GİRİŞ GEMLİK KÖRFEZİNİN YAPISAL VE SEDİMENTOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 MTA Dergisi. 131, 21-48, 2005 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN FORAMİNİFER, OSTRAKOD VE MOLLUSK FAUNASI, FORAMİNİFER KAVKILARINDA GÖZLENEN MORFOLOJİK ANOMALİLER İLE BÖLGENİN SEDİMENTOLOJİK, HİDROKİMYASAL VE BİOKİMYASAL ÖZELLİKLERİ Engin MERİÇ*, Niyazi AVŞAR**, Atike NAZİK**, Bedri ALPAR*, Baki YOKEŞ***, İpek F. BARUT* ve Selma ÜNLÜ* ÖZ.- Yapılan bu araştırmada Gemlik Körfezi'nden elde edilmiş olan 63 güncel çökel örneğinin zengin foraminifer, ostrakod ve mollusk topluluklarına sahip olduğu belirlenmiştir. Örneklerde derin denizel yaşam özelliğine sahip foraminiferlerin baskınlığı dikkat çekicidir. Özellikle 47 no'lu örnek olmak üzere 48 ve 66 no'lu örneklerde tipik Akdeniz foraminifer topluluğunun gözlenmesi ilginçtir. Mollusk faunası açısından yine Akdeniz'e ait tipik cins ve türlerin varlığı dikkati çekerse de, bunlardan 5 cins ve tür Marmara Denizi için yeni kayıttır. Bazı istasyonlarda foraminifer kavkı anomalilerinin varlığı, farklı kimyasal ve biyolojik ortam koşullarının etkin olduğunu düşündürmektedir. Bazı foraminifer kavkılarındaki morfolojik anormalliğin nedenleri, kimyasal, fiziksel, biyolojik ve jeolojik ortam koşullarının beraber değerlendirilmesi ile anlaşılacağından ağır metallerle birlikte biyokimyasal parametrelerden olan organik kirleticilerin (PAH) İçeriği de dikkate alınmıştır. Anahtar kelimeler: Anormal bireyler, foraminifer, Gemlik Körfezi, mollusk, ostrakod. GİRİŞ Bu araştırma, 2004 yılı yaz aylarında Gemlik Körfezinin farklı nokta ve derinliklerinden "Grab- Sampler" yöntemi ile alınan 63 güncel çökel örneği üzerinde yürütülmüştür (Şekil 1 ve Çizelge 1). Bu örneklerden 62'sinde foraminifer, 34'ünde ostrakod ve 8'inde mollusk faunası bulunmuştur. Çalışmanın amacı, güncel literatürde biyoindikatör olarak kullanılan mikro ve makrofaunacfan yararlanılarak yerleşim ve sanayi atıklarının oluşturduğu kirliliğin bölgedeki foraminifer topluluğu üzerindeki etkilerini ortaya koymak, Kuzey Anadolu Fayı'na bağlı olarak körfez içinde gelişen mineralli sıcak su veya soğuk su kaynakları çevresindeki bentik foraminifer, ostrakod ve mollusk topluluğunun yaşam varlığını araştırmaktır. Bu amaçla Gemlik Körfezi'nin m gibi farklı derinliklerinden alınmış olan (Çizelge 1) güncel çökel örnekleri 5 gr olarak tartılmış ve % 17'lik perhidrol (H 2 O 2 )'de 24 saat bekletilerek mm'lik elekte tazyikli su ile yıkanmış, elde edilen malzeme etüvde kurutulduktan sonra 2.00, 1.00, 0.500, ve mm'lik eleklerde elenerek binoküler mikroskopta incelendikten sonra, faunanın taksonomik tanımları yapılmıştır. GEMLİK KÖRFEZİNİN YAPISAL VE SEDİMENTOLOJİK ÖZELLİKLERİ Gemlik Körfezi, KAF'nın orta kolu üzerinde geç Pliyosen-Erken Pleyistosen döneminde gelişen doğu-batı yönlü sağ yanal doğrultu atımlı faylar denetiminde gelişen 11x36 km ebadında bir çek-ayır havzadır (Şekil 1). Güney kıyılar fay denetimli morfolojik yapılardan, Kuzey sahiller ise m yüksekliğinde falezlerden ve bunları kesen K-G doğrultulu vadilerden oluşmaktadır. Gemlik Körfezi çukuru, karadaki dendiritik drenaj ağı özellikleri gösteren ve m derinliğe kadar uzanan deniz altı vadileri ile yarılmıştır. Kuzeyde kapaklı açıklarındaki ve G-GD daki ge- * İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, Vefa/İstanbul ** Çukurova Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Balcalı/Adana *** Boğaziçi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü, Bebek/İstanbul e-maii: barutif@istanbul.edu.tr

2 22 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Çizelge 1- Örnekleme noktalarının koordinat ve derinlik değerleri. niş tabanlı vadi şebekeleri bunların en belirginleridir m derinlik konturları, en derin yeri 107 m olan eliptik bir çukurun KD-GB yönünde uzandığını açıkça göstermektedir (Şekil 1 ve 2). Gemlik Körfezinin en önemli özelliği Marmara güney şelfinin güneyinde kalan ve Marmara çukurlarından 50 m derinliği olan bir sırt ile ayrılan çukur olmasıdır. Gemlik Körfezinin içinde, karadaki faylar ile uyumlu ve bir kısmı körfezin oluşumunu denetleyen birçok fay yer almaktadır (Şekil 1). Bunların başında Armutlu Yarımadasının batısında KB- GD yönlü uzanan düşey bileşenli faylar, güney kıyı çizgisine paralel gelişen deniz içi fayları ve körfezin ortasından geçen D-B doğrultulu esas faylar sayılabilir (Yaltırak ve Alpar, 2002).

3 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLER! 23 Şekil 1- Gemlik Körfezi ve çıkışı batimetri ve aktif tektonik haritası (Yaltırak ve Alpar, 2002'den değiştirilerek). Deniz tabanında 3-4 m kadar kalınlık sunan en üst birim, son Akdeniz transgresyonunun ardından ( yıl B.P.) deniz seviyesinin güney Marmara şelfini aştığı (-55 m) yıldan sonra çökelmiştir (Yaltırak ve Alpar, 2002). Kor çalışmalarına göre, Kocadere açıklarındakinin aksine Gemlik Körfezi içinde depolanma şartlarının düzenli bir şekilde korunduğu belirlenmiştir (Ergin ve diğerleri, 1999). Deniz tabanından topladığımız 72 örnekten yapılan elek pipet analizi sonuçlarına göre bütün körfez içinde çamur baskın birimi (>%90) oluşturmaktadır (Şekil 2). Körfez içinde sadece Tuzla burnu önünde (GO8 numaralı örnek) yüksek oranda kum bulunmuştur. Körfezden batıya Kocadere ağzına doğru çökel tane boyu irileşmektedir. Armutlu Yarımadası ile İmralı Adası arasında ise, körfez ile Marmara çukurlarını ayıran D-B yönlü sırt üzerinde bir bant şeklinde uzanan iri taneli malzeme hakimdir. 37, 44 ve 47 numaralı örnek yerlerini de kapsayan bu bant, Geç Pleyistosen/Erken Holosen yaşlı eski kıyı ve plajları temsil etmektedir. GEMLİK KÖRFEZİ FAUNASI Foraminifer topluluğu İncelenen ve foraminifer içeren 62 örnekte 61 cins ve 93 foraminifer türü tanımlanmıştır (Çizelge 2 a ve b). Bu cins ve türlerin adlandınılmasında Yanko ve Troitskaja, 1987; Loeblich ve Tappan, 1988; Meriç ve Sakınç, 1990; Cimerman ve Langer, 1991; Hottinger ve diğerleri, 1993, Sgarrella ve Moncharmont-Zei, 1993; Loeblich ve Tappan, 1994; Avşar ve Meriç, 2001 a ve 2001 b; Avşar, 1997 ve 2002; Meriç ve Avşar, 2000 ve 2001; Meriç ve diğerleri, 1995, 1996, 1998 a ve ö, 2000 a, b ve c; 2001 a ve b; 2002 a, b ve c; 2003 a ve b; 2004; Avşar ve Ergin, 2001; Avşar ve diğerleri, 2001, Kaminski ve diğerleri, 2002 çalışmalarından yararlanılmıştır. Körfez bentik foraminifer topluluğunu oluşturan 61 cins ve 93 tür sistematik düzene göre (Loeblich ve Tappan, 1988) şu şekilde belirlenmiştir: Rhabdammina abyssorum Sars, Haplophragmoides cf. canariensis (d'orbigny), Discammina compressa (Goes), Spiroplectammina sa-

