RAPOR CİSST/TCPS Raporları 4

Transkript

1 RAPOR CİSST/TCPS Raporları 4 ÇOCUK MAHPUSLAR RAPORU Çocuk Mahpuslara İlişkin Hak İhlali İddiaları, Bilgi ve Denetim Mekanizmalarına Yapılan Başvurular ve Akıbetleri Raporu Kasım 2017

2 Bu rapor; Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği / Türkiye Hapishane Çalışmaları Merkezi bünyesindeki Hapiste Çocuk Ağı çalışmaları kapsamında hazırlanmıştır. Kasım 2015 Haziran 2017 tarihlerini kapsamaktadır. Kaleme alan: Alper Yalçın Katkıları için Emrah Kırımsoy ve Hazal Hürman a teşekkür ederiz. 2

3 Bizler çocuk olarak ve çocuk düşüncesiyle cezaevi ister istemez insanın üzerinde bir psikolojik savaş etkisi yaratmaktadır. İnsanın özgürlüğü, hakları kısıtlanıyor, yine insan cezaevinde her şeyden soğuyor ve kendine karşı hiçbir değeri görmüyor. En önemlisi de hiçbir insan 14 ve 25 yaşlarında cezaevinde ömrünü geçmesini istemez, çocuk hele hele hiç istemez. Çünkü cezaevi insanı sıkıntıya, özleme, hasrete, sevgiye, yardıma ve birçok şeye muhtaç kalıyor. Bunların hiçbirini elde etmediğin zaman cezaevi yaşamı bizleri yıpratıyor ve birçok hastalıklara neden oluyor. 1 1 Türkiye de Çocuk Mahpus Olmak, Alper Yalçın. TCPS Kitaplığı 7. Temmuz Pdf formatı için: 3

4 İÇİNDEKİLER 1.Özet 7 2.Giriş Yöntem Hapishanelerdeki Çocuk Mahpusların Şikayetleri Çocuk Mahpusların Şikayetleri ve Şikayetlerin Kronolojik Sıralaması Şikayetlerin Hapishanelere Göre Dağılımları Şikayetlerin Konularına, Çocuk Sayısına, TBMM de Verilen Önerge Sayısına Göre Dağılımları Yaşam Hakkı İhlalleri İşkence ve Kötü Muamele Cezasızlık Çocuk Hak İhlallerine İlişkin Örnekler İntihar Trabzon E Tipi Hapishanesi Kendi koğuşlarını yakmaları sonucu yaşamını yitiren çocuklar - Adana E Tipi Hapishanesi Hapishane Görevlileri Tarafından Uygulanan Şiddet Adana E Tipi Hapishanesi Türkçe Olmayan Kitapların Çocuklara Verilmemesi - Ankara Sincan Çocuk Hapishanesi Yetişkinlerle Aynı Koğuşta Tutulan Çocuk Mahpus - Metris 1 No lu Hapishane Kanun Hükmünde Kararnamelerin Çocuklara Yansıması Avukatlar ile Yapılan Görüşmelerdeki Sınırlılıklar Telefon ile Görüş Hakkı Öğrenim Hakkı Bilgi ve Denetim Mekanizmalarına Yapılan Başvurular Bilgi Edinme Başvuruları Denetim Mekanizmalarına Yapılan Başvurular Türkiye Büyük Millet Meclisi nde Çocuk Mahpuslara İlişkin Sunulan Önergeler Sonuç ve Öneriler 70 4

5 EKLER EK 1. Bilgi Edinme ve Denetim Mekanizmaları 75 EK 2. TBMM de verilen soru ve araştırma önergeleri 81 EK 3: Çocuk Ceza İnfaz Kurumları İçin Bağımsız İzleme Görevlileri Eğitim El Kitabı 90 EK 4: Çocuklar, onların Kanuni Temsilcileri ve Çocuk Tutuk ve Islah Evlerinin Personeli ile Görüşmeye yönelik PRI Araç Kiti 122 TABLOLAR Tablo 1: Yaş Arası Çocukların İnfaz Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımları Tablo 2: Tarihi İtibariyle Çocuk Hükümlü ve Tutukluların Suç Profili Tablo 3: Yılları Arasında Hükümlü ve Tutuklu Çocukların Dağılımı Tablo 4: Şikayetlerin Hapishanelere Göre Dağılımları Tablo 5: Çocuk Mahpuslara ilişkin Önergelere ve STÖ lere Yansıyan Şikayetler Tablo 6: Yılları Arasında Yaşam Hakkı İhlal Edilen Çocuk Mahpusların Ölüm Nedenleri ve Yıllara Göre Dağılımı Tablo 5

6 Tablo 7: İşkence ve Kötü Muameleye İlişkin Şikayetlerin Sayısı ve Şikayet Başlıklarına Göre Dağılımları Tablo 8: Adalet Bakanlığı Verilerine Göre Çocuk Mahpuslara Karşı İşkence ve Kötü Muamele İddialarına İlişkin Şikayet Sayıları, Açılan Soruşturmalar ve Akibetleri Tablo 9: Kasım 2015-Haziran 2017 Tarihleri Arasında Yapılan Bilgi Edinme Başvuruları Tablo 10: TBMM de Çocuk Mahpuslara İlişkin Önerge Veren Siyasi Partilerin Dağılımı Tablo 11: Soru Önergelerin Yanıtlanma Biçimlerine Göre Dağılımları Tablo 12: Denetim Mekanizmalarına Yapılan Başvurular 6

7 1.ÖZET Türkiye de tarihli verilere göre yaş aralığında 1715 i oğlan, 63 ü kız olmak üzere 1778 tutuklu, 994 ü oğlan, 28 i kız olmak üzere 1022 hükümlü, toplam 2800 çocuk mahpus bulunmaktadır. Adalet Bakanlığı nın paylaştığı istatistikler, genellikle erkek ve kadın, tutuklu ve hükümlü gibi sınıflandırmalara dayalı olarak yayınlanmaktadır. İstatistiklerin, sadece bu bağlamlarda paylaşılıyor olması, hapishanelerde bulunan yabancı, engelli, LGBTİ, azınlık gibi çocuk mahpus gruplarının ve ihtiyaçlarının görünmez olmasına sebep olabilmektedir. Ayrıca bu istatistikler anlık durumu göstermekte hapishanelerdeki nüfus sirkülasyonunu gösterememektedir. Bu nüfus sirkülasyonu, yıl içinde toplam hapis cezası alan çocukların sayısından gözlemlenebilmektedir. Adli Sicil ve İstatistik Müdürlüğü nün istatistiklerine göre sadece Çocuk ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri nde hakkında hapis cezası kararı verilen çocukların sayısı iki katına çıkarak önemli bir artış göstermiş; hapis cezası alan çocukların sayısı 2009 yılında iken, bu rakam 2016 yılında olmuştur. 2 Türkiye deki çocuk mahpuslara yönelik genel bir analiz yapmayı güçleştiren ilk zorluk Adalet Bakanlığı ve bağlı kurumların bilgi paylaşımını gittikçe azalan bir 2 Bu rakamlar, Adli Sicil ve İstatistik Müdürlüğü nün 2016 yayınında yer alan çocuk ve çocuk ağır ceza mahkemeleri başlığından alınmıştır ancak bilinmektedir ki çocuklar, çocuk ve çocuk ağır ceza mahkemelerinin haricinde yetişkinlerin yargılandığı mahkemelerde de yargılanmaktadır. Dolayısıyla bu rakamların kapsamının sadece çocuk ve çocuk ağır ceza mahkemeleri ile sınırlı olup olmadığı, açıklanan sayılarda genel ceza mahkemelerinde yargılanan çocukların dahiliyeti bilinmemektedir. 7

8 grafikle sınırlandırmasıdır. Öte yandan, kapalı kurumlarla çalışmanın kendiliğinden gelen kısıtlılıklar ve çocuk adalet sistemine ilişkin çalışan STÖ lerin, Türkiye genelinde ve farklı disiplinleri kapsayacak biçimde örgütlenmelerinin yeterli olmaması, çalışmanın amaçlanan ölçeğe ulaşamamasına neden olsa da, bu eksiklik bilgiye ulaşma araçlarının çeşitlendirilmesi ile aşılmaya çalışılmış ve Türkiye hapishanelerindeki çocuk mahpusların karşılaştıkları hak ihlalleri ve başvuru süreçlerine ilişkin genel bir analiz oluşturulmuştur. Hak temelli sivil toplum örgütlerinin ziyaret yoluyla hapishanelerde izleme yapmasına izin verilmemesi nedeniyle bu raporda kullanılan yöntemler; mektuplaşma, avukat ziyaretleri, basın taraması ile öğrenilen ya da CİSST/TCPS ve diğer insan hakları örgütleri ile bağımsız avukatlara iletilen çocuk hak ihlalleri iddiaları ve bu ihlaller bağlamında bilgi ve denetim mekanizmalarına yapılan başvurulardır. Hapishanelere ilişkin doğru ve yeterli bilgilere erişim sorunu ve hak ihlali iddiaları, denetim ve bilgi edinme mekanizmalarının işlevselliğini tartışmayı gerekli kılmaktadır. Öte yandan, gerek insan hakları örgütlerinin denetim ve bilgi edinme talepleri gerekse milletvekilleri tarafından meclis gündemine sunulan soru önergeleri, işkence ve kötü muamelenin ve yaşam hakkı ihlalinin çocuk hapishanelerinde yaygın olarak gerçekleştiğini ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, yaşam hakkı ile işkence ve kötü muamele yasağının çocuk hapishanelerinde istisna olmanın ötesine geçen, yaygın ve sistematik bir hal almış olması; birçok önlemin yanı sıra denetim ve bilgi edinme mekanizmalarının geliştirilmesini bir aciliyet haline getirmektedir. Öte yandan, çocuk hapishaneleri içerisindeki şiddet, bakanlığın gündemine girdiğinde akran şiddetine yapılan vurguyla sınırlı kalmaktadır. 3 Ancak çocukların hapishane personeli tarafından maruz bırakıldığı şiddetle karşılaştırıldığında akran şiddeti, işkence ve kötü muamele örneklerinin sınırlı 3 Bozdağ Cezaevinde çocuk istismarına karşı tedbiri açıkladı: Tek kişilik odalar yaptık: - Erişim Tarihi:

9 bir kısmını teşkil etmektedir. Buna rağmen eski Adalet Bakanı nın işkence ve kötü muamele şikayetlerini propaganda olarak nitelendirmesi, mahpusların insan haklarına yönelik yaklaşımı göstermektedir. 4 Kaldı ki bu gibi akran şiddeti vakalarının önlenmesinde temel sorumluluk devlete, hapishane yönetimi ve personeline aittir ve bu konuda sivil toplum örgütlerinin çalışmaları önemli bir yer teşkil etmektedir. İşkence ve kötü muamelelere ilişkin cezasızlık tablosu acilen çözüm üretilmesi gerektiğini bir kez daha ortaya koymaktadır: Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklu çocuklar tarafından son 10 yılda işkence ve kötü muameleye uğradıkları iddiasıyla 92 şikâyet başvurusu yapılmıştır yılları arasında ceza infaz kurumlarında ve eğitimevlerinde bulunan çocuk tutuklu ve hükümlüler tarafından yapılan şikayet üzerine işkence ve kötü muamele vakalarına adı geçen personeller hakkında 31 i şikayet üzerine, 33 ü ise resen başlatılan 64 soruşturma açılmıştır. 64 soruşturma kapsamında da 484 personelle ilgili işlem başlatılmış; yalnızca 1 kişi hapis cezası almıştır. Adalet Bakanlığı nın verilerine 6 göre 2015 yılından 12 Eylül 2017 tarihine kadar işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin 18 başvuru yapılmıştır. Bu başvurulardan, birinin akran şiddeti, diğerlerinin hapishane görevlileri tarafından işkence ve kötü muamele uygulandığına ilişkin iddiaları içeren başvurular olduğu bilgisi paylaşılmıştır. 18 başvurudan 10 unun akibetinin cezasızlık ile sonuçlandığı görülmekte, 2017 deki başvuruların akibetleri veya soruşturmalar devam ediyorsa, soruşturmaların hangi aşamada olduğu bilgisi bulunmamaktadır. 4 Bozdağ a göre cezaevlerinde işkence yok: iftira, yalan, propaganda: - Erişim Tarihi: Bozdağ: Beş yeni çocuk cezaevi açılacak : bozdag-bes-yeni-cocuk-cezaevi-acilacak - Erişim Tarihi: CHP Milletvekili Onursal Adıgüzel in Başbakanlık İletişim Merkezi ne tarih ve sayılı bilgi edinme başvurusuna tarihinde verilen yanıttır. 9

10 Bu rapor kapsamında ise, Kasım Haziran 2017 tarihleri arasında 133 çocuğun şikayetine erişilebilmiştir. Çocukların şikayetleri, 12 farklı başlık altında derlenmiştir. 54 şikayet söz konusu olmuş, bu 54 şikayetten, çocuklar 203 kez mağdur olmuş ve bu şikayet konuları 38 soru önergesine toplam 45 kez yansımıştır. Bir çocuğun birden fazla şikayeti olabildiğinden, şikayetine erişilebilen çocuk sayısı gerçek çocuk sayısından fazladır. 133 çocuğun 203 şikayeti arasında, 111 i işkence ve kötü muamele ile ilgilidir. İşkence ve kötü muamele iddiaları, 6 başlıkta derlenmiştir. Sınırlılıklara rağmen, Kasım 2015-Haziran 2017 tarihleri arasında insan hakları örgütleri aracılığıyla 111 çocuğun işkence ve kötü muameleye ilişkin şikayetine erişilebiliyorken, 10 yılda sadece 92 çocuğun işkence yasağının ihlali nedeniyle şikayetçi olması, hak ihlallerin izlenmesi konusunda Adalet Bakanlığı nın insan hakları örgütleri ile iş birliğine daha açık olması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu şikayetler 15 hapishaneye dair bulunmakta olup, en fazla şikayet Sincan Çocuk Hapishanesi nden gelmiştir. Şikayetlere erişilebilmesi, hapishaneleri ziyaret eden gönüllü avukatların, sivil toplum örgütlerinin varlığı ile doğrudan ilişkilidir. Raporda da değinildiği üzere birçok çocuğun avukatlar tarafından ziyaret edilmediği bilinmektedir. Bu bağlamda, Sincan Çocuk Hapishanesi, insan hakları örgütlerinin ve bağımsız avukatların düzenli olarak çocukları ziyaret ettiği bir kurum olması sebebiyle, erişilebilen şikayet sayısı diğer kurumlardan daha fazla olabilmektedir. Türkiye hapishanelerinde 2009 yılından Mart 2017 tarihine kadar hapishanelerde 18 çocuk yaşamını yitirmiştir yılından Mart 2017 tarihine kadar hayatını hapishanelerde kaybeden 18 çocuktan 10 unun tutuklu olması, tutukluluk koşullarının tartışılmasını bir kez daha gerekli kılmaktadır. Ayrıca hayatını kaybeden çocuklardan 9 unun intihar sebebiyle hayatını kaybetmesi, 7 CHP Milletvekili Gamze Akkuş İlgezdi nin Adalet Bakanlığı tarafından yanıtlanan bilgi edinme başvurusunun cevabında yer alan tabloya göre tarihleri arasında 17 çocuğun hayatını kaybettiği paylaşılsa da Adana E Tipi Hapishanesi nde tarihinde çıkan yangın nedeniyle yaralanan Mehmet Altunhan isimli çocuğun tarihinde yaşamını kaybetmesi ile bu sayı 18 e ulaşmıştır. 10

11 çocukların intiharına yol açan koşullarında tartışılması gerektiğini ortaya koymaktadır Kasım Haziran tarihleri arasında 6 çocuk hapishanelerde hayatını kaybetmiştir. Bu 6 çocuktan 5 i kendi bulundukları oda/koğuşta yangın çıkartmaları, 1 i ise intihar sebebiyle hayatını kaybetmiştir Kasım / 2017 Haziran tarihleri arasında çocuk mahpuslara ile ilgili genel istatistiklere ilişkin 68 bilgi edinme başvurusu yapılmıştır. 68 bilgi edinme başvurusundan 42 sine yanıt alınamamış, 26 sı yanıtlanmıştır. Yanıtlanan bilgi edinme başvurularından 9 unda bilgi paylaşılmış, 17 sinde çeşitli nedenlerle bilgi paylaşılmamıştır. TBMM de 38 soru önergesi, 7 araştırma önergesi verilmiştir. Bu önergeler, Cumhuriyet Halk Partisi ve Halkların Demokratik Partisi olmak üzere iki parti tarafından verilmiştir. Soru önergelerinden 32 si, 15 günlük yasal süresi 8 içinde yanıtlanmamıştır. Süresi içinde yanıtlanmadığından gelen kağıtlarda yanıtlandı şeklinde cevaplandırılan önergelerin cevaplarına erişim bulunmamaktadır. Yalnızca 19 önergenin cevabına erişilebilmektedir. Ancak gerek erişime açık olmamaları, gerek 32 önergenin vaktinde yanıtlanmaması, bu bilgi edinme mekanizmasının etkin ve etkili olmadığını ortaya koymaktadır. soru önergelerinden 12 sinde yaşam hakkı ihlalleri, 25 inde işkence ve kötü muamele iddiaları TBMM de gündeme getirilmiştir. CİSST/TCPS, Kasım Haziran 2017 tarihleri arasında Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, İl Cezaevi İzleme Kurulu, İl İnsan Hakları Kurulu olmak üzere 6 ayrı kuruma 29 şikayette ve 79 çocuk ile ilgili toplam 135 insan hakları başvurusunda bulunmuştur. Bu başvuruların herhangi birinde hak ihlali tespit edildiği tarafımıza bildirilmemiştir. 8 TBMM İç Tüzüğü, 99.Madde: 11

12 Öneriler - Adalet Bakanlığı nın stratejik planı gereği çocuk hakları ve insan hakları örgütleriyle ilişkilerini arttırması, hak ihlallerinin ve cezasızlığın önlenmesi konusunda politika belirlemesi gerekmektedir. Bu herhangi bir hak ihlali olmadan, olduğunda ve bir daha asla tekrarlanmaması için atılacak adımların belirlenmesi için önemlidir. - Adalet Bakanlığı nın stratejik planı içinde yer alan Çocuk ve Gençlik İnfaz Kanunu Tasarısı nın sivil toplum örgütleri, bağımsız araştırmacılar, meslek odaları, akademisyenler ve çocukların görüşüne açılması ve geliştirilerek yürürlüğe girmesi gerekmektedir. - Kanun Hükmünde Kararnameler in çocuk mahpuslara etkileri göz önünde bulundurulmalı ve bu kararnamelerde yer alan avukat görüşleri, telefon hakkı, eğitim hakkı gibi en temel haklara ilişkin kısıtlamalar, başta statüleri gereği çocuk mahpuslar olmak için yürürlükten kaldırılmalıdır. - STÖ lerin, bağımsız araştırmacıların, meslek odalarının ve akademisyenlerin bağımsız izleme yapabilmesine imkan verilmeli, hapishaneler şeffaflaştırılmalıdır. - İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları ve İl ve İlçe Cezaevi İzleme Kurul larının çocuk hakları komisyonları oluşturması gerekmektedir. Bu komisyonların, yerinde incelemeler yapması ve bu incelemeler neticesinde tespit edilen sorunları, verilen tavsiyeleri kamuoyunun da izleyebileceği şekilde şeffaflık ilkesi doğrultusunda paylaşması gerekmektedir. - Çocuk mahpusların, şikayetlerini iletmeleri halinde işkence ve kötü muameleye maruz kalacaklarına ilişkin endişeleri dikkate alınmalı, özellikle yerel düzeyde bulunan denetim mekanizmaları ile merkezi düzeyde bulunan KDK, TİHEK, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu gibi mekanizmaların başvuru alma yöntemlerinin gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu konuda baroların çocuk hakları merkezleri ile de koordinasyon kurulmalıdır. 12

13 - Türkiye Barolar Birliği nin, çocuk, kadın, engelli gibi özel ihtiyaçları olan mahpuslara ilişkin barolarda farkındalık yapacakları çalışmalar düzenlemesi ve barolardaki avukatların hak ihlallerini iletebilecekleri veri tabanı ve kriz masası kurması gerekmektedir. - Başta barolar olmak üzere çocuk hakları ve insan hakları örgütlerinin çocuk mahpuslar ile ilgili sorunları gündemine alması ve bu sorunlar çerçevesinde bir koordinasyon kurulması gerekmektedir. - Siyasi partiler, çocuk mahpuslar ile ilgili önergeleri gündemde tutmanın yanı sıra, bütüncül bir çocuk politikası belirlenmesine odaklanmalıdır. - TBMM de sunulan soru önergelerinin ve STÖ lerin yaptığı bilgi edinme başvurularının yasal süresi içinde yanıtlanmadığı göz önünde bulundurulmalı, daha etkin ve etkili bir bilgi edinme mekanizmaları kurmak için destek gerekiyorsa STÖ ler ile bu konuda iş birliğine gidilmelidir. 13

14 2. GİRİŞ Türkiye nin taraf olduğu Birleşmiş Milletler(BM) Çocuk Hakları Sözleşmesi ve Çocuk Koruma Kanunu nun temel ilkelerinden biri, bir çocuğun özgürlüğünden yoksun bırakılmasının en son başvurulacak bir önlem olarak düşünülüp, uygun olabilecek en kısa süre ile sınırlı tutulması gerektiği dir. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi ve Sözleşmenin genel yorumları, Havana, Pekin Kuralları, BM Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme gibi birçok uluslararası metin, adalet sisteminde çocukların yetişkinlerin olduğu alanlardan ayrı tutulması ve yetişkinlerden farklı muamele görmesi gerektiğini savunur. Türkiye de ise, çocuklar hala yetişkinlerin kapatıldığı kurumlardaki koğuşlarda tutulmakta ve uzun tutukluluk süreleri ile karşı karşıya kalmaktadır. Türkiye de tarihli verilere göre yaş aralığında 1778 i tutuklu, 1022 si hükümlü olmak üzere toplam 2800 çocuk mahpus bulunmaktadır. Tablo 1: Yaş Arası Çocukların İnfaz Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımları 9 İnfaz Durumu/Cinsiyet Erkek Kız Toplam Hükümlü Tutuklu Toplam CHP Milletvekili Onursal Adıgüzel in Adalet Bakanlığı na 05/06/2017 tarihli ve sayılı başvurusuna tarihinde verilen cevaptan alınmıştır. 14

