SAFRANBOLU YU KORUMADA SORUNLAR ( DÜŞKIRIKLIKLARI ÖZELEŞTĐRĐLER - BEKLENTĐLER )

Transkript

1 XX SAFRANBOLU YU KORUMADA SORUNLAR ( DÜŞKIRIKLIKLARI ÖZELEŞTĐRĐLER - BEKLENTĐLER ) Safranbolu yu koruma olayında önemli ve çok etkin boyutlarda olumsuzluklarla karşı karşıya kalındığı yadsınamaz bir gerçektir. Beklenilen sonuçlara ulaşılmasını önemli ölçüde engelleyen ve kimi zaman oldukça geciktiren çeşitli etmenler, öncelikle Safranbolu nun korunması olayının başlangıcında görevli ve sorumlu konumda bulunanları güç durumda bırakmış ve çeşitli yönlerden gelen eleştiri oklarının hedefi haline getirmiştir. Safranbolu da tarihsel bir değer: KARAÜZÜMLER EVĐ DÜŞKIRIKLIKLARI Safranbolu nun korunması yolunda yılları arasında yoğun uğraşlar verildikten sonra, 1980 li yıllarda kamuoyunda Safranbolu nun adından söz edilmez oluşu ve kamu kurumlarının ilgisizliği; buna karşılık, daha Safranbolu da çözüm bekleyen çok sayıda sorun varken, kimi tarihsel kentlerin Safranbolu nun önüne geçer bir konuma getirilmesi, ilk düş kırıklıklarını oluşturur. Bu konuda korunan kent Safranbolu döneminin ikinci aşamasının başlangıcı olarak kabul edilmek gereken, Korumada 15 yıl söylemiyle Haziran/1990 sonunda gerçekleştirilen Safranbolu Mimarlık Değerleri ve Folkloru Haftası sırasında düzenlenen panelde, 15 yılın sonunda, başlangıçta öngörülemeyen, beklemediği olumsuz sonuçlarla karşılaşan ve deyim yerindeyse güvendiği dağlara kar yağan, Safranbolu da koruma olayının başlatan bu satırların yazarı eski Belediye Başkanı, şöyle yakınmak zorunda kalmış bulunmaktadır.( 1 ) ( 1 ) Kızıltan ULUKAVAK,Safranbolu Mimari Değerleri ve Folkloru Haftası nda, tarihinde Kıranköy de Kireççi Hüseyin ÖZER in sinemasında düzenlenen Kendini Koruyan Kent Safranbolu Paneli nde sunulan bildiri

2 226...Bir özeleştiride bulunmaktan çekinmemelidir. Geçmiş 15 yılın muhasebesi yapıldığında, bu 15 yılın, Safranbolu nun korunması yolunda kazanç yılları değil, kayıp yıllar olduğu sonucuna ulaşılıyorsa, ki biz bu sonuca ulaşmış bulunuyoruz; bu gerçek, acı da olsa kabul ve itiraf edilmelidir....safranbolu yu koruma, bir tarihsel çevrenin korunması olayıdır, bir mimarlık mirasının korunması olayıdır. Dolayısıyla, bu olayı Safranbolululara benimsetebilmek, halkı yönlendirebilmek ve halkla birlikte gerçekleştirebilmek için, toplumsal ve kamusal görev ve yetkileri üstlenmiş kurum ve kuruluşlar da olaya sahip çıkmalı; ilgi, yardım ve katkıları sürekli olmalı veya hiç değilse belirli bir süre kesintisiz devam etmeli idi....safranbolu daki mimarlık ve kültür mirası olarak kabul edilen bir yapıt, özel mülkiyet konusu da olsa, geniş ölçek içersinde, kültürel açıdan toplumun olmak gerekir. Dolayısıyla bunları korumak ve gelecek kuşaklara aktarmak için, toplumsal ve kamusal güç ve kaynaklara da öncelikle gereksinme duyulması doğal karşılanmalıdır....safranbolululara...kültür Bakanlığı nın özel ilgi ve yaklaşımına ihtiyaç bulunduğunu özellikle dile getirmek istiyorum. Ülkemizde sivil mimarlık örneklerini çok geniş bir alanda ve çok yoğun bir şekilde bulunduran ve kültürel değerleri koruma olayını Türkiye de ilk defa başlatan Safranbolu ya böyle bir rüçhan hakkı tanınması, herhalde çok görülmemelidir...koruma olayını Safranbolu dan çok sonra gündemine almış bir Kütahya nın, bir Kula nın; hatta bir Bursa ve Antalya nın, bu alanda Safranbolu yu geride bırakmasını gıptayla izliyoruz....antalya Kaleiçi ndeki eski evler, Safranbolu evlerine nazaran harabe görünümünde ve hatta Sayın Çelik GÜLERSOY un büyük eseri, Đstanbul Soğukçeşme Sokağı ndaki restore edilen evler gibi virane