İSTANBUL MÜZELERİNDE BULUNAN BEZEMELİ DEKORATİF CAM ESERLER

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI ANASANAT DALI DEKORATİF ÜRÜNLER VE ÇİÇEK EĞİTİMİ SANAT DALI İSTANBUL MÜZELERİNDE BULUNAN BEZEMELİ DEKORATİF CAM ESERLER YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN Yard. Doç. Fatma KOYUNCU HAZIRLAYAN Burcu BALIKÇI KONYA-2007

2 ÖNSÖZ İnsanoğlu var olduğu ilk günden bugüne çevresini araştırmış ve araştırmaya devam etmektedir. Cam ile ilk olarak doğada bulunduğu saf haliyle tanışmış kuvars minarelinin magmatik yolla şekillenerek volkanik bir kayaç haline gelmesiyle oluşan obsidiyeni metal malzemenin işlenemediği tarih öncesi dönemlerde el aleti ve silah olarak kullanmıştır. İnsanoğlu doğal cam kullanarak savaşmış, avlanmış, besinlerini parçalayıp, hayvanların postunu yüzebilmiştir. İnsanoğlunun birçok malzemeyi obsidiyen aletlerle ıslah etmeyi başarmış böylece yerleşik düzene geçebileceği koşulları da oluşturmuştur. Cam; soda veya potas katılmış silisli kumun ateşte eritilmesiyle yapılan sert, saydam ve çabuk kırılır cisimdir. Soda ve silis karışımıyla elde edilen camla insanın tanışmasının rastlantı sonucu olduğuna inanılsa da cam işçiliği o günden bugüne büyük gelişmeler göstermiştir. Türklerde cam Selçuklu ve Beylikler döneminde mimari alanda daha çok kullanılmış Osmanlı döneminde ise günümüzde müzelerde ve özel koleksiyonlarda örnekleri bulunan Beykoz işi camlar olarak adlandırılan eserlerin yanı sıra mimaride de kullanılmıştır. Osmanlı döneminde cam işçiliği devlet denetiminde gelişme göstermiştir bu nedenle camcılığın merkezi genellikle İstanbul olmuştur. Sanayi devriminin etkisiyle III. Selim döneminde gelişmeye başlayan cam işçiliği Osmanlının bunalımlı dönemlerinde yok olmaya yüz tutmuş ve Cumhuriyetin kurulmasıyla kalkınma hareketlerinde yerini bulmuştur günümüzde şişe cam önderliğinde sanatsal ve teknolojik anlamda gelişimini sürdürmektedir. Cam işçiliği tanıtılması İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli cam eserlerin araştırılması, cam işçiliği ve İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli eserler ile ilgili yazılı kaynak oluşturmak amacıyla hazırlamış olduğum tezimde çalışmalarımı yöneten danışmanım Yrd. Doç. Fatma Koyuncu ya ve Sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Emine Karpuz a, tezin son şeklini almasında, düzeltmeleri ve önerileri ile yol gösteren Sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Emine NAS a, İstanbul müzeleri çalışanlarına, cam atölyelerinde bilgilerini esirgemeyen cam sanatçısı ve cam ustalarına teşekkür ederim. Ayrıca eğitim hayatım boyunca benden maddi manevi desteğini esirgemeyen çok değerli aileme teşekkürler. KONYA 2007 Burcu BALIKÇI i

3 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... İ İÇİNDEKİLER... İİ ÖZET...Vİ SUMMARY...Vİİ 1. GİRİŞ...Vİİİ 1.1. Konunun Tanımı ve Önemi...viii 1.2. Konunun Amacı ve Sınırları...viii 1.3. Araştırmada İzlenen Yöntem... ix 1.4. Konuyla İlgili Kaynaklar... ix 2. KATALOG İSTANBUL MÜZELERİNDE BULUNAN BEZEMELİ DEKORATİF CAM ESERLERİN ÖZELLİKLERİ Cam Sanatının Tanımı ve Türk Cam İşçiliğinin Kısa Tarihçesi Camın Ham Maddeleri, Yarı Hammaddeleri ve Cam Çeşitleri Ana Ham Maddeler Kuvars Kalker Dolomit Feldispat Soda Cam kırığı Yarı Hammaddeler Rafinasyon Maddeleri Renklendirici Maddeler Oksidanlar (oksitleyiciler) İndirgenler Cam Çeşitleri Vitrifiye Silis Alkali Silikatlar Soda-Kireç-Silika-Camları ii

4 Kurşun Camları Bora Silikat Camları Cam İşçiliğinde Şekillendirme Teknikleri Fırında Cam Şekillendirme Teknikleri Mozaik Cam ile Şekillendirme Döküm Cam Hamuru ile Şekillendirme Cam Hamuru ile Şekillendirme Serbest Cam Şekillendirme Teknikleri Karma Teknikler Sarma Yöntemi Ezme Yöntemi Çekme Yöntemi İç Kalıp Tekniği Üfleme Tekniği Cam İşçiliğinde Süsleme Teknikleri Sıcak İşlemler Çimdikleme Tekniği Cam İpliği Bezeme Tekniği Aplike veya Yapıştırma Tekniği Cam Hamuru Tekniği Mozaik ( Millefiori ) Tekniği Altın Cam Süsleme Tekniği Optik Üfleme Tekniği Sarkıtma Tekniği Soğuk İşlemler Kesme ve Tıraşlama Tekniği Lüster (Perdahlama) Tekniği Mineleme Tekniği Yaldızlama Tekniği Soğuk Boyama Tekniği İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerin Genel Özellikleri İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerin Kullanım Alanları iii

5 Askı Bardak ve Daldırmalar: Baston Çubuk (Karıştırma Çubuğu) Gülabdanlar İbrikler Leğen ve ibrikler Karlıklar, Kandil, Sürahiler, Kâse, Tabaklar Laledanlar Mühür Nargile Şişeleri Şekerlikler ( sakızlık, yumurtalık) Şişeler (Kavanozlar) Tuzluk Vazo İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerde Uygulanan Teknikler Üfleme Tekniği Kalıplama Tekniği Yaldız Tekniği Kesme Tekniği Mineleme Tekniği Kumlama ( Buzlama ) Tekniği Sıcak Cam Ekleme Tekniği Cam Çekme Tekniği İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerde Kullanılan Malzemeler Şeffaf cam Opal cam Renkli cam Yaldız Boyalar (Mineleme) iv

6 İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerde Renk Özellikleri İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerde Kompozisyon Özellikleri DEGERLENDİRME VE SONUÇ CAM İLE İLGİLİ TERİMLER BİBLİYOGRAFYA FOTOĞRAFLAR LİSTESİ FOTOGRAFLAR ŞEKİLLER LİSTESİ TABLOLAR LİSTESİ v

7 ÖZET Bu araştırmanın konusu; İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Cam Eserler olarak belirlenmiştir. İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli cam eserler genellikle III. Selim döneminde İtalya da Mevlevi Dervişi Mehmet Dede tarafından öğrenilip geliştirilen tekniklerle yapılmış olan, bezemelerinde ise Türk zevkini çok iyi ifade eden altın yaldız, kesme tekniği ve bitkisel motiflerin ağırlıkta olduğu mineleme tekniğinin kullanıldığı eserlerdir. Beykozların Türk ulusuna mal olmasının nedeni Türk zekâsı ve el hünerini ifade etmesindendir. Türk hüneri ile yapılmış olması Türk zevkine ve ihtiyacına uygun olması ile beğeni kazanmıştır. Cam sanatının pahalı bir teknolojisi olduğundan Devlet desteği ile ancak gelişme gösterebilmiştir. Bu nedenle üretim alanında İstanbul dışında pek gelişme gösterememiştir. Türk kültüründe motiflere anlam yükleme geleneği cam sanatında örneklerini vermiştir. Kuş biçimli gülabdanlara ve cam boncuklara ( nazar ) çeşitli anlamlar yüklenmiştir. Günümüzde gelişerek devam eden cam sanatını ve İstanbul ilinde bulunan müzelerimizdeki cam sanatımızın geçmişini yansıtan bu nadide ürünleri incelemek yapım teknikleri, süsleme teknikleri ile bezemelerinde kullanılan motifler hakkında bilgi edinmek amacıyla araştırmaya başlanmıştır. Araştırmada cam sanatının tarihçesi, yapım teknikleri, cam yapımında kullanılan ham maddeler, süsleme teknikleri, cam eşyaların kullanım alanları ve İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli cam eserler hakkında bilgilerin toplandığı bir kaynak oluşturulmaya çalışıldı. Bu amaçla İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli cam eserler incelenerek fotoğraflanmış ve 60 adet fotoğrafın bulunduğu katalog oluşturuldu. Alan araştırması ve kaynak taraması yapıldı, cam sanatı hakkında toplanan bilgiler ışığında İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli cam eserlerin teknik özellikleri tespit edildi ve anlatıldı. Toplanan bilgilerden araştırmanın metni yazıldı. vi

8 SUMMARY The aim of these this survey is decorated vitreous opuses which are in İstanbul s museums. The vitreous opuses in İstanbul s museums are usually done in techniques which are learned and improved by Mevlevi Dervişi Mehmet Dede in İtaly in the term of III rd Selim, in vitreus golden gilt, ashlar techniques and herbal motif which are the symbol of the Turkish enjoyment are used in the techniques of enamellings. The cause of Beykoz s ascribe to Turkish Nation is expressing the Turkish mind and handcraft. Because of having an expensive technology vitreous improves by the help of government so it production side it can t develop except in İstanbul. In Turkish culture tradition of giving meaning to motifs gives example in vitreus too. Gülabdans in the shape of birds and glass eyes are given meaning. The survey is done in the aim of, the vitreous which improves in these days and surveying, producing techniques, garnishing the vitreus which reflects the past of infrequent vitreus craft products, and having information about the treated vitreus motifs. In survey tries to make a source documents about the history of vitreous, making techniques, using parts, raw materials in producing glass, vitreus techniques, and information about vitrous in İstanbul Museums. And the catalog is done by using 60 opus s pictures in İstanbul Museums. Survey and literature search is done, on the view of information about vitreous, particular tecniques on vitreus in İstanbul Museums are identificated and told. The text is written in collected information. vii

9 1. GİRİŞ 1.1. Konunun Tanımı ve Önemi Bu araştırmanın konusunu İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Cam Eserler oluşturmaktadır. Müzelerde bulunan Osmanlı dönemine ait cam eserlerin çoğunluğu y.y dönemine ait örneklerdir. Bu dönemde yapılan çalışmalar günümüz cam sanatı için malzeme, teknik ve süsleme gibi özellikleri ile önem taşımaktadır. Bu nedenle döneme ait bilgiler ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Türk cam sanatında değişik fonksiyonları olan eşyalar üretilmiştir. Yapılan cam eşyalar fonksiyonel oluşlarının yanı sıra bezemeleri ve formları ile dekoratif yönden de zengindir. Cam eşyalar yapım malzemeleri opal cam, renkli şeffaf cam, şeffaf cam, çeşm-i bülbüller olarak dört grupta incelenmektedir. Araştırmada dört guruba ait örnekler yer almaktadır. Günümüzde birçoğunun kaybolmuş olduğu, var olanlarının da müzelerde ya da özel koleksiyonlarda sergilendiği cam eserlerin tarihsel gelişimleri göz önünde bulundurularak bundan sonraki bilimsel çalışmalara kaynak teşkil etmek üzere belgelendirmek, cam sanatı ile ilgili yazılı kaynaklara güncelleşmiş olarak bir yenisini katmak amacıyla bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma konusu olan İstanbul müzelerinde bulunan 19. ve 20. y.y ait bezemeli cam eserlerin türleri, yapım teknikleri, yapım ve süsleme malzemeleri ile süsleme özellikleri açısından topluca incelenmemiş olması da bu araştırmayı önemli kılmaktadır Konunun Amacı ve Sınırları Bu araştırmanın yapılmasındaki amaç yakın tarihimize ait İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli dekoratif cam eserleri yapım teknikleri, süsleme teknikleri ve malzeme açısından tanıtmak ve sonuçlar ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır. Bu araştırmanın konusu İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli cam eserler kapsamına giren etnografik eşyaların yapım teknikleri, süsleme teknikleri ve malzeme açısından olarak incelenecektir. Araştırmaya dâhil edilen müzelerde cam seksiyonu bulunmasına dikkat edilmiştir. Türk cam sanatının güzelliğini ve özeliklerini vurgulayan, müzelerde sergilenmekte olan bezemeli dekoratif eşyalar bu araştırmanın sınırlarını oluşturulmuştur. viii

10 1.3. Araştırmada İzlenen Yöntem Bu araştırma kapsamına giren ürünler hazırlanan gözlem fişleri doğrultusunda incelenmiştir. Müzelerin imkânları dâhilinde eserler yerinde fotoğraflanarak katalog hazırlanmaya çalışılmıştır. Çekim yapılamayan müzelerde dia taraması ile eserlerin fotoğrafları elde edilmiştir. Araştırmanın katalog kısmında yer alan cam eserler yapım malzemelerine göre şeffaf cam eserler, opal cam eserler, renkli şeffaf cam eserler ve çeşmi bülbüller olmak üzere dört sınıfta incelenmiştir, sınıflara ait eserlerin sıralamasında kendi aralarında alfabetik sıra takıp edilmiştir. Literatür taraması ile benzer nitelikteki eserlerden hareketle eserlerin tarihçeleri, yapım teknikleri, malzeme ve süsleme özellikleri belirlenip sonuçlar ortaya konulmaya çalışılmıştır Konuyla İlgili Kaynaklar Cam sanatı ile ilgili detaylı bir şekilde bilgi içeren kaynak bulunamamıştır cam sanatı ile ilgili bir bütünü oluşturacak şekilde bilgilerin yer aldığı önemli kaynaklardan özetler alınarak araştırma metni yazılmıştır. Uzuner, B., Bulunuşundan Üflemeye Uygulamalı Cam Teknikleri Akantaş, İstanbul, 2004 tarihli kitabında, camın bulunuşundan günümüze gelişme göstererek gelen cam teknikleri hakkında bilgi vermektedir. Küçükerman, Ö., İstanbul da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayi ve Şişe Cam, İstanbul, 1998 tarihli kitabında Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde cam sanatının ve teknolojisinin tarih içerisindeki gelişiminin ve şişe camın kuruluşundan günümüze kadar kat ettiği yolun ayrıntılarının anlatıldığı kaynaktır. Canav, Ü., Türkiye Şişe Cam Fabrikaları A.Ş.Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul, 1985 Şişe Cam A.Ş.'nin arkeolojik ve etnoğrafik cam koleksiyonunda bulunan cam eserlerin yapım ve süsleme tekniklerinin ayrıntılı bir şekilde incelendiği kaynaktır. Karasu, B., Ay, N., Cam Teknolojisi, Ankara, 2000 tarihli kitap camın ham maddeleri, cama renk veren maddeler, cam çeşitleri ve yüzey süsleme konuları hakkında teknik bilgiler yer almaktadır. Özgümüş, Ü, Anadolu Camcılığı, İstanbul, 2000 Hurri Mitanni döneminin camlarından Osmanlı dönemi camlarına kadar Anadolu'da yaşamış tüm medeniyetlerin cam sanatı örneklerinin incelendiği bir kaynaktır. ix

11 Bayramoğlu, F., Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri, Ankara, 1996 Beykoz camcılığının tarihçesini ve Beykoz işi cam eserlerin kullanım alanlarının ele alındığı bir kitaptır. Cam sanatı ve cam teknolojisiyle ilgili bilgilerin yer aldığı ve ulaşılabilinen, kaynakların katkı sağlayacağına inanılan her türlü bilgisinden faydalanılarak, alıntılar yapılmıştır. Araştırma metninde bu bilgilere yer verilmiştir. x

12 2. KATALOG 1

13 Gözlem Fişi Örnek No : 1 Fotoğraf No : 1 Ürün Adı Boyutlar : Askı : Uzunluk: 45cm Çap:15 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Yıldız Şehir Müzesi :Barbaros Bulvarı Yıldız / İstanbul Envanter Numarası : 3288 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Mine çiçekleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : S ve çizgiler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli bezeme : bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Aletle cam şekillendirme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Serbest cam şekillendirme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği : Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Pembe ve sarı renkli opal cam ve şeffaf cam kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Pembe ve sarı renkler kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam kullanılarak alet ile şekillendirme yöntemi ile yapılmıştır. Askının bezemesinde pembe ve sarı renkli opal cam kullanılarak yapılan üç adet mine çiçeği yer almaktadır. Çiçeklerin üzerinde bulunduğu taç yaprakların uçlarına alet ile hareket verilmiştir. Serbest cam şekillendirme tekniği ile s şeklinde yedi adet halka ile askının zincir kısmı hazırlanmıştır. 1

14 Gözlem Fişi Örnek No : 2 Fotoğraf No : 2 Ürün Adı Boyutları : Daldırma : Yükseklik: 10,5 cm Çap: 9 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Sadberk Hanım Müzesi İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Piyasa Caddesi No: Büyükdere / Sarıyer - İstanbul Envanter Numarası : H.K.K Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : 1983 Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Maydanoz motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Daire ve eşkenar dörtgen formları kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme, serbest cam şekillendirme teknikleri kullanılmıştır. Süsleme tekniği :Kesme ve yaldızlama teknikleri kullanılmıştır. Tekniği Birleştirme :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler : Şeffaf cam ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Altın sarısı rengi kullanılmıştır. Kompozisyon : Kalıba üfleme tekniği ile yapılan daldırma içe dönük ağızlı konveks gövdeli ve halka diplidir. Daldırmanın sapı sıcak cam ekleme tekniği ile eklenmiştir. Daldırmanın yüzeyinde kesme tekniği ve yaldız tekniği kullanılarak yapılan eşkenar dörtgen formlarının içerisine yaldız ile maydanoz motifleri yapılmıştır. Daldırmanın sap yanların da ve sapının karşısında 3 adet iç içe daire biçimi yer almaktadır. 2

15 Gözlem Fişi Örnek No : 3 Fotoğraf No : 3 Ürün Adı Boyutları : Gülabdan : Yükseklik: 24 cm Genişlik: 8,7 cm Ağız Çapı: 2,4 cm Kaide: 6,2 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Gövdede Küçük Bir Çatlak Bulunmaktadır. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 174 (77) Koleksiyona Geliş Şekli : Yılında E. Altınöcekten Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi :1970 Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize mine motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Münhani(eğri) kompozisyonu Kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır Yapım Tekniği Süsleme tekniği Tekniği Birleştirme Kullanılan Malzemeler :Gövde de serbest üfleme, kaide de kalıba döküm teknikleri kullanılmıştır. :Mineleme tekniği kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. :Şeffaf renksiz cam, renkli cam boyaları, gümüş kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Turuncu, sarı, mavi, mor ve gümüş renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Gövdesi serbest üfleme tekniği ile kaidesi kalıba döküm tekniği ile yapılmıştır. Gülabdanın emzik ve ağız kısmı gümüş kullanılarak yapılmıştır. Gülabdanın bezemesinde mineleme tekniği kullanılmıştır. Gövdenin iki yanında pembe renkli cam boyası ile yapılan münhani kompozisyonun içerisinde eflatun, sarı, turuncu, mavi renklerde stilize mine motifleri yer almaktadır. Ağzın hemen altında eflatun renkli cam boyası ile iki sırada oluşan kuşak bulunmaktadır. 3

16 Gözlem Fişi Örnek No : 4 Fotoğraf No : 4 Ürün Adı Boyutları : İbrik ve Leğen : İbriğin Yüksekliği: 36 cm Leğenin Çapı: 34,5 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : İbrik: 34/ Leğen: 34/1812 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Penç motifleri, stilize gül tomurcukları, stilize lale ile yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Eşkenar dörtgen formu kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :İbrik serbest üfleme, leğen kalıp ile cam şekillendirme tekniği ile yapılmıştır. Süsleme tekniği :Buzlama, yaldız ve kesme teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği : Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Şeffaf cam, yaldız ve ibriğin kapağını bütünleştirmede metal kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Yaldız ve metal renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam kullanılarak yapılan ibrik serbest cam üfleme tekniği ile yapılmıştır, leğen kalıp ile cam şekillendirme tekniği kullanılarak yapılmıştır. Leğenin tabanı, ibriğin sapı ve akıtması sıcak cam ekleme tekniği ile birleştirilmiştir. Bezemelerinde bitkisel motiflere yaldız ile kontör çekilmiş içleri 4

17 buzlama tekniğine benzer şekilde boyamıştır. İbriğin gövdesinin iki yanında iki adet penç ve stilize yaprak motiflerinin yer aldığı kompozisyon bulunmaktadır. İbriğin taban çevresi yukarıya doğru bakan sitilize lale motifleri ile bezenmiştir. İbriğin boğazında, akıtmasının üzerinde ve leğenin kenarlarında stilize gonca güller ve yapraklarla oluşturulmuş kompozisyonlar yer almaktadır. İbriğin boğazı ve akıtmasının başı yaldız ile kaplanmıştır. Gövdeyle kapağı madeni bir menteşe birleştirmektedir. Leğenin tabanı ve ibriğin kapağı kesme tekniği ile bezenmiştir. Tabağın kenarları dilimli ve yaldız kaplıdır. 5

18 Gözlem Fişi Örnek No :5 Fotoğraf No :5 Ürün Adı Boyutları : İbrik :Yükseklik: 26,5 cm Genişlik: 41,5 cm Kaide Çapı: 10 cm Ağız Çapı: 3,5 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Yaldızları silinmiştir, kapağı bulunmamaktadır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4024 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize yaprak ve saz başakları kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Zikzak çizgiler ve daireler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Madalyonlar kullanılmıştır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme, cam parlatma ve serbest cam şekillendirme teknikleri kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler : Şeffaf cam ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Altın sarısı rengi kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam ile serbest üfleme tekniği kullanılarak yapılmıştır. Şişenin bezemesinde kesme ve yaldız tekniği kullanılmıştır. Yastık taban, akıtma ve sap kısmı gövde sıcakken, sıcak olarak eklenip maşa ile şekillendirilmiştir. İbriğin gövdesinde yaldız ile yapılmış içerisinde stilize saz başakları yer alan birbirlerine yatay çizgiler ile bağlanmış üç adet madalyon bulunmaktadır. Boğaz kısmında stilize bitkisel bezeme motifleri bulunan ibriğin sapı, ağız kısmı ve akıtmasının ucu yaldız ile bezenmiştir. Tabanın da yaldız ile yapılmış kuşaklar bulunmaktadır. 6

19 Gözlem Fişi Örnek No : 6 Fotoğraf No : 6 Ürün Adı Boyutları : Kâse : Kapak Yüksekliği: 12 cm Genişlik: 18,8 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi Envanter Numarası Koleksiyona Geliş Şekli : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Sadberk Hanım Müzesi : Piyasa Caddesi No: Büyükdere / Sarıyer - İstanbul : 3464 H.K.K. 401.A-B : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : 1983 Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Maydanoz motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Eşkenar dörtgenler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Kalp motifi kullanılmıştır. Yapım Tekniği : Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği : Yaldız ve kesme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler : Şeffaf cam ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Altın yaldız sarısı rengi kullanılmıştır. Kompozisyon : Kalıba üfleme tekniği ile yapılan dipsiz cam kâse yukarıya doğru hafif genişleyen düz ağızlı çukurca kapaklıdır. Kâsenin yüzeyinde kesme tekniği ve yaldız ile yapılmış eşkenar dörtgenlerin içerisinde maydanoz motifleri yer almaktadır. Eş kenar dörtgenlerin arasında cam bezemesinde pek kullanılmayan üç adet kalp motifi ve kapağın üzerinde kâsede görülen süslemenin aynısını görmek mümkündür. Kâsenin tutacağı sıcak cam ekleme tekniği ile birleştirilmiş olup Mevlevi sikkesi biçimindedir. 7

20 Gözlem Fişi Örnek No : 7 Fotoğraf No : 7 Ürün Adı Boyutları : Kâse : Kapak Yüksekliği: 19 cm Genişlik: 16 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Sadberk Hanım Müzesi İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Piyasa Caddesi No: Büyükdere / Sarıyer İstanbul Envanter Numarası : H.K.K. 512 A-B 3575 Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi :1983 Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize gül ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Eşkenar dörtgenler ve noktalar kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme, kalıba döküm teknikleri kullanılmıştır. Süsleme Tekniği : Mineleme ve yaldız teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği : Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Şeffaf cam, yaldız ve cam boyaları kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Pembe, mavi, beyaz ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan konveks gövdeli, ayaklı düz ağızlı tencerenin kapağı kubbe biçiminde olup mantar biçimli tutacağı sıcak cam ekleme tekniği ile birleştirilmiştir. Kapağında bulunan tutma kısmı yaldızla belirtilmiştir. Tencerenin gövdesinde ve kapağının üzerinde bulunan beyaz şeride pembe renkli cam boyası ile boyuna çizgiler çizilmiş. Çizgilerin arasında yer alan eş kenar dörtgenlerin (murabbaların) içine yaldız ile stilize gül motifleri işlenmiştir. Gövde ve kapak üzerinde bulunan pembe şeritlerin altına ve üzerine mavi, beyaz cam boyası ve yaldız kullanılarak enine kuşaklar oluşturulmuştur. 8

21 Gözlem Fişi Örnek No : 8 Fotoğraf No : 8 Ürün Adı : Nargile Şişesi Boyutları : Boy:50 cm Genişlik:55 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Yıldız Şehir Müzesi İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Barbaros Bulvarı Yıldız / İSTANBUL Envanter Numarası : 3747 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Mineler kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Baklava ve daireler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Damla motifi kullanılmıştır. Kullanılan Teknikler :Kalıba üfleme ve kalıba döküm tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Kesme, yaldız, kumlama teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. :Şeffaf cam, pembe, yeşil, mavi renkli şeffaf cam ve yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Pembe, yeşil, mavi ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme ve kalıba döküm tekniği ile yapılmıştır. Nargile şişesi ve tabağının bezemesinde yaldız, kesme, kumlama ve sıcak cam ekleme teknikleri kullanılmıştır. Kenarları dilimli tabağın etrafı yaldız ile bezenmiş her dilime kumlama tekniği ile bitkisel motifler yapılmış, kumlama ile belirtilen motiflerin içerisine pembe ve mavi renkli sıcak cam ile dört yapraklı mine motifi işlenmiştir. Dilimlerin yaldız ile ayrıldığı kısımda pembe, yeşil ve mavi renkte sıcak cam kullanılarak noktacıklar eklenip yaldız ile bütünleştirilmiştir. 9

22 Tabağın ortasında yaldızla yapılmış zikzaklı çizgilerle süsleme bulunmaktadır. Şişenin gövdesinde yaldız kullanılarak baklava elips ve damla motifleri ile bezeme oluşturulmuştur ve oluşturulan bezemelerin içerisinde yatay altı sıra halinde sıcak cam tekniği ile yapılmış mine motiflerinin etrafına buzlama tekniği ile gölgelendirme yapılmıştır. Nargile şişesinin kapak kısmı metal kullanılarak yaprak motifleri ile yapılmıştır. 10

23 Gözlem Fişi Örnek No : 9 Fotoğraf No : 9 Ürün Adı : Kavanoz Boyutları : 21 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü - İstanbul Envanter Numarası : 34/618 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme Stilize çiçek motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Daireler ve ay yıldız motifi kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Madalyonlar kullanılmıştır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme ve döküm tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Yaldız ve kesme tekniği kullanılmıştır. :Bulunmamaktadır. :Yaldız ve şeffaf cam kullanılmıştır. : Altın sarısı rengi kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan kavanoz konveks gövdeli, düz dipli, yatay ağızlıdır. Kabağı kalıba döküm tekniği ile yapılmıştır. Bezemesinde yaldız ve kesme teknikleri kullanılmıştır. Madalyon içerisinde ay yıldız motifi ve bitkisel motifler ile bezenmiştir. Kapak tutacağı mantar biçimli olup ağız çevresi ve tutacak kısmı yaldız ile bezenmiştir. 11

24 Gözlem Fişi Örnek No : 10 Fotoğraf No : 10 Ürün Adı Boyutları : Şişe : Yükseklik: 16 cm Genişlik: 22,5 cm İnceleme Tarihi : 17 Eylül 06 Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4028 Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme : Yaprak ve dal motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Daire ve eşkenar dörtgenler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Madalyonlar kullanılmıştır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme ve cam parlatma teknikleri kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Kesme, yaldız ve mineleme teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Kullanılmamıştır. Kullanılan Malzemeler : Şeffaf cam, altın yaldız, cam boyası ( emay )kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Altın sarısı, açık yeşil, koyu yeşil, bordo, krem renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan şişe silindirik gövdeli düz diplidir. Bezemesinde kesme tekniği, yaldız ve mineleme tekniği birlikte kullanılmıştır. Şişenin kapağı içi boş kürevî, ağzı yassıdır. Kesme tekniğinin kullanıldığı çalışmalarda mineleme tekniği yoğun olarak kullanılmamaktadır. Şişenin gövdesinde madalyon içerisinde bordo ve krem renk kullanılarak stilize gül çiçeği ve yeşil yaprakları çalışılmıştır. Gövdenin tamamında kesme tekniği ile yapılmış eşkenar dörtgenlerin içerisinde maydanoz motifleri bulunmaktadır. 12

25 Gözlem Fişi Örnek No : 11 Fotoğraf No : 11 Ürün Adı Boyutları : Şişe :Yükseklik: 18 cm Çap: 47 cm İnceleme Tarihi : 17 Eylül 06 Bugünkü Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter numarası :4009 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Hediye Edilmiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme: Stilize yaprak ve çiçek motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme: Madalyonlar ve baklava formları kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Madalyonlar kullanılmıştır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Kalıba üfleme ve cam parlatma teknikleri kullanılmıştır. :Kesme, yaldız teknikleri kullanılmıştır. :Kullanılmamıştır. :Şeffaf cam, altın yaldız kullanılmıştır. : Altın sarısı rengi kullanılmıştır. Kompozisyon : Kalıba üfleme tekniği ile şeffaf cam kullanılarak yapılan şişe silindirik gövdeli düz diplidir. Kalıp izlerini yok etmek için cam parlatma tekniği uygulanmıştır. Bezemesinde kesme ve yaldız tekniği kullanılmıştır. Şişenin kapağı içi boş kürevî, ağzı yassı ve yaldızla bezenmiştir. Gövdede üç adet madalyon ve çevresinde baklava formları yer almaktadır, baklava formlarının içerisinde maydanoz motifleri yer almaktadır. Gövdenin üst kısmında içi boş madalyonlar ve içlerinde maydanoz motifleri bulunmaktadır. 13

26 Gözlem Fişi Örnek No : 12 Fotoğraf No : 12 Ürün Adı Boyutları : Şişe : Boy: 43 cm Çap: 26 cm 13 İnceleme Tarihi : 17 Eylül 06 Bugünkü Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. Kapağı bulunmamaktadır : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter numarası : 4029 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi :Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Eşkenar dörtgenler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Madalyonlar kullanılmıştır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme ve cam parlatma teknikleri kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Kesme, yaldız teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Kullanılmamıştır. Kullanılan Malzemeler : Şeffaf cam ve yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Altın sarısı rengi kullanılmıştır. Kompozisyon : Kalıba üfleme tekniği ile şeffaf cam kullanılarak yapılan şişe silindirik gövdeli, düz diplidir. Kalıp izlerini yok etmek için cam parlatma tekniği uygulanmıştır. Bezemesinde yaldız ve kesme tekniği kullanılmıştır. Yassı ağızlı şişenin kapağı bulunmamaktadır. Gövdede üç adet madalyon ve çevresinde küçük baklava formları bulunmaktadır. Gövde de yer alan yaldız tekniği ile yapılmış baklava formlarının içerisinde maydanoz motifleri bulunmaktadır. 14

27 Gözlem Fişi Örnek No :13 Fotoğraf No :13 Ürün Adı Boyutları : Şişe : Boy: 22 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/620 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Bulunmamaktadır Geometrik Bezeme :Bulunmamaktadır Yazılı Bezeme :Osmanlıca Lailaheillallah Muhammedün Resulullah yazılıdır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Kalıba cam üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız, kesme ve hat sanatının teknikleri kullanılmıştır. :Kullanılmamıştır :Şeffaf cam ve yaldız kullanılmıştır. : Altın sarısı( yaldız ) kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan şişe kısa boyunlu küre biçimli yassı ağızlı, düz diplidir. Gövdesinde yaldızla Lailaheillallah Muhammedün Resulullah yazılıdır. Şişenin kapağı yaprak şeklinde olup baklava motifleri ile kesme tekniği kullanılarak bezenmiştir. 15

28 Gözlem Fişi Örnek No :14 Fotoğraf No :14 Ürün Adı Boyutları : Şişe : Yükseklik: 15,8 Kapak Yüksekliği: 5 cm Genişlik: 15,7cm Ağız Çapı: 4 3,8 İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası :177 ( F 180 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize gül ve maydanoz motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler ile daire, eşkenar dörtgen ve çok kollu yıldız motifleri kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler : Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. : Kesme ve yaldızlama teknikleri kullanılmıştır. : Kullanılmamıştır. :Şeffaf cam ve yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Altın sarısı rengi kullanılmıştır. Kompozisyon :Şeffaf cam ile kalıba üfleme tekniği kullanılarak yapılmıştır. Bezemesinde kesme ve yaldızlama teknikleri kullanılmıştır. Gövdesi soğan biçimlidir, halka ağızlı ve halka tabanlıdır. Üzerinde üç madalyon içerisinde çok kollu yıldızlar bulunmaktadır. Yüzeyinin geri kalan kısmı kesme ve yaldız tekniği kullanılarak eşkenar dörtgenler, stilize gül ve maydanoz motifleriyle bezenmiştir. Boğazı kısa ve yaldız kaplamalıdır. Kapağının tepe noktasında ve kesme tekniği ile yapılan dairelerin içerisinde yaldız ile çizgisel motifler bulunmaktadır. 16