15 Adalet Bakanlığı nın paylaştığı istatistikler, genellikle erkek ve kadın, tutuklu ve hükümlü gibi sınıflandırmalara dayalı olarak yayınlanmaktadır. İstatistiklerin, sadece bu bağlamlarda paylaşılıyor olması, hapishanelerde bulunan yabancı, engelli, LGBTİ, azınlık gibi çocuk mahpus gruplarının ve ihtiyaçlarının görünmez olmasına sebep olabilmektedir. Ayrıca bu istatistikler anlık durumu göstermekte hapishanelerdeki nüfus sirkülasyonunu gösterememektedir. 1 yıl içinde hapishaneye giren çocuk sayısı için Adli Sicil ve İstatistik Müdürlüğü nün yıllık olarak yayınladığı hapis cezası alan çocuklara ilişkin istatistiklerin temel alınması gerekmektedir. Çocuk mahpusların kanunlarda suç olarak nitelendirildiği için hapsedilmelerine sebep olan fiillerin dağılımları ise şu şekildedir; Tablo 2: Tarihi İtibariyle Çocuk Hükümlü ve Tutukluların Suç Profili Bazı Suç Gruplarına Göre Dağılım Toplam İnsan 10 Öldürme 281 İnsan Öldürmeye Teşebbüs 4 Cinsel Suçlar 450 Dolandırıcılık 18 Hırsızlık 840 Sahtecilik 4 10 Resmi verilerde Adam olarak geçmektedir. 15

16 Siyasi Suçlar Uyuşturucu 511 Yağma veya Gasp 333 Yaralama 94 Toplam Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere 2800 çocuk mahpus mevcudu son 10 yıldaki en yüksek sayıyı ifade etmektedir. Tablo 3: Yılları Arasında Hükümlü ve Tutuklu Çocukların Dağılımı Yıllar Hükümlü Tutuklu Toplam Çocuklar Çocuklar ,022 1,778 2, ,795 2, ,665 2, Resmi verilerde Terör ifadesi kullanılmaktadır. Adli ve siyasi mahpuslar ile ilgili ayrıma ilişkin bilgi için: 12 Bu tablodaki veriler; 04/07/2017 tarihi itibarıyla ceza infaz kurumlarında bulunan çocuk tutuklu ve hükümlülerin işlemiş olduğu veya işlediği iddia edilen suçlardan 10 tanesi baz alınarak hazırlanmış ve bir kişinin birden fazla işlediği suçları da dahil ederek suç sayısını göstermektedir. Bu nedenle, tablodaki genel toplam (2.743) aynı tarihte ceza infaz kurumlarında bulunan tutuklu ve hükümlü sayısı (2.800) ile uyuşmamaktadır. 16

17 , , , , , , , Tutuklu ve hükümlü çocuk mahpusların kaldığı kurumlar şu şekildedir; - Kapalı Çocuk Tutukevleri - Yetişkinlerin kaldığı kapalı hapishanelerin koğuşları - Çocuk Eğitimevleri Türkiye de mevcut durumda Ankara, İstanbul, İzmir, Hatay, Kayseri, Tarsus, Diyarbakır olmak üzere 7 kapalı çocuk tutukevi; Ankara, Denizli, İstanbul, Elazığ olmak üzere 4 çocuk eğitimevi bulunmaktadır yılı sonunda Çorlu Kapalı Çocuk Tutukevi nin de açılması planlanmaktadır. 15 Ağustos 2017 tarihi itibariyle 11 çocuk hapishanesi nde çocuk mahpus tutulmakta 13, diğer 1400 e yakın çocuk mahpus ise yetişkinlerin tutulduğu hapishanelerin koğuşlarında tutulmaktadır. Mevcut durumda çocuklara özgü ceza infaz kurumlarında oğlan çocukları tutulmaktadır; eğitimevlerinden ise yalnızca 13 CHP Milletvekili Onursal Adıgüzel in Adalet Bakanlığı na tarih ve sayılı başvurusuna tarihinde verilen yanıttır. 17

18 Denizli Eğitimevi kız çocukları için inşa edilmiştir. Sayıları az olan mahpus kız çocukları, yetişkin kadınların tutulduğu hapishanelerin koğuşlarında tutulmakta; bu kurumlarda yetişkinlerin çoğunlukta olmaları sebebiyle kız çocukları daha da görünmez olmaktadır. 15 Ağustos 2017 itibariyle 29 farklı kurumda 96 kız çocuğu tutulmaktadır. Kız çocuklarının fazla sayıda kuruma dağıtılmış biçimde tutulması, devletin kız çocukları ile ilgili politikasının yetersizliğinin ya da olmayışının göstergesidir. Aynı zamanda hükümlü çocukların sayısındaki artış dikkat çekicidir. Güncel istatistiklere göre hapishanelerde 1022 hükümlü çocuk bulunmaktadır. Ancak, hükümlü çocukların 994 ünün oğlan çocuğu olduğu ve oğlan çocukları için inşa edilen her biri 150 kapasiteli olan İstanbul, Ankara ve İzmir Eğitimevleri nin toplam kapasitelerinin 450 olduğu düşünüldüğünde, hükümlü çocukların çoğunun kapalı hapishanelerde tutulduğu anlaşılmaktadır. Çocukların yetişkinlerin kapatıldığı hapishanelerde tutulması ile ilgili BM Çocuk Hakları Komitesi nin görüşü oldukça açıktır. Komite, Özgürlüğünden yoksun bırakılan bir çocuk, yetişkinlere ayrılmış bir hapishane veya başka bir tesise konulamaz 14 demektedir. Ancak bu yorum değerlendirilirken, çocuk tutukluluğuna son verilmesinin öneminin altını çizen bilimsel araştırmalar göz ardı edilmemeli; ancak çocuk tutukluluğu tamamen sona erene kadar, sadece çocuklar için inşa edilen hapishanelerin koşullarının ve etkinliklerinin yetişkin hapishanelerine kıyasla çocuklar için daha uygun olduğu şeklinde yorumlanmalıdır. Nitekim, BM Çocuk Hakları Komitesi de uzun tutukluluk süreci ile ilgili eleştiride bulunurken çocukların birçok ülkede aylarca, hatta yıllarca tutuklu olarak tutulmaları sonucu yaşama isteğini yitirdiklerini kaygıyla belirtmektedir. BM Çocuk Hakları Komitesi nin uzun tutukluluk sürecine ilişkin eleştirisi Türkiye de de dikkate alınmalıdır. Adli Sicil ve İstatistik Müdürlüğü nün verilerine göre, çocuk mahkemelerinde davası görülen çocukların davalarının ortalama görülme süreleri 2011 yılında 307 gün iken, 2015 yılında 226, 2016 yılında 258 gün olmuştur. Bu durum tutuklu yargılanan 14 Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi nin Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ye İlişkin Genel Yorumları , madde 85, Uluslararası Çocuk Merkezi,

19 çocukların tutukluluk sürelerine de işaret etmektedir. Bu sayılar; yargılama süresi yıllar içerisinde kısmen azalsa da, tutuklu olarak yargılanan çocukların ortalama 6 aydan uzun hapsediliyor olduğuna işaret etmektedir. Uzun tutukluluk sürelerinin yanı sıra, sadece Çocuk ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri nde hakkında hapis cezası kararı verilen çocukların sayısı iki katına çıkarak önemli bir artış göstermiş; hapis cezası alan çocukların sayısı 2009 yılında iken, bu rakam 2016 yılında olmuştur. 15 Bu istatistikler, çocukların uzun tutukluluk sürelerinde ciddi bir düşüş yaşanmadığını gösterdiği gibi çocuk mahpusların ve çocuk hapishanelerinin artıyor olmasının, çocuk adalet sisteminin cezalandırma temelli işlediğine ve özgürlüğün kısıtlanması seçeneğinin hala son çare olarak görülmediğine işaret etmektedir. Uzun tutukluluk sürelerinin bir cezalandırma haline dönüşmesi ve çocukların karşı karşıya kaldıkları ağır infaz rejimi, sivil toplum örgütleri, sendikalar ve bağımsız akademisyenlerin ortak çağrılarına konu olmuştur. Bugüne dek basına ve sivil toplum örgütlerine yansıyan hak ihlalleri ise çocuk hapishanelerinin şiddet ürettiğini göstermektedir. Bu sorunların çözümüne dair alınabilecek önlemler ve çocuk tutukluluğuna son verilmesi gibi birçok konuda sivil toplum örgütleri, sendikalar ve bağımsız akademisyenler Adalet Bakanlığı na yönelik ortak çağrılarda bulunmuştur yılına dek kamu kurum/kuruluşları ile sınırlı da olsa bazı görüşmeler yapılabiliyorken ve bağımsızlığı yönünde somut kaygılar bulunsa dahi Türkiye İnsan Hakları Kurumu 16 gibi resmi denetim mekanizmaları aracılığı ile bazı hapishanelerde sivil toplum örgütleri ile birlikte izleme çalışmaları gerçekleştirilebiliyorken, son iki yılda kamu 15 Bu rakamlar, Adli Sicil ve İstatistik Müdürlüğü nün 2016 yayınında yer alan çocuk ve çocuk ağır ceza mahkemeleri başlığından alınmıştır ancak bilinmektedir ki çocuklar, çocuk ve çocuk ağır ceza mahkemelerinin haricinde yetişkinlerin yargılandığı mahkemelerde de yargılanmaktadır. Dolayısıyla bu rakamların kapsamının sadece çocuk ve çocuk ağır ceza mahkemeleri ile sınırlı olup olmadığı, açıklanan sayılarda genel ceza mahkemelerinde yargılanan çocukların dahiliyeti bilinmemektedir. 16 Türkiye İnsan Hakları Kurumu nun ismi ve yapısı, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu olarak değişmiştir. Bu bilgiler Ek 1 de paylaşılmıştır. 19

20 kurum/kuruluşları ile ilişkiler minimum seviyeye inmiştir. Olağanüstü Hal Dönemi kapsamında ilan edilen Kanun Hükmünde Kararnameler ile birlikte sınırlılıklar artmış, hapishanelere ilişkin sağlıklı bilgilere erişmek daha da zorlaşmıştır. Hapishanelerde inceleme yapılamaması durumunda, bilgi edinme mekanizmaları mektuplaşmak, avukat ziyaretleri, bilgi edinme başvuruları, TBMM önergeleri ile sınırlı kalmaktadır. Ayrıca yıllık olarak yayınlanan Adli Sicil ve İstatistik Müdürlüğü ve bakanlıklara ait faaliyet raporlarından da faydalanılmaktadır. Ancak yıllık raporlar haricinde resmi kaynakların internet sitelerinde düzenli olarak güncel bilgilere erişebilmek mümkün değildir. 17 Hapishanelere ilişkin doğru ve yeterli bilgilere erişim sorunu ve hak ihlali iddiaları, denetim ve bilgi edinme mekanizmalarının işlevselliğini tartışmayı gerekli kılmaktadır. Öte yandan, gerek insan hakları örgütlerinin denetim ve bilgi edinme talepleri gerekse milletvekilleri tarafından meclis gündemine sunulan soru önergeleri, işkence ve kötü muamelenin ve yaşam hakkı ihlalinin çocuk hapishanelerinde yaygın olarak gerçekleştiğini ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, yaşam hakkı ile işkence ve kötü muamele yasağının çocuk hapishanelerinde istisna olmanın ötesine geçen, yaygın ve sistematik bir hal almış olması; birçok önlemin yanı sıra denetim ve bilgi edinme mekanizmalarının geliştirilmesini bir aciliyet haline getirmektedir. Bu bağlamda, Adalet Bakanlığı nın 2015 Yargı Reformu Stratejisi nde, 18 sivil toplumla ve insan hakları örgütleriyle iş birliğini ceza infaz sisteminin bir gerekliliği olarak ifade edilmektedir. Adalet Bakanlığı Stratejik Plan da ise İzleme Kurulları ve il ve ilçe insan hakları kurullarının etkinliğinin arttırılması hedeflenmektedir. 19 Ancak, raporda da görüleceği üzere insan hakları örgütlerinin başvurularının büyük çoğunluğunu oluşturan 17 Örneğin, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü nün resmi web sitesinde tutuklu hükümlü çocukların sayısı en son tarihinde güncellenmiştir. 18 Yargı Reformu Stratejisi, Sf Adalet Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Nisan 2015: 19 Adalet Bakanlığı Stratejik Planı, Sf. 153: 20

21 hapishanelerde gerçekleşen işkence ve kötü muameleye dair bir açıklama ya da bunların önlenmesine dair bir strateji bulunmadığı gibi, Adalet Bakanlığı, insan hakları örgütlerinin iş birliği için yönelttiği taleplere olumsuz yanıtlar vermektedir. Rapor kapsamındaki yapılan başvurular ve gelen cevaplar sonucunda, izleme Kurulları ve il ve ilçe insan hakları kurullarının yapısı ve şeffaflığı ise ayrı tartışma konusu olmuştur. Öte yandan, çocuk hapishaneleri içerisindeki şiddet, bakanlığın gündemine girdiğinde akran şiddetine yapılan vurguyla sınırlı kalmaktadır. 20 Ancak çocukların hapishane personeli tarafından maruz bırakıldığı şiddetle karşılaştırıldığında akran şiddeti, işkence ve kötü muamele örneklerinin sınırlı bir kısmını teşkil etmektedir. Buna rağmen eski Adalet Bakanı nın işkence ve kötü muamele şikayetlerini propaganda olarak nitelendirmesi, mahpusların insan haklarına yönelik yaklaşımı göstermektedir. 21 Kaldı ki bu gibi akran şiddeti vakalarının önlenmesinde temel sorumluluk devlete, hapishane yönetimi ve personeline aittir ve bu konuda sivil toplum örgütlerinin çalışmaları önemli bir yer teşkil etmektedir. İşkence ve kötü muamelelere ilişkin cezasızlık tablosu acilen çözüm üretilmesi gerektiğini bir kez daha ortaya koymaktadır: yılları arasında ceza infaz kurumlarında ve eğitimevlerinde bulunan çocuk tutuklu ve hükümlüler tarafından yapılan şikayet üzerine işkence ve kötü muamele vakalarında adı geçen personeller hakkında 64 soruşturma açılmıştır. 64 soruşturma kapsamında da 484 personelle ilgili adli işlem başlatılmış; yalnızca 1 kişi hapis cezası almıştır. Bu rapor, yukarıda sunulan yılları arasındaki cezasızlık tablosunu takip eden süreçte, hapishanelerdeki çocuklara yönelik bilgi edinilen hak ihlali 20 Bozdağ Cezaevinde çocuk istismarına karşı tedbiri açıkladı: Tek kişilik odalar yaptık: - Erişim Tarihi: Bozdağ a göre cezaevlerinde işkence yok: iftira, yalan, propaganda: - Erişim Tarihi:

22 iddialarına odaklanmaktadır. Söz konusu iddiaların içeriğinin, bu iddialara ilişkin doğru bilgilere erişebilmek için var olan bilgi edinme ve denetim mekanizmalarına yapılan başvuruların ve sonuçlarının izlenebilmesini amaçlamaktadır. 22

23 3.YÖNTEM Türkiye deki çocuk mahpuslara yönelik genel bir analiz yapmayı güçleştiren ilk zorluk Adalet Bakanlığı ve bağlı kurumların bilgi paylaşımını gittikçe azalan bir grafikle sınırlandırmasıdır. Öte yandan, kapalı kurumlarla çalışmanın kendiliğinden gelen kısıtlılıklar ve çocuk adalet sistemine ilişkin çalışan STÖ lerin, Türkiye genelinde ve farklı disiplinleri kapsayacak biçimde örgütlenmelerinin yeterli olmaması, çalışmanın amaçlanan ölçeğe ulaşamamasına neden olsa da, bu eksiklik bilgiye ulaşma araçlarının çeşitlendirilmesi ile aşılmaya çalışılmış ve Türkiye hapishanelerindeki çocuk mahpusların karşılaştıkları hak ihlalleri ve başvuru süreçlerine ilişkin genel bir analiz oluşturulmuştur. Hak temelli sivil toplum örgütlerinin ziyaret yoluyla hapishanelerde izleme yapmasına izin verilmemesi nedeniyle bu raporda kullanılan yöntemler; mektuplaşma, avukat ziyaretleri, basın taraması ile öğrenilen ya da CİSST/TCPS ve diğer insan hakları örgütleri ile bağımsız avukatlara iletilen çocuk hak ihlalleri iddiaları ve bu ihlaller bağlamında bilgi ve denetim mekanizmalarına yapılan başvurulardır. Sınırlılıklarına rağmen mektuplaşma, mahpuslara ulaşmak için CİSST/TCPS nin kullandığı yöntemlerden biridir. Hapishanedeki çocuklara mektup aracılığıyla ulaşabilmek için çocuğun adının yanı sıra kaldığı kurumun adının bilinmesi gerekmektedir. Ancak mektuplaşma olanaklarımız, çocukların bilgilerinin yasal olarak gizli tutulması ilkesi etrafında şekillenmektedir. Dolayısıyla iletişime geçtiğimiz çocuklara, birlikte çalışmalar yaptığımız avukatlar, hukuk örgütleri ve iletişimde olduğumuz çocukların tavsiyeleri aracılığıyla ulaşmaktayız. Çocuk mahpuslar ile ilgili çalışmalar yapan STÖ lerin ve çocukları ziyaret eden avukatların az olması, isimlerine ulaşılabilen çocuk sayısını da etkilemektedir. Öte yandan çocuklar, hem tanımadıkları bir kurumdan mektup geldiğinde hem de kendilerine yazılan veya kendilerinin yazdıkları mektuplarının görülmüştür ibaresiyle okunması nedeniyle güven ilişkisi kurarken daha da zorlanmaktadır Mektup gönderilen 150 ye yakın çocuktan, 25 inden mektup gelmesi, bu sınırlılıklara örnektir. Mektupların hapishane idaresi (mektup okuma komisyonu) tarafından okunması 23

24 çocukların, insan hakları kurumlarına ve kamuoyuna duyurmak istedikleri hak ihlalleri ve şikayetlerini bu araçla göndermesi konusunda tereddütte kalmalarına da sebebiyet vermektedir. Çocukların tereddütleri sebebiyle çoğunlukla çocukların avukatlar tarafından ziyaret edilmeleri için, barolar, hukuk örgütleri, STÖ ler veya derneğimizin iletişimde olduğu bağımsız avukatlar ile iletişim kurulmuş, eğer varsa çocukların şikayetlerine ilişkin bilgiler çoğunlukla avukatlardan edinilmiştir. Çocukların şikayetlerini mektuplarında aktardıkları örnekler oldukça azdır, Bu sınırlılıklar sebebiyle, bu rapor kapsamında bilgi edinmeye yönelik kullanılan mektup yönteminin yanı sıra, avukat ziyaretleri de önemli bir kaynaktır. Türkiye de, çocuk hakları özelinde veya insan hakları bağlamında kurulan avukat ağ/platformları bulunsa da, 22 bu ağ/platformların çok azı çocukları ziyaret etmektedir. Hapishanedeki birçok çocuk, avukatları ile iletişim kuramadığından şikayet etmektedir. Bu şikayetler, avukatlardan oluşan ağ/platformlar haricindeki birçok avukatın da müvekkillerini ziyaret etmediğini göstermektedir. Türkiye de çocuk mahpusların tutulduğu hapishanelerin bulunduğu illerde faaliyet gösteren barolar, STÖ ler, hukuk örgütleri ve bağımsız araştırmacılardan oluşan, güncel ve periyodik olarak bilgi akışının sağlandığı ortak bir koordinasyon bulunmamaktadır. Bu durum, yapılacak araştırmaların, yapısal sorunlara ilişkin tartışmaların, çocuk mahpusların ihtiyaç ve şikayetlerine dair değerlendirmelerin sınırlı alanlara hapsolmasına sebep olmaktadır. Türkiye genelinde çocuk mahpuslar ile ilgili koordinasyonun bulunmaması, 81 il arasından, yaklaşık olarak 20 il de bulunan avukat ve çocuklar ile iletişim kurulabilmesine sebep olmuştur. Basın taraması, çocuk mahpusların şikayetleri ve ihtiyaçlarının yerel basın kuruluşlarına da yansıyor olması sebebiyle bir kaynak olarak kullanılmıştır. Basın taramalarında, çocuk cezaevi kelimeleri anahtar kelime olarak belirlenmiş, hak ihlali iddiaları odağında yer alan haberler günlük olarak aranarak kayıt altına alınmıştır. 22 Örn: Çocuk Alanında Çalışan Avukat Ağı(ÇAÇAv): avukatlardan oluşan meslek örgütleri(özgürlükçü Hukukçular Platformu, Çağdaş Hukukçular Platformu) gibi. 24

25 Hapishanelerdeki çocuk hak ihlallerini incelemeye ilişkin yetkisi bulunan resmi denetim mekanizmaları Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE), İl veya İlçe Cezaevi İzleme Kurulları, İl veya İlçe İnsan Hakları Kurulları, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), Kamu Denetçiliği Kurumu(KDK) ndan oluşmaktadır Kasım-2017 Haziran tarihleri arasında, çocuk mahpuslar ile ilgili hak ihlali iddialarının doğruluğunun anlaşılması, hak ihlali iddialarının tespit edilebilmesi, ihlalin tespit edilmesi halinde mağduriyetlerin ve önlemlerin hak temelli şekilde giderilebilmesi talebiyle, KDK dışındaki denetim mekanizmalarına başvurular yapılmıştır. Bu raporda, kurumlara yapılan başvurular ve başvuruların akıbetleri paylaşılmıştır. Öte yandan rapor, yapılan başvuruların akıbetlerinin değerlendirilmesi yoluyla, bu mekanizmaların işlevselliğini değerlendirmeye de odaklanmıştır. Bu kapsamda, hapishanelere ilişkin bilgi edinme ve denetim mekanizmalarına dair mevzuat taraması yapılmış, Türkiye nin taraf olduğu sözleşmelerde yer alan bağımsız izleme tanımları referans alınarak bu mekanizmalarının bağımsızlığı tartışmaya açılmıştır. 23 Bu denetim mekanizmalarına yapılan başvuruların büyük bir kısmının milletvekillerinin yazılı ve sözlü soru önergelerine, araştırma önergelerine yansıması ve TBMM de çocuk mahpuslara ilişkin sorunların nasıl gündeme geldiğinin tespit edilebilmesi için, TBMM de 2015 Kasım-2017 Haziran tarihleri arasında verilen önergeler taranmış ve önergelerin içeriklerinde yer alan şikayetler, önergelerin partilere göre dağılımları ve yanıtlanma oranları sınıflandırılarak paylaşılmıştır. TBMM ye sunulan yazılı ve sözlü önergeler, 26. Dönem 1.Yasama Yılı ( ) tarihi esas alınarak taranmıştır. TBMM ye sunulan yazılı ve sözlü önergeleri, TBMM nin resmi sitesindeki Yazılı ve Sözlü Soru Önergeleri Sorgu Formu nda içerik ve özet arama kısımlarında çocuk, cezaevi, ceza infaz kurumu kelimeleri yazılarak taranmıştır. Çocuklar hakkında birçok önerge meclis gündemine taşınmıştır ve bunların pek çoğu çocukların yaşamlarını 23 Mevzuat taraması ve başvuru mekanizmalara ilişkin tartışmalar EK1 de yer almaktadır. 25