durumunda; buna rağmen Antalya Kaleiçi ne Devletimizin kültüre ve turizme dönük kaynaklarından milyarlar akıtılıyor. Antalya da; tarih, arkeoloji, deniz ve iklim faktörlerinin bir arada oluşu mutlaka önemli bir ayrıcalık, mutlaka önemli bir farklılık...ancak, Safranbolu nun bu özelliklerin bir kısmından yoksun oluşu, Safranbolu yu kamu kaynaklarından yararlanmanın dışında tutmanın nedeni olmamalıdır. Turizm Bakanlığı nın yıllar önce hazırlattığı Safranbolu ve Çevresi Koruma ve Turistik Gelişme Projesi bu bakanlığın tozlu raflarından alınarak uygulama olanağına kavuşturulmalıdır yılından beri yürürlükte bulunan Özel Hukuka Tabi Kültür Varlıklarının Onarımına Katkı Yönetmeliği nin sağladığı olanaklardan, henüz Safranbolu da kimsenin yararlandırılmadığı, üzülerek de olda bu panelde ifade edilmelidir. Katkı Fonu kaynaklarından, korumada öncü Safranbolu ya da önemi ve değeri ölçüsünde pay ayrılmasını dilemek çok görülmemelidir....bu arada, evini onarmak isteyen eski ev sahiplerinin karşılaştığı yıldırıcı formalite ve bürokratik işlemler de bu panelde tartışılmalıdır.., koruma olayında başvuru sahibini usandıracak, caydıracak boyutlardaki işlemleri en aza indirecek yöntemler uygulanmalıdır...bölge Koruma Kurulu nun bir kısım yetkileri, yine Kurul un gözetim ve denetiminde, 1710 sayılı Kanunun yürürlükte olduğu dönemdeki gibi kurulacak yerel örgütlere, sınırlı ve belirli ölçüde de olsa devredilmeli...dir.( 2 ) ( 2 ) Uzunca bir süre sonra da olsa, 2863 sayılı yasaya göre, 2005 yılında Karabük Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun kurulmasına ve bu kurulun hizmetlerini Safranbolu dan yürütmesine karar verilmesinin, Safranbolu ya ve korunması gereğine gösterilen en değerli bir duyarlılık olduğu özellikle vurgulanmalıdır.

3 227...Artık Safranbolu da da Kültür Bakanlığı nın Müze Müdürlüğü ve Kütüphane Müdürlüğü gibi taşra hizmet birimleri açılmalı;..safranbolu nun çok değerli etnografik malzemeleri tozlu dolaplardan, çeyiz sandıklarının diplerinden çıkartılarak gün ışığına kavuşturulmalıdır....daha fazla gecikilmeden Padişah III. Selim in Sadrazamı hemşehrimiz Đzzet Mehmet Paşa nın Safranbolululara armağanı, değeri paha biçilmez el yazması kitaplardan oluşan kütüphaneye de artık sahip çıkılmalıdır...kütüphanenin bundan yıllar önce başlatılan ve her nedense bir türlü sonuçlandırılamayan katalogu bir an önce hazırlanmalı ve sorumlusu belirlenerek, bu kitaplar akıbetlerinden kuşku duyulur durumdan kurtarılmalıdır.( 3 ) Safranbolu da çok ilginç tavan süslemeleri olan SELVĐLĐ EV Konuşmanın devamında Safranbolu nun, kendini koruyan kent olarak adlandırılmasının bugün için olmasa bile, 1960 lı yıllar ve öncesi için doğru olduğuna, bunun, kimilerinin ileri sürdüğü gibi mucizevi rastlantılarla değil Safranbolu ya özgü sosyal, ve demografik nedenlerle açıklanması gerektiğine, 1975 sonrası için de Safranbolu konusunda yurt içi ve dışında etkin bir kamuoyu oluşturulduğuna, sosyal, ekonomik, etnik ve demografik yapının değişmesiyle 1970 li yıllardan itibaren Safranbolu nun kendini koruyan değil, koruyamayan bir kent sürecine girdiğine değinilerek, Safranbolu daki ev sahiplerine evlerinin sevdirilmesi, örnek restorasyonlar yapılması, evlerinin onarım ve bakımında kolaylıklar sağlanması ve böylece Safranbolu da halkın kendi evini koruyarak, Safranbolu nun da korunması döneminin başlatılması gereği üzerinde durulmuştur. ( 3 ) Öngörülen olasılık, bir süre sonra gerçekleşmiş; kütüphanenin kimi kitapları, Köprülü Camii avlusundaki bırakıldıkları ve hiç de güvenli bir yer olmayan muvakkithane binasından çalınmıştır.