29 Gözlem Fişi Örnek No : 15 Fotoğraf No : 15 Ürün Adı Boyutları : Daldırma : Yükseklik: 11 cm Kapak Yüksekliği: 7 cm Genişlik: 8,7 cm Dip-Çapı: 7.3 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır, Yaldızlar Hafif Siliktir. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 194 ( F 62 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize yaprak motifleri ve çelenk kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Daire formu kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme ve aletle şekillendirme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği : Yaldızlama tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Lacivert renkli opal cam ve yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Lacivert ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Lacivert opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan kapaklı daldırmanın kapağı ve gövdesi silindiriktir. Sapı ve kapağının kulpu sıcak cam ekleme tekniği ile birleştirilmiştir. Gövde de dört sıra ile yaldız tekniği çelenk motifleri yapılmıştır. Kapak kısmında bir sıra çelenk yer almaktadır sap kısmına doğru yaprak motifleri ile bezeme yapılmıştır. Kapağının tutma kısmı Mevlevi sikkesi biçimindedir aletle şekillendirilmiştir, üzerinde yaldızlama yapılmıştır. 17

30 Gözlem Fişi Örnek No : 16 Fotoğraf No : 16 Ürün Adı Boyutları : Daldırma : Yükseklik: 9 cm Ağız Çapı: 7,5 cm Dip Çapı:6,2 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam durumdadır, yaldızlar hafif siliktir. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası :195( F 12 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu Bitkisel Bezeme :Stilize edilmiş kardelen çiçeği ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Kullanılmamıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. : Yaldızlama tekniği kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Şeffaf kobalt mavisi cam, yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Kobalt mavisi ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Kobalt mavisi şeffaf cam ile kalıba üfleme tekniği ile yapılan daldırmanın ağzı dışa dönük, S profillidir. Daldırmanın kulpu ve tabanı sıcak cam ekleme tekniği ile eklenmiştir. Daldırmanın yanlarında kardelen çiçeğini saran stilize yaprak motifleri bulunmaktadır.. Motifler altın yaldız kullanılarak yapılmıştır. 18

31 Gözlem Fişi Örnek No : 17 Fotoğraf No : 17 Ürün Adı Boyutları : Gülabdan : Yükseklik: 24,5 cm Genişlik: 21,5 cm Kaide çapı: 6,5 cm İnceleme Tarihi : 17 Eylül 06 Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 3999 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize çiçek ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Yarım elipsler, daireler ve çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. : Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştı : Beyaz opal cam, (emay) renkli cam boyaları, altın yaldız ve metal emzik kullanılmıştır. : Beyaz, pembe, yeşil, kırmızı ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam ile serbest üfleme tekniği kullanılarak yapılmıştır. Gülabdanın bezemesi mineleme tekniği ve yaldız kullanılmıştır. Üzeri yatay beş sıra halinde yaldız ile yapılan boyuna çizgili bölmelerin içinde pembe renkli mine çiçekleri ile bezenmiştir. Kaide üzerinde kırmızı renkli bitkisel stilize yaprak motifleri ve yarım daireler bulunmaktadır. Kaide sıcak cam ekleme tekniği ile birleştirilmiştir. Boğazın emziğe yakın kısmında yaldız kuşak ve kırmızı renkli cam boyası ile stilize yaprak motifleri işleniştir. 19

32 Gözlem Fişi Örnek No : 18 Fotoğraf No : 18 Ürün Adı : Gülabdan Boyutları : Uzunluk: 18,3 İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Sağlam Durumdadır. Kafa kısmında parça kopmuştur ve çatlaklar vardır. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 253 ( F42 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme : Kullanılmamıştır. Geometrik Bezeme :Yarım daireler ve çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme, baskı (pres, aletle şekillendirme) cam parlatma tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler : Turkuaz opal cam, altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Turkuaz ve altın yaldız sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Turkuaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan kuşun üzerindeki deliğin kenarına sıcak cam eklenmiştir, kanat ve ayaklar için sıcak cam eklenip alet ile şekillendirilmiştir. Üç adet ayak bulunmaktadır. Gövde ile bütün olan kuyruk preslenerek yivlenmiştir yivlerin arası yaldız ile bezenmiştir. Baş kısmında yaldız boyama yapılmış ve boğaz kısmından itibaren dairesel motifler ile altın yaldız bezenmiştir. Yarım dairelerin birleşme noktalarında dikey çizgisel motifler bulunmaktadır. 20

33 Gözlem Fişi Örnek No : 19 Fotoğraf No : 19 Ürün Adı Boyutları : Gülabdan : Uzunluk: 22 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağ kanadı kırık ve yaldızları siliktir. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası :251( F 40 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. :Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize çiçek ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Dairesel ve çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme, baskı (pres, aletle şekillendirme) cam parlatma tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Beyaz opal cam, renkli cam boyaları( emay ) altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Beyaz, pembe, sarı, yeşil renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan kuşun üzerindeki deliğin kenarına cam yay sarılmıştır, kanat ve ayaklar için sıcak cam eklenip alet ile şekillendirilmiştir. Arkada da olmak suretiyle üç adet ayak bulunmaktadır. Gövde ile bütün olan kuyruk preslenerek düzleştirilmiş ve pembe renkli cam boyası ile mine çiçekleri ve stilize yaprak motifleri işlenmiştir, yüzü de pembe renkli cam boyası ile bezenmiştir. Kuşun döş kısmında ince yapraklı stilize çiçek motifi bulunmaktadır. Göğüsten kuyruğa doğru dikey yedi sıra halinde düzenlenmiş yaldız konturlu bölmeler içerisinde mine tekniği ile yapılmış çiçekli bezemeler bulunmaktadır. Yassı kapağının üzeri altın yaldız ile bezenmiştir. 21

34 Gözlem Fişi Örnek No :20 Fotoğraf No :20 Ürün Adı Boyutları : Gülabdan : Uzunluk: 20 cm İnceleme Tarihi : 17 Kasım 06 Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Sırtındaki deliğin ağzı, sağ kanat gövdenin kuyruğa yakın kısmı kırık olup onarılmıştır. : Gövdenin kuyruğa yakın kısmı onarılmıştır. : Sadberk Hanım Müzesi :Piyasa Caddesi No: Büyükdere / Sarıyer İstanbul Envanter Numarası : H.K.K Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : 1983 Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :Yarım elips formu ve noktalar kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme, aletle şekillendirme teknikleri kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve cam boyası ile renklendirme teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği: Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Beyaz opal cam, altın yaldız, renkli cam boyaları kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Beyaz, pembe, yeşil, altın sarısı, gri, sarı, mavi renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Beyaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan kuşun üzerindeki deliğin kenarına sıcak cam eklenmiştir. Kanatlar ve kuyruk sıcak cam ekleme tekniği ile gövdeye eklenmiş olup aletle şekillendirilerek yeşil renkli cam boyası ile renklendirilmiştir. Kanatların ve kuyruğun eklendiği kısım pembe renkli cam boyası ile bezenmiştir. Ayaklar arkada da olmak suretiyle üç adet sarı renklidir. Gövde gri renkli yarım elips formları ile bezenip tüy görüntüsü verilmiştir. Yüzü turuncu renkli cam boyası ile bezenmiş gaga ve gözler yaldız ile belirtilmiştir. Kuşun döş kısmı turuncu renk ile bezenip turuncu noktalar ile tüy görüntüsü sağlanmıştır. 22

35 Gözlem Fişi Örnek No : 21 Fotoğraf No : 21 Ürün Adı Boyutları : İbrik :Yükseklik: 22 cm Genişlik: 26.5cm Kaide çapı: 17,5cm Ağız çapı: 3 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Kapağın Uç Kısmı Kırılmıştır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4001 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme : Stilize yaprak ve çiçek motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Yarım elipsler ve çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği. Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır :Yaldız ve mineleme teknikleri kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Opal beyaz cam, (emay) renkli cam boyaları ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Beyaz, pembe, sarı, kırmızı, yeşilin tonları ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan ibrik armudi biçimlidir. Bezemesinde yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Sıcak cam ekleme tekniği ile eklenen yastık kaidenin ve damla biçimli kapağın üzerinde kırmızı renkli cam boyası ile bezemeler yapılmıştır. İbriğin üzeri yatay beş sıra halinde yaldız konturlu bölmeler içine yapılan pembe renkli stilize bitkisel bezeme motiflerinden mine çiçeği ve stilize yaprak motifleri ile bezenmiştir. Akıtmanın gövdeyle birleştiği noktanın üzerinde de bitkisel bezeme bulunmaktadır. 23

36 Gözlem Fişi Örnek No : 22 Fotoğraf No : 22 Ürün Adı Boyutları : İbrik : Boy: 16 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir :Topkapı Sarayı Müzesi :Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/1039 Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize gül ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba döküm tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Beyaz opal cam yaldız kullanılmıştır. : Beyaz ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam kullanılarak yapılan ibriğin üzeri kalıpla yapılan kabartma dilimlidir. Akıtması ve sapı sonradan ilave edilen ibrik kalıba dökümtekniği ile yapılmış olup konveks gövdeli yastık tabanlıdır. Bezemesinde yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Akıtmasının üzerinde gül motifi ve stilize yaprak motifleri bulunmaktadır, boğazında ve tabanında yaldız ile yapılmış stilize yaprak motifleri bulunmaktadır. Kabartmalarının üzerinde ve boğazında yaldız ile çizgisel motifler bulunmaktadır. Akıtmasının ucu ve ibriğin ağzı yaldız ile belirtilmiştir. 24

37 Gözlem Fişi Örnek No : 23 Fotoğraf No : 23 Ürün Adı : İbrik Boyutları : Yükseklik: 17,3 cm Kapak Yüksekliği:6,2 cm Genişlik:7,6 cm Ağız Çapı:2.5cm Kaide Çapı:7 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam durumdadır. : Onarım görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 246 (F 54) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Mine çiçeği ve stilize yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler, daire formu, ay yıldız motifi ve noktalar kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Madalyon kullanılmıştır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Opal mavi cam, mineleme tekniği için cam boyaları ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Mavi, açık mavi, kırmızı, altın yaldız renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Mavi opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılmıştır. İbriğin bezemesinde yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Yatay dört sıradan meydana gelen bitkisel motifler yaldız ile yapılan çizgisel motiflerle sınırlandırılmış bölümlerin içerisinde yer almaktadır. İbriğin gövdesinde madalyon içerisinde ay yıldız motifi bulunmaktadır. Akıtmasının üzerinde mine çiçekleri ve stilize yaprak motifleri ile oluşturulmuş kompozisyon yer almaktadır, kaide kısmında da altı adet bitkisel motif bulunmaktadır. Boğazında yarım daireler ile kuşak oluşturulmuş, kapağında ve boğazının kapağa yakın kısmında bitkisel motifler ile yaldız kuşaklar bulunmaktadır. Akıtmasının uç kısmında da yaldız ile kuşak yapılmıştır. Kaidesi akıtması ve sapı sıcak cam ekleme tekniği ile eklenmiştir. 25

38 Gözlem Fişi Örnek No : 24 Fotoğraf No : 24 Ürün Adı Boyutları : İbrik : Yükseklik: 22cm Genişlik: 26.5cm Kaide çapı: 25cm Ağız çapı: 3cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Kapağının Uç Kısmı Kırılmıştır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4000 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Gül, mine çiçeği ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Yarım elipsler ve çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Beyaz opal cam, altın yaldız, renkli cam boyaları Kullanılan Renkler kullanılmıştır. :Beyaz, pembe, turuncu, sarı, yeşilin tonları ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal camla serbest üfleme tekniği kullanılarak yapılan ibrik armudi gövdelidir. Bezemesinde yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Yaldız ile yapılan yatay kafeslerin boğaz kısmında yer alan iki sırasının içerisinde mine motifleri kullanılmıştır gövdede yer alan üç sırada stilize gül ve mine motifi kullanılmıştır. Akıtmanın üzerinde büyük bir gül motifi, altında ise iki adet mine motifi ile çiçekli bezeme tamamlanmıştır. Kırmızı renkli cam boyası ile boğaz da kuşak halinde bitkisel bezeme mine çiçek ve yaprakları kullanılmıştır. Damla biçimli kapakta, kaidenin üzerinde geometrik bezemeler yer almaktadır. Kaidesi, sapı ve akıtması sıcak cam ekleme tekniği ile eklenmiştir. 26

39 Gözlem Fişi Örnek No : 25 Fotoğraf No : 25 Ürün Adı Boyutları : Kâse : Yükseklik: 4,6cm Çap: 13,7 13,4 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Sağlam durumdadır, içteki bezeme silinmiş durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 266 ( 119 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Gül çiçeği ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Daireler ve yıldız motifleri kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler : Kullanılmamıştır. :Opal beyaz cam, renkli cam boyaları ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Sarı, turuncu, açık ve koyu yeşil, altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılmıştır. Kâsenin yüzeyi yaldızlama ve mineleme tekniği uygulanarak bezenmiştir. Ağzı geniş olup dibe doğru daralmaktadır. Yanları düz, tabanı halka biçimindedir. Yaldızlama tekniği ile yapılmış kâsenin dış yüzeyini çevreleyen on bir adet madalyonun içerisinde pembe ve turuncu renklerde gül motifleri yer almaktadır. Madalyonların arasında çok kollu yıldız bulunmaktadır. Kâsenin içerisinde de silik olarak aynı motifler yer almaktadır. Kâsenin ağız kısmı da kuşak çekilerek yaldız ile bezenmiştir. 27

40 Gözlem Fişi Örnek No : 26 Fotoğraf No : 26 Ürün Adı Boyutları : Kâse : Yükseklik: 3,6 cm Çap: 12,6 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam durumdadır. : Onarım görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 297(F 123) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize gül çiçeği, tomurcukları ve yaprakları kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Daire ve çizgiler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği : Kullanılmamıştır. Kullanılan Malzemeleri Kullanılan Renkler :Turkuaz rengi opal cam ve yaldız kullanılmıştır. : Turkuaz ve yaldız renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Turkuaz renkli opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan kâse, dibe doğru daralan dışbükey yan ve halka tabanlıdır. Tabanda yapraklı tek gül motifi, kenarlarda yaprak ve güllerden oluşan kuşağın altında ve üstünde yaldız kuşaklar yer almaktadır. Kâsenin ağız kısmında yaldız kuşak bulunmaktadır. 28

41 Gözlem Fişi Örnek No : 27 Fotoğraf No : 27 Ürün Adı Boyutları : Kâse : Yükseklik: 3,6 cm Genişlik: 8,7 cm Ağız Çapı: 8.6 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam durumdadır. : Onarım görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 268 (F 65) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Gül çiçeği ve stilize yaprak motifler kullanılmıştır. Geometrik Bezem : Düz çizgiler ve daireler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız tekniği kullanılmıştır. : Kullanılmamıştır. :Turkuaz rengi opal cam ve altın yaldız kullanılmıştır. :Turkuaz ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Koyu turkuaz rengi cam kullanılarak yapılan kâse dibe doğru daralan dışbükey yanlara sahip olup halka tabanlıdır. Yaprak ve gül motifleri kullanılarak yapılan kâsenin gövdesindeki bezemenin altında ve üstünde yaldız kuşaklar yer almaktadır. Tabana yakın ve ağız kısmında yaldız kuşak bulunmaktadır. 29

42 Gözlem Fişi Örnek No : 28 Fotoğraf No : 28 Ürün Adı Boyutları : Laledan : Boy: 19 cm Genişlik: 7cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Yıldız Şehir Müzesi İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Barbaros Bulvarı Yıldız / İSTANBUL Envanter Numarası : 4388 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Çiçek ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Bulunmamaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Mineleme tekniği kullanılmıştır. :Kullanılmamıştır. Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Beyaz opal cam ve turuncu ve sütlü kahve renklerinde cam boyası kullanılmıştır. :Beyaz, turuncu ve sütlü kahve renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan laledanın karnı şişkin, karınla boynun birleştiği yer şişkin olup boyun 30

43 düz ve uzundur. Laledanın gövdesinin üzerinde altı adet turuncu renkli penç ve sütlü kahverenginde hareler bulunmaktadır. 31

44 Gözlem Fişi Örnek No : 29 Fotoğraf No : 29 Ürün Adı Boyutları : Laledan : Boy: 19 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/1288 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Kullanılmamıştır. Geometrik Bezeme :Noktalar kullanmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Cam tozu ile harelendirilmiştir. :Kullanılmamıştır. :Lacivert opal cam ve kahverengi opal cam tozu kullanılmıştır. : Lacivert ve kahverengi renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Lacivert zemine kahverengi hareli laledan opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılmış olup dipli, karnı şişkin karın ile boynun birleştiği kısım geniş olup ağza doğru daralmaktadır. Bezemesi cam tozu ile yapılmıştır gövde sıcak iken cam tozları ile bütünleşmiş, hareler oluşmuştur. 32

45 Gözlem Fişi Örnek No : 30 Fotoğraf No : 30 Ürün Adı Boyutları : Nargile Şişesi :Yükseklik: 29.9cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi Envanter Numarası Koleksiyona Geliş Şekli : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Sadberk Hanım Müzesi :Piyasa Caddesi No: Büyükdere /Sarıyer İstanbul : HK : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi :1983 Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize üzüm motifleri asma yaprakları ve helezon dallar kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Mineleme ve yaldız tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Beyaz opal cam, altın yaldız, renkli (emay)cam boyaları kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Beyaz, pembe, mavi, açık ve koyu yeşil, altın sarısı, kırmızı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Beyaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılmıştır. Nargile şişesinin bezemesinde stilize üzüm motifleri, asma yaprakları ve helezon dallar kullanılmıştır. Genelde yatay kuşak şeklinde kullanılan bezeme şekli kullanılmayıp sarmal şekilde bezenmiş, bezeme sıraları yaldız ile ayrılmıştır. Mavi ve pembe renkte üzüm salkımları yer almaktadır, yaprakları yeşil renkte olup helezonları altın yaldız ile yapılmıştır. Sapı ve kaidesi sonradan eklenmiş olup, kaidede ve gövdede aynı bezemenin kullanılması ilgi çekicidir. Sapında ve ağız kısmında kırmızı renkli cam boyası ile bitkisel motifler yer almaktadır. 33

46 Gözlem Fişi Örnek No : 31 Fotoğraf No : 31 Ürün Adı Boyutları : Şekerlik (sakızlık) : Yükseklik:11 cm çap: 4.5cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/1289 Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize şeftali ve mine motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıplama, serbest cam şekillendirme teknikleri kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Mineleme ve yaldız teknikleri kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Beyaz opal cam, yaldız ve cam boyaları kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Beyaz, pembe, sarı, yeşil ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Beyaz opal cam kullanılarak kalıplama tekniği ile yapılan sakızlık düz dipli konveks gövdelidir, kubbe biçimli kapağa ve eğri tutacağa sahiptir. Bezemesinde mine tekniği ile yapılmış stilize şeftali ve mine çiçeği motifleri kullanılmıştır. Yaldız ile ağız çevresi ve kapak kenarına bordür yapılmıştır. Kapak üzerinde ve şekerliğin gövdesinde toplam altı adet kompozisyon yer almaktadır. Kompozisyonlarda ikişer adet şeftali motifi ve mine çiçekleri bulunmaktadır. Meyveler ile oluşturulan kompozisyonlar yaldız kullanılarak yapılan eğri çizgiler ile birleştirilmiştir. Eğri çizgilerin üzerinde pembe renkli mine çiçekleri bulunmaktadır. 34

47 Kapağının tutacak kısmı sıcak cam birleştirme tekniği ile birleştirilmiş olup yaldız ile bezenmiştir. 35

48 Gözlem Fişi Örnek No : 32 Fotoğraf No : 32 Ürün Adı Boyutları : Şekerlik : Yükseklik: 11 cm Genişlik: 32 cm İnceleme Tarihi : 17 Eylül 06 Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4027 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Almıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize yaprak ve gül çiçeği motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Düz çizgiler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği :Kalıba döküm, taşlama teknikleri kullanılmıştır. :Mineleme ve yaldız teknikleri kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler : Opal cam, cam boyaları ( emay ) ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Beyaz, altın sarısı, pembe, kırmızı, açık yeşil, sarı ve siyah renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Opal cam kullanılarak kalıba döküm tekniği ile yapılmıştır. Yüzeyi yivli olup dört küçük iki büyük yivden oluşmuştur. Süslemesinde mineleme tekniği ve yaldız kullanılmıştır. Geniş yivlerin üzerinde iki adet pembe renkli gül ve tomurcukları ile mine çiçekleri ve stilize yapraklardan oluşan kompozisyon yer almaktadır. Küçük yivlerin üzerinde mine çiçekleri ve stilize yapraklar ile bezenmiştir. Kapağın üzerinde gül ve mine çiçekleri ile yapılmış küçük kompozisyonlar yer almaktadır. Yivler yaldız ile belirtilmiştir. Kapağın tutacak kısmı sıcak cam ekleme tekniği ile eklenmiştir. 36

49 Gözlem Fişi Örnek No : 33 Fotoğraf No : 33 Ürün Adı Boyutları : Şekerlik : Yükseklik: 9,7 cm Kapak Yüksekliği:7,5 cm Ağız Çapı:9,7 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 272 (F 58) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi Süsleme Konusu Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. : Bitkisel Bezeme : Stilize yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Yarım daireler ve çok kollu yıldızlar kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız tekniği kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. :Beyaz opal cam ve altın yaldız kullanılmıştır. :Beyaz ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılmıştır. Şekerliğin üzeri altın yaldız çok kollu yıldız ve yaprak motifleri kullanılarak bezenmiştir. Gövdenin ve kapağın üzerinde enine kalın yaldız kuşaklar yapılmıştır. Kuşakların içerisinde çok kollu yıldız motifleri vardır. Kalın kuşakların alt ve üst kısmında ince kuşaklar bulunmaktadır. İnce kuşaklar ile bağlantılı olarak birbirini kesen kalın ve ince diye ayırt edilebilecek yarım dairelerin incelerinin üzerinde stilize yaprak motifleri bulunmaktadır. Kalın yarım dairelerin birleşme noktalarında da yaprak motifleri vardır. Şekerliğin kapağının tutma kısmı Mevlevi sikkesine benzemektedir bu durum Beykoz camlarının gelişmesini sağlayan Mevlevi Dervişi Mehmet Dedeyi çağrıştırır. 37

50 Gözlem Fişi Örnek No : 34 Fotoğraf No : 34 Ürün Adı Boyutları : Şekerlik : Boy: 13,2 cm Yükseklik: 7,3 cm Kapak Boyu: 12,5 cm Genişlik:10,5 cm Kapak Genişlik: 9,5 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam durumdadır, yaldızlar silinmiştir. : Onarım görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 271 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi Süsleme Konusu Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler : Belirtilmemiştir. :Belirtilmemiştir. :Bitkisel Bezeme :Gül, tomurcuk ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Düz çizgiler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız tekniği kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. : Beyaz opal cam ve altın yaldız kullanılmıştır. : Beyaz, altın yaldız renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Mavimsi beyaz opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan sandık biçimli yivli şekerliğin dört ayağı bulunmaktadır, ayaklar ve sapı sıcak cam ekleme tekniği ile eklenmiş, eğri biçimlidir. Sandığın üzeri yivlidir bu şekilde köşeler keskin değildir, sekiz bölümden oluşmuştur, bölümler yaldızlarla sınırlanmıştır. Yüzeyin geniş olan kısımlarında yaldız ile gül, tomurcuk ve yaprak motifleri kompozisyonlar yapılmıştır. 38

51 Gözlem Fişi Örnek No : 35 Fotoğraf No : 35 Ürün Adı Boyutları : Şekerlik :Yükseklik:4,9cm Kapak Yüksekliği:5,8 Genişlik:6,7 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Ağzı Çentikli, sağlam durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası :275 (f 77) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize gül ve yaban çileği motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Daireler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme ve serbest cam şekillendirme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Mavimsi beyaz opal cam, renkli cam boyaları, yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Beyaz, pembe, yeşil, sarı, turuncu, mavi ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Mavimsi beyaz opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan şekerlik dibe doğru daralan konveks yanlı düz diplidir. Bezemesinde yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Kapak kısmında ve gövdede yaldızla sınırlandırılmış kuşaklar halinde bezeme yer almaktadır. Bezemesinde daire formları, gül, gül yaprakları ve yaban çileği motifleri kullanılmıştır. Kapağın üst kısmında gövdede yer alan motiflerden bağımsız mine motifleri işlenmiştir. Kapağın eğri tutacağı yaldız ile belirtilmiştir. 39

52 Gözlem Fişi Örnek No : 36 Fotoğraf No : 36 Ürün Adı Boyutları : Şekerlik : Yükseklik: 5,7 Kapak Yüksekliği: 6 cm Genişlik:7,7 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Çanağın Ağzı Çentikli, sağlam durumdadır. : Onarım Görmemiştir. :Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 274 (f 76) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize yaprak ve mine motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Elipsler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme ve serbest cam şekillendirme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Mavimsi beyaz opal cam, renkli cam boyaları ve yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Mavisi beyaz, kırmızı, pembe, yeşil, sarı, mavi altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Mavimsi beyaz opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan şekerlik dibe doğru daralan konveks yanlı düz diplidir. Bezemesinde yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Kapak kısmında ve gövdede kuşaklar halinde elips formları ve stilize yapraklar ile yapılmış bezeme yer almaktadır. Kapağın üst kısmında yaldız ile maydanoz motifleri işlenmiştir. Kapağın eğri tutacağı serbest cam şekillendirme tekniği yapılmış, sıcak cam ekleme tekniği ile eklenmiş ve yaldız ile belirtilmiştir. 40

53 Gözlem Fişi Örnek No : 37 Fotoğraf No : 37 Ürün Adı Boyutları : Şekerlik : Yükseklik: 5,7 cm Kapak: 7,1cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Yaldızları Silinmiştir. : Onarım Görmemiştir. : Sadberk Hanım Müzesi : Piyasa Caddesi No: Büyükdere / Sarıyer İstanbul Envanter Numarası : 3527 H.K.K. 407 Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : 1983 Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize çiçek motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Daire formu ve düz çizgiler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme ve serbest cam şekillendirme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Turkuaz renkli opal cam, yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Turkuaz ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Turkuaz renkli opal cam ile kalıba üfleme tekniği kullanılarak yapılan düz dipli dibe doğru daralan konveks yanlı eğri tutacak kapaklı şekerliğin bezemesinde altın yaldız ile yapılmış kuşaklar halinde stilize bitkisel motifler kullanılmıştır. Yaldızlarında silinmeler olduğu için desenleri net olarak görülmemektedir.sapı sıcak cam ekleme tekniği ile sonradan eklenmiş, sapın üzerinde yaldız bezenmiştir. 41

54 Gözlem Fişi Örnek No : 38 Fotoğraf No : 38 Ürün Adı Boyutları : Şişe : Yükseklik: 11,8 cm Kapak Yüksekliği: 4,6 cm Ağız Çapı: 3,1 cm Dip Çapı:6,2 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 249 (F 73) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Gül, mine çiçekleri ve yaprakları kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği : Kullanılmamıştır. Kullanılan Malzemeler :Opal beyaz cam, renkli cam boyaları kullanılmıştır. Renkler Kullanılan : Beyaz, pembe, mavi, turuncu, sarı, açık ve koyu yeşil renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Beyaz opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan şişenin ağzı yatay, kapağı damla biçimindedir. Çan biçimli şişenin dibi çökertilmiş ve düzdür. Gövdenin üzerinde pembe güller, mavi, turuncu çiçekler ve yeşil yaprakların bulunduğu mineleme tekniği ile bezenmiş kuşak yer almaktadır. Şişenin boğaz kısmında kırmızı renkli bitkisel motifler ile kuşak oluşturulmuştur. Damla biçimli kapak üzerinde de kırmızı renkli bezemeler bulunmaktadır. Gövdenin alt kısımlarına doğru bağımsız minik yapraklar yer almaktadır. 42

55 Gözlem Fişi Örnek No : 39 Fotoğraf No :39 Ürün Adı Boyutları : Tabak : Yükseklik: 1,5 1,3 cm Çap: 12,3 12,1 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu : Sağlam, ağzı çentikli, yaldızlar silik durumdadır. Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 278 ( 177 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Gül, mine çiçeği ve yapraklar motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Çizgiler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği : Kullanılmamıştır. Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Opal beyaz cam, renkli cam boyaları ve altın yaldız kullanılmıştır. :Beyaz, pembe, mavi, sarı, açık ve koyu yeşil renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılmıştır. Altıgen tabağın bezemesinde mineleme ve yaldızlama teknikleri kullanılmıştır. Tabağın kenarları kademeli, ağzı dilimlidir, dilimler yaldız ile bezenmiştir, yaldız ile ince bir kuşak oluşturulmuştur. İkinci kademesinde pembe renkli gül motifleri ile mavi renkli mine motifleri bulunmaktadır. Çiçek motiflerinin arasına yaldızla çizgi demetleri yapılmıştır. Tabağın zemininde pembe gül motifi, mavi ve turuncu renklerde mine çiçekleri ile oluşturulmuş demet bulunmaktadır. 43

56 Gözlem Fişi Örnek No : 40 Fotoğraf No : 40 Ürün Adı Boyutları : Tabak : Yükseklik: 1,5 1,3 cm Çap: 12,3 12,1 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu : Sağlam ağzı çentikli, yaldızlar silik durumdadır. Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 277 ( F 8 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize elma, gül, mine çiçeği motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Dilimlerde yarım daireler ve düz çizgiler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Kullanılmamıştır. Kullanılan Malzemeler :Beyaz opal cam, altın yaldız ve renkli cam boyaları kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Beyaz, altın sarısı, mavi, kırmızı, pembe, turuncu, açık ve koyu yeşil renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Opal beyaz cam ile kalıba üfleme tekniği kullanılarak dilimli kenarlı olarak yapılmıştır. Tabağın bezemesinde mineleme tekniği ve yaldız teknikleri kullanılmıştır. Tabağın kenarları kademelidir ilk kademesinde dilimler yaldız ile belirginleştirilmiştir, ikinci kademesinde üçüncü kademede yer alan mavi noktalar ile oluşturulan altıgenin köşelerine denk gelecek şekilde minik stilize pembe ve kırmızı renkli güllerden oluşmuş demetler, gül demetlerinin aralarına stilize elma motifleri yerleştirilmiştir. Üçüncü kademeyi oluşturan mavi noktacıkların iç kısmında 44

57 pembe ve kırmızı renkli meyveler en iç kısımda da kırmızı renkli elma motifi ve mavi renkli mine çiçeği bulunmaktadır. 45

58 Gözlem Fişi Örnek No : 41 Fotoğraf No : 41 Ürün Adı Boyutları : Tuzluk : Yükseklik: 5,4 cm Genişlik: 5 4, 6 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır, yaldızlar hafif siliktir. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 276 ( F 30 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi :Belirtilmemiştir. :Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Mine ve stilize yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Yarım daireler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeleri Kullanılan Renkler :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. :Kullanılmamıştır. :Yeşil opal cam, pirinç, renkli cam boyaları ve yaldız kullanılmıştır. :Yeşil, mavi, kırmızı, altın sarısı ve pirinç renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Yeşil opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılmıştır. Kapağı kabartmalı pirinçtendir. Gövdesinde yatay iki sıra halinde yaldız konturlu bölmeler içinde turuncu renkli mine çiçeği motifleri ve stilize yeşil yapraklar uygulanmıştır. 46

59 Gözlem Fişi Örnek No : 42 Fotoğraf No : 42 Ürün Adı : Vazo Boyutları : Yükseklik: 22cm Genişlik: 23,5 Kaide çapı: 7,5cm Ağız çapı: 6cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4002 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme : Gül çiçeği ve yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Elips, daire, kare ve dikdörtgen şekilleri kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Beyaz opal cam, renkli cam boyaları( emay) altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Beyaz, kırmızı, yeşil, bordo, mavi sarı ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Beyaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan vazo armudi gövdeli huni ağızlıdır. Vazonun kaidesi ve sapı sonradan eklenmiştir. Bezemesinde yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Vazonun boğaz kısmında yaldız konturla sınırlanmış üç adet kırmızı dikdörtgenin içerisinde yer alan beyaz renkli elips formlarının içerisinde mine çiçekleri ve stilize yaprak motifleri ile kompozisyon oluşturulmuştur. Gövdedeki yaldız ile sınırlanmış kırmızı karelerin içinde yer alan beyaz dairelerin içerisinde bordo renkli stilize gül, mavi renkli mine çiçekleri ve yapraklar ile kompozisyon oluşturulmuştur. Kompozisyonların ayrıldığı kuşakta ve sap kısmında kırmızı renkli cam boyası ile bitkisel bezeme yapılmıştır. Yayvan kaidenin üzerinde de minik çelenkler ile bezeme yapılmıştır. 47

60 Örnek No : 43 Fotoğraf No : 43 Gözlem Fişi Ürün Adı Boyutları : Vazo : Yükseklik: 20m Genişlik: 23cm Ağız çapı: 5,5cm Kaide çapı: 8cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4003 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Stilize çiçek motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler, yarım elipsler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. :Beyaz opal cam, cam boyaları ( emay ) ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Beyaz, kırmızı, pembe, sarı, açık yeşil koyu yeşil ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Beyaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan vazo armudi gövdeli, huni ağızlı, yastık kaidelidir. Bezemesinde yaldız ve mineleme teknikleri kullanılmıştır. Vazonun sap kısmı ve kaidesi sonradan eklenmiştir. Vazonun gövdesinde yatay altı sıra halinde yaldızla oluşturulan kafeslerin içerisinde her sırada değişik boyutlarda mine çiçeği motifleri ile bezenmiştir. Yarım elips şeklinde yaldız kullanılarak yapılan kafeslerde uzunlu kısalı çizgisel motifler kullanılmıştır Boğazında ve kaidesinde gövdede yer alan desenlerden bağımsız bitkisel desenler kullanılmıştır. 48