4 24 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK. Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Şekil 2- Deniz tabanı sediment örnekleri yerleri ve tane boyuna göre litolojik dağılım haritası. gittula (d'orbigny), Eggerelloides scabrus (Williamson), Textularia agglutinans d'orbigny, T. bocki Höglund, T. truncata Höglund, Siphotextu~ laria concava (Karrer), Adelosina cliarensis (Heron-Allen ve Earland), A. mediterranensis (Le Calvez, J. ve Y), A, pulchella d'orbigny, Spiroloculina angulata d'orbigny, S. angulosa Terquem, S. depressa d'orbigny, S. excavata d'orbigny, S. ornata d'orbigny, S. tenuiseptata Brady, Siphonaperta aspera (d'orbigny), Cycloforina contorta (d'orbigny), C. tenuicollis (Wiesner), C. villafranca (Le Calvez J. ve Y), Lachlanella undulata (d'orbigny), Massilina gualtieriana (d'orbigny), Quinqueloculina bidentata d'orbigny, Q. seminula (Linne), Q. viennensis Le Calvez J. ve Y, Biloculinella depressa (Wiesner), B. globula (Bornemann), Miliolinella subrotunda (Montagu), M. webbiana (d'orbigny), Pseudotriloculina rotunda (d'orbigny), Pyrgo anomala (Schlumberger), Triloculina marioni Schlumberger, Sigmoilinita costata (Schlumberger), S. tenuis (Czjzek), Sigmoilopsis schlumbergeri (Silvestri), Peneroplis pertusus (Forskal), P. planatus (Fichtel ve Moll), Dentalina flintii (Cushman), Lenticulina cultrata (Montfort), L. gibba (d'orbigny), Amphicoryna scalaris (Batsch), Lagena doveyensis Haynes, Polymorphina sp. 3, Fissurina orbignyana Seguenza, Brizalina alata (Seguenza), 6. spathulata (Williamson), Cassidulina carinata Silvestri, Globocassidulina subglobosa (Brady), Stainforthia complanata (Egger), Rectuvigerina phlegeri Le Calvez, Bulimina costata d'orbigny, B. elongata d'orbigny, B. marginata d'orbigny, Globobulimina affinis (d'orbigny), G. pseudospinescens (Emiliani), Uvigerina mediterranea Hofker, Reussella spinulosa (Reuss), Fursenkoina acuta (d'orbigny), Valvulineria bradyana (Fornasini), Eponides concameratus (Williamson), Neoeponides bradyi Le Calvez, Gavelinopsis praegeri (Heron-Alien ve Earland), Neoconorbina terquemi (Rzehak), Rosalina bradyi Cushman, R. fioridensis (Cushman), R. globularis d'orbigny, Discorbinella bertheloti (d'orbigny), Hyalinea balthica (Schröter), Cibicides advenum (d'orbigny), Lobatula lobatula (Walker ve Jacob), Planorbulina mediterranensis d'orbigny, Sphaerogypsina globula (Reuss), Asterigerinata mamilla (Williamson), Amphistegina Iobifera Larsen, Nonion depressulum (Walker ve Jacob), Nonionella turgida (Williamson), Astrononion stelligerum (d'orbigny), Melonis pompil-- ioides (Fichtel ve Moll), Chilostomella mediterra-

5 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 25

6 26 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ

7 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 27

8 28 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ

9 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 29 nensis Cushman ve Todd, Aubignyna perlucida (Heron-Allen ve Earland), Ammonia compacta Hofker, A. parkinsoniana (d'orbigny), A. tepida Cushman, Cribroelphidium poeyanum (d'orbigny), Porosononion subgranosum (Egger), Elphidium aculeatum (d'orbigny), E. advenum (Cushman), E. complanatum (d'orbigny), E. crispum (Linne), E. depressulum Cushman ve E. macellum (Fichtel ve Moll) (Levha l, Şekil 1-14; Levha II, Şekil 1-13; Levha III, Şekil 1-13; Levha IV, Şekil 1-10). Elde edilmiş olan bentik foraminifer topluluğu gerek Tiren denizi, gerek Adriyatik denizi ve gerekse doğu Ege denizi faunasına büyük bir benzerlik sunmaktadır (Cimerman ve Langer, 1991; Sgarrella ve Moncharmont-Zei, 1993; Meriç ve diğerleri, 2004) (Çizelge 3). Dolayısı ile Marmara denizinde olduğu gibi Gemlik Körfezinde de Akdeniz etkisi açık bir şekilde belirgindir. Bunun dışında bölge foraminifer faunası; Dikili körfezi, Edremit körfezi, Midilli adası, Bozcaada, Gökçeada, Saros körfezi, Gökçeada-Bozcaada-Çanakkale üçgeni, İstanbul boğazı, Batı Karadeniz güncel foraminifer topluluğu ile karşılaştırılmış (Avşar ve Ergin, 2001; Meriç ve Avşar, 2001; Meriç vd., 2001a ve b, 2002a, b ve c, 2003 a ve b; 2004), aradaki benzerlik ve farklar ortaya konulmuştur (Çizelge 3 a, b ve c). Ostrakod topluluğu İncelenen 63 örnekten 34'ü ostrakod içermektedir. Bu örneklerde Neonesidea corpulenta (G. W. Mueller), Bairdoppilata (B.) supradentata (Turquem), Aurila convexa (Baird), Tenedocythere prava (Baird), Buntonia sublatissima (Neviani), Basslerites berchoni (Brady), Carinocythereis carinata Roemer, C. meulenkampi Sissingh, Acanthocythereis hystrix (Reuss), Echinocythereis sp., Bosquetina dentata (G. W. Mueller), Coste edwardsii Roemer, C. tricostata Reuss, Celtia guadridentata (Baird), Pterygocythereis jonesii (Baird), Callistocythere mediterranea G. W. Mueller, C. montana Doruk, C. pallida (G. W. Mueller), Leptocythere lacertosa (Hirschmann), Cytheridea neapolitana Kollmann, Paracythehdea depressa G. W. Mueller, Semicytherura İnversa (Seguenza), S. acuta (G. W. Mueller), Eucytherura sp., Microcytherura angulosa (Seguenza), Cytherella vulgata Ruggieri, Loxoconcha agilis Ruggieri, L. rhomboidea Fischer, Bythocythere minima Bonaduce, Ciampo ve Masoli, Pontocythere elongata (Brady), Pontocypris acuminata G. W. Mueller ve diğerleri, Paradoxostoma triste G. W. Mueller, Xestoleberis aurantia Baird, X. communis (G. W. Mueller) gibi 26 cins ile 32 tür saptanmıştır (Çizelge 4a ve b). Bu türlerin tanımlanmasında Van Morkhoven, 1963; Breman, 1975; Yassini, 1979; Guillaume ve diğerleri 1985; Tunoğlu, 1999 ve 2002; Şafak, 1999 ve Meriç ve diğerlerinin 2002 c çalışmalarından yararlanılmıştır. Akdeniz'de yapılan çalışmalarda (Yassini, 1979) 0-80 m arasındaki derinliklerde, Neonesidea, Leptocythere, Callistocyther'in kumlu-siltli zeminlerde, Cythereidea neapolitana, C. acumirafa'nın çamurlu ve kalkerli alglerin bulunduğu ortamda, Aurila'nın kumlu zeminlerde yaşadığı belirlenmiştir. Breman (1975) ise Adriyatik denizinde güncel ostrakodlar üzerinde yaptığı çalışmada Costa edwardsii, C. neapolitana, Carinocythereis carinata, Pytherygocythereis jonesii, Basslerites berchoni, Aurtia convexa, Xestoleberis communis'in m derinliklerde çamurlu, kumlu ve kum-çamur karışımı zeminlerde yaşadığını belirtmiştir. Benzer bir topluluk olarak Gemlik Körfezinde ostrakodlardan Carinocythereis carinata, C. meulenkampi, Celtia quadridentata, Costa edwardsii, Pytherygocythereis jonesii, Loxoconcha agilis, Aurila convexa, Pontocythere elongata türlerinin yaygın olduğu saptanmıştır (Çizelge 5). Ayrıca, ostrakod cins ve türleri bakımından 38, 43, 44, 47, 48 ve 66 no'lu örnekler biribirlerine benzerlik göstermektedir (Çizelge 4a ve b). Gemlik Körfezi ostrakodları Ege adaları, Adriyatik denizi, Cezayir, Gökçeada-Bozcaada-Çanakkale, Marmara denizi, Güney Marmara şelfi, Batı Karadeniz, İzmir Körfezi ve Edremit Körfezinde yapılan çalışmalarda bulunan ostrakod topluluğu ile karşılaştırılmış olup (Çizelge 5), cins

