nüfus kaybeden, terk edilmiş ve çöküntü halindeki alanın yeni kullanımlar sonucu bir prestij alanına dönüşmesi sonucu, alanın eski kullanıcıları, yerine kentin seçkinlerinin ve turistlerin kullandığı bir alan haline gelmiştir. Alanda yaşayan yaşlı ve işçi nüfusu buradan ayrılmış ve yerine genç bir nüfus yerleşmiştir. Poblenou projesi soylulaştırma amaçlı bir projedir. Kirlilik yaratan sanayinin, kültür sanayine dönüştürülmesi yoluyla, Barselona kıyılarının kullanılan, yaşayan temiz alanlara dönüştürülmesi sağlanmıştır. Büyük yeşil alanlar yaratılmış, kente açık kamusal alanlar kazandırılmıştır.

346 322 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Amsterdam (Hollanda) kentsel dönüşüm yaklaşımları Amsterdam daki mevcut kentsel yenileme politikası 1990lı yıllarda şekillenmiştir. Vinex Programı dâhilinde Hollanda'da birçok bölgede yeni kentsel gelişme planları oluşturulmuştur. Programın hedefi, yeni kentsel alanlara yönelik planların niteliğine odaklanmak ve geleceğin kent modelleri tasarlamaktır. Bu sürece paydaş olarak tasarımcı, özel sektör, yerel yönetim ve kamunun dâhil edilmesi hedeflenmiştir. Programın kapsamında, yılları arasında Hollanda'nın dört bir yanında inşa edilmesi planlanan konut yer almaktadır. Amsterdam'ın doğusunda yer alan Bijlmermeer bölgesi de 1992 yılında Vinex Programına konut alanı olarak dahil edilmiş ve kentsel dönüşüm projesi ilan edilmiştir [Helleman and Wassenberg, 2004]. Amsterdam doğu bölgesi kentsel dönüşüm ve uygulama projesi 1966 yılında kentleşmenin ilk adımları atılan Bijlmermeer in ilk konutu 1968 yılında yapılmıştır. 40 senelik bir dönemde bölge, beklenenden çok üst düzey bir gelişim göstermiştir. Amsterdam ın Doğu bölgesi, 130 dan fazla farklı milliyet ve kültürden oluşan in üzerinde nüfusa sahiptir [Priemus 2004]. Bijlmermeer kentsel dönüşüm projesi, her biri kendi amaçlarına ulaşmayı hedefleyen Güneydoğu Bölge Konseyi, Amsterdam ve Rochdale Konut Birliğinin ortak toplumsal hareketidir. Bu büyük konut alanının kentsel dönüşümü, ölçeği ve maliyetiyle Hollanda nın tek örneğidir. Projede, kentsel kalkınma, sosyal, ekonomik ve kamu alanlarının yenilenmesi beraber yürütülmektedir.

347 323 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Bijlmermeer kentsel dönüşüm projesi sadece konut, alışveriş merkezi, tesis ve altyapı inşası değil aynı zamanda yaklaşık yaşayanı da etkileyecek sosyal projeleri de kapsar. Proje yaklaşımı sosyal stratejiye dayanan fiziksel bir yenilenmedir. Oluşturulacak konutların %30unun kiralama yoluyla, geriye kalanının satılma yoluyla proje finansmanı sağlanmıştır. [Boxmeer and Beckhoven 2005]. Resim 1.9: Bijlmermeer Proje alanındaki konutlar [Wassenberg 2004] yılları arasında, 31 geniş bloğun içinde her biri 10 ar katlı ve 200 metre uzunluğunda konut inşa edilmiştir (Bkz Resim 1.9). Bölgedeki apartmanlardan %90 ı yüksek katlı konutlardan oluşmaktadır. Bu monotonluğun sonucu olarak, 1990 da radikal planlar tanıtılmış ve 1992 de de işleme konulmuştur.

348 324 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Planlar kapsamında, alçak katlı konutları da içeren yeni konut alanları planlanırken, eski konutların 4 te biri yıkılmış, bir kısmı satılmış ve kalanlar ise geliştirilmiş ve ıslah edilmiştir. Kentsel dönüşüm ile bölgede yaşayan mevcut halkın bölgede kalması sağlanmıştır. Bunun yanında bölgeye yeni yaşam alanları da eklenmiştir. Bijlmermeer planlarının temel ilkelerinden biri olan trafik ayrımı kanal yollarını yer seviyesine getirerek motorize ve motorize olmayan trafiği karıştırarak değiştirilmiştir. Fiziksel yenilenmenin yanında planlara hem sosyal ve ekonomi çözümleri hem de yaşanabilirliği yükseltmek için yoğunluk artışına gidilmiştir. Bijlmermeer deki sosyal dönüşüm özellikle iş imkânı yaratmaya odaklanmıştır. İş danışma bürosu kurulmuş, yetişkinler için eğitim imkânı sağlanmış, etnik girişimcilik desteklenmiştir [Vermeijden 2001]. Projenin başladığı yıllarda Bijlmermeer bölgesinin ulaşım eksiklikleri nedeniyle kent ile entegrasyonu sağlanamamıştır. Fakat 1980 lerin ortalarından bu yana açılan birçok tesis, metro hattı, Ajax futbol takımının yeni stadı, büyük sinemalar ve tiyatrolar sayesinde bu sorunun üstesinden gelinmiştir. Hollanda daki en pahalı ofislerden biri buradaki tren istasyonunun karşısına yapılmıştır. Tüm bu pozitif gelişmeler, ilave konutlar için talep ve birçok farklı iş imkânı yaratarak Bijlmermeer in imajının yeniden oluşmasına yardımcı olmuştur [Hulsbergen and Stouten 2001]. Resim 1.10 da oluşturulan yeni konut bölgesi gösterilmektedir.

349 325 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Resim 1.10: Petek Şeklindeki Geniş Bloklar (Wassenberg 2004). ve Yüksek Katlı Apartmanlar (Wassenberg 2004). Amsterdam doğu bölgesi kentsel dönüşüm projesinin stratejik kararları 2002 de yapılan değerlendirme ve konut araştırmasından sonra Yaklaşımın son Planı adı ile 2010 a kadar olan süreç için Bijlmermeer kentsel dönüşüm programı onaylanmıştır. Son yaklaşım adı Bijlmermeer de henüz fiziksel olarak yenilenmeyen son alanları kapsaması nedeniyle verilmiştir. Bijlmermeer deki dönüşüm bittiğinde yüksek katlı blokların yarısından fazlası yıkılarak yerini az katlı apartmanlar ve müstakil aile konutları alacaktır. Toplam 3000 dönüm alan içerisinde kadar konut dönüşümü ve 4800 adet yeni konut yapılmıştır. Alan üzerinde tasarlanan yerleşmede 2500 konut ünitesi yer almaktadır. Bu da yaklaşık hektar başına 160 konut gibi bir yoğunluğa denktir [Verhage 2005]. Proje sonrası Bijlmermeer in tarihi kimliğinin devamı için belirli konutlar dönüşüm dışı bırakılmıştır. Bu bölge Bijlmermuseum olarak adlandırılmaktadır. Bu bölgenin ortasında 1992 yılında bir apartmana çarpan Boeing in olduğu bir anıt bulunmaktadır [Verhage, 2005]. Resim 1.11 de 1992 yılı kentsel dönüşüm öncesi ve 2010 yılı kentsel dönüşüm sonrası bölge gösterilmektedir.

350 326 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Resim 1.11: 1992 yılı kentsel dönüşüm öncesi ve 2010 yılı kentsel dönüşüm sonrası bölge [Wassenberg 2004]. Bijlmermeer deki yeni konutlar tamamlandığında oluşturulacak konutlar ilk olarak yıkımdan dolayı evlerinden ayrılmak zorunda bırakılan insanlara önerilmektedir. İkinci öncelikli olarak Bijlmermeer deki diğer konut sahiplerine önerilmektedir. Üçüncü ve dördüncü ise Amsterdam dan gelen insanlara ve ülkenin geri kalanlarına ayrılacaktır. 1990lardaki bütünleşmiş politika 21 yüzyılda son yaklaşım içinde devam etmektedir. Oluşturulan planlar iş alanları, kiliseler, camiler, oteller, gündüz bakım merkezleri ve stüdyolar gibi daha fazla sosyal ve ekonomik imkânlar kadar yeni park alanları, toplu taşıma, eğitim imkânları ve dinlenme alanlarını içermektedir. Dönüşümün diğer bileşeni olan sosyal-ekonomik dönüşüm alanda fiziksel dönüşüm ile aynı zamanda başlamıştır. Alanda büyük ve küçük ölçekli yaklaşık yüz kadar proje 56 milyon $ maliyetle kurulmuştur. Bunlara örnek olarak Kadın güçlendirme merkezleri, spor ve oyun alanları, uyuşturucu bağımlıları için bakım merkezleri sayılabilir [Boxmeer and Beckhoven 2005].

351 327 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Amsterdam Doğu Bölgesi hakkında ortaya konan genel bilgiler Çizelge 1.10 da gösterilmiştir. Çizelge 1.10.: Doğu Liman Bölgesi Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Başlıklar Amsterdam Doğu Liman Bölgesi Dönüşüm Projesi (4 yarımada) Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 100 Kamu arazisi oranı (%) 40 Beklenen proje süresi (ay) 124 Hanehalkı sayısı 3,7 Proje yaklaşık bedeli ($) 4 M Yeni iş imkanı (adet) Amsterdam doğu bölgesi dönüşüm projesi değerlendirmesi Bijlmermeer dönüşüm projesi ile kentsel rantta gözle görülür bir artış ortaya çıkmıştır. Bijlmermeer in yenilenmesi, alanın boyutları ve yenilenme yaklaşımı nedeniyle bölgenin öncü örneğidir. Projenin başarısı birbirlerini destekleyen beş koşulla oluşmuştur. Bu koşullar Bijlmermeer yaklaşımının karakteridir. Başarı için ilk koşul Amsterdam Arena bölgesi çevresindeki gelişmedir. Bu Bijlmermeer bölgesinin izolasyonunu kaldırmış ve bunu ağ şehrinin bir parçası haline getirmiştir. Ikinci koşul üç farklı stratejinin kurgulandığı bir birleşim olan birleştirici yaklaşımdır. Bijlmermeer in dönüşümündeki üçüncü koşul çözümler için araştırmadır. Dördüncü koşul finansal boyutudur. Merkezi Konut Fonu bölgedeki tüm maliyetlerin yarısını karşılayacak şekilde ortaya konmuştur. Projenin diğer yarısının finansmanı yapılan konutların bir kısmının satılması ve kiralanması ile karşılanmaktadır. Başarı için beşinci ve son koşul ise mevcut bölge halkı ile hareket edebilmektir [Boxmeer and Beckhoven 2005].

352 328 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Projenin ülke genelinde uygulanan bütüncül politikalar ve programların dâhilinde gerçekleştirilmiş olması önem taşımaktadır. Proje alanına kentsel dönüşümle birlikle yaklaşık 1000 kişilik yeni istihdam olanağı sağlanmıştır. Proje Hollanda bütününde yapılan en başarılı proje olarak değerlendirilmektedir. Bijlmermeer kentsel dönüşüm projesi Çizelge 1.11 de ayrıntılı olarak incelenmiştir. Çizelge Doğu Liman Bölgesi Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Amsterdam Doğu Bölgesi Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Koruma Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Olumlu/Olumsuz Yan Etkileri Var/Yok Var Var Var Var Var Var Var Var Açıklama Amsterdam Doğu bölgesi Dönüşümü kent bütününde uygulanan Mastır planlarıyla tam bir uyum halindedir. Güneydoğu bölge konseyi, Amsterdam ve Rochdale Konut Birliğinin ortak girişimleri ile oluşturulan bütüncül bir kentsel dönüşüm projesidir. Koruma stratejileri kapsamında bölgenin mevcut dokusunun korunarak gelişiminin sağlanması ve kent bütünü planlarıyla tam uyumluluk çerçevesinde uygulanması sağlanmıştır. Sadece fiziksel bir proje olmayıp konutu ilgilendiren sosyal bir projedir. Bölgesel gelişim stratejilerinden olan VİNEX programı dâhilinde yapılan kentsel dönüşüm uygulaması kent bütününde dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün yapılmasını sağlar. Kent bütününde ekonomik yapıyı geliştirici etkisi, atıl durumdaki kullanılmayan ve kentsel yoksunluğun en üst düzeyde hissedildiği alanlar üzerine yeni işlevler getirerek ekonomik yapıyı canlandırmıştır. Çöküntü bölgeleri yerini sağlıklı konut birimlerine bırakmıştır. Kent bütününde konut alanlarındaki mimari tarzın dışına çıkılmıştır. Kentsel yaşam kalitesindeki gelişmelerin yanı sıra kent bütününde yetersiz bulunan sosyal donatı alanlarında artış sağlanmıştır. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Bölgenin konut fiyatlarında artış meydana gelmiş bölgenin nüfus yoğunluğu azalmıştır. Kent bütününde sağlıklı konut alanları oluşturulmuştur.

353 329 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Beyrut (Lübnan) kentsel dönüşüm yaklaşımları Dünyada birçok ülke, özellikle savaş yıllarında zarar görmüş olan bölgelerinde bu hasarların giderilmesi ve yeniden yapılandırılması amacıyla birtakım yenileme ve dönüşüm projeleri geliştirmiştir. Özellikle Avrupa ve Balkanlarda II. Dünya Savası sonrası yapılmaya başlayan dönüşüm ve yenileme çalışmaları, Dünyadaki diğer ülkelere büyük bir ilham kaynağı olmuştur. Bu ülkelerden biri de, uzun yıllardır iç savaşla boğuşan ve yeni bir düzen kurmaya çalışan Lübnan dır [Dovaidy,2003]. Beyrut, Doğu Akdeniz kıyısında; dar kıyı ovası ve Lübnan Dağları arasında kurulmuş olan bir liman kentidir. Küçük ve az nüfuslu olmasına karşın, tüm Ortadoğu ülkelerinin ticaret limanı olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında, turizm faaliyetleri de oldukça gelişmiş durumda bulunmaktadır. Beyrut (Lübnan) kentsel dönüşüm uygulama projesi Dönüşüm çalışması, Lübnan ın hem coğrafi hem de tarihsel açıdan önemli olan Beyrut un savaş sonrası yeniden inşasını amaçlayan çalışmanın ürünü olması bakımından büyük önem taşımaktadır. Proje, iç savaşla yıpranan Beyrut un savaştan oluşan ciddi yıkım ve hasarları yeniden yapılandırma ve bir sömürge halindeyken hiç bakım görmemiş olan bölgelerinde, büyük bir dönüşümü gerçekleştirme çalışmalarını içermektedir [Dovaidy,2003]. Birçok projede olduğu gibi, Beyrut un dönüşüm projesinde de birtakım yasal, sosyal, teknik ve mali sorunlar ve zorlamalar ortaya çıkmıştır. Ancak kamu ve özel sektör ortaklığı sayesinde bu zorluklar en alt seviyeye çekilmeye çalışılmıştır. Proje Beyrut un özellikle iş merkezlerinde ve konutlarda bulunan

354 330 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri alt yapı tesislerinin yeniden kurulup inşası yöntemiyle yürütülmektedir. Bu konuda üç farklı projelendirme çalışması yapılmıştır [Dovaidy,2003]: Vizyon projeleri, Master planları: Şehrin zengin miras alanlarının yenilenmesi, arkeolojik çalışmaların bütünlenmesi, yüksek yaşanabilirlik kapasitesi olan yeni yaşam mekânlarının yaratılması projeleri, Hedef Projeler: ulusal ve uluslararası düzeyde geliştirilmesi planlanan Beyrut şehrinin, aynı zamanda önemli bir turizm merkezi haline getirilmesi ve şehrin suç oranlarının bu sayede mümkün olduğunca aşağı seviyelere çekilmesini öngörmektedir. Kısaca bu dönüşüm çalışması; projedeki yasal, mali ve organizasyonel yapı sebebiyle, kurumsal iskelet içinde başarı ve önem taşıdığı için, şehir planlama çalışmaları bakımından oldukça faydalı bir çalışma görünümündedir. Beyrut (Lübnan) kentsel dönüşüm uygulama projesinin stratejik kararları Proje objektif bir şekilde, 15 yıllık iç savaş döneminde hasar görmüş veya tamamen yok edilmiş olan Beyrut un geleneksel kent merkezinin yeniden inşası, ticari aktiviteyi bu bölgeye çekmek, Lübnan ın kalbi olan başkentin yeniden şekillenişi ve yerleşimi ile bölgede yarışan meydan ve kent bağlamında yer edinmeyi hedeflemektedir [Dovaidy,2003]. Projenin temel hedefleri aşağıdaki gibidir: Konut açığını giderecek yeni konut alanları oluşturmak, Tarihi binaların ve koruma alanlarının restore edilmesi, Yeni geliştirilecek alanlar için kentsel tasarım çerçevesinin çizilmesi,