61 Gözlem Fişi Örnek No : 44 Fotoğraf No : 44 Ürün Adı : Vazo Boyutları : Yükseklik: 24,5cm Genişlik: 26,5 Kaide çapı: 9cm Ağız çapı: 9,5cm İnceleme Tarihi : 17 Eylül 06 Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4025 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi Süsleme Konusu Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. : Bitkisel Bezeme :Mine çiçekleri ve stilize yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler : Beyaz renkli opal cam, altın yaldız, cam boyaları (emay) kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Beyaz, altın sarısı, açık yeşil, koyu yeşil, pembe ve sarı renkler kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan vazo armudi gövdeli, huni ağızlı, yassı kaidelidir. Sapı ve kaidesi sonradan eklenmiştir. Vazonun bezemesinde yaldızlama ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Vazonun gövdesinde yatay dört sıra halinde hilal biçiminde yaldızla yapılan kafeslerde uzunlu kısalı çizgisel motifler kullanılmıştır. Kafeslerin içerisi stilize mine çiçekleri bezenmiştir, tabana yakın sıradaki kafeslerin altı yaldızlanmamıştır. Boğazında ve kaidesinde gövdede yer alan desenlerden bağımsız stilize yaprak motifleri ve geometrik desenler kullanılmıştır. Vazonun ağzı yaldız ile belirtilmiştir. 49

62 Gözlem Fişi Örnek No : 45 Fotoğraf No : 45 Ürün Adı Boyutları : Çubuk : Boyu:45 cm Çapı: 0,5 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Yıldız Şehir Müzesi : Barbaros Bulvarı Yıldız / İSTANBUL Envanter Numarası : 21 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi :Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Kullanılmamıştır. Geometrik Bezeme :Sarmal çizgiler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Sarmal yollu cam şekillendirme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Bulunmamaktadır. Birleştirme Tekniği :Bulunmamaktadır. Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Şeffaf cam ve bordo renkli şeffaf cam kullanılmıştır. : Bordo renk kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam ve bordo renkli cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile sarmal yollu olarak şekillendirilen burgulu çubuğun boyu 45 cm olup genişliği de 1 cm dır. Şerbet ve benzeri içecekleri karıştırma amacıyla ve karlıklarda kullanıldığı bilinmektedir. 50

63 Gözlem Fişi Örnek No : 46 Fotoğraf No : 46 Ürün Adı Boyutları : Daldırma : Yükseklik: 9,5 cm Çap: 9,2 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Sadberk Hanım Müzesi :Piyasa Caddesi No: Büyükdere / Sarıyer İstanbul Envanter Numarası :H.K.K Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi :1983 Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Gül ve maydanoz motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Eşkenar dörtgen ve daire motifleri bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Tarih yazılıdır. Nesneli Bezeme :Çapa motifi ve madalyon bulunmaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler : Kobalt mavi şeffaf cam, yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Kobalt mavi ve altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Kobalt mavisi şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan daldırmanın içe dönük ağızlı konveks gövdeli, halka diplidir. Bezemesinde yaldız tekniği ile yapılan eşkenar dörtgenlerin etrafına eklenen tezat çizgiler ile daire formu verilmiştir. Daldırmanın iki tarafında bulunan üçer adet eşkenar dörtgenin içerisinde gül ve maydanoz motifi ile bezemeler yapılmıştır. Sapın karşı kısmına dallardan yapılmış madalyon içerisinde çapa motifi yer almaktadır. Çapa motifinin üzerinde Osmanlıca otuz bir yazmaktadır. Daldırmanın ağız kısmında yaldız ile kontur geçilmiştir. 51

64 Gözlem Fişi Örnek No : 47 Fotoğraf No : 47 Ürün Adı Boyutları : Daldırma : Yükseklik: 9,2 cm Ağız İçi Çap:8,8 cm Genişlik: 11 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası :200 ( F 106 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize çiçek, mine ve yaprak motifler kullanılmıştır. Geometrik Bezeme :Çizgisel motifler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Kobalt mavisi şeffaf cam, renkli cam (emay) boyaları, yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Kobalt mavisi, yeşil, turuncu, beyaz ve altın yaldız renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Kobalt mavisi şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan daldırma içe dönük ağızlı konveks gövdelidir. Bezemesinde mineleme tekniği ve yaldızlama tekniği kullanılmıştır. Daldırmanın yüzeyinde yatay üç sıra halinde yaldız konturlu bölmeler içerisinde mine çiçekleri ile bezeme yapılmıştır. Ağız kısmına yakın beyaz renkli cam boyasıyla stilize yapraklarla kuşak oluşturulmuştur. Sapın üzerinde ve sapın yanlarında gövdedeki bezemelerden bağımsız kırmızı renkli cam boyası ile stilize çiçek ve yaprak motifleri bulunmaktadır. Daldırmanın ağız kısmında yaldız ile kontur geçilmiştir. 52

65 Gözlem Fişi Örnek No : 48 Fotoğraf No : 48 Ürün Adı Boyutları : Kandil : Yükseklik: 22 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Sağlam Durumdadır, asmak için kullanılan zincirleri bulunmamaktadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/955 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. :Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Stilize penç ve gül motifleri ile yaprak motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Hilal (ay) kullanılmıştır Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Gümüş aksesuarlarla süslenmiştir. Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler : Şeffaf kırmızı cam ve metal kullanılmıştır. :Kırmızı ve gümüş renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Kırmızı renkli şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılmıştır. Sıcak cam ekleme tekniği ile eklenmiş serbest cam şekillendirme tekniği ile yapılmış üç adet kulpu bulunmaktadır. Kandil düz dipli, konveks gövdeli, yatay ağızlıdır. Gövdenin geniş kısmında üzeri bitkisel motifler ile bezeli hilal şeklinde üç adet gümüş süsleme yer almaktadır. Kupların çevresinde de gümüş süslemeler yer almaktadır. 53

66 Gözlem Fişi Örnek No :49 Fotoğraf No :49 Ürün Adı Boyutları : Kâse : Yükseklik: 8, 3 cm Çap: 13,1 12, 8 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Sağlam durumdadır, yaldızları hafif silinmiştir. :Onarım Görmemiştir. : Şişe-Cam Koleksiyonu : İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 204 ( F59 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi :Belirtilmemiştir. :Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme : Stilize yaprak ve gül ve mine çiçeği motifleri kullanılmıştır. Geometrik Bezeme : Çizgiler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Yaldız tekniği kullanılmıştır. Birleştirme Tekniği : Kullanılmamıştır. Kullanılan Malzemeler :Mor renkli şeffaf cam ve altın yaldız kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Mor ve altın yaldız renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Mor şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılmıştır. Gövde dibe doğru daralmaktadır, dibi düzdür. Gövde de On iki adet yiv bulunmaktadır, yivler arasında kalan kısımlarda stilize gül, mine çiçeği ve yaprak motifleri kullanılarak kâsenin boyunca yaldız ile bezeme yapılmıştır. 54

67 Gözlem Fişi Örnek No : 50 Fotoğraf No : 50 Ürün Adı : Şekerlik Boyutları :Yükseklik: 7 cm Kapak Yüksekliği: 5,6 cm Genişlik: 9,3 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu : Sağlam Durumdadır. Onarım Durumu : Onarım Görmemiştir. İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Şişe-Cam Koleksiyonu :İş Kuleleri, Kule 3 4.Levent-İSTANBUL Envanter Numarası : 207 ( F 79 ) Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme :Çiçek motifleri bulunmaktadır. Geometrik Bezeme :Kareler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. : Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. :Kırmızı renkli şeffaf cam, altın yaldız ve cam boyaları kullanılmıştır. :Kırmızı, beyaz, mavi, yeşil, sarı, altın sarısı renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Kırmızı renkli şeffaf cam ile kalıba üfleme tekniği kullanılarak yapılan şekerlik konveks gövdeli, kubbe biçimi kapaklı, düz dipli ve kürevî tutacaklıdır. Şekerliğin ve kapağının üzerinde yatay ikişer sıra halinde yaldız konturlu kare bölmelerin içinde mavi ve beyaz renkli mine çiçeği motifleri bulunmaktadır. Şekerliğin ağız kısmında ve sapının üst kısmında beyaz renkli bitkisel motifler bulunmaktadır. 55

68 Gözlem Fişi Örnek No : 51 Fotoğraf No : 51 Ürün Adı Boyutları : Vazo : Yükseklik: 24cm Genişlik: 25cm Kaide çapı: 9cm Ağız çapı: 9,5cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır, desenlerinde silinmeler olmuştur. : Onarım Görmemiştir. : Türk İslam Eserleri Müzesi : Sultan Ahmet Meydanı, İstanbul Envanter Numarası : 4026 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Satın Alınmıştır. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Mine çiçekleri ve stilize yaprak motifleri ile bezenmiştir. Geometrik Bezeme :Yarım daireler kullanılmıştır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır. : Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Kobalt Mavi renkli şeffaf cam, cam boyaları ( emay ) kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Kobalt mavi, turuncu, yeşil renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Kobalt mavi renkli cam kullanılarak yapılan armudi gövdeli, huni ağızlı, yayvan kaideli, kalın boyunlu vazo serbest üfleme tekniği ile yapılmıştır. Sapı ve kaidesi sonradan eklenmiştir. Vazonun bezemesinde mineleme tekniği kullanılmıştır. Vazonun gövdesinde yatay dört sıra halinde turuncu renkli mine çiçeği motifleri ve stilize yaprak motifleri yer almaktadır. Boğazında ve kaidesinde gövdede yer alan desenlerden bağımsız yeşil renkli cam boyası ile yapılmış bitkisel ve geometrik desenler kullanılmıştır. Desenleri silinmiş olduğundan eksikler bulunmaktadır. 56

69 Gözlem Fişi Örnek No : 52 Fotoğraf No : 52 Ürün Adı Boyutları : Baston : Boy: 84 cm Çap: 3 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir : Yıldız Şehir Müzesi : Barbaros Bulvarı Yıldız / İSTANBUL Envanter Numarası : 3304 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :(Sarmal)Çizgisel desenler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Kalıpla şekillendirme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Çeşm-i Bülbül (filigranlı cam tekniği) Birleştirme Tekniği :Bulunmamaktadır. Kullanılan Malzemeler :Şeffaf yeşil cam ve opal beyaz cam kullanılmıştır Kullanılan Renkler : Yeşil ve beyaz renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Şeffaf yeşil cam ve beyaz opal cam kullanılarak sarmal yollu( filigranlı) olarak yapılan baston kalıp ile şekillendirilmiş olup boyu 84 cm çapı 3 cm dır 57

70 Gözlem Fişi Örnek No : 53 Fotoğraf No : 53 Ürün Adı Boyutları : Karlık : Yükseklik: 39 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Karlığı Çatlaktır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/1785 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. :Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu :Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :(Sarmal)Çizgisel desenler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. :Çeşm-i Bülbül (filigranlı cam tekniği) :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. :Beyaz, kobalt mavi opal cam ve şeffaf cam kullanılmıştır. :Beyaz ve kobalt mavi renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Mavi, beyaz, lacivert renklerde opal cam ve şeffaf cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılmıştır. Sürahinin bezemesini oluşturan sarmal çizgiler yapım aşamasının ilk adımıdır. Cam çekme tekniği ile yapılan çubuklar istenilen uzunlukta kesilerek optiğin deliklerine yerleştirilir. Sürahi yayvan tabanlı, konveks gövdeli, konkav dipli, yatay ağızlıdır. Konik kapağın içi boş olup üst kısmı konveks biçimlidir. Boyun gövdeye doğru genişlemektedir. Karnının üstünde sarı madenden yuvarlak çember olup karlık olarak adlandırılmaktadır. Karlığı çatlaktır. 58

71 Gözlem Fişi Örnek No : 54 Fotoğraf No : 54 Ürün Adı Boyutları : Kâse ve Tabak : Kâse Yükseklik: 5cm Kâse Çap:13 cm Tabak Yükseklik:2 cm Tabak Çap:15 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Yıldız Şehir Müzesi : Barbaros Bulvarı Yıldız / İSTANBUL Envanter Numarası : 3290 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. : Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :(Sarmal)Çizgisel desenler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Kalıba üfleme tekniği kullanılmıştır. :Çeşm-i Bülbül (filigranlı cam tekniği) :Bulunmamaktadır. :Şeffaf cam ve beyaz opal cam çubuklar kullanılmıştır. :Beyaz renk kullanılmıştır. Kompozisyon :Beyaz opal cam çubuklar ve şeffaf cam kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile yapılan çalışmalarda filigranlı cam ( sarmal yollu) yöntemi uygulanmıştır. Tabak yayvan tabanlı düz dipli olup, kâse konveks gövdeli düz diplidir. 59

72 Gözlem Fişi Örnek No : 55 Fotoğraf No : 55 Ürün Adı Boyutları : Mühür : Boy: 5 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Kazıma Kısmı Bulunmamaktadır. Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/1181 Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme :Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :(Sarmal)Çizgisel desenler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme :Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme :Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. :Çeşm-i Bülbül (filigranlı cam tekniği) :Bulunmamaktadır. :Mavi ve beyaz renkli opal cam ve şeffaf cam kullanılmıştır. : Mavi ve beyaz renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Şeffaf zemine mavi, beyaz opal cam kullanılarak (sarmal yollu) filigranlı cam tekniğiyle ile yapılmıştır. Mührün kazıma kısmı cam malzemeden yapılmamıştır ve bulunmamaktadır. 60

73 Gözlem Fişi Örnek No : 56 Fotoğraf No : 56 Ürün Adı : Sürahi Boyutları : Yükseklik: 38 İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Sadberk Hanım Müzesi İlgili Koleksiyonun Açık Adresi :Piyasa Caddesi No:27 29 Büyükdere /Sarıyer İstanbul Envanter Numarası : C Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :(Sarmal)Çizgisel desenler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Çeşm-i Bülbül (filigranlı cam tekniği) Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. :Şeffaf cam, beyaz, mavi ve kobalt mavi cam kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Beyaz, mavi ve kobalt mavi renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon :Renksiz zemine mavi ve beyaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan soğan gövdeli, konkav dipli sürahinin kulpu sıcak cam ekleme tekniği ile ilave edilmiştir. Bezemesi mavi opal cam kullanılarak sarmal yollu çizgiler ve kobalt mavi konturlarla yapılmıştır. Kapağı içi boş, tutacaklı, kubbe biçimlidir. Kapağın tutacağı sonradan eklenmiştir. 61

74 Gözlem Fişi Örnek No : 57 Fotoğraf No : 57 Ürün Adı : Sürahi Boyutları : Yükseklik: 25,9 İnceleme Tarihi : 17 Kasım 06 Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Sağlam durumdadır. : Onarım görmemiştir. : Sadberk Hanım Müzesi İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Piyasa Caddesi No: Büyükdere / Sarıyer/İstanbul Envanter Numarası : C.149 a-b 9246 Koleksiyona Geliş Şekli : Satın Alınmıştır. Koleksiyona Geliş Tarihi : Süsleme Konusu Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :Çizgisel(Sarmal) desenler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. :Çeşm-i Bülbül (filigranlı cam tekniği) :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. : Beyaz opal cam, kobalt mavi ve şeffaf cam kullanılmıştır. : Beyaz, kobalt mavi renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Renksiz cam zemine mavi ve beyaz opal cam kullanılarak serbest üfleme tekniği ile yapılan sarmal yollu, armudi gövdeli, konkav dipli, ince dar boyunlu, çeşm-i bülbül sürahinin kulpu sıcak cam ekleme tekniği ile sonradan ilave edilmiştir. Kobalt maviler geniş olup aralarında dörder sıra beyaz cam ile yapılan çizgisel desenler vardır. Noblenin basıncıyla dip içe doğru göbek yapar, kapağın noble izi taşlanmıştır gövdeninki taşlanmamıştır. Kapağı içi boş tutacaklı kubbe biçimlidir. 62

75 Gözlem Fişi Örnek No : 58 Fotoğraf No : 58 Ürün Adı Boyutları : Sürahi : Boy: 12 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/535 Koleksiyona Geliş Şekli :Yıldız Sarayından Koleksiyona Geliş Tarihi :1910 Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :(Sarmal)Çizgisel desenler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. Süsleme Tekniği :Çeşm-i Bülbül (filigranlı cam tekniği) Birleştirme Tekniği :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler Kullanılan Renkler :Beyaz opal cam şeffaf ve mavi şeffaf cam kullanılmıştır. : Beyaz ve mavi renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Tabak ve sürahi kalıba üfleme tekniği ile mavi ve beyaz opal cam kullanılarak renksiz zemine sarmal yollu olarak yapılmıştır. Sürahi konveks gövdeli düz diplidir, boyun gövdeye doğru genişlemekte olup, yatay ağızlıdır. Tabak geniş yatay ağızlı olup, düz diplidir. 63

76 Gözlem Fişi Örnek No : 59 Fotoğraf No : 59 Ürün Adı Boyutları : Sürahi : 19 cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Topkapı Sarayı Müzesi : Sultanahmet Meydanı, Eminönü İstanbul Envanter Numarası : 34/511 Koleksiyona Geliş Şekli : Çinili köşkten gelmiştir. Koleksiyona Geliş Tarihi : 1890 Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :Sarmal ve düz çizgiler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. :Çeşm-i Bülbül(filigranlı cam tekniği) :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Kırmızı, beyaz opal cam ve şeffaf cam kullanılmıştır. Kullanılan Renkler : Kırmızı ve beyaz renkleri kullanılmıştır. Kompozisyon : Şeffaf cam ve opal kırmızı cam kullanılarak sarmal yollu cam tekniği ile kalıba üflenerek yapılan sürahi şişkin gövdeli, yayvan dipli olup gövde ile dibin birleştiği kısım incedir. Boynu dar, ağzı geniştir. Ağzı sıcakken şekillendirilen sürahinin sapı da sıcak cam ekleme yöntemi ile eklenmiştir. 64

77 Gözlem Fişi Örnek No : 60 Fotoğraf No : 60 Ürün Adı Boyutları : Sürahi : Boyu: 21,5 cm Genişliği: 43cm İnceleme Tarihi : Bugünkü Durumu Onarım Durumu İlgili Koleksiyon : Sağlam Durumdadır. : Onarım Görmemiştir. : Yıldız Şehir Müzesi İlgili Koleksiyonun Açık Adresi : Barbaros Bulvarı Yıldız / İSTANBUL Envanter Numarası : 3289 Koleksiyona Geliş Şekli Koleksiyona Geliş Tarihi : Belirtilmemiştir. :Belirtilmemiştir. Süsleme Konusu : Bitkisel Bezeme : Bulunmamaktadır. Geometrik Bezeme :(Sarmal)Çizgisel desenler bulunmaktadır. Yazılı Bezeme : Bulunmamaktadır. Nesneli Bezeme : Bulunmamaktadır. Yapım Tekniği Süsleme Tekniği Birleştirme Tekniği :Serbest üfleme tekniği kullanılmıştır. :Çeşm-i Bülbül(filigranlı cam tekniği) :Sıcak cam ekleme tekniği kullanılmıştır. Kullanılan Malzemeler :Opal beyaz çubuklar ve şeffaf cam kullanılmıştır. Kullanılan Renkler :Beyaz renk kullanılmıştır. Kompozisyon :Şeffaf zemine beyaz opal cam çubuklar kullanılarak kalıba üfleme tekniği ile sarmal yollu olarak yapılmıştır. Armudi gövdeli, boyun gövdeye doğru genişlemektedir. Yatay ağızlı ve dipsizdir. 65

78 3. İSTANBUL MÜZELERİNDE BULUNAN BEZEMELİ DEKORATİF CAM ESERLERİN ÖZELLİKLERİ 3.1. Cam Sanatının Tanımı ve Türk Cam İşçiliğinin Kısa Tarihçesi Cam dünyanın oluşumundan günümüze kadar değişime uğrayarak gelişerek gelen eşsiz bir malzemedir. Yaşamımızın her anında yer almasına rağmen dikkat etmediğimiz sürece varlığını ya da önemini pek kavrayamadığımız fakat vazgeçemeyeceğimiz kadar da önemli bir yeri vardır yaşamımızda. Teknolojiyle birlikte hızla gelişen cam insanoğlunun yaşamına ilk önce saf doğada bulunduğu haliyle girmiştir, kuvars minareli magmatik yolla şekillenerek volkanik bir kayaç olan obsidiyeni meydana getirmektedir. Metal malzemenin işlenemediği tarih öncesi dönemlerde obsidiyen ile yapılan el aletleri ve silahlar kullanılmıştır. İnsanoğlu doğal cam kullanarak savaşmış, avlanmış, besinlerini parçalayıp, hayvanların postunu yüzebilmiştir. Hatta insanoğlunun birçok malzemeyi obsidiyen aletlerle ıslah etmeyi başardığını böylece yerleşik düzene geçebileceği koşulları da oluşturduğunu söyle biliriz. 1 Genellikle delici kesici alet yapımında kullanılmışsa da aynı zamanda süs eşyası yapımında da kullanılmıştır metalin işlenmeye başlamasıyla obsidiyenin kullanılırlılığı azalmıştır. Obsidiyenin kullanımının azalmasıyla doğal camlar arasındaki dağ kristali saydamlığı ve renksiz olması özellikleriyle şekillendirilerek kullanılmıştır. Dağ kristali ise kuvarsın metomorfik yolla oluşmuş halidir. Obsidiyen ve dağ kristali oluşumu devam eden doğal camlardır. Fulgurit adlı doğal cam tipi kuma yıldırım düşmesi sonucu kumun eriyip camlaşmasıyla oluşmaktadır. Yapay camın rastlantı sonucu bulunduğu düşüncesi çok yaygındır, Romalı tarihçi Pliny Finike li denizcilerin camı ilk olarak bulduğuna hikâyesinde işaret etmektedir. Hikâyeye göre denizciler, Suriye'nin Prolemais bölgesindeki sahilde bir kamp kurarlar ve ateş yakarak kaplarını, aynı zamanda yükleri olan, soda blokları üzerine koyarlar. Ertesi gün uyandıklarında, ateşin sıcaklığından dolayı kum ve sodanın camı oluşturduğunu görürler. Pliny'nin bu anekdotu tartışılır olabilir fakat cam üretimi için gerekli olan doğru formülü içermektedir. Kum cam üretiminde en önemli maddedir. Kaynama noktasını düşürmek için soda eklenir ve sertleşmesi ve uzun ömürlü olması 1 Uzuner, B., Bulunuşundan Üflemeye Uygulamalı Cam Teknikleri Akantaş, İstanbul, 2004, s. 6 66

79 için üçüncü olarak kireç eklenir. Camın hammaddeleri silis (silisyum dioksit), potas (potasyum karbonat), soda (sodyum karbonat) ve kireçtir (kalsiyum karbonat). Belirtilen hammaddelerin yüksek sıcaklıkta eritilmesiyle cam oluşmaktadır. Silis doğada bulunan kum karışımının içinde bulunmaktadır. Kuvars saf silistir, silisin ergime noktası yüksek olduğundan cam harmanına ergime noktası düşük olan sodyum ve potasyum bileşikleri ilave edilmektedir. Sodyum ve potasyum silisin ergimesini kolaylaştırmalarının yanı sıra camın su etkisine karşı dayanıksızlaştırmaktadır bu nedenle camı dayanıklı hale getirmek için harmana kireç katılmaktadır. Harmanlanan maddeler 1500 C eritilerek cam elde edilir. Renk vermek ve paklaştırmak için farklı elementler kullanılmaktadır. Normal bir camın karışımında yaklaşık olarak %72 silis, %15 soda veya potas, %13 kireç bulunmaktadır; kristal camda ise % 48 silis, %24 soda+potas %28 kurşun oksit bulunur. 2 Camın gelişimine bakıldığında, ilk olarak uygun kumun bol olduğu ve seramik yapımının geliştiği bölgelerde üretilmiştir. Seramik teknolojisinin gelişmiş olduğu uygarlıklarda Mezopotamya dan Mısır a ve Doğu Akdeniz den Anadolu ya birçok yerde ilk camcılık örnekleriyle karşılaşılmaktadır. İlk örnekler ortalama İ.Ö li yıllara ait çalışmalardır, ısı kaynağı olarak günümüzde geleneksel nazar boncukçuluğun da kullanılmakta olduğu gibi reçineli ağaçlar kullanılmıştır. Yapay cam işlenmeye başlandığında sıcak cam işleme aşamasına geçmeden önce potada, cam bloklar halinde parçaların hazırlanıp kırılarak değişik işlemlerle çeşitli ürünlerin elde edildiği ileri sürülmektedir. 3 İlk camcılık örnekleri küçük boyutlarda mücevhersi görünümde camsı boncuklardır. Camsı boncuklar çeşitli cam teknikleriyle renklendirilmiş ya da biçimlendirmede kullanılan tekniğin verdiği olanaklarla süslemeler yapılmıştır. Akdeniz çevresinde yapılan kazılarda bu tür örneklere sıklıkla rastlanmaktadır. Camın geçirdiği gelişme sürecinde teknik sorunların ve sınırların aşılmasıyla kullanılan enerjinin geliştirilmesiyle yeni biçimlendirme teknikleri ortaya çıkmıştır. Mücevher görünümlü camsı boncukların yanı sıra parfüm ve tıbbı malzemelerin saklanmasında kullanılan cam kaplar ve kutsal vazolar yapılmıştır. Cam kapların ilk örnekleri kimyasal malzemeyi korumak; sağlıkla 2 Özgümüş, Ü, Anadolu Camcılığı, İstanbul, 2000, s. 4 3 Karasu, B., Ay, N., Cam Teknolojisi, Ankara, 2000, s. 2 67

80 güzellikle ilgili malzemeyi saklamak ve bu malzemenin gücünü ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır. Doğu Akdeniz bölgesindeki ilk cam bulgularına, Türkiye'nin Güneybatı kasabası olan Kaş yakınlarında İ.Ö yılı civarında batmış bir ticaret gemisinin kargo bölümünde rastlanmıştır. Bu batıktaki yükte, kalıplara dökülen erimiş camdan yapılmış mavi cam külçeleri bulunmuştur. Mısır ın İskenderiye şehri 7. Yüzyıldan itibaren cam yapım merkezi olmuş ve cam üfleme teknikleri bu dönemde bulunmuştur Camın tarihinde, camın temel yapısının elde edilmesi ve malzemenin biçimlere dönüştürülmesi iki ayrı uzmanlık alanı olarak gelişme göstermiştir. Camın gerekli özelliklerini sağlamak, karışımlarını hazırlamak, camlaştırmak hammadde bilgisi, deneyimi ve teknolojisi gerektirmektedir. Cam hazırlamada özel yöntemler ve gizli tutulması gereken bilgiler mevcuttur. Cam biçimlendirme atölyelerinde hammadde ile ilgilenilmez, mevcut camlardan değişik renk ve özelliklere sahip olanlar küçük miktarlarda eritilerek kullanılmaktadır. Günümüzde geleneksel nazar boncuğu atölyelerinde bu gelenek devam etmektedir butik takı tasarımı yapılan atölyelerde ithal cam çubuklar tercih edilmektedir. Olanaksızlıklar içinde gelişen cam sanatında yöntemler günümüze kadar titizlikle korunmuştur. Anadolu'da yapılan arkeolojik kazılarda, bölgelerin tarihi dokusu içinde, her zaman değişik niteliklerde cam kullanıldığını gösteren çeşitli parçalar bulunmaktadır. Kazılarda ortaya çıkarılan cam ürünler, geçmişten bu güne gelişimleri içinde sıralanınca, cam üretim tekniğinin gelişimini ortaya çıkarmaktadır. Anadolu'daki yerleşmelerinde cam üretim tekniğinin en eski uygulamaları olan döküm, pres, iç kalıp yoluyla üretilmiş olan örneklerle karşılaşılmaktadır. Teknik yönden sınırlı olmalarına rağmen eski cam ustaları yine de çok renkli, yaratıcı çözümlere ve ilginç tasarımlara ulaşmışlardır. 4 Cam tarihinin en eski dönemlerinde, cam ustalarının bir tür gezgin oldukları ve her gittikleri yerde basit fırınlarını kolaylıkla kurabildikleri, sadece ham madde konusunda bir miktar sıkıntı ile karşılaştıkları da bilinmektedir. Bugün de, en eski cam üretim tekniklerini kullanan geleneksel camcılar da hala böyle gezici olarak çalışabilmektedir

81 Camcılıkla ilgili eski belgelerden günümüze kadar gelebilen M.Ö yıllarına ait Bağdat yakınlarında bulunmuş çivi yazılı bir tablette yeşil sırın yapımı anlaşılır bir dille anlatmaktadır. 5 Bir "mina" "zuku camını" (kum ve kül ile yapılan ilkel bir cam), 10 ölçü kurşun, 15 ölçü bakır, yarım ölçü güherçile, yarım ölçü kireci karıştır Bunları potada erit, sonuç "kurşunlu santu camı" (kırmızı cam) olur... Bir "mina" "zuku camını" 10 ölçü kurşun, 14 ölçü bakır, 2 ölçü kireç, 1 ölçü güherçile ile karıştır. Bunları potada erit, sonuç "akadian santu camı" olur. Şimdi, seramiği sırlamak için, içine sirke ve bakır doldur. Üç gün sonra yüzeyinde bir birikinti oluşunca içindekini boşaltıp kurut. Eğer görünüşü mermer gibi olmuşsa, her şey iyidir. Şimdi eşit ölçüde "Akadian" ve "Kurşunlu santu camı" al ve birbirine karıştır ve potada erit. Sonra 1,5 ölçü "zuku camı", 6,5 ölçü güherçile, bakır ve kurşundan oluşan karışımla birlikte yeniden karıştır. Hepsini birlikte fırında erit, bir gün bekle, sonra dışarı al soğut. Bu sırı seramik kaba doldur ve boşalt. Sonra onu pişir ve soğumaya bırak, eğer sır mermere benziyorsa her şey iyidir. Fırında pişir Sonuçta sırı incele, onu kap olarak kullanmak için deriden yapılmış taşıyıcı torbasına yerleştir. 6 Antik dönemden kalmış olduğu halde tabletteki bilgiler teknik yönden ayrıntılı bir tanımlama yapılmaktadır. Cam tarihinin en önemli ve etkili gelişimi ise Roma döneminde yaşanmıştır. Roma döneminde ilk kez üfleme tekniğiyle cam üretimi başlamış ve bu yolla cam üretimi endüstrileşmiştir. Üfleme tekniğinin hızla geliştirilmesi sonucunda kalıp içine üfleme tekniği yaygınlaşmış. Cam üretim tarihinin içi boş kap olan ilk ürünleri, iç-kalıp tekniği ile üretilmiştir. Tekniğin iç kalıp olarak adlandırılmasının nedeni, üretilecek cam kabın iç-biçiminin bir kalıp olarak yapılmasıdır. Böyle bir iç-kalıp, kum, kömür tozu veya buna benzer malzemelerle, bir tür seramik çamuru gibi işlenerek biçimlendirilmekteydi. Bu iç kalıp (maça ) önce ısıtılır, cam tozları üzerinde yuvarlanır ve ısı nedeniyle eriyen bu cam tozları dış yüzeye yapışarak gevşek bir cam tabakası oluşturulmaktadır. Daha sonra yeniden ısıtılan iç-kalıp, bir potada ergitilmiş camın içine daldırılarak, üzerine cam sıvanması sağlanırdı. Bu işlemde iç-kalıp üzerine sıvanan cam, kabın ana gövdesini ortaya çıkarmış olmaktadır. Bu gövde henüz sıcakken, üzerine çeşitli sıcak işlemlerle, 5 Küçükerman, Ö., İstanbul da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayi ve Şişe Cam, İstanbul, 1998, s Küçükerman, Ö., A.g. e. s

82 çok sayıda süsleme yapılmaktadır. Bütün bu sıcak işlemler tamamlandıktan ve bu cam soğuduktan sonra, ağız kısmından, iç-kalıbı oluşturan kısım özel aletlerle boşaltılmaktadır. Cam kapların iç yüzeyi hiçbir zaman tam düzgün ve parlak yapılamamaktaydı. Bu renkli yapısı yanında, işlemin gereği olarak camın saydamlığı da büyük ölçüde azalmaktaydı. Buna karşılık, iç- kalıp ile üretimde endüstri işlemi sağlanmıştır. Mezopotamya, Mısır, Fenike ve Anadolu bir bakıma boncuklarının en önemli üretim ve kullanım alanı olmuştur. Akdeniz camcılık mirasının en ilginç ürünleri arasında bulunan boncuklar, bir bakıma değerli taşlara benzeyen ürünlere ulaşma isteğinin sonucundadır. Anadolu'da cam ürünlerin varlığı ilk kez M.Ö yılları arasında, son Tunç çağı uygarlıklarından olan "Hurri-Mitanni" ve "Miken" dönemlerindeki eserlerin bulunduğu kazılarda görülmeye başlanmaktadır En eski iç-kalıp tekniğiyle üretilmiş şişe Alalah:'taki kazılarda Hitit İmparatorluğu'nun (M.Ö ) başkenti olan Boğazköy'de bulunmuştur. Urartu Uygarlığına, ( M.Ö ) ait örneklerde kalıba döküm tekniği kullanılarak kırmızı opal cam ile yapılan eserlerin üzerine cam kakmacılığı yapılmış olduğunu gösteren örnekler bulunmuştur. Yozgat, Alişar da Frig Dönemine ait (M.Ö ) tek benekli göz boncukları, tabakalı göz boncukları, cam çubukla işlenmiş boncuklar bulunmuştur. Frig Dönemine ait cam üretim tarihinin, döküm tekniğiyle yapılmış en eski cam kâse örneği Gordian'da bulunmuştur. Eskişehir Gordion da Yunan dönemine ait çok nitelikli cam parçalar ve iki tabakası arasına altın kaplanmış bir kâse bulunmuştur. İzmir, Çandarlı da iç-kalıp tekniğiyle üretilmiş çok sayıda cam bulunmuştur. 7 Roma İmparatorluğu döneminde (M.Ö M.S. 233), Anadolu camcılığı hem parlak bir süreç yaşamış, hem de çok geniş bir çevre içinde etkinleşmiştir. Üretimin ucuzlayarak, camların günlük hayatta yer alması sağlamıştır. Roma dönemi camcılarının geliştirdiği üf1eme tekniğiyle cam üretimi, küçük büyük bütün şişelerin yapılmasını sağladığı için, geniş anlamda ilk parfüm ve tıbbi amaçlı şişe üretimi başlamıştır. Roma dönemi camcılığında geliştirilen üf1eme tekniği ile camlar 7 Gürler, B., Tire Müzesi Cam Eserleri, Ankara, 2000, s.3 70