4 228 Devamla, Balkan ülkelerinde Filibe, Mostar ve Saraybosna da Bulgarlar ile Yugoslavların, sanki kendi kültürlerine aitmiş gibi restore ederek, turizme kazandırdıkları, eski Türk-Osmanlı kültürünün ürünü evlerin, çeşitli yayınlarda büyük bir hayranlıkla izlendiğinden söz edilerek; Eski Edirne evlerini, Đstanbul evlerini koruyamadık; geliniz, elde kalan tek şans Safranbolu evlerini koruyalım; atalarımızın mirasına sahip çıkalım; saat 12 ye çeyrek kaldı, artık daha fazla beklemeğe ne Safranbolu evlerinin ve ne de ev sahiplerinin sabır ve tahammülü var denildikten sonra, Safranbolu da Zaman Filmi nden alınan aşağıdaki sözlerle konuşmaya son verilmiştir. Anı olur zaman içinde Safranbolu / Sevinç olur, kimi zaman hüzün, kimi zaman övünç olur Safranbolu / Zaman içinde tarih olur / Kim bilir belki de çocukların düşlerinde masal olur / Evvel zaman içinde Safranbolu.. Dileğimiz anı, hüzün, tarih ve nihayet masal olma olasılıklarının gerçekleşmemesi, Safranbolu nun zaman içinde sevinç ve övünç olarak kalmasıdır. Ünlü ressam mimar Cihat BURAK ın Safranbolu da çok beğendiği KAVSALAR EVĐ 1990 yılına ilişkin bu dileğin, ne mutlu ki, daha sonraki yıllarda gerçekleştiği ve böylece hüzün, masal ve Safranbolu sözcüklerinin bir arada yer almasının önüne geçildiği söylenebilir. Ancak, şurası da bir gerçektir ki, Safranbolu nun tanınmasında, büyük katkısı olan Safranbolu da Zaman filmi, şiirsel bir anlatımla, Ve düşen damlalar gibi akıp geçen zaman, alıp götürdü bir çok şeyi Safranbolu dan sözleriyle başlayıp, geleceğe ilişkin dramatik bir öngörü içeren yukardaki tümcelerle son bulmasından da anlaşılacağı üzere, Safranbolu nun korunabileceği temasını değil, daha uzun süre korunamayacağı temasını işleyerek, 1976 Safranbolu sunu belgelemek gibi önemli bir misyonu üstlenmiştir.

5 229 Bizzat filmin ünlü yapımcısı Sayın Süha ARIN tarafından, vefatından önce, son kez katıldığı 2003 yılındaki Safranbolu Festivali nde, bu satırların yazarına açıklanan bu öngörünün, Safranbolu korunarak gerçekleşmemiş olması, hiç kuşkusuz Safranbolu için büyük bir onur ve sevinç kaynağıdır. BAŞKA SAFRANBOLU DA YOK! Mimarlar Odası Ankara Şubesi Ekim 1992 tarihinde Safranbolu ya bir gezi düzenler; o gezi sırasında, 1970 li yıllarda Safranbolu imar planı değişikliğini gerçekleştiren Şube Başkanı Y.Mimar Baran ĐDĐL, Safranbolu yu koruma olayının başlangıcında değerli katkıları olan Y.Mimar Yavuz ĐNCE, Safranbolu koruma amaçlı imar planını yapan Đsmet OKYAY ve zamanın Belediye Başkanı Mustafa EREN in katılımıyla bir panel düzenlenir ve aynı panele katılan bu satırların yazarı tarafından, panelde yapılan konuşmada, son zamanlarda Başka Antalya Yok ve Başka Pamukkale yok denildiğinden söz edilerek, Başka Safranbolu da yok söylemi ilk kez dile getirilip şu yakınmalarda bulunulur. ( 4 )...Bilinmesi gereken gerçek, (Başka Safranbolu yok) denilebilecek dönemin son günlerini yaşamakta olduğumuzdur... Suskunluğumuz ve duyarsızlığımız devam ederse, çok yakın bir gelecekte, sadece Bir zamanlar bir Safranbolu vardı denilebilecektir...bir kaç ay önce gazete haberlerinden, Safranbolu evlerinin Đstanbul da Bit Pazarı na düştüğünü; kapısıyla, penceresiyle, dolap ve tavan işlemeleriyle mimarlık mirasımızın satışa sunulup, alıcı beklediğini öğrendik. Bu habere ne yazık ki, Safranbolu evlerini gelecek kuşaklara aktarılması ve korunması gerekli mimarlık değeri olarak kabul ve ilan eden çevrelerden hiçbir tepki gelmedi. Safranbolu için korunması gerekli Kentsel sit alanı kararı verenler, Safranbolu evlerinin kültürel değer olarak tescilini yapanlar, Safranbolu ya geldiklerinde, ya da Safranbolu ile ilgili toplantılarda Safranbolu ya olan hayranlık ve övgülerini dillerinden düşürmeyen tarih, sanat, kültür ve mimarlık çevreleri suskunluk içindeler; başka Antalya yok denildiği gibi, Başka Safranbolu da yok denilmedi. Safranbolu yu koruma gereği sözde bırakıldı, eyleme dönüştürülemedi....safranbolu evleri Bit Pazarı nda mı, Sit alanı nda mı görülmek isteniyor? Buna bir an önce karar verilmelidir. Yaşlı Safranbolu evleri ve çaresiz sahipleri, bu sorunun yanıtını arıyor; onların daha fazla bekleyecek güçleri de, günleri de kalmamıştır....safranbolu halkı, 1975 te Yaşayan tarihimiz, geleceğe