355 331 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Proje alanı bütününde deniz görünümünün maksimum seviyeye ulaştırılması, Denize açık bir kentsel alan oluşturulması, Bütüncül modern altyapı sisteminin sağlanması, Kamusal alanların yaratımı, seyir terasları, gezi alanları ve yaya yollarının yapımı ve organizasyonu, İşyeri ve bu kurumlara ait yerleşkeler, kültürel ve rekreasyon imkanları gibi geniş ve çok fonksiyonlu kullanım imkanları yaratmak, Sağlam kalmış binaları ve şehir manzarasını korumak, 24 saat yaşayan bir kentsel alan oluşumu, Pazarlama ve gelişme olguları bütününde sürdürülebilir çevre yaratımını cesaretlendirmek ve bunun için esnek öneriler getirmek, Şehir merkezinin yenilenmesi için mıknatıs etkisi gösteren cazibe olanakları yaratmak. Beyrut Kentsel Dönüşüm Projesi (Lübnan) 1994 te Beyrut merkez bölgesinin geliştirilmesi ve yeniden yapılanması amacıyla bölgedeki mülkiyet hakkı sahipleriyle yatırımcıların ortaklığında oluşan SOLIDERE [The Lebanese Campany for Development and Reconstruction of the Beirut Central District s.a.l) adında bir Lübnan anonim şirketi kurulmuştur [Tadmori K., 2004]. Savaş sonrası Beyrut ta yıkımla ortaya çıkan sorun yalnızca fiziksel yapının değil sosyal yapının da büyük ölçüde hasar görmüş olmasıdır. Kentin geleneksel kimliğine uymayan bir biçimde ikiye bölünerek dine dayalı bir ayrıma gidilmiş olması, Lübnan ın savaş sonrası ulus olma yolundaki çabalarıyla çelişmektedir. Bu bağlamda temel konulardan biri de kentin sosyal dokusunun bütünleştirilmesidir. Bunu sağlamanın en iyi yolu olarak da, kent merkezinin yenilenerek kentin doğu ve batı tarafının birbirine bağlanması, merkezin, konut alanlarının yanı sıra sosyal ve kültürel

356 332 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri aktivitelerle de tüm kentlileri buraya çekmesi ve böylece kentin yakasında yaşayanların burada bir araya gelmesi hedeflenmiştir [Eres Z., 2004]. 191 hektarın üzerinde ve 4.69 milyon metrekare inşaat alanını kapsayan proje, iki dönemden oluşmaktadır yıllarını kapsayan dönem birinci dönem, dönemi ise ikinci dönem olarak tanımlanır. Her iki dönemin uygulama süreçleri ise Lübnan hükümeti tarafından kurulan, yarı özel ve özerk bir kuruluş olan Solidere şirketi tarafından yürütülmektedir [Demirsoy M. S., 2006]. Beyrut kentsel dönüşüm projesine ilişkin bilgiler Çizelge 1.12 de gösterilmiştir. Çizelge 1.12: Lübnan Kentsel Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Başlıklar Beyrut (Lübnan) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 320 Kamu arazisi oranı (%) 10 Beklenen proje süresi (ay) 312 Hanehalkı sayısı 4 Proje yaklaşık bedeli ($) 1,85 M Yeni iş imkanı (adet) 2005 yılı itibariyle projenin ilk etabı tamamlanmış ve herhangi bir aksaklılıkla karşılaşılmamıştır. Bölgede uygulanacak kentsel dönüşüm projesi kapsamında ilk önce mevcut mülkiyet haklılığı tespit edilmiş, bu alanların toplam varlığı Solidere şirketi tarafından 1.2 milyar Amerikan Doları olarak tespit edilmiş ve bu değer A grubu hisse senedine çevrilmiştir. Kentsel dönüşümün uygulanması ve yeni bölgenin imar süreçleri için gerekli olan 650 milyon Amerikan doları ise B grubu hisse senedi karşılığı nakit olarak yeni

357 333 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri yatırımcılardan temin edilmiştir. Proje alanına iç savaş döneminde yerleşmiş olan mülteci ve fakir halk için herhangi bir yasal hak sahipliği olmamasına rağmen, uzlaşmacı yaklaşımla ve sosyal dengeyi oluşturmak için tespit edilen tazminatlar ödenerek işgal ettikleri alanları boşaltmaları sağlanmıştır [Demirsoy M. S.,2006]. Alanda toplamda konut kentsel dönüşüm kapsamına alınmıştır. Dönüşüm alanında 10 yıllık süre içerisinde konut alanları dışında kenti niteleyen sosyal ve kültürel alanların oluşması da sağlanmıştır. Beyrut (Lübnan) kentsel dönüşüm projesi değerlendirilmesi Beyrut Solidere kentsel dönüşüm projesi ile tarihi kent merkezi ile yeni liman bölgesini birbirine bağlanmıştır. Bu bağlantı yeni bölgede güçlü bir merkez oluşturulmuştur. Örgütlenme modelinde kullanılan sistem kendi kendini finanse ederek kamuya herhangi bir ek yük getirmemiştir. Proje, kaybedilen kimlik değerlerinin yeniden kazanılmasının zorluğunu göstermesi açısından Dünya çapında önemli bir örnektir. Beyrut kentsel dönüşüm projesi Çizelge 1.13 de ayrıntılı olarak incelenmiştir.

358 334 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Çizelge Beyrut Kentsel Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Beyrut (Lübnan) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Koruma Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Olumlu/Olumsuz Yan Etkileri Var/Yok Var Yok Yok Var Var Var Var Var Açıklama Beyrut (Lübnan) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi kent planlarıyla bütüncül bir yapıya sahiptir. Savaş sonrası mevcut doku ikinci plana bırakılarak koruma stratejileri düşünülmemiştir. Yapılan çalışmalar yerel ölçekte kalarak bölgesel gelişim stratejilerine referans vermemektedir. Kent bütününde ekonomik yapıyı geliştirici etkisi, alanları dönüşümü sonucu birçok yeni iş kolunun ve servisin ortaya çıkmasıdır. Savaşın etkileri silinerek yeni sağlıklı yerleşim birimleri meydana getirilmiştir. Savaşın etkileri silinerek yeni sağlıklı yerleşim birimleri meydana getirilmiştir. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine dâhil olarak her aşamada görüş birliğine varılmıştır. Buda yaşam kalitesindeki artışı beraberinde getirmiştir. Kentte bulunan sağlıksız konut alanları ortadan kaldırılmış ve kent bütününde sağlıklı konut alanları oluşturulmuştur. Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) kentsel dönüşüm yaklaşımları Londra 19. yüzyılda dünyanın en işlek limanıdır. Kentin Doklar Bölgesi'ndeki ağır sanayi ve ticari faaliyetler, çok sayıda işçinin istihdamını sağlamıştır. Londra Doklar Bölgesi'ndeki şirketlerin karlılığını yitirmesiyle 1960'lı yıllarda eski ekonomik canlılığı çöküntüye uğramaya başlamıştır. Hem ekonomik, hem sosyal, hem fiziksel çöküntü sonucu, Londra Doklar Bölgesi'nde yaşayan insanlar bölgeyi terk etmek zorunda kalmışlardır. 1930'lu yıllardan başlayan nüfus kaybı, 1950'lerde en üst düzeye ulaşmıştır. Böylece pek çok boş alan, metruk bina ortaya çıkmıştır. Avrupa'nın en önemli liman bölgesi olan bu alanda yer alan ticaret, depolama ve diğer liman faaliyetleri bölgeyi terk etmeye başlamışlardır. Bu faaliyetler ulaşım bağlantıları kuvvetli, park ve

359 335 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri depolama olanakları olan limanlara kaymaya başlamıştır. Örneğin su olanakları daha derin olan ve iyi bir ulaşım ve depolama özelliği taşıyan Tilbury gelişmeye başlamıştır [Karaaslan İ.Ş, 1996]. Resim 1.12 de 1981 de Londra Tersaneler Bölgesinde terkedilmiş arazi ve su alanı gösterilmektedir. Resim Londra Tersaneler Bölgesi: 1981 de Terkedilmiş Arazi ve Su Alanı [World Cities London, Ed. Kenneth Powell, Ernest Sohn, Academy Editions Londra, 1993, s ] Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) kentsel dönüşüm uygulama projesi 1980'li yıllarda problemlerin en üst düzeye ulaştığı Londra Doklar Bölgesi yaklaşık 1800 hektarı kara, 200 hektarı su yüzeyi olmak üzere toplam 2000 hektarlık bir alandır. Bunun yaklaşık 1000 hektarı metruk alandır. Daha 1970'li yıllarda bu alanın yenilenmesi, canlandırılması için bazı politikalar belirlenmiş ve uygulanmışsa da en köklü değişiklik 1981 yılında İngiliz Hükümetinin Planlama ve Arazi Kanunu (Planning and Land Act-1980) doğrultusunda Kentsel Geliştirme Ortaklığı'nın (Urban Development

360 336 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Corporation/UDC} kurulmasıyla başlar, 1981 yılında Londra Dokları Geliştirme Ortaklığı (London Docklands Development Corporation/LDDC) faaliyete başlamıştır yılında kurulan Merseyside ve Docklands Geliştirme Ortaklıklarının sayısı 1987 yılında tüm İngiltere de farklı alanlarda hizmet vermek üzere yediye ulaşmıştır [Bengü, D. 1995]. Kentsel Geliştirme Ortaklıkları, Çevre Bakanlığınca atanan bir yönetim kurulunca idare edilir. Bu şirketlerin plan, proje, kamulaştırma veya diğer yöntemlerle arazi elde etme, danışmanlık yapma, bazen yerel yönetimlerce kullanılan imar denetim yetkisini alma, altyapı ve diğer donatıları gerçekleştirme, bazı alanların gelişimini sağlama, özel firmaları yatırım yapmaya teşvik amacıyla kredi ve yardımda bulunma gibi görevleri vardır. Yapılan işler Çevre Bakanlığı tarafından onaylanır. Londra Dokları Geliştirme Ortaklığı, çalışmalarını merkezi bir büronun yanı sıra dört alt bölgede yer alan bürolar kanalıyla yürütmektedir. Bu dört alt bölge aynı zamanda planlama/yenilemede farklı işlevlerin yer aldığı bölgelerdir. Bunların hemen hemen hepsinde ofis binaları, perakende ticaret, yeşil alan, karışık fonksiyonlu kullanımlar, konut alanları ve yenileme kararları yer almakla birlikte, her birinin temel bazı özellikleri de bulunmaktadır. Aşağıda bu özelliklere özette değinilecektir; Surrey Docks: Yenilenen bazı metruk binaların konuta, ofise ve ticari kullanımlara döndürüldüğü bu alan; bir konut alanı ve bölgesel bir iş merkezi olarak planlanmıştır. Bu bölgede konut, ticaret, perakende ticaret, sanayi, spor faaliyetleri, marina, rekreasyon işlevleri yer almaktadır. Bu işlevler Surrey Docks'un alt bölgelerinde yenilenen depolarda ve yeni kullanıma tahsis edilen bölgelerde hem karışık, hem de tek bir işlev olarak yeralmaktadır. Bu bölgede tarihi özelliği bulunan depolara da yeni işlevler kazandırılmıştır.

361 337 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Isle of Dogs: Bu bölgenin ana özelliği iş (sanayi ve ticaret, ofis binaları) ve konut zonu olmasıdır. Bu bölgede Londra Dokları projesinin en can alıcı işlevi, yaklaşık 200 hektarlık Girişim Bölgesi (Enterprise Zone) yer almaktadır yılında liberal planlama rejimiyle kabul edilen Yerel Yönetim, Planlama ve Arazi Yasası'na bağlı olarak tanımlanan Girişim Bölgeleri için sadeleştirilmiş ve hızlandırılmış imar izni ve bazı vergi muafiyetleri sozkonusudur. Planlama şemasındaki gelişime uygun olduğu takdirde plan iznine gerek duyulmayan bir alandır. Girişim bölgesinin en önemli projesi 50,000 kişiye istihdam yaratacak olan Canary Wharf'tur. Wapping ve Limehouse: Londra merkezine en yakın olan bu bölge, daha çok el sanatlarına dayanan küçük alışveriş yerlerinin, stüdyoların, imalat yerlerinin desteklendiği bir bölgedir. Tarihi depolar, bu kullanımların yanı sıra, konut ve iş faaliyetleri gibi karışık kullanımlara da olanak tanımaktadır. Örneğin Ivory House 19. yüzyılda bir depo iken bugün konut, ofis ve dükkânların yer aldığı, korunan bir binadır. Royal Docks: Açık yeşil alanların planlandığı ve güzel su manzaralarına dayanılarak konut gelişim alanlarının geliştirileceği bir bölgedir. 1987'de Londra havaalanının bu bölgede hizmete girmesi, Avrupalı yatırımcılar için bir fırsat olarak görülmüştür. Gelişme merkezleri ve uydu gelişmeler bu bölgenin özelliğidir. Bölgede yeni konut alanları, sanayi, depolama, rekreasyon, depolama, ticaret faaliyetleri ayrı ayrı veya diğer bölgelerde olduğu gibi karışık olarak yeralmaktadır [Karaaslan İ.Ş, 1996]. Bu dört alt bölge içerisinde konut dönüşümü açısından Surrey Docks ve Isle of Dogs bölgeleri ön plana çıkmaktadır. Resim 1.13 de dönüşüm alanında bölgelerin yerleri belirtilmektedir.

362 338 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Resim Dockland bölgesi ve alt bölgeleri Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) stratejik kararları kentsel dönüşüm uygulama projesinin Londra Dokları Geliştirme Ortaklığı, 1981 yılında çalışmaya başladığında o güne kadar geliştirilmiş politikaları gözden geçirmiştir. Bunlardan en önemlisi 1970'li yıllarda çıkan ve 19. yüzyıl binalarının yıkılmasına izin veren politikalardır. Gerçekte bu politikalar açık biçimde yazılı değildir. Ancak Doklar Bölgesi'ndeki harap binaların ortadan kaldırılması, bu alanın yenilenmesine olanak sağlayacağı, gelişmeye neden olacağı inancıyla böyle bir yaptırıma izin verilmektedir. İş başına geçen Geliştirme Ortaklığı, kullanılmayan evleri, depoları, antrepoları ve açık alanları sorun olarak görmeyip, yörenin geliştirilmesinde olanak olarak değerlendirmiştir. 1970'li yılların ikinci politikası, alanın tamamının konut ve sanayi gelişimleri için değerlendirilmesiydi. Geliştirme Ortaklığı'nın politikası ise yukarıda açıklandığı gibi dört alt bölgenin hepsi için ayrı ayrı ana işlevsel özellikleri belirleyen bir yaklaşımdır. Ortaklığın bir diğer önemli politikası ise, alanda yöresel özelliği olan ve tarihsel değer taşıyan yapıların korunması/yenilenmesidir [Brindley, T. 1989].

363 339 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Londra Dokları'nın master planı tamamlanmadan, otoyol ve tren yoluna bağlı olarak bölgenin stratejik gelişme çerçevesinin temel politikaları oluşturulmuştur. Planda işadamları için çekici kılınacak Girişim Bölgesi'nin özel bir karakteristiğinin olmasına çaba sarfedilmiştir. Bu esnek tutumla, yıl sonraki toplumun ve iş çevrelerinin gereksinimlerine cevap verilebileceği düşünülmektedir. Girişim Bölgesinin vergi indirimi, girişimciye yatırım için kolaylıklar.., vs. gibi özellikleri yılları arası on yılı kapsamaktadır. Bu bölgeye ulaşım açısından da ayrı bir önem verilmiştir. Bu bölge ana ulaşım aksıyla ve hafif raylı sistemle beslenmiştir. Ayrıca tüm Doklar Bölgesi'nde emniyetli yaya yollarının geliştirilmesinde ve diğer altyapının tasarımında minimum güzergâhlar seçilmiştir. Ulaşımda özellikle üzerinde durulan bir diğer konu ise peyzaj değerleri olmuştur. Londra Dokları Geliştirme Ortaklığı, geliştirilecek kentsel alanları belirlemiştir. Buna göre bölge yapılaşmış alanların fazlaca olduğu; hem özellikleri hem de tasarımın bütünlüğü açısından sakıncalı görülmeyen alanlar: restore edilecek alanlar: aynı veya farklı işlevlerle yenilenecek binaların çoğunlukla bulunduğu alanlar; genellikle yapılaşmanın az olduğu alanlar ve gerek fiziksel gerekse işlevsel olarak geçiş bölgesi niteliğindeki alanlar olarak sınıflandırarak, tasarım ilkelerini oluşturmuştur. Geliştirme stratejileri ise yaratılacak yeni yerleşim bölgelerinin tarihsel ve coğrafik özelliklerle iletişim kurması amaçlanmıştır. Yine bir başka geliştirme stratejisi, tarihsel veya coğrafik özellikler taşıyan iyi durumdaki binaların korunmasıdır. Planlanan kitlelerin hacimsel özellikleri St, George ve St. Anne kiliselerinin yeniden yaşatılmasını amaçlamaktadır. Sonuçta sekiz tane yeni koruma alanı tasarlanmıştır. Geliştirme Ortaklığı'nın kentsel tasarımdaki amacı, planlamada olduğu gibi, Doklar Bölgesinde tanımlanmış alt bölgelerin birbirleriyle ve Londra Metropoliten alanıyla bir bütünlük oluşturmasını sağlamaktır.