10 30 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Çizelge 3a- Gemlik Körfezi'nde gözlenen güncel bentik foraminifer cins ve türlerinin diğer yakın bölgeler ile karşılaştırılması.

11 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 31 Çizelge 3b- Gemlik Körfezi'nde gözlenen güncel bentik foraminifer cins ve türlerinin diğer yakın bölgeler ile karşılaştırılması

12 32 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Çizelge 3c- Gemlik Körfezi'nde gözlenen güncel bentik foraminifer cins ve türlerinin diğer yakın bölgeler ile karşılaştırılması

13 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 33

14 34 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ

15 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 35 Çizelge 5- Gemlik Körfezi'nde gözlenen güncel ostrakod cins ve türlerinin diğer yakın bölgeler ile karşılaştırılması.

16 36 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ ve türler arasında büyük benzerlik olduğu ve Aurila convexa, Carinocythereis carinata, Celtia guadridentata, Costa edwardsii, Pytherygocythereis jonesii, Loxoconcha agilis, L. rhomboidea, Cythehdea neapolitana, Xestoleberis communis, Bosquetina dentata, Tenedocythere prava, Acantocythereis hystrix, Callistocythere pallida türlerinin de yaygın olduğu saptanmıştır. Mollusk topluluğu Gemlik Körfezinden alınmış olan 36, 37, 38, 42, 43, 44, 47 ve 66 no'lu örneklerde mollusk topluluğu olarak poliplakofora'dan Acanthochitona fascicularis (Linne); gastropoda'dan Lepeteila laterocompressa (De Rayneval ve Ponzi), Emarginula rosea Bell T., Scissurella costata D'Orbigny, Jujubinus exasperatus (Pennant), Gibbula magus (Linne), Bittium latreillii (Payraudeau), Cerithidium submamillatum (De Rayneval ve Ponzi), Turritella communis Risso, Alvania aspera (Philippi), Alvania beani (Hanley in Thorpe), Alvania punctura (Montagu), Pusillina inconspicua (Alder), Obtusella intersecta (Wood S. W.), Caecum subannulatum De Folin, Caecum auriculatum De Folin, Caecum trachae Montagu, Calyptera chinensis (Linne), Payraudeautia intricata (Donovan), Marshallora adversa (Montagu), Monophorus perversus (Linne), Nassarius incrassatus (Stroem), Nassarius pygmaeus (Lamarck), Ocinebrina aciculata (Lamarck), Bela brachystoma (Philippi), Mangelia costulata (Blainville), Mangelia pontica (Milaschewitch), Chrysallida obtusa (Brown), Folinella excavata (Philippi), Odostomia unidentata (Montagu), Acteon tomatilis (Linne), Pyrunculus minutissumus (Monterosato), Ringicula conformis Monterosato, Atys blainvilliana (Recluz) ve Roxania utriculus (Brocchi) gibi 28 cins ve 34 tür; pelesipoda'dan Nucula nucleus (Linne), Nucula sulcata Bronn, Nuculana pella (Linne), Saccella commutata (Philippi), Arca tetragonata Poli, Spharca inaeguivaivis (Bruguiere), Mytilus sp., Modiolula phaseolina (Philippi), Lissopecten hyalinus (Poli), Myrtea spinifera (Montagu), Mysella bidentata (Montagu), Parvicardium roseum (Gmelin), Plagiocardium papillosum (Poli), Tellina balaustina Linne, Psammobia fervensis (Gmelin), Abra prismatica (Montagu), Chamelea gallina (Linne), Clausinella brogniartii (Payraudeau), Gouldia minima (Montagu), Pitar rudis (Poli), Corbula gibba (Olivi), Hiatella arctica (Linne), Cardiomya costellata (Deshayes) gibi 21 cins ve 22 tür belirlenmiş ve bunların istasyonlara göre dağılımları çizelge 6'da verilmiştir. Türlerin mevcut literatüre göre kıyılarımızdaki dağılımları ise çizelge 7'de gösterilmiştir. Bu çalışma kapsamında elde edilen bulgular, denizlerimizde bugüne kadar tespit edilmiş olan mollusk faunasını kapsayan çalışmalarla karşılaştırıldığında, Alvania aspera, Pusilina inconspicua, Caecum subannulatum, Marshallora adversa ve Atys blainvilliana türlerinin Marmara Denizi için yeni kayıt olduğu görülmektedir (Öztürk ve Çevik, 2000; Albayrak, 2001 ve 2002; Demir, 2003). Tespit edilen türler Türkiye kıyıları mollusk faunasının küçük bir yüzdesini oluştursa da, incelenen malzemenin sayı ve miktarca azlığı göz önüne alındığında (8 istasyondan 5-10 gr) belirlenen cins ve tür sayısının azımsanmayacak ölçüde olduğu söylenebilir. Özellikle 47 numaralı istasyonun tür sayısı bakımından diğerlerine kıyasla belirgin bir şekilde zengin olması bu noktanın değişik çevresel şartlara sahip olduğunu düşündürmektedir. FORAMİNİFERLERDE GÖZLENEN KAVKI ANOMALİLERİ Çalışılan örneklerden 8'inde (6, 7, 17, 25, 26, 34, 36, 47 nolu örnekler) (Şekil 1) anomali gösteren kavkılara sahip foraminiferlerden Spiroplectinella sagittula, Spiroloculina excavata, Miliolinella webbiana, Bulimina elongata, Ammonia tepida, A. compacta, Elphidium complanatum, E. crispum ve E. macellum bireyleri gözlenmiştir. Bu tip oluşumlarda bazı araştırıcılar jeobiyokimyasal çevre faktörlerinin etkili olduğunu (Yanko ve diğerleri, 1998; Samir, 2000; Elberling ve diğerleri, 2003), kimi araştırıcılar ise fiziksel ortam koşullarının (tuzluluk, sıcaklık vb. gibi) etkili olduğunu ileri sürmüşlerdir (Caralp, 1989; Alve, 1991 ve 1995; Almogi-Labin ve diğerleri, 1992; Geslin, 1999; Stouff ve diğerleri, 1999 a ve b; Geslin ve diğerleri, 1998,2000,2002; Meriç ve diğerleri, 2005).