mirasımız Safranbolu sloganıyla yola çıkartıldı, ama yarı yolda bırakıldı.; 1990 da Korumada 15 Yıl Kendini Koruyan Kent Safranbolu adıyla düzenlenen Kültür Haftası nda da benzer sloganlar tekrarlandı. Sloganlar bir gerçeği değil, bir özlemi dile getirmekten öte hiç bir işe yaramadı. Geleceğe mirasımız Safranbolu özleminden, Bit Pazarı ndaki Safranbolu gerçeğine ulaştık....yüzyılllık bir eski ahşap ev veya konağın bakımının, onarımının ve günün gereksinimlerine uygun iç donanım ve düzenlemeye kavuşturulmasının büyük bir ekonomik güç istediği, özellikle toplumsal destek beklediği göz ardı edildi. Bir eski evin korunması gerekli kültür varlığı olarak tescilinden sonra, o evde sahibi kadar kamunun da görev üstlendiği unutuldu....kentsel sit kararı alınmasının ve korunacak taşınmazların tespit ve tescilinin, sit bölgesindeki mevcut yapılaşmayı ve görünümü olduğu gibi dondurmanın aracı ( 4 ) Ekim 1992 Safranbolu Paneli, Mimarlar Odası Ankara Şubesi yayını, Sayfa: 23, Mayıs/1993

6 230 olduğu; sit alanını virane bir görünümden kurtarma amacına yönelik önlem ve olanakları beraberinde getirmediği bilinmelidir..... Bir zamanlar bir Safranbolu vardı diye yakın gelecekte hayıflanmak yerine, bugün hep bir ağızdan Başka Safranbolu da yok demeğe devam edilsin ve devam edebilmek için gerekli olan girişimlere hemen başlanılsın... Bu konuşmada yakınma konusu sorunları çözüme kavuşturmağa yönelik girişimler, büyük bir mutlulukla belirtmek gerekir ki, çok geçmeden başlamış; Kültür Bakanlığı nca Arasna Arkası sokaktaki evlerin dış cepheleri ile çatılarının onarımının yanı sıra, turizm amacına dönük olarak ev ve işyerlerinin restorasyonu gündeme gelmiş ve 1990 lı yılların ortalarından itibaren, Safranbolu nun korunması, sevindirici boyutlarda çok önemli bir ivme kazanmıştır... ÖZELEŞTĐRĐLER Safranbolu Bağlar kesiminde tavan süslemeleri ve duvarlarındaki kalem işlemeleri ile ünlü ŞÜKRÜ MEMĐŞOĞLU EVĐ Toplumsal her yeni bir atılımda ve her yeni bir girişimde olduğu gibi Safranbolu da da, koruma altına alındıktan sonra, kimi çevreler başlangıçtaki duyarlılıklarını sürdürmeğe devam etmemiş, beklenmeyen etmenler devreye girmiş ve önceden öngörülemeyen sorunlar ortaya çıkmıştır. Ancak, sosyal ve hatta siyasal koşulların değişmesiyle de yakından ilişkili bu dış etmenlerin yanı sıra, bir kısım olumsuzlukların da, içe dönük nedenlerden ve bu arada, karar verme ve uygulama konumundakilerin tutum ve davranışlarından kaynaklandığı yadsınmamalıdır. Nitekim, ilk dönemde değinilen konumdakilerden biri ve bir başka anlatımla, Safranbolu daki korumacılığın 1980 öncesinde uygulayıcısı, 1980 sonrasında da gözlemleyicisi olan bu satırların yazarı, bir konuşmasında bu konuda şunları dile getirmiştir....herhalde kimi sorunların, Safranbolu da, ya da diğer tarihsel kentlerimizde yinelenmemesi için bir özeleştiri yapmaktan çekinilmemelidir. Tarihsel

7 231 kentlerde her şeyden önce, koruma amaçlı imar planları yapılıp, hızla uygulamaya konulmalı; duraklamalara duraksamalara olanak verilmemelidir. Safranbolu da korumacılığın 1980 li yıllar içersinde durağan bir döneme girmesi, önemli kayıplara yol açmıştır. Yeni bir atılım ancak, Zonguldak Valisi Sayın Yavuz ERKMEN in 1980 li yılların sonunda Safranbolu Kaymakamlığı na atanmasıyla başlar. Kentsel kültürel değerlere sahip çıkılmasında Belediyeler yalnız bırakılmamalıdır; yerel yönetimler, il ve ilce yönetimlerinden destek almalı, işbirliği ve güçbirliği gerçekleştirilmelidir. Safranbolu da ilk kez 1980 de, ileriki yılların Valisi, Müsteşarı ve Đçişleri Bakanı Sayın Muzaffer ECEMĐŞ in Kaymakamlığı döneminde, kısa bir süre için sağlanan birliktelik, daha sonra devam ettirilememiş; yine ancak Sayın Yavuz ERKMEN in 1989 da Safranbolu Kaymakamlığına atanmasıyla tekrar başlatılarak, sonraki yıllar, ardılı olan kaymakamlarca da benimsenen, sürekli bir uygulamaya dönüştürülmüştür. Sadece Belediyeler değil, Đl Özel Đdareleri de, tarihsel kentlere sahip çıkmalı; bu Đdarelerin ve Valiliklerin, korumacılık alanındaki işlevleri ve etkinlikleri konusunda Kastamonu daki, halen hayranlıkla gözlemlenen uygulamalar örnek alınmalıdır. Kuşkusuz, eski evlerin restorasyonunda giderlerinin fazlalığı ve bireysel olanakların