DAVRANIŞ BİLİMLERİ KİŞİLİK VE KİŞİLİK TEORİLERİ

Transkript

1 DAVRANIŞ BİLİMLERİ KİŞİLİK VE KİŞİLİK TEORİLERİ Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT

2 * Kişilik, bireyin kendi açısından, fizyolojik zihinsel ve ruhsal özellikleri hakkındaki bilgisidir. *Buna göre, kişilik insanın kendisinde olup bitenleri değerlemesi ve kendisine tatmin ve çıkar sağlayacak bir duruma geçmeyi istemesidir. *İnsanın başkaları açısından kişiliği, onun toplum içinde belirli özelliklere ve rollere (göreve) sahip olmasıdır. 2

3 * Kişinin toplumda oynadığı roldür. *Bireysel farklılıkları vurgulamak için kullanılır. *Geçmişin, mevcut zamanın ve geleceğin oluşturduğu bir bütündür. *Yaşam tarzıdır. *İnsanın ilgi alanlarını, tutumlarını, yeteneklerini, konuşma tarzını, dış görünüşünü, çevreyle uyum biçimini kapsayan bir kavramdır. *Kişilik, insanın, konuşma, düşünme, hissetme, olaylara ve insanlara bakış şekilleriyle doğuştan getirdiği ve sonradan kazandığı, onu diğer insanlardan ayıran özelliklerin tümünün 3 oluşturduğu bir bütündür.

4 * Bir insanı başkalarından ayıran *Değiş(tiril)mesi güç olan *İşlevselliğin tüm alanlarında sergilenen *Kendine özgü duygu, düşünce, tutum ve davranış örüntülerinin bütünüdür 4

5 Kişiliği belirleyen etkenler genel olarak dört grup altında incelenebilir: *Bir kimseyi diğerinden ayıran dış görünüm: Bu özelliği ile birey fiziksel olarak diğerlerinden ayrılır. Boy, vücut ağırlığı, vücut güzelliği veya kusurları. *Bireyin faaliyet alanı ile ilgili olarak rolü veya görevi: Bu özellik ancak bireyin belirli bir yaşa gelip aktif olarak bir görevi yüklenmesi sonucunda ortaya çıkar. *Rol veya görev alan bireyin zekâ, enerji, arzu, ahlâk vb. potansiyel yetenekleri. *Kişinin içinde yaşadığı toplumsal özellikler: Toplumun yaşam felsefesi, kültür seviyesi, ahlâk anlayışı, din anlayışı ve buna benzer hususlar kişilik üzerine ve dolayısıyla tutum ve davranışlarına etki 5 ederler.

6 1.Kişilik doğuştan var olan ve sonradan edinilen eğilimlerin bütününden meydana gelmiştir. 2.Kişilik kazanılan bu eğilimlerin düzenlenmesidir. Böylece eğilimlerin oluşturduğu bir yapıdan söz edilir. 3.Her insanın kişisel özelliğini diğerlerinden ayıran bir takım farklılıklar mevcuttur. Yeryüzünde kişilik kavramı sayılamayacak tipi içermektedir. 4.Kişilik bireylerin eğilimlerini çevreye uydurur. Yani aynı birey farklı çevresel koşullar altında farklı tutum ve davranışların ortaya çıkmasına neden olan bir sosyal uyum kavramı olarak karşımıza çıkmaktadır. 5.Her kişiliğin doğuştan kazanılmış bir tek karakteri vardır ve karakter 6 kişiliğin vazgeçilmez bir unsurudur.

7 * Her insan, başka insanları sevmede etkili olabilen birçok kişilik özelliği sıralayabilir. Yani, başka değişkenlerin eşit olması koşuluyla, dürüst insanları, dürüst olmayanlardan, yardım severleri yardım sevmeyenlerden, nazik olanları, kaba olanlardan hem kolayca ayırt edebiliriz ve hem de daha fazla severiz. N. Anderson ın 1960 yılında yaptığı araştırmaya göre; üniversite öğrencilerinin en çok ve en az değer verdikleri özellikler şunlardır: * Samimiyet * Dürüstlük * Sadakat * Gerçekçilik * Güvenilirlik * Bağlanılabilirlik * Yalancılık * Sahtekarlık * Dürüst olmama 7