26 doğrudan etkileyen konulara vurgu yapsa da hapishaneleri içermeyen önergeler değerlendirme kapsamı dışında tutulmuştur. Rapor kapsamında bilgi edinme yöntemleri yukarıda belirtilen sınırlılıklar çerçevesindedir. Bu sınırlılıklar, 2015 Kasım-2017 Haziran tarihleri arasında hapishanede tutulan tutuklu/hükümlü çocuk nüfusunun çok azına ulaşılabilmesine neden olmuştur. Bilgiye ve çocuklara erişimin kısıtlılığı dikkate alınmalı; raporda hak ihlali iddialarına ilişkin paylaşılan istatistiklerin sınırlılıklar çerçevesinde oluşturulduğu unutulmamalıdır. Doğrudan ve sınırsız iletişimin olması halinde şikayeti ve ihtiyacı olan daha fazla çocukla iletişim kurulabileceği değerlendirilmelidir. Ayrıca çocukların şikayet mekanizmalarından sonuç alamayacakları düşüncesi veya şikayetleri nedeniyle hapishane görevlileri tarafından kötü muameleye maruz bırakılacakları endişesiyle şikayet başvurusunda bulunmayı tercih etmedikleri durumların rapora yansımadığı da hesaba katılmalıdır. Raporda yer alan istatistiklerin 2015 yılı sonundan bu yana tutulmuş olması, gerek Adalet Bakanlığı Stratejik Planı nın ve Yargı Reformu Stratejisi nin uygulamaya konuş tarihine işaret etmesi gerekse giriş kısmında paylaşılan işkence ve kötü muamelelere ilişkin cezasızlık istatistiklerinin bir araya getirilişinin son yılı olması açısından önem arz etmektedir. Bir diğer deyişle bu rapor, hem Stratejik Plan ve Yargı Refromu Stratejisi uygulamadayken yaşanan hak ihlali iddialarına ışık tutmakta hem de bilgi ve denetim mekanizmalarına ilişkin güncel veriler sunmaktadır. Rapor, işkence ve kötü muamelenin önlenmesinin bir politika haline getirilmesini, bilgi ve denetim mekanizmalarının yapısını ve şeffaflığını tartışmaya açmayı amaçlamaktadır. 26

27 4.HAPİSHANELERDEKİ ÇOCUK MAHPUSLARIN ŞİKAYETLERİ Hapishanelerdeki çocuk hak ihlali iddiaları, CİSST/TCPS e gelen mektuplardan, basına yansıyan haberlerden, bilgi edinilen bağımsız avukatlardan, TBMM de verilen soru önergelerinden, İnsan Hakları Derneği (İHD), Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), Özgürlükçü Hukukçular Platformu (ÖHP) 24 avukatlarından ve ÖHD Ankara Sincan Çocuk Cezaevi 2015 Raporu nun tarihleri arasındaki verileri üzerinden izlenmeye çalışılmıştır. Çocuk hak ihlali iddialarının çoğunun akibeti, ismi geçen insan hakları örgütlerinin, yargı organları ve denetim mekanizmalarına yaptıkları başvurular yoluyla izlenmiş, şikayetlerin çoğunun akibetine erişilmiştir Çocuk Mahpusların Şikayetleri ve Şikayetlerin Kronolojik Sıralaması Şikayetler ve akibetleri şu şekildedir; 3 Kasım 2015 C.K. isimli çocuk mahpus, Van T Tipi Hapishanesi nden istemi dışında Sincan Çocuk Hapishanesi ne sevk edilmiş, ailesi ile aralarındaki mesafe sebebiyle görüşemediklerini paylaşmıştır. C.K. isimli çocuğun mağduriyetinin incelenmesi ve yeniden Van a sevk edilmesi için başvurular yapılmış, ancak olumlu bir geri dönüş yapılmamıştır. 25 J.E. isimli çocuk mahpus, Van T Tipi Hapishanesi nden istemi dışında Sincan Çocuk Hapishanesi ne sevk edilmiş, ailesi ile aralarındaki mesafe sebebiyle görüşemediklerini paylaşmıştır. J.E. isimli çocuğun mağduriyetinin incelenmesi ve yeniden Van a sevk Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Özgürlükçü Hukukçular Derneği kapatılmış, yerine Özgürlükçü Hukukçular Platformu kurulmuştur. 25 CİSST/TCPS e mektup yoluyla iletmiştir. 27

28 edilmesi için başvurular yapılmış, ancak olumlu bir geri cevap verilmemiştir Kasım 2015 Trabzon E Tipi Hapishanesi nde Emirhan Nas isimli çocuk mahpus intihar ederek hayatını kaybetti. 27 Emirhan Nas ın ölümünden sonra açılan soruşturma, İntihar etmek suç değil. Ölenin intihara yönlendirildiğine dair herhangi bir delil elde edilemedi gerekçesi ile takipsizlik kararı ile sonuçlanmıştır. Karar avukatlar tarafından Anayasa Mahkemesi ne taşınmıştır. 15 Kasım 2015 M.D.Ö (17) isimli çocuk mahpus, arkadaşları A.A., H.N., Ö.U. nun Sincan Çocuk Hapishanesi ne kayıt kabul işlemleri sırasında çıplak aramaya maruz bırakıldıklarını iletmiştir. 28 M.Ç. isimli çocuk mahpus, hapishanede sağlık hakkına ilişkin şunları aktarmaktadır; Şöyle de bir sıkıntımız var; revir tarafından.. hastane tarafından.. Hastanede bir doktor, gözüyle bakıp geri yolluyor bizi. Benim için mesela sırtımda fıtık var, 3-4 ay önce MR için sevk yazıldı ama hala sevk filan yok. Neyse zaten haftaya tahliye olacağım. 29 M.K. (17) isimli çocuk mahpus, Sincan Çocuk Hapishanesi ne kayıt kabul işlemleri sırasında haksız şekilde çıplak arama gerçekleştirildiğini ve şikayet etmek istediğini belirtmiştir Kasım CİSST/TCPS e mektup yoluyla iletmiştir. 27 Trabzon da çocuk tutuklu kendini astı. - Erişim Tarihi: Özgürlükçü Hukukçular Derneği (ÖHD) Sincan Çocuk Cezaevi 2015 Raporu 29 ÖHD Sincan Çocuk Cezaevi 2015 Raporu) 30 ÖHD Sincan Çocuk Cezaevi 2015 Raporu 28

29 Sincan Çocuk Hapishanesi nde 25 çocuk arasında çıkan kavgaya infaz ve koruma memurlarının müdahalesinin orantısız şiddet olduğunu ifade eden bir çocuk, kendisiyle birlikte arkadaşlarının da darp edildikleri iddiası ve yemeklerin sağlıksız olduğu iddiası ile şikayette bulunmuştur. 31 İnfaz ve Koruma memurlarından şiddet gördüğünü ifade eden kaç çocuğun olduğu tespit edilememekte, ancak çocuklar kendi koğuş numaralarını vererek, şikayette bulunulmasını ve gelecek kurulun numarasını verdikleri koğuşlar ile görüşmesini istemişlerdir. Üç infaz ve koruma memuru hakkında açılan idari soruşturmada Disiplin Cezası Verilmesine Yer Olmadığı yönünde karar verilmiştir. 32 Yemeklerin sağlıksız olduğuna ilişkin şikayet ise, mahpusların ve personellerin Sincan Açık Ceza İnfaz Kurumu tarafından temin edilen yemeği yediği bilgisi ile cevaplanmıştır. 12 Aralık 2015 Sincan Çocuk Hapishanesi nde çocukların yemeklerden memnun olmaması, yemeklerin çok yağlı, sağlıksız, yetersiz olmasının yanı sıra, yemeklerden kimi zaman fare, solucan, haşere gibi şeylerin de çıktığı belirtilmektedir. Bu konuda cezaevi yönetimi ile yapılan görüşmelerde hapishane yönetimi tarafından çocuklara biz de aynı yemeği yiyoruz, Bakanlık ile halledin cevabı verilmektedir. (Y.B., 16 yaşında) 33..Hatta ekmekten fare çıkması.. Ben arkadaşlara ekmek dağıtacaktım, fareyi ilk ben gördüm, canlıydı, ekmeğin içinde oynuyordu. Fındık faresiydi. Sonra fareyi öldürdük, atmadık, müdür gelsin görsün istedik. Ama müdür gelmeyince attık. O akşam ekmek yemedik, yeni de istemedik, iştahımız kaçmıştı. Bazıları yemek yemiş olabilir. (M.K., 17 yaşında) ÖHD avukatlarına şikayette bulunmuştur. 32 Yaşanan olay ile ilgili olarak 3 İnfaz ve Koruma Memuru hakkında idari soruşturmaya tarihinde başlanılmış ve yapılan soruşturma sonucunda tarihli ve 2016/2, 2016/3 ve 2016/4 sayılı kararlar ile "Disiplin Cezası Verilmesine Yer Olmadığına dair karar verilmiştir. 33 ÖHD Sincan Çocuk Cezaevi 2015 Raporu 34 ÖHD Sincan Çocuk Cezaevi 2015 Raporu 29

30 18 Aralık 2015 Sincan Çocuk Hapishanesi ndeki M.K. isimli çocuk mahpus, CİSST e gönderdiği mektubunda ailesi ile farklı şehirde olmaları sebebiyle görüşemediklerini ifade etmiştir. 8 Mart 2016 Erzurum E Tipi Hapishanesi ndeki O.K. isimli çocuğun annesi Özgül K., oğlu O.K. nın Ağrı M Tipi Hapishanesi nden Erzurum E Tipi Hapishanesi ne istemi dışında sevk edildiğine ve Erzurum da işkence ve kötü muameleye maruz kaldığına ilişkin bilgi paylaştı Mart 2016 Basında paylaşılan bilgiye göre, Batman M Tipi Hapishanesi nde bulunan 4 çocuktan, H.A. Malatya, H.K. Elazığ, A.D. Erzincan ve Y.E. ise Erzurum hapishanelerine sevk edildi. 14 Nisan 2016 Adana E Tipi Hapishanesinde 7 çocuğa karşı infaz ve koruma memurlarının işkence ve kötü muamele uyguladıkları ve çocukların çıplak aramaya maruz kaldıkları iddia edilmiştir çocuğun hapishaneden istemleri dışında sevk edildikleri bilgisi paylaşılmış, 7 çocuk hakkında Adana Adli Tıp Şube Müdürlüğü tarafından hazırlanan Adli Tıp raporlarında şiddet doğrulanmış ancak 35 Erzurum Cezaevinde Tutuklu Çocuğa İşkence İddiası: - Erişim Tarihi: Çocuklara Cezaevinde de Fiziksel İstismar - Erişim Tarihi:

31 soruşturma açılan 4 hapishane görevlisi hakkında kamu adına kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin karar verilmiştir Nisan 2016 M.K. isimli çocuk mahpus, Sincan Çocuk Hapishanesi ne sevk edilmeden önce tutulduğu Şanlıurfa E Tipi Hapishanesi nde 27 gün hücrede tutulduğunu ve Sincan Çocuk Hapishanesi nde kendisine yollanan Kürtçe kitapların tercüman olmadığı için denetimi yapılamadığı gerekçesi ve kendisinin tercüman parasını vermesi talebiyle verilmediğini ifade etmiştir. M.K. nın 27 gün hücrede tutulması ile ilgili yapılan başvurular yanıtlanmamıştır. 38 Sincan Çocuk Hapishanesi nde bulunan Ö.U. isimli çocuk mahpus, kendisine yollanan Kürtçe kitapların tercüman olmadığı için denetimi yapılamadığı gerekçesi ve kendisinin tercüman parasını vermesi talebiyle verilmediğini ifade etmiştir Haziran 2016 Basında intihar girişimi haberinin 40 paylaşılmasının ardından doğru bilgi alabilmek adına CİSST in yaptığı başvuruya verilen yanıtta Adıyaman E Tipi Hapishanesi nde intihar girişiminde bulunan H.T. isimli kişinin 18 yaşından küçük olduğu anlaşılmıştır. Adıyaman Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılan soruşturmada, H.T. yi intihara azmettiren, teşvik eden veya bu konuda kendisine yardımda bulunan kimsenin olmadığı, olayın tamamıyla mağdurun kusurlu iradesi neticesinde meydana geldiği, başkasına atfedilebilecek kusur bulunmadığı, ortada suç ve suçlu olmadığı gerekçeleriyle kovuşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilmiştir Ailelerin İnsan Hakları Derneği ne başvurması sonucunda öğrenilmiş ve takip edilmeye başlanmıştır. 38 CİSST/TCPS e mektup yoluyla iletmiştir. 39 M.K. isimli çocuk, CİSST/TCPS e yolladığı mektubunda Ö.U. isimli arkadaşının da şikayetini iletmiştir yaşındaki mahkum intihar etmek istedi, Habertürk, : - Erişim Tarihi: Adıyaman Cumhuriyet Başsavcılığı, Soruşturma No: 2016/6215, Karar No: 2016/

32 20 Haziran 2016 Basında paylaşılan habere göre 42, Gaziantep E Tipi Hapishanesinde D.K., Ö.A., F.S. ve diğer 6 çocuğun hapishane görevlileri tarafından işkence ve kötü muameleye maruz kaldığı ve çıplak aramaya maruz bırakıldıkları iddia edilmiştir. Gaziantep Cumhuriyet Başsavcılığı, kovuşturmaya yer olmadığına karar vermiştir Haziran 2016 Y.S. isimli çocuk mahpus, kemik yaşının 18 yaşından küçük olduğu raporlar ile tespit edildiği halde Metris 1 No lu Hapishane de yetişkinlerle aynı koğuşta tutulmuştur Temmuz 2016 Mardin de gözaltına alınıp işkenceye maruz kaldıkları iddia edilen K.S., Ö.K., İ.A., B.A., H.T., R.A. ve S.D. isimli çocukların Şakran Çocuk Hapishanesi ne istemleri dışında sevk edildikleri bilgisi basında yer aldı. 9 Eylül 2016 E.T., H.A., Ç.K. isimli 3 çocuk mahpus, Mardin den Diyarbakır a sevkleri sırasında jandarma tarafından işkence ve kötü muameleye maruz bırakıldıkları ve kendilerine kelepçe takıldığı bilgisi paylaşılmıştır Eylül 2016 Şırnak T Tipi Hapishanesi nde Seyit Rıza Şaran ve Cigerhun Akdeniz isimli çocuklar koğuşlarında çıkarttıkları yangın sebebiyle 42 Gizlilik olmadığı halde dayak görüntüsü verilmiyor, Hürriyet, Erişim Tarihi: Gaziantep Cumhuriyet Başsavcılığı, tarih ve 2017/4404 sayılı kararında kovuşturmaya yer olmadığına karar vermiştir. 44 Ailesi, İnsan Hakları Derneği ve CİSST/TCPS e başvuru yapmıştır. 45 Türkiye İnsan Hakları Vakfı Diyarbakır Temsilciliği nden bilgi edinilmiştir. 32

33 hayatını kaybetmiştir. Şırnak Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılan soruşturmada hala gizlilik kararı bulunmaktadır Ekim 2016 Sincan Çocuk Hapishanesi nde tutulan M.B. isimli çocuk mahpus, kendisinin ve arkadaşlarının telefonla görüşme haklarının Kanun Hükmünde Kararname gerekçe gösterilerek sınırlandığını ifade etmiştir. 47 Şikayete ilişkin insan hakları başvuruları yapılmış ancak CTE den gelen yanıtta 48 M.B. nin Silahlı Terör Örgütüne Üye Olma suçundan tutuklu bulunması sebebiyle, uygulamanın Kararname bağlamında ceza infaz kurumu kurallarına uygun olduğu belirtilmiştir. Sincan Çocuk Hapishanesi nde bir çocuğun kendisini ziyaret eden avukatlara verdiği bilgiye göre kaldığı koğuştaki arkadaşlarıyla birlikte farklı koğuşlardan iki çocuk infaz ve koruma memurları tarafından işkence ve kötü muameleye maruz kalmıştır 49 1 Kasım 2016 Sincan Çocuk Hapishanesi nde tutulan H.B. isimli çocuk mahpus, kendisine yollanan Kürtçe kitapların tercüman olmadığı için denetimi yapılamadığı gerekçesi ve kendisinin tercüman parasını vermesi talebiyle verilmediğini ifade etmiştir Aralık 2016 K.T.(17) isimli çocuk mahpusun, Sincan ve Şakran Çocuk Hapishaneleri nde görevlilerin şiddetine maruz kaldığı için intihar 46 Şırnak Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılan 2016/2603 numaralı soruşturmadır. 47 CİSST/TCPS e yolladığı mektubunda paylaşmıştır. 48 Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü nün tarih ve E.2003/ sayılı cevabı. 49 ÖHP avukatları tarafından ziyaret edilmiştir. CİSST/TCPS nin yaptığı başvurulara cevap verilmemesi sebebiyle bir soruşturma açılıp açılmadığı ve koğuşta kaç kişi kaldıkları bilinemediğinden en az 3 çocuk olarak kayıtlara geçmiştir. 50 CİSST/TCPS e yolladığı mektubunda paylaşmıştır. 33

34 girişiminde bulunduğu, Maltepe Çocuk Hapishanesi nde açlık grevinde olduğunu ve tecrit altında tutulduğu, avukatının basınla paylaşması üzerine öğrenildi Aralık 2016 Şırnak T Tipi Hapishanesi nde 3 çocuğun, R.D. ye cinsel ve fiziksel olmak üzere akran şiddetinde bulunduğu bilgisi paylaşılmıştır Aralık 2016 H.İ. ve M. isimli çocuk mahpusların Maltepe Çocuk Hapishanesi nde görevlilerden şiddet gördüğü ve açlık grevine girdikleri bilgisi basında yer alması üzerine öğrenilmiştir. 53 H.İ. ve M. isimli çocuklar açlık grevine girmiştir. H.İ. isimli çocuk, kendisi ile birlikte M. nin ellerinin ve ayaklarının kelepçelenerek hücrede tutulduklarını aktarmıştır. HDP Milletvekili Burcu Çelik Özkan ın soru önergesine verilen yanıtta, herhangi bir keyfi uygulama veya usulsüzlüğe rastlanmadığı, görevli personelin ihmal ve kusuru görülmediği ve bu sebeple personel hakkında başlatılan bir soruşturma bulunmadığı bilgisi paylaşılmıştır Ocak 2017 Şakran Çocuk Hapishanesi nde M.A., İ.H., A.H., M.H.T., M.B. ve N.M. isimli 6 çocuğun kameraları olmayan hücrelere götürüldükleri, 51 Cezaevinde işkence gören çocuk sürekli ölümü düşünüyor İnsan Hakları Derneği Şırnak Şubesi nden bilgi alınmıştır. 53 L Tipi Cezaevinde N Tipi İşkence: Namaz Kılmayana Dayak - Erişim Tarihi: HDP Muş Milletvekili Burcu Çelik in, Adalet Bakanlığı na verdiği soru önergesine verilen yanıtta paylaşılmıştır: 34

35 ellerinin ve ayaklarının kelepçelendiği, işkence ve kötü muameleye maruz kaldıkları bilgisi paylaşılmıştır Ocak 2017 Adana E Tipi Hapishanesi nde tutulan Ferhat Kaya, Muhammet Erdoğan, ve Mehmet Altunhan isimli çocuklar kendi koğuşlarında yangın çıkartmaları sonucunda hayatlarını kaybetmişlerdir, 5 kamu görevlisi, 6 çocuk da yaralanmıştır. Adana E Tipi Hapishanesi nde çıkan yangına ilişkin yürütülen soruşturmada 56 gizlilik kararı verilmesi sebebiyle yangının neden çıkarıldığına ilişkin uzun süre sağlıklı bilgi edinilememiştir tarihindeki yangın ile ilgili, kamu görevlilerinin ihmalinin olmadığı yönünde bir karar çıkmış ve R.K. isimli tutuklu çocuk, yaşananlardan sorumlu tutulmuş ve hakkında dava açılmıştır. 25 Mart 2017 Adana E Tipi Hapishanesi nde çocukların çıkarttığı yangında 3 çocuk yaralanmıştır Mayıs 2017 Basında paylaşılan bilgiye göre, Denizli Çocuk Eğitimevi nde, 7 kız çocuğunun görevlilerin şiddetine maruz kaldığı iddia edilmiştir kız çocuğunun başka infaz kurumuna sevk edildikleri bilgisi basında paylaşılırken, iddiaya ilişkin soruşturma açılıp açılmadığına dair bir bilgi bulunmamaktadır. 55 Özgürlükçü Hukukçular Platformu ndan bilgi edinilmiştir. Aliağa Cumhuriyet Başsavcılığı, CİSST/TCPS e gönderdiği tebligatta şikayete ilişkin, 2016/7694 sayılı soruşturmanın yürütüldüğünü paylaşmıştır. 56 Adana Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yürütülen 2017/4824 numaralı soruşturmadır. 57 Adana Cezaevi Çocuk Koğuşunda Yine Yangın: 3 Çocuk Yaralandı : - Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