364 340 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Londra Dokları'nda tasarımın başlangıcında daha önce sözü edilen dört bölge ve onun alt bölgelerinin nerelerinde ve hangi sosyal gruba hizmet edileceği, nerelerde karışık işlevsel alanlar yaratılacağı, ne tür ekonomik işlevlerin yer alacağının belirlenmesiyle birlikte, tasarlanan alanın "şekli", "sahiplik', "sınırlar", "yollar" ve alanın 'yönlendirilmesi" tasarımda esas ilkeler olarak ele alınmıştır. Londra Dokları'nda özel taşıt, kamuya ait hızlı raylı sistem, otobüs seferleri, deniz taşımacılığında deniz otobüsleri ve ulusal ve uluslararası bağlantıyı sağlayan kendi alanı içindeki havaalanı ulaşım sistemlerini oluşturmaktadır. Bütün bu sistemlerin kendi aralarında entegrasyonu düşünüldüğü gibi, örneğin Royal Docks'ta A13 ana ulaşım kanalı ve havaalanıyla ilişkili sanayi ve depolama işlevleri de planlama kararı olarak alınmıştır [İnankul, Eryoldaş, 1992]. Londra Dokları'nda dört ana bölümlemenin temel fonksiyonlarının yanı sıra, hemen hemen her zonda mekânsal veya bir bina içinde yer alabilen farklı işlevlere yer verilmiştir. Farklı işlevlerin bütünleştirilmesi zaman zaman kamusal mekânlar, caddeler veya karışık kullanımlı binalar veya bina kompleksleriyle, eski ile yeninin uyumunda yer almıştır. Resim 1.14 de karışık kullanımlı bina kompleksinin eski ve yeni hali gösterilmiştir. Resim 1.14: Bina kompleksi eski ve yeni hali

365 341 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri 1980 yılında Thatcher hükümetinin yasal düzenlemeleriyle, Girişim Bölgesinde yalnızca plan şemasına uygunluk aranmakta, imar iznine gerek duyulmamaktadır. Isle of Dogs'ta yer alan Girişim Bölgesindeki uygulamaların plan şemasına uygunluğu ve gelişmeye cevap vermesi aranmıştır. Gelişme, canlandırma yenilemede böyle bir esnek planlama ile fırsatlar yaratılması amaçlanmıştır. Girişim Bölgesinde yer alan Canary Wharf bu tutuma örnek gösterilmektedir [Sheppard, W. 1994]. Londra Dokları Kentsel Gelişme Alanı'nda pek çok boş alan konut ve işyeri olarak değerlendirilmiştir. Eski doku ile yeni dokunun bütünleştirilmesi hem sorun hem olanak olarak ele alınmıştır. Özel önem verilen bu konuda plancıların ve mimarların büyük katkısı olmuştur. Kentsel Geliştirme Ortaklığı bölgeye gelecek girişimcilere yol göstermesi açısından tasarım rehberi geliştirmiştir. Londra Doklar Bölgesi kentsel dönüşüm projesine ilişkin bilgiler Çizelge 1.14 de gösterilmiştir. Çizelge 1.14.Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi hakkında genel bilgiler Başlıklar Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 210 Kamu arazisi oranı (%) 10 Beklenen proje süresi (ay) 312 Hanehalkı sayısı 4 Proje yaklaşık bedeli ($) 185 M Yeni iş imkanı (adet)

366 342 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) kentsel dönüşüm projesinin değerlendirilmesi Londra Dokları Geliştirme Alanı (LDDA) dünyanın en büyük yenileme çalışmalarından biridir. Getirmiş olduğu altyapı planlama ve gerçekleştirme koşullan, planlama kararları, tasarım ilkeleri dünyada pek çok yenilenmesi gereken alanlara örnek olacak niteliktedir. Liberal bir görüşün ürünü olan bu çalışmanın eleştirilmesi de doğaldır. Londra Dokları'nın hem planlama hem de tasarım açısından en fazla eleştirilen bölgesi, Isle of Dogs'la yer alan Canary Wharf dır. Bu alanın geliştirilmesinde büyük New York rüyasının çok kötü kopyası olduğuna dair eleştiriler de mevcuttur. Planlama açısından istihdam yaratması beklenen bu bölgede böyle bir gelişim olmayacağı, değişen teknolojik ilerlemelerle daha az büro alanına ihtiyaç duyulacağı ve bu bölgenin boş kalacağı görüşünü savunanlar da vardır. Aksine vergi muafiyeti ve indirimiyle İngiltere Hükümeti'ne de yük olduğu bildirilmektedir. Bugün gerçekte Canary Wharf daki pek çok bina doludur. Altyapı dâhil olmak üzere yerel yönelimlere ve özel sektöre ait pek çok yatırım halen devam etmektedir. Son on yılda tasarlanan nüfusun %58'i bölgeye taşınmıştır konut, yerel yönetimler tarafından yenilenmiştir. Kentsel Geliştirme Alan'nın (UDA) yalnızca %15'ini kapsayan Girişim Bölgesi'nin; Londra Dokları Geliştirme Ortaklığı tarafından esnek bırakılan, bölgenin genel tasarım ilkeleriyle uyumlu fakat aynı zamanda farklı girişimcilere fırsat yaratan bir bölge olmasına özen gösterildiği belirtilmektedir. Her ne kadar Ortaklığın tasarım ve planlama konusundaki kararlarına saygı duyulsa da, Canary Wharf'ta tamamlanan kule ofis binaları bugünkü heybetleriyle mevcut Doklar'daki mimari ve mekânsal ölçeğin çok üzerindedirler. Resim 1.15 de Canary Wharf bölgesinin dönüşümden önceki ve sonraki hali gösterilmektedir.

367 343 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Resim 1.15: Canary Wharf bölgesinin dönüşümden önceki ve sonraki hali Tasarımda ana ilke bazı girişimcileri bu yenileme ve geliştirme alanına çekmekle birlikte, yerli halka da fırsatlar sunmak olduğu belirtilmektedir. Bugün eğilim, sağlık ve alışveriş merkezlerinin büyük çoğunluğu bitmiştir. Ancak yatırımlar devam etmektedir. Ortaklık; tüm doklardaki geliştirme politikalarını günün koşullarına göre yeniden gözden geçirmeyi ve tekrar organizasyonunu sağlamayı üstlenmektedir. Güncelleştirilmiş geliştirme stratejileri Royal Docks bölgesi için 1992 yılı başında, Girişim Bölgesi için 1992 yılında, Isle of Dogs Bölgesinin güneyi için ise 1993 yılında tamamlanmıştır. Canary Wharf 1993'de Londra merkezine ve otoyola bağlanmıştır. Londra Doklar Bölgesi kentsel geliştirme, yenileme girişimleri; mimarlara ve plancılara tasarım, planlama ve mimari açıdan yol gösterecek önemli bir kaynaktır [Karaaslan İ.Ş, 1996]. Londra Doklar Bölgesi kentsel dönüşüm projesi Çizelge 1.15 de ayrıntılı olarak incelenmiştir.

368 344 EK-1 (Devam) Kentsel Dönüşüm Dünya Örnekleri Çizelge 1.15.Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) Kentsel Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Londra Doklar Bölgesi (İngiltere) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Koruma Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Olumlu/Olumsuz Yan Etkileri Var/Yok Var Var Var Var Var Var Var Var Açıklama Londra Doklar Bölgesi Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi kent planlarıyla bütüncül bir yapıya sahiptir. Londra Dockları Geliştirme Ortaklığı, 1981 yılında çalışmaya başladığında o güne kadar geliştirilmiş koruma politikalarını gözden geçirmiştir de ortaya konan 19. Yüzyıl harap binalarının yıkılması stratejisine göre hareket ederek kentsel dönüşümü uygulamaya koymuştur. Buda koruma stratejileri ile tam uyum içerisinde olduğunu göstermektedir. Yapılan çalışmalar yerel ölçekte kalarak bölgesel gelişim stratejilerine referans vermektedir. Londra Doklarının master planı tamamlanmadan, otoyol ve tren yoluna bağlı olarak bölgenin stratejik gelişme çerçevesinin temel politikaları oluşturulmuştur. Kent bütününde ekonomik yapıyı geliştirici etkisi, alanları dönüşümü sonucu birçok yeni iş kolunun ve servisin ortaya çıkmasıdır. Dockland de den fazla yeni istihdam yaratmış ve yerleşme bakımından hayli rağbet gören bir alan yaratılmasını sağlamıştır. Wapping ve LimeHouse Bölgesindeki El sanatlarına dayanan küçük alışveriş alanları ve imalat yerleri ile, Royal Dock bölgesi açık yeşil alanları ile diğer bölgeler ise iş ve konut alanları ile yeni olanakları ortaya koymaktadır. İstihdam olanaklarının arttırılmasının yanında vasıfsız konut ve depolanma alanlarının yerine yeni alanlar oluşturulmuştur yılında kurulan Londra Doklar Bölgesi Geliştirme Şirketi (LDDC) alanın vasıfsız işlevini silerek yeni konut kültür ve yeşil alanlar yaratmıştır. Buda sosyal çevre için olumlu etkileri beraberinde getirmiştir. Alanda bulunan sağlıksız konut alanları ortadan kaldırılmış ve kent bütününde sağlıklı konut alanları oluşturulmuştur.

369 345 EK-2 Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Kuzey Ankara Girişi (Ankara) kentsel dönüşüm yaklaşımı 23 Nisan 1920 tarihinde TBMM nin Ankara da toplanması, kentin ülke içerisindeki konumunun yeniden tanımlanmasına yol açmıştır. 1950li yıllarda kullanıma açılan Esenboğa Havaalanı kentin kuzey aksının önemini arttırmıştır. Esenboğa havaalanından başlayan Pursaklar, Hasköy, Dışkapı ile geleneksel merkez olan Ulus tan geçen ve Atatürk Bulvarı boyunca devam ederek, yeni kent merkezi olan Kızılay ve Bakanlıklar Sitesini takiben Çankaya Köşküne kadar uzanan Protokol Yolu oluşmuştur yılında TBMM nin İnönü Meydanı nda yer alan yeni binasına taşınması ile birlikte aksın önemi daha da artmıştır [Güzel Ankara Projesi, Kent Omurgası Kuzey Bölümü Kentsel Tasarım Yarışması, 1991] yılında Esenboğa-Protokol Yolunun çift şeritli yol haline getirilmesi, kentin kuzey aksının önemini arttırmış ve kent merkezine olan yakınlığı nedeniyle 1970li yıllarda başlayan hızlı gecekondulaşma sürecinde kaçak yapılaşmanın yoğunlaştığı bir alan haline dönüşmüştür. Gecekondulaşmanın izleri başlangıçta sadece bölgenin belirli bir mevkii civarında görülürken, 1980li yıllara gelindiğinde alanın geneline yayılmaya ve bütünlük oluşturmaya başlamıştır. Özellikle seçim dönemlerinde yoğunlaşan yapılaşma, planlama alanı içerisinde toplam 9000 adet kaçak konutla somutlaşmıştır. Ayrıca, 1970li yıllarda başlayan sanayileşme sürecinde, özellikle havaalanı bağlantısına ihtiyaç duyan sektörler başta olmak üzere farklı iş kollarında uzmanlaşmış sanayi türleri de bu aks üzerinde yer seçmiştir. Bu dönemde başlayan kaçak yapılaşma ve plansız kentleşme bütün kentlerde olduğu gibi Ankara kentinde de olumsuz etkilerini göstermiş ve 1990lara gelindiğinde kentin %60ı gecekondu olarak adlandırılan yapılar ile kaplanmıştır. Gecekonduya çözüm olarak önerilen imar affı ve ıslah imar planı yaklaşımı ile üretilen planlar ve yerleşim alanları kentsel standartların çok altında, altyapı hizmetlerinin eksikliğinin hissedildiği mekânlar üretmiştir. Gecekondu

370 346 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri alanlarının kent yerleşik alanında kapladığı hacim nedeniyle kentin planlı alanlarının, tarihsel merkezinin ve zayıfta olsa var olan imgesinin algılanabilirliğini azaltmıştır [Güzel Ankara Projesi, Kent Omurgası Kuzey Bölümü Kentsel Tasarım Yarışması, 1991]. Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi de yukarıda anlatılan gecekondu alanlarının tipik özelliklerini yansıtmaktadır. Kuzey Ankara Girişi (Ankara) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kuzey Ankara girişi kentsel dönüşüm uygulama projesi ile hedeflenen kent girişine kimlik kazandırılması, başkent imajının vurgulanması ve Protokol yolu güzergâhında yer alan bölgenin çarpık yapılaşmadan kurtarılmasıdır. Bunun yanında çevresel şartların geliştirilmesi, güzelleştirilmesi, daha sağlıklı bir yerleşim düzeni sağlanması ve kent yoksunluğunun ortadan kaldırılması da hedefler arasındadır. Bu amaçlarla nazım imar ve uygulama imar planı kentsel tasarım projesiyle birlikte eşgüdümlü olarak hazırlanmıştır. Kentsel tasarım projesinde önerilenler, yeşil alanlar çevresine ve kente kazandıracakları etkiyle birlikte değerlendirileceği düşünülmektedir. Alanda onaylı jeolojik etüt raporuna göre, yapılaşmaya uygun alanlar çok azdır. Alanın önemli bir bölümü yerleşime uygun olmayan alanlardan oluşmaktadır. Bu alanlar her türlü yapılaşma dışı tutulmuş, açık alan kullanımları önerilmiştir. Bölgede özellikle yağışlı mevsimlerde kaya düşme tehlikesi bulunmaktadır. Bu nedenlerle, sözkonusu alanların yerleşime tamamen kapatılarak gerekli önlemlerin alınması ve bu bölgede yer alan kaçak yapıların hak sahipliği şartları doğrultusunda tasfiye edilmesi planlanmıştır.

371 347 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Karacaören Toplu Yerleşim Özel Proje Alanı özellikle bu nitelikteki kaçak konutların tasfiye edileceği alan olarak düşünülmüştür. Proje içerisinde yer alan yaklaşık 25 ha lık bir alanı kapsayan Karacaören Toplu Yerleşim Özel Proje Alanı proje bütünü içerisinde yer alan gecekondular ile hak sahiplerinin kalıcı konutlarının olduğu ya da geçici iskân edilecekleri bölge olacaktır [Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Öncelikli Proje Alanı (1.Etap) 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı Plan Açıklama Raporu, 2005]. Resim 2.1 de Karacaören Toplu Yerleşim Özel Proje Alanı ve etki alanı gösterilmektedir. Resim 2.1.:Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Öncelikli Proje Alanı (1.Etap) Ancak bütün proje alanı içerisinde sadece jeolojik yapısı nedeniyle yerleşime kapatılması gereken alanlarda kalan konutların sayısının 2372 olduğu düşünülürse, özel proje alanının yetersiz kalabileceği anlaşılmaktadır. Planın birinci etabının amacı, Keçiören ve Altındağ planlama alanlarında yapılacak uygulamalar sırasında yıkılması zorunlu olan gecekonduların taşınması sırasında önerilecek anlaşma zemini içerisinde iskânlarının bu alan içerisinde sağlanmasıdır. Alanın yüzölçümü m2 dir. Alanın özellikle güney ve doğu yamaçları çok dik eğimlidir ve imarsız ve düzensiz yapılar

372 348 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri sınırını oluşturmaktadır. Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi hakkında bilgiler Çizelge 2.1 de gösterilmiştir. Çizelge 2.1: Kuzey Ankara girişi Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Başlıklar Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 200 Kamu arazisi oranı (%) 12% Beklenen proje süresi (ay) 120 Hanehalkı sayısı 4 Proje yaklaşık bedeli ($) Yeni iş imkanı (adet) /5000 ölçekli Kuzey Ankara girişi kentsel dönüşüm projesi öncelikli proje alanı nazım imar planı arazi kullanım çizelgesi ve alan dağılımına göre planlama alanı konut alanlarında konutta, civarında nüfus yer alacaktır. Mevcut konut sayısının 6800 ve nüfusunda yaklaşık olduğu düşünüldüğünde konut sayısının ve nüfusun yaklaşık 3 kat arttırıldığı göze çarpmaktadır. Bu durumda alanda brüt nüfus yoğunluğu yaklaşık 200 kişi/ha olmaktadır. Toplam konut sayısı ve nüfus aşılmamak koşuluyla, konut kullanımına ayrılan alanlarda değişik adet, ebat ve nitelikte konut önerilmiştir. Hak sahiplerine verilecek konutlar Keçiören bölgesinin vadiler ile ayrılmış güney ve kuzeybatı bölgelerinde, giderler için finansman sağlayan konutlar ise alanın kuzeydoğu bölgesinde planlanmıştır (Şekil 2.1).