83 teknik yönden de gelişmiş ve çok saydam ürünler elde edilmeye başlanmıştır. Üf1eme tekniği ile yapılan cam biçimlendirme yönteminin gelişimi camın yaygın olarak kullanılmaya başlamasını sağlamıştır. Anadolu da Bizans dönemine ait (M.S ) en önemli cam ürünleri, Erken ve Orta Bizans örnekleri olarak Sart ta bulunmuştur. Bizans döneminde, aydınlatmada yağ lambaları ve şamdanlar yaygın biçimde kullanılmaktadır. Bizans döneminde kullanılmış bulunan bu madeni kandil askıları "Polykandilion" olarak isimlendirilmekteydi ve bu madeni askıların içine çok sayıda cam yağ kandilleri yerleştirilmekteydi. 8 Selçuklular döneminde üretilmiş olan camlar, çeşitli kaplar biçiminde olmakla birlikte, dönemin cami, medrese gibi önemli mimari yapılarının alçı pencerelerinde kullanılmış olan düz cam levhalardır. Özellikle Artuklular ve Selçuklular dönemindeki mimari yapılarda şemsiye (güneşlik) adı altında camlı pencerelerin yapılmıştır. Dönemin düz cam üretimi dökme ve üfleme yöntemleriyle yapılmaktadır. Bu yöntemle kalın ve düz levhalar, ya da fil gözü (dairesel) biçimli camlar elde edilebiliyordu. 9 Bu camlar da mimari yapı içinde, alçı çerçeve içinde birleştirilerek (revzen) kullanılabiliyordu. Beyşehir gölünün batı kıyısında I. Alâeddin Keykubat döneminde ( ) yapılan Kubad-Abad Sarayı kalıntılarında bu türün örneği çok sayıda renkli cam parçaları bulunmuştur. 10 Osmanlı döneminde cam endüstrisi İstanbul'un fethinden sonra gelişmiştir, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki bütün üretim alanlarında olduğu gibi, cam sanayinde çalışanların, şişe, ayna ve sırça kollarında kendi örgütleri bulunmaktaydı. Örgütlerin yönetim ve düzenlemesini sağlayan kâhyalar vardı. Kâhyalar sarayda özel eğitim veren, sanatçı ve memur yetiştirme kurumu olan Enderun-u Hümayunca seçilmekteydi. Geleneksel camcılık saray tarafından desteklenip, denetlenmektedir. Cam üreticilerinin işletmelerdeki sorumluları yiğitbaşılardı. Yakıt olarak kullanılan odun, hükümet tarafından sağlanmaktaydı. Kalite konusunda da çeşitli düzenlemeler bulunmaktaydı. Koşullara uymayan nitelikteki camlar kırılıp, yapımcıları cezalandırılmaktaydı. 11 Bu nedenlerden dolayı, Osmanlı İmparatorluğu'nun camcılık merkezi genellikle İstanbul olmuştur. Cam yapımının ilk günlerinden günümüze kadar çok pahalı üretim 8 Özgümüş, Ü, Anadolu Camcılığı, İstanbul, 2000, s Özgümüş, Ü,A. g. e., s Kocabaş, H., Renkli Selçuk Camları, Ankara, 1981, s Bayraktar, N., İstanbul Cam ve Porselenleri, İstanbul, 1982, s.19 71

84 teknolojileri kullanılmaktadır. Bu nedenle camcılık 19.y.y. kadar, bütün devletlerin, sarayların özel olarak desteklediği itibar teknolojisi konumunda gelişmiştir. Desteğin sonucunda ortaya çıkan özel ürünlerde o gücün kimliğini yansıtmaktadır. Osmanlı sanayinin geleneksel yapısı içinde gelişmiş Gedik sistemi bulunmaktaydı, gedik sistemine göre iş yeri açma ve iş yeri çalıştırma kurallara bağlıydı. Bir yerde belirli üretim araçlarını kullanarak belirli bir sanayi işi yapma imkânını elde etmek ve bu imkânın sağladığı haklardan faydalanmak için, gedik sisteminin kuralları kesinlikle uygulanmaktaydı. Gedik kuralları, Kanun niteliğindeki padişah fermanları, hükümler, esnaf defterleri, mahkeme kararları gibi yazılı olarak belirlenmekteydi. Herhangi bir şehirde, üretim yapacak tezgâhların ve bu tezgâhları işletecek olanların sayısı, yazılı olarak belirlenmekteydi. Bu sayı sabit olmayıp İhtiyaca göre azaltılıp çoğaltılabiliyordu. Geleneksel sanayi de makineli üretime geçilmemiş olduğundan insan elinin ustalığı çok önemliydi, püf noktaları büyük bir özenle korunmakta, usta kalfa çırak düzeni duyarlılıkla korunmaktaydı. Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeki her üretici, belirli nitelikte malzeme ile üretim tekniği kullanmak ve ürettiği ürünü belirli bir fiyatta satmak zorundaydı. Alışılmışın dışında üretim yapıldığında eski usule aykırı olarak nitelenmekteydi. Bu düşüncenin yaygın olması girişim düşüncesini engellemekte ve Avrupa da başlayan sanayi devrimi karşısında sorunlar yaşanmasına neden olmaktadır. 12 Lonca ve gedik düzenin yarattığı iç dayanışma, ülkede sanayiye, sanata ve ticarete giremeyen yabancılar arasında bir gerilim oluşturmaktaydı yılında düzenlenmiş olan ticaret anlaşmalarıyla gedik düzeninin ortadan kaldırılması gerekmekteydi. 13 Lonca ve Gedik düzeni, diğer sanayi ve sanat alanlarında olduğu gibi, camcılıkta da yoğun denetimler yapmaktadır. Denetimlerin gereği olarak, cam üretiminin ve satışının kesin kuralları bulunmaktaydı, aynı zamanda bu sanatın gelişmesi ve ilerlemesini sağlayacak ekonomik ve sosyal konular da düzenlenmekteydi. Gedik düzeni içinde camcıların Nazırları, Kethüdaları, Yiğitbaşıları, Duacıları ve Sahib-i karhane (işyeri sahibi) olan 12 Küçükerman, Ö., İstanbul da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayi ve Şişe Cam, İstanbul, 1998, s Küçükerman, Ö., A.g. e. s

85 ustaları vardı. Bu düzenle, gerektiğinde kendileri ile ilgili koşulların korunması sağlanmaktaydı. 14 Böyle bir düzen içinde gerçekleştirilen cam ürünlerinin biçimleri, isimleri, özellikleri, ağırlıkları ile alım satım bedelleri bile kesin olarak belirlenmekteydi. Bu belirlenen ölçü ve dirhemle göre yapılmayan, kalp olan ya da alçak iş denilen cam ve şişeler nazır tarafından kırdırılır ve bunu üreten ustalar da cezalandırılırdı. Buna karşılık, cam işleyenler devlet tarafından korunmaktaydı. Fırınları için gereken çam odunu ile maya denilen ve cam fırınında eritilmek için kullanılan şişe ve cam kırıklarını yalnız gerçek üreticiye ve aracısız olarak satılması da denetlenmekteydi. Malzemenin ihracatı da önlenerek, ülke içinde sıkıntı çekilmemesi sağlanmaktaydı. 15 Ayrıntılardan da anlaşılacağı gibi cam üretiminin tam anlamıyla devlet destekli olarak gerçekleştirilmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nun en üst düzeydeki sanat erbabı olarak, Ehl-i hıref denilen ve doğruca Topkapı Sarayı ile bağlantılı olarak çalışan özel bir kadro bulunmaktaydı. Ehl-i hıref güzel sanat, tezyini sanat ve hırfet (zanaat) kesiminden gelenlerle oluşturulmaktaydı. Bu kişiler devletin her türlü sanat ve hirfet ihtiyaçlarının temini" ile yükümlüydüler. Ehl-i hıref kadrosunda Camgeran olarak isimlendirilen cam ustaları da görev yapmaktaydı. Bunların başında da Sercamger bulunmaktaydı. Cam atölyelerindeki Üretimi denetleyen Nazırlık ve Kethüdalık gibi Üst düzey görevler ise Enderun-u Hümayunda yetişmiş kişilere verilmekte ve aylıkları da devlet tarafından ödenmekteydi. Yiğitbaşı ve Duacıkları ise esnaf kendi arasından seçmekteydi. 16. Yüzyılda cam sanayindeki gelişmeler ve yeni katkı maddeleri, üretilebilen renk sayısını arttırmıştır. Türk camcılığının kaynakları arasında en açıklayıcı belgelerden birisi, III. Murat döneminde, camcı esnafının gösterisinde araba üzerine kurulmuş bir fırını gösteren minyatürdür. İstanbul camcılığının eski günleri konusundaki ilginç bir örnek olan bu cam fırını ve bütün esnaf teşkilatı ile birlikte, cam ustalarının geçit töreni "Sur name nin içindeki minyatürde izlenebilmektedir Küçükerman, Ö., 200 Yıllık Boğaziçi Cam Mirası İçinde Beykoz Camları, İstanbul, 2002, s Bayraktar, N., İstanbul Cam ve Porselenleri, İstanbul, 1982, s Küçükerman, Ö., Ö., İstanbul da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayi ve Şişe Cam, İstanbul, 1998, s

86 Bu minyatürde, bir arabanın üzerine inşa edilmiş cam fırınının çevresinde yer alan ustaların hem geçişe katıldıkları, hem de cam üretimlerini sürdürmekte olduğu görülür. Gerçek bir fırının tekerlekler üzerinde inşa edilip, içinde gerçekten ateş yakılarak cam ergitilmesi, aşılması gereken büyük teknik zorluklarla doludur. Arabanın kuruluşu, fırın boyutları, cam üretiminde kullanılan teknik gerçek bir atölye kadar doğru olduğu görülmektedir. Cam üretiminin değişik adımlarında kullanılmakta olan araçların tümünün, günümüzdeki cam atölyelerinde kullanılanlarla aynı olduğu da görülmektedir. Cam madeninin ergitildiği potaların yer aldığı orta bölüm, fırının teknik olarak üç yandan desteklenmesiyle inşa edilmiştir. Desteklerin arasında ise 6 adet fırın ağzı bulunmaktadır, cam alınacağı zaman ise ayakla basılarak açılmaktadır. Fırının yanlarındaki küçük fırın ağızları ise, cam üretiminde kullanılan madeni araçların belirli ısılarda tutulmasını sağlamaktadır. Bir yarım küre biçimindeki en üst kısım ise, cam üretiminin en son aşaması olan, üretilmiş sıcak camın uzun bir süre içinde soğutulduğu, soğutma bölümüdür. Bu bölümün en Üstte olması, alttan gelen ısıyla kendiliğinden ısınmasını sağlamaktadır. Üretim tamamlanıp, camlar soğutma bölümüne yerleştirildikten ve aşağıdaki fırın söndürüldükten sonra yavaş yavaş soğumaktadır. Böylece camlar uzun bir süre içinde soğuyarak, cam üretimindeki en önemli sorun olan tansiyon kendiliğinden çözümlenmektedir. Bu fırın çevresindeki ustaların çalışma biçimlerine bakıldığında gerçek bir cam üretiminin yapıldığı anlaşılmaktadır, çıraklardan birisi fırında ergimiş cam hamurunu demir piposu ile alıp, kalın bir levha üzerinde döndürüp üfleyerek, ustasına verilmek üzere hazırlamaktadır. Yanımdaki ustası ise kısmen üflenerek biçimlendirilmiş bu küçük camı alıp üfleyerek ve sonra da aşağı doğru sarkıtıp sallayarak soğutmakta ve son biçimi vermektedir. Üçüncü usta ise biçimlendirilmesi tamamlanmış camı, fırının ağzında tutup, yeniden bütünüyle ısıtarak, muhtemel tansiyonu önlemektedir. Dördüncüsü ise, üretimi tamamlanmış camı soğutma bölümünün diğer bir noktasına özenle yerleştirmektedir. Belgelere göre, 1682 yılında İstanbul'da 3 şişe atölyesinde 105 kişi, şişe ticareti yapan 200 dükkânda 300 kişi, ayna ticareti yapan 90 dükkânda 105 kişi, düz cam ticareti yapan 71 dükkânda 400 kişi çalışmaktaydı. Bunlara ek olarak, devlet için çalışan atölyeler bulunmaktaydı. Buradan görülüyor ki, 1682 yılında sadece İstanbul'da yaklaşık 74

87 bin kişilik bir grup camla ilgiliydi. 17 Bu yıllara ait olan camların günlük hayatın içinde kullanılan, özellikle şişe, kavanoz gibi gıda kapları üretimine dönük olduğu minyatürlerden anlaşılmaktadır. III. Mustafa döneminde (1750) İstanbul'daki cam sanayi gibi ateş kullanmayı gerektiren üretim alanlarının, Edirnekapı yakınındaki, eski Tekfur Sarayı kalıntıları çevresine taşınarak, o bölgede yeni baştan düzenlenmiştir. Bu bölgenin şehrin dış sınırı olması, Haliç'e ve Eyüp seramik atölyelerine yakın bulunması açısından uygun olduğu düşünülmektedir ve ham madde, odun, kömür taşımak için, sur dışı ile kolaylıkla bağlantı kurulabilmekteydi. Cam ve seramik fırınlarında kullanılması gereken reçineli çam odununun yarattığı is nedeniyle bir çevre sorunu da oluşmamaktaydı. Diğer yandan bu sanayi kolları, çok miktarda kül, atık, kırık parçalar ve cüruf üretmekteydi. Tekfur Sarayı'nda yeni baştan biçimlendirilen bu sanayinin atıkları da kolaylıkla uzaklaştırılmıştır. 18 III. Mustafa döneminde, Çeşme deniz savaşında, Osmanlı donanmasının uğradığı yenilgiden sonra, askeri alanda sanayinin geliştirilmesi ve yeni düzenlemeler yapılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. III. Mustafa başlattığı yenilik hareketlerinin III. Selim ve II. Mahmut a bir ortam oluşturmuştur. III. Selim, yeni bir askeri düzen geliştirmek için çalışmaya başlamış ve orduya büyük önem vermiştir. Ordunun yanı sıra aynı yıllarda, özel konularda uzman olan yabancılar da Osmanlı hizmetinde çalışmak için çağrılmaya başlanmıştır, yeni kurulan ve geliştirilen sanayi alanlarında çalıştırılmak üzere, Fransa'dan çok sayıda teknisyen, usta ve işçi istenilmiştir. III. Selim, sanayi devriminin gelişimini görebilmiş ve bu yönde girişimler başlatmıştır. III. Selim döneminde başlatılan girişimlerin sonucunda, ülkede siyasal ve sosyal yönden çok büyük karışıklıklar yaşanmıştır. Osmanlı tarihinin en önemli ve geniş yenileştirme hareketi olan Nizam-ı Cedid, bütün etkinlik ve çabalara rağmen, askeri, siyasi, yönetim ve diğer alanlarda istenilen amaca tam olarak ulaştırılamamıştır. Karışıklıkların arkasında, Sanayi Devrimi'nin ortaya çıkardığı yeni üretim sistemi ile eski üretim düzeninin çatışması yatmaktadır. "Nizam-ı Cedit in kurulmasıyla birlikte, 17 Küçükerman, Ö., A.g. e, s Bayramoğlu, F., Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri, Ankara, 1996, s.12 75

88 yeni teknolojilerin ürünü olan kumaş, saraciye, süngü gibi birçok araç, Avrupa'dan ithal edilmeye başlanmıştı. Kendini hızla yenileyemeyen eski üretim düzeninin rekabet gücü kalmadığı için, sistem temelinden sarsılmaya başlamıştır. Bütün bu gelişmeler, eski askeri düzenin uzantısı olan yeniçeriler arasında da tepki yaratmış, çıkan karışıklıklar sonucunda III. Selim, 1807 yılında "Nizam-ı Cedid"i yeni bir "Hatt-ı Hümayun" ile kaldırmak zorunda kalmıştır. Kurulan yeni tesisler tahrip edilmiş ve daha sonra kendisi de öldürülmüştür. Bütün bunlara rağmen Boğaziçi nde başlatılan Beykoz camcılığı, III. Selim döneminin önemli bir projesi olmuştur. Osmanlı ve dünya sanayi devriminin çalkantısını yaşarken Bohemya camcılarının uluslararası pazarların istediği camlara uygun üretim yapıp, uluslararası pazarlara ihracat yapmaktaydı. 19 XIX. yüzyılın başlarında Avrupa daki Sanayi Devrimi'nin desteğinde gelişen yeni sanayi merkezleriyle rekabet edebilmek için Osmanlı İmparatorluğu'nda devlet ve özel kesim önemli girişimler yapmaktaydı. Fabrikaların kurulması için Boğaziçi'ndeki Beykoz çevresi uygun bulunmuştur. Beykoz bölgesinde ilk kez cam fabrikasının kuruluşu, Venedik camcılığının kendi krizlerini aşmak için dışa açılmaya başladığı yıllara rastlamaktadır, III. Sultan Selim döneminde Mehmet Dede isimli Mevlevi dervişi Venedik'te eğitilmiş ve daha sonra Beykoz'daki fabrikada camcılığa başlamıştır. III. Selim döneminde, döneminin en güçlü camcılık merkezi olan Venedik'in teknik desteği ile üretilmeye başlanan çeşmibülbüller, zaman içinde Boğaziçi camcılığının da kimliğini oluşturmuşlardı. Venedik camları, İstanbul cam sanayi için uzun süre rakip olmuştur Beykoz'da Çini ve Billur Fabrika-i Hümayunu kurulduğu tarihlerde Venedik camcılığı sıkıntılı bir dönemdeydi eski önemini yitirmekteydi. Bugün müzelerin başköşesine yer alan çeşmibülbüller, 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun uluslararası cam sanayi yarışından günümüze ulaşabilmiş önemli bir projenin ürünleridir. 19 Küçükerman, Ö., İstanbul da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayi ve Şişe Cam, İstanbul, 1998, s Küçükerman, Ö., A. g. e. s

89 1861 yılında gediklerin kaldırılması ile Sanayi Devrimi'nin yeni kuralları ülkeye girmiştir. Sanayinin yeni düzeninde özel olarak yetişmiş insan gücüne gerek duyulmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'nda yeni bir sanayinin kurulması için yabancı ülkeden teknolojinin ve teknolojiyi kullanacak insan gücünün getirilmesini gerektirmektedir. 1840'lı yıllarda Fethi Paşa tarafından yeniden canlandırılmış olan atölyeler kapanmıştır. İstanbul'un Haliç bölgesinde, çok ilkel tekniklerle çalışan bazı küçük atölyelerde çok basit camlar üretilebilmektedir. Osmanlı-Rus savaşı ( ) nedeniyle, Osmanlı en bunalımlı ve sorunlu dönemlerini yaşamaktadır. Ağır koşulların yaşandığı bir tarihte, ülkede cam sanayi için herhangi bir girişim yapılamamaktadır. III. Selim döneminde kurulan Beykoz Çini ve Cam Fabrikası 1878 yılında kapatılmıştır. Ülkede herhangi cam fabrikası bulunmamaktadır. Beykoz camlarında camcılık açısından çok aşırı teknik değişiklikler yapılmamıştır. Beykoz atölyelerinde belli biçimler kolaylıkla elde edilmiş, daha sonra ise onu daha çok değerlendirecek yönde işlemler gerçekleştirilmiştir. Cam Üretiminde en kolay elde edilen biçim olan küre elde edildikten sonra, çeşitli işlemlerle, cama her türlü biçim verilmektedir. Beykozlu cam ustaları, cam üretimini elden geldiğince kolaylaştıran, fakat biçime kimlik veren ürünler vermişlerdir, gövde kulp, ayak, tabla ve kapakların yapımı için cam tekniğine çok uygun, elde edilmesi kolay olan yolları kullanmışlardır. Camcılıkta zor ve değişik biçimleri elde etmek, çok pahalı yatırımlar, araştırmalar, tesisler gerektirdiğinden basit teknikler kullanılmıştır. Potada 1300 Santigrat derecelerde su gibi akıcı duruma dönüşen cam özel aletlerle alınıp biçimlendirilmeye başlanınca, hızla soğumaya ve katılaşmaya başlamaktadır. Cam ustaları biçim verdikleri cam parçasının ısısını izlemek ve denetlemek zorundadır gövdeye takılacak kulp, gövde ile aynı ısıda bulunmalıdır. Bu gibi parçaların hazırlandığı ortamın ısısı ve ışık duru önemlidir. Ergimiş cam potadan alındığında parlak ve ışıltılıdır. Usta bir camcı, camın soğumasını rengindeki değişimden anlayabilmektedir. Soğuyan cam ışıklı görüntüsünü kaybedip tümüyle saydamlaşmaya başlar. Üretim yapılan ortamların bu nedenle karanlık olması tercih edilmektedir Cam Boncuk Ustası Arif Özduran ile 17 Mart 2006'da Samatyadaki Atölyesinde Yapılan Mülakattan 77

90 Cam ürünler, camcılığın kendine göre oluşturduğu ve yazılı olmayan binlerce hünerle zenginleştirilmiştir. Deneyimli bir usta, bir başka üretim tekniğini bir görüşte algılayabilmektedir. Bu nedenle cam atölyeleri büyük bir ustalıkla elde edilmiş püf noktalarını özenle saklamak isterler. Cam atölyeleri kendilerine göre geliştirdikleri özel yöntemleriyle kendilerine özgü ürünler oluşturmuşlardır. 22 Türkiye Cumhuriyeti ile birlikte, Türk cam sanayine ilk adım İstanbul'da eski camcılık merkezi olan Beykoz'da atılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı'nda tam bir dağılma süreci yaşamıştır. Toplumun bütün kaynakları, ciddi hasar görmüştür yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu ile birlikte, cam sanayinin kurulması gündeme gelmiştir. 19. Yüzyıl başlarında, Beykoz yeni tekniklerle cam üretimi başlatılmıştır. Arazi yapısı, suları ve yangınlara neden almayacak kadar İstanbul dan uzakta olması nedeniyle, Beykoz bölgesi seçilmiştir. 17 Şubat 1934'te Paşabahçe de, meclis onayıyla ilk ulusal fabrika kurulmuştur. Türkiye İş Bankası tarafından Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A. Ş açılmıştır. Fabrikada otomatik makineler ile üretim yapılmasının yanı sıra el üretimi de yapılmaktadır. Fabrikanın kurulduğu yıllarda o günlerin en temel cam ürünleri, çeşitli şişeler, mürekkep hokkası takımları, renkli limonluklar, çeşitli kadehler ve zeytinyağı şişeleri üretilmektedir. Fabrikanın kuruluş yıllarında makineler ve teknik personel büyük ölçüde yabancıdır. Avrupa da savaşın uzaması ve birçok devletin bu savaşa katılması, Ülkede bulunan yabancıların ülkelerine dönmeleriyle sonuçlanmıştır. Paşabahçe, özellikle kuruluş yıllarında ülkenin her yerinden çok sayıda cam ustasını bir araya toplamış ve Türk cam tarihi için önemli bir cam yapım merkezi haline gelmiştir. Bu dönemin en önemli cam işçileri arasında, özellikle serbest şekil verilmiş ürünleri ile tanınan (baba) Yusuf Görmüş yer almaktadır yılında Şişe cam teknolojilerini yenilemek için, Batılı firmalarla ortaklık yapmaya hazırdır fakat batılı firmalar bunun çok zor bir teknoloji 22 Cam Boncuk Ustası Arif Özduran ile 17 Mart 2006'da Samatyadaki Atölyesinde Yapılan Mülakattan

91 olduğunu ve Türkiye nin bu teknolojiyi kullanmayı başaramayacağını belirtirler, aynı tarihlerde, cam fabrikası kurma konusundaki destek Sovyetler Birliği'nden gelmiştir. 24 Günümüzde Cam sanayi, inşaat, otomotiv, meşrubat, gıda, beyaz eşya, mobilya, eczacılık, elektrik, elektronik vb. birçok sektöre girdi veren önemli bir sektördür. Türk cam sanayinde, T. Sise Cam Fabrikaları Topluluğu tekel oluşturmuştur. Sektörde orta ve küçük ölçekli firmaların yanı sıra, atölye düzeyinde işyerleri de üretim yapmaktadır. Üretimin üçte birinden fazla ihraç edilmektedir. Cam sanayinin temel özelliklerinden birisi olan, kesintisiz üretim ve yüksek kapasite ile çalışma zorunluluğu nedeniyle, Topluluk sürekli olarak yeni ürünler devreye sokarak ürün çeşitliliğini ve kapasitesini artırmakta, teknolojisini geliştirmektedir. Cam üretiminde, makine-donanım hızlarının artması, enerji yoğun üretim olması ve kesintisiz üretim zorunluluğu ölçeklerin büyümesine neden olmaktadır. Türk cam sanayi gerek ülke imalat sanayi ölçeğinde, gerekse dünya cam sanayi esas alındığında gelişmiş bir sanayi dalıdır. Türk cam sanayi dünya üretiminde % 1,5 paya sahiptir. Avrupa'da 6. dünyada ise 10. büyük cam kurulusudur. Sektörde kurulu toplam kapasite içinde düz cam birinci sırada, cam kaplar ikinci sırada, cam ev eşyası ise üçüncü sıradadır. T. Sise Cam Şirketler Topluluğu, 25 kadar büyük uluslararası şirketin bulunduğu dünya cam sanayinde üretim miktarı açısından 10. sırada yer almaktadır. T. Sise Cam Fabrikaları A.S. dünyadaki büyük firmalar listesinde 10. sıradadır. Topluluk cam ev eşyası üretiminde dünyada 3. Avrupa'da ise 2. büyük üretici durumundadır. 25 Türk cam sanayi sürekli bir gelişim içerisindedir 3.2. Camın Ham Maddeleri, Yarı Hammaddeleri ve Cam Çeşitleri Ana Ham Maddeler Kuvars İlk kez cam yapımında Romalılar tarafından kullanılan kuvars kumu SiO2 içerir ve yerkabuğunda bol miktarda bulunmaktadır. Kuvars, kuvarsit, ganister, kum taşı, kum, filint, sileks, agat, opal, v.b. oluşum biçimleri doğada bulunmaktadır. Renkli kuvarslar süs taşı olarak değerlendirilmektedir. Doğada bulunan kuvars kumu kullanılır hale 24 Küçükerman, Ö., İstanbul da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayi ve Şişe Cam, İstanbul, 1998, s

92 gelmesi için önce elenir, kil türü yabancı maddelerden bünyesinden uzaklaşması için yıkama işlemi yapılır, en son flatasyon ve manyetik ayırıcı ile saflaştırma işlemi yapılır. Camın ana hammaddesidir. Ergitilmiş haldeki camın akışkanlığını azaltır. Camın termik şoka, yani ani ısı farklılıklarına karşı dayanıklılığını sağlar. Asitlerin etkisine karşı camın direncini artırır. Viskozitesini artırarak koyu kıvamlı olmasını sağlar Kalker Yaygın olarak kullanılan tortul kayaçtır. Bileşimi kalsiyum karbonat olan kalsit minarelinden meydana gelmiştir. Amorf haliyle tebeşir olarak kullanılmaktadır. Yüksek basınç ve sıcaklığın etkisiyle uzun zamanda başkalaşımıyla mermer oluşur. Kalker jeolojik devirlerde, deniz hayvanlarının kabuklarının birikmesiyle oluşmuştur. Cam yapımında kalker kuvarsla birlikte kullanılırsa kolay ergiyip camlaşan kalsiyum silikatı oluşturur. Suyun tesirine karşı camın direncinin artmasını sağlar. Camın mekanik özelliklerini ve mukavemetini artırır Dolomit Kalsiyum karbonat ve magnezyum karbonattan oluşmuş endüstri minarelidir. Saf haldeyken renksiz, genellikle pembe, kirli beyaz, kahverengi ve siyah olarak da bulunmaktadır. Ocaktan elde edilen dolomit kırılıp öğütüldükten sonra kullanılır, Camın akışkanlığını azaltır. Asitlere karşı mukavemetini ve camın sertliğini artırır. Camı termik şoka karşı dayanıklı yapar Feldispat Genellikle içinde belli sayıda alkali ve toprak alkali element bulunduran alümina silikat olarak adlandırılır. Ergitme ve rafinasyonu (habbelerin camdan uzaklaştırılması) kolaylaştırır. Cama Al2O3 verir (Kristallenmeyi önler ve camı sağlamlaştırır) Camın akışkanlığını azaltır. Suyun tesirine karşı camın direncini artırır. Camın erimesini zorlaştırır. Ocaklardan çıkarılan feldispat küçük parçalara bölünüp yıkama işleminden sonra değirmenlerde öğütülür Soda Kimyasal olarak sodyum karbonat adı ile bilinen malzeme cam yapımında önemli bir yere sahiptir. M.Ö yıllarında Mısırlılar tarafından ilk olarak kullanılmıştır. Soda bakımından zengin camlar yumuşak ve şekillendirilmesi kolaydır. Silis kumuna sodanın 80

93 ilavesi (SiO2 + Na2O) iki madde arasında kimyasal bir reaksiyona neden olur. Silis kumu 1730 C de erirken, soda silis karışımı 1000 C nin altında erir. SiO2 yapısını bozarak camın daha düşük sıcaklıkta erimesini sağlayarak, ergimiş camın akıcılığını artırmaktadır. Genleşmesi fazla olduğu için ısı şoklarına karşı direncini düşürmektedir. Camın kimyasal dayanıklılığını azaltmaktadır. Kolemanit, potasyum karbonat, minyum, baryum karbonat da camı oluşturan hammaddeler arasında yer almaktadır Cam kırığı Cam kırığının işletmelerde oluşanlar ve yabancı cam kırıkları olarak iki kaynağı vardır. Cam üretiminde cam hammaddelerinin yanı sıra cam kırığı da kullanılmaktadır. Cam kırıklarının aynı cins cam yapımında kullanılması daha uygundur. Cam kırığı ergitmeye yardımcı olur, cam kırığı miktarı artıkça ergitme sıcaklığı düşmektedir Yarı Hammaddeler Rafinasyon Maddeleri Camın ergitilmesi sırasında, sadece yüksek sıcaklıklara çıkarak kimyasal reaksiyonların oluşumunu sağlamak homojen bir cam elde etmek için yeterli değildir. Çeşitli kademelerden oluşan ergitme işleminin adımlarından birisi, eriyik içinde bulunan gaz kabarcıklarının uzaklaştırılması işlemi olup saflaştırma adını almaktadır. Özellikle ürünün fiziksel, kimyasal ve dekoratif özelliklerini bozan gaz kabarcıklarının camın şekillendirilmesi işleminden önce giderilmesi gerekmektedir. Hacimce büyük olan gazlar karışımı terk ederken küçük olanlar viskozitenin de etkisiyle yukarı çıkamayıp cam içinde hapis olmaktadırlar. Ergitme esnasında camda hava kabarcıklarının kalmaması için harmana karıştırılan sodyum sülfat; harmandan gelen çözünmemiş karbonatları sistemden uzaklaştırarak yeni kabarcıkların oluşumunu engeller. Sodyum nitrat ve potasyum nitrat; düşük ergime sıcaklıkları sayesinde harman bileşenlerinin ergimesini kolaylaştırırlar, arsenik ve antimuan ile birlikte kullanıldıklarında camın saflaştırılmasını sağlarlar. Arsenik Oksit camı saflaştırmanın yanı sıra opaklaştırılmasını da sağlar. Antimuan oksit; camda saflaştırıcı, renk giderici ve metal ayrışımını kolaylaştırıcı etkileri vardır. Boraks; sayesinde camın viskozitesi düşmekte ve çok iyi akışkanlık sağlanmaktadır, bunun sonucunda küçük parçacıklar sistemi kolayca terk etmektedir. Ortamdaki gazın giderilmesiyle harmandaki elemanların teması ve kimyasal etkileşimleri artarak ergime oranı yükselir ve rafinasyon işlemi gerçekleşmiş olur. 81

94 Saflaştırıcı elemanlar türüne göre 100 kg kuma 300gram ile 6kg arasında değişen miktarlarda ilave edilmektedir Renklendirici Maddeler Camlar metaller ve metal oksitler ile renklendirilirler. Renk veren oksitler tek başlarına ya da değişik oranlarda kullanılarak çeşitli renkler verebilecekleri gibi birkaçının bir arada kullanımıyla da farklı renkler meydana getirmektedirler. Oksitler camda çözünerek renk verirler. Renklendirmeler üç farklı şekilde gerçekleşebilir; en yaygın olan yöntem cam eriyiği içerisine eriyiği renklendirecek olan değişik renk vericilerin katılmasıyla tamamının renklendirilmesidir. İkinci yöntem camın eşit kalınlıkta bir renkli cam tabakasıyla kaplanmasıdır. Üçüncü yöntem de camın emaye boya ile boyanıp fırınlanmasıdır. Emaye boya cama uygulandıktan sonra fırına konur ve C sıcaklıkta ısıtılır meşrubat şişelerinde karşımıza çıkan şeffaf olmayan boyalı cam elde edilmiş olmaktadır. Emaye boya daha önceden kâğıt üzerine baskı yoluyla basılıp baskılı kâğıt cam malzeme üzerine yapıştırıldıktan sonra malzeme fırına konarak renklendirme çalışması tamamlanır Oksidanlar (oksitleyiciler) Cam yığını içinde bulunup ergitme esnasında oluşturdukları reaksiyonlarla sisteme oksijen girişi sağlayan elemanlardır. Camın içerisinde bulunan oksijen gazı miktarı özellikle renkli camların elde edilmesinde önem taşımaktadır. Hem renk verici hem de oksijen sağlayıcı oksitlerin yığında bulunması, bu elemanların sağlayacağı renklerin ayarlarının belirlenmesi açısından önemlidir İndirgenler Cam yığınına ilave edilen oksit durumundaki cisimlerin oksijenini alma veya daha düşük oksitlenme derecesine indirme özelliği olan maddeler sülfatlar, karbon, sülfitler ve yüksek demir cürufudur. Bunlar cam yığınına ikili gruplar halinde katılmaktadırlar. 26 KARASU, B., AY, N.,Cam Teknolojisi, Ankara, 2000, s