8 *Karakter: İnsanın içinde yaşadığı çevrede geçerli olan değer yargılarını ve ahlak kurallarını kullanış biçimidir. *Ör: İkiyüzlü, dürüst, nankör, bencil vb. *Mizaç (Huy): Bireyin duygusal denge durumunu ifade eden özelliklerin tümüdür. *Ör: neşeli mizaç, soğukkanlı mizaç, kızgın mizaç, melankolik mizaç vb. *Yetenek: Bireylerin davranışlarını düzenlemede yararlandıkları zihinsel ve bedensel kapasiteleridir. 8

9 *Karakter, çoğu kez insanın kişiliğinde bulunan doğuştan var olan ve çevrenin tesiri ile kuvvetli olarak ortaya çıkan eğilimlerin tümüdür. *Kişiliğin ortaya çıkması için insanın ergin yaşa gelmesi, kendini tanıması, değerlemesi gerekirken, karakter çocuğun dünyaya gelmesiyle kendini belli eder. Karakter, doğuştan var olur; değişmez ve süreklidir. Muhakkak ki, kişiliğin oluşmasında doğuştan gelen eğilimlerin etkileri mevcuttur. *Doğuştan kazanılan bazı karakteristik özellikler, örneğin; mizaç bireyin organik yapısı, yani sinirlerin, dokuların ve salgı bezlerinin oluşum tarzları, huy (doğuştan gelen psikolojik hazırlıklar, yani dikkat ve hafıza gücü, hayal gücü) ve zekâ, bireyin yaşamı süresince mevcut olan kişisel nitelikleridir. 9

10 *Karakter: Kişiliğinde bulunan, doğuştan var olan ve çevrenin tesiri ile kuvvetli olarak ortaya çıkan eğilimlerin tümüdür. *Kişilik: ergenlikte oluşur (kendini tanır, değerlendirir, içedönük, *derin, sessiz, sosyal, dışa dönük, faal, vb.) *Karakter: doğuştan değişmez - sürekli olanlar. *Karakter, kişilik teşekkül edene kadar dışında, kişilik oluşunca içinde olan bir kavramdır. 10

11 *İnsanlığın varoluşundan bu yana kişilik üzerinde çeşitli görüş ve düşünceler ortaya konulmaktadır. Her geçen gün, davranış bilimleri konusunda yeni gelişmelere sahne olmakta, buna paralel olarak da kişilik konusunda daha karmaşık ve birbirlerinden farklı görüşlerin sayısı artmaktadır. Ancak, bu derste kişilik konusunda temel nitelikte olan bazı kuramlara değinmekle yetineceğiz. 1. Sigmund Freud'un Kişilik Kuramı 2. Eric Berne'nin Kişilik Kuramı 3. Carl Jung ve Alfred Adler'in Kişilik Kuramları 4. Karen Horney'in Kişilik Kuramı 11

12 *Freud'e göre, kişiliğin güdüsü ve kişinin en büyük yoksunluğu sevgidir. *İnsan bilinçli davranışlardan çok bilinç dışı güçlerle hareket etmektedir. Çoğu kez kendisi de bu bilinç-dışı davranışlarının kökenine inemez. Ancak, insanın bilinçdışı davranışları derinlemesine analiz edilirse (psikanaliz) altında sevgi arayışı yatmaktadır. *İnsanın herhangi bir nedenle tatmin edemediği sevgi (aşk) yoksunluğu onu bunalımlara ve anormal davranışlara itmektedir. 12

13 *Freud'e göre insan eğilimleri ve sevgi güdülerinin toplandığı yer alt benlik veya ilkel benlik adı verilen kısımdır. *Burada kişi kendi haline bırakılsa veya hür olsaydı, kendisinin tüm güdülerini tatmin edecek davranışlarda bulunacaktı. *Burada bireyin hiçbir baskı ve etki altına alınmamış istek ve arzuları kısaca biyolojik eğilimlerinin oluşturduğu doğası vardır. Halbuki benlik adını verdiğimiz ve daha çok toplumsal gelenekler ve yasalar doğrultusunda ortaya çıkan kişilik kısmı insanı topluma uydurmakta ve faaliyetlerin toplumca kabul edilebilir biçimde ortaya çıkmasına yardım etmektedir. *Şu halde, benlik ilkel benliği denetim altında tutan ve toplumca makul ve kabul edilebilir güdülerin ve sevgilerin tatminini 13 sağlayan bir kişilik kısmıdır.