373 349 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Şekil 2.1. Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Öncelikli Proje Alanı (1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı Plan Açıklama Raporu, 2005) Kuzey Ankara Girişi (Ankara) kentsel dönüşüm uygulama projesi çerçevesi Bölgedeki gecekondu sahipleri, demografik yapısı, ortalama aile büyüklüğü, hanehalkı büyüklüğü ve aile yapısı ile kırsal ve metropol nüfus arasında bir geçiş özelliği taşımaktadır. Gecekondulu nüfus genç bir yaş yapısına sahiptir. Gecekondularda mahalle bazında yerleşim, belirli bir yöreden gelenlerin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Bölgede, okuma yazma bilmeyenlerin oranı düşüktür, ilkokul mezunu olanlar çoğunluktadır. Proje nüfusunun kendine özgü belirli özelliklere sahip bir işgücü yapısı mevcuttur. Yapılan çalışmada, esnaf kategorisi altında toplanabilecek küçük ticaret birimlerinde çalışanların başta geldiği görülmekte, özel bürolarda ve büyük ticari kurumlarda çalışanların pek yer almadığı dikkat çekmektedir. Bu, gecekondu nüfusunun hala kent ekonomisinin ihtisaslaşmış, formel ve düzenli eğitim gerektiren kesimlerinde yer tutamadığını göstermektedir. Kırdan kente geçiş toplumu olmanın, şehrin ekonomik yapısına uyumun sonucu, bu özellikler ortaya çıkmaktadır. Projeye pasif halk katılımı sözkonusudur. Proje hakkında bilgilendirme, halkı pazaryeri veya stadyumda toplayarak verilmiştir. Verilen

374 350 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri bu bilgide gecekondulu tarafından yeterli bulunmamıştır. Nitekim aynı projenin uygulanmasını isteyen, nüfusun ancak dörtte biri kadardır. Nüfusun beşte biri ise istihdam sağlayacak bir projenin uygulanmasını istediklerini belirtmiştir. Projenin olumsuz yönlerinden biri, gecekonducuların daha iyi yaşam şartlarına kavuşurken sahip oldukları konutlardan rant sağlamalarına neden olunması, gecekonduculuğu özendiren bir tutum haline gelmesidir. Kamulaştırma ve inşaat maliyetinin düşürülmesi amacıyla gecekondu sahiplerine konut verilmesi ve özel girişimcilerin de projelere katılması alandan pay alacak grupların çoğalmasına ve karın maksimize edilmesini sağlayacak projelerin üretilmesine neden olmaktadır. Resim 2.2: Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Proje Alanı Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi nin öne çıkan özelliği, projenin belediye özel sektör ortaklığı ile gerçekleştirilmesidir. Ayrıca projeye özel yasal düzenlemeler (5104 sayılı yasa) de projenin diğer bir farklılığıdır. Proje Büyükşehir Belediyesi ile TOBAŞ isimli şirketin etkin paydaş olduğu bir projedir. Projenin finansmanı temelde özel sektör ile yerel yönetim işbirliği

375 351 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri içinde yaratılmıştır. Alanın kendi kaynaklarının da projenin farklı aşamalarında finansman modelinin içine eklemlenmesi düşünülmüştür. Arsa ve finansman konutlarının satışı ve kiralanmaları, kullanılacak kaynaklardan önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Projeye sunulan konut dışı imkânlar açısından bakıldığında, kullanıcılara birçok olumlu hizmet sunacağı açıktır. Özellikle gecekonducuların daha önceki yaşam şartları gözönünde tutulduğunda bugün kentli olmanın gerektirdiği birçok hizmete kavuşmuş olacaklardır. Bu bağlamda daha önce kent merkezinde yaşamalarına rağmen kentin sunduğu hizmetlerden çok az yararlanabilen gecekondulular, fiziksel olduğu kadar sosyal olarak da kentle bütünleşme şansına sahip olacaklardır. Projenin olumsuz yönlerinden biri, gecekondu sahiplerinin sadece konut sözleşmesi yapılması veya kamulaştırma gibi konularda projede yer almaları, projede nüfusun aktif katılımları sağlanmamasıdır. Katılımın sağlanması kullanıcı memnuniyetini arttıran bir özelliktir. Bu bağlamda proje nüfusunun da iç müşteri olarak algılanması ve onların taleplerine de yer verilmesi gerekmektedir. Proje içinde aşağıdan yukarıya işleyen ve teşvik edilen katılım sürecinde, yerel halkın düşüncelerini iletebilmesi, yeniliklere istekli ve hazırlıklı olunması, projenin başarılı olabilmesi açısından önemlidir. Projede dikkat çeken bir uygulama da, proje döneminde gecekonduları yıkılan hak sahiplerine, yeni konutlarını teslim alana dek kira yardımı yapılıyor olmasıdır. Ayrıca, konutları bitene dek tercihe göre hak sahipleri belediyelerin lojmanlarında da kalabilmektedirler [Kuzey Ankara Girisi Kentsel Dönüsüm Projesi Öncelikli Proje Alanı (1.Etap) 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı Plan Açıklama Raporu, 2005]. Kuzey Ankara Girişi (Ankara) kentsel dönüşüm uygulama projesi değerlendirmesi Kuzey Ankara Girişi kentsel dönüşüm projesi, az sayıdaki gecekondu sahibini alandan taşıyarak şâhısa ve belediyeye ait arsaların değerlendirildiği bir

376 352 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri projedir. Proje, gecekondu sahiplerini değil arsa sahiplerini memnun etme çabası içinde geliştirilmiştir. Dönüşüm stratejisi alanın tamamen gecekondudan temizlenmesi, ortak mekânların yaratılması ve yüksek katlı yapıların yapılması şeklindedir. Oysa alan çevresindeki yapılaşma bu şekilde değildir. Projedeki bu yüksek yapılaşma yaklaşımı çevreyle uyumsuzluk yaratması yanında, maliyeti düşürmek amacıyla özel girişimcilerin katılımının sağlanması rant ve arsa değerlerinin artışına neden olacaktır. Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Çizelge 2.2 de ayrıntılı olarak incelenmiştir.

377 353 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Çizelge 2.2.Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Islah Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Var/Yok Var Var Var Var Var Var Yok Açıklama 1/5000 ölçekli Kuzey Ankara girişi kentsel dönüşüm projesi öncelikli proje alanı nazım imar planı yapım aşamasında kent bütünü 1/ ölçekli planlar ile entegrasyonu sağlanmış ve Büyükşehir Belediyesi tarafından onanmıştır. Islah stratejileri kapsamında bölgenin havaalanı ulaşım bağlantı noktasında bulunması nedeniyle görüntü kirliliğinin önüne geçilmiş ve sağlıklı sosyal konutlar ortaya konmuştur. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması ve kent bütününde konut stokunda artışa gidilmesi bölgesel gelişim stratejilerine uyumu göstermektedir. Kent bütününde yeni bir yerleşim, yaşam ve rekreasyon alanları yaratılarak alanın ekonomik değerini arttırmış ve bölgeye yeni potansiyeller yaratılarak halkın ihtiyaçları karşılanmıştır. Çöküntü bölgeleri yerini yeni apartman alanlarına rekreatif alanlara sağlık ve ticaret merkezlerine bırakmıştır. Kent ve kentsel yaşam kalitesi artmıştır. Çöküntü bölgeleri dönüşmüştür. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine belirli aşamalarda dâhil olmuştur. Alanda soylulaştırma için belirli bölgelerde dışarıdan üst gelir seviyesine sahip halk bölgeye gelmiştir. Bununla birlikte mevcut halk dönüşüm alanı içerisinde kalmıştır. Yan Etkileri Var Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Dikmen (Ankara) kentsel dönüşüm yaklaşımı Dikmen Vadisi Projesi 1996 yılında yapılmaya başlanmış ve yatırım büyüklüğü, kaynak sağlama, planlama ve örgütlenme yöntemleri açısından diğer projelerden farklıdır.

378 354 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Dikmen Vadisi kentsel dönüşüm projesi kamu-özel sektör ortaklığıyla uygulanan kentsel dönüşüm projelerinin örneklerinden biridir. Ankara nın ilk resmi imar planı olan Jansen Planı nda Dikmen Vadisi, imarlı bölge içine alınmamıştır. Jansen, Ankara da kent merkezine doğru uzanan vadi ve tepelerin mümkün olduğunca doğal haline bırakılması, konut birimlerinden uzak tutulması gerektiğini belirtmiştir. Korunmaya çalışılan Dikmen Vadisi zamanla gerek başıboş bırakılması gerekse yaşanan göçler sonucu bölgenin kaçak yapılaşma ve gecekondulaşmayla karşı karşıya kaldığı görülmüştür. Bölgedeki ilk gecekondulaşma hareketleri 1960larda başlamıştır. Ardından bu duruma çözüm bulma yolları aranmış ve 1982 yılında Ankara Nazım Planı hazırlanmış ve plan doğrultusunda Dikmen Vadisi gibi kentin önemli vadilerini içeren bir yeşil kuşak kararı verilerek, rekreasyon alanı önerilmiştir. Bu süreçte bölgedeki gecekondular dikkate alınmadan vadideki yeşil alan korunmuştur. Ankara için hazırlanan 2015 yılı yapısal planında hava kirliliğini azaltmaya yönelik kentte gerekli hava akımların yaratmak için kentin etrafında 8-10 km lik ve olabildiğince kent merkezine uzatılması gerektiği belirtilen bir yeşil kuşak önerilmiştir. Bu kararın uygulanması amacıyla da Büyükşehir Belediye Meclisi 17 Kasım 1986 tarihinde Dikmen Vadisi Yeşil Alan Projesi ni onamıştır. Proje tüm gecekonduların alandan temizlenmesini öngörmüş, bu da af yasalarıyla yasallaşan ve hak sahibi konumunda olan gecekondulara ödenecek kamulaştırma maliyetini artırmıştır da yapılan yerel seçimlerden sonra, vadinin dönüşümü için Dikmen Vadisi Yeşil Alan Projesi gözden geçirilerek değiştirilmiş, Ankara Büyükşehir Belediyesi ile 8 ilçe belediyesinin ortaklaşa kurdukları Metropol İmar A.Ş. nin uygulama ve müşavirliğini yaptığı Dikmen Vadisi Konut ve Geliştirme Projesi hazırlamıştır [Dikmen Vadisi Projesi ve Yıldız-Oran Aksı Revizyon Nazım İmar Planı Açıklama Raporu, Ankara, 1993, s.1].

379 355 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Dikmen (Ankara) Kentsel Dönüşüm Projesi (İlk 3 Etap) Dikmen Vadisi Konut ve Çevre Geliştirme Projesi, Güney Ankara kentsel gelişme alanı içerisinde Çankaya, Dikmen ve Ayrancı nın imarlı kesimleri arasında yer almaktadır. Projenin amacı Ankara'nın kentsel gelişme omurgası olan vadinin, konut, ticaret, kültür yapılarını ve rekreasyon alanlarını içinde barındıran bir çekim merkezine dönüştürmektedir. Dikmen Vadisi kentsel dönüşüm projesi öncesi bölgenin durumu Resim 2.3 de gösterilmektedir. Resim 2.3: Dikmen vadisi dönüşüm öncesi durumu Projenin bir diğer amacı da uygulama sırasında belediyeye ağır finans yükü getirmeden, vadide oluşan rantın belediye-özel sektör işbirliği sonucunda paylaşılmasıdır [Kutsal, 1993]. Projenin finansmanı belediye tarafından sağlanmaktadır. Projeye kaynak oluşturması bakımından belediyeye ait alanlarda bulunan işyerleri ve konutlar da yap-sat usulüyle inşaat şirketlerine yaptırılmıştır. Proje sürecinin başında

380 356 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri önem verilen temel ilkelerden biri gecekondu hak sahiplerinin yerlerinden edilmemesidir. Gecekonduluların kendilerini güvende hissetmeleri, sürece katılmalarını sağlamıştır. Projenin bölgedeki gecekondu sahiplerine anlatılabilmesi ve hatta projenin gelişimi belediyeyle bölge sakinlerinin iletişimine bağlı olduğundan iletişim ve örgütlülüğü artırmak adına plan içinde Ayrancı, İlkadım, Metin Akkuş ve İlker Mahalle lerinde 5 ayrı kooperatif kurulmuştur. Böylece gecekonduluların hakları güvence altına alınmıştır [Yağlı, 2002]. Ankara Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyelerinin kurduğu Metropol A.Ş. proje yükümlüğünü üstlenmiştir. Ancak, ortaklık; şirket ve belediye yöneticileri ile arsa sahiplerinin kooperatifler çatısı altında örgütlenerek, temsilcileri aracılığıyla katıldıkları Proje Karar Kurulu yöntemiyle sağlanmıştır. Kurulun amacı, projeyle ilgili her türlü kararın, birlikte tartışılmasını ve kararların oybirliğiyle alınmasını sağlamaktır[göksu, 2006]. Proje alanın %87 si kamuya ait yeşil alanlar ve kullanılmayan alanlardan oluşmaktadır. Alan toplam 20 milyon $ a mal olmuştur. Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi hakkında bilgiler Çizelge 2.3 de gösterilmiştir. Çizelge 2.3.: Dikmen Vadisi Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Başlıklar Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 200 Kamu arazisi oranı (%) 87% Beklenen proje süresi (ay) 120 Hanehalkı sayısı 5 Proje yaklaşık bedeli ($) Yeni iş imkanı (adet) 800

381 357 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Projenin başlaması için ilk aşamada gecekondu sahipleriyle, kurulan kooperatifler aracılığı ile anlaşma sağlanmıştır. Buradaki uzlaşma ilkeleri şöyle belirlenmiştir: Vadide yapılacak olan konutlardan yalnız hak sahibi yararlanabilecektir, Hak sahiplerine verilecek konut büyüklükleri hesaplanırken, mevcut arsa ve gecekondu büyüklüğü baz olarak alınacaktır, Hak sahiplerine verilmesi planlanan 80m² büyüklüğün karşılığı belirlenen ortalama puanın altında kalanların ilave bedel ödemeleri, üstünde kalanların ise bedel almaları gerekmektedir, Her hak sahibi tek bir konut alabilecektir, konutlar yapılana kadar hak sahiplerine kira ödenecektir, Bu proje süresince, halkla birebir toplantılar yapılmış, orada yaşayan gecekondu sahiplerinin fikirleri alınmış ve en sonunda bölgenin yerel halkı, kamu ve özel girişimci arasında uzlaşma sağlanmıştır. İlk olarak; fiziksel proje değil toplumsal proje belirlenmiştir. Eşitlikçi İmar Hakkı Dağılımı modeli ile bölge halkı ile uzlaşılıp, daha sonra fiziksel çalışmalara geçilmiştir. Dikmen (Ankara) kentsel dönüşüm projesi çerçevesi Projede aftan yararlanarak arsa sahibi olan ve arsalarının üzerinde gecekondusu bulunanlara hak sahibi denmektedir. Proje alanında gecekondu sayısının hak sahibi sayısından fazla olduğu gözlenmiştir. Bunun nedeni ise aftan yararlanamayan gecekonducuların hak sahibi olarak tanımlanmaması ve bir arsa sahibinin (hak sahibi) birden fazla gecekondusunun olmasıdır. Proje, 5 km uzunluğundaki vadide yaklaşık 300 hektarlık bir alanı kapsamaktadır.

382 358 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Makro ölçekte öngörülen hedef olarak da vadideki yeşil dokunun tekrar canlandırılarak, kentin ekolojik mikroklimasını etkileyerek rüzgar koridoru yaratmak olduğu belirtilmiştir. Bunun yanında projeyle, vadinin iki yakası arasındaki fiziki kopukluk giderilerek, iki kesim arasındaki ilişki tekrar sağlamaktır [Yağlı, 2002]. Proje 5 etaptan oluşmaktadır. Projenin 1. etabı hak sahiplerine verilmek üzere tasarlanan 80 metrekare büyüklüğünde ve görece düşük kalitede inşa edilmiştir. Toplam 180 bin metrekareden oluşan bu etap 2000 yılında tamamlanarak teslim edilmiştir. Ayrıca, hak sahipleri için yapılan konutların yanı sıra vadide projenin finansmanında kullanılmak üzere lüks konut ve işyeri kullanım alanları da önerilmiştir. Kültür Köprüsü adı verilen 26 katlı lüks yapıda 219 konut ve 60 ticari birim önerilmiştir [Göksu,2006] (Resim 2.4). Projenin 2. Etabı da 2003 yılında tamamlanmıştır. 3.Etap Projesi ise 14 Ocak 2005 te kabul edilmiş ve planın adı, Dikmen Vadisi 3.Etap Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Projesi şeklinde değiştirilmiştir. 3. Etap çalışmaları Mart 2006 yılında başlamıştır. Bu etapta iki sene içinde bitirilmiştir. 3. etapta 300 tane gecekondu kamulaştırılmıştır. Vadinin Hoşdere tarafında yer alan 100 dairelik 5 bloktan oluşan Park Vadi Çankaya Evleri ve Dikmen etrafında inşa edilen Park Vadi Teras Evleri ile toplam 1120 konut inşa edilmiştir [Uludağ ve Özer, 2006].