95 Cam Çeşitleri Vitrifiye Silis Silika camın diğer adıdır, kimyasal dayanımı yüksektir. Yüksek ısıl şok dayanımına sahiptir. Vitrifiye silis geçirgen ve yarı geçirgen olmak üzere iki formda üretilir. Yarı geçirgen malzeme yüksek saflığa sahip kumun ergitilmesiyle elde edilir, küçük hava kabarcıkları içerir. Geçirgen camın ilk örnekleri 1839 da Gaudin tarafından kuvars kristallerinin oksi-hidrojen alevinde ergitilmesiyle oluşturulmuştur. Kristalin ve camsı silika için ergitme süreci gayet yavaştır. Ortaya çıkan camın akışkanlığı oldukça düşüktür. Akışkanlığın düşük olması ergimiş camdaki gaz kabarcıklarının kolayca cam yüzeyine çıkarak uzaklaştırılmalarını engellemektedir. Çok düşük genleşme katsayısına sahip olduğu için uzay araçlarının camlarında, teleskop aynalarında ve düşük ısısal genleşmenin gerektiği uygulamalarda kullanmak için ideal malzemeyi oluşturmaktadır Alkali Silikatlar Silikadan elde edilmiş camın ergime sıcaklığını düşürmek ve akışkanlığını artırmak için cama, akışkanlaştırıcı ya da ağ düzenleyici görevini yapan ilaveler gereklidir. Alkali metal oksitler önemli akışkanlaştırıcılardır. Cam bileşiklerine yapılan alkali ilaveleri, cam oluşum sıcaklıklarını düşürüp şekillendirme işlemlerini kolaylaştırdığı gibi camın ağ yapısını gevşeterek camın kimyasal dayanımının düşmesine sebep olurlar. Cam ani sıcaklık değişimlerine karşı dayanıklılığı azalır Soda-Kireç-Silika-Camları Alkali silikat camının sıvı ortamda çözünürlüğünü azaltmak ve kolay ergitile bilirliğini muhafaza etmek için alkali akışkanlaştırıcılarının yanı sıra harman hazırlanması sırasında karışıma kararlı hale getirme karakterlerine sahip akışkanlaştırıcılar ilave edilir. Kararlı hale getirmek için kalsiyum oksit ve magnezyum oksit ilave edilen camlar soda kireç camları ya da kireç camları olarak bilinmektedir. Soda kireç camlarının kullanımı en eski camlardır Eski Mısırlılardan buyana kullanılmaktadır.27 Şişe, kavanoz, pencere camı, lambalar ve flüoresan tüplerinin çoğu 27 KARASU, B., AY, N.,A.g.e, s

96 soda kireç camlarından üretilmektedir. Kimyasal dayanımı ve ısıl şok dayanımına önemli ölçüde sahiptir. Geleneksel çeşm-i bülbüllerin yapımında soda kireç silika camı kullanılmaktadır Kurşun Camları Camın yapısında kurşunun bulunması sonucunda kurşunlu camlar oluşur. Silikanın kurşun oksit ile reaksiyonu sonucu ergime sıcaklığı 740 C olan kurşun silikat ortaya çıkar. Elde işlenmiş sofra takımlarında ve sanatsal ürünlerin yapımında sıklıkla kullanılmaktadır. Soğuk halde kesme işlemi uygulanarak kristal cam ürünleri elde etmede ve elektronik sanayiinde kullanılmaktadır. X ışınlarını emme özelliği bulunan kurşun camlar televizyon tüplerinde kullanılmaktadır. Düşük ergime değerine sahip bu camlar içerdikleri kurşun oksit sayesinde şekil değişimine uğramadan iki camın birbirine yapıştırılmasında kullanılmaktadır Bora Silikat Camları Bora silikat camlarında bor oksit ve silika birlikte bulunmaktadır, alkaliler yerine akışkanlaştırıcı olarak kullanılırlar. Cam yapıcı elemanlar, camın ısıl genleşme kat sayısını yapı düzenleyici oksitlerden daha az oranda artırdıkları için bor oksit ısıl şok dayanımının gerektiği yerlerde kullanılan ticari camların akışkanlaştırıcı elemanıdır Cam İşçiliğinde Şekillendirme Teknikleri Cam insanın bilgisinin, deneyiminin, zevk ve medeniyet seviyesinin yükselişinin bir aracı olarak bulunmuştur, çağlar boyunca kült eşya yapımın da ve süs eşya yapımında kullanılmıştır. Camın gelişimi metal, seramik gibi materyallerin gelişimine bağımlı olarak devam etmiştir ve cam yapımı biçimsel olarak diğer sanatlardan etkilenmiştir. Cam şekillendirme tekniklerini şekillendirme koşullarını göz önünde bulundurarak iki temel sınıfa ayırabiliriz. Birincisi fırınlarda kalıplar aracılığıyla uzun süreçlerde yapılmakta olanlar ve ikinci yöntem olarak da akışkan haldeki camın fırın yâda ocak dışına çıkarılıp, görülerek anlık biçimlendirmesidir. Cam üfleme tekniğinin bulunuşu cam şekillendirme tekniklerinin en önemlisi ve son buluşu olarak kabul edilmektedir. Cam üfleme tekniğini ikinci cam işleme yöntemi 84

97 içinde incelememiz gerekmektedir. Cam şekillendirme teknikleri arayışları devam etmekle birlikte cam üfleme tekniğinden daha önemli bir buluş gerçekleşememiştir yeniliklerin daha çok bezeme ve cam kimyası ile ilgili olduğu görülmektedir Fırında Cam Şekillendirme Teknikleri Fırında cam şekillendirme teknikleri, cam şekillendirme işleminin kalıplar aracılığıyla fırın içinde yapılan türlerindendir. Fırında cam şekillendirme teknikleri, yüksek ısı ve yerçekiminden yararlanılarak camın terbiye edilmesidir 28. İlk olarak mozaik cam şekillendirme uygulamaları bu teknikle yapılmıştır. Fırında cam şekillendirme teknikleri, üfleme tekniğinin bulunuşuna kadar, cam sarma ve iç kalıp şekillendirme v.b. serbest cam şekillendirme teknikleriyle iki bin yıl süreyle kullanılmıştır. Fırında cam şekillendirme tekniği ile serbest cam teknikleriyle elde edilemeyecek büyüklükte ve detaylı cam eserler üretilebilmektedir. Fırında cam şekillendirme tekniklerinin sanatsal ifade zenginliğinin fazla olması önemli özelliğidir. Günümüzde füzyon adı verilen cam kaynaştırma veya cam bükme yöntemi de fırında cam şekillendirme teknikleri arasında yer almaktadır. Antik çağlarda bulunmuş olan fırında cam şekillendirme tekniklerini mozaik cam, döküm cam ve cam hamuru olmak üzere üç ana başlıkta inceleyebiliriz Mozaik Cam ile Şekillendirme Küçük cam parçalarının ısıyla birbirine kaynaştırılıp tek parça olarak şekillendirilmesidir. M.Ö. 14 yüzyılda kullanılmaya başlanıp geliştirilen yöntemin yapılan kazı sonuçlarına göre birçok cam tekniği gibi Mezopotamya da geliştiği bilinmektedir. Öncesinde cam kaplar iç kalıp cam tekniğiyle üretim yapılmaktaydı. Günümüzde cam sanatçıları tarafından yaratıcılığa açık olması sebebiyle kullanımı devam etmektedir. Bu çalışmalarda kullanılan fırın ısısı cam türlerine göre değişse de çalışma genellikle C ıs aralığında uygulanmaktadır. Mozaik tekniğinin de zaman içinde gelişmesiyle ara yöntemleri oluşmuştur. Oluşan ara yöntemleri mozaik yöntemi, cam hamuru, bin bir çiçek yöntemi olarak üç grupta inceleyebiliriz. Mozaik yönteminde cam parçaları düzensiz veya belli motifler oluşturacak şekilde kalıplara dizilerek fırınlarda ısı yardımıyla birbirine kaynaştırılır. Form ve bezeme 28 Uzuner, B., Bulunuşundan Üflemeye Uygulamalı Cam Teknikleri Akantaş, İstanbul, 2004, s

98 olasılıklarının zenginliğinin yanı sıra her boyuta atık cam parçalarının ürüne dönüştürülmesi mümkündür. Mozaik tekniğinde iç kalıp tekniğinden daha düşük ısıda şekillendirmek mümkündür. Bin bir çiçek yöntemi M.Ö. 300 lü yıllarda mozaik cam tekniğinin bulunuşundan yaklaşık bin yıl sonra bulunmuştur. Kesiti çok renkli camların mozaik kapların yapımında kullanılmasıyla gelişmiş bir yöntemdir. Mozaik tekniklerinin sağlıklı gelişebilmesi için ilk koşul cam parçalarının birbirine iyi kaynaşmasını sağlamaktır. Kaynaştırma işlemi şekillendirilecek olan kabın iç bükey yâda dış bükey olmasına göre değişiklik göstermektedir. Mozaik tekniğini dik açılı çalışmalarda uygulamak olası değildir, cam hamuru yöntemi dışındaki mozaik uygulamalarda önceden hazırlanan cam çubuklar, bin bir boncuklar, bin bir çiçek boncuklar üretilecek formun açılımı şeklinde düz bir seramik plaka üzerinde düzenlenir. Düzenlemesi yapılan camlar önce fırının önünde ısıtılır daha sonra metal kürek benzeri bir alet ile fırına verilir, camlar eriyip birbirine tutunduklarında plaka halinde şekillendirme kalıbının üzerine alınır. Plaka yerçekiminin de etkisiyle kalıbın formunu alır günümüz füzyon tekniği mozaik tekniğinin gelişmişi kabul edile bilinir Döküm Cam Hamuru ile Şekillendirme Cam döküm tekniğinin 5000 yıllık cam tarihinde alternatifi bulunmuş değildir. Döküm işlemi kalıp içerisindeki boşluğun akışkan haldeki bir malzemeyle doldurulması, donan malzemenin katı halinin kalıptan çıkarılmasıdır. İlk döküm cam denemeleri seramik kaplar içinde kıymetli taşları taklit edebilmek için yapılmıştır. Elde edilen camlar seramik kabın şeklini akmıştır fakat kalıp kırılarak ya da cam kırılarak birbirlerinde ayrılmışlardır. Elde edilen cam parçaları ile küçük takılar soğuk cam işleme tekniği ile şekillendirilmiştir. İnsanın yüksek ısıyı kontrol etmesiyle ve yüksek ısıda çalışılabilecek aletlerin üretilmesiyle ateş sanatı hızla gelişmiştir. Kil ve kilin pişmiş hali olan seramik cam işlemeciliğinin başlangıcında günümüze kadar fırın, tuğla, ergitme potası, döküm kalıpları, körük borularının yapımında kullanılmıştır. Döküm tekniğinde döküm öncesi hazırlığı döküm işleminden çok daha uzun ve hassas bir süreçtir. Döküm cam tekniğinde kullanılan seramik kalıpların karışımlarının içerisine kum, kömür, talaş, lif, at dışkısı, eklenerek kil miktarı azaltılmış bu şekilde seramik kalıp ile cam malzemenin birbirine yapışması engellenmiştir. Cam hızla soğuyan bir malzeme olduğundan döküm işlemi fırın ortamın da gerçekleştirilebilmektedir. Akdeniz çevresinde gelişen cam teknikleri çam ağacının yüksek kalorili enerjisi sayesinde 86

99 gelişmiştir. Çam ağacı adını binlerce yıldır özdeşleştiği camdan almış gibi çağrışım yapmaktadır Cam Hamuru ile Şekillendirme Fırında cam şekillendirme tekniklerinden olan cam hamuru yöntemi mozaik cam tekniği türlerindendir. Isıtılarak suya atılan veya mekanik yolla kırılarak istenilen boyuta getirilen cam parçacıklarının doğal yapıştırıcılar ve su ile karıştırılarak hamur kıvamına getirilip kalıp üzerinde şekillendirilerek fırınlanmasıyla yapılmaktadır. Mozaik teknikleri arasında en küçük parçaların kullanıldığı yöntem cam hamuru yöntemidir. Kalıba cam yerleştirme işlemi tamamlanınca yapıştırıcının kuruması beklenir. Fırınlama işlemi sırasında yapıştırıcı derece arasında yanmaya başlar derece arasında ortamı tamamen terk eder. Cam parçaları kalıbın desteği ile konumlarını bozmadan durur derecede kaynaşmaya başlar, kaynaşma işlemi sanatçının isteğine göre sonlandırılmaktadır Serbest Cam Şekillendirme Teknikleri Serbest cam şekillendirme camın fırın ya da ocak dışında el aletleri ile formunun izlenerek verilmesi yöntemidir. Sıcakken kolaylıkla şekil alabilen cama uygulanan fiziksel işlemler kalıcı iz bırakmaktadır. En eski cam şekillendirme tekniği olan soğuk cam şekillendirme yöntemi de serbest cam şekillendirme teknikleri arasında yer almaktadır. Soğuk cam şekillendirilirken blok camlar yapılması düşünülen forma göre yontularak işlenmektedir. Cam kütlelerin yontulmasında, düzeltilme ve parlatılmasında çark v.b. araçlardan yaralanılmaktadır. Serbest cam şekillendirme tekniklerinde form seçenekleri sonsuz olmakla beraber sanatçının beceri, bilgi, karalılık ve hızlı çalışması ile verimli çalışmalar yapılabilmektedir. Bir hatanın oluşması veya bir ayrıntının gözden kaçırılması durumunda geriye dönüş mümkün değildir Karma Teknikler Karma yöntemler sıcak camın plastiklik özelliği sayesinde çeşitlilik göstermektedir. Cam seramik hamuru gibi elle şekillendirilemediği için yöntemler sınırlıdır. Cama sadece ısıya dayanıklı metal, taş, seramik, ahşap, malzemeden yapılmış el aletleri ile 29 Uzuner, B.,Bulunuşundan Üflemeye Uygulamalı Cam Teknikleri Akantaş, İstanbul,2004,s

100 şekil verilebilmektedir. Günümüzde kullanılan aletlerde eskiden kullanılan aletlere benzemektedir, metal çubuklar, maşalar, makaslar, düzeltme kürekleri, ezme ve düzeltme kalıpları gibi aletler usta ellerde önemli işler görmektedir. Karma cam şekillendirme çalışmaları soğuk cam, cam sarma, cam çekme, savurma, ezme, içten dışa çevirme, akıtma, burma, sıkma, döndürme, katlama, bükme, yapıştırma, uzatma gibi birçok davranış türü geliştirilmiştir. Cam sarma ve cam ezme yöntemleri diğerlerine göre cam formun karekteristliğini belirleyen temel yöntemlerdir. Çevirme, çekme gibi yöntemler genellikle uygulamaların ara aşamalarında kullanılmaktadır. Cam çevirme yöntemi merkezkaç kuralından yararlanılarak cama şekil verilmesi işlemidir, metal alete sarılan cam kütle alet etrafında hızla döndürüldüğünde savrularak dışa doğru yayılır ve daire biçimi alır. Diğer ara yöntem olan cam çekme yönteminde ise metal bir çubukla ocaktan alınmış olan cam kütle, ekseni etrafında çevrilmezse yerçekimi kuvveti etkisiyle yere doğru akma eğilimi gösterir. Yere doğru sarkan camın diğer ucundan başka bir metal aletle tutularak koparılmadan çekildiği sürece ana kütle soğuyuncaya kadar uzamaya devam eder. Cam hızlı çekilirse ince ve uzun bir şekil alır, yavaş çekilirse kalın ve daha şekil alacaktır. Cam çekme yöntemiyle formlara kulp gibi unsurlar eklenebilir, mozaik tekniğinde kullanılmak üzere cam çubuklar üretile bilinmektedir. Soğuk cam şekillendirme yöntemi cam üretiminden çok, camların bezemesinde kullanılması mümkündür. Ara aşamalarda kullanılan veya soğuk cam şekillendirme gibi diğer tekniklerle ortaklıklar gösteren teknikler karma teknikler olarak adlandırılmaktadır Sarma Yöntemi Temel fizik kurallarından yaralanılarak gerçekleştirilen sarma yöntemi, cam tekniklerinin gelişimini sağlayan öncü buluşlardandır. Cam sarma yöntemi birçok sıcak cam şekillendirme işleminin zorunlu olarak yapılması gereken ilk aşaması olup, ocaktan metal alet veya üfleme pipolarına cam alabilmenin temel davranışıdır. Fırın içinde eritilen cama temas ettirilen seramik veya metal gibi ısıya dirençli aletlere cam kolayca yapışır, akışkan haldeki camın kontrolü sarma hareketi ile sağlanır. Cam sarma işlemi camı yerçekiminin tersi yönde çevirmektir. Cam sarma yöntemi genellikle boncuk türünde takı ve süs eşya yapımında kullanılmaktadır. Sarılan cam miktarı az ise soğuma 88

101 kısa sürede olur ve sarılan camın akması zorlaşmaktadır. Sarılan cam soğuk ve ıslak cisimlere yapışmaz. 30 Şişe sarılan cam maşalar ile şekillendirilir istenirse ana gövdeyi oluşturan cam soğumadan üzerine ikinci renk sarıla bilinir ya da yapıştırıla bilinir. İstendiğinde cam zaman zaman tekrar fırına sokulup ısıtıla bilinir. Ocaktan alınan camın şişe yapışmaması için şişin tuza sürülmesi gerekmektedir Ezme Yöntemi Cam ezme yöntemi, sıcak haldeki camın düzgün bir yüzey üzerinde ya da şekilli bir kap içerisinde üzerine bastırılarak, ezilip şekillendirilmesi işlemidir. Cam ezme yöntemiyle Antik çağlarda cam kâseler yapılmıştır, Miken Dönemi nde ise bu yöntemle yapılmış takı örneklerine rastlanmaktadır. Sıcak camın şekillendirme yapılacak kalıbın üzerinde homojen ve ince yayılması olası bir durum değildir bu nedenle cam ezme işlemi kabı oluşturacak camın istenilen şekil, boyut ve kalınlığa getirilmesi için en uygun yöntem olmaktadır Çekme Yöntemi Cam çekme yöntemi antik çağlarda bulunmuş olup, birçok ana yöntemi destekleyen oldukça sık kullanılmış bir ara yöntemdir. İlk mozaik cam eserlerde cam çubukların kullanıldığı bilinmektedir. Cam çekme yöntemi ile üretilen çubuklar, MÖ 1300 yıllarında bulunan mozaik tekniğinden çok daha önceki çağlarda da üretilebilmiş olabilirler. Metal bir çubukla ocaktan alınan cam, ekseni etrafında çevrilmediği sürece akma eğilimindedir. Yere doğru sarkan camın ucundan başka bir aletle tutularak çekilmesi halinde, ana kütle soğuyana kadar uzayabilmektedir. Oluşan cam çubuğun uzunluğu ile kalınlığı, camın çekilme hızıyla ilgili olarak değişiklik göstermektedir. Cam hızlı çekilirse ince ve uzun bir şekil alacak, yavaş çekildiğinde ise kalın ve daha kısa çubuklar oluşacaktır. Cam çekme işlemi yeteri kadar büyük bir alanda gerçekleştirildiğinde, cam bir ip gibi metrelerce uzunlukta esneyerek 30 Arseven, C.E., cam Sanat Ansiklopedisi, Cilt:1, İstanbul, 1983, s Cam boncuk ustası Murat Kayan ile 21 Ocak 2006 da Menderes teki atölyesinde yapılan mülakattan 89

102 şekillenebilmektedir. Çeşm-i bülbüllerde kullanılan renkli cam çubuklar cam çekme yöntemi ile yapılmaktadır İç Kalıp Tekniği Camın tarihinde içi boş olan kaplar ilk olarak iç kalıp tekniği ile yapılmıştır. İç kalıp tekniği, antik dönem cam sanatçılarının yaratıcılık kapasitelerini kanıtlayan önemli bir buluş sayılmaktadır. İç kalıp tekniğinin uygulanabilmesi için cam sarma tekniğinin biliniyor olması gerekmektedir. Camın eriyikken yapışma ve sarılma özelliğinin fark edilmesiyle iç kalıp tekniği gelişmiştir, iç kalıp tekniği gelişmiş bir cam sarma türü sayıla bilinir. İç kalıp tekniği M.Ö lü yıllarda Mezopotamya Mısır bölgesinde gelişmiştir. İç kalıp tekniğine ait ilk örnek (Suriye) Alalah taki kazılarda bulunmuş şişedir, yarı saydam cam gövde üzerine ince beyaz cam çubuk sarılarak yapılmıştır. (Hurri-Mitanni dönemi camları) Aynı buluntuda döküm tekniği ile yapılmış daha geç tarihli cam örnekleri de bulunmuştur.32 Ağzı daralan iç hacimli cam formlar ilk olarak iç kalıp tekniği ile yapılmıştır. İç kalıp tekniği üfleme tekniğinin bulunuşuna kadar geliştirilmiş en üretken cam tekniğidir. Bu teknik ile genellikle küçük şişeler, koku kapları, gözyaşı şişeleri üretilmiştir. İç kalıp tekniğinde cam sade metal çubuğun üzerine sarılmamıştır, metal çubuk ile camı birbirinden ayırmak pek mümkün olmayacağından metal çubuk üzerine kil, at dışkısı, kum ve su ile hazırlanan maçalar sarılmıştır. Maçayı oluşturan karışım kil gibi kolaylıkla şekillenebilmektedir, kuruduğunda çok fazla küçülmemektedir, ısı şoklarına direnebilmektedir. Cam soğuduğunda da kolayca kazınarak cam formun içinden boşaltılabilmektedir. İç kalıp tekniğinin uygulaması formun iç boşluğunun şeklinin maça ile hazırlanmasıyla başlamaktadır. Şekillendirilmesi tamamlanan iç kalıp cam sarma aşaması öncesinde kurutulur ve ön ısıtma için fırına bırakılır. Kurutma işleminden sonra pota içindeki eriyik haldeki cama daldırılır, üzerine camın tamamen sarması için çevrilir. İç kalıbın camla sarılarak ana formun şekillendirilmesi tamamlandıktan sonra işlem tek renkte bezemesiz olarak tasarlanıyorsa, ayak, ağız, kulp gibi ayrıntıları şekillendirilir. Cam form çalışma aralarında fırına sokularak sıcaklığı korunduğu sürece istenilen eklemeler, biçimlendirmeler gerçekleştirile bilinir. Bezeme işlemi, ana formun üzerine diğer renkli camların akışkan 32 Küçükerman, Ö. İstanbul da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayi ve Şişe Cam, İstanbul, 1998, s.25 90

103 halde metal çubuklar aracılığıyla fırından alınıp, cam formun üzerine akıtılarak sarılmasıyla sağlanır. Şekillendirme işlemi sona erdiğinde, form tavlama fırınına konarak soğutulur. Cam formun içi boşaltılırken işlem özel tasarlanmış aletler ile hassas bir şekilde yapılır, kuru olarak tamamen boşaltıldıktan sonra su ile yıkanarak işlem tamamlanmaktadır. Ürünlerin iç yüzeyleri hiçbir zaman pürüzsüz ve parlak olmamıştır. Bu teknikte camın saydamlık özelliği pek belirgin değildir Anadolu da iç kalıp tekniği ile yapılmış cam örneklerine Çanakkale Eleonte, Dardanos, Salihler, Assos Behramköy, Balıkesir, Çandarlı Myrina,Kyme, Kula, Meonia, İzmir, Midas gibi bölgelerde yoğun olarak bulunmuştur Üfleme Tekniği Cam üfleme yöntemi Suriye Filistin topraklarında M.Ö.50 yıllarında geliştiği bilinmektedir. Camın bulunuşundan üfleme tekniğinin geliştirilmesine kadar yaklaşık olarak 2500 yıllık bir süre geçtiği bilinmektedir. 34 Cam üfleme tekniğinin bulunuşunun geç kalmasının nedeni olarak üfleme işleminin yapılabileceği sağlam ısıya dayanıklı ve uzun boruların üretilmiş olması gerekmekteydi, antik çağlarda üfleme işleminde kullanılacak metal çubukların olmaması üfleme tekniğinin gelişmesini ya da bulunuşunu engellemiştir. Camın ergimesi sırasında yoğun bir gaz çıkışı olmaktadır, gazın ya da havanın çıkışı sırasında baloncuklar oluşmaktadır. İç kalıp tekniği uygulamalarında da döküm maçasının içinde iyi ısıtılamaması sonucunda kalan hava genleşerek üzerine yapışan camı dışarı doğru şişirerek şekillendirmektedir. Bu tür ayrıntılar ve metal çubukların pipo olacak nitelikteki çubukların üretimi cam üfleme tekniğinin gelişmesine imkân vermiştir. Metal pipoların üretiminden önce cam ustaları seramik pipoları kullanarak üfleme tekniğinin gelişimine zemin hazırlamışlardır. Üfleme de kullanılan piponun ucu kırmızı renk alıncaya kadar ısıtılır, erimiş cam kütlesi alınır ve iç bükey bir kalıp içinde çevrilerek yuvarlatılır piponun diğer tarafından üflenerek istenilen şekil verilir. Cam elastikiyetini kaybetmemesi için gerektiğinde tekrar fırında ısıtılabilinir. 33 Küçükerman, Ö.A. g. e, s Uzuner, B, Bulunuşundan Üflemeye Uygulamalı Cam Teknikleri Akantaş, İstanbul, 2004, s

104 3.4. Cam İşçiliğinde Süsleme Teknikleri Sıcak İşlemler Çimdikleme Tekniği Camın sıcak durumdayken, kerpeten, maşa veya ince uçlu bir cımbızla biçimlendirilmesi işine çimdikleme denir. Çok yaygı olmayan bu bezeme çeşidinde sıcak cam üzerine bir nesne veya özel bir mühür bastırılarak baskı desenler oluşturulduğu gibi, maşa ile cam yüzeyinde girintiler yonca ağızlar, emzikler veya kulplar da yapılabilir. Rayba nın sivri ucu kabın üzerine dikey tutularak bastırılması sonucunda kaburgalar oluşturulurdu. Müslüman cam ustalarınca sevilerek kullanılan bu teknikte ustalar, ürettikleri cam objelere sıcak cam parçaları ekleyerek, bunları objenin yâda süslemenin bir parçası olana dek uzatma, bükme veya kesme yoluyla işlemişlerdir. Çeşitli maşa ve cımbızlar kullanılarak dekore edilmiş cama bu şekilde sıcak cam aplike etme uygulaması 8 9. yy Müslüman cam ustalarına has bir özelliktir. Maşayı kenarlara, üste ve ortaya belli aralıklarla yerleştirmekte oldukça ustaydılar. Böylelikle süslenen yüzeylerin her birinin ortasında yazı içeren dikdörtgen bölünmeler oluşturulmuştur Cam İpliği Bezeme Tekniği Cam ılıkken değişik renklerde hazırlanan cam iplikleri, masaya alınıp ısıtıldıktan ve eserin üzerine aynı doğrultuda yan yana yerleştirildikten sonra, ya ısıtılarak veya sıcakken mermer masa üzerinde yuvarlanarak kaynaştırılır. Yatay olarak (bir devir) veya spiral olarak (çok devir) kabın etrafına eklenen cam şeridine ince ise cam ipliği, kalınsa cam yay denir. Spiral hareketlerle uygulanarak üretilen cam ipliği bezemeli kaplar, Suriye deki son Antik çağ ve ilk İslam dönemleri arasındaki süsleme modellerinin devamlılığını kanıtlaması açısından önemlidir Aplike veya Yapıştırma Tekniği Cam sıcakken üzerine yine camdan yapılmış, çoğunlukla presle şekillendirilen çeşitli bezemeler yapıştırılır. Bunun için gerek cam eşya, gerek üzerine yapıştırılan şekiller sıcak halde olmalıdır. Bu bağlamda cam ipliği bezeme tekniği de aslında bir aplikedir. 35Jorrita denen İspanyol kavanoz yâda vazoları bu teknikle bezenmiştir. Camın aşırı 35 Özgümüş, Ü., Anadolu Camcılığı, İstanbul, 2000, s

105 süslü bu hali aslında doğu kültürünün etkisidir. İspanyada bu teknik Emeviler in etkisiyle yerleşmiştir. Önceleri sadece fonksiyonel bir birleşim olarak cam yüzeyine tutturulan saplar, zamanla açık bir desen yapısına sahip olarak, kabın en süslü özelliği halini almıştır Cam Hamuru Tekniği Mermerkâri dekor yöntemi yâda mermerleştirilmiş cam da denen yöntemde süslemeler için önce bir kalıp hazırlanır. Erimiş durumdaki cam hamuru kalıba yerleştirilir. Hamur henüz sıcak durumdayken dövülerek toz haline getirilen renkli camlarda kalıbın içine konur. Sonra bu kalıp yavaş yavaş ısıtılarak içindeki malzemenin kaynaşması sağlanır. Böylece çeşitli renklerde damarlı desenlerin süslediği kaplar yapılmış olur. Sıcak cam parçaları ve mermer süslemeli camlar şekil, süsleme ve renkleriyle hemen ayırt edilebilir. Desenler hep beyaz olmasına rağmen, türkuaz, gri, kırmızı ve sarı bazı örnekler de vardır. Yansıyan ışık altında neredeyse siyah görünen cam, doğrudan doğruya ışığa tutulduğunda ise, mavi, yeşil yâda kahverengi olarak görülür. Önceleri geleneksel spiral şekillerle uygulanan mermer desenler daha sonra aşağı yâda yukarı doğru yaymasına göre dalgalı ok gibi görünen fistolara ve yaprak biçimli desenlere dönüşmüştür. Küçük kozmetik şişeleri cam hamuru tekniği ile yapılmış en yaygın cam kaplar arasındadır Mozaik ( Millefiori ) Tekniği Millefiori olarak da adlandırılan ve aynı zamanda bir üretim tekniği olan, bu tür cam eserlerin yapımı için çeşitli renklerdeki camlar ayrı ayrı eritilerek yassı ince uzun lifler ve çubuklar biçiminde kalıplanır. Soğutulan çubuklar kesici bir aletle küçük küçük kesilerek cam küpler oluşturulur. Kesilen bu küpler, bir dış kalıbın içine dizildikten sonra iç kalıbın içine yerleştirilir. Yaklaşık 700 C ye kadar ısıtılan bu kalıbın içindeki cam parçacıkları ergiyerek kaynaşır Uzuner, B., Bulunuşundan Üflemeye Uygulamalı Cam Teknikleri Akantaş, İstanbul, 2004, 55 93

106 Altın Cam Süsleme Tekniği Dövülmüş altın tabaka üzerine motifler çizilerek iki cam arasına yerleştirilir. Sonra bu camların etrafı cam ipliği ile kapatılarak düşük ısıda fırınlanır. Böylece iki cam arasına yabancı maddeler girmesi ve camların arasında kalan altın tabakanın zarar görmemesi sağlanır. Sandviç tekniği olarak da adlandırılan bu yöntemin farklı bir uygulaması da iki cam tabakası arasına altın varak yerleştirilerek, cam üzerinde altın bantlar veya şeritler oluşturulmasıyla yapılan süsleme biçimidir. Bu manada mozaik dekorlu tekniğin değişik bir uygulaması olarak da düşünülebilir. Ancak burada hem kalıp, hem üfleme tekniği kullanılabilmekteydi. Camın içine yerleştirilip kalıplanan altın varak, darmadağın olarak altın tozları gibi camın içine yayılır. Bu şekilde diğer renkler arasına yerleştirilen bir motif oluşturulur Optik Üfleme Tekniği Şekillendirilmek istenen cam kısmen soğutulur. Böylece sıcak ve kolayca şekil alabilir durumdaki kısımları kalınlığı son üflemede azalırken, soğumuş ve şekillenme niteliğini kaybetmiş kısımların kalınlığı aynı kalır. Değişik kalınlıklar farklı ışık kırılmalarına neden olurlar Sarkıtma Tekniği Düz bir cam paçasını süslenmiş cama dönüştürme tekniğidir. Cam ustaları bu tekniği genellikle sığ kapların bezenmesinde kullanmışlardır. Kalıplama teknikleri arasında farklı bir yöntemi olan bu teknikle bezeme yer çekimi gücüyle uygulanır. Metalden yâda seramikten yapılmış ısıya dayanıklı bir kalıbın üzerine düz bir cam parçası konulur. Cam ısı nedeniyle yumuşarken kalıptan aşağıya doğru akar. Son şeklini aldıktan sonra cam kalıptan kaldırılır ve soğutma ocağına konulur. Sıcak camın kalıba yapışmasını engellemek için, kullanılmadan önce kalıbın yüzeyi ince bir kil tabakası ile kaplanır. Ancak bu kilin çoğu işlem sonrasında cama yapıştığından dolayı bunları temizlemek ve cam nesneyi parlatmak için her zaman çark kullanılır Soğuk İşlemler Soğuk işlemler, cam malzeme soğuduktan sonra üzerine uygulanan işlemlerdir