14 Kişiliğin üç bölümü *İd: İd, insan zihninin biyolojik yapısı olup, daha sonra ego ve süperegonun üzerine geliştiği kişilik sisteminin en ilkel yapısıdır. İd, yaşam, ölüm, cinsellik ve saldırganlık gibi dürtülerden oluşur ve haz ilkesine göre çalışır. Mantıksız, bencil ve bireyseldir. *İçgüdüsel olarak ortaya çıkan bilinçsiz davranışların kaynağıdır. *Kişiliğin doğuştan gelen yönüdür ve bitmez tükenmez istekleri vardır. *İd ilkel dürtülerin (cinsellik ve saldırganlık dürtülerinin) kaynağıdır ve davranışı büyük ölçüde etkilemektedir. *Mantıksızdır. Sonuçları düşünmeden hareket eder. 14

15 *Süperego: Süperego toplumsal aktarımın ürünü olan ahlaki işlevlerin temsilcisidir. Ulaşılmak istenen idealleri, mükemmelleri kapsar. Başlıca işlevi, davranışları toplumun beklenti ve kuralları doğrultusunda kontrol etmektir. *İd in karşıtıdır. Toplumsal ve kültürel etkilerin içinde kişinin ne yapması gerektiğini belirler, sansür koyar. Zaman içerisinde kazanılan değer yargılarının benimsenmesidir. *Superego ile id devamlı bir çekişme içerisindedir. Bu çekişme ego tarafından dengelenir. *Superego kişinin vicdan yönüdür ve kişiyi ayıp, günah gibi yasaklarla sürekli engellemeye çalışır. 15

16 *Ego: Egonun başlıca amacı ve işlevi, idin aşırı isteklerine karşı onları gerçeklere uygun bir biçimde doyuma ulaştırmaktır. Ego, mantıklı, gerçekçi ve hoşgörülüdür. * İd in koruyucusu, yöneticisi durumunda olan superego ile id arasında denge kurulmasına yardım eder. * Ego nun başarısız olduğu durumlarda davranış bozukluğu ortaya çıkar. İd in sonsuz istekleriyle superegonun baskıları arasında denge kurmaya çalışılır. 16

17 17

18 *Anal Dönem (1-3 yaş): Bu dönemde çocuk, fizyolojik gelişmeye bağlı olarak dışkılama faaliyetlerini kontrol etmeyi öğrenir. Çocuğun ilgi odağı, başlıca haz kaynağı olan dışkılama organları ve faaliyetleridir. *Fallik Dönem (3-6 yaş): Bu dönemde çocuk, kız ve erkeklerin farklı beden yapısına sahip olduklarını öğrenir. Çocuğun bu dönemde başlıca haz kaynağı cinsel organlarıdır ve odipal kompleks bu dönemde yer alır. *Latens Dönem (6-11 yaş): Egonun geliştiği bu dönemde kişiliğin belirli yönleri belirginleşir. *Genital Dönem (11 yaş sonrası): Cinsel olgunluğa ulaşılan dönemdir. Arkadaşlık, cinsellik, mesleğe yönelme, geleceği planlama vb. konularda düşünmeye başlama bu dönemde gerçekleşir. 18

19 *Berne'de tıpkı Freud gibi kişiliği üç kısımda incelemektedir. Yalnız esinlendiği Freud'den sevgi yoksunluğu düşüncesi yönünden önemli ölçüde ayrılmaktadır. Bu nedenle, ilginç bir görüş ortaya atmasına rağmen, Berne, Freud kadar çok fazla eleştiri almadığı için fazla tanınmış bir düşünür değildir. Berne'ye göre, kişilik aşağıdaki üç kısımda oluşmaktadır: *Atalık (öğüt verici kısım) *Olgunluk (yetişkin kısım) *Çocukluk (olgun olmayan kısım) 19