17 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 37 Çizelge 6- Gemlik Körfezi'nde gözlenen güncel pelesipod ve gastropodların istasyonlara göre dağılımı.

18 38 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Çizelge 7- Gemlik Körfezi'nde gözlenen güncel pelesipod ve gastropodların diğer yakın bölgeler ile karşılaştırılması.

19 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 39 Gemlik Körfezinde yapılan bir çalışmada, genç çökellerde Al, Fe, Mn, Pb, Cu, Zn, Ni, Co, Cr ve Hg'nın varlığı düşük, orta ve yüksek olarak değerlendirilmiştir. Yukarıda değinilen kavkı anomalilerinin bulunduğu istasyonların yakın çevresindeki örnekleme noktalarının ağır metal içerikleri dikkate alındığında; G, 7, 25, 26, 36 ve 47 nolu istasyonların çevresinde Fe içeriği yüksek, buna karşın Ni, Zn, Pb ve Cr en düşük değerlere sahiptir. 17 ve 34 nolu istasyonlarda ise Co, Ni, Pb, ve Zn en yüksek değerde iken diğer metaller orta değerde saptanmıştır (Algan ve diğerleri, 2004). Kuzey İsrail'de Hayfa Körfezi kıyılarında yapılan bir diğer çalışmada (Yanko ve diğerleri, 1998) bu tip morfolojik bozuklukları Cd, Pb, As, Cr, Cu, Zn, Co. Ni, V ve Ti gibi ağır metallerin etkilediği belirtilmiştir. Kavkılarda gözlenen morfolojik bozukluklar (Levha l, Şekil 1-14) bölgedeki yüzey çökellerinin ağır metal içeriğindeki farklılıkları düşündürmektedir. BÖLGENİN TERMAL MİNERALLİ SULA- RININ HİDROKİMYASAL ÖZELLİKLERİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Bölgede, Gemlik ve çevresi ile Armutlu Yarımadasında burada dikkate alınan kaynaklar dışında çok sayıda termal mineralli su kaynakları bulunmaktadır (Şekil 3). Bu kaynaklar ile ilgili ilk hidrokimyasal çalışmalar 1934 yılına kadar gitmektedir. Bunu izleyen süreçte bölgedeki termal mineralli sular ile ilgili ilk ayrıntılı çalışmalar MTA tarafından gerçekleştirilmiştir (Çağlar, 1946). En son ve ayrıntılı hidrojeolojik çalışma ise ETH (Eidgenössischen Technischen Hochschule Zürich) tarafından yapılmıştır (Eisenlohr, 1995). Gemlik ve çevresindeki termal suların sıcaklıkları C arasında değişmektedir. Bu sıcaklık değerleri Armutlu Yarımadasında C arasındadır (Şekil 4 a ve b, Çizelge 8). Termal kaynakların hidrokimyasal özellikleri incelendiğinde 46 yıllık aralıkla yapılmış olan ölçümlerine göre sıcaklık ve kimyasal içeriklerinde dikkat çekecek bir değişiklik söz konusu değildir. Piper diyagramında (Şekil 5) (Piper, 1953) bölgedeki termal mineralli suların özellikleri değerlendirildiğinde her iki mevkideki suların genel özellikleri Ca 2+ +Mg 2+ > Na + +K + şeklinde açıklanabilir. Ancak farklılıkları söz konusudur. Armutlu Yarımadası kaynaklarında (SO 4 2- ve Cl-) yüksek iken, Gemlik ve çevresindeki kaynaklarda bu güçlü asid kökleri düşüktür. Yapılan değerlendirme gösteriyor ki, Armutlu Yarımadası kaynakları karışık sular, Gemlik çevresindeki kaynaklar ise karbonat sertliği % 50'den fazla olan sular sınıfındadır. Armutlu Yarımadası kaynakları karbonatlısülfatlı-klorürlü sular olarak gruplandırılabilir. Gemlik çevresi kaynakları ise karbonat oranı yüksek grubunda kalsiyum magnezyumlu sular sınıfındadır. BİYOKİMYASAL PARAMETRELERDEN PAH VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Gemlik Körfezi sedimentlerinde biyokimyasal parametrelerden hidrokarbon kirlilik miktarları (PAH), körfezin doğu ve güney kıyı örnekleme alanlarında en yüksek değerleri göstermiş olup, bütün körfez boyunca değerler ug/g arasındadır. Antropojenik aktiviteler, özellikle limanlardaki yükleme ve boşaltma faaliyetleri sonucu deniz eko sistemine katılan, rafine olmuş ürünler (petrol ve türevleri), yanma işlemleri sonucu atmosferik yoldan ya da kıyılara yakın alanlardaki sanayi tesislerine ait yükler, tespit edilen yüksek petrol kirliliği değerlerinin esas sebebidir. Antropojenik aktivitenin yoğun olduğu Gemlik'te 30'un üzerinde, orta ve büyük ölçekli sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Bu sanayi tesisleri, kentin güneybatısında ve doğusunda yoğunlaşmıştır. Gemlik çevresinde yer alan sanayi tesislerinin bir bölümü kimya sektöründe faaliyet göstermekte olup bunların atıkları ise Gemlik Körfezine boşaltılmaktadır. Dolayısıyla Gemlik çevresindeki sanayileşme, körfezin kirlenmesine sebep olmaktadır. Gemlik Körfezinde toplanan yüzey örneklerinden (özellikle körfezin güney batısı ve doğusuna doğru) 6, 7, 17, 25, 26, 34, 36, 47 no'lu