36 2 Haziran 2017 M.Ş.(17) isimli çocuk mahpus, Sincan Çocuk Hapishanesi nde hapishane görevlileri tarafından şiddet gördüğünü iddia etmiş, 2017 Mart ayında Maltepe Çocuk Hapishanesi nde intihar girişiminde bulunmuştur. 59 Çocukların şikayet ettikleri için hapishane görevlileri tarafından kötü muameleye maruz kalmaları ihtimalinden dolayı başvuru yapılmasından endişelendiği durumlar da söz konusudur. Çocukların onayı olmaması sebebiyle başvuru yapılmayan şikayetler, çocukların bulundukları hapishaneler ve isimlerinin kısaltmaları belirtilmeden paylaşılacaktır: Farklı illere istemleri dışında sevk edilen 4 çocuk, sürgün edilmeden önce tutuldukları hapishanede kendileri ile birlikte isimlerini verdikleri 24 arkadaşlarının hapishane görevlileri tarafından işkence ve kötü muameleye maruz kaldıklarını ifade etmiş, ancak şikayet etmeleri halinde işkence ve kötü muameleye maruz kalacaklarına ilişkin endişe duymaları sebebiyle şikayet başvurusunda bulunmak istememişlerdir. 60 İstemi dışında sevk edilen çocuklardan biri, sürgün edildiği hapishanede de görevliler tarafından işkence ve kötü muameleye maruz kaldığını avukatıyla paylaşmış, ancak şikayet başvurusunda bulunmaktan endişelendiği için başvuruda bulunulmasını reddetmiştir Şikayetlerin Hapishanelere Göre Dağılımları Çocuk hak ihlallerine ilişkin 15 hapishanede şikayet olduğu gözlemlenmiştir. Aşağıdaki tabloda, şikayet etmeleri halinde hapishane görevlileri tarafından 59 Ailesi, CİSST/TCPS e bilgi vermiştir. 60 Şikayetlerin söz konusu olduğu hapishaneler ve çocukların bilgileri, çocukların güvenliği sebebiyle paylaşılmamaktadır. 36

37 kötü muameleye maruz kalacakları endişesiyle şikayet başvurusunda bulunmayı tercih etmeyen çocukların bilgilerinin gizli tutulması gerekliliği sebebiyle 14 hapishane ismi paylaşılmıştır. Tablo 4: Şikayetlerin Hapishanelere Göre Dağılımları Şikayetlerin Yansıdığı Hapishaneler Şikayet Adedi Soru Önergesi Adedi Adıyaman E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 1 Adana E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 3 9 Şırnak T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 2 9 Mardin E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 2 1 Gaziantep E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 1 Şanlıurfa E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 1 1 Trabzon E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 1 1 Maltepe Çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 3 7 Sincan Çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza

38 İnfaz Kurumu İzmir Şakran Çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 3 4 Denizli Çocuk Eğitimevi 2 Erzurum E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 1 Mardin M Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 1 Batman M Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 1 En çok şikayetin yansıdığı kurumun 2012 yılında açılmış olan 61 Sincan Çocuk Hapishanesi olması, var olan ve yeni açılması planlanan kapalı çocuk tutukevlerinin daha iyi koşullara sahip olduğuna ilişkin algının tartışılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Öte yandan, şikayetlere erişilebilmesi, hapishaneleri ziyaret eden gönüllü avukatların, sivil toplum örgütlerinin varlığı ile doğrudan ilişkilidir. Raporda da değinildiği üzere birçok çocuğun avukatlar tarafından ziyaret edilmediği bilinmektedir. Bu bağlamda, Sincan Çocuk Hapishanesi, insan hakları örgütlerinin ve bağımsız avukatların düzenli olarak çocukları ziyaret ettiği bir kurum olması sebebiyle, erişilebilen şikayet sayısı diğer kurumlardan daha fazla olabilmektedir Son Erişim Tarihi:

39 4.3.Şikayetlerin Konularına, Çocuk Sayısına, TBMM de Verilen Önerge Sayısına Göre Dağılımları Tablo 5: Çocuk Mahpuslara ilişkin Önergelere ve STÖ lere Yansıyan Şikayetler Şikayet Önergelere Konuya Şikayetler ve İnsan göre önergelere Hakları şikayetçi kaç kez Örgütlerine olan / yansıdı? yansıyan şikayetine olay adedi erişilebile n çocuk Sayısı Yaşam Hakkı İhlali Yangın, Doğal Afet vb. sonucu yaralanma 2 6 İntihar Girişimi 3 3 İşkence ve Kötü Muamele Akran şiddeti İletişim hakkının nedenli ya da nedensiz sınırlanması İstem dışı sevk edilmek Sağlık Hizmetlerine Erişim

40 Hakkı Yetersiz veya Sağlıksız Beslenme koşulları Çocuk Hapishanelerinin koşulları, çocukların ihtiyaçları, çocuk tutukluluğu 7 Eğitim Hakkının sınırlanması (667 sayılı KHK, 4. madde) 1 1 Türkçe dışındaki kitapların verilmemesi 3 3 Toplam Kasım Haziran 2017 tarihleri arasında 133 çocuğun şikayetine erişilebilmiştir. Bir çocuğun birden fazla şikayeti olabildiğinden, tabloda belirtilen şikayetine erişilebilen çocuk sayısı gerçek çocuk sayısından fazladır. Bu tabloda çocukların şikayetleri ortaya koyulmaya çalışılmış ve şikayetler, 12 farklı başlık altında derlenmiştir. 54 şikayet söz konusu olmuş, bu 54 şikayetten, çocuklar 203 kez mağdur olmuş ve bu şikayet konuları 38 soru önergesine toplam 45 kez yansımıştır. Şikayetler arasında en yaygın olanların hapishane görevlileri tarafından uygulanan işkence ve kötü muamele, akran şiddeti ve istem dışı sevk edilmek olduğu görülmektedir. 62 Bir çocuğun birden fazla şikayeti olabilmekte, dolayısıyla 203 rakamı gerçek çocuk sayısını ifade etmemektedir. 40

41 İnsan hakları örgütlerine, istem dışı sevk edilmek ile ilgili 30 şikayet yansımış olsa dahi, istem dışı sevk edilmek, hapishanelerde en sık rastlanan hak ihlallerinden biridir. Bu durum hapishanelerde kapasitelerin üzerinde mahpus bulunmasıyla da ilgilidir Yaşam Hakkı İhlalleri Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) gibi tarafı olduğu insan hakları sözleşmeleri, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi gibi çocuklar özelindeki sözleşmeler ve yerel mevzuatı gereği yaşam hakkını yalnızca ihlal etmeme değil aynı zamanda koruma yükümlülüğü altındadır. Bu bağlamda, pozitif ve usuli yükümlülükleri gereği hapishanedeki çocukların hayatlarının, öngörülebilir ve önlenebilir olayların nihayetinde sona erdiği durumlarda, hak ihlali olduğuna karar verilebilir. 63 Öte yandan, yaşama hakkı ihlali iddialarının etkin bir biçimde soruşturulmaması da, hakkın usuli yönden ihlal edildiği anlamına gelecektir. Bir başka deyişle devlet, ihlale doğrudan sebebiyet vermemenin yanı sıra ihlalin gerçekleşmemesi için tüm önlemleri almak sorumluluğu altındadır. Çocuk mahpuslar, kaldıkları kurumlar itibariyle devlet koruması altında bulunmaktadır ve çocukların yaşam hakkının korunması ile ilgili birincil sorumluluk, yükümlülükleri çerçevesinde devlete aittir. Türkiye hapishanelerinde 2009 yılından Mart 2017 tarihine kadar hapishanelerde 18 çocuk yaşamını yitirmiştir Çoşelav/Türkiye Kararı, Başvuru No: 1413/07. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 9 Ekim 2012: file:///c:/users/cisst-3/downloads/case%20of%20coselav%20v.%20turkey%20- %20%20[Turkish%20Translation]%20by%20the%20Turkish%20Ministry%20of%20Justice.pdf 64 CHP Milletvekili Gamze Akkuş İlgezdi nin Adalet Bakanlığı tarafından yanıtlanan bilgi edinme başvurusunun cevabında yer alan tabloya göre tarihleri arasında 17 çocuğun hayatını kaybettiği paylaşılsa da Adana E Tipi Hapishanesi nde tarihinde çıkan yangın nedeniyle yaralanan Mehmet Altunhan isimli çocuğun tarihinde yaşamını kaybetmesi ile bu sayı 18 e ulaşmıştır. 41

42 Tablo 6: Yılları Arasında Yaşam Hakkı İhlal Edilen Çocuk Mahpusların Ölüm Nedenleri ve Yıllara Göre Dağılımı Vukuat Diğer Eceliyle İntihar Öldürülme Genel Türü Ölümler Ölüm Toplam (izindeyke n, trafik kazası, vb. Yıl Hükümlü Tutukl Hüküml Tutukl Hüküml Tutukl u ü u ü u ile

43 Tarihleri Arasında Toplam yılından Mart 2017 tarihine kadar hayatını hapishanelerde kaybeden 18 çocuktan 10 unun tutuklu olması, tutukluluk koşullarının tartışılmasını bir kez daha gerekli kılmaktadır. Ayrıca hayatını kaybeden çocuklardan 9 unun intihar sebebiyle hayatını kaybetmesi, çocukların intiharına yol açan koşullarında tartışılması gerektiğini ortaya koymaktadır Kasım Haziran tarihleri arasında 6 çocuk hapishanelerde hayatını kaybetmiştir. Emirhan Nas (14) isimli çocuk mahpus 2015 yılında intihar etmesi sonucunda Trabzon E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu nda, Seyit Rıza Şaran (16) ve Cigerhun Akdeniz (17) isimli çocuklar 2016 yılında tutuldukları odada yangın çıkarmaları sonucu Şırnak T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu nda, Muhammet Erdoğan (17), Ferhat Kaya (17) ve Mehmet Altunhan(18) isimli çocuklar 2017 yılında tutuldukları koğuşta yangın çıkarmaları sonucu Adana E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu nda hayatını kaybetmiştir. Adana E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu ve Şırnak T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu ndaki çocukların kendi koğuşlarını/odalarını yakarak hayatını kaybetmiş olmaları dikkate muhtaçtır. Bu yangınlardan biri olan Adana E Tipi Hapishanesi ndeki yangına ilişkin Çocuk Hak İhlallerine İlişkin Örnek Vakalar başlığında bilgi paylaşılmıştır. Şırnak T Tipi Hapishanesi ne ilişkin açılan soruşturmada ise yangının ardından verilen gizlilik kararı devam etmektedir Şırnak Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından başlatılan 2016/2603 numaralı soruşturmada gizlilik kararı verilmiştir. 43

44 4.5. İşkence ve Kötü Muamele Türkiye nin de tarafı olduğu, İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi nin 1.maddesinde yer alan tanıma göre; Sözleşme amaçlarına göre, "İşkence" terimi, bir şahsa veya bir üçüncü şahsa, bu şahsın veya üçüncü şahsın işlediği veya işlediğinden şüphe edilen bir fiil sebebiyle, cezalandırmak amacıyla bilgi veya itiraf elde etmek için veya ayrım gözeten herhangi bir sebep dolayısıyla bir kamu görevlisinin veya bu sıfatla hareket eden bir başka şahsın teşviki veya rızası veya muvafakatıyla uygulanan fiziki veya manevi ağır acı veya ızdırap veren bir fiil anlamına gelir. Bu yalnızca yasal müeyyidelerin uygulanmasından doğan, tabiatında olan veya arızî olarak husule gelen acı ve ızdırabı içermez denmektedir. Türkiye, uluslararası sözleşmeler ve ulusal yasalarında işkenceyi suç olarak kabul etmiş; tıpkı yaşam hakkında olduğu gibi yalnızca gerçekleşmesini önlemek değil, gerçekleştiği iddialarını da etkin bir şekilde araştırma yükümlülüğü altına girmiştir. Ancak Türkiye de çocuk mahpuslara karşı işkence ve kötü muamele iddiaları, tabloda görüleceği üzere hala varlığını sürdürmektedir. Tablo 7: İşkence ve Kötü Muameleye İlişkin Şikayetlerin Sayısı ve Şikayet Başlıklarına Göre Dağılımları İşkence ve Kötü Önergelere ve Şikayetler Konuya göre Muamele İnsan Hakları önergelere kaç şikayetçi olan / Şikayetlerin Örgütlerine kez yansıdı? şikayetine Başlıklarına yansıyan şikayet erişilebilen Göre adedi çocuk Sayısı Dağılımları Hapishane görevlileri tarafından uygulanan şiddet

45 Jandarma tarafından uygulanan şiddet Hücrede tutulmak Çıplak Arama Kelepçe / Ters kelepçe Yetişkinlerle aynı koğuşta tutulmak Toplam İşkence ve kötü muamele vakaları 6 başlıkta derlenmiştir. Tablo 9 da yer alan 54 şikayetten 23 ü işkence ve kötü muamele iddialarını içermekte, 203 çocuktan 111 inin işkence ve kötü muamele mağduru olduğunu belirttiği görülmektedir. İşkence ve kötü muamele iddiaları, 38 soru önergesinde 25 kez dile getirilmiş ve TBMM gündemine girmiştir. Ancak denetim mekanizmalarına yapılan başvuruların cevaplarında hak ihlali tespit edildiği gözlemlenmemiştir. İşkence ve kötü muamele iddialarında, en çok hapishane görevlilerinin uyguladığı fiziksel şiddet ve çıplak arama iddiaları dikkat çekmektedir. Bu iddialardan bazılarının doğruluğu belgelenmiştir Cezasızlık Bugüne dek cezasızlığa ilişkin en somut bilgi, CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu nun soru önergelerine verilen yanıt ile ortaya çıkmıştır. 66 Doğruluğu belgelenen işkence ve kötü muamele vakaları, EK 2 de paylaşılmıştır. 45

46 Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklu çocuklar tarafından son 10 yılda işkence ve kötü muameleye uğradıkları iddiasıyla 92 şikâyet başvurusu yapılmıştır yılları arasında ceza infaz kurumlarında ve eğitimevlerinde bulunan çocuk tutuklu ve hükümlüler tarafından yapılan şikayet üzerine işkence ve kötü muamele vakalarına adı geçen personeller hakkında 31 i şikayet üzerine, 33 ü ise resen başlatılan 64 soruşturma açılmıştır. 64 soruşturma kapsamında da 484 personelle ilgili işlem başlatılmıştır. Soruşturmalar sonunda; 484 personelin 294 üne takipsizlik kararı verilmiştir. 28 personel için adli soruşturma açılmasına gerek görülmemiştir. 56 sı beraat etmiş, biri için hükmün açıklanması ertelenmiştir. Bir kişiye hapis cezası verilirken, 58 kişi hakkında soruşturma sürmektedir. 376 personel için disiplin cezası verilmesine gerek olmadığına karar verilmiştir. 19 u için idari soruşturmaya gerek görülmemiş, 15 ine kınama, 48 ine uyarma verilmiştir. Bir kişi için aylıktan kesme cezası uygulanmıştır ve beş kişi hakkında soruşturma sürmektedir. 68 Son 10 yılda sadece 92 çocuğun işkenceden şikayetçi olması ve son 5 yılda açılan soruşturmaların yalnızca 31 inin şikayet üzerine gerçekleşmesi, çocukların şikayet mekanizmaları ile ilişki kuramadığının göstergesi sayılabilmekte ve şikayet mekanizmalarının yapısı ve işleyişinin tartışılmasını gerekli kılmaktadır. Sınırlılıklara rağmen, Kasım 2015-Haziran 2017 tarihleri arasında insan hakları örgütleri aracılığıyla 111 çocuğun işkence ve kötü muameleye ilişkin şikayetine erişilebiliyorken, 10 yılda sadece 92 çocuğun işkence yasağının ihlali nedeniyle şikayetçi olması, hak ihlallerin bozdag-bes-yeni-cocuk-cezaevi-acilacak - Erişim Tarihi: Bozdağ: 5 yılda ceza ve eğitimevlerinde 64 soruşturma açıldı : 67 Bozdağ: Beş yeni çocuk cezaevi açılacak : Erişim Tarihi:

47 izlenmesi konusunda Adalet Bakanlığı nın insan hakları örgütleri ile iş birliğine daha açık olması gerektiğini ortaya koymaktadır. 484 personel ile ilgili başlatılan adli ve idari soruşturmaların akıbetleri ise büyük bir cezasızlık tablosunu ortaya koymaktadır. İdari soruşturmalarda 64 kişiye idari ceza verilirken, ceza yargılamalarında sadece bir kişiye hapis cezası, bir kişiye de hükmün açıklanmasının ertelenmesine ilişkin kararın verilmesi ise ayrı bir soru işaretidir. Tablo 8: Adalet Bakanlığı Verilerine Göre Çocuk Mahpuslara Karşı İşkence ve Kötü Muamele İddialarına İlişkin Şikayet Sayıları, Açılan Soruşturmalar ve Akibetleri Adli ve İdari İşlem Kovuşturmaya Yer Yıllar Şikayet Sayısı Yapılmasına Yer Olmadığına İlişkin Karar Olmadığına İlişkin Karar Verilen Verilen Adalet Bakanlığı nın verilerine 69 göre 2015 yılından 12 Eylül 2017 tarihine kadar işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin 18 başvuru yapılmıştır. Bu başvurulardan, birinin akran şiddeti, diğerlerinin hapishane görevlileri tarafından işkence ve kötü muamele uygulandığına ilişkin iddiaları içeren başvurular olduğu bilgisi paylaşılmıştır. 18 başvurudan 10 unun akibetinin cezasızlık ile sonuçlandığı görülmekte, 2017 deki başvuruların akibetleri veya soruşturmalar devam ediyorsa, soruşturmaların hangi aşamada olduğu bilgisi bulunmamaktadır. Ancak raporda görüleceği üzere, 2017 yılında 4 işkence ve kötü muamele iddiasına ilişkin bilgi edinilebilmiş, diğer 6 şikayete ilişkin bilgi bulunmamaktadır. Bunların yanı sıra, bu raporda sadece 2016 yılında 10 işkence 69 CHP Milletvekili Onursal Adıgüzel in Başbakanlık İletişim Merkezi ne tarih ve sayılı bilgi edinme başvurusuna tarihinde verilen yanıttır. 47

48 ve kötü muamele iddiası tespit edilmiştir. Ancak Adalet Bakanlığı verilerine göre 2016 yılında yalnızca 4 işkence ve kötü muamele şikayetinin olduğu bilgisi paylaşılmıştır. İstatistikler arasındaki bu çelişkili durumun da tartışılması gerekmektedir. Bu cezasızlık tablosu, çocukların başvuru mekanizmalarıyla kuracağı güven ilişkisini de etkileyebilmektedir ve aynı zamanda korunmasız hissettirebilmektedir. Nitekim bu raporda da görüleceği üzere, şikayet ettikleri için hapishane görevlileri tarafından kötü muameleye maruz kalmaları endişesiyle yargısal mekanizmaları ya da denetim mekanizmalarını kullanmaktan endişe duyduğu için herhangi bir başvuru yapılmasını istemeyen çocuklar bulunmaktadır. Çocuk mahpuslara karşı işlenen işkence ve kötü muamelelere karşı Türkiye ye daha önce Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi de tavsiyede bulunmuş; 2012 yılında Türkiye hakkındaki gözlemlerinde Türkiye ye çocuklara karşı zalimane, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamelede bulunanların sorumlu tutulmasının sağlanması gerektiğini ifade etmiştir. 70 İşkence ve kötü muamele suçlarında gözlemlenen cezasızlığın yanı sıra, aşağıda paylaşılan bazı vaka örnekleri de, Türkiye de çocuklara karşı işkence ve kötü muamelenin hala önlenemediğini ortaya koymaktadır. Aşağıda paylaşılan vakalar hak ihlallerinin farklı biçimlerini örneklendirmek açısından seçilmiş olup sık rastlanan benzer uygulamalara dair fikir vermek açısından rapora dahil edilmiştir. 70 Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi Türkiye Sonuç Gözlemleri 29 Mayıs-15 Haziran 2012, CRC/C/TUR/CO/2-3, prg

49 5.ÇOCUK HAK İHLALLERİNE İLİŞKİN ÖRNEK VAKALAR 5.1. İntihar - Trabzon E Tipi Hapishane tarihinde Trabzon E Tipi Kapalı Hapishanesi nde Emirhan Nas isimli çocuk intihar ederek hayatını kaybetti. Emirhan Nas ın tutuklanmadan önce bir intihar girişiminin daha olduğu ve ilaçlı psikolojik tedavi gördüğü hapishaneye girdiğinde bilinmektedir. Ancak bu durum gözetilmediği gibi, Emirhan Nas ın ölümünden sonra açılan soruşturmada savcının kanaati basına da yansımıştır: İntihar anının görevlilerce görülmesi imkânsız. Çünkü, cezaevinde tüm güvenlik kamera görüntülerinin canlı izlendiği 4 adet LCD televizyon ekranı var. Ekran 16 eşit parçaya bölünüyor. 4 ekranda toplam 64 görüntü oluyor. Bölünen ekranlarda, saat ve güvenlik kamerasının adının yazıyor olması, intiharı kaydeden kameranın görüş açısının uzak bölümünde bazı alanların görüntülenmesini engelliyor. Bilirkişi raporuna göre, Emirhan Nas ın bulunduğu koridorda yarım saat süresince hapishane görevlileri bulunmamaktadır. Cezaevi idaresinin tutanağına göre Emirhan, saat sıralarında, bir sonraki vardiyaya görev teslimi için akşam sayımı hazırlığında intihar etti. Saat den sonra kameraları takip etme sorumluluğu vardiya baş memurluğundaydı. O akşam görevlendirilmiş herhangi bir personel yoktu. O anlarda vardiya baş memurluğu görevine geçici olarak bakan infaz koruma memuru ifadesinde, Olay tarihinde baş memur izinliydi. Sayım hazırlığı yapıyorduk. B-1 koğuşuna gittiğimizde, ölenin boynunda iple bağlı kalorifer borusunun yanında oturur vaziyette olduğunu gördük. Hemen 112 yi aradık dedi. 71 Emirhan Nas ın ölümünden sonra açılan soruşturma, İntihar etmek suç değil. Ölenin intihara yönlendirildiğine dair herhangi bir delil elde edilemedi gerekçesi ile takipsizlik kararı ile sonuçlanmıştır. Karar avukatlar tarafından Anayasa Mahkemesi ne taşınmıştır. 71 İntiharda suçu saate yıktılar, Cumhuriyet: - Erişim Tarihi:

50 5.2. Kendi koğuşlarını yakmaları sonucu yaşamını yitiren çocuklar - Adana E Tipi Hapishanesi Adana E Tipi Hapishanesi nde tarihinde Muhammet Erdoğan (17), Ferhat Kaya (17) ve Mehmet Altunhan (18) isimli çocuk mahpuslar kendi odalarında yangın çıkartmaları sebebiyle hayatlarını kaybetmiştir. Adana Valisi Mahmut Demirtaş ın açıklamasına göre 5 infaz koruma memuru ve 3 çocuk mahpus da yaralanmıştır. Adana E Tipi Hapishanesi nde çıkan yangına ilişkin yürütülen soruşturmada 72 gizlilik kararı verilmesi sebebiyle yangının neden çıkarıldığına ilişkin uzun süre sağlıklı bilgi edinilememiştir tarihindeki yangın ile ilgili, kamu görevlilerinin ihmalinin olmadığı yönünde bir karar çıkmış ve R.K. isimli tutuklu çocuk hakkında dava açılmıştır. 73 R.K. isimli çocuk mahpusun yargılamasına devam edilmesinin yanı sıra, görülen davada hayatını kaybeden çocuklardan Ferhat Kaya nın annesinin mahkemede verdiği ifade basına da yansımıştır: Ferhat Kaya nın annesi oğlu ile bir hafta önce görüşte konuştuğunu ağlayarak anlattı. Oğlunun kendisine sürekli dayak yediğini anlattığını ifade eden anne, Yumruğunu sıktı. Ağlayarak dedi ki gece gündüz dayak yemenin ne demek olduğunu bilir misin, beni anlayabilir misin? Gidin hakimle, savcıyla konuşun, beni buradan kurtarın dedi. Biz şikayet etmek istedik. BİMER e şikayet etmeye çalıştık yapamadık. 74 Bu ifade, işkence ve kötü muamelelere de işaret etmektedir. Bu ifadenin ardından hapishane görevlileri hakkında yeniden bir soruşturma açılıp açılmadığına ilişkin henüz bir bilgi bulunmamaktadır. CİSST/TCPS, İnsan Hakları Derneği, Türk Tabipler Birliği ve Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı ndan oluşan heyet, yangının neden çıktığına ilişkin doğru bilgilere erişebilmek ve üretilebilecek çözümlere dahil 72 Adana Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yürütülen 2017/4824 numaralı soruşturmadır. 73 Adana 3.Ağır Ceza Mahkemesi nde 2017/189 esas numaralı dosyadır. 74 Çocuk koğuşu yangını davası: sürekli dayak yiyorduk, Evrensel: - Erişim Tarihi:

51 olmak amacıyla Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü ne görüşme talebinde bulunmuştur. Ancak bu talep reddedilmiştir. 75 CİSST/TCPS tarafından, ulusal önleme mekanizması olarak tanımlanan Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu na Adana E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu nda çıkan yangınlara ilişkin ortak ziyaret talebinde bulunulmuştur. Bu talep kabul görmüş ancak kuruma yeni atanan üyelerin henüz göreve başlamaması gerekçe gösterilerek ziyaret talebi belirsiz bir tarihe ertelenmiştir. STÖ lerin girişimleri sonuçsuz kalırken, yangın çıkan koğuşta bulunan R.K. isimli çocuk hakkında kasten öldürme, kasten yaralama ve kamu malına zarar vermek suçlamalarıyla dava açılmıştır. İddianamede 76 ifadeleri alınan çocukların daha sonra ifadelerini değiştirdikleri belirtilmişse de ilk ifadelere yer verilmemiştir. Çocuklardan bazılarının ifadelerine dayanılarak yangının sevk nedeniyle gerçekleştirildiğine kanaat getirilmiş, yangının çıkarılmasında kurum personelinin kusuru olmadığına ilişkin bilirkişi raporuna da değinilmiştir. İddianamede çocuk mahpusların yeni açılan çocuk hapishanesine sevk edilmek yerine kendilerinin talep ettiği başka bir hapishaneye neden sevk edilmek istediklerine ilişkin bilgi yer almamaktadır. Adana E Tipi Hapishanesi, 2016 yılında işkence ve kötü muamele ile gündeme gelmiş ve Adana E Tipi Hapishanesi nde yaşananlar gerekçe gösterilerek işkence ve kötü muamelelerin incelenmesi ve araştırılması için 3 araştırma önergesi verilmiştir, ancak 3 araştırma önergesi işleme alınmamıştır ve bekletilmektedir. Adana E Tipi Hapishanesi nde çıkan yangın, 4 kez soru önergesi verilmesi sebebiyle TBMM gündemine girmiştir. Soru önergelerinde denetim mekanizmalarının sorumluluklarına, gizlilik kararına dikkat çekilmiş, tarihinde verilen araştırma önergesinde Şırnak T Tipi Hapishanesi nde ve Adana E Tipi Hapishanesi nde çıkan yangınlar gerekçe tarihinde yapılan görüşme talebinde bulunulmuş, tarihinde bu talebin reddedildiği cevabı verilmiştir /264 sayılı Adana Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından hazırlanan iddianamedir. 51

52 gösterilerek çocuk ölümlerinin araştırılması talebine yer verilmiştir. Araştırma önergesinin verildiği tarihten hemen sonra tarihinde Adana E Tipi Hapishanesi nde bir yangın daha çıkmıştır. Çocuk ölümlerinin araştırılmasına ilişkin verilen araştırma önergesi hala işlemde bekletilmektedir Hapishane Görevlileri Tarafından Uygulanan Şiddet - Adana E Tipi Hapishanesi Adana Kürkçüler E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu nda tutulmakta olan 1999 doğumlu İ.E. isimli çocuk mahpusun yakını ve 2000 doğumlu B.A. isimli çocuk mahpusun yakını tarihinde hapishane görevlilerinin çocuklara işkence ve kötü muamele uyguladıklarını iddia ederek İnsan Hakları Derneği ne başvuruda bulunmuştur. İki çocuğun basına da yansıyan, savcılığa verdikleri ifadelerinin bir kısmı şu şekildedir; Yanımda üç tane gardiyan vardı, bana Üstünü soyun lan dediler. Üstümü soyundum, yarı çıplak haldeyken ellerime copla vurdular. Güya hoş geldin dayağı imiş. Bu uygulamayı herkese yapıyorlarmış. Sağ elimi masaya koydular, Hangi elinle taş attın, elini keseyim mi diye biri söyledi. Bu şekilde korkutmak istediler. Üst araması sonrası, Üstünü giyin lan dediler. Bundan sonra ikinci müdüre götürüldüm. İkinci müdür bana kaşar diyerek hakaret etti. Daha sonra rehabilitasyon bölümüne alındım. Geceleyin kısa aralıklarla iki gardiyan geliyordu. Kalk lan ayağa deyip elleriyle yüzümüze vuruyorlardı. Ben cezaevine girdiğimde üst araması yapıldığı sırada yanımda İ., M., F., Ö. vardı. Aynı muameleyi onlara da yaptılar. Rehabilitasyon bölümünde aynı odada kaldık. İkinci müdür, A koyarım diye küfürler etti. Bir gece burada kaldıktan sonra koğuşa götürüldük. Buraya götürüldüğümüzde de hepimizi dövdüler. Göğsüme üç tekme atıldı. Gardiyanlar Y. isimli tutuklunun sırtında çekpas kırdı. Bir gün sabah sayımı sırasında ben gülümsemiştim. Baş gardiyan, Niye gülüyorsun, s.. git deyip tokat vurdu. (Yaş 16) 52

53 Cezaevine girdiğim gün rehabilitasyon bölümünde infaz koruma memuru tarafından darp edildim. Hepimizi tokatla dövdüler. Odada bulunanlar tartışmıştı, memurlar çekpasla darp ettiler. Üst katta kamera yoktur, bu nedenle hepimizi üst katta darp ettiler. Cezaevi personeline Başkan diye hitap ettiğimiz için isimlerini bilmiyorum. Cezaevine girdiğimde iç çamaşırıma kadar soyundum, buna rağmen copla vurdular. Ellerine eldiven giyip tokat attılar. Bu olay cezaevine girdiğim gün olmuştu. (Yaş 17) İfade veren çocukların, birlikte işkence ve kötü muamele gördükleri çocukların isimlerini paylaşmaları ile birlikte 7 çocuk hakkında Adana Adli Tıp Şube Müdürlüğü tarafından hazırlanan Adli Tıp raporlarında şiddet doğrulanmış ancak soruşturma açılan 4 hapishane görevlisi hakkında kamu adına kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin karar verilmiştir Türkçe Olmayan Kitapların Çocuklara Verilmemesi - Sincan Çocuk Hapishanesi Sincan Çocuk Hapishanesi nde tutuklu bulunan M.K. ve Ö.U. isimli çocuk mahpuslara Kürtçe gönderilen kitaplar ve gazeteler, Eğitim Kurulu Başkanlığı tarafından tüm sayfaların Kürtçe yazıldığı ve içeriğinin anlaşılamadığından yayın denetiminin yapılamadığı gerekçesi ile verilmemiştir. 78 M.K. ve Ö.U. isimli çocuk mahpuslar, İnfaz Hakimliği ne Eğitim Kurulu Başkanlığı nın kararına ilişkin itiraz etmiş, her iki çocuğun itirazı da Eğitim Kurulu Başkanlığı nın kararının hukuka aykırı olmadığı ve hükümlünün tercüme masraflarını karşılaması halinde denetim imkanı olacağından ve bu 77 Adana Cumhuriyet Başsavcılığı, 2016/ numaralı soruşturma, 2016/29759 sayılı kararında, kamu adına kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmiştir. - İlgili Haber: 5 çocuğa işkence sümen altı Kod adı başkan : skan.html Erişim Tarihi: Ö.U. isimli çocuğa gönderilen kitapların kendisine verilmemesine ilişkin Sincan Çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Eğitim Kurulu Başkanlığı nın tarihli ve 2016/48 sayılı kararı. 53

54 aşamada denetimi mümkün olmadığından itirazın reddine yönelik karar verilmiştir Yetişkinlerle Aynı Koğuşta Tutulan Çocuk Mahpus - Metris 1 No lu Hapishane Adli Tıp Kurumu nun 80 kimlikte doğum tarihi olan Y.S. isimli çocuk mahpus hakkındaki 2015 yılındaki kararında, Y.S. hakkında daha önce hazırlanan raporda 81 yaşının 14 ile uyumlu olduğu, 6. Adli Tıp İhtisas Kurulu nun ilgili evrakları incelemesi ile birlikte Y.S. nin tarihinde 12 yaşı içerisinde olduğu ve 12 yaşını bitirmediğinin kabulüne ilişkin oy birliği ile karar verilmiştir. Bu durum, Y.S. nin müdafisi olan Av. Gaffar Bozan tarafından, dosya ile ilgilenen Başsavcılığa iletilmiştir. 82 Aynı şekilde Sulh Ceza Hakimliği ne de bildirilmiş olmasına rağmen Y.S. hakkında tarihinde tutuklama kararı verilmiş, 83 Y.S. isimli çocuk mahpus, tutuklanarak yetişkinlerin kapatıldığı Metris 1 No lu Kapalı Ceza İnfaz Kurumu nda yetişkinlerle birlikte tutukluluğunu sürdürmüştür. CİSST/TCPS, Y.S. isimli çocuk mahpusun yaşına dair ilgili Adli Tıp İhtisas Kurulu Raporu nu da ileterek, tutukluluk durumunun incelenmesi ve Maltepe Çocuk Hapishanesi ne sevk edilmesi yönünde tarihinde Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, TBMM İnsan Haklarını 79 Ö.U. ve M.K. isimli çocuk mahpusların itirazları Ankara Batı İnfaz Hakimliği nde görülmüştür. M.K. isimli çocuğa ilişkin dosya no: 2016/1263, Karar No: 2016/1268. Ö.U. isimli çocuğa ilişkin Dosya No: 2016/1438, Karar No: 2016/ Adli Tıp İhtisas Kurulu nun tarihli ve 3892 sayılı kararı 81 Lütfiye Nuri Burat Devlet Hastanesi nin tarih ve sayılı rapor. 82 Gaziosmanpaşa Cumhuriyet Başsavcılığı, Soruşturma No: 2016/16230, Tarih: Gaziosmanpaşa 2.Sulh Ceza Hakimliği, Sorgu No: 2016/274, Tarih:

55 İnceleme Komisyonu, İstanbul İl İnsan Hakları Kurulu ve İstanbul Cezaevi İzleme Kurulu na başvurularda bulunmuştur. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü tarafından tarihinde verilen yanıtta Y.S. nin tarihinde tahliye edildiği bilgisi paylaşılmıştır. Türkiye, daha önce 15 yaşındayken Oktay Güveç isimli çocuk hakkında birçok konu ile birlikte yetişkinlerle aynı hapishanede tutulması sebebiyle de 2009 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından mahkum edilmiştir. 84 Ancak, Y.S. isimli çocuk mahpus, tarihleri arasında yetişkinlerle birlikte tutukluluğunu sürdürmüş, tutukluluk koşullarının değiştirilmesine ilişkin acil tedbirlerin alınması gerekirken tahliye olana dek müdahale edilmediği gözlemlenmiştir. 84 Çocuğu PKK Üyeliğinden Mahkum Eden Türkiye AİHM de Mahkum: - Erişim Tarihi:

56 6.KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERİN ÇOCUKLARA YANSIMASI Adalet Bakanlığı, tutuklu veya hükümlü siyasi çocuk mahpusları, Terör sınıflandırmasına dahil etmektedir. Terör sınıflandırılması ve devletin terörle mücadele kapsamında çocuklara bakışı daha önce, UNICEF in 2009 yılında saha ziyaretlerinin ardından hazırladığı Gösterilere Katılmaları Sebebi ile Terör Suçlusu Sayılan Çocuklar Hakkında Saha Ziyareti Raporu nda da eleştirilmiştir. Ancak gerek sınıflandırma, gerek Kanun Hükmünde Kararnamelerin çocuklara da uygulanıyor olması, devletin terörle mücadele söz konusu olduğunda çocuk haklarına ilişkin bakışını yansıtmaktadır. 20 Temmuz 2016 tarihinde, Cumhurbaşkanı tarafından Olağanüstü Hal ilan edildiği açıklanmıştır. 85 Olağanüstü Hal kapsamında Kanun Hükmünde Kararnameler çıkarılmış ve yürürlüğe girmiştir. Çocuklardan ilk şikayet Sincan Çocuk Hapishanesi nde tutulan M.B. isimli çocuk mahpustan gelmiş, kendisinin ve arkadaşlarının telefonla görüşme haklarının Kanun Hükmünde Kararname gerekçe gösterilerek sınırlandığını ifade etmiştir. 86 Şikayete ilişkin insan hakları başvuruları yapılmıştır. CTE den gelen yanıtta 87 M.B. nin Silahlı Terör Örgütüne Üye Olma suçundan tutuklu bulunması sebebiyle, 677 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında alınan tedbirlere ilişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin 6/1 maddesinde yer alan suçlar 88 kapsamına girdiği belirtilmiş, uygulamanın Kararname bağlamında ceza infaz kurumu kurallarına uygun olduğu belirtilmiştir. Bu vaka, çocukların da bu kararnamelerin etkilerinden muaf olmadığını, çocukların da yetişkinlerle aynı uygulamalara tabi tutulduğunu göstermiştir. 85 Cumhurbaşkanı Erdoğan: 3 ay süreyle Olağanüstü Hal ilan edilmesi kararlaştırıldı: - Erişim Tarihi: CİSST/TCPS e yolladığı mektubunda paylaşmıştır. 87 Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü nün tarih ve E.2003/ sayılı cevabı /9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar, 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar ve toplu işlenen suçlardan tutuklu yargılanan ve hükümlü olan tüm mahpuslar. 56

57 Adalet Bakanlığı Stratejik Planı doğrultusunda Çocuk ve Gençlik Ceza İnfaz Kanunu Tasarısı hazırlanması hedefi bulunmakta, plandaki hedef doğrultusunda 2016 yılında bu tasarının hazırlanmış olması gerekmektedir. Ancak, bir tasarı hazırlığına ragmen, Olağanüstü Hal Kapsamında çıkarılan hükümlerde çocuk ifadesinin dahi geçmiyor olması ve çocukların yetişkinler gibi bu uygulamalara tabii tutulması, Adalet Bakanlığı nın çocuk politikasına ilişkin de kaygılar yaratmaktadır tarihi itibariyle Terör sınıflandırması dahilinde 208 siyasi çocuk mahpus hapishanede bulunmaktadır. Bu kanun hükmünde kararnameler, 208 çocuğun kararnamelerde yer alan hükümlerden mağdur olması anlamına gelmektedir. Mevcut durumda 208 siyasi çocuk mahpus bulunmaktaysa da, bu rakam Kasım 2015-Haziran 2017 tarihleri arasında kaç çocuğun Terör sınıflandırması dahilinde tutuklu yargılandığı veya hüküm aldığını belirtmemekte, toplam kaç çocuğun bu kararnamelerden mağdur olduğu bilinmemektedir. Kanun Hükmünde Kararnamelerde yer alan hükümlerin çocuklara da uygulanması Türkiye nin imzalamış olduğu BM Çocuk Hakları Sözleşmesi nin de göz ardı edildiği anlamına gelmektedir. Kararnameler, çocukların öğrenim ve iletişim hakkını sınırladığı gibi, çocuk hak ihlalleri ile mücadeleyi de zorlaştırmaktadır. Çocukların avukatları ile yapacakları görüşmelerin bir hapishane görevlisi nezaretinde gerçekleşiyor ve kayıt altına alınabiliyor olması, çocukların şikayetlerini görevli nezaretinde avukatları ile paylaşamamalarına sebep olabilmektedir. Paylaşmaları halinde ise şikayet ettikleri için işkence ve kötü muameleye maruz kalma riskini beraberinde getirebilir. Kararnameler ile değişen uygulamalar şu şekildedir; 57

58 6.1.Avukatlar ile Yapılan Görüşmelerdeki Sınırlılıklar Tüzük te tutuklu ve hükümlülerin avukatları ile yapacakları görüşmeler, daha önce 5237 sayılı Kanunun 220 nci maddesinde, İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü ve Beşinci Bölümlerinde yer alan suçlardan mahkûm olan hükümlüleri kapsamaktayken, 89 bu durum, 667 Sayılı KHK nin 6(1) maddesinde değişmiş ve 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar, 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar ve toplu işlenen suçlardan tutuklu yargılanan ve hükümlü olan tüm mahpusları kapsamaya başlamıştır. Tüzükte daha önce, mahpusların avukatları ile ilişkisinde avukatın savunmaya ilişkin olduğunu beyan ettiği belge ve dosyalar fiziki olarak aranabilir. Konusu suç teşkil eden fiilleri işlediğine, infaz kurumunun güvenliğini tehlikeye düşürdüğüne, terör örgütü veya diğer suç örgütleri mensuplarının örgütsel amaçlı haberleşmelerine aracılık ettiğine ilişkin bulgu veya belge elde edilmesi halinde, Cumhuriyet başsavcılığının istemi ve infaz hâkiminin kararıyla, bir görevli görüşmede hazır bulundurulabileceği gibi bu kişilerin avukatlarına verdiği veya avukatlarınca bu kişilere verilen belgeler infaz hâkimince incelenebilir. İnfaz hâkimi belgenin kısmen veya tamamen verilmesine veya verilmemesine karar verir hükmü yer almaktaydı. Bu hükümde, mahpusların avukatları ile yapacakları görüşmeler, yasaya aykırı bulgu veya belge elde edimesi halinde görevli nezaretinde gerçekleşebilecektir ve belgeler infaz hakimliğince incelenecektir. Ancak bu durum, 667 Sayılı KHK Madde 6(d) ile değişmiştir; Tutuklu olanların avukatları ile görüşmelerinde, toplumun ve ceza infaz kurumunun güvenliğinin tehlikeye düşürülmesi, terör örgütü veya diğer suç örgütlerinin yönlendirilmesi, bunlara emir ve tâlimat verilmesi veya yorumlarıyla gizli, açık ya da şifreli mesajlar iletilmesi ihtimalinin varlığı 89 Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük, Madde 84, 2.fıkra, 2.bendi. 58

59 halinde, Cumhuriyet savcısının kararıyla, görüşmeler teknik cihazla sesli veya görüntülü olarak kaydedilebilir, tutuklu ile avukatın yaptığı görüşmeleri izlemek amacıyla görevli hazır bulundurulabilir, tutuklunun avukatına veya avukatın tutukluya verdiği belge veya belge örnekleri, dosyalar ve aralarındaki konuşmalara ilişkin tuttukları kayıtlara el konulabilir veya görüşmelerin gün ve saatleri sınırlandırılabilir. Tutuklunun yaptığı görüşmenin, belirtilen amaçla yapıldığının anlaşılması hâlinde, görüşmeye derhal son verilerek, bu husus gerekçesiyle birlikte tutanağa bağlanır. Görüşme başlamadan önce, taraflar bu hususta uyarılır. Tutuklu hakkında, tutanak tutulması hâlinde, Cumhuriyet savcısının istemiyle tutuklunun avukatlarıyla görüşmesi sulh ceza hâkimliğince yasaklanabilir. Yasaklama kararı, tutuklu ile yeni bir avukat görevlendirilmesi için derhal ilgili baro başkanlığına bildirilir. Bu hüküm çerçevesinde, avukatların mahpuslarla yapacakları görüşmeler bilgi ve bulgu elde edilmesi halinde değil, yasaya aykırı bir durum olması ihtimalinde bir görevli nezaretinde gerçekleşecek, kaydedilebilecek, her türlü bilgi ve belgeye el konulabilecektir. 6.2.Telefon ile Görüş Hakkı Kararnamelerden önce çocuk veya yetişkin mahpusların telefon ile görüş hakları eşi, üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımları ve vasisi ile haftada bir kez on dakika olarak belirlenmişken, 90 bu durum 667 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile birlikte Tutuklu olanlar, belgelendirilmesi koşuluyla sadece eşi, ikinci dereceye kadar kan ve birinci derece kayın hısımları ile vasisi veya kayyımı tarafından ziyaret edilebilir. Adalet Bakanlığı ile Cumhuriyet başsavcılığının yetkileri saklıdır. Tutuklular telefonla haberleşme hakkından ancak on beş günde bir ve bu bentte sayılan kişilerle sınırlı olarak on dakikayı 90 Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük, Madde 88(f). 59