20 *Çocukluk: Çocukluk kısmında bireyin bir takım kişisel istek ve arzularının bulunduğunu ve bunlara erişmek için kendini tatmin etmek için dilediğince davrandığı kısmıdır. *Burada birey toplumu dikkate almadan davranışlarının getireceği sonuçlan hiç düşünmeden dilediği gibi hareket etmektedir. Bunu tıpkı olgun olmayan bir çocuğun davranışlarına benzetebiliriz. Çocuklar nasıl bu davranışları ile çevrelerine zarar verir, rahatsız ederler, kısaca yaramazca hareket ederlerse her insanda da az çok bu türlü eğilimler vardır. İnsanın her davranışı çevresinde hoş karşılanamaz. *Diğer bir deyimle de, insan bilinçli veya çoğu kez de bilinçdışı olarak baskısı altında bulunduğu kişisel eğilimlerini zaman zaman çevresine rağmen ortaya çıkardığı kısımdır. 20

21 *Olgunluk ve yetişkinlik kısmı olarak ifade edilen kişilik kısmı, insanın çocukluk kısmını disipline eden eğilimleri ortama uygun gelecek biçimde düzenleme görevini yerine getirmektedir. *Böylece insanın doğal olarak yapmak isteyip de yapamadığı şeyler yetişkin kısım sayesinde bilinçaltına itilip baskı altında muhafaza edilmektedir. *Doğaldır ki, baskılar arttığında veya olgun kısımda herhangi bir nedenle disiplinde bir zayıflama olduğunda, kişinin çocukluk yönü ağır basmakta ve yaramazlık tarzında davranışları ortama zarar verici olabilmektedir. 21

22 *Üçüncü kişilik kısmı her insanda bulunan atalık yapma, başkalarına yol gösterme ve nasihat etme halidir. *Örgütlerde de toleransla karşılanan hataları doğru yola yönlendirmek için bu işlev yerine getirilmelidir. Zaten söz konusu işlev her yaşta insanın doğasında bulunan bir kişilik vasfıdır. Hatta olgun yaşta bulunmayan küçük çocuklarda dahi, kardeşlerine ya da kendilerinden küçüklere nasihat ettikleri ve yol gösterdikleri görülmektedir. *Şu halde, atalık fonksiyonu yetişkin davranışları çevrede yaygınlaştırmak için bireyin girişmiş olduğu çabaları toplamından oluşan küçük büyük her insanda bulunan bir kişilik kısmıdır. Ast-üst ilişkileri bakımından ve bu ilişkilerin iyileştirilmesi çabaları yönünden Berne'nin kişilik kuramı yönetim psikolojisine önemli 22 katkılarda bulunmaktadır.

23 *Jung'a göre, kişiliğin önemli parçaları bilinçdışı ve benliktir. *Düşünür, ırkların özelliklerini taşıyan ve tüm insanlık tarihini kapsayan kalıtım ve genler yoluyla nesiller boyu devam eden ırk bilinçdışı kavramını geliştirmiştir. *Bu kavram bireylerin atalarından gelen kalıtımsal davranış biçimleriyle ilgilidir ve ırktan ırka ve soydan soya geçen kalıtımsal davranış özelliğidir. *Ancak genlerin uzun yıllar karışmasından dolayı böyle bir iddiayı bilimsel olarak kabul etmek zordur. *Jung'a göre, kişinin davranışları geçmişten etkilenir, ancak geleceğe dönük olarak yapılır. Böylece insan gelecekte olmak istediği (amaçladığı) biçimde hareket etmektedir. Şu halde, insan kendi 23 geleceğini tayin edecek bir kişiliğe M. sahiptir. AKBOLAT-SAU İşletme Fakültesi- Davranış Bilimleri Ders Notları

24 *Jung'ın görüşlerini arkadaşı Adler tamamlamaktadır. O da, seksin ve sevginin davranışları yönlendiren güdü olduğuna itiraz ederken Jung'un kişinin kendi geleceğini belirlemesi ile ilgili görüşlerine insanın gelecekte amaçladığı şeyin kendini toplumda güçlü hale getirecek davranışlar olduğunu ileri sürmektedir. *Şu halde, bireyin temel amacı kendini güçlü kılacak davranışları göstermek olacaktır. Kendini yeterince güçlü hissetmeyen kişinin grup ve toplum içinde aşağılık kompleksi içinde hareket edeceğini, kendini güçlü kılacak diğer alanlar arayışı içinde bulunarak kapıldığı bu kompleksi telafi edeceğini açıklamaktadır. Örneğin; matematikte zayıf olan bir öğrencinin, sosyal bilimlerde güçlü olmaya çalışması gibi. 24