20 40 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Şekif 3- Bölgedeki termal mineralli suların bulduru haritası. (1, Armutlu Hamam, Armutlu Hamamın altı 1. Kaynak ve 2. Kaynak; 2, Armutlu Küpeli; 3, Gemlik; 4, Gemlik Adliye Köyü Aşağı kaynak; 5, Armutlu Nuripaşa Kaynağı; 6, Armutlu Gıcık kaynağı; 7, Armutlu sondaj; 8, Armutlu midesuyu; 9, Gemlik kaplıca; 10, Gemlik kuzey; 11, Gemlik Ilıpınar) istasyonlarda anomali gösteren kavkılara rastlanılmıştır. Elek analizinde saptanabilen kavkılar dikkate alındığında, 47 nolu örnekte %54 oranında, 17, 25 ve 26 nolu örneklerde ise %15-30 oranında kavkı vardır. Diğer örneklerde ise kavkı oranı çok azdır. Derinlikleri m arasında değişen ve genel olarak kumlu çamurdan oluşan 6, 25 ve 26 nolu örnekler oldukça yüksek PAH kirliliği göstermektedir. Buna karşılık diğer istasyonlardaki toplam PAH kirliliği değerleri, körfez ortalamasının oldukça altındadır. Bu verilere göre, 73 istasyonun sadece 8 tanesinde rastlanılan kavkı anomalilerinin nedenleri hakkında herhangi bir değerlendirme yapılamamış ve bu durumun açıklanabilmesi için diğer kirlilik parametrelerinin de dikkate alınması gereği anlaşılmaktadır. Foraminifer anomalileri üzerine yapılan çalışmalardaki ortak görüşler (Yanko ve diğerleri, 1994, 1998; Murray ve diğerleri, 1963) sadece çeşitli tip kirleticilerin (metal kirliliği, hidrokarbonlar, ve benzeri gibi) etkin olmadığını, bunların yanında bölgenin fiziksel ve kimyasal özellikleri ile antropojenik aktivitelerin indikatör özelliğinin önem taşıdığını belirtmektedir. Bununla birlikte, doğal çevrelerde oluşan tuzluluk ile humik asit miktarı değişimleri ve periyodik asit oluşumları gibi çeşitli stres faktörleri de dikkate alınmalıdır. SONUÇLAR İncelenen örneklerde belirlenen foraminifer topluluğu dikkate alındığında dört farklı özelliğin varlığı ortaya çıkmaktadır. 1-6, 7, 17, 25, 26, 34, 36 ve 47 no'lu örneklerde (Şekil 1) gözlenmiş olan Spiroplectinella sagittula, Spiroloculina excavata, Miliolinella webbiana, Bulimina elongata, Ammonia tepida A. compacta, Elphidium complanatum, E. crispum, E. macellum bireylerinin kavkı morfolojisindeki anormallikleri (Levha l, Şekil 1-14) çevrelerindeki ağır metal yayılımının etkilediğini düşündürmektedir. Çünkü kavkılardaki morfolojik anormalliğin

21 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 41 Şekil 4a-b-Armutlu Yarımadası ile Gemlik ve çevresindeki termal mineralli suların sıcaklık dağılımı.

22 42 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ

23 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 43 Şekil 5- Armutlu Yarımadası ile Gemlik ve çevresindeki termal mineralli suların Piper diyagramında dağılımı. nedeni/nedenleri, kimyasal, fiziksel, biyolojik ve jeolojik ortam koşullarının birlikte değerlendirilmesi ile anlaşılacaktır. Bunun dışında Armynot du Châtelet ve diğerleri, (2004) tarafından belirtildiği gibi ağır metallerle birlikte biyokimyasal parametrelerden olan organik kirleticilerin (PAH) içeriği de dikkate alınmalıdır, 2-2 ve 8 no'lu örneklerde (Şekil 1) rastlanılan, kavkıları sarı-turuncu renkli Peneroplis pertusus ve P. planatus bireylerinin varlığı bu alanda KAF na bağlı fay/faylarda gelişen mineralli soğuk/ sıcak su kaynaklarının etkisi ile açıklanabilir (Yalçın ve diğerleri, 2004). 3-2 ve 8 no'lu ile 47, 48 ve 66 no'lu örneklerde bulunmuş olan Adelosina mediterranensis, Pyrgo anomala, Peneroplis pertusus, P. planatus, Dentalina flintii, Eponides concameratus, Elphidium aculeatum, E. complanatum gibi Akdeniz kökenli foraminiferler ile Carinocythereis carinata, C. meulenkampi, Celtia guadridentata, Costa edwardsii, Pytherigocythereis jonesii, Looxoconcha agilis, Aurila convexa, Pontocythere elongata gibi yine Akdeniz'de geniş yayılım sunan ostrakod'ların varlığı (Çizelge 2 ve 4); ayrıca 47 no'lu örnekte Akdeniz'de yaşamını sürdüren ve günümüze dek Marmara Denizi kıyılarında rastlanılmamış olan Alvania aspera, Pusillina inconspicua, Caecum subannulatum, Marshallora adversa ve Atys blainvilliana gastropod türlerinin bulunuşu (Çizelge 6 ve 7), Armutlu termal mineralli sularının benzeri deniz içinde de bu tip termal kaynakların var olabileceği düşüncesini destekleyen bir diğer veridir. 4- Gemlik Körfezinde rastlanılan foraminiferlerin 59'u Tiren Denizi, 71'i Adriyatik Denizi, 47'si Dikili Körfezi, 61'i Edremit Körfezi, 32'si Midilli Adası, 41'i Bozcaada, 62'si Gökçeada, 76'sı Saros Körfezi, 82'si Gökçeada-Bozcaada-Çanakkale üçgeni, 60'ı İstanbul Boğazı ve 33'ü Batı Karadeniz'de bulunmuştur. Mevcut 92 tür dikkate alındığında en büyük benzerliğin Gökçeada çevresi ve Gökçeada-Bozcaada-Çanakkale üçgeni tür topluluğu ile olduğu ortaya çıkmaktadır. Tüm

24 44 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Alike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Doğu Ege denizi foraminiferleri dikkate alındığında (Meriç ve diğerler, 2004) bu bölgede bulunan 243 türden 92'sinin Gemlik Körfezinde halen yaşamını sürdürmekte olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısı ile körfezdeki Akdeniz etkisi kesinlik kazanmaktadır. Bunun dışında Gemlik Körfezi'nde ince taneli kumlu çamurlar içinde yaygın bir şekilde gözlenen foraminifer topluluğu Lagena doveyensis, Fissurina orbignyana, Brizalina alata, B. spathulata, Cassidulina carinata, Globocassidulina subglobosa, Stainforthia complanata, Rectuvigerina phiegeri, Bulimina elongata, B. costata, B. marginata, Globobulimina affinis, G. pseudospinescens, Uvigerina mediterranea, Reussella spinulosa, Fursenkoina acuta, Valvulineria bradyana, Hyailnea balthic, Nonionella turgida, Melonis pompilioides ve Chilostomella mediterranensis gibi derin deniz ortamını yeğleyen cins ve türlerden oluşmaktadır (Çizelge 2). Körfezde belli örneklerde gözlenen renkli kavkılı Peneroplis'ler ile Akdeniz'i simgeleyen diğer foraminifer ve molluskların varlığı gerek Armutlu Yarımadası ve gerekse Gemlik çevresinde bulunan termal mineralli suların benzeri deniz içi kaynaklan ile açıklanabilir. Bölgenin yapısal özellikleri dikkate alındığında, karada olduğu gibi kıyı alanları ve deniz içinde de devam eden süreksizlik düzlemlerinin var olabileceği kuşkusuz bu düzlemlere bağlı fay kaynaklı mineralli su çıkışlarına ortam hazırlayacaktır. Bu veriler hidrojeolojik koşulların karada olduğu gibi deniz içinde de benzer şekilde var olabileceğini ve o noktalar çevresindeki ekolojik ortam koşullarını değiştirebileceğini düşündürmektedir. KATKI BELİRTME Bu çalışmada, incelenen deniz tabanı sediment örnekleri İstanbul Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Yürütücü Sekreterliği tarafından desteklenen ve devam eden YFK-186/ projesi kapsamında toplanmıştır. Yazarlar, foraminiferlerin elektron mikroskopunda (Jeol JSM-5600) mikrofotoğraflarının çekimi için gereken imkanı sağlayan ASSAN A. Ş. Ar- Ge Müdürü Murat Dündar'a, fotoğrafları çeken Teknisyen Hüsnü Öztürk'e ve levhaları bilgisayar ortamında hazırlayan Feyza Dinçer'e (Çukurova Üniversitesi) teşekkürlerini sunarlar. DEĞİNİLEN BELGELER Yazıya verildiği tarih, 30 Mart 2005 Albayrak, S., 2001, Prosobranch Gastropods of the Imbros Island (NE Aegean Sea). Acta Adriatica, 42 (2), , Bivalvia fauna of the Imbros Island (NE Aegean Sea). İstanbul Üniversitesi. Fen Fakültesi Biyoloji Dergisi, 65, Algan, O.; Balkıs, N.; Çağatay, M.N. ve Sarı E., The sources of metal contents in the shelf sediments from the Marmara Sea, Turkey. Environmental Geology, 46, Almogi-Labin, A.; Perelis-Grossovicz, L. ve Raab, M., Living Ammonia from a hypersaline iniand pool, Dead SeaArea, Israel. Journal Foraminiferal Research, 22 (3), Alve, E., 1991, Benthic foraminifera in sediment cores reflecting heavy metal poliution in Sorfjord, Western Norway. Journal Foraminiferal Research, 21 (1), 1-19.,1995, Benthic foraminiferal responses to eustarine poliution, A review. Journal Foraminiferal Research, 25 (3), Armynot du Chatelet, E.; Debenay, J.P. ve Soulard R., 2004, Foraminiferal proxies for pollution monitoring in moderately polluted harbors. Environmental Pollution, 127, Avşar, N., 1997, Doğu Akdeniz kıyı bölgesi bentik foraminiferleri. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, , Adana.