yetersizliği, kamusal kaynaklara olan gereksinimi öne çıkarıyor. Ancak, başlangıçta Safranbolu gibi, her türlü yardım ve katkı kamudan beklenmemeli, özel kaynaklardan yararlanma yolları bulunmalıdır. Ayrıca en önemlisi, kamusal kaynak ve fonlar da, tarihsel kentlere nesnel öncelik ve ölçütler dikkate alınmaksızın, eşitsizliklere ve haksızlıklara yol açacak biçimde, siyasal ve öznel yaklaşımlara göre dağıtılmamalıdır. Kültürel değerlere önem veren özel kurum ve firmaların, koruma olayında Safranbolu ya katkı sağlamalarında yeterince başarılı olunamaması, Safranbolu için önemli bir eksikliktir. Şu bir gerçektir ki, Antalya Kaleiçi Evleri örneğinde olduğu gibi, özel kuruluşların satın alacakları konakları restore ederek, firmalarının kültür ve turizm amaçlı gereksinimlerine tahsis etmeleri, tarihsel kentlere çok değerli bir yardım niteliğindedir. Safranbolu için bir başka eksiklik veya daha doğru bir anlatımla en önemli gecikme, turizmin ve özellikle ev pansiyonculuğunun, kentsel kültürel değerlerin korunmasına olan katkılarının çok geç farkına varılmış olmasıdır. Safranbolu konaklarını, konaklama tesisine dönüştürmek suretiyle sağlanacak getirilerin, eski evlerin onarımını hızlandırabileceği görüşü başlangıçta hiç kimseye benimsetilememiştir ( 5 ). Bu arada, Anadolu nun geleneksel konukseverliğinin en güzel göreneklerine ve örneklerine sahip Safranbolulular, konuklarını bir bedel karşılığı evlerinde barındırmayı da hemen kabullenememişlerdir. Safranbolu, turizm olanaklarından ve ev pansiyonculuğundan, 1990 lı yıllarda, Kaymakam Sayın Muammer AKSOY un çabalarıyla yararlanmağa başlamış; ancak çok gecikildiği için, önemli kayıplar olmuştur. Safranbolu daki bir başka hata da; hatta affedilmez bir hata da, kamu kuruluşları hizmet binalarının, tarihsel kent merkezinden, yeni yerleşim alanlarına taşınmasıdır. Safranbolu Kalesi ndeki Hükümet Konağı nın 1976 da yanmasından sonra, Kale ye çıkmaktaki ulaşım sıkıntısı nedeniyle, yeni Hükümet binasının, yeni yerleşim bölgesinde yapılmasına ön ayak olmakla, bu konuda, öncelikle zamanın Belediye Başkanı, kendi payına düşen hatayı kabullenmek durumundadır. Ancak, zaman içersinde, Belediye dahil kamu kurumlarının tümünün de tarihsel merkezden çekilebileceği herhalde beklenemezdi. Kentin tarihsel önem taşıyan, Şehir kesimindeki, eski çarşı çevresindeki mahallelerin sakinlerine, hem evlerinin değerinden, bunları korumalarının gereğinden bahsedeceksiniz; hem de onlarla bir arada, iç içe olmayacaksınız. Bu bir çelişkidir. ( 5 ) Benimsetilmesi için, yeterli etkinlikte özel bir çaba gösterilemediği de bir gerçektir. Bunda 1977 den sonra Türkiye de yoğunluk kazanan ve ülkeyi 12 Eylül 1980 Harekatı na taşıyan, iç çekişme ve terör olaylarının, Karabük le birlikte Safranbolu yu da etkisi altına almasının büyük payı vardır.

8 232 Dolayısıyla, Tarihsel Kentler Birliği Genel Danışmanı Sayın Oktay EKĐNCĐ, çeşitli söyleşi ve yazılarında, tarihsel kentlerin Belediye Başkanlarının, onarımını yaptırarak eski konutlarda oturmalarını dile getirmekte, yerden göğe kadar haklıdır. Doğrudur; Belediye Başkanları örnek olmalıdır; ancak yeterli değildir, kamu kurumları da örnek olmalıdır. ( 6 ) Safranbolu Harmanlar da çok güzel bir konut: YILMAZ KAVUŞTURUCU nun EVĐ BEKLENTĐLER ( 7 ) Safranbolu nun 1994 yılında UNESCO tarafından Dünya Miras Listesi ne alınması, hiç kuşkusuz paha biçilmez bir onur, hazineler değerinde bir kıvanç kaynağıdır. Dünya Miras Listesine alınmakla, çok önemli bir doruğa tırmanılmıştır. Bu dorukta tutunmak, hep orada kalmak ve Safranbolu bayrağını orada sürekli dalgalandırmak, vazgeçilmez bir ilke olmalıdır. Safranbolu daki tüm ilgili kişi ve kurumlarca asla göz ardı edilmemesi gereken bu ilkenin, Dünya Miras Listesi nde yer alma onurunun sahiplenilmesi gibi, sorumluluğunun da üstlenilmesiyle gerçekleştirilebileceği bilinmelidir. Safranbolu nun koruma amaçlı imar planını yapan Prof.Dr. Đsmet OKYAY a, Safranbolu nun Dünya Miras Listesi ne alınmasından sonra, 1996 yılında Paris te bulunduğu sırada, merkezi Paris te olan Birleşmiş Milletler UNESCO teşkilatının, Dünya Mirası Bölümü Başkanı Laurant Levy STRAUSS un yaptığı şu açıklama, çok önemli ve dikkat çekicidir. ( 8 ) Bir kentin Dünya