60 geçmemek üzere faydalanabilirler 91 şeklinde değiştirilmiştir. Çocukların bakım verenleri veya arkadaşları ile olan sınırlı iletişimleri daha da sınırlı hale getirilmiştir. 6.3.Öğrenim Hakkı Kapalı hapishanelerde tutulan çocukların yaygın öğrenime devam etmek hakları,, eğitimevinde bulunan çocukların ise örgün/yaygın fark etmeksizin öğrenimlerine devam etmek hakları bulunmaktaydı. Ancak bu durum, Terör örgütü üyeliği veya bu örgütlerin faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar sebebiyle tutuklu veya hükümlü olarak ceza infaz kurumunda bulunanlar, olağanüstü halin devamı ve kurumda barındırıldıkları süre zarfında, ülke genelinde uygulanan merkezî sınavlar ile örgün veya yaygın her türlü eğitim ve öğretim kurumları ile kamu kurum ve kuruluşları tarafından ceza infaz kurumu içinde veya dışında yapılan ya da yaptırılan sınavlara giremezler 92 hükmünün yürürlüğe girmesi ile birlikte değişmiştir. Sınava dayalı eğitim sisteminde, çocukların sınavlarına girmeden öğrenimine devam etmesi mümkün değildir ve bu durum çocukların tutuklu veya hükümlü bulundukları süre boyunca eğitimlerine devam edemeyecekleri anlamına gelmektedir. Anayasa nın 42.maddesinde yer alan Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz hükmünün yanı sıra BM Çocuk Hakları Sözleşmesi nin 28.maddesi de, Taraf Devletler, çocuğun eğitim hakkını kabul eder, okullarda düzenli biçimde devamın sağlanması ve okulu terk etme oranlarının düşürülmesi için önlem alırlar demektedir. Çocuk mahpusların öğrenim hakkının sınırlandırılması, Anayasa ve BM Çocuk Hakları Sözleşmesi nin ihlalini oluşturmaktadır. 91 Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kararname, Karar Sayısı: KHK/667, Madde 6(e), 23 Temmuz Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kararname, Karar Sayısı: KHK/677, 22 Kasım

61 7.Bilgi ve Denetim Mekanizmalarına Yapılan Başvurular Bilgi edinme mekanizmaları, Bilgi Edinme Kanunu uyarınca yapılan bilgi edinme başvurularını ve TBMM de sunulan önergeleri kapsamakta; denetim mekanizmaları, Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE), İl veya İlçe Cezaevi İzleme Kurulları, İl veya İlçe İnsan Hakları Kurulları, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), Kamu Denetçiliği Kurumu(KDK) nu kapsamaktadır Bilgi Edinme Başvuruları CİSST/TCPS, Kasım 2015 Haziran 2017 tarihleri arasında çocuk mahpuslara ilişkin 68 bilgi edinme başvurusunda bulunmuştur. Tablo 9: Kasım 2015-Haziran 2017 Tarihleri Arasında Yapılan Bilgi Edinme Başvuruları Toplam Bilgi Yanıtlanan Yanıtlanmaya Bilgi Paylaşılan Çeşitli Nedenlerle Edinme Bilgi Edinme n Bilgi Cevap Sayısı Bilgi Başvurusu Başvurusu Edinme Paylaşılmayan Adedi Adedi Başvurusu Başvuru Adedi Adedi Çocuk mahpuslar ile ilgili yapılan bilgi edinme başvuruları, çocukların cinsel yönelimleri ve cinsiyet kimlikleri, tutuklu ve hükümlü statüleri, uyrukları, engellilik durumları vb. göz önünde bulundurularak çocuk mahpus mevcutları, hapishane kapasiteleri, personel sayıları, disiplin cezaları, mükerrer oranları gibi temel soruları içermektedir. 93 Bu mekanizmalara ilişkin tanımlar EK1 de yer almaktadır. 61

62 Bugüne kadar yapılan 68 bilgi edinme başvurusundan 42 sine yanıt alınamamıştır. Bu bilgi edinme başvuruları, paylaşıldığı üzere çok temel verileri içerdiği gibi, aynı soruları içeren kimi bilgi edinme başvuruları bir tarihte yanıtlanırken, bir başka tarihte yanıtlanmamaktadır veya yanıtlansa dahi bilgi paylaşılmamaktadır. Örnek olarak; en temel verilerden biri olan kaç çocuğun hapishanede öğrenimine devam ettiğine ilişkin bilgi talebimiz ile ilgili tarihinde yaptığımız bilgi edinme başvurumuza verilen cevapta bilgiler paylaşılırken, tarihinde yaptığımız aynı başvuru için, söz konusu bilgi talebi özel bir çalışma ve araştırma gerektirdiği gerekçesi ile bilgi paylaşılmamıştır. Başvurunun özel bir çalışma ve araştırma gerektirdiği gerekçesi ile paylaşılamıyor olması; bu bilginin güncellenmediği anlamına da gelebilmekte, mahpus çocukların öğrenimine ilişkin özel bir politika olmadığını da düşündürtmektedir. Bu bilginin kasıtlı olarak paylaşılmadığı ihtimali ise, sivil toplum örgütlerinin bu çalışmaların dışında tutulduğuna ilişkin bir gösterge sayılabilmektedir Türkiye Büyük Millet Meclisi nde Çocuk Mahpuslara İlişkin Sunulan Önergeler Tablo 10: TBMM de Çocuk Mahpuslara İlişkin Önerge Veren Siyasi Partilerin Dağılımı Parti Soru Önergesi Adedi Araştırma Önergesi Adedi Adalet ve Kalkınma Partisi 0 0 Cumhuriyet Halk Partisi 17 2 Halkların Partisi Demokratik

63 Milliyetçi Hareket Partisi 0 0 Çocuk Mahpuslar Raporu / Kasım 2017 Toplam 38 7 Kasım 2015-Haziran 2017 tarihleri arasında 38 soru önergesi, 7 araştırma önergesi verilmiştir. Bu önergeler, Cumhuriyet Halk Partisi ve Halkların Demokratik Partisi olmak üzere iki parti tarafından verilmiştir. Tablo 11: Soru Önergelerin Yanıtlanma Biçimlerine Göre Dağılımları Soru Önergelerinin Yanıtlanma Biçimi Adet Süresi içinde yanıtlanmadığından gelen kağıtlarda yanıtlandı 13 Süresi geçtikten sonra yanıtlandı 19 İşlemde 5 Gündemde 1 Soru önergelerinden 32 si, 15 günlük yasal süresi 94 içinde yanıtlanmamıştır. Süresi içinde yanıtlanmadığından gelen kağıtlarda yanıtlandı şeklinde cevaplandırılan önergelerin cevaplarına erişim bulunmamaktadır. Yalnızca 19 önergenin cevabına erişilebilmektedir. Ancak gerek erişime açık olmamaları, gerek 32 önergenin vaktinde yanıtlanmaması, bu bilgi edinme mekanizmasının etkin ve etkili olmadığını ortaya koymaktadır. 94 TBMM İç Tüzüğü, 99.Madde: 63

64 Tablo 4 te görüleceği üzere, en çok soru önergesi Adana E Tipi Hapishanesi ve Şırnak T Tipi Hapishanesi ile ilgili verilmiştir. Tablo 5 da yer alan, soru önergelerinden 12 sinde yaşam hakkı ihlalleri, 25 inde hapishane görevlileri tarafından uygulanan şiddet TBMM de gündeme getirilmiştir. TBMM de sunulan 7 araştırma önergesinden biri yaşam hakkı ihlallerinin araştırılması, 4 ü başta işkence ve kötü muamele olmak üzere hak ihlallerinin araştırılması, 2 si çocuk mahpusların koşullarının araştırılması talebiyle verilmiştir. TBMM de Kasım 2015-Haziran 2017 tarihleri arasında çocuk mahpuslar hakkında 38 soru önergesi, 7 araştırma önergesi olmak üzere toplam 45 önerge sunulmuş, siyasi partilerin çocuk mahpuslara özgü araştırma ve soru önergeleri vermenin yanı sıra politika üretmek için yeterli çabayı göstermemiştir. 3 Kasım 2016 yılında Başta Cinsel İstismar Olmak Üzere Çocuklara Yönelik Her Türlü İstismar Olaylarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu nun raporu yayınlanmış, raporda olumlu örneklerde gözlemlense de, çocuk mahpuslar ile ilgili işkence ve kötü muamele iddialarının ve cezasızlığın önlenmesine ilişkin düzenlemeler yapılmamış, kötü muamele daha çok ebeveyn, öğretmen şiddeti olarak ele alınmış, çocuk hapishanelerindeki işkence ve kötü muamele iddiaları söz konusu olmamıştır Denetim Mekanizmalarına Yapılan Başvurular CİSST/TCPS, Kasım Haziran 2017 tarihleri arasında Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, İl Cezaevi İzleme Kurulu, İl İnsan Hakları Kurulu olmak üzere 6 ayrı kuruma 29 şikayette ve 79 çocuk ile ilgili toplam 135 insan hakları başvurusunda bulunmuştur. Kamu Denetçiliği Kurumu na başvuru yapılmamıştır. 64

65 Tablo 12: Denetim Mekanizmalarına Yapılan Başvurular İnsan Hakları Başvurusu Yapılan Başvuru Yanıtlanan Hak İhlali Mekanizmalar Sayısı Başvuru Kararı Sayısı Verilen Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü İl veya İlçe Cezaevi İzleme Kurulları İl veya İlçe İnsan Hakları Kurulları TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Toplam Adalet Bakanlığı na yapılan insan hakları başvurularına herhangi bir yanıt verilmemektedir. Yalnızca bir başvurunun savcılığa iletilmiş olduğu savcılık tarafından tarafımıza iletilen yazıda belirtilmiştir. İl veya İlçe İnsan Hakları Kurulları na yapılan başvurulara verilen cevaplarda yalnızca 2 kurulun kurumda inceleme yapmak girişiminde bulunduğu gözlemlenmiş, 7 kurulun, yapılan başvuruya ilişkin yerinde inceleme yapmadığı anlaşılmıştır. Başvuru yapılan ancak yerinde inceleme yapılmayan iki başvuru örnek gösterilebilir: İstanbul Valiliği İl İnsan Hakları Kurulu nabiri işkence ve 65

66 kötü muamele iddialarını içeren, biri ise yetişkinlerle aynı koğuşta tutulan çocuklarla ilgili 2 başvuru yapılmıştır., yetişkinlerle aynı koğuşta tutulan çocuğun durumuna ilişkin inceleme gerçekleştirilmesi ve naklinin gerçekleştirilmesi için başvuru yapılmıştır. İstanbul Valiliği İl İnsan Hakları Kurulu, naklinin gerçekleştirilmesi için bakım vereninin yaş tahsisi davası açması gerekmektedir cevabını vermiştir. Maltepe Çocuk Hapishanesi ndeki işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin başvurumuz ise Cumhuriyet Başsavcılığı na iletilerek, hapishane müdürünün ifadesi tarafımıza gönderilmiştir. Her iki başvuruda da İl İnsan Hakları Kurulu yerinde inceleme yapmamıştır. Bir diğer örnek ise İzmir Valiliği İl İnsan Hakları Kurulu na işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin yapılan başvurudur. Bu başvuru, işkence ve kötü muamele iddialarını içermekte olup, tarafımızca Kurul un inceleme yapması talep edilmiştir. İzmir Valiliği tarafından, başvurumuzun Cumhuriyet Başsavcılığı na iletildiği, konu ile ilgili Cezaevi ve Gözaltı Birimleri İzleme Komisyonu tarafından cezaevine ziyaretin gerçekleştirildiği, yapılan başvuru ile ilgili İl ve İlçe İnsan Hakları Kurullarının Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik çerçevesinde, kurulca yapılacak başka bir işlem bulunmadığına karar verildiği, derneğimize iletilmiştir. Derneğimizin ilettiği şikayetlerin daha çok Cumhuriyet Başsavcılıklarına iletildiği anlaşılmıştır. Bu örneklerde görüleceği üzere, İl veya İlçe İnsan Hakları Kurulları na derneğimizin yaptığı başvurularda, kurulların çoğu ziyaret gerçekleştirmeksizin şikayeti Cumhuriyet Başsavcılıklarına iletmektedir. Ancak gerek inceleme yapılması, gerek kurumlara tavsiye kararlar verilmesi kurulun görevleri arasında yer almaktadır. Ayrıca derneğimizin farklı mahpus gruplarına ilişkin farklı illerdeki insan hakları kurullarına daha önce yaptığı başvurulara, nitelikli incelemeler sonucunda oluşturulmuş raporlarda bulunmaktadır. Bu durum insan hakları kurullarının sistemli ve kuruluş amacına uygun bir çalışma yürütmediği tespitini güçlendirmektedir. Cezaevi İzleme Kurullarına yapılan başvurulardan ise hiç yanıt alınamamaktadır. Derneğimizin İl İnsan Hakları Kurulu na ve Cezaevi İzleme 66

67 Kurulu na hitaben yaptığı bir başvurusu nda, 95 Valilikten gelen yanıtta, başvurunun Cezaevi ve Gözaltı Birimleri İzleme Komisyonu na iletildiği ve komisyonun hapishaneye ziyarete gittiği belirtilmiştir. 96 Aynı başvuruya ilişkin Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından tarafımıza gelen yazıda, başvurnun savcılığa Cezaevi İzleme Kurulu tarafından iletildiği ve soruşturma açıldığı belirtilmiştir. 97 Ancak ziyaret kapsamında edinilen bilgiler paylaşılmamıştır. Başvuru mekanizmalarından biri olan TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, 26. Yasama Yılı başlangıcından bu yana 7 incelemede 98 bulunmuştur. Bu incelemeler arasında sadece çocukları ziyaret etmek amacıyla düzenlenen tek ziyaret, İstanbul Çocuk Eğitimevi ne yapılan ziyarettir. Eskişehir H Tipi Hapishanesi ne yapılan ziyarette 9 çocuk olduğu belirtilmiş ancak çocuk mahpuslara ilişkin yalnızca koşulların yetersizliğinden kaynaklı spor faaliyetlerinden ve diğer etkinliklerden çok az yararlandıklarına değinilmiştir. Balıkesir L Tipi Hapishanesi ne yapılan ziyarette 12 çocuk mahpusun hapishanede tutulduğu bilgisi paylaşılmış, yayınlanan raporda çocuk mahpusların hapishane görevlilerinden şikayetleri olmadığı ve çocukların etkinliklerden çok az yararlandıkları bilgileri paylaşılmıştır. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu nun İstanbul Çocuk Eğitimevi dışındaki raporlarında çocuk mahpuslara yalnızca birer cümlelik yer verildiği gözlemlenmiştir. İstanbul Çocuk Eğitimevi inceleme raporu da dahil olmak üzere, çocuk mahpusların bulunduğu tüm kurumlarda yapılacak ziyaretlerin Havana Kuralları, 99 Türkiye İnsan Hakları Vakfı Cezaevi İzleme Kılavuzu, 100 Penal Reform International in metinleri 101 gibi metinler temel alınarak düzenlenmesi gerekmektedir. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu ise rapor 95 CİSST/TCPS nin tarihinde Şakran Çocuk Hapishanesi ndeki çocuk hak ihlali iddialarına ilişkin İzmir İl İnsan Hakları Kurulu ve İl Cezaevi İzleme Kurulu na yapılan başvurudur. 96 İzmir Valiliği Hukuk İşleri Müdürlüğü nün tarih ve E sayılı cevabında paylaşılmıştır. 97 Soruşturma No: 2017/118, Aliağa Cumhuriyet Başsavcılığı pdf 100 Alınkonulma Yerlerinin İzlenmesi Cezaevi İzleme Kılavuzu, Mayıs 2008, Ankara. Türkiye İnsan Hakları Vakfı. - Yerlerinin-%C4%B0zlenmesi-Cezaevi-%C4%B0zleme-K%C4%B1lavuzu.pdf 101 Ek 3 ve Ek 4 de yer almaktadır. 67

68 tarihine kadar faaliyete geçmemiş olduğundan başvurulara ilişkin inceleme yapmamaktadır. Başvuruların yapıldığı mekanizmalar arasında çocuk odaklı başvuru mekanizması yer almamaktadır ve ve var olan mekanizmalar, başvuruların yapıldığı zaman aralığı boyunca etkin ve etkili olmamıştır. İl veya İlçe Cezaevi İzleme Kurullar, İl veya İlçe İnsan Hakları Kurulları ya da Adalet Bakanlığı na, CTE ye bağlı müfettişler, kontrolörlerin yaptıkları incelemelerin ve bu incelemeler kapsamında varsa- hapishanelere verilen tavsiyelerin uygulanıp uygulanmadığı kamuoyu ile paylaşılmamakta, bu incelemelerde tespit edilen sorunlara yönelik verilen tavsiyelerin STÖ ler tarafından izlenmesine izin verilmemektedir. Bu mekanizmalar arasında bir tek Cezaevi İzleme Kurulları nın yıllık olarak faaliyet raporları basılı kitap olarak paylaşılmakta, bu raporlar arasında yerine getirilen ve yerine getirilmeyen tavsiye kararlarının hapishanelere göre dağılımları da dahil olmak üzere bilgi paylaşılmaktadır. Ancak bu bilgiler arasında, yetişkinlerin tutulduğu birçok hapishanede çocuklar da bulunmasına rağmen, yalnızca çocuk kapalı ceza infaz kurumlarına yapılan ziyaretlerde verilen tavsiye kararları paylaşılmıştır. 102 İncelemelerin veya tavsiye kararlarının da çocuk, kadın, engelli gibi özel ihtiyaçları olan mahpus gruplarına göre sınıflandırılması, kararların da izlenebilmesini kolaylaştıracaktır. Bu başvurulara cevap verilme oranları çok az olduğu gibi, 135 insan hakları başvurusundan hak ihlali tespit edilen rapor olmaması da cezasızlığa giden yolu ortaya koymaktadır. Bu durum, çocukların adalet duygularını da zedelemekte, denetim mekanizmalarının yapısının ve işlevinin tartışılması gerektiğini ortaya koymaktadır. 116 çocuktan yalnızca 79 u ile ilgili başvuru yapılabilmesinin çocukların başvuru yapılması ile ilgili rızalarıyla da ilişkili olduğu unutulmamalıdır. Avukat ziyaretleri yoluyla öğrenildiği üzere şikayet ettikleri için hapishane görevlileri tarafından kötü muameleye maruz bırakılmaları endişesiyle şikayet 102 Örnek olarak İzleme Kurulları Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri Faaliyet Raporu Temmuz 2014 Faaliyet Raporu nda çocuk mahpuslar özelinde yalnızca çocuk kapalı ceza infaz kurumları ve eğitimevleri incelemelerinde tavsiye kararları bulunmaktadır. 68

69 başvurusunda bulunmayı tercih etmeyen çocuklara ilişkin kayıtlar da bulunmaktadır. 69

70 8. SONUÇ VE ÖNERİLER Türkiye de infaz kurumlarındaki çocukların seslerini duymak ve duyurmak, haklarını koruyabilecek önlemleri almak ve hak ihlalleri sonrasında onarıcı adalet süreçlerini işletmek konusunda engeller çoktur. Mevcut durumda insan hakları ve çocuk hakları örgütlerinin infaz kurumlarında bağımsız izleme yapmasına izin verilmemekte, çocuk mahpusların ihtiyaçları ve şikayetleri, ancak mektuplaşarak ve avukatların ziyaret etmesi ile birlikte veya çocuklar kurumlardan çıktıktan sonra öğrenilebilmektedir. Öte yandan raporda da görüleceği üzere, Türkiye de çocuk mahpuslar ile iletişim kurmanın yollarını arayan ve bu konuda politika üretmeye çalışan sivil toplum örgütlerinin, meslek odalarının sayısı sınırlıdır ve çocuk mahpusların şikayetlerine, ihtiyaçlarına yönelik kurumlar arası koordinasyon bulunmamaktadır. Çocuk mahpuslara ilişkin bilgi edinme mekanizmaları, bu sınırlılıklar çerçevesinde bilgi edinme başvuruları, önergeler ve denetim mekanizmalarından ibarettir. Türkiye de çocuk mahpuslar ile ilgili istatistikler, yıllık olarak Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü nün Faaliyet Raporu nda paylaşılmakta olup, paylaşılan bilgiler ise çoğunlukla temel istatistikleri kapsamaktadır. Güncel ve ayrıntılı bilgilerin periyodik olarak paylaşılmaması, şeffaflık ile ilgili kaygıları arttırmaktadır. Adalet Bakanlığı Nisan 2015 tarihli Yargı Reformu Stratejisi nde Ceza İnfaz Sisteminin Şeffaflaştırılması kapsamında sivil toplum örgütleri ile iş birliği geliştirilmesi ve İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları nın etkinliği nin arttırılması hedeflenmektedir. Ancak, Adalet Bakanlığı nın bu hedefleri doğrultusunda derneğimizin yaptığı bilgi edinme 68 bilgi edinme başvurusundan 42 si yanıtlanmadığı gibi, sivil toplum örgütlerinin yanı sıra TBMM de sunulan 38 önergeden hiçbirinin süresi içinde yanıtlanmadığı gözlemlenmiştir. 70