383 359 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Resim 2.4.: Dikmen vadisi dönüşüm sonrası durumu ve Kültür Köprüsü 1990 lar sonrası piyasa süreçlerine özellikle Ankara Büyükşehir Belediyesi nin bir alternatif olarak geliştirdiği Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi gibi kentin gecekondularla kaplı önemli vadilerini sağlıklı olarak dönüştürme amaçlı projeler, kamunun önayak olmasıyla gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projelerinin ilklerinden olması bakımından önemlidir [Şahin, 2006]. Projenin ilk etabı katılımcı yaklaşımın gereklerinin en fazla yerine getirilmeye çalışıldığı örnek olmuştur. İlk etabının uygulanmasından sonra, ortaya çıkan kentsel rantın piyasa lehinde geliştirilmesi ve uygulaması yoluna gidilmiş ve projede bu amaçla birçok değişiklik yapılmıştır [Çopuroğlu, 2006].

384 360 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Dikmen (Ankara) kentsel dönüşüm projesi değerlendirmesi Dikmen Vadisi Konut ve Çevre Geliştirme Projesi nin ilk uygulama sonuçları vadinin alanda yer alan gecekondulardan dolayı tümüyle yeşil alan olarak ayrılamayacağının kabulüyle başlatılmıştır. Bu nedenle gecekondu hak sahiplerinin bölgede iskân edilmesinin yolları aranmış ve uygulanmıştır. Fakat bugüne gelindiğinde vadinin yeşil alan olarak yaratılmasını bir yana bırakılarak yeni gelişme odağı oluşturan bir cazibe merkezi haline geldiği söylenmektedir. Dolayısıyla bir soylulaştırmaya gidildiği ileri sürülmektedir. Bunun sonucunda da Dikmen Vadisi Konut ve Çevre Geliştirme Projesi nde yaratılan lüks konut alanı, proje içinde yer verilmeye çalışılan hak sahibi gecekondu nüfusu ve bölgeye yeni gelen nüfus arasında sosyal bir ayrışmaya neden olmuş ve bu durum, çoğu gecekondu sahibinin bölgeyi terk etmesiyle sonuçlanmıştır. Süreçte hiç değerlendirmeye tabi tutulmayan kiracılar ise zaten bölgeyi ilk terk eden nüfusun başında gelmiştir. Projeden ekonomik olarak etkilenen aktörlerin başında bölgede yaşayan kiracılar ve gecekondu sahipleri gelmektedir. Gecekondu kiracıları projeden tamamen dışlanırken hak sahibi olarak nitelenen gecekondu sahipleri de mülkiyetlerinin büyüklüğüyle orantılı olarak borçlandırılmıştır. Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi nin de 1. ve 2. Etap uygulamalarında, taksit ödemeleri yapılan konutlar teslim edildikten sonra başlatılmış; belgeli veya belgesiz herkes için yerinde ıslah sağlanması amaçlanmış ve sonraki etap çalışmalarında verilenden daha yüksek kira yardımı yapılmıştır. Böylece ilk etap uygulamalarının daha adil olanaklar sunduğu dile getirilmiştir. Dikmen Vadisi Projesi, kentsel dönüşüm projelerinin gerçekleştirilmiş ilk örneği olarak başarılı bir projedir. Dikmen Vadisi Projesi bir proje geliştirme mantığı ve sınırlı imkânlar ile oluşturulduğu için, eksik yanları bulunan bir dönüşüm projesidir. Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi Çizelge 2.4. de ayrıntılı olarak incelenmiştir.

385 361 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Çizelge 2.4: Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Islah Stratejilerine Uyumluluk Bölgesel Gelişim Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliştirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Yan Etkileri Var/Yok Var-yok Var-yok Var Var-yok Var Var Var Var Açıklama 1/5000 ölçekli Dikmen Vadisi kentsel dönüşüm projesi yapılma aşamasında kent bütünü planlarına göre yeşil alan olarak bırakılması gerekirken plan değişiklikleri ile konut alanına dönüşmüştür. Islah stratejileri kapsamında bölgenin şehrin hava koridoru olması nedeniyle hava kirliliğinin önüne geçilmeye çalışılmış ama başarılamamış ve sağlıklı sosyal konutlar ortaya çıkarılmıştır. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması, Kent içerisinde düzenli yeşil alanlar oluşturmak, Kent bütününde konut stoğunda artışa gidilmesi. Kent bütününde yeni bir yerleşim, yaşam ve rekreasyon alanları yaratılarak alanın ekonomik değerini arttırmış, Bölgeye yeni potansiyeller yaratılarak halkın ihtiyaçları karşılanmıştır. Ancak iş potansiyeli yaratamamıştır. Çöküntü bölgeleri yerini yeni apartman alanlarına, rekreatif alanlara, sağlık ve ticaret merkezlerine bırakmıştır. Kent ve kentsel yaşam kalitesi artmıştır. Çöküntü bölgeleri dönüşmüştür. Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin içerisine belirli aşamalarda dahil olmuştur. Şirket ve belediye yöneticileri ile arsa sahiplerinin kooperatifler çatısı altında örgütlenerek, temsilcileri aracılığıyla katıldıkları Proje Karar Kurulu yöntemiyle halk dahil olmuştur. Alanda ilk etaplarda işletilen düzende soylulaştırma etkin olmazken ilerleyen etaplarda soylulaştırma ve rant kaygısı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte mevcut halk dönüşüm alanı içerisinde kalamamıştır Nüfus artışı Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Soylulaştırma yüksek seviyede

386 362 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Sulukule (İstanbul) kentsel dönüşüm yaklaşımı Sulukule yerleşmesi İstanbul Tarihi Yarımada da Fatih Belediyesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Sulukule sakinleri İstanbul Ayvansaray Lonca Mahallesi nden sonra yerleşik ikinci çingene grubu olarak tanımlanır [Ortaylı, 1994]. Günümüzde Sulukule olarak tasvir edilen bölge; Fevzi Paşa Caddesi nin güneybatısında kalan Hatice Sultan ve Neslişah Mahallelerinden oluşmaktadır. Yerleşmeyi güneybatıda Vatan Caddesi, kuzeydoğuda Fevzi Paşa Caddesi, kuzeybatıda 10. Yıl Caddesi, güneydoğuda ise Sofalı Çeşme Caddesi sınırlamaktadır (Resim 2.5). Yerleşmenin kuzeybatısında diğer bir önemli sınır elemanı ise kara surlarıdır. İstanbul ili, UNESCO tarafından tarih 356 liste sıra numarası ile kültürel kapsamda Dunya Miras Listesi nde yerini almıştır. İstanbul un bu listeye alınmasındaki en büyük nedenlerinden biri Kara Surları dır. Hatice Sultan ve Neslişah Sultan mahalleleri de Kara Surlarının hemen yanında bulunmaktadır. Resim 2.5. Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi Proje Alanı

387 363 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Sulukuleyi ve Roman kültürünü simgeleyen Eğlence Evleri 1990lı yıllarda çeşitli gerekçeler ile tamamen kapatılarak eğlence faaliyetleri durdurulmuştur. Dolayısıyla, 1960larda farklılaşan Sulukule bölgesinin eğlence sektörü içindeki yeri eğlence yerlerinin kapatılması ile birlikte farklılaşmaya başlamıştır. Buna rağmen, mahalledeki nüfus yapısı değişmemiş, fakat eğlence mekânlarının kapatılması nedeniyle bölge büyük ve hızlı bir çöküşe doğru sürüklenmiştir. Bu sektörde çalışan kişilerin işsiz kalması ile bölge halkı fakirleşmeye başlamıştır [Gümüş, 2007]. Sulukule (İstanbul) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Projenin amacı, İstanbul un tarihsel süreci içinde çok önemli yeri olan ve bir dönemin mimarisini ve yaşam biçimini yansıtan bu bölgesinin, yaşam kalitesi yüksek sağlıklı bir çevre haline getirilmesidir. Ayrıca, nüfus ve yapılaşma yönünden doygunluğa ulaştığı gözönünde tutularak, yapı kalitesi ve işlevsel açıdan çöküntü bölgesi haline gelen bu alanın; fiziksel ve sosyal olarak iyileştirilmesi hedeflenmiştir [Fatih Belediyesi Proje ile tarihi bölgenin, imar planı ve tarihi doku ile uyumlu, mevcut ada ve sokak dokularının korunduğu, yeterli sosyal donatı alanlarına sahip, otoparkları ile çağdaş konutlu yaşam alanlarına sahip olması amaçlanmıştır. Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi hakkında bilgiler Çizelge 2.5 de gösterilmiştir.

388 364 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Çizelge 2.5.: Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Baş lıklar Sulukule Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Mevcut konut stoğu 574 Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 870 Kamu arazisi oranı (%) 14% Beklenen proje süresi (ay) 120 Hane halkı sayısı 5 Proje yaklaşık bedeli ($) Yeni iş imkanı (adet) 0 Sulukule (İstanbul) kentsel dönüşüm uygulama projesi çerçevesi Proje alanı m2 lik alanı kapsamaktadır. Proje alanında 12 ada ve 354 parsel yer almaktadır. Ayrıca 10 sokak ve 3 caddeden oluşmaktadır. Uygulama yapılacak alan içinde 22 tescilli eser yer almaktadır. Tescilli eserlerin 17 si sivil mimarlık örneği, 5 i anıt eserdir. Proje bölgesinin mülkiyet dağılımına bakıldığında %86 sının şahıs mülkiyetinde olduğu görülmektedir. Şahıs mülkiyetini %3,7 ile İBB ve %3,14 ile Fatih Belediyesi takip etmektedir. Bunların dışında bölgede Özel Vakıf, Dernek, TOKİ, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Maliye Hazinesi ne ait mülkiyetler bulunmaktadır. Ortalama hisse sahibi sayısı 3-10 arasındadır. Fatih Belediyesi proje öncesinde ilk olarak 2006 yılı içerisinde, proje alanında kapsamlı bir anket çalışması yaptırmış ve resmi kayıtları inceleyerek hak sahiplerini tespit etmiştir. Ayrıca, parsel aplikasyon çalışması ile her parsel üzerindeki bina sayısı ve alanları belirlenmiştir. Yapılan anket çalışması sonucunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:

389 365 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Bölge halkının %17 sinin Roman vatandaşı olduğu, Eğitim durumları itibari ile %31 okur-yazar olmayan, %34 ilkokul mezunu, % 5 ortaokul, % 4 lise mezunu, Proje alanındaki halkın büyük çoğunluğunun sosyal güvenceden yoksun olduğu, Bölgede ikamet edenlerin %52 sinin oturduğu konutun mal sahibi, %30 nun kiracı ve %9 nun yakınları ile oturanlar olduğu, Bölgede yaşanan sorunların %41 şiddetten, %21 i yoksulluktan, %14 u uyuşturucudan kaynaklandığı görülmüştür. Bu bilgiler ışığında yerel yönetim, halkın ekonomik, sosyal ve kültürel durumlarını gözönünde bulundurarak projenin sosyal bir proje olması gerektiğine karar vermiştir. Projenin sosyal bir proje olarak uygulanabilmesinin ancak kamu desteği ile mümkün olabilmesi nedeniyle belediye, TOKİ ile temasa geçmiştir. Konut üretiminde uzmanlaşmış TOKİ, projedeki konutları maliyetine yapmayı kabul etmiştir. Proje alanında bulunan gecekondu sahipleri tarihinden önce bu alanda oturduğunu ispat etmeleri halinde TOKİ nin İstanbul un Taşoluk ve Kayabaşı bölgelerinde yapmış olduğu sosyal konutlardan faydalanması sağlanmıştır. Resim 2.6 de Kayabaşı, Taşoluk ve proje alanının konumları görülmektedir.

390 366 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Resim 2.6.: Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi ve Taşoluk Proje Alanı Hatice Sultan ve Neslişah Mahallesi proje alanında arazi kullanım analizinde tespit edilen 574 bina içinde en yoğun görülen kullanım fonksiyonu % 74 ile konut fonksiyonudur. Proje alanı içerisinde, konut alanı yüzölçümü yaklaşık %36 dır. Proje sonrası, bölgede yaşayacak nüfus 2735 kişi olarak öngörülmüştür [Meriç ve ark., 2006]. Mevcut durumdaki yeşil alan yüzölçümü büyük ölçüde artırılması planlanmış ve bütün adaların orta kısımlarında yeşil alanlar oluşturulmuştur. Bölgede Sulukule Sosyo-Kültürel Tesis alanı ayrılmıştır. Ayrıca bölgede, Sulukule Konaklama Tesisi tasarlanmıştır. Yerel yönetim bu tesis ile birlikte bölgenin hareketlenmesini ve ekonomik refah seviyesinin yükselmesini beklemektedir. Halihazırda proje bölgesinde Net Nüfus Yoğunluğu 1054 kişi/ha olarak tespit edilmiştir. Proje sonrası bölge için Net Nüfus Yoğunluğu 870 kişi/ha olarak belirlenmiştir. Yoğunluk azaltılması sayesinde bölgenin yaşam kalitesinin arttırılması hedeflenmiştir.

391 367 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Şekil 2.3.: Neslisah ve Hatice Sultan Mahalleleri Yenileme Avan Projesi Proje alanı içerisinde mevcut durumda kullanımı belirsiz 19 dönümlük alan bulunmaktadır. Proje kapsamında boş alanlarda bölge halkının yararları doğrultusunda değerlendirilmiş ve her yapı adaları içinde yeşil alanlar oluşturulmuştur. Yeşil alanlar tüm alan içerisinde %2 büyüklükten %16,5 e kadar arttırılmıştır (Bkz Şekil 2.3). Sulukule nin Roman yapısı ve özellikleri bir potansiyel olarak değerlendirilebilir. Sulukule Ticaret, Kültür ve Eğlence Tesisi içerisinde oluşturulacak atölyeler ile Sulukule de önemli ölçüde dönüştürücü bir etki oluşturacaktır. Hatice Sultan ve Neslişah Mahalleleri kentsel dönüşüm çalışmalarında yerel yönetim tarafından gerçekleştirilmesi planlanan bazı hedefler; Kıymet takdir komisyonlarınca belirlenecek taşınmaz değeri ile TOKİ tarafından proje bölgesinde yapılacak konut inşaatlarının maliyetleri dikkate alınarak belirlenecek konut satış fiyatı karşılaştırılarak, değer ve fiyat

392 368 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri arasında kalabilecek miktar için TOKİ ve hak sahibi şahıslar arasında mahsuplaşma yolu ile her hak sahibine yeni konut verilmesi, Bölgede oturan kiracılar ve işgalciler için, TOKİ tarafından İstanbul un herhangi bir yerinde yapılacak sosyal konutlardan tercihli konut alma hakkı verilmesi, Sulukule de yaşayan insanların çevreye ve birbirlerine yabancılaşmasını önleyecek koşulların oluşturulması, Her yaştan insanın bir araya gelerek, kaynaşmasının ve iletişimin sağlanması amacıyla ortak mekânların oluşturulması, Planlama sureci boyunca halkın katılımının olabildiğince sağlanması, öneri ve isteklerinin dikkate alınması, Planlama katılımının sağlanması için planlama sürecinde kullanıcıların, Sivil Toplum Kuruluşları nın(stk), ilgili kurum ve kuruluşların görüş ve önerilerinin alınması, şeklinde belirtilmiştir [Fatih Belediyesi Sulukule (İstanbul) kentsel dönüşüm uygulama projesi değerlendirilmesi Hatice Sultan ve Neslişah mahallerini kapsayan projeye, gerek siyasal otoriteler gerekse de toplumsal alanlardan tepkiler gelmektedir. Bunun nedeni projenin fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel açıları gözardı edilerek bölgede yeni rant alanları oluşturmasının hedeflendiği endişesidir. Kentsel dönüşüm projesi ile çöküntü bölgesi haline gelen bölgenin, fiziksel ve sosyal olarak iyileştirilmesi ve yaşam kalitesi yüksek sağlıklı bir çevre haline getirilmesi amaçlanmıştır. Projeye yapılan eleştirilerin bir diğeri yerel halk ve sivil toplum örgütlerinin sürece hiç katılımının sağlanmadığı yönünde olduğudur. Bir diğer eleştiri sozkonusu bölgedeki anıtsal ve sivil eserler harici bütün yapıların yıkılarak yerlerine yeni binaların yapılması yönündedir.

393 369 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Bu endişelerin ortaya çıkmasında, bölgede lüks konutların yapılması amacı ile bölgede var olan tarihi ve kültürel dokunun harabe nitelenmesiyle yok edilmeye çalışılması önemli rol oynamaktadır. Proje alanındaki eskimiş ve köhnemiş mekânların yıkılıp yeniden yapılması süreci beraberinde taşınmaz değerlerini de arttırarak piyasadaki mülkiyet değişimi ile sonuçlanmaktadır. Bu mülkiyet değişimi daha yüksek gelirli hane halklarının bölgeye yerleşmesi ve düşük gelirli grupların yerini almasını içermektedir. Sulukule halkının yoksul olması ve yeni inşa edilecek konutları alamayacak olmaları nedeni ile bölgeden göç etmek zorunda kalacakları endişeleri arttırmaktadır. Yerel yönetim tarafından bölgede yapılan anket sonuçları da bu eleştirileri doğrular niteliktedir. Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi Çizelge 2.6 da ayrıntılı olarak incelenmiştir.