Miras Listesi içinde yer alabilmesi için o kentin sadece ulusal değerler ihtiva etmesi yeterli olamaz. Ayrıca o kentin evrensel değerleri de ihtiva etmesi gerekir. Bu karar teşkilatımızda yer alan uluslararası düzeyde uzmanların ( 6 ) Kızıltan Ulukavak, Safranbolu da 25 Yıl, Yerel Kimlik Dergisi, Ocak-Mart/2004,Tarihi Kentler Birliği yayın organı, (21-24 Ocak 2004, Tarihi Kentler Birliği Safranbolu Buluşması nda K.ULUKAVAK tarafından sunulan 1975 lerden 2000 lere Safranbolu başlıklı bildirinin kısaltılmış metni) ( 7 ) Kimi bölümleri tarihli Safranbolu Ekspres Gazetesi nde Safranbolu sorun dolu olmamalı! başlığı altında yayınlanmıştır ( 8 ) Karabük Postası gazetesi, , Sayı: 12985

9 233 görüşlerinin Genel Kurul da oylanması ile mümkün olur. Bu durumda o kent simgesel olarak tüm insanlığın mirası olur. Eğer kentin korunmasında gerekli titizlik gösterilmiyor ise, büyük yozlaşmalarla kentin tarihi kimliği ve estetiği bozuluyor ise, belgelere dayalı şikayetler üzerine uzmanlarımız gönderilir ve raporlarını teşkilatımıza verirler. Komisyonumuz bu raporları inceler ve olumsuz kanıda olursa Dünya Mirası ünvanı geri alınabilir. Ayrıca, Dünya Mirası vasfı tüm insanlığı kapsadığından şikayeti yapanın o ülke vatandaşı olması şartı aranmaz; örneğin, bir Çinli ya da Meksikalının şikayet dilekçesi verme hakkı vardır. Safranbolu nun mezarlıkbaşı ndan görünümü Bu açıklamaların ışığı altında kabul edilmelidir ki, Dünya Miras Listesi nde sürekli kalabilmek, çok sayıda yabancı turistin de uğrak yeri olan Safranbolu nun, haklı ya da haksız, herhangi bir şikayet nedeniyle beklenmedik bir zamandaki, beklenmedik sınavlarda da başarılı olmasını gerektirmektedir. Safranbolu nun bir Dünya Kenti olduğuyla övünülmektedir; öncelikle bu övünmedeki haklılığı yok edebilecek görünüm ve yakınmalara fırsat verilmemelidir; özellikle Safranbolu, Türkiye de koruma olayına öncülük ederken, korumanın (K) sını bile gündemlerine almamış kentlerin, Safranbolu nun önüne geçmesine meydan verilmemeli; eskiden olduğu gibi Safranbolu nun hep zirvede kalması sağlanmalıdır. Bu arada, Safranbolu nun çok küçük bir parçası kadar olan bir kentin, Tanıtma Fonu ya da Kültür Bakanlığı nın onarıma katkı ödeneği gibi kamu kaynaklarından, Safranbolu nun üç beş katı daha fazla yararlanabilmesinden, herhalde rahatsızlık duyulmalıdır. Karabük Valisi Sayın Can DĐREKÇĐ nin 2006 yılında hazırladığı Strateji Planı nda yer alan Safranbolu Kongre Merkezi yle ilgili olarak, Şubat/2007 başında Kent Müzesi nin açılış törenine gelen Kültür Bakanı nın, böyle bir merkezin yapımı için Safranbolu da 20 bin yatak kapasitesi gerektiğinden söz etmesi karşısında susulmamalı, en geniş katılımlı uluslararası kongreler bile 500 dolayında katılımcıyla gerçekleştirilirken, 20 bin rakamının nereden çıktığını, hiyerarşik kurallar gereği atanmışlar soramaz ise de, suskun kalmaması gereken seçilmişler

10 234 sorabilmeli; bir Kongre kenti olması yolunda Safranbolu nun çeyrek yüzyıllık özleminin gerçekleşmesinin, anlamsız rakamsal veriler ve dayanaksız görüşlerle yok edilmesine meydan verilmemelidir. Marka kent niteliğini Karabük ün değil, Safranbolu nun taşımakta olduğu gerçeğiyle bağdaşmayan söylem ve eylemlere ise, asla seyirci kalınmamalıdır. Safranbolu ya ait tüm kültürel değerlere sahip çıkılmalı ve örneğin Đzzet Mehmet Paşa Kütüphanesi, daha fazla gecikilmeden Safranbolu ya geri getirilebilmelidir. Bu kütüphanenin çok değerli el yazması eserlerinin Safranbolu ya vakfedildiği ve vakfedenin iradesine saygı gerektiği unutulmamalı; kütüphane için restore edilen eski Hükümet Konağı ya da eski cezaevi nde mutlaka uygun bir yer bulunabilmelidir.. Safranbolu, geçmiş yıllar gibi kamuoyunda hep adından, sürekli söz edilen bir kent olmalıdır; kamuoyunun oluşumunda en etkili araç olan yazılı ve görsel medyanın Safranbolu ya olan ilgisi sürekli ve sıcak tutulmalıdır. Televizyon dizilerinin Safranbolu da çekimi için, yapımcılarının beklediği kimi olanakları sağlamaktan da kaçınılmamalıdır. Her yıl düzenlenen Safranbolu Altın Safran Belgesel Film Festivalleri nde, Safranbolu nun ulusal basında ve ulusal alanda yayın yapan TV lerde yer almaması çok düşündürücüdür. Aslında, en çok düşündürücü olan da, Safranbolu