71 Adalet Bakanlığı nın stratejik planı doğrultusunda denetim mekanizmalarından biri olan İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları da dahil olmak üzere, çocukların, barolar ve sivil toplum örgütleri haricinde şikayetlerini iletebileceği denetim mekanizmalarının ise işlevselliği tartışmaya açıktır. Denetim mekanizmaları, çocuk hak ihlallerinde cezasızlık ile mücadelede ve çocukların ihtiyaçlarının karşılanmasında çok önemli bir role sahiptir. Ancak çocuk mahpusların şikayetlerine ilişkin var olan denetim mekanizmalarından olan TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu ve Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu gibi denetim mekanizmaları, merkezi olmaları sebebiyle şikayet başvurularına etkin ve etkili müdahale edememektedir. Yerel düzeyde bulunan İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları, İl veya İlçe Cezaevi İzleme Kurulları nın ise merkezi yapılara kıyasla daha düzenli ziyaretler yapmak imkanı bulunmaktadır. Ancak Kasım 2015-Haziran 2017 tarihleri arasında İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları ve İl ve İlçe Cezaevi İzleme Kurulları na yapılan 46 başvurudan yalnızca 9 u cevaplanmış ve gelen cevaplarda kurulların yerinde inceleme yapmak eğilimi bulunmadığı gözlemlenmiştir. Her ne kadar bağımsızlıkları yönünde tartışmalar bulunsa dahi, bağımsız izleme mekanizması olarak tanımlanan bu kurulların, bağımsız izlemeye ilişkin standartlar gereği, yerinde inceleme yapması ve çocuklarla görüşmeleri gerekmektedir. Şikayetlerin yazışmalar sonucu gelen evraklar doğrultusunda incelenmesi, çocukların görüşlerinin bağımsız heyetler tarafından alınmaması, incelemelerin niteliğini etkilemektedir ve incelemelerdeki görüşlerin hapishane idaresini temsil etmesine sebep olmaktadır. Denetim mekanizmaları arasında sadece TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu ve daha önce TİHK in yaptığı incelemeler raporlanmış ve kamuoyu ile paylaşılmıştır. İl veya İlçe İnsan Hakları Kurulları ve İl veya İlçe Cezaevi İzleme Kurulları nın inceleme raporları kamuoyuna açık bir şekilde yayınlanmamaktadır. Bu raporların yayınlanmaması, hapishanelerideki sorunların şeffaf ve görünür olamamasına, sivil toplum örgütleri ve meslek odalarının hapishanelerde tespit edilen sorunların çözümüne müdahil olamamasına sebep olmaktadır. Aynı zamanda cezasızlıkla mücadeleyi etkilemektedir. Nitekim Kasım 2015 Aralık 2017 tarihleri arasında 6 denetim mekanizmasına yapılan 135 başvurudan 34 üne cevap verilmiş olması ve bu başvuruların hiçbirinde hak ihlali kararı verilmemiş olması da cezasızlıkla 71

72 mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Bu sorunlar, örneklerde de görüleceği üzere çocukların denetim mekanizmalarına başvurmamasına ya da başvuru yapmaları halinde hapishane görevlileri tarafından karşılacakları endişesini duydukları işkence ve kötü muamelelerden kendilerini koruyabilecek bir mekanizmanın varlığını hissetmemelerine sebep olmaktadır. Bu sınırlılıklar öncelikle çocukları ve varsa- bakım verenlerini etkilemekte, çocukların insan haklarının korunmasını zorlaştırmaktadır. Araştırma ve izleme yapabilecek objektif koşullara erişilememesi, aynı zamanda üretilen ve üretilebilecek olan bilgileri ve politikaları da sınırlı alanlara hapsetmektedir. Çocuk hapishanelerine ilişkin sınırlı bilgi edinme alanlarına rağmen, 133 çocuğun 12 farklı başlıkta 54 şikayetinin bulunduğuna ve 203 kez mağdur olduklarına ilişkin istatistikler, sivil toplum örgütlerinin ve meslek odalarının gündemine çocuk hapishanelerini alarak, çocuk mahpusların ihtiyaçlarının karşılanması ve şikayetlerinin izlenmesi ile ilgili daha fazla sorumluluk almasını gerektirmektedir. Siyasi partilerin ise, çocuk odaklı politikaları bulunmamaktadır ve çocuk mahpuslar ile ilgili faaliyetleri, önergeler sunulması ve sayısı çok az olan hapishane ziyaretleri ile sınırlı kalmaktadır. Denetim mekanizmalarının ve Adalet Bakanlığı çocuk hak ihlalleri ile mücadelede sivil toplum örgütleri ile bilgi paylaşmamakta, hatta Adalet Bakanlığı nın raporun ele alındığı tarihler arasında sivil toplum örgütlerinin görüşme taleplerini reddettiğine ilişkin örnekler bulunmaktadır. Adalet Bakanlığı nın Olağanüstü Hal Kapsamında yürürlüğe giren uygulamalar da dahil olmak üzere çocukların karşı karşıya kaldıkları infaz rejimi ve hapishanelerdeki çocuk hak ihlali iddialarına ilişkin nitelikli politikalar geliştirmesi gerekmektedir. Eldeki bilgi ve bulgular, sağlıklı bilgilere erişimi zorlaştırmakta, çocuklar ve bakım verenleri başta olmak üzere çocuk hakları savunucuları için endişe yaratmaktadır. Öneriler - Adalet Bakanlığı nın stratejik planı gereği çocuk hakları ve insan hakları örgütleriyle ilişkilerini arttırması, hak ihlallerinin ve cezasızlığın önlenmesi konusunda politika belirlemesi gerekmektedir. Bu herhangi bir hak ihlali 72

73 olmadan, olduğunda ve bir daha asla tekrarlanmaması için atılacak adımların belirlenmesi için önemlidir. - Adalet Bakanlığı nın stratejik planı içinde yer alan Çocuk ve Gençlik İnfaz Kanunu Tasarısı nın sivil toplum örgütleri, bağımsız araştırmacılar, meslek odaları, akademisyenler ve çocukların görüşüne açılması ve geliştirilerek yürürlüğe girmesi gerekmektedir. - Kanun Hükmünde Kararnameler in çocuk mahpuslara etkileri göz önünde bulundurulmalı ve bu kararnamelerde yer alan avukat görüşleri, telefon hakkı, eğitim hakkı gibi en temel haklara ilişkin kısıtlamalar, başta statüleri gereği çocuk mahpuslar olmak için yürürlükten kaldırılmalıdır. - STÖ lerin, bağımsız araştırmacıların, meslek odalarının ve akademisyenlerin bağımsız izleme yapabilmesine imkan verilmeli, hapishaneler şeffaflaştırılmalıdır. - İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları ve İl ve İlçe Cezaevi İzleme Kurul larının çocuk hakları komisyonları oluşturması gerekmektedir. Bu komisyonların, yerinde incelemeler yapması ve bu incelemeler neticesinde tespit edilen sorunları, verilen tavsiyeleri kamuoyunun da izleyebileceği şekilde şeffaflık ilkesi doğrultusunda paylaşması gerekmektedir. - Çocuk mahpusların, şikayetlerini iletmeleri halinde işkence ve kötü muameleye maruz kalacaklarına ilişkin endişeleri dikkate alınmalı, özellikle yerel düzeyde bulunan denetim mekanizmaları ile merkezi düzeyde bulunan KDK, TİHEK, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu gibi mekanizmaların başvuru alma yöntemlerinin gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu konuda baroların çocuk hakları merkezleri ile de koordinasyon kurulmalıdır. - Türkiye Barolar Birliği nin, çocuk, kadın, engelli gibi özel ihtiyaçları olan mahpuslara ilişkin barolarda farkındalık yapacakları çalışmalar düzenlemesi ve barolardaki avukatların hak ihlallerini iletebilecekleri veri tabanı ve kriz masası kurması gerekmektedir. 73

74 - Başta barolar olmak üzere çocuk hakları ve insan hakları örgütlerinin çocuk mahpuslar ile ilgili sorunları gündemine alması ve bu sorunlar çerçevesinde bir koordinasyon kurulması gerekmektedir. - Siyasi partiler, çocuk mahpuslar ile ilgili önergeleri gündemde tutmanın yanı sıra, bütüncül bir çocuk politikası belirlenmesine odaklanmalıdır. - TBMM de sunulan soru önergelerinin ve STÖ lerin yaptığı bilgi edinme başvurularının yasal süresi içinde yanıtlanmadığı göz önünde bulundurulmalı, daha etkin ve etkili bir bilgi edinme mekanizmaları kurmak için destek gerekiyorsa STÖ ler ile bu konuda iş birliğine gidilmelidir. 74

75 EK 1: BİLGİ EDİNME VE DENETİM MEKANİZMALARI Bilgi Edinme Hakkı 4982 sayılı Bilgi Edinme Kanunu uyarınca, gerçek ve tüzel kişilerin, kamu kurum ve kuruluşlarına ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına bilgi edinme başvurusu yapma hakkı bulunmaktadır. Bu başvurular, on beş iş günü içinde yanıtlanmak zorundadır. Ancak istenen bilgi veya belgenin, başvurulan kurum ve kuruluş içindeki başka bir birimden sağlanması; başvuru ile ilgili olarak bir başka kurum ve kuruluşun görüşünün alınmasının gerekmesi veya başvuru içeriğinin birden fazla kurum ve kuruluşu ilgilendirmesi durumlarında bilgi veya belgeye erişim otuz iş günü içinde sağlanır. 103 Hapishanelerdeki çocuk hak ihlallerine yönelik resmi denetim mekanizmaları ise Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE), İl veya İlçe Cezaevi İzleme Kurulları, İl veya İlçe İnsan Hakları Kurulları, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) ve Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK) ndan oluşmaktadır. Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı, Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabülü Hakkında Kanun 104 ile düzenlenmiştir. Kurul, doğrudan Adalet Bakanlığı na bağlı olup, kurula ilişkin ilgili yönetmelikte 105 müfettişler için Denetleme, inceleme, araştırma ve soruşturma Sayılı Bilgi Edinme Kanunu: Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabülü Hakkında Kanun: XmlSearch= 105 Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu Yönetmeliği: exmlsearch=tefti%c5%9f%20kurulu%20y%c3%b6netmeli%c4%9fi 75

76 için gidecekleri yerleri ve yapacakları işleri ilgililerine ve başkalarına söyleyemezler, görevleri sebebiyle öğrendikleri gizli hususları, yaptıkları soruşturmalarla ilgili konuları açıklayamazlar ifadeleri yer almaktadır. Kurul un Adalet Bakanlığı na bağlı olması ve gizlilik üzerine yapılan bu vurgu Kurul un tarafsızlığına ve bağımsızlığına dair kaygılar yaratmaktadır. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Kontrolörler Kurulu Adalet Bakanlığı Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri Kontrolörleri Yönetmeliği 106 ile düzenlenmiştir. Kontrolörler, Adalet Bakanlığı tarafından belirlenmektedir ve ilgili yönetmeliğin 11.maddesine göre Denetleyecekleri yerleri ve yapacakları işleri başkalarına bildiremezler, görevlerinden dolayı duydukları ve öğrendikleri gizli hususları açıklayamazlar. Kontrolörlerin Adalet Bakanlığı tarafından alınması ve denetimlere ilişkin bilgi paylaşılmasının yönetmelik ile güvence altına alınması, kamu kurum/kuruluşları dışındaki kurumların bilgiye erişemeyeceği anlamına gelmektedir. İl ve İlçe Cezaevi İzleme Kurulları: 21 Haziran 2001 tarihinde yürürlüğe giren Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları Kanunu ile Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları kurulmuştur. Bu kanun kapsamında 130 adet izleme kurulu kurulmuş ve faaliyete geçirilmiştir. İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları: 2003 yılında çıkarılan 4643 sayılı Kanun gereğince valilik ve kaymakamlıklara bağlı İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları kurulmuştur ve bu kurumlara şikayetlere ilişkin başvurular yapmak mümkündür. Bu kurulların başvurular doğrultusunda hapishanelere girme ve mahpusla görüşme hakları mevcuttur. Bu kurumlar 106 Adalet Bakanlığı Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri Kontrolörleri Yönetmeliği: XmlSearch=Ceza%20%DDnfaz%20Kurumlar%FD%20ile%20Tutukevleri%20Kontrol%F6rleri %20Y%F6netmeli%F0i 76

77 sivillerden oluşmaktadır ama bu kişiler yargı organları tarafından seçilmektedir ve 657 sayılı memurlar kanuna tabidirler. İl ve İlçe Cezaevi İzleme Kurulları ile İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları için, seçilen kişilerin idari kurumlar tarafından belirlenmesi; bu kurumlarda çalışan kişilerin bağımsız ve tarafsız izleme yapması önünde engel teşkil etmektedir. Bu kişilerin kendilerini genellikle cumhuriyet savcılıklarına ve valiliklere karşı sorumlu hissetmeleri verdikleri kararları etkileyebilmektedir. Yine 29 Ekim 2016 tarihinde yayımlanan 673 sayılı KHK ile tüm ceza infaz kurumları ve tutukevleri izleme kurullarının başkan ve üyelerinin üyeliklerinin sona verilmesi ve 10 gün içinde yeniden seçim yapılmasının planlanması da tarafsızlık kaygılarını artırmıştır. TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu: Komisyon, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu 107 ile düzenlenmiştir. Üye sayısı danışma kurulunun teklifi üzerine genel kurulca belirlenecek İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu nda, siyasi parti grupları ile bağımsızlar meclisteki sayılarının -boş üyelikler hariç- üye tam sayısına nispet edilmesi ile bulunacak yüzde oranına uygun olarak temsil edilirler. Bu Komisyon üyelikleri için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi üç yıldır. Komisyon, siyasi parti gruplarının yüzde oranlarına göre, bir başkan, iki başkan vekili, bir sözcü ve bir katip seçer. Bu seçim, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanan komisyonun toplantıya katılanlarının salt çoğunluğunun gizli oyuyla yapılır. Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, 17 Aralık 2015 tarihli toplantısında ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde incelemelerde bulunmak üzere Hükümlü ve Tutuklu Hakları Alt Komisyonu kurulmasına karar 107 İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu: 77

78 vermiştir. Hapishanelerdeki insan hakları ihlallerine ilişkin iddialar, bu komisyon tarafından incelenmeye başlanmıştır. Komisyon üyelerinin siyasi partilerin temsil oranlarına göre seçilmesi, insan hakları ihlallerinin etkin ve bağımsız incelenmesi, politika oluşturulması ile ilgili kaygı yaratmaktadır. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu: Kurum, anayasal güvenceye sahip değildir. Ancak kuruluşu ve işleyişi kanunla düzenlenmiştir. Daha önce Türkiye İnsan Hakları Kurumu şeklinde adlandırılan kurum tarihli Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu 108 ile Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu şeklinde yeniden düzenlenmiştir. Yasanın 10. maddesinde TİHEK in karar alma organı olan Kurul dan bahsedilmiş ve bu Kurul un görev ve yetkilerini, kendi sorumluluğu altında ve bağımsız şekilde yerine getireceği, kimseden emir ve talimat almayacağı belirtilmiştir. Ancak hemen sonraki fıkrada 11 Kurul üyesinin sekizinin Bakanlar Kurulu, üç üyesinin Cumhurbaşkanı tarafından seçileceği hüküm altına alınmıştır. Ayrıca Personele ve özlük haklarına ilişkin hükümler başlığı altındaki 15. maddede kurum personelinin 657 sayılı yasaya tabi olduğu, bir başka deyişle devlet memuru statüsünde olduğu belirtilmiştir. Haliyle her ne kadar yasada Kurul un bağımsızlığına vurgu yapılmışsa da personelin tamamının devlet memuru statüsünde olması ve seçim usulleri göz önüne alındığında söz konusu bağımsızlığın pratikte hayata geçirilmesi zor gözükmektedir. Ek olarak Kurum un tamamen kendine ait bağımsız bütçesinin olmaması da göz önüne alınmalıdır sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, 6/4/2016, 78

79 TİHEK in yapısı, insan hakları örgütleri tarafından eleştirilmiş 109 ancak bu eleştirilere rağmen 20 Nisan 2016 da Resmi Gazete de yayınlanarak yasalaşmıştır. Ancak kuruma yapılan başvurularda TİHEK yasalaştığı tarihten bu yana yapılan başvurulara başvuruların incelenmesi ve karara bağlanabilmesi için, Kanunun 17 nci maddesinin dokuzuncu fıkrasına göre, başvurulara ilişkin usul ve esasların yönetmelikle düzenlenmesi gerekir şeklinde cevaplamakta ve bahsi geçen yönetmeliğin yayımlandıktan sonra başvuruların alınmaya başlanacağını belirtmektedir. Resmi organlarca ulusal önleme mekanizması tarafından TİHEK in, insan hakları örgütlerinin eleştirileri dikkate alınmadan yapılandırılması ve bahsi geçen yönetmeliğin hala hazırlanmaması bir eleştiri konusudur. Kamu Denetçiliği Kurumu: Kamu Denetçiliği Kurumu kanunla düzenlenmektedir. Ayrıca söz konusu Kurum Anayasa da da düzenlenmiştir; 74. maddede herkesin bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahip olduğu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı na bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu nun idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceleyeceği belirtilmiştir. Kamu baş denetçisinin 4 yıl için ve TBMM tarafından gizli oyla seçileceği Anayasa nın 74. maddesinde düzenlenmiştir. KDKK da da benzer bir düzenleme söz konusudur ve TBMM ye Türkiye Büyük Millet Meclisi Dilekçe Komisyonu ile İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyelerinden oluşan Karma Komisyon un üç aday sunacağından bahsedilmiştir. Denetçileri de Karma Komisyon seçmektedir. Özetle, baş denetçi ve diğer denetçiler mecliste yer alan farklı siyasi partilerin milletvekillerinin katılımıyla seçilmektedir. Bu tablodan anlaşıldığı kadarıyla kamu baş denetçisinin ve diğer denetçilerin seçim usulleri bağımsızlığı ve tarafsızlığı güvence altına alıcı şekilde düzenlenmiştir. 109 İnsan Hakları Örgütlerinin eleştirilerine ilişkin bakınız: Bir diğer kaynak için: 79

80 Yasanın 12. maddesinde hiçbir organ, makam, merci veya kişinin, baş denetçiye ve denetçilere görevleriyle ilgili olarak emir ve talimat veremeyeceği, genelge gönderemeyeceği, tavsiye ve telkinde bulunamayacağı, tarafsızlık ilkesinin esas olduğu belirtilmiştir. Ancak KDK bakımından da baş denetçi ve denetçilerin hak ve yükümlülükleri 657 sayılı kanuna göre düzenlenmiştir, yani memur statüsündedirler. Bu durum baş denetçilerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı konusunda kaygı yaratmaktadır. Yasa nın 4. maddesinde Kurum un özel bütçeli olduğu belirtilmiş, 29. maddede ise Kurum un gelirlerinin TBMM bütçesinden alınacak hazine yardımı ile diğer gelirler olduğu ifade edilmiştir. KDK nın kararları tavsiye niteliğindedir ve bu nedenle bağlayıcı değildir. Ancak tavsiye kararını tebliğ alan idare 30 gün içerisinde tavsiye kararının gereğini yerine getirip getirmeyeceği konusunda karar verir ve çözüm önerilerini uygulanabilir görmediği takdirde Kurum a gerekçesini bildirmek zorundadır. 80

81 EK 2 : ÖNERGELER tarihleri arasındaki çocuk mahpuslara ilişkin soru önergeleri: HDP Muş Milletvekili Burcu Çelik, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başbakanlığa Geliş Tarihi: Mardin E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda çocuk tutuklulara işkence ve kötü muamelede bulunulduğu iddiasına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Adana E Tipi Cezaevinde çocuklara işkence ve kötü muamele yapıldığı yönündeki iddialara ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Adana Milletvekili Meral Danış Beştaş, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Adana Kürkçüler Cezaevi nde kalan çocuk tutuklu ve hükümlülere ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Muş Milletvekili Burcu Çelik Özkan, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başbakanlığa Geliş Tarihi: Konya E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu'nda çocuklar arasında yaşanan cinsel şiddete ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Adana Milletvekili Meral Danış Beştaş, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Adana Kürkçüler Cezaevi'nde tutuklu 81

82 çocuklara işkence ve kötü muamelede bulunulduğuna dair iddialara ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Çocuk Cezaevlerinin durumuna ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Muş Milletvekili Burcu Çelik, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başbakanlığa Geliş Tarihi: Adana Kürkçüler E Tipi Kapalı Cezaevi'nde tutuklu çocuklara işkence ve kötü muamelede bulunulduğuna dair iddialara ilişkin yazılı soru önergesi:. _bilgileri?kanunlar_sira_no= HDP Adana Milletvekili Meral Danış Beştaş, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Sincan Çocuk Cezaevi nde yaşandığı iddia edilen hak ihlallerine ilişkin yazılı soru önergesi. kanunlar_sira_no= CHP İzmir Milletvekili Özcan Purçu,Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Cezaevlerinde çocuklara özgü sistemler getirilmesine yönelik çalışmalara ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Maltepe Çocuk ve Gençlik Kapalı Cezaevinde meydana gelen bir ölüme ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no=

83 CHP Ankara Milletvekili Necati Yılmaz Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Islahevlerindeki çocuk sayısına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Şırnak T Tipi Cezaevi'nde meydana gelen yangına ilşkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Kürkçüler E Tipi Cezaevi ile ilgili iddialara ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Muş Milletvekili Burcu Çelik, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başbakanlığa Geliş Tarihi: Şırnak T Tipi Cezaevi'nde tutuklu bir çocuğun akran şiddetine maruz kaldığına dair iddialara ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP Trabzon Milletvekili Haluk Pekşen, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başbakanlığa Geliş Tarihi: Trabzon Bahçecik E Tipi Kapalı Ceza ve İnfaz Kurumunda tutuklu olarak kalmakta olan bir çocuğun intihar etmesine ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= sonrasına dair çocuk mahpuslara ilişkin soru önergeleri CHP İstanbul Milletvekili Onursal Adıgüzel, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başbakanlığa Geliş Tarihi: Cezaevlerindeki tutuklu ve hükümlü 83

84 çocuklara, Adana E Tipi Kapalı ve Açık Ceza İnfaz Kurumu'nda iki çocuğun hayatını kaybettiği yangına ve İzmir Şakran Çocuk ve Kapalı Ceza İnfaz Kurumu'na dair ayrımcılık ve şiddet iddialarına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Adana Milletvekili Meral Danış Beştaş, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Adana E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu çocuk koğuşunda çıkan yangının soruşturulmasına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Adana Milletvekili Meral Danış Beştaş, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Adana E Tipi Kapalı ve Açık Ceza İnfaz Kurumunda meydana gelen yangına ilişkin sözlü soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP Kocaeli Milletvekili Fatma Kaplan Hürriyet, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: İstanbul'da bulunan Maltepe Çocuk ve Gençlik Ceza İnfaz Kurumu'nun koşullarına ilişkin yazılı soru önergesi: ihttps:// kanunlar_sira_no= HDP Van Milletvekili Bedia Özgökçe Ertan,Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Cezaevlerinde yaşamını yitiren çocuk hükümlülere ve Adana Cezaevi çocuk koğuşunda çıkan yangının soruşturulmasına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Şırnak Milletvekili Aycan İrmez, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Şırnak T Tipi Cezaevi'nde yaşandığı iddia edilen hak ihlallerine ve alınan önlemlere ilişkin yazılı soru önergesi: ihttps:// kanunlar_sira_no=