394 370 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Çizelge 2.6.: Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Sulukule Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Is lah Stratejile rine Uyumluluk Bölgesel Geliş im Stratejilerine Uyumluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliş tirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkile ri V a r / Y o k V a r V a r V a r V a r -Y o k V a r -Y o k V a r V a r Aç ıklam a Projenin sosyal bir proje olarak uygulanabilmesinin ancak kamu desteği ile mümkün olabilmesi nedeniyle belediye, İBB ve TOKİ ile temasa geçmiştir. Konut üretiminde uzmanlaşmış olan ve Kuzey Ankara girişi kentsel dönüşüm projesinde de yer alan TOKİ, projedeki konutları m a l i y e t i n e y a p m a y ı k a b u l e t m i ş t i r. İ B B tarafından proje alanı kent planlarıyla b ü t ü n l e ş m i ş b i r ş e k i l d e p l a n l a n m ı ş t ı r. I s l a h s t r a t e j i l e r i n e t a m u y u m y i n e İ B B tarafından sağlanma ya çalışılmıştır. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması Bölgenin atıl durumunu ortadan kaldırmak Kent bütününde konut stoğunda artışa g i d i l m e s i Kent bütününde atıl durumdaki alanlarda dönüşüme gidilerek turizm potansiyellerinde artma bunun yanında kent bütününde ekonomik gelişmeye sebep olmuştur. Fakat bölgede yaşayan halk düşünülmemiştir. Çöküntü bölgeleri yerini; yenilenmiş alanlara bırakmıştır. Rekreatif alanlara Sağlık merkezlerine ticaret merkezlerine bırakmıştır. Mevcut durumdaki yeşil alan yüzölçümü büyük ölçüde artırılması planlanmış ve bütün adaların orta kısımlarında yeşil alanlar oluşturulmuştur. Bunun yanında konut alanlarında kalite arıtırımı görülmektedir. Mevcut durumdaki yeşil alan yüzölçümü büyük ölçüde artırılması planlanmış ve bütün adaların orta kısımlarında yeşil alanlar oluşturulmuştur. Bölgede, Sulukule Konaklama Tesisi tasarlanmıştır. Yere l yöne tim bu tesis ile b i r l i k t e b ö l g e n i n h a r e k e t l e n m e s i n i v e ekonomik refah seviyesinin yükselmesini beklemektedir. Y a n Etkile ri V a r Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Zorunlu Soylulaştırma

395 371 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Doğanbey (Bursa) kentsel dönüşüm yaklaşımı Bursa da kentsel dönüşüm uygulamaları Büyükşehir ve ilçe belediyeleri tarafından 1999 yılından itibaren yürütülen projelerle gerçekleştirilmektedir. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi kent merkezinde bir konut alanının yine konut kullanımına yönelik yenilendiği ilk projedir. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi nin gerçekleştiği alan Bursa kent merkezinde Osmangazi Belediyesi sınırları içinde yer almaktadır. Doğanbey, Kiremitçi, Kırcaali ve Tayakadın mahallelerinin sınırlarıyla büyük oranda örtüşen alanın toplam büyüklüğü m² dir. Bursa kent merkezinde yer alan proje alanı, tarihi kent merkezinin kuzeyinde Bursa nın bilinen en eski yerleşim bölgelerinden birini oluşturmaktadır. Alanın çevresi kent merkezinin ticari işlevine yönelik olarak inşa edilen modern yapılarla sarılmıştır. Ancak proje alanında bulunan ve büyük bölümü yapı ömrünü doldurmuş olan konutların günümüz konut konfor koşullarını sağlayacak şekilde sağlıklaştırılmaları, parçalı ve çoklu mülkiyet, hukuksal nedenler, sosyal problemler, yapılaşma hakları ve benzeri nedenlerle gerçekleştirilememiştir. Çoğunluğunu alt-gelir grubuna dâhil sakinlerin oluşturduğu sosyo-ekonomik yapı konutların bireysel olarak yenilenmesine de imkân tanımamıştır [BBB,2003].

396 372 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Resim 2.7: Doğanbey Kentsel Dönüşüm Proje alanı [BBB,2003]. Resim 2.7. de sınırları görünen proje alanında yıkım yapılamadan önce çekilmiş olan fotoğraflar, proje alanının dönüşüm öncesindeki dokusunu ortaya koymaktadır. Genellikle 1-2 katlı müstakil yapılardan oluşan proje alanında binaların eski ve yıpranmış olduğu tespit edilmiştir. Proje alanının çeperinde yeni gelişen kentsel doku ise mevcut dokuyla uyumsuzluk göstermektedir. Kent merkezinin ticaret ve hizmet işlevlerini barındıran bu çok katlı yapılaşma, tarihi merkezin siluetini olumsuz etkilemektedir. Doğanbey (Bursa) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Proje alanına yönelik olarak daha önce birtakım planlama çalışmaları yürütülmüştür. Bu çalışmalardan sonuncusu Osmangazi Belediyesi tarafından 2005 yılında yapılan ve onaylanan Yeni Merkez Uygulama İmar Planı Revizyonu dur. Plan revizyonu bugün kentsel dönüşüm alanında kalan konut alanlarına bitişik nizam ve dört kat yapılaşma hakkı tanımıştır. Projenin toplam alanının %79 una denk gelen m² lik alan ise 888 adet

397 373 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri kadastro parselinden oluşmaktadır. Toplam parsel alanının %96 sı özel, %4 ü ise kamu mülkiyetine aittir. Alanda 966 adet eskimiş konut ve 1220 adet bağımsız bölüm bulunurken, toplam bilinen mülkiyet sahibi sayısı ise 1910 dur. Proje alanında bulunan %96 oranındaki özel mülkiyetin kişi ve alan bazında m² ye göre bölünmesi durumunda, alandaki hak sahiplerinin yarısının hissesinin 50 m² nin altında olduğu görülmektedir. Projenin başlangıcında yapılan bu analiz, alana özgü nasıl bir dönüşüm modeli uygulanmasına yönelik olarak da önemli sonuçlar içermektedir [BOB, 2008]. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi Osmangazi Belediyesi tarafından belirlenen üç ana gerekçeyle başlatılmıştır. Buna göre alanın bir kentsel dönüşüm projesine ihtiyaç duymasının nedenleri şöyle sıralanabilir; Proje alanındaki konutların ekonomik ve işlevsel açıdan yapı ömürlerini tamamlamaları, Alanın mevcut ulaşım, imar ve altyapı gibi üst ölçekli özellikleri kalkınmaya elverişli olmaması, Bireysel yapsat girişimleriyle bölgenin yenilenmesi ve kalkınması zor gözükmesidir. Kentsel dönüşüm alanının en önemli özelliklerinden biri de alanın Bursa tarihi merkezine olan yakınlığıdır. Proje alanının doğusunda yer alan kentsel sit alanı ve sit alanı dışında kalmasına rağmen kentsel dönüşüm alanı içinde yer alan tescilli yapılar projenin kentin herhangi bir yerinde yapılabilecek bir kentsel dönüşüm yaklaşımını içermemesi gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır [Özden, 2008]. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi mevcut yapının sayısal olarak ortaya konulmasının ardından, sondan başa doğru gidilen ve dönüşüm ile elde

398 374 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri edilecek konut sayısının baştan belirlenmesine yönelik bir çalışma akışı içinde gerçekleştirilmektedir. Buna göre proje aşağıda aşamaları tanımlanmış iş akışı çerçevesinde başlatılmış ve yürütülmektedir; Kentsel dönüşüm kararının alınması, Mülkiyet analizi ve gruplamasının yapılması, Matematiksel paylaşım çalışmalarının yapılması, Sayısal esasa dayalı ön kentsel tasarımın hazırlanması, Finansal paylaşım modeli geliştirilmesi, Hak sahipleri ile mülkiyet devri sözleşmelerinin yapılması, 1/5000 ve 1/1000 ölçekli plan değişiklikleri ile parselasyon planlamasının yapılması ve kentsel tasarımın hazırlanması, Yatırım paketlerinin belirlenmesi ve projenin ihale edilmesi. [Bursa Osmangazi Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi Çalışma Raporu, 2008]. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi hakkında bilgiler Çizelge 2.7 de gösterilmiştir.

399 375 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Çizelge 2.7.: Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Baş lıklar Doğanbey Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 870 Kamu arazisi oranı (%) 4% Beklenen proje süresi (ay) 120 Hane halkı sayısı 4,5 Proje yaklaşık bedeli ($) Yeni iş imkanı (adet) 280 Doğanbey (Bursa) kentsel dönüşüm uygulama projesi çerçevesi Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi, yerel yönetimlere verilen kentsel dönüşüm yetkisiyle, kamu eliyle dönüşümün başlatıldığı bir projedir. Alan bütünündeki çoklu mülkiyet dokusu nedeniyle bireysel yap-sat girişimlerinin sonuçsuz kaldığı mahallelerde yalnızca yapıların fiziksel durumları değil, alanın proje öncesi ulaşım ve teknik altyapı donatıları da yetersiz düzeye gelmiştir. Bu nedenle Osmangazi Belediyesi nin girişimiyle başlatılan proje için ilk tasarım çalışmaları, mülkiyet analizi yapıldıktan ve matematiksel paylaşım modeli oluşturulduktan sonra yapılmıştır. Planlama alanında bulunan tescilli yapılar ve alanın yakın çevresindeki sit alanları dönüşümde esas alınan yaklaşımlar açısından oldukça önemlidir. Proje alanında bulunan ilköğretim okulu dışındaki mülkiyetin tamamı özel mülkiyettedir. Bu nedenle kentsel dönüşüm projesinin matematiksel paylaşım modeli, her mülkiyet için en az bir konut sunumuna yönelik bir programın geliştirilmesini esas almıştır. Oluşturulan modelde mülkiyetlerin çok parçalı ve küçük olması, özellikle de 50 m² nin altındaki mülkiyetlerin, tüm mülkiyetlerin %50 sinden fazla olması

400 376 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri bu gruptakilerin sosyal politika gereği konut sahibi olmaları gerekliliğini ön planda tutulmuştur. Buna göre yapılan imar planı değişikliğiyle kentsel tasarıma yönelik olarak, kentsel fonksiyonlara ait inşaat alanlarının, projeden önceki planlama çalışmalarında kabul edilen 3.5 emsal değerini aşmadan hesaplanması yöntemine gidilmiştir. Buna göre proje öncesinde toplam m² inşaat alanı bulunan bölgede, dönüşüm sonrası yapılaşma, m² toplam inşaat alanı oluşacak şekilde planlanmıştır. Toplam inşaat alanının m² si konut alanı, geri kalan m² si ise dönüşümden sonra mülkiyeti TOKİ ye ait olacak ticaret alanı olarak ayrılmıştır. Proje için oluşturulan örgütlenme modelindeki diğer aktörler proje alanındaki dönüşüme yönelik etütlerin ve dönüşüm modelinin hazırlanmasında belediyenin danışman firması olarak rol alan Kentsel Dönüşüm Firması ve Toplu Konut İdaresi dir. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi, birçok kentsel dönüşüm projesinde yaşanan benzer açmazlara sahne olsa da, proje fikrinin ortaya koyulmasından itibaren yerel halkın desteğiyle sürdürülmüştür. Proje alanında bulunan tapulu arsaların her 2 m² lik hissesine karşılık, aynı proje alanı içinde TOKİ tarafından üretilecek konutların brüt 3 m² lik hissesi eşdeğer tutulmaktadır [Bursa Osmangazi Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi Çalışma Raporu,2008]. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi sonucunda ortaya çıkarılacak projeye ilişkin çalışma Resim 2.8 de gösterilmiştir.

401 377 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Resim 2.8.: a) Doğanbey Kentsel Dönüşüm Sonrası Alan Modellemesi 1 b) Doğanbey Kentsel Dönüşüm Sonrası Alan Modellemesi 2 [Bursa Osmangazi Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi Çalışma Raporu,2008]. Doğanbey (Bursa) kentsel dönüşüm uygulama projesi değerlendirmesi Kent merkezindeki sağlıksız bir konut alanının hak sahiplerine konut edindirme ilkesiyle dönüştürülmesi amacını taşıyan projede, konut alanlarında dönüşümün önemli boyutlarından olan halk katılımı yeterli düzeydedir. Mahalle sakinlerine proje öncesinde bilgi verilmiştir. Kentsel dönüşüm projesinin gerçekleştirildiği alanda, mahalleleri çöküntüleşme boyutuna sürükleyecek bir terk ediş süreci yaşanmamaktadır. Ancak bu durum, alanda yaşayan insanların büyük çoğunluğunun alt gelir grubuna mensup mülk sahipleri olmaları ile de ilişkilidir. Alanda tarihi dokunun ne oranda olduğu dönüşüm ihtiyacına yönelik bir diğer önemli girdidir. Bursa tarihi kent merkezine komşu olan mahallelerde dönüşüm projesi sonrasında yenilenerek işlev değişikliğine uğrayacak tescilli yapılar bulunmaktadır. Bu yapıların korunarak kullanılması projenin artılarından birisini oluşturmaktadır. Mülk sahiplerinin konut edinmesine yönelik gerçekleştirilen projenin, alanda yaşayanların sosyal ve ekonomik yapılarının iyileştirilmesine yönelik bir amacı bulunmamaktadır

402 378 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Projenin bu anlamda bir içeriği bulunmaması, çoklu mülkiyet deseni nedeniyle zorunlu olarak gerçekleşecek el değiştirme süreçlerinin daha büyük boyutlara ulaşmasına neden olabilecektir. Diğer yandan daha iyi koşullara sahip olmaları halinde daha iyi mahallelerde yaşamak isteyeceğini söyleyen kiracılar, daha iyi ekonomik koşullara sahip olmamalarına rağmen zorunlu bir yerinden etme süreci yaşamaktadırlar. Projenin ekonomik anlamdaki en önemli katkısı ise dönüşüm sonrasında elde edilecek konutların satılması sonucunda mülk sahiplerinin elde edeceği gelirdir. Ancak mahalle sakinlerine ekonomik bir katkı sağlayacak olsa da bu durum, konut alanlarında dönüşümün öncelikli ilkeleri arasında yer alan mevcut yerleşiklerin dönüşüm sonrasında da aynı yerde ikamet etmesinin sağlanması üzerine odaklanan yaklaşımlardan oldukça uzaktır. Projenin alan içerisinde kalan tescilli yapıları sosyal kullanımlarla korunmasına olanak tanımaktadır. Proje sonrasında gerçekleştirilecek çok katlı yapılaşma ile yaratılacak konut ve nüfus yoğunluğu, dönüşüm alanında merkezi iş alanı işlevinden farklı bir yapı ortaya çıkmasına neden olacaktır. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi Çizelge 2.8 de ayrıntılı olarak incelenmiştir.

403 379 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Çizelge 2.8. Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Doğanbey Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Kent Planıyla Entegrasyon Is lah Stratejile rine Uyumluluk Bölges el Geliş im Stratejilerine Uyu mluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliş tirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Yan Etkile ri V a r / Y o k V a r V a r V a r Y o k Y o k V a r V a r V a r Aç ıklam a 1 / v e 1 / ö l ç e k l i p l a n d e ğ i ş i k l i k l e r i i l e parselasyon planının yapılması ve kentsel tasarımın hazırlanması kent planlarında da bölgenin Kentsel Dönüşüm Alanı olarak görülmesi entegrasyonun tam olduğunu göstermektedir. Islah stratejilerine tam uyum Belediye tarafından sağlanma ya çalışılmıştır. Kent bütününde bulunan dönüşüme ihtiyacı olan alanlarda dönüşümün başlatılması, bölgenin atıl durumunu ortadan kaldırmak ve kent bütününde konut stoğunda artışa g i d i l m e s i b ö l g e s e l g e l i ş i m stratejilerindebulunmaktadır. Ekonomik ve sosyal durumları itibariyle alt gelir grubuna mensup insanların yaşadığı bu mahallelerin, sosyal çöküntü boyutlarına g e l m e m e s i, a l a n d a y a ş a y a n k i ş i l e r i n b ü y ü k çoğunluğunun doğduğundan beri bu alanda yaşayan yerli halk olmasıdır. Fakat alanda eko n o m k y a p ı n ı n ü z e r i n e g e l i ş t i r i c i e t k i sağlayan bir imkan bulunmamaktadır. Ç ö k ü n t ü b ö l g e l e r i y e r i n i ; y e n i l e n m i ş a l a n l a r a bırakması dışında yeni olanak bulunmamaktadır. Dönüşüm sonrası yapılaşma, m² toplam inşaat alanı oluşacak şekilde planlanmıştır. Toplam inşaat alanının m² si konut alanı, geri kalan m² si ise dönüşümden sonra mülkiyeti TOKİ ye ait olacak ticaret a la nı olarak ayrılmıştır. Konut ve t i c a r e t a l a n l a rının yanı sıra dönüşüm alanı için toplam m² sosyal servis alanı bırakılmıştır. Alanda mevcut olan bir ilköğretim okulu dışında ayrılan sosyal alanlar tescilli yapıların onarılmasıyla hayata geçirilecektir. Projenin alanı içerisinde kalan tescilli yapıları sosyal kullanımlarla korunmasına olanak tanımaktadır. Proje sonrasında gerçekleştirilecek çok katlı yapılaşma ile yaratılacak konut ve nüfus yoğunluğu, dönüşüm alanında merkezi iş alanı işlevinden f a r k lı bir ya pı orta ya çıkmasına nede n olacaktır Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Çok katlı ya pılaşma

404 380 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Zeytinburnu (İstanbul) kentsel dönüşüm yaklaşımı Zeytinburnu İstanbul un tarihi kent merkezinin batısında yer almaktadır. Mevcut doku kuzeyde sanayi dönüşümlü merkezi iş alanı; doğuda tarihi yarımada ve surlar; güneyde Marmara denizi kıyı şeridi; batıda ise hipodrom alanıyla çevrilidir (Bkz. Resim 2.9). Resim 2.9.: Zeytinburnu İlçesi Konum ve Yakın Çevre İlişkileri Bölge metropol ölçeğinde sektörel merkezlere ev sahipliği yapmaktadır. İstanbul daki ilk yoğun gecekondulaşma yılları arasında sanayi alanlarının sur dışına alınmasıyla bu bölgede gözlenmiştir. Bu tarihlerde deri, tekstil ve çimento gibi sektörler Zeytinburnu nda konumlanmaya başlamıştır. Sanayi kuruluşlarının işçi ücretlerini artmasını engelleyen bu durumu çeşitli şekillerde desteklemeleri mülkiyeti karışık olan ve daha önceleri tarım ve hayvancılık için kullanılan bu alanın, derme çatma yapılarla dolmasına neden olmuş ve alanda kısa zamanda 50 bin kişinin yaşamasına uygun ortamı sağlamıştır.