25 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 45 Avşar, N., 2002, Gökçeada, Bozcaada ve Çanakkale üçgeni kıta sahanlığı (KD Ege Denizi) bentik foraminifer dağılımı ve taksonomisi. Yer bilimleri, 26, 53-75, Ankara. ve Ergin, M., 2001, Spatial distribution of Holocene benthic foraminifera, Northern Aegean Sea. International Geology Review, 43, ve Meriç E., 2001 a, Çeşme-llıca koyu (İzmir) termal bölgesi güncel bentik foraminiferlerinin sistematik dağılımı. Yer bilimleri, 24, 13-22, Ankara. ve 2001 b, Türkiye'nin güncel bentik foraminiferleri-l (Kuzeydoğu Akdeniz-Kuzey Ege Denizi-Çanakkale Boğazı-Kuzey ve Doğu Marmara Denizi-Haliç-İstanbul Boğazı- Batı Karadeniz). Çukurova Üniversitesi yer bilimleri, 38, , Adana., ve Ergin, M., 2001, İskenderun Körfezi bentojenik sedimentlerinin foraminifer içeriği. Yer bilimleri, 24, , Ankara. Breman, E., 1975, The distribution of ostracodes in the bottom sediments of the Adriatic Sea. Vrije Üniversiteli Amsterdam, Krips Repro, Meppel, 165 s. Caralp, M. H., 1989, Size and morphology of the benthic foraminifer Melonis barleanum. Relationships with marine organic matter. Journal Foraminiferal Research, 19 (3), Cimerman, F., ve Langer, M. R., Mediterranean foraminifera. Slovenska Akademija Znanosti in Umetnosti. Academia Scientiarum et Artium Slovenca, 118 s. (93 pis.). Çağlar, K. Ö., 1950, Türkiye Maden Suları ve Kaplıcaian. MTA Yayınları, 791 s. Ankara. Demir, M., 2003, Shells of Mollusca Collected from the Seas of Turkey. Turkish Journal of Zoology, Eisenlohr, T.,1995, Die thermalquellen der Armutlu- Halbinse! (NW-Türkeİ) und deren beziehung zu geologie und tektonik. Diss. ETH Zürich Nr.11340, 165s. Elberling, B., Knudsen, K.L., Kristansen, P.H. ve Asmund, G., 2003, Applying foraminiferal stratigraphy as a biomarker for heavy metal contaminiation and mining impact in a fiord in West Greenland. Marine Environmental Research, 55, Ergin, M., Kapur, S, Karakaş, Z, Akça, E., Kangal, Ö. ve Keskin, Ş., 1999, Grain size and clay mineralogy of Late Ouaternary sediments on a tectonically active shelf, thesouthern Sea of Marmara, clues to hydrographic, tectonic and climatic evolution, Geological Journal, 34, Geslin, E., 1999, impact des stress environnementaux sur les peuplements, la morphologie et la texture des foraminiferes paralipues. Implications pour leur utilisation comme bioindicateurs. Thesis, Üniversite d'angers U. F. R. Sciences, No. 305, 269 s., Fransa., Debenay, J. R, ve Lesourd, M Abnormal wall textures and test deformation in Ammonia (Hyaline foraminifer). Journal Foraminiferal Research, 28 (2), , Stouff, V., Debenay, J. P. ve Lesourd, M., 2000, Environmental variation and foraminiferal test abnormalities. Environmental Micropaleontology, 15, Topics in Geobiology, R. E. Martin (Ed.), , Kluwer Academic/Plenum Publishers, NewYork,, Debenay, J. R, Duleba, W. ve Bonetti, C., 2002, Morphological abnormalities of foraminiferal tests in Brazilian environments. comparison between polluted and non-polluted areas. Marine Micropaleonotology, 45, Guilaume, M.C., Peypouquet, J.P. ve Tetart, J., 1985, Ouaternaire et actuel, Atlas des Ostracodes de France. Ed. H.J. Dertli. Bull. Centres Recherces Exploration Production, Elf Aquitaine, 9,