107 Kesme ve Tıraşlama Tekniği Eski çağalardan beri uygulanan bir cam dekor yöntemi olan cam kesme tekniği çarkı cam üzerinde kullanılmaya başlanmasından itibaren yaygınlaşmıştır. Tıraşlama ve kesme teknikleri yüzüklerin üzerinde uygulanan manzara ve portre işçiliğine dayanır. Bu teknik genellikle dört aşamada sonuçlanır. Bunlardan ilki işaretlemedir; kesilecek yüzey terebentin yâda kırmızı kurşunla çizilir. Daha sonra aşındırıcı olarak ıslak, ince kumla kaplı döner demir çarkla kabaca U veya V şeklinde kesilerek pürüzlenir. Üçüncü aşamada kabaca kesilmiş yüzey zımpara veya ince kumla kaplı, bakır yâda kumtaşı çark kullanılarak pürüzleri giderilip, düzgünleştirilir. Son aşamada keçeli çark kullanılarak yâda macuna batırılarak parlatma yapılır. Çizme Oyma İle Süsleme: Cam bir nesneyi oymanın en kolay yolu yüzeyi bir aletle çizerek kazımaktır. Cam ustaları bu iş için elmas parçalarından yapılmış aletleri kullanmaktadırlar. Elmastıraş olarak da bilinen bu yöntemde genelde tüm yüzey süsleme ile kaplanır ve açık şekilde bantlar yâda panellere bölünür. Bazen arka zemin bazen de süslemenin kendisi yeni desenler doğururdu. Tek yüzeyli Süsleme: Sasani İmparatorluğu döneminde yapılan ve en iyi bilinen camların bazıları çark kesme ile yapılmış, yüzey şekilleri ile süslenmiş, kalın kenarlı kaplardan oluşmaktaydı. Süsleme bal peteği deseninden, çizgisel motiflere kadar değişmekteydi. Bu tekniğin 3. yy.da 7. yy.a kadar kullanıldığı bilinmektedir. Tabakalarla ve İlgili Motiflerle Süsleme: İlk İslam dönemi kesmeli camında bulunan en genel desenler kabartma yâda çökertme tabakalarıdır. Geniş hatlı Süsleme: Kabartma kesme olarak da bilinen bu uzun ve farklı grup, tek bir özellikle ifade edilebilir. Hem arka zemin hem de motiflerin iç kısımları, hatları ve kabartmadaki birkaç iç özellik bırakılarak çark yardımıyla ortadan kaldırıldı. Bu nesnelerin büyük çoğunluğu monokromdandır. Çok az bir kısmı ise, cameo camından oluşmaktadır. Eğri Kesim: Bu türün belirgin özelliği, desene doğru yüzeyin eğri olmasıdır. Burada yüzey artı şeklinde bir araçla kesilip parçalanır. Böylece süsleme ön plana çıkarılır. Çizgisel Süsleme: Törpüleyici bir alet aracılığıyla dönen bir çark ile camın yüzeyinin kesilmesiyle yapılır. Tıraşlama tekniği olarak da bilinen bu teknikte çeşitli derinlik ve genişlikteki çizgiler, hem hatları hem de süslemenin detaylarını oluşturur. Bu çizgiler ya U ya da V şeklindedir. 95

108 Kalıplama ve Kesme İle Süsleme: Bu yöntemde süsleme kalıbının içinde biçimlendirilerek belli bir form kazandırılan cama daha sonra soğutularak, çarkla son şekli verilir. Motifler çok çeşitlidir. Aslanlar, kartallar, grifonlar, ve hayat ağacı bezemede görülen unsurlardır Lüster (Perdahlama) Tekniği Cam süsleme ustaları genellikle seramik ve maden sanatlarından cama geçmiştir. Lüster tekniği ise, camdan seramiğe geçmiştir. Teknik, temel olarak cam yüzeyinin metal oksitle renk tabakalarıyla boyanmasına dayanır. Boyanan cam malzeme, indirgenmiş atmosferde (oksijensiz ortam) fırınlandığında yüzey parlak bir görünüm kazanmaktadır. Buradaki parlaklık metalik bir pırıltıdır. Biçimlendirilmiş soğuk camın boyandıktan sonra hafif ısıda fırınlanması boyanın çıkmasını engellemektedir.38 Bu teknik daha çok Abbasi döneminde kullanılmışsa da, lüster tekniği İslam döneminden çok önce, Mısır da bulunan Koptlar tarafından keşfedilmiştir. Bu sanat Mısır da, son Roma ve İslam sanatı arasındaki bağı oluşturur. Müslüman cam ustaları, Romalı meslektaşlarıyla aynı kimyayı kullansalar da uygulamada farklı bir yol izlemişlerdir. Çeşitli tonlardaki renklerde kabı hem içten hem de dıştan boyayan Müslüman cam ustaları, Suriye de İslam dönemi öncesinden Orta Çağ a kadar sürekli olarak uygulanan lüster tekniği ile cam üzerinde polikrom etkili bir süsleme yüzeyi yaratmayı denemişlerdir Mineleme Tekniği İlk örnekleri M.Ö 15. yy.a kadar inen çok eski bir bezeme tekniğidir. Renkler soğuk boyama ile yapılır. Ancak burada cam malzeme özel fırınlarda düşük ısıda tekrar fırınlanır. Eser ortaya çıktıktan ve soğuduktan sonra yapılan minelemede üç temel unsur vardır. Metalik tozlar, eritici öz, yağ ve su, bu teknikte cam yüzeyine önce konturlar çizilir ve fırınlanır. Renkler boyandıktan sonra düşük ısıda yeniden fırınlanarak boyanın cam yüzeyine yapıştırılması sağlanır. Bu şekilde yapılan boyamada renkler yüzyıllarca 38 Cam dekor uzmanı Gülsen Soysal ile 26 Aralık 2006 tarihinde İstanbul-Kartaldaki Decorium mağazalarına ait atölyede yapılan mülakattan 96

109 zarar görmeden cam malzeme üzerinde kalabilmektedir. Bu teknik Roma, Bizans, Venedik ve Bohemya da görülür Yaldızlama Tekniği Altın, cıva veya altınla bal karışımı fırça ile cam yüzeyine sürülerek boyama yapılır. Daha sonra mineden daha düşük bir ısıda fırınlanır. Bu ısı civanın veya balın altını bırakarak neden olur. Böylece motifler sabitleşir. Cıva yerine kullanılan bal renklerin daha mat bir görünüme sahip olmalarına neden olur. Eğer cam malzeme fırında çok ısıtılırsa yaldızlar yanar. Soğuk yaldızlama denen bir tip de fırınlanmadan yapılır. Burada altın, cam üzerine sürülerek kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra üzeri beziryağıyla kaplanır. Soğuk yaldızlama elle kazınarak çıkar. Bu teknik yaldızlı ve mineli ve cami kandillerinde kullanılmıştır Soğuk Boyama Tekniği Isıtmadan veya fırınlamadan soğuk durumdaki camın yüzeyine çeşitli renklerle yapılan süslemelerdir. Burada renk sabitleştirici olarak yağ veya sarı vernik kullanılır. Burada kullanılan boya başlangıçta cam yüzeyine çok iyi yapışmasına rağmen zamanla dökülmektedir. Bu nedenle bu teknik, günlük kullanım malzemesi olan camların yerine daha çok dekoratif amaçlı örneklerde veya boyaların sabitlenmesi için yapılan fırına giremeyecek kadar büyük olanlar yâda ikinci bir fırınlamaya dayanamayan eşyalar için kullanılmıştır 3.5. İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerin Genel Özellikleri İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerin Kullanım Alanları Türk cam sanatında camın üretilmesinde belirli bir ilkeye doğru gidildiği açık olarak görülebilmektedir. Camın saydamlaştırılması yerine tam tersine camdan uzaklaşıp seramik, porselen görüntüsüne yaklaşan ürünler verildiği görülmektedir. Genel olarak teknik başarı ve saydamlığın elde edilmesi hedef alınmış olsa da bu yol her cam üretim merkezinde denenmiş bir yoldur. Cam olarak, temiz, parlak, habbesiz ürünler aranmaktadır. Türk camcılığında, daha değişik bir yol izlenmiştir, camın elden geldiğince zenginleştirilmesi, renklendirilmesi ve süslerle yüklenmesi olayıyla karşılaşılmaktadır. 97

110 Anadolu'nun geleneksel, renkli, bol ışıklı, parlak ürünler veren uygarlığı, camda da böyle davranmayı tercih etmiştir, en basit örneklerde bile, bir tabaka, bir çiçeklikte, bir kâsede bile, bakıldığında yüzeyler cam olduğunu anlayamayacağımız kadar renklendirilmiş, bir anlamda örtülmüştür, Saydam camın aşırı sadeliğinin amaçlanması teknik olarak zordur. Buna karşılık sonradan renklendirilip işlenmesi daha kolaydır Böyle durumlarda saydam cam yerine bile renge yönelmek, özellikle opal gibi örtücü özellikleri hedeflemek, kullanımdan daha çok, simgesel yanlarının ağır bastığını gösterir. Hiç kuskusuz bu tür ürünler de pahalı olmak zorundadır. Geleneksel Türk camcılığına baktığımız zaman, çeşmibülbüllerde gösterdiği, olağanüstü cam üretme yöntemi dışında, büyük ölçüde, camcılık tekniğinden çok süslemecilik için daha uygun biçimlerin üretildiği görülür. Başarılı formlarının, seramik mirasının etkili olduğu görülmektedir. Anadolu uygarlığının, renkli, ışıklı, parlak ve soyut dünya görüşünün, sembolik bir çevre kurmaya yönelme anlayışının izleri görülmektedir. Cam sanatında da geleneksel Türk sanat ürünlerinin taşıdığı simgesel içerikler bulunmaktadır. Buna en güzel örnek, güvercin biçimindeki şişelerdir. Cam sanatın da Kuş çok işlenmiş bir konudur Askı Gelinin oturacağı yerin üstüne asılan süsler, Askı... Kalpakçılar başındaki hususi dükkânlardan ariyet kaldırılan ve düğün odasının münasip bir köşesine kurulan bir nevi dekor.39 Olarak tanımlansa da sadece gelin odalarında değil farklı alanlarda kullanılmıştır. Kişilerin saygınlıklarına göre değişik malzemelerden yapılan örnekleri bulunmaktadır Bardak ve Daldırmalar: Şeffaf, kristal, opal, renkli şeffaf camdan çeşitli örnekleri bulunmaktadır. Opal camdan süt rengi ve başka renklerde kulplu, çiçeklerle bezenmiş su bardakları, günlük kullanma için yapıldıklarından ötürü, zamanla kırılarak çok az bulunur hale gelmiştir. Kulplar, ibriklerdeki sıcak cam ekleme tekniği ile yapıştırılmıştır. Çeşitli biçimlerde

111 görülen, bardak gibi kullanılabilen ve daldırma adı verilen kulplu, bodur kupalar bulunmaktadır. Daldırmaların bazı örneklerinde kapak bulunmaktadır. Daha çok şerbet gibi geleneksel içecekleri tüketirken kullanılan kulplu bodur bardakların bezemesinde mineleme, yaldız ve kesme teknikleri kullanılmaktadır. Renksiz camdan, opal camlardaki gibi, kulplu, kapaklı ve kapaksız, yaldızla maydanoz ve kalp şekilleriyle bezemeli, genellikle tabakları da aynı desende bulunan, kupa ve bardaklar da vardır. Bu Beykoz kupalarında da kapaklar armut veya Mevlevi sikkesi biçiminde tutamaklarla süslüdür Baston Yürürken dayanmaya yarayan, ağaç veya metalden yapılan araç,40 olarak tanımlanmaktadır, fakat araştırmada yer alan örnek yeşil ve beyaz renkli cam kullanılarak çeşm-i bülbül tekniği ile yapılmıştır Çubuk (Karıştırma Çubuğu) Çubuk Değnek biçiminde ince, uzun ve sert olan şey41 olarak tanımlanmaktadır. Katalogda yer alan kırmız renkli ve şeffaf camdan yapılmış olan çubuk karlık ve benzeri kapların içerisinde bulunan malzemeyi karıştırmada kullanılmaktadır Gülabdanlar Beykozların en sık rastlanılan örnekleri gülabdanlardır. Beykozların, en çok görülen ve dolayısıyla en çok yapılmış oldukları inancı veren, gül suyu serpmeye özel yapılmış şişelerdir. Türklerde özellikle gülabdan denilen bu özel şekilli şişelere İran da genel bir ad (Gulab-paş) Kalenderi denmektedir. Şekil, desen ve renkleri çok değişen bu şişelerin ağızları dişi yivli yapılmış olup, burgu şeklinde yiv açılmış, ortası delikli emzik kapaklar takılmak suretiyle gülsuyunun serpilmesinde kullanılmaktadır. Üzerlerinde hiç tezyinat olmayan süt renginden, mavi, yeşil, kırmızı renklerin çeşitli tonlarına kadar, opal cam, şeffaf cam veya kristal olarak birçok ton ve boyda yapılmış gülabdan örnekleri bulunmaktadır

112 Gülabdanların üzerinde, meyve, çiçek resimleri, büyük, küçük geometrik şekiller, ay yıldız bulunmaktadır. Form itibariyle de büyük bir çeşitlilik göstermektedirler. Elma veya diğer meyve resimleriyle süslü olanları geometrik motiflileri daha az bulunmakta ve dolayısıyla daha değerli sayılmaktadır. Gülabdanların üzerindeki bezemeler diğer Beykozlar üzerinde de görülmektedir. Genellikle güvercin, kumru, ördek, v.b. biçiminde renkli cam ya da çeşitli renkte opal camdan yapılmış serpicilere rastlanılmaktadır. Bu dekoratif bibloların gülsuyu serpmekten başka bebek emziği, biberon olarak kullanıldığı rivayet edilmektedir.42 Kuşların, ( gaga, kuyruk ) nazik kısımları nedeniyle, hiç kırılmamış örneklerini bulabilmek zordur. Bunların hemen hepsinde bazı kırık ve noksanların bulunması İran da bir batıl inanışla açıklanmaktadır. Uzun yıllar boyunca daha iyi saklanamamış olmalarından dolayı gaga v.b. yerlerinin kırılmış olmaları büyük bir ihtimal olsa da, ilgiye değer olması nedeniyle bu batıl inanışlar süregelmektedir. Feth Ali Şah devrinde her kızın çeyizinde gülabdan, ibrik, şükufedan v.b. arasında kuş şeklindeki gülsuyu serpmeye yarayan şişelerden de bulunması şartmış. Damat, evlendiği gece, eline gülsuyu dökülen kuşun bir tarafını kırar, bu suretle, yeni kurulan yuvaya nazar değmesini önlemek istermiş... Diğer bir rivayete göre de kıymetli bir biblo olan bu kuşların kusursuz şekilde saklanması günahmış, onlara kutsallık verilmediğini, bir çeşit totem veya fetiş gibi saklanmadıklarını ispat etmek için kasten kırmak adetmiş. Baş ve kuyruğu sarı madenle tamamlanmış bir örneği Etnografya Müzesi'nde görülmektedir. 43 Kuş Biçimli Gülabdanlar: Bağımsızlık, dokunulmamışlık, kutsallık, iyilik gibi pek çok özellik, kuş biçiminde simgeleştirilmiştir. Kuş biçimli şişeler böyle amaçlarla yüklüdür. 44 Üstelik bu kuş şişelerin camcılık yöntemi yönünden karmaşıktır ancak çok deneyimli ustalar tarafından yapılabilinmektedir. Beykoz camcılığında kullanılan cam formülünü bilemiyoruz. Ama örneklere bakınca bu camın düşük ısılarda çalışılan ve uzun süre akıcılığını koruyan, yani zor biçimleri 42 Bayramoğlu, F., Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri, Ankara 1996, s Bayramoğlu, F., A. g. e. s Küçükerman, Ö., Cam Sanatı Ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler, Ankara, 1985, s

113 elde etmeye uygun bir kompozisyon olması gerektiği anlaşılmaktadır.45 Kuş biçimli koku veya kolonya şişeleri tipik örneklerdir. Geleneksel biçimi, renklendirilmesi, desenlendirilip süslenmesi ve cam tarihinin zor üretilebilen ve üreticisinin kişisel ustalığını ve izlerini yansıtan, üreticisinin üslubunu ortaya koyması bakımından önemli cam eser örneklerindendir. Kokular, kokulu sular Türk geleneğinde de yaygındır. Cam kaplar da buna uygun bir tamamlayıcı olmuştur. Üstelik cam, diğer malzemelere göre kimyasal bakımdan nötr olup, içine konulan malzemeyi etkilemediği için, önemli bir tercih nedeni olmuştur. Özellikle gülsuyu şişesi olarak yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Gülsuyu, sadece gülün suyu olmaktan çok, simgesel özellikler taşıdığı için gülsuyu kapları da birer simge özelliği taşımaktadır. Normal gülabdan biçiminden ve kuşlardan başka, dekoratif amaçlı beyaz ve renkli opal camdan fıçı ve eski piştov tabancalarına benzeyen gülsuyu serpicilerinin yapıldığı da görülmektedir. Fıçıların ve piştovların, kuşlar gibi tam ve kırıksız olanları bulunmamaktadır. Piştov biçimindeki gülabdanlar, hem süt, hem koyu mavi opal camdan, hem de saydam renkli camdan yapılmış olarak görülmektedir. Şişe cam koleksiyonuna ait fotoğraf arşivinde, Topkapı sarayı envanter defterlerinde ve Vedat Nedim Tör müzesi yayınlarına ait sergi kataloglarında( özel koleksiyonlardan ödünç alınarak oluşturulan sergi 1997) fotoğrafları bulunmaktadır İbrikler Beykoz ürünlerinin bol bulunan, hasar görmeleri daha kolay oldukları için daha kıymetli sayılan ikinci yaygın şekli, kulplu ve emzikli ibrik biçimindeki gül suyu serpicileridir. İbrikler desen ve renkleri bakımından gülabdanlar ile benzerlik göstermektedir. Opal camdan yapılan Beykoz işi ibrikler et kalınlığı bakımından daha ince oluşları, ışığa gösterilince kırmızı bir ışık vermeleri, kulplarının gövdeye yapıştırılış tarzları ile başka ülkelerde yapılan benzerlerinden ayrılmalarında kolaylık sağlamaktadır. İbrik, daldırma, şamdan v.b. gibi iki parçadan oluşan cam eşyaların içinde veya altında bazen Latin harfli rakamlara rastlanmaktadır. İbrikler elle yapıldıkları için ağızları çeşitli genişlikte olduğundan, her ibriğin kapağının da birlikte 45 Cam dekor uzmanı Gülsen Soysal ile 26 Aralık 2006 tarihinde İstanbul-Kartaldaki Decorium mağazalarına ait atölyede yapılan mülakattan 101

114 yapılması gerekmektedir. Hangi kapağın hangi ibriğe ait olduğunu kolaylıkla anlayabilmek için, ikisine de aynı numaranın konması gerekmektedir. İbrik ile kapak numarasının aynı olması orijinal olduğunu netleştirmektedir. Bazı ibrik ve kapaklarda nadiren Arapça rakamlara rastlansa da genellikle numaralı ibriklerde Fransızca rakamlarının bulunması ibriklerin Beykoz değil, Avrupa işi olabilecekleri ihtimalini düşündürmektedir. Beykoz işi olduğu kesin olan gülabdan ve vazolardaki motif ve renklerin tıpatıp aynı motiflerle opal camdan yapılmış bulunan ibriklerde de öyle Fransızca numaraların bulunuşu Beykoz imalathanelerinde çalışan İtalyan veya Fransız ustaların son kontrollerde kullanış kolaylığını temin için koymuş olduklarıdır. Fransızca numaralar, yurt dışına ihraç edilen ibriklere konulmuştur Leğen ve ibrikler Gülsuyu serpmekte kullanıldığı söylenen, küçük boydaki ibriklerin dışında, büyük boyda ve üretildiği dönemde abdest almakta kullanılan belli boylardaki leğenleriyle birlikte yapılmış olan ibrikler, daha çok kristalden, koyu mavi ya da renksiz camdan gül, maydanoz v.b. bezemelerle süslü örnekleri bulunmaktadır. Opal camdan yapılmış su saklama kabı olarak kullanılacak ölçüde leğen-ibrik örnekleri bulunmamaktadır Karlıklar, Kandil, Sürahiler, Sürahi, İçecek koymaya yarar, cam, plastik vb.nden yapılan kap 46 Türk cam sanatında genellikle kristal, şeffaf ve şeffaf renkli cam kullanılarak yapılmıştır; renksiz camdan olanlarına ve çeşm-i bülbül türlerine daha çok rastlanmaktadır. Sürahilerin boyunları dar, karlıklar da sürahiler gibi daha çok saydam cam ve çeşm-i bülbüldendir. Kandil, İçinde sıvı bir yağ ve fitil bulunan kaptan oluşmuş aydınlatma aracı 47 olarak tanımlanmaktadır. Katalogda yer alan kırmızı renkli şeffaf cam ile yapılan kandilin asmada kullanılmak üzere üç adet kulpu bulunmaktadır. Bezemesinde gümüş ile bitkisel motifli kabartma yapılmıştır. Asmada genelde zincir kullanılmakta olup örneğin zinciri

115 üzerinde bulunmamaktadır. Kandillerin çeşm-i bülbül tekniği ile yapılanları da bulunmaktadır. Karlık, Dışı hasır örgüsüyle kaplı, içinde kar veya buz koymak için bölmesi bulunan, soğutucu olarak kullanılan büyük şişe 48. Olarak tanımlanmaktadır katalogda yer alan örnek hasır kaplı değildir örneğin özelliği haznesinde bulunan metal ile çevrelenmiş deliktir. Katalogda yer alan örneklerde olduğu gibi değişik metal aksesuarlarla zenginleştirilmişlerdir. Karlıklar şerbet gibi içeceklerin kar ile karıştırılıp soğuk tüketilmesi amacıyla kullanılmaktadır karın bölgelerinde bulunan deliklerden içerisinde yer alan içecek karıştırılabilmekte ve kar ilave edilebilmektedir. Bu işlem için yine camdan yapılmış karıştırma çubukları kullanılmaktadır Kâse, Tabaklar Kâse, Cam, çini, toprak vb.nden yapılmış derince çanak 49 Kâseler yapıldıkları cam türü, biçim ve bezemeleri ile çok çeşitlidir. Kapaklı Kâseler Cam veya opal camdan renksiz ve türlü renkte yapılmış, çeşitli boy ve biçimde olanları vardır. Çorba kâsesi gibi büyük olanları ise genellikle renksiz cam, ya da kristaldendir. Bunların genellikle bir Mevlevi şeyhi külahı ile tutulan kapakları bulunmaktadır. Katalogda yer alan örnekler şeffaf cam kullanılarak yapılmıştır. Bezemelerinde kesme tekniği ve yaldız tekniği ile birlikte kullanılmıştır. Cam boyası ile bezeme yapılan kâsede ise eşkenar dörtgenler ve yaldız kullanılarak yapılan stilize gül motifleri bulunmaktadır. Kulplu Kâseler, Aşurelikler Kapaklı kâselerin büyük bardaklara veya büyük daldırmalara benzeyen kulpluları da hem cam, hem opal camdan türlü renk ve bezemelerle yapılmıştır. Bu kulplu ve kapaklı büyük boy daldırmaların daha çok aşure yemek için kullanılmış oldukları bilinmektedir. Aynı zamanda sürahi biçimde olup aşurelik olarak tabir edilen kaplar da bulunmaktadır. Küçük Tas ve Kâseler

116 Türlü renk, desen ve boyda derin veya yayvan opal cam taslar, kâseler, tabakları ile birlikte daha tam sayılmaktadır. Katalogda değişik biçim ve renkte çok sayıda kâse ve tabak örneği bulunmaktadır. Çeşm-i bülbül tekniği ile yapılan örnekleri bulunmaktadır. Tabaklar kâselerle bir bütün halinde çeş-i bülbül tekniği ile yapılabildiği gibi opal camdan yapılmış, mineleme ve yaldız tekniği ile bezenmiş örnekleri de bulunmaktadır. Bezemelerinde genellikle bitkisel motifler kullanılmıştır Laledanlar Türk camcılığının ilginç örneklerindendir. Az sayıda çiçeğin konması ve dengede kalması için bu camlar daima uzun boyunlu geniş ve alçak gövdeli biçimde yapılmıştır. Bu yüzden laledanlar dengeye dayalı ve değişmez biçim almışlardır. Ayrıca böyle bir biçim, camcılık tekniği açısından kolay üretilmektedir. Boyun kısmı dar ve uzun, taban ile gövdenin birleştiği kısım geniş olarak yapılmaktadır. Aslı laleden olan ve şükufedan (çiçeklik) da denilen vazolar, tek bir lale konulabilecek kadar ince olanlarından çeşitli boylara kadar mevcuttur. Laledanların renk, şekil, boyut ve desenleri çeşitlidir. Katalogda yer alan örnekler opal camdan yapılmıştır Mühür Bir kimsenin, bir kuruluşun adının veya unvanının tersine kazılı bulunduğu, metal, lastik vb. maddelerden yapılmış araç, damga, kaşe 50. Araştırmada yer alan mühür örneğinin tutma kısmı mavi ve beyaz renkli opal camlar ile şeffaf cam kullanılarak çeş-i bülbül tekniği ile yapılmıştır. Topkapı Sarayı müzesinin envanter kayıtlarından cam sanatı için farklı bir örnek olduğu düşüncesiyle fotoğraftan çekim yapılarak katalogda yer verilmiştir. Mühür ün kazındığı kısım ve cam birleştirilmiştir Nargile Şişeleri Tömbeki denilen bir cins tütünün dumanının sudan geçirilerek içilmesini sağlayan araç 51 Opal camdan ve şeffaf camdan yapılan örnekleri bulunmaktadır. Opal camdan yapılanlar boyut olarak küçük olup gülabdanı çağrıştırmaktadır. Şeffaf türlerinin

117 üzerinde kesme tekniği, yaldızlama ve cam boyama tekniği ile bezemeler yapılmaktadır. Opal çeşitlerinde de yaldız ve cam boyaları ile bezeme yapılmaktadır. Şehir müzesine ait nargile şişesi örneğinde küçük ölçüde kumlama ( buzlama ) ve sıcak cam ekleme tekniği ile küçük pençler yapılmıştır Şekerlikler ( sakızlık, yumurtalık) Şekerlik, şeker konulan kap olarak bilinse de Türk cam sanatı ürünleri arasında bir evin çeşitli ihtiyaçlarına cevap veren gündelik küçük ve büyük kap olarak yapılmış olduğu görülmektedir. Beykozların yapıldığı dönemde tuz, kesme, kırma şeker, şekerleme, reçel v.b malzemeleri koymak üzere, çeşitli boy, biçim, renk ve desende yapılmış eşyalardır. Şekerliklerden başka yumurtalık, sakızlık, sütlük v.b. gibi eşyanın yapılmış olması birçok çeşit imalatta bulunulduğu düşüncesini ortaya koymaktadır. Bu kaplar özellikle armut, palamut v.b. şeklinde ya da kavuk ve sikke biçimindeki kapak saplarıyla dikkat çekmektedir. Bezemelerinde kullanılan süsleme teknikleri, motif ve desenleriyle Türk zevkine hitap etmiş örneklerdir. Katalogda yer alan opal ve şeffaf renkli cam kullanılarak yapılan örneklerin bezemesinde yaldız ve mineleme tekniği kullanılmıştır, sadece yaldız kullanılan örneklerde bulunmaktadır. Şeffaf cam kullanılarak yapılan örneklerin bezemesinde yaldız ve kesme tekniği kullanılmaktadır Şişeler (Kavanozlar) Sürahilerden farklı üzerleri yaldız bezeme, kesme tekniği ve küçük mineleme örnekleri ile süslü büyük boyutlu saydam ve renksiz cam şişeler Beykoz imalatı arasında çeşitli ihtiyaçlar için kullanıldıklarından sayıca fazladırlar. Opal camdan yapılmış mineleme tekniği ile bezenmiş küçük boyutlu örnekleri de bulunmaktadır. Şişelerin boyunları genellikle dar yapılmıştır. Ağızlarını kapatmak için tıpa yâda kapakları bulunmaktadır. Kavanozlar yüzey süslemeleri bakımından şişelere benzemektedir fakat boyun ve ağız kısımları daha geniş yapılmıştır. Kavanozların yapımında genellikle şeffaf cam kullanılmıştır Tuzluk İçine tuz konulan kapaklı kap olduğu gibi birkaç çeşit baharatın yan yana katıldığı objelere verilen addır. Müzelerde ve özel koleksiyonlarda rastlanan örnekler opal camdan olup mineleme tekniği ile bezenmiştir. Akıtmalı (kapaklı) tuzlukların kapakları 105

118 değişik metallerden yapılmıştır. Baharatların birlikte konulduğu baharatlık olarak da nitelendirilebilecek olan tuzlukların kapakları gövde malzemesiyle genellikle aynıdır Vazo Çiçek koymak için kullanılan, cam, toprak, porselen, maden vb. maddelerden ve çeşitli madenlerden yapılan, türlü boyut ve biçimlerde olabilen derin kap. Beykoz camlarında genellikle opal cam ve renkli şeffaf cam kullanılarak yapılan örnekleri bulunmaktadır. üzerleri mineleme tekniği ve yaldız tekniği ile bezenen vazo örneklerine rastlanmaktadır. Vazolar genellikle iki parçadan yapılmış olup taban ve gövde kısımları sıcak cam ekleme (kaynaştırma) tekniği ile birleştirilmiştir. Vazoların ağzı geniş, boyunları dar, gövdeleri şişkin, tabanları yassıdır İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerde Uygulanan Teknikler Yapılan araştırmada incelenen ürünlerin üfleme, kalıplama ve savurma teknikleri kullanılarak şekillendirildikleri görülmüştür Üfleme Tekniği Kalıp kullanılmadan yapılan üflemede piponun ucu kızıncaya kadar ısıtılır. Sonra suda biraz soğutularak ucuna potadan cam alınır. Pipo uygun hızla döndürülerek akması önlenerek potadan dışarı alınır. Devamlı döndürülerek götürüldüğü işleme masasında yuvarlanarak şekillendirilir. Sıvı durumdaki cam biraz soğuyup akıcılığı azalınca borunun diğer ucundan yavaşça üflenirse henüz yumuşak olan cam balon biçimini almaya başlar. Yumuşaklığını koruyan cam akmaması için döndürülerek üfleme işlemine devam edilir. Kısa bir süre sonra cam soğur, akıcılığını kaybeder ve katılaşmaya başlar bu küçük küre, üfleme ile yapılacak üretimin ilk adımını oluşturmaktadır.. Elde edilen küre, yapılmak istenilen forma uygun olarak tekrar potada ergimiş camın içine daldırarak çevresine daha büyük bir cam kütlesi sarılır. İstenilen şekil elde dildiğinde ucunda bir parça erimiş cam bulunan noble kabın dibine yapıştırılır ve pipodan ayrılır. Meydana gelen delik işlenerek ağız haline getirilir. Daha sonra cam noblede ayrılır ve tavlanır. Bu yolu kullanarak biçimlendirilen bütün camlar üfleme tekniği ile yapılmış olarak isimlendirilmektedir, kalıp kullanılmadığı için yapılan ürünlerin tümü değişik ölçülerdedir. 106

119 Kalıplama Tekniği Cam üretiminde değişik kalıp teknikleri kullanılmıştır. Kalıp içinde hareketli üfleme Kalıp içinde sabit üfleme Her iki yolda elde edilen ürünler arasındaki en büyük fark, kalıp içinde döndürülerek üflenen camların yüzeylerinin parlak olmasıdır. Çünkü kalıbın içindeki cam sürekli olarak dönmekte ve kalıbın yüzeyindeki doku biçimini almaktan kurtulmaktadır. Eğer çok özenle hazırlanıp, parlatılmış kalıp kullanılırsa, camın dış yüzeyinde, pürüzsüz ve parlak bir görünüş elde edilebilinmektedir. Çok iyi olmayan, ya da zamanla aşınmış bir kalıp kullanıldığında, cam üzerinde dönme yönünde kalıp izleri görülür. Üfleme çubuğunun ucundaki cam eriyiğinin pişmiş toprak, taş yâda ahşaptan yapılmış kalıp içinde üflenerek biçimlendirilir. Kalıplar yapılmak istenen esere göre iki veya daha çok parçalı olmaktadır. Bu nedenle bazen camların birleşme yerlerinde çapaklar oluşur. Üfleme sırasında piponun ucundaki cam kalıp içine indirilir ve bütün kalıbı kaplayıncaya kadar şişirilirdi. Bu, süslemeye negatif bir yorum katmaktadır. Bu sırada camın sıcaklığı yaklaşık 1000 C kadardır. Birkaç saniye süren işlem sırasında özellikle ahşap kalıplar yanmasın diye ıslatılırdı. Kalıba üfleme tekniği çok kısa sürede üretimi sağlar. Kalıba üfleme tekniği ile çok kısa sürede yapılan ve seri üretime geçilerek yaygınlaşan camın, böylece halka inmesi de sağlanmıştır. Üfleme tekniğiyle yapılan eserler üzerinde çoğu kez renkli motifler yer alır. Kalıp içine sabit üfleme, genellikle köşeli ya da dönemeyecek biçimdeki camların üretiminde kullanılır. Bu durumda hem kalıbın açılması gereken parçaların izleri camın üzerinde görülür, hem de yumuşak cam kabın içinde soğuduğu için kalıbın iç yüzündeki doku dış yüzeye yansımaktadır. Kulp, taban, akıtma gibi sonradan eklenmesi gereken kısımlar sıcak cam ekleme tekniği kullanılarak gövdeye eklenmektedir. Elde edilen ürünlerin bezemesinde genellikle yaldız, mineleme ve kesme tekniği kullanılmıştır Yaldız Tekniği Cam ürünlerde metallerin verdiği parlak görünümden faydalanılmaktadır Beykoz işlerinde çeşm-i bülbüller dışında tüm işlerde yaldız kullanılmaktadır. Renkli ve opal camlarda mineleme tekniği ile birlikte kullanılırken şeffaf camlarda kesme tekniği ile 107