25 *Adler ve arkadaşı Carl Jung, Freud'un öğrencileridir. Ancak, Freud'un görüşlerine ilk tepkiyi gösterenler de bunlardır. Seks ve sevgi güdüsünü hocalarının fazla abarttığını ileri sürerek psikanaliz yerine analitik psikolojinin temellerini atmışlardır. Analitik psikolojide de temel kavramlar psikanalize benzemektedir. *Adler e göre toplumsal bir varlık olan insan toplumsal dürtüler tarafından güdülenir. Toplumsal ilgi doğuştan vardır; ancak, diğer insanlarla ve toplumsal kurumlarla olan ilişkiler bireyin yaşadığı toplum tarafından belirlenir. *Adler, davranışın toplumsal belirleyicilerinin önemi üzerinde durması, cinsel içgüdüye daha az önem vermesi ve bilinci kişiliğin temeli olarak kabul etmesiyle Freud dan ayrılarak bir 25 çok kişilik kuramcısını etkilemiştir.

26 *Adler, bireyin hem şimdiki ve hem de gelecekteki davranışlarında ve sosyal ilişkilerinde güçlü olma isteklerinin bulunduğunu iddia etmektedir. *Bireyin benzersiz ve yaratıcı olduğu bir alanda yenilgiye uğrayınca diğer bir alanda gücünü kabul ettirme ve yenilgiyi telâfi ettirecek sosyal ilişkileri kurmaya ilişkin görüşü Adler'i modern kişilik kuramcılarından biri yapmıştır. 26

27 *Adler, insanın temel dürtüsünün üstünlük elde etmek olduğuna inanır. *Yaşamın temel amacının kişinin benliğini en mükemmel duruma getirmek ve çocukluğunda elde ettiği aşağılık duygusundan kurtarmak olduğunu söyler. *Satın alınan evler, arabalar benliği mükemmel kılmaya ve başkalarına göre daha az aşağılık duymaya yöneliktir. 27

28 *Horney de Jung ve Adler gibi psikanaliz kuramının etkisinde kalmıştır. Ancak Horney'de Adler gibi analitik psikoloji çözümlemesinde sosyal ilişkilerin önemine işaret etmiştir. *Düşünüre göre, kişiliğin temel elemanı endişe ve korkudur. Her birey endişelerini ve korkularını yenmek amacıyla faaliyette bulunur. *Kendilerini endişelendiren ve korkuya düşüren şeylerle baş edebilmek için bireyler bazı davranış kalıpları (taktikleri) geliştirirler. Bu taktikler bireyi sinirsel gerilimlerden kurtarmayı amaçlar ve sosyal ilişkilerini yönlendirir. 28

29 *Genel bir ayırım yapılacak olursa, düşünürün on adet olarak belirlediği taktikler üç ana gruba ayrılabilir. Bunlar aynı zamanda sosyal açıdan toplumda üç tip kişiliği belirleyen ilişki kalıbıdır: 1. İnsanlara yaklaşmak onlara sevgi ve yakınlık duymak suretiyle endişe ve korkuları gideren taktikler. 2. İnsanlardan uzak durmak, onlara karışmamak ve bağımsız biçimde hareket ederek endişe ve korkulardan sıyrılma taktikleri. 3. İnsanlara karşı gelmek, onlarla mücadeleye girmek, güçlü olduğunu diğer insanlara kabul ettirmek suretiyle endişe ve korkulardan sıyrılma taktikleri. 29

30 *Olayların Gerçeğine Dayanma (Nesnellik - Objektivite): Kişinin içinde bulunduğu duruma göre davranması. (Öfkeli üstün astı azarlaması.) Sübjektif davranış kişilerin birçok yeteneklerinin ortadan kalkmasına, normal kişiliklerinin farklılaşmasına neden olur. *Girişim Ruhu: Başkalarıyla ilişkilerde teşebbüsü ele alma, duruma hakim olma eğilimi. *Girişimlerde bulunan yöneticiler vs. Sadece görevini yapan yöneticiler. 30