26 46 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Hottinger, L, Halicz, E., ve Reiss, Z., 1993, Recent foraminiferida from the Gulf of Aqaba, Red Sea. Slovenska Akademija Znanosti in Umetnosti, Academia Scientiarum et Artium Slovenica, 179 s. (230 pls.). Kaminski, M. A., Aksu, A., Box, M., Hiscott, R. N., Filipescu, S. ve Al-Salameen, M., 2002, Late Glacial to Holocene benthic foraminifera in the Marmara Sea. Implications for Black Sea- Mediterranean Sea connections following the last deglaciation. Marine Geology, 190, Loeblich, Jr. A. R. ve Tappan, H., 1988, Foraminiferal genera and their classification. Van Nostrand Reinhold Company, New York, 970 s. (842 pls.)- ve 1994, Foraminifera of the Sahul Shelf and Timor Sea. Cushman Foundation for Foraminiferal Research, Special Publication No. 31,663 s. (630 pls.). Meriç, E. ve Sakınç, M., 1990, Foraminifera. İstanbul Boğazı Güneyi ve Halic'in Geç Kuvaterner (Holosen) Dip tortulları. İstanbul. E. Meriç (ed.), , Yanko, V. ve Avşar, N., 1995, İzmit Körfezi (Hersek Burnu-Kaba Burun) Kuvaterner istifinin foraminifer faunası. İzmit Körfezi Kuvaterner İstifi, İstanbul. E. Meriç (ed.), , Avşar, N. ve Çetin, O., 1996, Kuşdili (Kadıköy-İstanbul) Kuvaterneri stratigrafisi hakkında yeni görüşler. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 29, , Adana., Kerey, İ. E., Avşar, N. ve Nazik A., 1998 a Dilovası (Gebze-Kocaeli) Kuvaterner istifi. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 32, , Adana., Kerey, E., Avşar, N., Tunoğlu, C., Taner, G., Kapan-Yeşilyurt, S., Unsal, İ. ve Rosso, A., 1998 b İstanbul Boğazı yolu ile Marmara Denizi-Karadenİz bağlantısı hakkında yeni bulgular. Su altı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı Bildiriler kitabı (SBT), 1998, İstanbul. Meriç, E. ve Avşar, N., 2000, Deniz diplerindeki aktif fayların belirlenmesinde benti foraminiferlerin önemi. Batı Anadolu'nun Depremselliği Sempozyumu (BADSEM-2000), , İzmir., Kerey, İ. E., Tunoğlu, C., Avşar, N. ve Önal, B. Ç., 2000 a, Yeşilçay (Ağva-KD İstanbul) yöresi Geç Kuvaterner istifi'nin mikrofaunası ve sedimantolojisi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 41 (2), 83-98, Ankara.,, Avşar, N., Tunoğlu, C., Taner, G., Kapan-Yeşilyurt, S., Unsal, İ. ve Rosso, A., 2000 ö, Geç Kuvaterner (Holosen)'de İstanbul Boğazı yolu ile Marmara Denizi- Karadeniz bağlantısı hakkında yeni bulgular. Türkiye Jeoloji Bülteni, 43 (1), , Ankara.,,, Taner, G., Akgün, F., Ünsal, İ., Rosso, A. ve Koral, H., 2000 c, Anadolu Hisarı (Doğu Boğaziçi-İstanbul) Kuvaterneri. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 36, , Adana. ve Avşar, N., 2001, Benthic foraminiferal fauna of Gökçeada Island (Northern Aegean Sea) and its local variations. Acta Adriatica, 42 (1), ,, Eryılmaz, M. ve Yücesoy Eryılmaz, F, 2001a İstanbul Boğazı'nın güncel benlik foraminifer topluluğu ve çökel dağılımı. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 38, , Adana.,, ve, 2001b. Güneybatı Karadeniz (Kilyos-İstanbul Boğaz Kuzeyi- Riva-Domalı-Kilimli-Amasra) güncel bentik foraminifer topluluğu ve çökel dağılımı. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 39, , Adana.

27 GEMLİK KÖRFEZİ YÜZEY ÇÖKELLERİNİN ÖZELLİKLERİ 47 Meriç, E. ve Avşar, N., Görmüş, M. ve Orak, H., 2002a, Saros Körfezi (Kuzey Ege Denizi) Harmantaşı mevkii su altı yükseltisi çevresinin foraminifer faunası İle bu alandaki kaynakların canlı yaşamına etkisi hakkında ön bulgular. Su altı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı Bildiriler Kitabı, , Kasım, 2002, İstanbul.,, ve Bergin, R, 2002b, Midilli Adası (Yunanistan-Kuzeydoğu Ege Denizi) bentik foraminifer faunası ve bu toplulukta gözlenen yerel değişimler. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 40-41, , Adana., ve Nazik, A., 2002c, Bozcaada (Kuzey Ege Denizi) bentik foraminifer ve ostrakod faunası ile bu toplulukta gözlenen yerel değişimler. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 40-41, , Adana.,, Bergin, F. ve Barut, l. F., 2003a Edremit Körfezi (Kuzey Ege Denizi, Türkiye) güncel çökellerindeki bentik foraminifer topluluğu ile ekolojik koşulların incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 43, , Adana. ve 20036, Dikili Körfezi'nde (Kuzeydoğu Ege Denizi) bulunan üç anormal bentik foraminifer örneği. Peneroplis planatus (Fichtel ve moll), Rosalina sp. ve Elphidium crispum (Linne) hakkında. Maden Tetkik Arama Enstitüsü Dergisi, 127, 67-81, Ankara., ve, 2004, Benthic foraminifera of Eastern Aegean Sea (Turkey) Systematic and Autoecology. Turkish Marine Research Foundation and Chamber of Geological Engineers of Turkey, Publication No. 18, 306 pages and 33 plates, İstanbul.,, Barut, İ.F, Bergin, R, Balkıs, N. ve Öncel, M.S., 2005, Twİns, triplets and other morphological abberations observed among foraminifer populations from the Çamaltı Saltpan (İzmir-Western Turkey). Scientia Marina (hakem incelemesinde). Murray, J.W., 1963, Ecological experiments on foraminifera. Journal of Marine Biological Association, UK Nazik, A.,2001, Ostracode faunas of bottom sediments from the Continental shelf, South Marmara Sea, NW Turkey and their comparision with other shelf environments in the Mediterranean and Aegean regions. Geological Journal, 36.2, Öztürk, B. ve Çevik, C. 2000, Molluscs fauna of Turkish Seas. Club Conchylia Informationen, 32(1/3) Piper, A.M., 1953, A graphic procedure in the geochemical interpretation ofwateranalyses. US Geo. Survey, Groundwater Note 12. Samir, A. M., 2000, The response of benthic foraminifera and ostracods to various pollution sources; A study from two lagoons in Egypt. Journal Foraminiferal Research, 30 (2), Sgarrella, R, ve Moncharmont-Zei. M., 1993, Benthic foraminifera of the Gulf of Naples (Italy), systematic and autoecology. Bulletino delta Societa Paleonotologica Italiana, 32 (2), Sharifi, A. R. L., Croudace, W. ve Austin, R. L., 1991, Benthic foraminiferids as pollution indicators İn Southampton Water, Southern England, United Kingdom. Journal of Micropaleontology, 10 (1), Sissingh, W., 1972, Late Cenozoic ostracoda of the South Aegean Island Arc. Utrecht Micropaleontological Bulletins, 187 s. Stouff, V., Debenay, J. -P. ve Lesourd, M., 1999a, Origin of double and multiple tests in benthic foraminifera. observations in laboratory cultures, environments. Marine Micropa leontology., 36,

28 48 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZlK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ Stouff, V., Geslin, E., Debenay, J. -P. ve Lesourd, M., 1999b, Origin of morphological abnormalities in Ammonia (Foraminifera). Studies in labora tory and natural environments. Journal Foraminiferal Research 29 (2), Şafak, Ü., 1999, Recent ostracoda assemblage of the Gökçeada-Bozcaada-Çanakkale region. Çukurova Üniversitesi Yer bilimleri, 35, Tunoğlu, C., 1999, Recent ostracoda association in the Sea of Marmara, NW Turkey. Yer bilimleri, 21, , Karadeniz'in İstanbul Boğazı çıkışı ile Zonguldak ve Amasra kıyı alanlarında Güncel Ostrakod topluluğu. Yer bilimleri, 26, , Türkiye Maden suları (2), Marmara bölgesi l.ü. Tıp Fakültesi, Hidroklimatoloji Kürsüsü, 213 s. Van Morkhoven, F.P.C.M., 1963, Post Palaeozoic Ostracoda. Elsevier Amsterdam, (2), 478 s. Yalçın, H., Meriç, E., Avşar, N., Bozkaya, Ö. ve Barut, İ. F., iskenderun Körfezi güncel foraminiferlerinde gözlenen jeokimyasal anomaliler. Türkiye Jeoloji Bülteni, 47 (2), Ankara. Yaltırak, C. ve Alpar, B., 2002, Evolution of the NAF Middle segment and shallow seısmic investigation of the Southestern Sea of Marmara (Gemlik Bay). Marine Geology, 190 (1-2), Yanko, V. ve Troitskaja, T., 1987, Late Ouaternary foraminifera of the Black Sea. Moscow, Nauka, 111 s., Kronfeld, J. ve Flexer, A., 1994, Response of benthic foraminifera to various pollution sources. implications for pollution monitoring. Journal Foraminiferal Research, , Ahmad, M. ve Kaminski, M., 1998, Morphological deformities of benthic foraminiferal tests in response to pollution by heavy metals. implications for pollution monitoring. Journal Foraminiferal Research, 28 (3), Yassini, l., 1979, The littoral system ostracodes from the Bay of Bou-İsmaİl, Algiers, Algeria. Revista Espanola de Micropaleontologia 11 (3),