120 birlikte çok sık kullanılmıştır. Ürün yüzeyindeki belli başlı bölgeler metalik şeritler halinde süslenebilirler. Bu tür bir uygulama için öncelikle uygun kimyasal çözeltinin hazırlanması ve fırça ile tatbik edilmesi gerekir. Ayrıca yüzeyde istenilen yerlerin bu metallerle (altın, gümüş, bakır, platin) kaplanabilmesi de mümkündür. Altın, civa veya altınla bal karışımı fırça ile cam yüzeyine sürülerek boyama yapılır. Daha sonra mineden daha düşük bir ısıda fırınlanır. Bu ısı civanın veya balın altını bırakmasına neden olur. Böylece motifler sabitleşir. Cıva yerine kullanılan bal renklerin daha mat bir görünüme sahip olmalarına neden olur. Eğer cam malzeme fırında çok ısıtılırsa yaldızlar yanar. Soğuk yaldızlama denen bir tip de fırınlanmadan yapılır. Burada altın, cam üzerine sürülerek kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra üzeri beziryağıyla kaplanır. Soğuk yaldızlama elle kazınarak çıkar Kesme Tekniği Dört aşamada sonuçlanan kesme tekniği ile bezeme genellikle şeffaf camlarda kullanılmıştır. Kesme tekniği ile birlikte yaldızda kullanılmaktadır. Kesme tekniğini uygularken ilk işlem işaretlemedir; kesilecek yüzey terebentin yâda kırmızı kurşunla çizilir. Daha sonra aşındırıcı olarak ıslak, ince kumla kaplı döner demir çarkla kabaca U veya V şeklinde kesilerek pürüzlenir. Üçüncü aşamada kabaca kesilmiş yüzey zımpara veya ince kumla kaplı, bakır yâda kumtaşı çark kullanılarak pürüzleri giderilip, düzgünleştirilir. Son aşamada keçeli çark kullanılarak yâda macuna batırılarak parlatma yapılır Mineleme Tekniği Bu teknik genellikle opal camlarda bitkisel motifler kullanılarak uygulanmaktadır. Kullanılan boya malzeme bakımından camdır.52 Renkler soğuk boyama ile yapılır. Ancak burada cam malzeme özel fırınlarda düşük ısıda tekrar fırınlanır. Eser ortaya çıktıktan ve soğuduktan sonra yapılan minelemede üç temel unsur vardır. Metalik tozlar, eritici öz, yağ ve su, bu teknikte cam yüzeyine önce konturlar çizilir ve fırınlanır. Renkler boyandıktan sonra düşük ısıda yeniden fırınlanarak boyanın cam yüzeyine yapıştırılması sağlanır. Bu şekilde yapıla boyamada renkler yüzyıllarca zarar görmeden 52 Küçükerman, Ö., Cam Sanatı Ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler, Ankara, 1985, s

121 cam malzeme üzerinde kalabilmektedir. Kolay ve emin uygulanan bir teknik olduğu için yaygın olarak kullanılmıştır Kumlama ( Buzlama ) Tekniği Temel ilke camın yüzeyinde aşındırma yapmaktır. Aşındırılan yüzey, matlaşır ve ışık geçirme özelliği azalır. Camın parlaklığı içinde ilginç bir görüntü oluşur. Tekniğine göre, ışık yansıtıcı küçük kristalli yüzeyler oluşur. Kumlama, kopartma, kesme ve asitle yapılan aşındırmalar, camın parlak yüzeyindeki düzlüğü giderme yöntemine dayalıdır. Bu uygulama camcılık tekniğinden çok yüzey işlemedir Sıcak Cam Ekleme Tekniği Ürünün gövdesi olarak tanımladığımız kısmının tamamlanmasından sonra sap, akıtma taban gibi parçalarının eklenmesinde kullanılan bu teknikte gövde ve eklenecek parça ısıtılarak birbirine kaynaşması sağlanır. Tabanlı gülabdanların, şişelerin, ibriklerin, vazoların taban ve gövde birleşiminde, daldırma, sürahi, ibrik, şekerlik gibi eşyaların saplarını gövdelerine birleştirmede sıcak cam ekleme tekniği uygulanmaktadır Cam Çekme Tekniği Metal bir çubukla ocaktan alınan cam, ekseni etrafında çevrilmediği sürece akma eğilimindedir. Yere doğru sarkan camın ucundan başka bir aletle tutularak çekilmesi halinde, ana kütle soğuyana kadar uzayabilmektedir. Oluşan cam çubuğun uzunluğu ile kalınlığı, camın çekilme hızıyla ilgili olarak değişiklik göstermektedir. Cam hızlı çekilirse ince ve uzun bir şekil alacak, yavaş çekildiğinde ise kalın ve daha kısa çubuklar oluşacaktır. Cam çekme işlemi yeteri kadar büyük bir alanda gerçekleştirildiğinde, cam bir ip gibi metrelerce uzunlukta esneyerek şekillenebilmektedir. Çeşm-i bülbüllerde kullanılan renkli cam çubuklar cam çekme yöntemi ile yapılmaktadır. Aynı zamanda daldırma, sürahi, şekerlik, ibrik gibi eşyaların sapları cam çekme tekniği ile yapılmaktadır İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerde Kullanılan Malzemeler Şeffaf cam Kolay işlenen bu cam malzeme büyük boyutlu şişeler, tabaklar, leğen ve ibriklerin üretilmesine uygun olduğu için sık kullanılmıştır ve üretimde kolaylık sağlamıştır, Renksiz camlar, cam fırınları ve potaları çevresindeki sıcak üretim işlemleriyle 109

122 biçimlendirildikten sonra, kesme, kumlama, boyama ve altın yaldız gibi çeşitli soğuk işlem ve tekniklerle daha da zenginleştirilmişlerdir. Şeffaf camlarda mineleme tekniği ile bezeme tercih edilmemiştir. Genellikle kesme ve yaldız tekniği birlikte kullanılmıştır. Şeffaf camlarda yapılan bezemelerde yaldız ile yapılan maydanoz motifleri çok sık kullanılmıştır. Mineleme tekniği ile küçük kompozisyonların yer aldığı örneklerde bulunmaktadır Opal cam Türklerde Opal camlara bu isim kıymetli taşlardan olan opale benzerliğinden dolayı verilmiştir, Fransızlarda ise opalin diye anılan vazo, bardak v.b.objelere verilen genel isimdir.53 Opal cam teknik yönden, saydam camın çeşitli katkılar yardımıyla yarı geçirgen bir özellik kazanması ile elde edilmektedir. Katkıların oranı veya camın ergitilme süresi ile ilişkili teknik yorumlara bağlı olarak, camın yapısında oluşan kristallerin büyüklüğü, camın geçirgenliğini değiştirmektedir. Böylece opal cam oluşmaktadır. Ayrıca, bu opal camların yapısında kullanılan değişik katkı malzemelerinin etkisiyle, camlar ışığa tutulunca kırmızı ile koyu portakal arasında değişen renkler görülmektedir. Camın yapımında kullanılan kumun Kumboğazı kumunun kalitesinden dolayı böyle bir renk görüldüğü bilinmektedir.54 Opal cam kullanılarak yapılan renkli çalışmaların bezemesinde cam boyları ile yapılan mineleme tekniği ve altın yaldız kullanılarak yapılan yaldız tekniği birlikte kullanılmaktadır. Bezemelerde bitkisel motifler, geometrik motifler zaman zamanda sembolik ve yazılı bezemeler kullanılmaktadır Renkli cam Saydam camların hamurlarının renklendirilmesi ve özel renk potalarının hazırlanmasıyla ile üretilen camların teknik yönden, renksiz camlardan tek farkı renkli olmalarıdır. Beykoz camlarında genellikle kobalt mavisi, koyu mavi, kırmızı, menekşe gibi renkler kullanılmıştır Cam hamuru renkli olarak hazırlanan bu camlar da, tıpkı renksiz camlarda olduğu gibi, üretimin tamamlanmasından sonra çok çeşitli boyama, mine ve yaldız gibi birçok 53 Canav, Ü., Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul, 1985, s Bayramoğlu, F., Türk Cam Sanatı Ve Beykoz İşleri, Ankara, 1996, s

123 dekor işlemleriyle zenginleştirilmiştir. Renkli camlarda mineleme ve yaldız tekniği birlikte kullanılmaktadır bezeme motifleri genellikle bitkisel ve geometrik olup zaman zaman yazılı ve sembolik bezemelerde kullanılmaktadır. Mineleme tekniğinde kullanılan renkler genellikle zemin ile kontrast etki yapan renkler olmuştur Yaldız Cam ürünlerin dekorlanmasında metallerin verdiği parlak görünümden faydalanılmaktadır. Ürün yüzeyindeki belli başlı bölgeler metalik şeritler halinde süslenebilirler. Yaldız uygulaması için uygun kimyasal çözeltilerin hazırlanması ve fırça ile tatbik edilmesi gerekir. Yüzeyde istenilen kısımların metal çözeltilerle kaplanması mümkündür Boyalar (Mineleme) Yüzey işleme yöntemlerine ve bunların uygulamalarına baktığımız zaman, öncelikle renkli malzemelerle ve boyalarla yapılan örnekler görülmektedir. Bu renkli boyalar malzeme bakımından camdır. Bitmiş ürünün üzerine fırçayla veya diğer tekniklerle işlenir. Sonra, camlaşması için gereken ısılara kadar yükselen özel fırınlarda pişirilir. Ana yapı ile tek bir bütün olmaktadırlar. Türk cam sanatında mineleme tekniği kesme tekniği ile birlikte fazla kullanılmamaktadır genellikle opal cam yâda şeffaf renkli cam ile yapılmış eserlerin bezemesinde yaldız tekniği ile birlikte kullanılmaktadır İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerde Renk Özellikleri İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli dekoratif cam eserlerde kullanılan camları renkli camlar, opal camlar, şeffaf camlar ve çeşm-i bülbüller olarak sınıflandırabiliriz. Opal camlarda genelde kullanılan renk beyaz olmuştur, beyazın yanı sıra türkuaz, kobalt mavi ( lacivert )nadiren sarı ve kahverengi kullanılmıştır. Renklerin az olmasının sebebi renk veren yardımcı madde sıkıntısı gibi görülse de asıl sebep renkli camların üfleme de renklerinin değişmesi, tolerans göstermemesidir. Renkli şeffaf camlarda renk yelpazesi biraz daha geniştir kırmızı tonları, mürdüm, yeşil renginin tonları ve mavi rengin tonları kullanılmıştır. Opal cam yada renkli şeffaf cam kullanılarak yapılan eserlerin 55 Karasu, B., Ay, N., Cam Teknolojisi, Ankara, 2000, s

124 bezemesinde ana renge kontrast etki yapacak renkler tercih edilmiştir. Kullanılan bitkisel motiflere uyum sağlayacak renkler kullanılmıştır. Eserlerin tamamına yakınında altın sarısı (yaldız ) kullanılmıştır, çok sayıda eserde sadece yaldız kullanılarak yapılan bezeme örneği bulunmaktadır. Çizgisel ve geometrik motiflerin genellikle yaldız ile yapıldığı gözlenmektedir. Çeşm-i bülbüllerde kullanılan renkler yine renkli ve opal camların renkleri ile sınırlıdır, örneklerde yeşil, beyaz, mavi rengi tonları ve kırmızı renge rastlansa da çeşm-i bülbül denince akla ilk mavi tonları gelmektedir. Şeffaf camların bezemesinde de genellikle altın yaldız kullanıldığından sarı renk yaygındır İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserlerde Kompozisyon Özellikleri Şeffaf cam ile yapılan billur eşyalarda maydanoz adı verilen yaprak desenleri, saplı ve yapraklı gül kardelen gibi çiçek motifleri, ay yıldız, çapa, kalp, dairesel motifler, eş kenar dörtgenler, dalgalı ve kesikli çizgiler, taramalar kullanılmaktadır. Renkli Beykoz işi cam eşyalarda altın yaldız ve renkli cam boyaları kullanılarak çiçek ve yaprak motifleri, ay yıldız motifleri, geometrik formlar, çizgisel taramalar yapılmıştır. Opalin camlarda da altın yaldız ve cam boyaları ile yapılmış çeşitli süslemeler bulunmaktadır. Sadece altın yaldız ile bezenen örneklerde bulunmaktadır. Bezemelerde şeftali, elma gibi meyve motifleri, sıra hainde dizilmiş tekli çiçek motifleri yâda demetler, eşkenar dörtgen, daire gibi geometrik motifler, ay yıldız motifleri ve çizgisel taramalar kullanılmıştır. Beykoz işi cam eserlerin ayrılmaz parçası olan çeşm-i bülbüllerde ise tekniğin gerektirdiği çizgisel bezemeler vardır bezemeleri camın yapısıyla kaynaşmış şekilde bulunmaktadır. 112

125 4. DEGERLENDİRME VE SONUÇ Bu araştırmanın konusu; İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Cam Eserler dir. Bu çalışma ile İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli cam eserler tespit edilmeye çalışılmış, ulaşılabilinen örnekler arasından malzeme, teknik ve bezeme özelliklerinin ön plana çıktığı 60 adet örnekten oluşan katalog oluşturulmuştur. İstanbul da bulunan kişisel cam atölyeleri ve üretim atölyelerinde alan araştırması yapılarak cam şekillendirme ve süsleme teknikleri hakkında bilgiler alınmıştır. Katalogda yer alan cam eserlerde kullanılan teknikler atölyelerde ki çalışmalara göre tespit edilmiş ve gözlem fişleri hazırlanmıştır. Cam eserler diğer sanat eserleri gibi toplumların kültür zenginlikleri arasındadır. Kullanıldığı tarihi dönemlerden günümüze ulaşabilen örneklerin incelenmesi, bilgiler aktarması yönünden önemlidir. İnsanlar silis ve soda karışımıyla elde edilen yapay camı ilk olarak küçük boyutlarda mücevhersi görünümde camsı boncuklar yaparak bedenini süslemede kullanmıştır. Bu dönemde sıcak camı şekillendiremeyip potalarda kütleler halinde soğuyan camları soğuk cam şekillendirme tekniği ile kesici aletler kullanarak biçimlendirmeye de çalışmışlardır. İç kalıp tekniği ile içi boş cam kaplar yapılmaya başlandığında parfüm, gözyaşı, ilaç v.b. insan hayatında güzellik sağlık gibi önemli değerleri simgeleyen malzemelerin saklanmasında küçük boyutlu cam şişelerin kullanılması cama verilen önemi de ifade etmektedir. İnsanın hayatını kolaylaştıran ve estetik eşyalara karşı olan ilgisi, cam sanatında ürün çeşitliliğini arttırmıştır. İnsanlar camı inançlarına da ortak etmişlerdir, nazar inancı için birçok eşya kullanılmakla beraber en yaygın kullanılanı cam boncuklar olmuştur. Dekoratif ve kullanım eşyası olarak yapılan gülabdanlara kuş ve tabanca biçimi verilerek değişik anlamlar yüklenmeye çalışılmıştır. Kuş biçimi ile bağımsızlık, dokunulmamışlık, kutsallık, iyilik gibi pek çok özellik, kuş biçiminde simgeleştirilmiştir. 56 Dekoratif yönü de olan bu kuşların kusursuz şekilde saklanması günah kabul edilip, onlara kutsallık verilmediğini, bir çeşit totem veya fetiş gibi saklanmadıklarını ispat etmek için kasten kırmak adet edinildiğinden sağlam örnekleri ile karşılaşılmamaktadır. 56 Küçükerman, Ö., Cam Sanatı Ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler, Ankara, 1985, s

126 Müzelerde bulunan cam eserlerin birçoğu III. Selim in girişimleriyle başlayan Beykoz camcılığı diye adlandırılan döneme aittir. Beykoz camlarında camcılık açısından çok aşırı teknik değişiklikler yapılmamıştır. Beykoz atölyelerinde belli biçimler kolaylıkla elde edilmiş, daha sonra ise onu daha çok değerlendirecek yönde işlemler gerçekleştirilmiştir. Cam eserler bezemeleri ile cazip hale getirilmiştir. Bu amaçla olsa gerek yaldız vazgeçilmez süsleme malzemesi olmuştur. Cam üretiminde en kolay elde edilen biçim olan küre üfleme ile elde edildikten sonra, çeşitli işlemlerle, cama her türlü biçim verilmektedir. Cam ustaları, cam üretimini elden geldiğince kolaylaştıran, fakat biçime kimlik veren ürünler vermişlerdir, gövde kulp, ayak, tabla ve kapakların yapımı için cam tekniğine çok uygun, elde edilmesi kolay olan yolları kullanmışlardır. Camcılıkta zor ve değişik biçimleri elde etmek, çok pahalı yatırımlar, araştırmalar, tesisler gerektirdiğinden basit teknikler kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; 11 adet tabak ve kâse, 8 adet şekerlik, 7 adet şişe ve kavanoz, 5er adet daldırma, ibrik ve sürahi, 4 adet vazo, 2 adet gülabdan, 2 adet nargile şişesi, 2 adet laledan, 1er adet askı, baston, karıştırma çubuğu, leğen ve ibrik, kandil, karlık, mühür ve tuzluk bulunmuştur. Yapım malzemesi olarak, 30 adet eserde opal cam, 14 adet eserde şeffaf cam, 8 adet eserde renkli şeffaf cam kullanılmıştır. 9 adet eser çeşm-i bülbül tekniği ile yapılmıştır. Eserlerin 31 tanesinde kalıba üfleme tekniği, 24 tanesinde serbest üfleme tekniği, 4 tanesinde kalıp ile şekillendirme ve 1 tanesinde de serbest cam şekillendirme tekniklerinden alet ile cam şekillendirme yöntemi kullanılmıştır. Eserlerde süsleme tekniği olarak kesme, yaldız, mineleme, filigranlı cam tekniği, buzlama, cam tozu ile bezeme, metal aksesuarlar ile bezeme ve sıcak cam şekillendirme teknikleri kullanılmıştır. Toplam 43 adet eserde yaldız tekniği kullanılmıştır. 32 adet eserde yaldız tekniği diğer süsleme teknikleri ile birlikte, 11 adet eserde ise sadece yaldız tekniği kullanılarak bezeme yapılmıştır. Toplam 26 adet eserde mineleme tekniği kullanılmıştır. Sadece 1 adet eserde mineleme tekniği yalnız kullanılmış 25 adet eserde mineleme ve yaldız tekniği birlikte kullanılmıştır. 23 adet üründe yaldız ve mineleme tekniği birlikte kullanılmıştır. 11 adet eserde kesme tekniği kullanılmıştır. Kesme tekniği kullanılan tüm eserlerde yaldız tekniği kullanılmıştır. Şeffaf cam ile yapılmış 1 eserde cam boyaları ile münhani kompozisyonuna yer verilmiştir. Sadece 1 adet eserde yaldız, kesme ve mineleme teknikleri birlikte kullanılmıştır. Bunun sebebi kesme tekniğinin 114

127 genellikle şeffaf camlarda uygulanıyor olması ve ışık geçirgenliğinin fazla olması nedeniyle mineleme tekniğinin şeffaf camlarda göze hoş gelmemesidir. 10 adet eserin bezemesinde filigranlı cam ya da çeşm-i bülbül tekniği kullanılmıştır. İki adet eserde yaldız, mineleme ve kesme teknikleri ile birlikte buzlama tekniği kullanılmıştır.1 adet eserde gümüş bitkisel bezeme kabartmalı aksesuarı olan eser bulunmaktadır. 1 adet eserde sıcak cam şekillendirme tekniğiyle yapılan süsleme ve diğer 1 adet eserde de cam tozu ile yapılan bezeme bulunmaktadır. Eserlerin bezemelerinde renk olarak 11 adet eserde sadece yaldız sarısı kullanılmıştır. 32 adet eserde cam boyası ile birlikte yaldız sarısı bulunmaktadır. Eserlerin çoğunluğunun opal camdan yapılmış olması beraberinde mineleme tekniğinin kullanımı arttırmıştır. Mineleme tekniği ile birlikte renk sayısı da artmaktadır. 23 adet eserde yeşil renk kullanılmıştır. 18 adet eserde mavi renk kullanılmıştır. Kırmızı ve pembe 16 eserde eşit sayıda kullanılmıştır. 11 eserde beyaz renk kullanılmıştır. Turuncu rengi 9 adet eserde kullanılmıştır. 7 adet eserde sarı ve 2 adet eserde de kahverengi kullanılmıştır. Eserlerin yapım malzemelerinin 14 ü şeffaf camdır. 27 eserde beyaz renk kullanılmıştır.7 adet eserde kobalt mavi, 5 er tane eserde de mavi renk ve turkuaz rengi kullanılmıştır. 4 adet eserde kırmızı renk ve birer adet eserde de mor ve yeşil renkleri kullanılmıştır. Eserlerin bezemelerinde 41 adet eserde geometrik formlar ve bitkisel motifler birlikte kullanılmıştır. 44 eserde bitkisel bezeme yapılıp sadece 3 tanesinde meyve motifi kullanılmıştır. 4 adet eserde sadece bitkisel motifler kullanılmıştır. 13 adet eserde ise sadece geometrik formlar kullanılmıştır. Geometrik bezemelerde, münhani(eğri)daire, eş kenar dörtgen, kalp, damla, yarım eğriler, ay- çok kollu yıldız, düz çizgi ve nokta formları ve filigranlı cam tekniğinin kaçınılmaz formu olan sarmal çizgiler kullanılmıştır. İki adet eserde yazılı bezeme yapılmış 1 eserde sadece yazılı bezeme kullanılırken diğer eserde rakamla sadece ayrıntı verilmiştir. 1 adet eserde bitkisel, geometrik, yazılı ve nesneli bezeme birlikte kullanılmıştır. Cam eserlerin satın alma, bağış ve nakil yoluyla müzelere kazandırıldığı öğrenilmiştir. Özel koleksiyonlarda bulunan cam eserlerin müzayedelerde satın alınarak, korunduğu ve sergilendiği görülmüştür. 115

128 Cam eserlerin kırılgan olmaları muhafaza edilmelerini zorlaştırmaktadır, bu zorluk nedeniyle zarar görmemiş cam eser bulmak ya da cam eserleri zarar görmeden saklamak çok zor bir iş olmaktadır. Gülabdanlar gülsuyu serpmede kullanılan, genellikle akıtması ve sapı olan ibrik biçiminde ya da emzikli diye tabir edilen bu şişelerin ağızları yivli yapılmış olup, burgu şeklinde yiv açılmış, ortası delikli emzik kapaklar takılmak suretiyle kullanılmaktadır. Gövdeleri serbest üfleme tekniği ile yapılan gülabdanların, tabanları sıcak cam ekleme tekniği ile birleştirilmektedir. Yaygın olan bu örneklerin yanı sıra Orta Doğu da da örneklerine rastlanan kuş biçimli gülabdanlarda mevcuttur. Kuş biçimli gülabdanların gövdeleri serbest üfleme tekniği ile yapılıp, kanat, kuyruk gibi kısımları sıcak cam ekleme tekniği ile eklenip alet ile şekillendirilmektedir. Aynı zamanda özel koleksiyonlarda tabanca biçimli örneklerde bulunmaktadır. (Bkz. Fotoğraf No:95) Katalogda bir adet şeffaf camdan yapılmış, bir adet de opal camdan yapılmış akıtması emzikli olan ve üç adet kuş biçimli gülabdan bulunmaktadır. (Bkz. Fotoğraf No: ) Süsleme malzemesi olarak cam boyası ve yaldız kullanılmıştır. Bitkisel motifler ve geometrik formlar ile bezeme yapılmıştır. Daldırmalar, bodur kulplu bardak olarak tanımlansalar da uzun ve kapaklı örnekleri de bulunmaktadır. Araştırmada bir adet şeffaf cam, iki adet opal cam ve üç adet renkli şeffaf cam kullanılarak yapılmış örnek bulunmaktadır. Bodur olanlarının gövdeleri konveks biçimli olup ağızları içe dönüktür. 57 Bezemelerinde bitkisel motifler ve geometrik formlar birlikte kullanılmıştır. İbrikler, opal cam kullanılarak yapılanları küçük boyda olup gül suyu serpmede kullanılmaktadır. Şeffaf cam kullanılarak yapılanlarının boyutları daha büyük olup su saklama kabı olarak kullanılmaktadır. (Bkz. Fotoğraf No:4) Serbest cam üfleme tekniği kullanılarak yapılan ibriklerin gövdeleri armudi biçimlidir. 58 Opal cam ile yapılanların bezemesinde mineleme tekniği ve yaldız tekniği, şeffaf cam ile yapılanların bezemesinde kesme tekniği ve yaldız tekniği birlikte kullanılmaktadır. 57 CANAV, Ü., Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul, CANAV, Ü., Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul,

129 Vazo, ibrik, daldırma gibi birden çok parçadan oluşan eserler sıcak cam ekleme tekniği ile birleştirilmiştir. İstanbul müzelerinde bulunan bezemeli cam eserlerin bezemeleri incelendiğinde bitkisel motiflerin ve geometrik formların çok sık kullanıldığı görülmektedir. Özellikle şeffaf cam kullanılarak yapılan eserlerde maydanozlu adı verilen, maydanoz yaprağı gibi ince yaprak motiflerinin yaldız ile yapıldığı bezemeli örneklerin sayısı oldukça fazladır. Türk el sanatları içerisinde yer alan cam sanatının kaybolmayan nitelikleri bulunmaktadır. Teknolojiye karşın bu üretim alanında el emeği, alın teri ve göz nuruyla çalışma yapan ustalara her zaman ihtiyaç duyulmaktadır. Üretim atölyelerinde, fabrikalarda üretimine geçilecek eşyanın kalıbı, usta ellerde şekil bulmaktadır. Cam sanatı değerini yitirmeyen, süreklilik gösteren el sanatlarımızdan olduğu gibi günümüzde tasarım yönünden de gelişme gösteren sanatımız durumundadır. Güzel sanatların tasarım ile ilgili bölümlerinde ve sanayide büyük gelişmeler yaşanmaktadır. Sanatsal anlamda ciddi yatırımların yapıldığı cam ocağı vakfı yerli ve yabancı sanatçıların çalışmalarına katkıda bulunmaktadır. Orta öğretim kurumlarında cam ile ilgili eğitim verilmekte olup daha yaygın hale gelmesi iş olanaklarına bağlıdır. Günümüzde cam sanayi, inşaat, otomotiv, meşrubat, gıda, beyaz eşya, mobilya, eczacılık, elektrik, elektronik gibi sektörlere girdi veren önemli bir sektördür. Değişen beğeni, istek ve değer yargıları doğrultusunda geleneksel cam eserler birer kültür ve sanat ürünü olarak geçmiş ile gelecek arasında bağ kurulması yönünden önem taşımaktadır. Cam eserler geçmişte olduğu gibi günümüzde de insanların vazgeçemediği nadide örnekleriyle kendini göstermektedirler. 117

130 CAM İLE İLGİLİ TERİMLER* Akışkanlaştırıcı: Cam ergitmesinin ilk kademelerinde düşük ergime derecesine sahip bileşikler oluşturulabilen ve ergime sıcaklığı yüksek malzemelerin ergimesini kolaylaştıran maddeler, flaks. Aletle Şekillendirme: Yapıtın bir alet kullanılarak (kıskaç, maşa ya da kerpeten) şekillendirilmesidir. Kimi zaman kabın boyun kısmında görülen izler, yapıtın buradan aletle tutulduğunu göstermektedir. Alkali: Sodyum, potasyum gibi oksitler. Ampul: Camdan yapılmış, içinde ışımayı sağlayan metalik tel bulunan ürün. Aşınma: Bu gün birçok antik camda gözlenen irrizeli yüzeyler, üretim sırasında meydana gelmediği gibi, istenerek de yapılmamıştır. Bu yüzeyler dış etkenlerin neden olduğu aşınmadan meydana gelmektedir. İlerleyen yıllarla birlikte camın bileşimi bozulmakta ve camın yüzeyinin pul pul dökülmesine ve irrizeli bir görünüm almasına neden olan kimyasal bir tabaka oluşmaktadır. Bu tabaka eserin hem orijinal rengini ve şeffaflığını örtmekte, hem de dekoratif unsurlarını kapamaktadır. Hatta bazı aşırı durumlarda, tüm eseri örttüğü bile görülebilmektedir. Bununla birlikte, tüm antik cam eserlerde bu aşınma tabakası oluşmamıştır. Aşınma, eserin bazı toprak tipleri, ıslaklık ve ani ısı ile nem değişikliklerine maruz kaldığı durumlarda meydana gelmektedir. Ateşle Parlatma: Cam kabın ağız kenarı ve dış yüzeylerindeki pürüzler ve çapakların giderilmesi için yapılan son ısıtma işlemidir. Balmumu Döküm Tekniği: Önce iç kalıbın üzerinin sıcak balmumu ile kaplanması, işlenmiş balmumu üzerine dış kalıbın kapatılması, bu oluşumun ısıtılarak boşaltma deliğinden balmumunun akmasının sağlanması ve boşalan iki kalıp arasına küçük cam kırıklarının doldurulması işlemidir. Kalıp sonradan ısıtılır ve içindeki cam kırıklarının sıcakta eriyerek kalıp biçimini alması sağlanır. Baston: Yürürken dayanmaya yarayan, ağaç veya metalden yapılan araç, araştırmada camdan yapılan örneğine rastlanmıştır. Beyzi: Oval Bezeme: Cam kapların, renkli ve düz lif ile sarılarak ya da serpme, sıçratma, çark kesme-torna kesme, sıkıştırma, kafesleme, çukurlaştırma, boyama gibi yöntemlerle süslenmesidir. Bor Cam: Cam ağını bor oksitin oluşturduğu cam. Boraks: Na2B407.10H20. Boru Biçimli Taban Halkası: İçe itilmiş bir çeşit tabandır. Taban halkası boru biçimlidir. Boş Kalıp: Boşluklu cam ürünlerin eldesinde ilk şekillerin verildiği metal kalıp. Cam İpliği: Küçük bir hamurdan çekilmiş ince cam lif sarılarak yapılmış süsleme tekniğidir. İnce olanları yılan teli, kalın olanları yay diye tanımlanır. Serbest üfleme tekniği ile üretilmiş kaplara daha çekici görünüm veren bir süsleme tekniğidir. Genellikle kapla zıt renkli ince cam lifleri ile uygulanır. Cam İşleme: Özgün biçimlerde üretilmiş cam eşyaların üzerinin klasik motifler ile süslenmesi. Cam Seramik: Kısmen kristalleştirilmiş cam. 118

131 Cam Yünü: Fiber çekimi esnasında sıcak buhar püskürtülerek oluşturulan yündür. Cam: Alkali metallerle, toprak alkali ya da ağır metallerin silikatlarının eritilmiş karışımından oluşan, sert, biçimsiz, kırılgan kristalleşmeden hızlıca soğutulan aşırı soğumuş sıvı, saydam nesne. (Katkı özdekleriyle, ayrı amaçlarda kullanılacak türleri yapılır.) Cameo: Yapıtın cam yüzeyi üzerine değişik renkli cam tabakasının üflenerek tutturulması ve daha sonra tıraşlanması ile yapılan kabartma resimdir. Çalışma aralığı: Cam ürünlerinin şekillendirildiği ,6 Pas viskozite değerine karşılık gelen sıcaklık aralığı. Daldırma: Cam veya seramikten yapılmış bir çeşit kulplu kap. Debitöz: Fourcault yönteminde, çekilen camın yüzey düzgünlüğünü sağlamak üzere cam eriyiği üzerine konan, kilden yapılmış yüzer blok. Deformasyon noktası: 1013,5 Pas viskoziteye eş değer sıcaklık değeri. Devitrifikasyon: Camın kristalleşmesi. Dolomit: MgC03. CaC03 minerali. Döküm Tekniği: Sıcak cam hamurunun bir iç veya dış kalıp üzerinde şekillendirilmesidir. Açık kaplar için kalıba döküm, kapalı kaplar için balmumu akıtma tekniği uygulanır. Düz cam: Levha cam, yüzer cam, haddelenmiş cam ve pencere cam grubuna verilen genel ad. Düzleştirmek: Yumuşatılmış camın, çoğunlukla kabın bir kenarına ilave edilmiş olan cam ipliği bezemenin düzleştirilmesi amacıyla, düz bir yüzey üzerinde yuvarlanması işlemidir. Emaye: Metal yüzeylerin ince camsı bir tabakayla kaplanması sonucu elde edilen üründür. Ergime Sıcaklığı: Viskozitenin 102 P değerine karşılık gelen sıcaklık. Bu sıcaklıkta cam akışkandır. Fiber: Ergimiş camın belli bir açıklıktan akıtılması sonucu boşluklu ya da boşluksuz üretilen, çapları küçük cam çubuklar. Firit: Cam eriyiğinin direkt suya boşaltılarak soğutulmasıyla elde edilen cam. Flaks: Akışkanlaştırıcı. Folyo: ince metal tabaka, varak. Güvenlik Camı: Camın tokluğunu artırmak için birden fazla cam tabakasının arasına polimer konularak hazırlanan cam, tabakalı cam, temperlenmiş cam, telli cam. Harman: Uygun ham maddelerden oluşturulan karışım. Hare: Bazı nesne, canlı, göz vb.nde dalgalanır gibi görünen parlak çizgiler, meneviş, dalgır Hokka: Metal, cam veya topraktan yapılmış, içine mürekkep konulan küçük kap. İç Çatlak: Kabın soğuması sırasında oluşan çatlaklardır. 119