nun tanıtımında çok önemli bir araç olan Safranbolu Mimarlık Değerleri ve Folkloru Haftası nın adının, Uluslararası Altın Safran Belgesel Film Festivali olarak değiştirilmesidir. Bu ad değiştirmenin, Safranbolu Haftaları nın başlatıldığı 1975 yılından, çeyrek yüzyıl geçtikten sonra, 2000 yılında, bu Hafta lardan 25 incisinin çok görkemli bir biçimde düzenlenmesi beklenirken, I. Altın Safran Belgesel Film Festivali denilerek yapılmış olması, düşündürücü olduğu kadar, acı ve üzücüdür. Her kentte, o kentle özdeşleşen konuda ve o konuyla anılan ve adlandırılan kültürel etkinlikler yapılır. Safranbolu ile özdeşleşen, içlerinden biri, yanda Bülent ÇETĐNOR un çizgileriyle resimlenmiş Safranbolu evleridir. Yurt içinde ve dışında Safranbolu, evleriyle ünlenmiştir. Belgesel film ile Safranbolu nun ilgisi nedir? Sayın Süha ARIN ın Safranbolu da Zaman belgesel filminin, 1977 yılında Antalya da, kendi dalında birincilik ödülüne layık bulunmasından öte, Safranbolu ile belgesel film arasında hangi ilişki kurulabilir? Anılan filmin ünlü yönetmeni rahmetli ARIN bile, vefatından önce 2003 yılında katıldığı son Safranbolu Festivalinde, yapılan etkinliğe belgesel film festivali denilmesindeki anlamsızlığa değinerek ve haklı olarak belgesel film yarışmasının, Safranbolu da yapılacak bir kültürel etkinliğin adı olamayacağını, ancak bir alt başlık olabileceğini dile getirmiştir. Yarışmaya katılacak belgesel filmlerin, mutlaka Safranbolu daki soyut ya da somut bir kültürel değeri konu alması gibi bir koşul dahi söz konusu

11 235 olmaksızın, konu serbestliği içinde yürütülen belgesel film yarışmasının Safranbolu ya, Safranbolu kültürüne ve en önemlisi Safranbolu nun tanıtımına ne katkısı olabilir? Hem de bu yarışmaya, bir iki yabancı katıldı diye Uluslararası gibi, abartılı ad ve sıfatlar takılmasından ne yarar umulur? Her yıl Đstanbul ve Antalya da çok görkemli ve çok geniş katılımlarla, gerçekten uluslararası düzeyde benzer etkinlikler yapılırken, Safranbolu da hiç ses getirmeyen, getirme olanağı da olmayan belgesel film yarışmalarında niçin ısrar edilir? Örneğin Taşköprü de, her yıl yapılan kültürel etkinlik, o yörenin ünlü ürünü sarmısak tan ad alırken, Beypazarı ndakine de Tarihi Evler, El Sanatları, Havuç ve Güveç Festivali adı verilirken, Safranbolu dakinin belgesel film festivali adıyla anılmasındaki tutarsızlık Safranbolu ya yakışmamaktadır. Belgesel film yarışmalarında verilen ödüller ve jüri üyeleri için yapılan harcamalardan, Safranbolu nun hiç bir kazanımı yoktur. Safranbolu dururken, Beypazarı ndaki kültürel etkinliğinin adında Tarihi Evler deyiminin de olması ve örneğin oradaki Haziran 2006 daki bu etkinliğe onbinlerce kişinin katılması ve bu arada Beypazarlılar için, tarihli Cumhuriyet Gazetesi ndeki yazısında Oktay EKĐNCĐ nin, kimlikli yaşamanın, kişilikli turizmi de yaratacağını kanıtlamaktan hem gurur duyuyorlar, hem de para kazanıyorlar demesi, Beypazarı, Safranbolu nun pabucunu dama atacak beklentilerini haklı çıkartabilecek olgulardır. Pabucun dama atılmasına meydan verilmemeli, Dünya Kenti ne yakışır eylem ve görünümler sergilenmeksizin, sürekli Safranbolu Dünya Kenti söylemini yineleyerek, sapından tutup elma şekeri ni yalayıp duran çocuğun elinde, en sonunda sadece sap kalması gibi bir konuma düşülmemelidir. Bu arada, herhalde yadsınamaz bir gerçek de dile getirilmelidir. Tarihsel kentlere gelenler, sadece eski evler, sokak ve mahalleler görmekle yetinmemektedirler.yöresel ürünlerden de satın almak istemektedirler. Safranbolu lokum dışında yöresel bir ürün sunamazken ve estetikten yoksun, özensiz maket evler dışında da bir el sanatı sergileyemezken, Sayın Oktay EKĐNCĐ; yukarıda değinilen yazısında Beypazarı için şunlardan söz etmektedir:..beypazarı ndan göçe hazırlanan 1500 aile, şimdi kültür turizminden geçiniyor. Yakın geçmişe kadar yerel yemekleri bulundurmayan lokantalarda artık tarhana çorbası, etli yaprak dolması, güveç, höşmerim, ev makarnası var. Beypazarı kurusu ve maden sodasıyla birlikte 80 katlı baklavası bile TSE güvencesinde... Son üç yıldaki çabalarla yaklaşık 500 eski evin onarılarak boyanmasına sadece 1,5 trilyon lira harcanırken; bunun kentliye kazandırdığı ise haftada bir trilyonluk turizm