29 LEVHALAR

30 LEVHA l 1. Spiroplectammina sagittula (d'orbigny). Dış görünüm, x 90, Gemlik Körfezi, örnek Miliolinetta webbiana (d'orbigny). Dış görünüm, x 55, Gemlik Körfezi, örnek Rosalina bradyi Cushman. Dış görünümler; a, spiral taraf, x 55; b, spiral taraftan bir bölümün ayrıntılı görünümü, x 350, Gemlik Körfezi, örnek Lobatula lobatula (Walker ve Jacob). Dış görünüm, spiral taraf, x 45, Gemlik Körfezi, örnek Ammonia compacta Hofker. Dış görünümler, a, spiral taraf, x 60; b, ombilikal taraf, x 65; Gemlik Körfezi, örnek Ammonia tepida Cushman. Dış görünüm, spiral taraf, x 140, Gemlik Körfezi, örnek Ammonia tepida Cushman. Dış görünüm, spiral taraf, x 130, Gemlik Körfezi, örnek Ammonia tepida Cushman. Dış görünüm, spiral taraf, x 120, Gemlik Körfezi, örnek Ammonia tepida Cushman. Dış görünüm, spiral taraf, x 90, Gemlik Körfezi, örnek Elphidium complanatum (d'orbigny). Dış görünüm, x 45, Gemlik Körfezi, örnek Elphidium crispum (Linne). Dış görünüm, x 65, Gemlik Körfezi, örnek Elphidium crispum (Linne). Dış görünüm, x 45, Gemlik Körfezi, örnek Elphidium crispum (Linne). Dış görünüm, x 70, Gemlik Körfezi, örnek Elphidium macellum (Fichtel ve Moll). Dış görünüm, x 70, Gemlik Körfezi, örnek 6.

31 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ LEVHA -1

32 LEVHA II 1. Rhabdammina abyssorum Sars. Dış görünüm, x 15, Gemlik Körfezi, örnek Spiroplectinella sagittula (d'orbigny). Dış görünüm, x 55, Gemlik Körfezi, örnek Eggerelloides scabrus (Williamson). Dış görünüm, x 85, Gemlik Körfezi, örnek Textularia bocki Höglund. Dış görünüm, x 80, Gemlik Körfezi, örnek Textularia truncata Höglund. Dış görünüm, x 70, Gemlik Körfezi, örnek Spiroloculina tenuiseptata Brady. Dış görünüm, x 60, Gemlik Körfezi, örnek Siphonaperta aspera (d'orbigny). Dış görünüm, x 75, Gemlik Körfezi, örnek Cycloforina contorta (d'orbigny). Dış görünümler, x 70, Gemlik Körfezi, örnek Cycloforina villafranca (Le Calvez J. ve Y). Dış görünümler; a, x 40 ve b, x 45, Gemlik Körfezi, örnek Lachlanella undulata (d'orbigny). Dış görünümler; a, x 70, Gemlik Körfezi, örnek 47; b, x 80, Gemlik Körfezi, örnek Quinqueloculina seminula (Linne). Dış görünüm, x 60, Gemlik Körfezi, örnek Miliolinella subrotunda (Montagu). Dış görünüm, x 95, Gemlik Körfezi, örnek Pyrgo anomala (Schlumberger). Dış görünüm, x 75, Gemlik Körfezi, örnek 47.

33 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ LEVHA - II

34 LEVHA III 1 - Sigmoilinita costata (Schlumberger). Dış görünümler, x 70, Gemlik Körfezi, örnek Sigmoilinita tenuis (Schlumberger). Dış görünümler, x 130, Gemlik Körfezi, örnek Sigmoilopsis schlumbergeri (Silvestri). Dış görünüm, x 60, Gemlik Körfezi, örnek Dentalina flintii (Cushman). DİŞ görünüm, x 42, Gemlik Körfezi, örnek Brizalina alata (Seguenza). Dış görünümler; a, x 110, Gemlik Körfezi, örnek 57; b, x 100, Gemlik Körfezi, örnek Brizalina spathutata (Williamson). Dış görünümler; a, x 140, Gemlik Körfezi, örnek 55; b, x 115, Gemlik Körfezi, örnek Bulimina elongata d'orbigny. Dış görünüm, x 160, Gemlik Körfezi, örnek Globobulimina affinis (d'orbigny). Dış görünüm, x 90, Gemlik Körfezi, örnek Reussella spinulosa (Reuss). Dış görünüm, x 100, Gemlik Körfezi, örnek Eponides concameratus (Williamson). Dış görünüm, ombilikal taraf, x 35, Gemlik Körfezi, örnek Neoconorbina terguemi (Rzehak). Dış görünümler; a, spiral taraf, x 90; b, ombilikal taraf, x 85, Gemlik Körfezi, örnek Rosalina bradyi Cushman. Dış görünüm, spiral taraf, x 70, Gemlik Körfezi, örnek Rosalina floridensis (Cushman). Dış görünümler; a, spiral taraf ve b, ombilikal taraf, x 50, Gemlik Körfezi, örnek 47.

35 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ LEVHA - III

36 LEVHA IV 1. Discorbinella bertheloti (d'orbigny). Dış görünümler; a, spiral taraf, x 115 ve b, ombilikal taraf, x 85, Gemlik Körfezi, örnek Planorbulina mediterranensis d'orbigny. Dış görünüm, serbest yüzey, x 95, Gemlik Körfezi, örnek Sphaerogypsina globula (Reuss). Dış görünüm, x 40, Gemlik Körfezi, örnek Asterigerinata mamilla (Wiliiamson). Dış görünümler; a, spiral taraf, x 90 ve b, ombilikal taraf, x 100, Gemlik Körfezi, örnek Ammonia compacta Hofker. Dış görünümler; a ve b, spiral taraf, x 60; c, ombilikal taraf, x 50, Gemlik Körfezi, örnek Ammonia tepida Cushman. Dış görünüm, spiral taraf, x 70, Gemlik Körfezi, örnek Ammonia tepida Cushman. Dış görünümler; a, spiral taraf, x 90 ve b, ombilikal taraf, x 110, Gemlik Körfezi, örnek Cribroelphidium poeyanum (d'orbigny). Dış görünümler; a, x 90 ve b, x 110, Gemlik Körfezi, örnek Porosononion subgranosum (Egger). Dış görünümler; a, x 75 ve b, x 130; Gemlik Körfezi, örnek Elphidium crispum (Linne). Dış görünüm, x 40, Gemlik Körfezi, örnek 47.

37 Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR, Atike NAZİK, Bedri ALPAR, Baki YOKEŞ, İpek F. BARUT ve Selma ÜNLÜ LEVHA - IV