405 381 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Zeytinburnu nun bugünkü halini alması geçen 50 yıl içinde çeşitli kademelerle olmuştur yılında çıkarılan 775 sayılı yasa ile bu yapı türünün kente yerleşebilmesine yönelik olanaklar ve kurallar getirilmiştir. Bununla beraber barakalaşmadan mahalleler halinde kente yerleşmeye dönüşen bir gecekondulaşma süreci yaşanmıştır. Ardından, yılları arasında çıkan imar affı yasaları ile bu gecekondular yasal statü kazanarak apartmanlaşmaya doğru adım atmıştır [Şenyapılı, 1998]. Bu bölgede oluşan gecekondu alanı sırayla ikinci nesil hisseli mülkiyetler ile kaçak yapılaşma süreçleri yaşamıştır. Bu süreçler neticesinde; dar sokaklar, küçük imar ada ve parselleri, yetersiz kamusal alanlar, taban alanı açısından aşırı yoğun yapılaşma gibi olumsuzluklar ortaya çıkmıştır. Bölgede ekonomik, sosyal ve mekânsal dönüşümleri bir araya getiren, yaşam standartları yüksek, yaşanabilir, sürdürülebilir, estetik çözümler üretmeyi hedefleyen stratejik kararların uygulamaya konulması gereği üzerine Zeytinburnu kentsel dönüşüm uygulama projesi hayata geçirilmiştir. Zeytinburnu (İstanbul) kentsel dönüşüm uygulama projesi İstanbul Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi tarafından geliştirilen dönüşüm modelinde, halkın proje sonrasında yine aynı alanda ikamet etmesi ve hak sahiplerine birebir konut verilmesi ilkesi benimsenmiştir. Bu nedenle proje yarı korumacı bir yaklaşım stratejisi ile geliştirmiştir [İ.M.P. 2006]. İstanbul Metropoliten Planlama, Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi kapsamındaki çalışmalara 2005 tarihinde başlamıştır. Projede öncelikle İstanbul Şehircilik Atölyesi tarafından hazırlanmış olan Zeytinburnu Pilot

406 382 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Projesi verileri farklı bir bakış açısı ile değerlendirilerek kentsel tasarım projesine altlık oluşturacak analiz ve sentez çalışmaları yapılmıştır. Ardından bu veriler değerlendirilerek kentsel dönüşümü yönlendirecek kentsel tasarım modeli oluşturulmuş ve yapı adası bazında tasarım çalışmaları hazırlanmıştır. Kentsel dönüşüm modelinin uygulaması için seçilen pilot alanda hak sahipliği tespitleri yapılmıştır. Yerel belediye ile dönüşümün öncelikli alanları tespit edilerek seçilen pilot alanda kentsel tasarım projesi ve mimari avam proje hazırlanmıştır. Kentsel tasarım analiz çalışmaları bünyesinde Zeytinburnu nun İstanbul kent bütündeki konum ve kentsel ilişki tanımlaması yapılmış, bölgedeki sosyal, fiziksel ve ekonomik veriler toplanmış ve tüm bu verilerin sentezi yapılmıştır. Mekânsal dönüşüme yönelik kentsel tasarım alanları tespit edilmiş, ardından mekânsal gelişme stratejileri şemalaştırılmıştır (Bkz Şekil 2.4). Bu şemada kentsel dönüşümü tetiklemesi öngörülen ve toplumsal hareketliliği arttıracağı düşünülen kuzey-güney doğrultulu bir ticaret aksı önerilmiştir. Kuzeyde merkezi iş alanından başlayıp güneyde çeşitli ulaşım biçimlerinin düğüm noktası olan sahil bandı bölgesine uzanan bu aks çevresinde, kısa-orta-uzun vadede ada bazında kullanımlar ve mekânların oluşması istenmektedir. Oluşturulan bu şemayla aynı zamanda uygulamaya olanak yaratacak bütünleştirilmiş yapı adası birimleri oluşturulmuş, mahallesosyal donatı-yeşil alan ilişkileri kurulmuştur.

407 383 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Şekil 2.4. Zeytinburnu Mekansal Gelişme Stratejileri Şeması [İ.M.P. 2006] Oluşturulan model ile Zeytinburnu mekânsal gelişme dinamiklerini içeren üst ölçek yönlendirici ve sınırlandırıcılar ile konut adası ölçeğinde dönüşümü içeren alt ölçek çalışmalarının bütünleştirilmesi hedeflenmiştir. Mevcut durumda ve önerilen düzende konut sayısının eş olması hedeflenmiş, alt kattaki kapsamlı ticaret birimlerinin ise finansmanı sağlaması amaçlanmıştır. Pilot olarak seçilen Sümer Mahallesi nde bulunan 5.1 hektar büyüklüğündeki yapı adası proje alanında kentsel dönüşüm modelinde belirlenen tasarım ilkeleri ve bağımsız birim sayıları doğrultusunda vaziyet planı ve konut grubu tip projesi oluşturulmuştur (Resim 2.10).

408 384 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Resim 2.10: Pilot Proje Alanı: Konut Grubu Genel Perspektif [İ.M.P., 2006] Zeytinburnu (İstanbul) kentsel dönüşüm uygulama projesi çerçevesi Zeytinburnu (İstanbul) Kentsel Dönüşüm projesi alanı ortalama 80 hektarlık bir alanı kapsamaktadır. Dönüşüm projesi yaklaşık konutu kapsamaktadır. Proje süresi yaklaşık 10 yıl olarak planlanmış olup 16 hektar büyüklüğünde olan kamu arazileri dönüşüm projesi içerisinde yeşil alan olarak planlanmıştır. Zeytinburnu Genel Gelişim Stratejisi kısa ve uzun vadede gerçekleşmesi hedeflenen iki vizyon gözönüne alınarak şekillendirilmiştir. Bunlardan ilki 2010 yılına kadar, güvenli olmayan yapıların güvenli hale getirilmesi ve genişletilmiş yollar ile acil durum hizmetlerine ve tahliye alanlarına erişimin sağlandığı ortamı yaratmaktır. Uzun vadede hedeflenen vizyon ise 2023 yılına kadarki sürede, Zeytinburnu ilçesinin çeşitlenen ve güçlenen ekonomik yapısından herkesin yararlandığı, güvenli yaşam ve yapı standartlarının sağlandığı, tarihi ve doğal çevresi korunmuş yaşanmaya değer örnek bir ilçe yaratmaktır.

409 385 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Bu çalışma yapılırken, bölgenin karşı karşıya olduğu en büyük ve öncelikli sorun olan deprem riskine çözüm arayışı vurgulanmıştır. Depremin yanı sıra, niteliksiz yapı stoğu ve çevre, kentsel donatıların yetersizliği, eğitimin eksikliği, yetersiz yaşam koşulları ve işsizlik gibi sorunların da iyileştirilmesine yönelik hedefler ortaya konulmuştur. Sorunların çözümü yanında kentsel dönüşüm vizyonunun farklı potansiyeller içeren 5 bölgeye gelişim stratejileri sunması ve bu stratejilerin bölgeler arası ilişkiler sistemi çerçevesinde bütünleştirilmesi hedeflenmiştir [Göksu,2004a]. Oluşturulan bölgeler dikkate alınarak planlama çerçevesi oluşturulmuş ve geliştirilen mekânsal gelişme strateji şeması ile kentsel odaklar, omurga, kentsel bantlar ve akslar önerilmiştir. Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi hakkında bilgiler Çizelge 2.8 de gösterilmiştir. Çizelge 2.8. Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Baş lıklar Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Mevcut konut stoğu Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 200 Kamu arazisi oranı (%) 23% Beklenen proje süresi (ay) 120 Hane halkı sayısı 4 Proje yaklaşık bedeli ($) Yeni iş imkanı (adet) Gelişim stratejilerinin uygulanmasına yönelik kısa vadede uygulanması gereken Acil Eylem Planı, orta vadede çözümler öneren Mahalle Yenileme Eylem Planı ve son olarak uzun vadede Zeytinburnu ilçesinin kent

410 386 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri bütünündeki önemini arttırıcı çözümler öneren Zeytinburnu Gelişim Eylem Planı geliştirilmiştir. Yerel eylem planlarının önemli ve öncelikli hedefleri olarak stratejiler ve bunların gerçekleştirilmesine yönelik eylemler incelenmiştir. Zeytinburnu dönüşüm projesi için örgütlenme ve katılım modeli çalışmaları yapılmış ve kurumsal model yapılar önerilmiştir. Bu yapılardan ilki, kamu ve özel sektör ortaklığının gerçekleştireceği Zeytinburnu Proje Ortaklığı(ZPO), diğeri ise daha çok mahalle ölçeğinde gerçekleştirilecek toplumsal ve ekonomik dönüşümü dikkate alan Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı(ZGO) dır. ZPO nın amacı proje yatırımlarını belirlemek, projeleri geliştirmek, projeler arası irtibatı sağlamak, ortak altyapıyı geliştirmek ve proje finansmanını yaratmak üzere stratejik kararların alınmasıdır. ZGO nın amacı ise mahalleler arası sosyal eşitsizliği azaltan ve ekonomik gelişmeyi teşvik eden projelerin geliştirilmesi ve bu süreçte yerel halkın aktif rol almasını sağlamaktır (Şekil 2.5).

411 387 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Şekil 2.5. Zeytinburnu Pilot Projesi Ortaklık Modeli ve Katılım Şeması [Göksu, 2004b] ZPO, İstanbul Büyüksehir ve Zeytinburnu Belediyesi ile özel sektör yatırımcılarından oluşmaktadır. ZPO nın hedefi; Dönüşüm kapsamında gerçekleştirilecek projeler arasında eşgüdümü sağlamak, Ulusal ve uluslararası yatırımcılar arasında ilişki sağlamak, Proje ve yatırım önceliklerini belirlemek, Yerel yatırımcıların kapasitelerini artırmak ve güç birliği mekanizmaları geliştirmek, Proje kararları geliştirmek, Proje finansmanı için model geliştirmek ve işbirliği ortamları sağlamak, vb. gibi konularda etkin rol almaktır.

412 388 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri ZGO ise Zeytinburnu Belediyesi, kaymakamlık, muhtarlar, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörün katılımıyla oluşturulmakta olup bu ortaklık bünyesinde; Uygulanabilir ve sürdürülebilir bir yerel ortamın oluşturulması, Proje ve programlara halkın öneri ve desteğinin alınması, yerel halkın projeye katılımının sağlanması, Yerel halkın işgücü piyasasında aranan niteliklere sahip olabilmeleri için eğitim programları yoluyla becerilerinin arttırılması hedeflenmiştir. Yapılacak dönüşüm projesinin yöntem açısından sahip olması gereken hedef ve ilkeler aşağıdaki gibi sıralanmaktadır [Ünlükara ve Yaman, 2005]: Taşınmaz sahipleri ve kiracıların bulundukları yerde kalmalarını gözetmek, Herhangi bir karşılıksız dış kaynak kullanımı değil, taşınmaz sahiplerinin kendi kapasitelerini kullanmaları ve uzun dönemli borçlanmalarını yeterince cazip kılmak, Yatay ve düşey ortaklıklar kurma yoluyla tüm taşınmaz sahiplerinin ilçedeki çeşitli kaynaklarda paydaş ve akarlarda hissedar olmalarını sağlamak, Gelişigüzel bir yenileme süreci yerine, toplu ölçeklerde üstün tasarım değerleri olan kent parçalarının dönüşümünü, toplu ve kademeli yerel yönetim biçimlerine geçişi olanaklı kılmak, Geliştirilen modelin başka yerlerde de finans yöntemi ve yasal yaptırımlarıyla tekrarlanabilir bir yapıya sahip olmasını gözetmek [İMP, 2006]. Bu ilkeler çerçevesinde, çalışmada dönüşüm projesinin gerçekleştirilmesi aşamasında makro ve mikro düzeyde atılacak adımlar tanımlanmıştır. Bölgenin dönüşüm projesine etki edecek özellikleri ve konumları üzerinde

413 389 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri durulmuş, buralardaki potansiyellerin bölgede öngörülen mekânsal gelişime katkısını araştırılmıştır. Odak noktaları ve bu odak noktalarını birbirine bağlayan ticari bir kaburga ile gelişecek mekânsal yapılanma tanımlanmıştır (Resim 2.11). Resim Zeytinburnu Mekansal Gelişim Şeması [Balamir, 2005a] Zeytinburnu (İstanbul) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Değerlendirmesi İstanbul Metropoliten Planlama tarafından yapılan model önerisinde genel olarak örgütlenme sorunu göze çarpmaktadır. Ayrıca halkın katılımı ortaya konulan iş akış çizelgesine göre mimari projelendirmeleri takiben yapılmak istenmektedir. Yapılan bu çalışmada henüz projenin finansmanına ilişkin tanımlanmış bir model bulunmamaktadır. Ancak yapı adalarında konut bloklarının alt katlarındaki ticari alanların satışı ile finansmanın büyük bir

414 390 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri bölümünün karşılanacağı anlaşılmaktadır. Bu olumsuzlukların yanında, bölgenin potansiyellerini değerlendiren mekansal gelişim stratejileri kararlarının alınarak şemalaştırılması ve nitelikli çevre oluşturmak için Zeytinburnu nun mevcut ekonomik yapısını gözönüne alarak şekillendirilmiş kapsamlı bir proje içermesi, çalışmanın kentsel dönüşümlerin gerçekleştirilmesi için atılacak adımları içerdiğini göstermektedir. Yapılan çalışmaların sentezi yapıldığında, mekânsal, sosyal ya da ekonomik projelerin ayrı ayrı oluşturulmasının bir bölgenin bütüncül bir şekilde gelişmesinde yeterli olmadığı sonucuna varılabilir. Yönetsel, finansal, yasal ve sosyal ilkeleri net olarak tanımlanmış, örgütsel yapısı iyi kurgulanmış ve ortaklıklar aracılığıyla uzlaşma ortamında gerçekleştirilen, katılımcı ve vizyon sahibi projeler, hedeflerin hayata geçirilmesi önem taşımaktadır. Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Projesi, kent merkezinde sağlıklı bir konut alanının yaratılması amacıyla fiziksel bir dönüşümü esas almaktadır. Proje sonrasında gerçekleştirilecek yapılaşma ile yaratılacak konut ve nüfus yoğunluğu, dönüşüm alanında işlevsel ve yeşil alanlarla bütüncül bir mekân ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu nedenle Zeytinburnu kentsel dönüşüm projesi Türkiye de finansman ve örgütlenmesi ile örnek projeler arasındadır. Zeytinburnu kentsel dönüşüm projesi Çizelge 2.9 de ayrıntılı olarak incelenmiştir.