132 İç Gerilme: Camın içerisinde özellikle yetersiz tavlama, farklı sıcaklık bölgesi ya da safsızlıklardan kaynaklanan çekme veya basma türündeki gerilme. İç Kalıplama Tekniği: Kum-kalıp, kum-maça tekniği de denir. Çubuğun ucundaki beze sarılı kum kalıp erimiş cam dolu potaya batırılır ya da sıcak pudra şeklindeki cam tozu üzerinde yuvarlanır ya da bir aletle kalıp üzerine cam hamuru sürülür. Erimiş cam topağı sert bir yüzey üzerinde seri olarak yuvarlanarak cam çeperine istenilen incelik ve biçim verilir. Ana gövde yine ısıtılarak ağız, kulplar ve kaide eklenir. Bezeme için çeşitli renklerdeki cam lifleri kabın etrafına sarılır ve sonra taranır. Son aşamada çubuk, cam yapıttan sökülür ve kabın içindeki kalıbı oluşturan kum ya da kil boşaltılır. İç Kalıplama Yöntemi Bilinen en eski cam üretim yöntemidir. Metal bir çubuğun ucuna şekillendirilerek tutturulmuş kil bir çekirdeğin üzerine eritilmiş cam dökülerek küçük kaplar üretilmiştir. Cama istenilen şekil verildikten sonra, metal çubuk çıkarılmakta ve kap soğumaya bırakılmaktadır (derece derece soğumasına dikkat edilir). Kap soğuduktan sonra kilden yapılmış çekirdek kalıp kazılarak yok edilir İçe İtilmiş Taban: Bir toprak cam hamurunun üflenerek kabın içine itilmesiyle oluşan taban halkasıdır. İrrizasyon: Cam yüzeyinin değişik renkler alarak aşınmasıdır. Önce bulanık parçalar, sonra ilerlemiş safhada pul pul parçalar şeklindeki dökülmeler olur. Sonuçta kap toz haline gelerek dağılır. İsli İşlem: Tavlama, temperleme, kristalleştirme gibi işlemler. Kabarcık: Üretim sırasında cam içerisinde kalan fazların oluşturduğu baloncuk, hatadır. Kakma: Oyma. Kalıba Döküm: Bu yöntem, camın daha önceden hazırlanmış bir iç veya dış kalıp üzerinde şekillendirilmesidir. Bu yöntemin kullanılmasıyla, üretilmiş olan ilk örnekler, çubuklardan elde edilmiş renkli ve ince cam parçalarının bir araya getirilmesiyle yapılmış mozaik cam kaplardır. Demir Çağı'nda tek renkli yarı şeffaf ve renksiz camların daha çok talep edilmesiyle birlikte açık kapların üretilmesi için daha kolay bir yöntem denenmiştir. Bu yöntem sıcak camın bir kalıp üzerine dökülmesidir. Kapalı kaplar ise, büyük olasılıkla yapılmak istenen objenin balmumundan bir modelinin çıkarılması ve ya herhangi bir başka malzemeden yapılmış bir modelin üzerine bal mumu sürülmesiyle elde edilmiş dış kalıplar içinde üretilmişlerdir. Elde edilen bu kalıplar daha sonra, kil veya alçı ile sarılarak pişirilmişlerdir. Bu pişirilme sonucunda balmumu eriyerek modelin şeklini almıştır. Daha sonra bu balmumundan yapılmış kalıp içine erimiş cam veya büyük olasılıkla toz cam dökülmüştür. Kalıba döküm işlemi tamamlandıktan sonra, kaplar soğumaya bırakılmıştır. Daha sonra dış kalıp kesilerek, cam esere son şekli verilmiştir. Kalıba Üfleme: Bu teknik cam üfleme tekniğinin bulunmasından sonra, olasılıkla MS 1. yüzyılın ilk çeyreğinde geliştirilmiştir. Yöntemin kullanılmaya başlamasıyla kilden, metal veya ahşaptan daha önce yapılmış kalıplar kullanılarak belli bir modelin kopyalarının üretilmesi mümkün olmuştur. Kalıp Baskı Yapım Tekniği: Bir dış ve bir iç kalıp kullanılır. Dış kalıp içinde toz haline getirilmiş cam uzun süre ısıtılır. Cam hamur haline geldikten sonra, üzeri iç kalıp ile bastırılarak sıkıştırılır. Dış kalıp ile iç kalıp arasındaki cam, kalıplar sayesinde istenen biçimi alır. 120

133 Kandil: İçinde sıvı bir yağ ve fitil bulunan cam, seramik, metal gibi malzeme ile yapılmış kaptan oluşmuş aydınlatma aracı. Katedral Camı: Vitray olarak üretilen ve katedrallerde kullanılan dekorlu cam Kesme Tekniği: Kesme çarkı ucunda bulunan Elmas madeni v.b. yardımıyla, soğuk yüzey üzerinde kesme yöntemiyle bezeme yapılması işlemidir. Torna kesme, yüzey kesme ve perdahlama işlemlerinde kullanılmaktadır. Masif kesme yönteminde ise daha büyük cam kütlelerden kesilerek kaba biçim verilmekte ve kap içinin boşaltılması da matkap kullanılarak yapılmaktaydı. Kırınım İndisi: Cam yüzeyine gelen ışının havadaki hızının camdaki hızına oranıdır. Kırınım indisi arttıkça yüzeyden ışın saçımı artar. Kimyasal Dayanım: Cam yüzeyinin çevresel şartlara ve çeşitli çözeltilere karşı direnci. Kimyasal Yolla Kuvvetlendirme: Cam yüzeyinde basma gerilmesi oluşturmak için yüzeyde iyon değişimi uygulanarak mukavemetin artırılması. Kireç Taşı: CaC03. Konkav: İçbükey. Konveks: Dışbükey Kristal Camı: Sanatsal ürünlerde ve sofra ürünlerinin yapımında kullanılan kurşun içerikli cam. Kumlama: Cam yüzeyinin basınçlı kum püskürtülerek aşındırılması. Kurşun Camı: İçerisinde önemli miktarda kurşun bulunan cam. Lehim: Kalay-kurşun alaşımı olup ergime sıcaklığı düşüktür. Lehimleme Camı: iki farklı camı birbirine yapıştırmada kullanılan yüksek kurşun içerikli ve ergime sıcaklığı düşük cam. Lehimleme: Cam parçaların veya cam ve metalik malzemelerin birbirine kaynatılması işlemi. Malatura: Üflenen ve kesilen cam ürünlerin keskin kenarlarını aşındırarak düzeltmede kullanılmaktadır. Main: Eşkenar dörtgen Matlaşma: Dış etkenler nedeniyle camın geçirgenliğini ve parlaklığını kaybetmesidir. Mozaik Cam Tekniği: Çeşitli renklerde bir araya getirilen cam çubuklardan pulların kesilmesi, bunların bir dış kalıp içine yerleştirilmesi, içine cam pullar yerleştirilmiş kalıbın alttan ısıtılması sonucu pulların hafifçe eriyerek birbirleriyle kaynaştırılması işlemidir. Bu tekniğin altın bantlı, millefiori ve retiçelli (ağlı kap) gibi çeşitleri de vardır. Noble: Cam ustasının, kabın işlenmesi aşamasında camı tutmasına ve biçimlendirmesine yarayan uzun, metal çubuktur. Üfleme işleminden sonra, tabanına tutturulan noble yardımıyla kabın ağız kenarı, kulbu (kulpları) ve bezemesi tamamlanır. Noble, çoğunlukla tabanda tutturulmuş olduğu noktada bir iz bırakır. Bununla birlikte, tüm cam kapların tabanında noble izi yoktur. Çünkü bazı cam ustaları parlatma ve cilalama yöntemleriyle bu izleri yok etmektedirler. Noble yerine kullanılabilecek diğer 121

134 bir seçenek de, kabın bir kıskaç veya kerpeten yardımıyla tutulmasıdır. Birçok küçük parfüm şişesinin boyun bölgesinde bu tip izlere rastlanmaktadır. Obsidyen ( Doğal Cam ):Asit bileşimli çabuk katılaşmış bir lav. (Genellikle içlerindeki su ölçüsüyle tanımlanan doğal camlardan obsidian, pekştayn ve perlitin toplam adı olarak da kullanılır.) Opaklık: Şeffaf olmayan. Opal Cam: Yayınma olayı yüzeyinde değil, kitlesi içinde olan, yayıcılığı fazla, süt beyaz ya da buzumsu görünüşlü bir tür cam. Oyma Cam: Yüzeyinde çeşitli şekillerin aşındırıcı aletler kullanılarak işlendiği cam. Oyuk: Cam yapımı sırasında oluşan hava kabarcıklarının cam yüzeyine çıkarak oluşturdukları bozulmadır. Pasta Kalıbı: Yapışkan karbon ile kaplanmış ve içine yerleştirilen cam topağını kolayca şekillendirildiği metalik kalıp. Pattern-Moulding :Bu yöntemde, fırından alınan cam kütlesi önce bir kalıp yardımıyla biçimlendirilir. Kalıplama yöntemiyle elde edilen bu biçim şişirilir ve çoğunlukla kabın yeniden şişirilmesi sırasında helezoni kıvrımlar meydana getirilerek döndürülür. Pota: Cam ergitmesinde kullanılan haznedir. Rafinasyon: Cam eriyiğinde bulunan kabarcıkların uzaklaştırılması işlemi Renkli Cam: Cam harmanına çeşitli renklendiricilerin ilave edilmesiyle ve ya direkt cam ürünün boyanmasıyla elde edilen cam. Renksizleştirme: Cam harmanından renk verici elemanların uzaklaştırılması. Revzen. Alçı vıtray Saflaştırıcı: Rafinasyon işlemini kolaylaştıran oksitleyici malzemeler. Saflaştırma (rafinasyon): Cam yığınından gaz kabarcıklarının uzaklaştırılması. Sır: Seramik bünyelerin kaplanmasında kullanılan ince cam tabakası. Su Camı: Si02-Na20 camı, suda çözünebilir. Sürekli Ergitme Tankı: Bir taraftan ham madde yüklenirken diğer taraftan cam eriyiğinin alındığı ve fırın içinde cam seviyesinin sabit kaldığı ergitme tankı. Şeffaflık: Yüksek ışık geçirgenliği. Şerit Camı: Sürekli çekme ile düz hale getirilmiş cam. Tabakalı Cam: Güvenlik camı. Tavlama Aralığı: Camdaki iç gerilmelerin dakikalarla belirtilen sürelerde giderilebildiği sıcaklık aralığı. Tavlama: Camdaki iç gerilmelerin giderilmesi için camın belirli bir sıcaklığa kadar ısıtılıp, bu sıcaklıkta bir süre tutulması ve fırında soğutulması işlemidir. Telli Cam: Güvenlik maksadıyla içinde tellerden örülmüş ağ bulunan cam. 122

135 Temperlenmiş Cam: Cam yüzeyinin mukavemetini artırmak için belirli bir sıcaklığa çıkarılan cam yüzeyinin hızlıca soğutulmasıyla yüzeyinde basma gerilmesi oluşturulmuş cam. Tuzluk: İçine tuz konulan metal, cam, seramik gibi malzemeden yapılan kap. Turkuaz: Yeşile çalan mavi renkte değerli bir taşın rengi, firuze Üfleme Tekniği: Uzun bir boru ucuna alınan cam hamurunun içine üflenerek değişik formlarda cam yapıtların imal edilmesidir. Bu tekniğin serbest üfleme ve kalıba üfleme gibi biçimleri de vardır. Üfleme: Teknik ilk olarak MÖ 1. yüzyıl ortalarına doğru yakın doğuda Suriye- Filistin Bölgesinde uygulanmıştır. Fakat bu teknikten tam olarak yararlanılması ancak, ortası boş metal bir üfleme çubuğunun kullanılmaya başlamasıyla gerçekleşmiştir (olasılıkla MÖ 1. yüzyılın son çeyreğinde). Üfleme çubuğu ile havayla şişirme yönteminin birleşmesi, cam endüstrisi için devrim niteliği taşımaktadır. Bu yöntemin uygulanmaya başlamasıyla daha kısa sürede, değişik biçimlerde ve daha ucuza cam üretilmeye başlanmıştır. Volümetrik Ürün: Üzerine hacim ölçüleri işaretlenmiş sanayi ürünleri. Vurma: Cam kabın tabanında, çoğunlukla noble kullanımı sırasında meydana gelen basıncın neden olduğu oyuklara verilen isimdir. Yakalı Ağız: Ağız kenarının dışa, aşağı ve yukarı katlanmasıyla oluşan ağız şeklidir. Yastık Taban: Kap dibine yapıştırılmış bir parça sıcak camın dışa doğru açılmasıyla oluşan tabandır. Yay Taban: Kalın bir cam lifin önce yay, sonra halka şekline getirilerek dibe eklenmesiyle oluşan tabandır. Yığın: Harman. Yumuşama Noktası: 106,6 Pas viskozite değerine karşılık gelen ve camın kendi ağırlığını çekemediği sıcaklık. Yüzer Cam: Ergimiş camın kalay banyosu üzerinden geçirilmesiyle elde edilen düz cam *Bu Bölümde Yer Alan Bilgiler Özgümüş, Ü., Anadolu Camcılığı, İstanbul, 2000, Karasu, B., Ay, N., Cam Teknolojisi, Ankara, 2000, Canav, Ü., Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul, 1985, Uzuner, B., Bulunuşundan Üflemeye Uygulamalı Cam Teknikleri Akantaş, İstanbul, kaynaklarından derlenmiştir. 123

136 BİBLİYOGRAFYA ANONİM, Türkiye de Cam Sanayii, Ankara, 1958 ANONİM, Anadolu El Sanatları Bünyesinde Sami Coşkun un Tombak ve Cam Eserleri Sergisi, İstanbul, 2000 ARAY, E., Geleneksel Cam Resminde Teknik Uygulama Yöntemleri İstanbul, 2001, (Yüksek Lisans Tezi) ANONİM, Cam işçiliği, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C:1, İstanbul, 1997,s.74 ARSEVEN, C.E., Cam Sanat Ansiklopedisi, İstanbul, 1983 ATASOY. N., Belgelerde Osmanlı Camı I. Uluslar Arası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 1990,s.87 ATİK, Ş. İç Kalıp Tekniği ile Yapılmış Anadolu Kaynaklı Cam Kaplar I. Uluslar Arası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 1990,s.16 BAKIRER. Ö., Anadolu Mimarisinde Pencere Camı Kullanımına Kısa Bir Bakış, I. Uluslar Arası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 1990,s.70 BARIŞTA, H.Ö., Türk El Sanatları, Ankara, 1998 BAYRAKTAR. N., İstanbul Cam ve Porselenleri, İstanbul,1982 BAYRAMOĞLU, F., Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri, Ankara, 1996 BAYRAMOĞLU. F., Laledan I. Uluslar Arası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 1990,s.81 BAYRAMOĞLU. F., Türk Cam Sanatı, Ankara, 1993 BAYRAMOĞLU. F., Beykoz İşi Cam Eşya,Türkiyemiz, İstanbul, 1982,s.37 CANAV, Ü., Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul, 1985 EYİCE, S., Bizans ta Osmanlı Devri Türk Sanatında Aydınlatmada Cam I. Uluslar Arası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 1990,s.51 GÜRLER, B., Tire Müzesi Cam Eserleri, Ankara, 2000 JENKINS, C., Makıng Glass Beads, New York,

137 KARASU, B., AY, N., Cam Teknolojisi, Ankara, 2000 KOCABAĞ. D., Cam Fırınları, Malzemeler, Teknolojiler, Prosesler, İstanbul, 1999 KOCABAŞ, H., Renkli Selçuk Camları VII. Türk Tarih Kongresi Ekim 1976, II, Ankara, 1981, s.25 KÜÇÜKERMAN, Ö., Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler, Ankara, 1985 KÜÇÜKERMAN, Ö., Cam Sanatı, Ankara, 1987 KÜÇÜKERMAN, Ö., Cam ve Çağdaş Tasarım İçindeki Yeri-Glass and its Place in Contemporerary Design, İstanbul, 1978 KÜÇÜKERMAN, Ö.,İstanbul da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayii ve Şişe Cam, İstanbul,1998 KÜÇÜKERMAN, Ö. Göz Boncuğu, İstanbul, 1987 KÜÇÜKERMAN, Ö. 200 yıllık Boğaziçi Cam Mirası İçinde Beykoz Camları, İstanbul, 2002 KÜÇÜKERMAN, Ö. Küçükerman, Ö., 200 Yıllık Boğaziçi Cam Mirası İçinde Çeşm-i Bülbül, İstanbul, 2002 ORMANCI. R., Cumhuriyet Dönemi Türk Camcılığı I. Uluslar Arası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 1990,s.95 ÖNEY, G., Yüzyıl Anadolu Cam İşçiliğinde Kadeh, I. Uluslar Arası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 1990,s.64 ÖZET, A., Dipten Gelen Parıltı, Ankara, 1998 ÖZGÜMÜŞ,., Anadolu Camcılığı, İstanbul, 2000 ÖZGÜMÜŞ. Ü., Kırmızı Beykoz Camlarının Teknik Özellikleri Üzerine Bir İnceleme, I. Uluslar Arası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 1990,s.84 ÖZTÜRK, İ., Geleneksel Türk El Sanatlarına Giriş, Ankara, 1998 TOPRAK, B., Sanat Tarihi, İstanbul, UYSAL, A., Camın Yapısı, Isparta, 2000, (Basılmamış Seminer Ödevi) 125

138 UZUNER, B., Bulunuşundan Üflemeye Uygulamalı Cam Teknikleri, İstanbul,

139 FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Fotoğraf 1 : Askı -İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No: 3288 Fotoğraf 2 : Daldırma- Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: H.K.K Fotoğraf 3 : Gülabdan - Şişe-Cam Koleksiyonunu - Envanter No: 174 (77) Fotoğraf 4 : İbrik ve Leğen -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: İbrik: 34/ Leğen: 34/1812 Fotoğraf 5: İbrik- Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No: 4024 Fotoğraf 6: Kâse- Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No:3464 H.K.K.401.A-B Fotoğraf 7: Kâse -Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: H.K.K. 512 A-B 3575 Fotoğraf 8: Nargile Şişesi- İstanbul Şehir Müzesi -Envanter No: 3747 Fotoğraf 9: Kavanoz -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/618 Fotoğraf 10: Şişe- Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4028 Fotoğraf 11: Şişe- Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4009 Fotoğraf 12: Şişe -Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4029 Fotoğraf 13: Şişe- Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/ 620 Fotoğraf 14: Şişe -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 177 ( f 180) Fotoğraf 15: Daldırma - Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 194 ( F 62 ) Fotoğraf 16: Daldırma - Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 195( F 12 ) Fotoğraf 17: Gülabdan-Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:3999 Fotoğraf 18: Gülabdan- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 253 ( F42 ) Fotoğraf 19: Gülabdan -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 251( F 40) Fotoğraf 20: Gülabdan Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: H.K.K Fotoğraf 21: İbrik -Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4001 Fotoğraf 22: İbrik Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/1039 Fotoğraf 23: İbrik -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 246 (F 54) Fotoğraf 24: İbrik -Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4000 Fotoğraf 25: Kâse -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 266 (119) Fotoğraf 26: Kâse -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 297 (F 123) Fotoğraf 27: Kâse -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 268 (F 65) Fotoğraf 28: Laledan-İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No:4388 Fotoğraf 29: Laledan -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/1288 Fotoğraf 30: Nargile Şişesi- Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: HK Fotoğraf 31: Sakızlık -Topkapı Sarayı Müzesi -Envanter No: 34/

140 Fotoğraf 32: Şekerlik -Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4027 Fotoğraf 33: Şekerlik -Şişe-Cam Koleksiyonu -Envanter No: 272 (F 58) Fotoğraf 34: Şekerlik -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No:271 Fotoğraf 35: Şekerlik- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 275 (f 77) Fotoğraf 36: Şekerlik- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 274 (f 76) Fotoğraf 37: Şekerlik -Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: 3527 H.K.K. 407 Fotoğraf 38: Şişe- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 249 (F 73) Fotoğraf 39: Tabak -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 278 ( 177 ) Fotoğraf 40: Tabak -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 277 ( F 8 ) Fotoğraf 41: Tuzluk- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No:276 (F 30) Fotoğraf 42: Vazo - Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No: 4002 Fotoğraf 43: Vazo - Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4003 Fotoğraf 44: Vazo - Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4025 Fotoğraf 45 Karıştırma Çubuğu - İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No:21 Fotoğraf 46 Daldırma - Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: H.K.K Fotoğraf 47: Daldırma - Şişe - Cam Koleksiyonum - Envanter No: 200 (F 106 ) Fotoğraf 48: Kandil -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/955 Fotoğraf 49: Kâse - Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 204 (F59 ) Fotoğraf 50: Şekerlik - Şişe-Cam Koleksiyonu Envanter No: 207 (F79) Fotoğraf 51: Vazo - Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No: 4026 Fotoğraf 52: Baston- İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No: 3304 Fotoğraf 53: Karlık - Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/1785 Fotoğraf 54: Tabak Ve Kâse- İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No: 3290 Fotoğraf 55: Mühür -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/1181 Fotoğraf 56: Sürahi- Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: C Fotoğraf 57: Sürahi - Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: C.149 a-b 9246 Fotoğraf 58: tabak ve Sürahi -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/535 Fotoğraf 59: Sürahi -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/511 Fotoğraf 60: Şişe - İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No: 3289 Fotoğraf 61: Cam Harmanının Hazırlanması Fotoğraf 62: Fırınlanmaya Hazır Toz Karışım Fotoğraf 63: Potada Sıvı Halde Bulunan Camın Pipoya Sarılması Fotoğraf 64: Cam Üfleme Tekniğinde Kullanılan Piponun Metal Kısmı Fotoğraf 65: Kalıpla Şekillendirme Tekniği 128

141 Fotoğraf 66: Kalıp İle Şekillendirilmiş Ürün Fotoğraf 67: Potadan Alınan Sıcak Camın Üfleme İşlemine Hazırlanması Fotoğraf 68: Serbest Üfleme Tekniği Fotoğraf 69: Yapımı Tamamlanmış Ürünün Tavlama Fırınına Yerleştirilmesi Fotoğraf 70: Kalıba Üfleme Tekniğinde Kalıbın İçerisine Sıcak Cam Akıtılması Fotoğraf 71: Üfleme İşlemi Tamamlanan Ürünün Kalıptan Çıkarılması Fotoğraf 72: Teknolojik Yöntemlerle Cam Çekme Tekniği Fotoğraf 73: Teknolojik Yöntemlerle Cam Çekme Tekniği Fotoğraf 74: Teknolojik Yöntemlerle Cam Çekme Tekniği Fotoğraf 75: Teknolojik Yöntemlerle Cam Çekme Tekniği Fotoğraf 76: Yüzey Süsleme Tekniklerinden Mineleme ve Yaldız Tekniği Fotoğraf 77: Yüzey Süsleme Tekniklerinden Kesme Tekniği Fotoğraf 78: Bitmiş Ürünün Ağzının Taşlanması Fotoğraf 79: Yapımı Tamamlanmış Ürünün Taşlama İşlemi Fotoğraf 80: Bitmiş Ürünün Ağzının Taşlanması Fotoğraf 81: Çeşm-i Bülbüle Renk Veren Cam Çubukların Optiğe Yerleştirilmesi Fotoğraf 82: Renkli Cam Çubukların Sıcak Şeffaf Cam İle Optikte Kaynaşması Fotoğraf 83: Tromel (Tavlama Fırınında)Renkli Cam Çubukların Eritilmesi İşlemi Fotoğraf 84: Renkli cam Çubukların Makas Yardımıyla Bir Merkezde Toplanması Fotoğraf 85: Çeşm-i Bülbül İbriği Ağzının Şekillendirilmesi İşlemi Fotoğraf 87: Hokka Fotoğraf 88: Türk İslam Eserleri Müzesi Fotoğraf 89: Türk İslam Eserleri Müzesi Beykoz Camları Vitrini Fotoğraf 90:Topkapı Sarayı Fotoğraf 91: Yıldız Şehir Müzesi Fotoğraf 92:Yıldız Şehir Müzesinde Cam Eserlerin Bulunduğu Bir Vitrin Fotoğraf 93: Topkapı Sarayında Mutfakların ( Cam Eserlerin )Bulunduğu Avlu Fotoğraf 94: Kandil Fotoğraf 95: Gülabdan Fotoğraf 96: Kâse Fotoğraf 97: Kandil 129

142 FOTOGRAFLAR 130

143 Fotoğraf 1: Askı -İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No:3288 Fotoğraf 2: Daldırma- Sadberk Hanım Müzesi- Envanter No: H.K.K

144 Fotoğraf 3: Gülabdan - Şişe-Cam Koleksiyonunu -Envanter No: 174 (77) Fotoğraf 4: İbrik ve Leğen -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: İbrik: 34/ Leğen: 34/

145 Fotoğraf 5: İbrik- Türk İslam Eserleri Müzesi -Envanter No: 4024 Fotoğraf 6: Kâse- Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No:3464 H.K.K.401.A-B 133

146 Fotoğraf 7: Kâse -Sadberk Hanım Müzesi -Envanter No: H.K.K. 512 A-B 3575 Fotoğraf 8: Kavanoz -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/

147 Fotoğraf 9: Nargile Şişesi- İstanbul Şehir Müzesi -Envanter No: 3747 Fotoğraf 10: Şişe- Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:

148 Fotoğraf 11: Şişe- Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4009 Fotoğraf 12: Şişe -Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:

149 Fotoğraf 13: Şişe- Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/ 620 Fotoğraf 14: Şişe -Şişe-Cam Koleksiyonu -Envanter No: 177 ( f 180) 137

150 Fotoğraf 15: Daldırma - Şişe-Cam Koleksiyonu- Envanter No: 194 ( F 62 ) Fotoğraf 16: Daldırma - Şişe-Cam Koleksiyonu- Envanter No: 195( F 12 ) 138

151 Fotoğraf 17: Gülabdan-Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:3999 Fotoğraf 18: Gülabdan- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 253 ( F42 ) 139

152 Fotoğraf 19: Gülabdan -Şişe-Cam Koleksiyonu -Envanter No:251(F40) Fotoğraf 20: Gülabdan - Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: H.K.K

153 Fotoğraf 21: İbrik -Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:4001 Fotoğraf 22: İbrik - Topkapı Sarayı Müzesi -Envanter No: 34/

154 Fotoğraf 23: İbrik -Şişe-Cam Koleksiyonu -Envanter No: 246 (F 54) Fotoğraf 24: İbrik -Türk İslam Eserleri Müzesi -Envanter No:

155 Fotoğraf 25: Kâse -Şişe-Cam Koleksiyonu -Envanter No: 266 (119) Fotoğraf 26: Kâse -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 297(F 123) 143

156 Fotoğraf 27: Kâse -Şişe-Cam Koleksiyonu -Envanter No: 268 (F 65) Fotoğraf 28: Laledan-İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No:

157 Fotoğraf 29: Laledan -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/1288 Fotoğraf 30: Nargile Şişesi- Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: HK

158 Fotoğraf 31: Şekerlik -Topkapı Sarayı Müzesi -Envanter No: 34/1289 Fotoğraf 32: Şekerlik -Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No:

159 Fotoğraf 33: Şekerlik -Şişe-Cam Koleksiyonu -Envanter No: 272 (F 58) Fotoğraf 34: Şekerlik -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No:

160 Fotoğraf 35: Şekerlik- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 275 (f 77) Fotoğraf 36: Şekerlik Şişe Cam Koleksiyonu Envanter No: 274(f76) 148

161 Fotoğraf 37: Şekerlik -Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: 3527 H.K.K. 407 Fotoğraf 38: Şişe- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 274 (f 76) 149

162 Fotoğraf 39: Tabak-Şişe-Cam Koleksiyonu-Envanter No: 277(F 8 ) Fotoğraf 40: Tabak -Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 278 ( 177 ) 150

163 Fotoğraf 41: Tuzluk- Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No:276 (F 30) Fotoğraf 42: Vazo Türk İslam Eserleri Müzesi Envanter No:

164 Fotoğraf 43: Vazo- Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No: 4002 Fotoğraf 44: Vazo-Türk İslam Eserleri Müzesi- Envanter No:

165 Fotoğraf 45: Karıştırma Çubuğu - İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No:21 Fotoğraf 46: Daldırma - Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: H.K.K

166 Fotoğraf 47: Daldırma Şişe-cam Koleksiyonu Envanter No: 3520 Fotoğraf 48: Kandil -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/

167 Fotoğraf 49: Kâse - Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 204 ( F59 ) Fotoğraf 50: Şekerlik - Şişe-Cam Koleksiyonu - Envanter No: 207 ( F 79 ) 155

168 Fotoğraf 51: Vazo - Türk İslam Eserleri Müzesi - Envanter No: 4026 Fotoğraf 52: Baston- İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No:

169 Fotoğraf 53: Karlık - Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/1785 Fotoğraf 54: Tabak ve Kâse- İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No:

170 Fotoğraf 55: Mühür -Topkapı Sarayı Müzesi- Envanter No: 34/1181 Fotoğraf 56: Sürahi- Sadberk Hanım Müzesi - - Envanter No: C

171 Fotoğraf 57: Sürahi - Sadberk Hanım Müzesi - Envanter No: C.149 a-b 9246 Fotoğraf No 58: Tabak Sürahi Topkapı Sarayı Müzesi Envanter No: 34/

172 Fotoğraf 59: Sürahi -Topkapı Sarayı Müzesi - Envanter No: 34/511 Fotoğraf 60: Şişe - İstanbul Şehir Müzesi - Envanter No:

173 Fotoğraf 61: Cam Harmanının Hazırlanması Fotoğraf 62: Fırınlanmaya Hazır Toz Karışım 161

174 Fotoğraf 63: Potada Sıvı Halde Bulunan Camın Pipoya Sarılması Fotoğraf 64: Cam Üfleme Tekniğinde Kullanılan Piponun Metal Kısmı 162

175 Fotoğraf 65 Fotoğraf Kalıpla Şekillendirme Tekniği Fotoğraf 66:Kalıp İle Şekillendirilmiş Ürün 163

176 Fotoğraf 67: Potadan Alınan Sıcak Camın Üfleme İşlemine Hazırlanması Fotoğraf 68: Serbest Üfleme Tekniği 164

177 Fotoğraf 69: Yapımı Tamamlanmış Ürünün Tavlama Fırınına Yerleştirilmesi Fotoğraf 70: Kalıba Üfleme Tekniğinde Kalıbın İçerisine Sıcak Cam Akıtılması 165

178 Fotoğraf 71: Üfleme İşlemi Tamamlanan Ürünün Kalıptan Çıkarılması Fotoğraf 72: Teknolojik Yöntemlerle Cam Çekme Tekniği 166

179 Fotoğraf 73: Teknolojik Yöntemlerle Cam Çekme Tekniği Fotoğraf 74: Teknolojik Yöntemlerle Cam Çekme Tekniği 167

180 Fotoğraf 75: Teknolojik Yöntemlerle Cam Çekme Tekniği Fotoğraf 76: Yüzey Süsleme Tekniklerinden Mineleme ve Yaldız Tekniği 168

181 Fotoğraf 77: Yüzey Süsleme Tekniklerinden Kesme Tekniği Fotoğraf 78: Bitmiş Ürünün Ağzının Taşlanması 169

182 Fotoğraf 79: Yapımı Tamamlanmış Ürünün Taşlama İşlemi Fotoğraf 80: Bitmiş Ürünün Ağzının Taşlanması 170

183 Fotoğraf 81: Çeşm-i Bülbüle Renk Veren Cam Çubukların Optiğe Yerleştirilmesi Fotoğraf 82: Renkli Cam Çubukların Sıcak Şeffaf Cam İle Optik İçerisinde Kaynaşması 171

184 Fotoğraf 83: Tromel (Tavlama Fırınında)Renkli Cam Çubukların Hafif Eritilmesi İşlemi Fotoğraf 84: Renkli cam çubukların makas yardımıyla bir merkezde toplanması işlemi 172

185 Fotoğraf 85: Gövdesi Tamamlanan Çeşm-i Bülbül İbriği Ağzının Şekillendirilmesi İşlemi Fotoğraf 86: Kesme İşlemi 173

186 Fotoğraf 87: Hokka Fotoğraf 88: Türk İslam Eserleri Müzesi 174

187 Fotoğraf 89: Türk İslam Eserleri Müzesi Beykoz Camları Vitrini Fotoğraf 90: Topkapı Sarayı 175

188 Fotoğraf 91: Yıldız Şehir Müzesinde Cam Eserlerin Bulunduğu Bir Vitrin Fotoğraf 92: Yıldız Şehir Müzesi 176

189 Fotoğraf 93: Topkapı Sarayında Mutfakların ( Cam Eserlerin )Bulunduğu Avlu Fotoğraf 94: Kandil 177

190 Fotoğraf 95:Gülabdan (Tabanca) Fotoğraf 96: Kâse (Aşurelik-Bozalık) 178

191 Fotoğraf 97: Kandil 179

192 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil No Şekil No Şekil No :1 Bezemeli Cam İbriğin Yapım Aşamalarının Yer Aldığı Şema : 2 Çeşm-i Bülbül Ürünün Gövde Kısmının Hazırlanması : 3 III. Murat Döneminde Gösteri Sırasında Araba Üzerindeki Camcı Esnafı 180

193 Şekil No:1 Bezemeli Cam İbriğin Yapım Aşamalarının Yer Aldığı Şema Kaynak: Küçükerman, Önder, 200 Yıllık Boğaziçi Camcılık Mirası İçinde Beykoz Camları, İstanbul, 2002, s

194 182

195 Şekil No: 2 Çeşm-i Bülbül Ürünün Gövde Kısmının Hazırlanması Kaynak: Küçükerman, Önder, 200 Yıllık Boğaziçi Camcılık Mirası İçinde Beykoz Camları, İstanbul, 2002, s

196 Şekil No:3 III. Murat Döneminde Gösteri Sırasında Araba Üzerindeki Camcı Esnafı Kaynak: Küçükerman, Önder, 200 Yıllık Boğaziçi Camcılık Mirası İçinde Beykoz Camları, İstanbul, 2002, s