31 *Hırslı Olma (Fazla Hırslı = Mobile Denir): Daima kişisel mevki ve örgütte ilerleyip yükselmeyle ilgilenirler. Rütbede, ücrette, kişisel statüdeki değişikliklere karşı çok duyarlıdırlar. *Personel özendirme ile ilgili yöntemler, hırslılar için çok güdüleyicidir. Çabuk karar verirler, verdikleri kararlardan vazgeçmezler. *Toplumculuk (Sociabilité): Kişinin irtibatta olduğu bireylerin tutum ve arzularına karşı duyarlılığı. *Kendilerini gruptan ayrı görmez. Değer ve normlara bağlıdır. *Disiplinlidir, kişiliğini kolayca gruba ve örgüte uydurulabilir. * Gruba verilen değer > kendi kişiliklerine verilen değer. 31

32 Dışa Dönük İçe Dönük Yüksek kaygı Gergin, heyecanlı, sıcakkanlı, Değişken, sosyal ve bağımlı Gergin, heyecanlı, değişken, soğuk ve utangaç Düşük kaygı Kapalı, itimat edilir, uyumlu, sıcakkanlı, sosyal ve bağımlı Kapalı, güvenli, itimat edilir, uyumlu, sakin, soğuk ve utangaç 32

33 1. Kendilik Kontrolü (Locus of Control): Birey davranışlarının sonunda kendisinin de bir katkısı olduğuna inanır. Kendilerine olabilecekleri, yine kendileri kontrol edebilirler. (Çok çalışırsa ödüllenecek, tembellik yaparsa işten atılacak) *İçsel kendilik kontrolü (Internal locus of control): Her şey bireyin elinde, kontrolündedir. Kendilerini sorumlu tutarlar. Yöneticilerden olumlu / olumsuz tepki isterler, kendilerini kontrol ederler. Az hastalanırlar, kendilerine bakarlar, işe devam oranı yüksektir. *Dışsal kendilik kontrolü (External locus of control): Her şey dıştaki faktörlere bağlıdır. Olaylarda şans ve tesadüfler etkilidir. Katı yönlendirici yönetim isterler. Az tatmin, yüksek devamsızlık, işe yabancılık söz konusudur. Emirlere çok uyar, çok şikayet ederler. 33 Yapısallaşmış, rutin işlerde başarılıdırlar.

34 2. Başarı Yönelimi: Başarı ihtiyacı ve işleri daha iyi yapma eğilimi yüksektir. Başarı yada başarısızlık bireye aittir. Orta güçlükteki işlere yönelirler. Kolay işleri sevmezler; çok güç ve riskli işleri de sevmezler. Orta zorlukta işler verilmeli (pazarlama, satış, montaj hattı veya büro yöneticiliği). Rekabetçi, geri bildirimi yüksek, sorumluluğu fazla olan işlerde istihdam edilmelidirler. 3. Otoriter Kişilik: Örgütte çalışanlar arasında bir statü ve güç farklılığının olmasına inananlardır. Katı kuralları olur, insanları yargılar, üstlere farklı görünmeye çalışır, astları ezer, güvenilir değildirler, değişime direnç gösterirler. Çalışanların iş kurallarına 34 aşırı uymaları gerekli ve ayrı bir örgütsel yapı var ise başarılı olabilir.

35 4. Makyavellinizim: Pragmatist (başarıya çok önem veren), insanlarla arasına mesafe koyan, sonuçlara göre hareket edenlerdir. Başkalarını kullanır, daha çok kazanır, yüz yüze durumlarda daha başarılıdırlar. Toplu iş sözleşmelerinde ve kazananlara önemli ödül vaat edilince başarılıdırlar. 5. Kendine Güven: Kişinin kendini sevme / sevmeme derecesi. Başarı için gerekli yeteneklere sahip olduklarına inanırlar; iş seçiminde riske girerler. Kendine güveni yüksek olanlar, az şüphecidirler. Kendine güveni az olanlar, başkalarının söylediklerine, övgülere daha bağımlıdırlar. Onlardan destek ararlar. Kendine güveni az olan yöneticiler, başkalarını memnun ederler, ters davranmazlar, tatminleri düşüktür. Kendine güveni yüksek kişiler, işyerinde daha çok tatmin ararlar. 35