415 391 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Çizelge 2.9. Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Uygulama Proje s i Kent Planıyla Entegrasyon Is lah Stratejile rine Uyumluluk Bölges el Geliş im Stratejilerine Uyu mluluk Ekonomik Yapı Üzerine Geliş tirici Etki Yeni Olanaklar Dönüşümün Fiziksel Yapı Üzerine Etkileri V a r / Y o k V a r V a r -yo k V a r V a r V a r V a r Aç ıklam a Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü İstanbul Şehircilik Atölyesi tarafından hazırlanmış olan Zeytinburnu Pilot Projesi verileri farklı bir bakış açısı ile değerlendirilerek kentsel tasarım projesine altlık oluşturacak analiz ve sentez çalışmaları yapılmıştır. Ardından bu veriler değerlendirilerek kentsel dönüşümü yönlendirecek kentsel tasarım model i oluşturulmuş ve yapı adası bazında tasarım çalışmaları hazırlanmıştır. Kent Planlarıyla ente gras yon sağlanmıştır. Islah stratejileri kapsamında Kuzeyde merkezi iş alanından başlayıp güneyde ç e ş i t l i u l a ş ı m biçimlerinin düğüm noktası olan sahil bandı bölgesine uzanan bu aks çevresinde, kısa-orta-uzun vadede ada bazında kullanımlar ve mekanların oluşması istenmektedir. Oluşturulan bu şemayla aynı zamanda uygulamaya olanak yaratacak b ü t ü n l e ş t i r i l m i ş y a p ı a d a s ı b i r i m l e r i oluşturulmuştur. K o n u m v e Y a k ı n Ç e v r e İ l i ş k i l e r i D o ğ a l R i s k l e r A n a l i z i Y e r l e ş i m e U y g u n l u k A n a l i z i U l a ş ı m İ l i ş k i l e r i A n a l i z i Kentsel Doku Analizi K i m l i k v e İ m a j A n a l i z i Kentsel Tasarım Proje Alanları Şeması çalışmaları p r o j e l e r e b i l i m s el temel oluşturmak için sentezlenmiş ve kentsel tasarım alanları tespit edilmiş, ardından bölgesel gelişme stratejileri şemalaştırılmıştır. Kentsel dönüşümü t e t i k l e m e s i ö n g ö r ü l e n v e toplumsal hareketliliği arttıracağı düşünülen kuzey-güney doğrultulu bir ticaret aksı ö n e r i l m i ş t i r. Yeni ticaret aksı ve konut alanları ile ola naklar yara tılmıştır. Bölgenin dönüşüm projesine etki edecek özellikleri ve konumları üzerinde durulmuş, buralardaki potansiyellerin bölgede öngörülen mekânsal gelişime katkısını araştırılmıştır. Odak noktaları ve bu odak n o k t a l a r ı n ı b i r b i r i n e b a ğ l a y a n t i c a r i b i r kaburga ile gel i ş e c e k m e k a n s a l y a p ı l a n m a y ı tanımlanmıştır

416 392 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Çizelge 2.9. (Devam) Dönüşüm Projesinin Değerlendirilmesi Zeytinburnu Kentsel Dönüşüm Uygulama Proje s i Dönüşümün Sosyal Yapı Üzerine Etkileri Yan Etkile ri V a r / Y o k V a r V a r Aç ıklam a Dönüşüm bölgesinde yaşayan halk sürecin i ç e r i s i n e b e l i r l i a ş a m a l a r d a d â h i l o l m u ş t u r. Kamu ve öze l sektör ortaklığının gerçekleştireceği Zeytinburnu Proje Ortaklığı, diğeri ise daha çok mahalle ölçeğinde gerçekleştirilecek toplumsal ve ekonomik dönüşümü dikkate alan Ze ytinburnu Geliştirme Ortaklığı dır. ZPO nın amacı proje yatırımlarını belirlemek, projeleri geliştirmek, projeler arası irtibatı sağlamak, ortak altyapıyı geliştirmek ve proje finansmanını yaratmak üzere stratejik kararların alınmasıdır. ZGO nın amacı ise mahalleler arası sosyal eşitsizliği azaltan ve ekonomik gelişmeyi teşvik eden projelerin g e l i ş t i r i l m e s i v e b u s ü r e ç t e y e r e l h a l k ı n a k t i f rol a lmasını sağlamaktır Nüfus artışı Dönüşüm bölgesindeki rantın kontrolsüz artışı Soylulaştırma yüksek seviyede Portakal Çiçeği Vadisi (Ankara) kentsel dönüşüm yaklaşımı Portakal Çiçeği Vadisi, Çankaya ve Ayrancı mahalleleri arasında yer almaktadır. Alanın kuzey sınırı Kuzgun Sokak, güneyi Hoşdere caddesi ile Cinnah caddesinin kesiştiği kavşak, batı sınırı Portakal Çiçeği sokağının bir bölümü ve mevcut yapılar ile doğusu Piyade ve Platin sokaklarla sınırlanmaktadır. Bölge bir taraftan, Ankara nın önemli projelerinden olan Dikmen vadisi ile bağlanmakta, diğer taraftan ise Ankara nın simgesi Atakule nin de yer aldığı Botanik bahçesi ve Seğmenler parkı ile de yakın konumda bulunmaktadır. Vadi, alan büyüklüğü olarak, Dikmen vadisinden sonra Ankara nın en büyük vadisidir. Portakal Çiçeği Vadisi, yıllar önce mülkiyetin büyük bir bölümü, kamunun elinde olan ancak belli bir bölümü yeşil, diğer bölümü ise iskâna müsait olmayan bir kentsel alan kullanımında iken, yerel yönetimlerce getirilen

417 393 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri planlama kararları sonucunda, birtakım imar hakları alarak kentsel arsaya dönüşmüştür. Portakal Çiçeği Vadisi için geçmiş dönemlerde, klasik imar planı anlayışında birtakım imar hakları verilmiştir. 1950li yıllardan önce iskân dışı ve yeşil alan kullanımında olan vadinin bir bölümü için ilk imar hakkı 1950 yılında verilmiştir [Göksu, 2002]. Portakal Çiçeği Vadisi (Ankara) Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Portakal Çiçeği Vadisi Projesi dinamik ve esnek bir planlama anlayışı içinde ele alınmıştır. Vadi için verilen her karar, projenin her aşamasında yeniden değerlendirilmiş ve ardından uygulamaya geçilmiştir. Projeye katılmayan mülk sahipleri ile belediye arasında başlayan yasal süreç nedeniyle, planda; vadide yer alacak fonksiyonların nitelikleri, konumları ve yoğunlukları içeren imar durumları, önceden belirlenmeyip, plan notu olarak yalnızca vadinin bütünlüğünde yoğunluk kararı alınmış ve yoğunluğun dağılımı esnek bırakılmıştır. Başka bir deyişle, planlama kararları parsel bazında değil, proje bütünü içinde, imar hakları toplulaştırılmış bir biçimde kullanılmıştır. 1980li yıllara kadar, yapılaşma hakkı vadi çeperlerinde kullanılmış ve bugünkü yapılar oluşmuşsa da, vadi içindeki yapılaşma hakkının kullanılmasına izin verilmemiştir yılında ise, imar hakları kaldırılmış ve yeşil alan kullanımlı bir plan ile kamulaştırma kararı alınmıştır. Yani, geçmiş belediye yönetimi, vadinin yeşil alan yapılabilmesi ve mülkiyetin kamu eline geçmesi için klasik kamulaştırma yöntemini benimsemiştir. Bunun sonucunda, beş yıllık dönemde, özellikle, küçük arsa sahiplerinin kamuya olan güveni kaybolmaya başlamıştır. Yasal, ekonomik ve fiziksel gelişmeler dikkate alınarak oluşturulan yeni bir model çerçevesinde projeye

418 394 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri başlanmıştır. Uygulanan yöntem, klasik kamulaştırma yerine, projede yaratılacak rantın, uzlaşma yoluyla, paylaşımı ilkesine dayandırılmıştır. Alanda kamulaştırma yerine proje değerinin paylaşımı yöntemi uygulamaya sokulmuştur. Kamulaştırma sistemi ile başlayan ve daha önceki gelişmelerde olduğu gibi proje süreçlerini uzatan ve zora sokan hukuk sürecine girmeden imar haklarının toplulaştırılması ve projede yaratılacak değerin, arsa sahipleri ile uzlaşarak, paylaşımı yöntemi sağlanmıştır. Model, yerel yönetimin bölgedeki diğer projelerde uyguladığı projeden etkilenen kişilerin temsilcileri ile projelerin uygulanmasından sorumlu yerel yönetim temsilcilerinin katıldığı Proje Karar Kurulu proje de uygulanmıştır. Kurumsal yapı, arsa sahiplerinden gerek yerel yönetim gerekse şahıslar ve girişimcinin kamu ve özel sektör işbirliği ile oluşturdukları bir şirket örgütlenmesi biçiminde olmuştur. Böyle bir yapı içinde modelin oluşturulması, proje yönetiminin nasıl olacağı, hukuk düzeninin nasıl kurulacağı ve finansmanının nasıl yaratılacağı gibi konular, projeden doğrudan etkilenen kişilerle birlikte tasarlanmıştır. Projenin temel ilkesi, kamulaştırma işlemi yapmadan, vadide yaratılacak değerin arsa sahipleri ile uzlaşma sonucunda paylaşım esasına dayanmaktadır. Kamu ve özel sektör işbirliği, bir proje yönetimi yada arazi geliştirme şirketi yaklaşımı ile sağlanmıştır. Şirketin hisse temsili, arsa sahiplerinden belediyenin %49luk payı, şahısların % 21lik payı ve proje uygulama konusunda deneyimli bir girişimcinin %30luk payı ile olmuştur [Göksu, 2002]. Büyük bir potansiyele sahip olan projenin dinamizmini farklı gruplar oluşturmaktadır. Bu gruplardan ilki ve en önemlisi proje alanı içinde imar hakları bulunan arsa sahipleridir. Bu grup projeden doğrudan etkilenen ve projenin kaderini etkileyen gruptur. İkinci grup, vadideki gecekondular da yaşayan halktır. Üçüncü grubu ise proje kararlarından doğrudan

419 395 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri etkilenmemelerine rağmen vadideki yatırımlardan dolaylı etkilenen özellikle vadi çevresinde yaşayanlar ve kentliler oluşturmaktadır. Bu süreç içinde, kentsel toprağın ve imar haklarının toplulaştırılması, klasik imar planı ve kamulaştırma yöntemi dışında, uzlaşma yoluyla bir model çerçevesinde yenilikçi bir yöntem ile yapılmıştır. Projeye başlamadan önce, vadideki mülkiyet yapısı, klasik imar planı anlayışı çerçevesinde, parsel düzeninde geliştirilmiş bir yapı oluşturmaktadır. Sözkonusu yapı, ortalama 1000 m2 lik parsellerde, dört kat yapı düzeninde ve topografik yapı da dikkate alındığında, yaklaşık 2.0 emsal karşılığında yapılaşma hakkı sağlamıştır. Portakal Çiçeği Vadisi (Ankara) kentsel dönüşüm uygulama projesi çerçevesi Proje alanı, 9 ada, 74 parsel ve yollardan oluşmaktadır. Proje alanı içinde, en küçük imar parsel büyüklüğü 479 m2, en büyük ise 3035 m2 dir. En küçük paya sahip olan hissedarın 10 m2 si, en büyük payın ise 3035 m2 hissesi bulunmaktadır. Proje öncesi, vadinin yaklaşık %52 si belediye, %48 i şahıs mülkiyetinde iken, yürütülen model çerçevesinde, yaklaşık %80 lik alan anlaşma yolu ile projeye dâhil edilmiştir. İmar haklarının ve parsellerin toplulaştırılması için arsa sahiplerine, takas, inşaat anlaşması ve satın alma gibi seçenekler sunulmuştur. Projeye uzlaşma yoluyla katılmayan yaklaşık toplam alanın %20 sini oluşturan grup için, proje başında tercih edilmeyen kamulaştırma yöntemi devreye sokulmuştur. Proje öncesinde, vadide 67 adet gecekondu da yaşayan yaklaşık 250 kişi bulunmaktaydı. Vadideki gecekonduların yaklaşık yarısı kamu mülkiyetinde, diğer yarısı ise şahıs mülkiyetindeki arsalar üzerinde bulunmaktaydı.

420 396 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Hem ev sahibi hem de kiracı olan hane sahiplerine, 774 sayılı yasaya dayanarak Altındağ ilçesi, Karapürçek Gecekondu Önleme Bölgesinde altyapısı tamamlanmış arsa verilmiştir. Ortalama 250 m2 büyüklüğündeki arsaların bedelleri 1/10 u peşin, geri kalanı ise 10 yıl vade geri ödenmesi koşuluyla sözleşmeler imzalanmıştır[göksu, 2004]. Gecekondu sahipleri, evlerini kendileri yıkarak, inşaatın (tuğla, briket, kapı, pencere, kiremit vb gibi) malzemelerini yeni evlerinin yeni evlerinin yapımında kullanmak üzere almışlardır. Projeye katılmayan mülk sahipleri ile belediye arasında başlayan yasal sürecin devam etmesi nedeniyle klasik imar planı anlayışı dışında planlama kararları alınmıştır. Bu kararlar; Plan notu olarak, yalnızca vadinin tümünde yoğunluk kararı alınmış ve yoğunluğun dağılımı esnek bırakılması, Kentsel tasarım projesi genel ilkeleri ile proje uygulama ilkeleri birbirleriyle çelişmemesi, Kentsel tasarım projesi, peyzaj ana planı ve uygulama projeleri ile desteklenmesi, Proje yönetim şirketinin (PORTAŞ), belediye ve yüklenicinin, plan ve projelerle ilgili istemlerini organize etmesi, Plan ve projelerle ilgili kararlarda, Şehir Plancıları ve Mimarlar Odası vb gibi sivil örgütlerin görüşleri alınması, Uygulamaya, yasal ve idari sorunu olmayan alanlardan etaplar halinde başlanması,

421 397 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri Plan ve projeler ile ilgili her türlü karar, proje yönetim şirketi ve belediye yetkili organları ile birlikte verilmesi, Seçeneklerin, belirlenen amaç, yasal süreç ve maliyetler çerçevesinde değerlendirilmesi ve bunun gibi planlama stratejileri benimsenmiştir. Belirlenen stratejiler, projeyi esnek ve dinamik bir planlama anlayışı içinde ele alınmasını zorunlu kılmıştır. Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi için ortaya konan başlıklar Çizelge 2.10 de gösterilmiştir. Çizelge Dönüşüm Projesi hakkında genel bilgiler Baş lıklar Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Uygulama Projesi Mevcut konut stoğu 86 Proje alanı (m2) Gelişme alan yoğunluğu (birim/ha) 120 Kamu arazisi oranı (%) 52% Beklenen proje süresi (ay) 48 Hane halkı sayısı 5 Proje yaklaşık bedeli ($) Yeni iş imkanı (adet) 0 Kentsel tasarım projesinde, planlama stratejileri, hedefler ve gerek vadi içi, gerekse vadi yakın çevresi verileri değerlendirilerek ve hukuk süreci dikkate alınarak, belli bir zaman içinde, birtakım seçenekler üretilmiştir. Seçenekler, iki kategoride üretilmiştir. Birincisi, özellikle vadi çevresindeki mevcut yapı dokusunu baz alan yatay yapılaşma, ikincisi ise, dikey yapılaşma seçeneğidir. Yatay yapılaşma seçeneğinde mülkiyet düzeni ve finansman yöntemleri çok fazla ön plana çıkarılmamıştır. Dikey yapılaşma da ise mülkiyet, finans ve uygulama yöntemleri ön planda tutulurken, daha fazla yeşil alan elde edilmesi de hedeflenmiştir. Tüm seçenekler, idari ve hukuki gelişmelere paralel olarak uzun bir süreç içinde değerlendirilmiş ve sonuçta dikey yapılaşma seçeneğinin uygulanmasına karar verilmiştir. Alınan kararlar

422 398 EK-2 (Devam) Kentsel Dönüşüm Türkiye Örnekleri neticesinde, birinci aşama konut projesi, yeniden tasarlanmış ruhsat alınarak inşaata başlanmıştır ( Resim 2.12). Resim 2.12: Portakal Çiçeği Kentsel Dönüşüm Öncesi ve Sonrası [Göksu, 2004] Kentsel tasarım projesinde yer alan yatırımlar ve planlama kararları etaplar halinde uygulamaya sokulmuştur. Etaplamanın birinci stratejik kararı, uygulama alanlarının, mülkiyet ve yasal sorunları çözülmüş alanlar olmasıdır. İkincisi, özellikle proje finansmanını yaratacak ilk uygulamanın, rantı maksimize edecek alanda başlaması ve son olarak ise ilk uygulamanın mevcut teknik, sosyal ve ticari altyapısı olan alanlara yakınlığının dikkate alınmasıdır [Göksu, 2005]. Birinci aşama konut alanında, büyüklükleri 70 ile 400 m2 arasında değişen 68 adet ikinci aşamada ise farklı büyüklüklerde 112 adet konut birimi yer almaktadır. Yaklaşık m2 lik birinci etap inşaatlar 1994 yılı sonunda, ikinci etap inşaatlar ise 1997 yılında bitirilmiştir. Vadinin %80 lik bölümünü oluşturan yeşil alan yatırımı da mülkiyet problemlerinin çözümüne paralel olarak gerçekleştirilmektedir. Portakal Çiçeği Vadisi (Ankara) kentsel dönüşüm uygulama projesi değerlendirmesi