gelirine ulaşmış da sayıları 7 olan geleneksel telkari (gümüş el işi) atelyeleri 80 e, kuyumcu sayısı da 8 den 43 e çıkmış... Bu satırların yazarının, lokum üreticilerine yaptığı tüm uyarılara karşın, Safranbolu da lokum un bile, patent yasalarına göre tescili yaptırılma yoluna gidilmezken, ünlü Safranbolu baklavası ise hiç akla gelmezken, Beypazarı adıyla tescilli ürünlerin olabilmesi ilginçtir; hem tarım ürünlerinin ve hem el sanatlarının satışa sunulması yoluyla, turizmin o kente trilyon liralar kazandırması ilginçtir ve en ilginci ise, Safranbolu da, Sayın Belediye Başkanının, tarihli Safranbolu Haber Gazetesi ndeki bir demecinden, 17 adet tarihi yapının cephe rehabilitasyonunun 900 Bin YTL ye malolduğu öğrenilirken, Beypazarı nda, verilen rakamlar yanlış değilse, 500 evin onarılarak boyanması için, sadece ve sadece 1,5 milyon YTL harcanmış olmasıdır. Bu imrendiren, kıskandıran farklılıklar karşısında, boynuz, sonradan çıksa da kulağı geçer denilmek suretiyle teselli yolları aranarak, gerçekleri

12 236 görmezden gelmeğe çalışılmamalıdır. Beypazarı nın boynuz, Safranbolu nun kulak olmaması bir tarafa, mimarlık dokusu ve bu dokunun kültürel açıdan önem ve değeri yönünden Safranbolu nun eline su dökemeyecek konumdaki ve onun ancak bir iki mahallesi genişliğindeki Beypazarı nda, iş bilenin, kılıç kuşananındır atasözünün doğruluğunun kanıtlanmakta olduğu kabullenilmelidir. Hemen ardından, kamuoyunda sürekli Safranbolu dan söz edilmesini sağlayacak fırsatlar yaratılmalıdır; Safranbolu da eğlence yönü ağır basan festivaller değil, kültür haftaları ya da günleri düzenlenmelidir. Etkinliğin adı, Kültür yahut Mimarlık Değerleri veya Safranbolu Evleri Haftası ya da Günleri olabilir. Kentin kültürünü ve mimarlık dokusunu çağrıştıran, başka bir ad da konabilir. Safranbolu nun ulusal kültürel değerleri yaşatan bir kent olma özelliğini ön plana çıkartacak biçimde, ülke düzeyinde ünlü uzman kişilerin katılacağı, Safranbolu konulu paneller, konferanslar ve gösteriler düzenlenmelidir. Geçmişte Đstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi örneğinde olduğu gibi, Safranbolu Fethi Toker Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi nin bilimsel öncülüğü ve eşgüdümü sağlanmalıdır. Etkinliklere yazılı ve görsel yayın organlarının, kamuoyunu yönlendiren önde gelen isimleri de çağrılıp, gözlem ve yorumlarının, eski yıllarda olduğu gibi gazete sütunlarında ve TV ekranlarında yer almasına çalışılmalıdır. Hiç kuşkusuz müzik de olmalı; ancak, diğer etkinlikleri gölgelememeli ve halkın, müzik programları kadar, panel ve konferanslara da ilgisi sağlanmalıdır. Folklor gösterilerinde, Safranbolu folklorundan örnekler, başka bir kentinmiş gibi araya sıkıştırılmamalı, Safranbolu folklorunun unutulmamasına, tanıtımına ve yaşatılmasına çalışılmalıdır. Bu arada, bestekar hemşehrimiz, Sayın Niyazi ŞENGÜL ün, Safranbolu Şarkısı da sık sık dinletilmelidir. En iyi korunan ev ve en leziz yöresel yemek gibi her yıl yinelene yinelene eskimiş yarışmalar ve benzerleri, artık yeni ve daha çok ilgi çekici formatlarla sunulmalı, yeni yarışma konuları bulunmalı, düzenlemelerin eski tarihsel yerleşim yeri Çarşı kesiminde yoğunlaşmasının gereği göz ardı edilmemelidir. Safranbolu nun ünlü bir kent olmasının nedenini oluşturan Çarşı kesimi kaderine terk edilmemeli; buraya öneminin ve değerinin gerektirdiği özel bir özen gösterilmelidir. Ayrıca, Harmanlar, Emek ve Barış Mahalleleri gibi yeni yerleşim yerlerindeki yeni hemşehrilerin çoğunun, Safranbolu nun tarihsel kesimlerini hiç görmedikleri ve yaşadıkları kentin kültürel değerinin nereden kaynaklandığını bilmedikleri acı gerçeği karşısında, bilgili ve yetenekli rehberler eşliğinde düzenlenecek gezilerle, konuklar gibi, onların da Safranbolu yu tanımalarına ve öğrenmelerine fırsat yaratılmalıdır. Bir kültürel miras olarak Safranbolu yu, çok azınlıktaki bir kesim değil, tüm kent halkı kucaklamalıdır. Kısaca ve özetle, kültürel değeri yönünden Safranbolu sorunlarla dolu olmamalı, sorunlarına ve beklentilerine süratle çözüm bulunmalı ve bu arada tek amaç, Başka Safranbolu yok söylemini sürekli geçerli kılacak eylemleri gerçekleştirmek olmalıdır. Minare yaptırmamış olan, minare yerden bitiyor sanır