36 6. Kendini Yansıtma: Bireyin başkalarının davranışlarına benzer davranışları benimsemesidir. (Meslektaşının yöneticiyle nasıl konuştuğunu gözlemleyerek, onu taklit etmesi.) Kendini yansıtma gücü yüksek olanlar, davranışlarını dışsal durumlara göre iyi ayarlarlar. Kendini yansıtma gücü düşük olanlar, davranışlarını kesin ayıramazlar; her durumda inandıkları biçimde, tutarlı davranırlar. Kendini yansıtma gücü yüksek olanlar, başkalarının davranışlarına ilgi gösterir, uyum sağlarlar. İyi birer yönetici olabilirler (Rol yapma) Gerektiğinde de büyük bir tutarlılık göstermelidirler. 7. Riske Girme Eğilimi: Riske girme eğilimi yüksek yöneticiler (simsarlık, borsacılık), çabuk karar verir, kararlarında az bilgiye ihtiyaç duyarlar. 36

37 *Kişiler, kişiliklerine uygun işlerde çalışırlarsa iş tatminleri yüksek olur. *Kişiler, kişiliklerine uygun işlerde çalışmazlarsa işi bırakma eğilimleri yüksek olur. *Kişilik - Kariyer Secim Modeli (Personality - Job Fit Theory): *John Holland ın geliştirdiği bir modele göre işletmelerde kariyer seçiminde üç temel kriter vardır: 1. İnsanlar farklı farklı meslekleri tercih ederler. 2. Kişilikleri ile uyumlu işleri tercih eden kişiler daha başarılı ve mutludurlar. 3. Kişilik farklılıkları insanların mesleki tercihlerini etkiler. 37

38 *Bunun yanında Holland'a göre kişilik, taşıdığı temel özellikler bakımından 6 temel gruba ayrılır ve insanlar mensup oldukları grubun özelliklerine göre mesleki tercihlerini yaparlar. 1. Gerçekçi Tip 2. Araştırmacı Tip 3. Sosyal Tip 4. Girişimci Tip 5. Geleneksel Tip 6. Sanatçı (Artistik) Tip 38

39 *Gerçekçi Tip Kişilik Özellikleri: Bu tipe girenler, hüner, güç ve koordinasyon gerektiren fiziksel etkinlikleri içeren meslekleri seçerler. Atılgan, fiziksel faaliyetlerinde etkili, mekanik ilgileri olan, sağlam, pratik ve güçlü insanlardır. Daha çok ormancılık, çiftçilik, ziraat, mimarlık gibi daha somut işleri içeren meslek gruplarını seçerler. *Araştırmacı Tip Kişilik Özellikleri: Düşünmeyi tercih eden, benmerkezci olmayan, belirsizliklerden hoşlanan, bilimsel problemlere soyut yaklaşımlar getiren insanlardır. Matematik, tıp, biyoloji, kimya gibi meslekleri seçen bilim adamları bu sınıflamaya dahildir. (Muhabirlik) 39

40 *Sosyal Tip Kişilik Özellikleri: Kişisel yaklaşımı içeren kariyerlere yöneticiler, klinik psikologları, öğretmenler, dışişleri mensupları, sosyal faaliyet ve dini aktiviteler, yardım dernekleri gibi ortamlarda çalışmak isteyen kişilerin oluşturduğu sınıf tipidir. Bu kişiler grup kurmada başarılı, neşeli ve dışadönüktürler. *Girişimci Tip Kişilik Özellikleri: Diğer kişileri etkileyebilen, sözel faaliyetlerde başarılı, iyi cümleler kuran, enerjik, dışadönük, cesaretli, ikna edici, satış ve rehberliği tercih eden kişilerdir. *Halkla ilişkiler, hukuk, kamu yönetimi, işletme yöneticiliği, tüccarlık, yayıncılık, politika vb. konuları meslek edinirler. 40

41 *Geleneksel Tip Kişilik Özellikleri: Geleneksel eğitim için düzenli, planlı, kurallı işleri ve emir vermeyi tercih edenler ve büyük işletmelerde çalışanların oluşturduğu gruptur. Düzenli ve bağımlıdırlar. Büro işleri, finansman, bankacılık, muhasebecilik gibi meslekleri seçerler. *Sanatçı (Artistik) Tip Kişilik Özellikleri: Kendini ifade etmeyi tercih eden, duygusal, bağımsız ve hassas kişilerdir. Bireysel etkinlikler, sergiler, müzik, sanat, yazı, reklam, eğitim, drama, tiyatro oyunculuğu gibi meslekleri seçerler. 41

42 42