85 HDP Siirt Milletvekili Besime Konca, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: İzmir Şakran Kapalı Çocuk Cezaevi'nde altı tutuklu çocuğun ayrımcılık ve işkenceye maruz kaldığına dair iddiaların soruşturulmasına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Muş Milletvekili Burcu Çelik, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Maltepe Çocuk Cezaevine dair işkence iddialarına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Diyarbakır Milletvekili Sibel Yiğitalp, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Maltepe Çocuk Cezaevi'ne dair hak ihlalleri iddialarına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Çocuk tutuklu ve hükümlülerin öğrenim haklarına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Çocuk tutuklu ve hükümlülerin iletişiminin sınırlandırıldığına yönelik iddialara ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Şırnak Milletvekili Aycan İrmez, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Şırnak T Tipi Cezaevi'nde meydana gelen yangına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no=

86 CHP İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Şırnak T Tipi Cezaevi'nde meydana gelen yangına ve Cezaevi'nin denetimine ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Muş Milletvekili Burcu Çelik, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Maltepe Çocuk Cezaevi ile ilgili iddialara ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Muş Milletvekili Burcu Çelik, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Şırnak T Tipi Cezaevi'nde meydana gelen yangına ve hayatını kaybeden tutuklulara ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Van Milletvekili Nadir Yıldırım, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Cezaevlerinde bulunan tutuklu ve hükümlü çocuklara ve hak ihlali iddialarına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Adana E Tipi Hapishanesi'nde çocukların kendi koğuşlarında çıkarttığı ve üç çocuğun yaşamını yitirdiği yangının soruşturulmasına ve hapishanelerde çocukların yangın çıkartma eylemlerinin önlenmesine ilişkin yazılı soru önergesi. kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: yılları arasında ceza infaz kurumlarında intihar girişiminde bulunan çocuklara ve Şırnak T Tipi ve Adana E Tipi cezaevlerinde çıkan yangınların soruşturulmasına ilişkin yazılı soru 86

87 önergesi: kanunlar_sira_no= HDP İstanbul Milletvekili Erdal Ataş, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Maltepe ve İzmir Şakran çocuk ve gençlik cezaevlerinde yaşandığı iddia edilen hak ihlallerinin soruşturulmasına ve açlık grevinde olan bir tutukluya ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Onursal Adıgüzel, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Cezaevlerindeki çocukların ücretsiz mektuplaşabilmelerine olanak sağlayan bir projeye ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP Diyarbakır Milletvekili Sibel Yiğitalp, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Diyarbakır E Tipi Kapalı Cezaevi'nde tutuklu ve hükümlü çocukların kaldığı bir koğuşta yaşanan cinsel istismar ve cebir olayıyla ilgili soruşturmaya ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= CHP İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: İstanbul Maltepe Çocuk Kapalı Cezaevi'nde müvekkili ile görüşmeye giden bir avukatın darp edildiği ve müvekkili mahkûmun işkence gördüğü iddialarına ilişkin yazılı soru önergesi: kanunlar_sira_no= HDP İzmir Milletvekili Müslüm Doğan, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Suça eğilimli ve suç işleyen çocuklara, ailelerin bilinçlendirilmesine ve çocukların rehabilitasyonuna ilişkin yazılı soru önergesi: 87

88 kanunlar_sira_no= tarihleri arasında meclise taşınan çocuk mahpuslara ilişkin araştırma önergeleri CHP, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: İstanbul Milletvekili Mustafa Sezgin TANRIKULU ve 27 Milletvekilinin, çocuk mahkûmların hapishane koşullarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla bir Meclis Araştırması açılmasına ilişkin meclis araştırması önergesi: gileri?kanunlar_sira_no= CHP, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Malatya Milletvekili Veli AĞBABA ve 24 Milletvekilinin, Adana E Tipi Kapalı Cezaevi'nde bazı çocuk mahkûmlara işkence yapıldığı iddialarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla bir Meclis Araştırması açılmasına ilişkin önergesi: gileri?kanunlar_sira_no= HDP, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Diyarbakır Milletvekili Sibel Yiğitalp ve 21 Milletvekilinin, çocuk mahkûmların yaşadıkları hak ihlallerinin araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla bir Meclis Araştırması açılmasına ilişkin önergesi: gileri?kanunlar_sira_no= HDP, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Ağrı Milletvekili Berdan ÖZTÜRK ve 22 Milletvekilinin, çocuk cezaevleri ile ilgili yaşanan sorunların araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla bir Meclis Araştırması açılmasına ilişkin önergesi: gileri?kanunlar_sira_no=

89 HDP, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/2, Başkanlığa Geliş Tarihi: Gaziantep Milletvekili Mahmut TOĞRUL ve 21 Milletvekilinin, çocuk hapishanelerindeki işkence ve kötü muamele iddialarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla bir Meclis Araştırması açılmasına ilişkin önergesi: gileri?kanunlar_sira_no= HDP, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Siirt Milletvekili Besime Konca ve 21 Milletvekilinin, çocuk cezaevlerinde yaşandığı öne sürülen kötü muamele ve işkence iddialarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla bir Meclis Araştırması açılmasına ilişkin önergesi: gileri?kanunlar_sira_no= HDP, Dönemi ve Yasama Yılı: 26/1, Başkanlığa Geliş Tarihi: Adana Milletvekili Meral DANIŞ BEŞTAŞ ve 21 Milletvekilinin, cezaevlerindeki çocuk tutuklu ve hükümlülerin durumlarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla bir Meclis Araştırması açılmasına ilişkin önergesi: gileri?kanunlar_sira_no=

90 EK 3: Çocuk Ceza İnfaz Kurumları İçin Bağımsız İzleme Görevlileri Eğitim El Kitabı 110 Çocuk Ceza İnfaz Kurumları için Bağımsız İzleme Görevlileri Eğitim El Kitabı Kasım 2011 Modül 1: Teftişlere Giriş... Modül 3: Teftiş Ziyaretine Hazırlanma... Modül 4: Tutukluluğun Teftiş Edilecek Yönleri... Modül 5: Çocuklarla Görüşmeler Modül 6: Teftiş Ziyaretlerinin Ardından Takip... Modül 7: İyi Uygulama Örnekleri... BİRLEŞİK KRALLIK... AFRİKA... ASYA... Arka Plan... Personel ile Görüşmeler... Odak Grupları... Çocuklarla Görüşme için Kılavuz Notu... Ek I... Çocuklarla Çalışma: PRI nin Çocuk Koruma Politikası... Ek II... Örnek Soru Formu: Çocuklar ile birebir görüşme... Ek III... Örnek Soru Formu: Kurumdaki çalışanlar ile olan birebir görüşmeler... Ek IV Çocuk Ceza İnfaz Kurumları İçin Bağımsız İzleme Görevlileri Eğitim El Kitabı, Penal Reform International, Kasım UNICEF in henüz gözden geçirilmemiş, taslak çevirisidir. 90

91 Örnek Soru Formu: Ebeveyn, vasi ya da başka bir akraba ile olan görüşmeler... Ek V... Odak Grup Tartışmaları için Örnek Sorular... 91

92 MODÜL 1: TEFTİŞLERE GİRİŞ Cezaevi infaz kurum ve hizmetleri, yetkili bir makam tarafından görevlendirilen vasıflı ve deneyimli müfettişler tarafından düzenli olarak teftiş edilecektir. Bu sorumluların görevleri, özel olarak, bu kurumların yürürlükteki yasa ve düzenlemelere uygun olarak, ceza ve ıslah hizmetlerinin amaçlarının yerine getirilmesini sağlamak üzere yürütülmelerini sağlamak olacaktır. Mahkumlara Muameleye ilişkin Standart Asgari Kurallar, 55. Kural Devletler: insanların özgürlüklerinden yoksun kılındıkları yerlere, işkenceyi ve diğer zalimce, insanlık dışı ya da küçük düşürücü muamele veya cezaları engellemek üzere, bağımsız uluslararası ve ulusal organlarca gerçekleştirilecek düzenli ziyaretler için bir sistem kurmak zorundadır OPCAT, Genel İlkeler, 1. Madde İnsan Haklarının Korunması ve İlerletilmesine yönelik olarak Ulusal Kurumların Durumu ve İşleyişine ilişkin BM Paris İlkeleri rehberliğinde, tüm tutukevlerini ziyaret etme ve genel anlamda Bağımsız Teftişlerin Hedefleri Devlet bir kimseyi özgürlüğünden yoksun kıldığı zaman, o kişinin güvenliği ve esenliği tutuklu bulunduğu kurumun sorumluluğu haline gelir. Bu nedenle, bu kişiler çoğu zaman savunmasız bir konumda ve insan haklarının ihlal edilmesi konusunda özel bir risk altında bulunurlar. Tutukevlerinin teftiş edilmesi ve sürekli olarak gözetim altında tutulması, tutukluluk standartlarının ulusal ve uluslararası standartlara uygun olmasını ve mahkumların insan haklarının korunmasını sağlamak açısından hayati önem taşır. Bu hedefler, teftişler yoluyla bir dizi şekilde hayata geçirilir: 92

93 Önleme. Bazen, bir kurumun teftiş edildiği ve hakkında rapor hazırladığı bilgisi dahi, tek başına yetkili makamları, kendi kurumlarında gereken koşulları uygulamalarını teşvik etmeye yeterlidir. Belgelendirme. Tutukluluğun farklı yönlerine dair koşulların kaydedilmesi yoluyla, kurumlar arasında, uluslararası ve ulusal standartlara ve önceki teftiş kayıtlarına dayalı olarak karşılaştırma yapmak mümkün olur. Raporlama. Doğru düzeydeki yetkili makama (hapishane yöneticileri, yerel yönetim, merkezi yönetim) etkili raporlama, tavsiye ve takip sayesinde tespit edilen sorunlar ciddi bir biçimde ele alınabilir. Ciddi hadiseler. Gözetim organlarına, ciddi bir hadise ya da isyan sonrasında, insan haklarının hala korunduğundan ve misilleme yapılmadığından emin olmak için, kanıtlara ve kayıtlara tam erişim sağlanmalı, personel ve tutuklular ile görüşmelerine izin verilmelidir. Tutukevlerinin Teftişine dair Kilit İlkeler 1. Zarar vermemek. Bir tutukevi teftiş edildiğinde, çoğu zaman, bilgi edinme ihtiyacı ile tutuklu bulunan kişilerin güvenliği arasında bir çıkar çatışması bulunur; örneğin, kendileriyle görüşülen tutuklular misilleme riski altında olabilir. Bu durum özellikle reşit olmayan tutuklular için geçerlidir. Teftiş gerçekleştirilirken, kurumda bulunanların güvenliği sürekli olarak akılda bulundurulmalı ve ziyaret eden organ tarafından bunu tehlikeye atabilecek hiçbir eylem gerçekleştirilmemelidir. 2. Standartları bilmek. Tüm müfettişlerin hem uluslararası hem de ulusal standartları, hem kendilerine teftiş yetkisi veren standartları hem de tutukluluk koşullarına dair standartları ortaya koyan standartları iyi derecede bilmeleri gereklidir. 3. Yetkili makamlara saygılı olmak. Sizin görevinizin nihai olarak yetkili makamların davranışlarını değiştirmelerini sağlamak olduğunu unutmayın; bu amaca en iyi şekilde, karşılıklı asgari saygı temeli oluşturulması yoluyla ulaşılabilir. Müfettişler yetkili makamların işleyişine saygı duymalı ve hiyerarşik düzeyler ile kendi sorumluluklarını, sorunların doğru seviyede ele alınabilmesi için vurgulamaya çalışmalıdırlar. 4. Güvenilirlik. Güvenilirlik başarılı bir teftiş gerçekleştirmede hayati önem taşır, bu nedenle, müfettişler, tutamayacakları bir söz vermemeli ya da sonuna kadar götüremeyecekleri bir eylemde bulunmamalıdırlar. Çocuklar ile görüşme gerçekleştirirken, çocuğun bir müfettişin gerçekleştirebileceklerinin sınırını bilmesi ve aynı zamanda verilen her bilginin kimlik bilgileri ifşa edilmeden, gizli olarak verilmesi önem taşır. 5. Gizlilik. 4. noktaya istinaden, size verilen tüm bilgiler gizli bir biçimde ele alınmalıdır; aksi halde bunun görüşülen kişi ve müfettişlerin güvenilirliği ile güvenliği üzerinde ciddi anlamda olumsuz sonuçları olabilir. Mağdurların 93

94 kimlikleri vs. gibi, kaydedilen bilgilerin, örneğin şifreli bir dil kullanarak gizli tutulması için özel önlemlerin alınması gerekir. 6. Güvenlik. Müfettişler kendi güvenliklerinin, temasa geçtikleri kişilerin güvenliklerinin ve aynı zamanda genel anlamda kurumun güvenliğinin bilincinde olmalıdırlar. 7. Hassasiyet. Müfettişlerin, reşit olmayan tutuklular ile görüşme sırasında, belirli olayları hatırlamanın onlar üzerinde olabilecek travmatik etkisine karşı hassas olmaları temel önem taşır. 8. Nesnellik. Müfettişler, kurum hakkında, nesnel olan, duygulardan ve ön yargıya dayalı fikirlerden uzak olan bir rapor sunmak üzere gerçek bilgileri ve çalışmaları kaydetmek amacıyla çalışmalıdırlar. 9. Görünürlük. Müfettişler, yetkili kurumların, durumu gözetim altında tutmaya yönelik metodolojilerini ve yetkilerini bilmelerini sağlamalıdırlar. Müfettişlerin çalışmaları, yerel toplumları çalışmaları konusunda bilgilendirmek üzere, onların yazılı raporları ve medyanın dikkatli kullanımı yoluyla yayınlanmalıdır. Bağımsız Gözetimin Türleri Bağımsız teftişler, tanımı gereği, tutuklayan kurumla aynı idari yetkili makama bağlı olmayan bir organ tarafından gerçekleştirilmelidir. Teftiş organı, kurumun tüm bölümlerine, mevcut olan tüm kanıtlara eksiksiz erişim sahibi olma, tutuklularla görüşme yetkisine sahip olmalı ve devletin, tavsiyeleri ile raporu konusunda eyleme geçme yetkisine sahip olan bir bölümüne rapor sunmalıdır. Yargısal Gözetim. Yargıçlar çoğu zaman hapishane gözetimi konusunda resmi göreve sahip olarak, tutukevlerini ziyaret edebilir ve mahkumların şikayetlerini dinleyebilirler. Teftişler. Tüm tutukevlerine tam erişim sahibi olmaları ve tavsiyelerini uygulayabilecek olan bir yetkili makama yönelik raporlar hazırlamalıdırlar. Öte yandan, özellikle hapishane reformu bir devlet politikası olmadığı zaman, raporları çoğunlukla göz ardı edilebilir. Şikayet mekanizmaları. Mahkumlar yetkili makamlar tarafından kötü muamele gördüklerini düşündüklerinde, misilleme olmaksızın şikayet etme hakkına sahip olmalıdırlar. Şikayet mekanizmaları hapis düzeyinde olmalıdır, bu özellikle çocuklar açısından önemlidir; okuryazarlık düzeylerine bakılmaksızın erişilebilir olmalıdır. Sivil toplumun gözetimi. Bazı ülkelerde, yerel toplumun fertlerinden oluşan bağımsız gözetim kurulları hapishaneleri düzenli olarak ziyaret 94

95 ederler ve yetkili kurumlar ile topluma geri bildirimde bulunurlar. Bunun iyi bir örneği, Birleşik Krallık'ta bulunan IMB'dir. Bölgesel mekanizmalar. Bazı bölgesel organlar, tutukevlerini ziyaret etme ve bulgularını resmi kurumlara rapor olarak sunma yetkisine sahiptir. Bunlar, yeni olarak kurulan yurtiçi teftiş mekanizmalarının ölçülebileceği bir standart sağlayabilir. Örneğin: Afrika'daki Hapishane Koşullarına dair Özel Raportör ve İşkencenin ve İnsanlık Dışı ya da Küçük Düşürücü Muamelenin Önlenmesine yönelik Avrupa Komitesi. Uluslararası Mekanizmalar. OPCAT 2006 yılında yürürlüğe girmiştir ve 56 devlet (2011 itibariyle) tarafından onaylanmıştır; bunu onaylayan ülkelerin teftişleri yerine getirmek üzere bağımsız ulusal gözetim organları kurmalarının gerekli olduğu belirtilmektedir. Aynı zamanda, buna onay veren ülkelerdeki tutukevlerini ziyaret etme yetkilerini de haizdir. Ek okuma: APT (2004) Monitoring Places of Detention, a practical guide [Chapter 1] (Tutukevlerinin Gözetimi, uygulamalı kılavuz - Bölüm 1). ICPS (2004) Guidance Notes on Prison Reform [Chapter 11] (Hapishane Reformu Kılavuz Notları - Bölüm 11) ICPS (2009, 2. basım) Human Rights Approach to Prison Management [Chapter 10] (Hapishane Yönetimine İnsan Hakları Yaklaşımı - Bölüm 10) UN (2001) Training Manual on Human Rights Monitoring [Chapter 5] (BM - İnsan Hakları Gözetimi Eğitimi El Kitabı - Bölüm 5) 95

96 Modül 2: Uluslararası Kılavuzlar Bu bölümde, bağımsız gözetim mekanizmaları konusundaki uluslararası standartlar tanıtılacaktır. Mümkün olan durumlarda, bunlar özel olarak reşit olmayanların tutuklanmasına dair kılavuzlardan alınacaktır, ancak genel standartlardan alındığı durumlarda, bunların tümünün aynı zamanda 18 yaşın altındaki tüm tutuklular için de geçerli olduğunu göz önünde bulundurmak önem taşır. Müfettişler aşağıdakilerin tümü hakkında iyi bilgi sahibi olmalı ve teftişlerini yerine getirmede rehber olarak bunları kullanmalıdırlar. Özgürlüklerinden Yoksun Bırakılan Çocuklara (ÖYBÇ'ler) ilişkin BM Kuralları Bu, reşit olmayanların tutuklanmasına dair standartlarla ve teftişin kullanımıyla ilgili ana uluslararası standarttır. Vasıflı müfettişler veya kurum yönetimine ait olmayan, gereken şekilde oluşturulmuş, eşdeğer bir yetkili makam, düzenli olarak teftişler yürütme ve kendi girişimlerine dayalı, ilan edilmemiş teftişleri gerçekleştirme konusunda yetkilendirilmelidir ve bu görevi yerine getirmeye dair eksiksiz bağımsızlık teminatlarına sahip olmalıdır. Müfettişler, reşit olmayanların özgürlüklerinden yoksun bırakıldıkları veya bırakılabilecekleri herhangi bir kurumda istihdam edilen ya da çalışan tüm kişilere, söz konusu kurumlardaki, reşit olmayan tüm kişilere ve tüm kayıtlara sınırsız erişim sahibi olmalıdırlar. Teftiş kurumuna ya da kamu sağlığı kuruluşuna bağlı olan vasıflı tıbbi sorumlular teftişlere katılarak, ıslah evindeki, reşit olmayanların fiziki ve akli sağlığını etkileyen yaşam koşulları konusunda geçerli kurallara olan uyumu değerlendirmelidirler. Reşit olmayan her kişi, teftiş sorumlusuyla, gizli olarak konuşma hakkına sahip olmalıdır. Teftişin tamamlanmasından sonra, müfettişin bulguları konusunda bir rapor sunması gerekli kılınmalıdır. Rapora, tutukluluk kurumlarının mevcut kurallara ve ulusal yasaların ilgili hükümlerine olan uyumuna dair bir değerlendirme ve bunlara olan uyumu sağlamak için gerekli görülen adımlar konusundaki tavsiyeler yer almalıdır. Müfettiş tarafından keşfedilen, görünüşe göre, reşit olmayanların hakları ya da reşit olmayanların bulunduğu tutukevinin işletilmesi konusundaki yasal hükümlerin ihlalinin meydana geldiğine işaret eden tüm olgular, soruşturma ve kovuşturma amacıyla yetkili makamlara iletilmelidir. Reşit olmayan her bireyin, içeriği konusunda sansür uygulanmadan, merkezi idareye, yetkili yargı makamına ya da ilgili diğer makamlara, onaylanmış kanallar yoluyla istek 96

97 veya şikayet bildiriminde bulunma ve gecikme olmaksızın yanıt konusunda bilgilendirilme hakkı olmalıdır. (72., 73., 74., 76. Maddeler) BM Çocuk Hakları Komitesi Genel Yorum No. 10 Bağımsız ve vasıflı müfettişler, düzenli bir şekilde teftişler yürütmek ve kendi girişimleri ile, ilan edilmemiş teftişler gerçekleştirmek konusunda yetkilendirilmelidirler; kurumlardaki çocuklar ile, gizli bir ortamda görüşme yapma konusuna özel olarak önem vermelidirler. (89. Fıkra) Kadın Mahkumlara Muamele ve Kadın Suçlular için Hapis Cezası İçermeye Önlemlere dair BM Kuralları Kadın mahkumların tutukluluk ve muamele koşullarını gözetim altında tutmak üzere, ziyaret ya da gözetim kurulları veya denetim organları kadın üyeleri içerecektir (25. Kural) Bağımsız teftişler konusunda maddeler içeren diğer uluslararası standartlar ve kurallar şunları içerir: 1955 Mahkumlara yapılan Muameleye dair Standart Asgari Kurallar Tüm Bireylerin Her Türlü Tutukluluk ve Hapis koşullarında Korunmasına dair İlkeler Bütünü 1966 Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi (ICCPR) 1985 BM Çocuk Adalet Sisteminin Uygulanması Hakkında Asgari Standart Kurallar (Beijing Kuralları) 1990 BM Çocuk Hakları Sözleşmesi 1990 BM Mahkumlara Muamele Hakkında Temel İlkeler 2002 İşkenceye ve Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçük Düşürücü Muamele ya da Cezalandırmaya Karşı Sözleşme Seçmeli Protokol (OPCAT) İstanbul Protokolü Robben Adası Kılavuzları (bölgesel) 97

98 MODÜL 3: TEFTİŞ ZİYARETİNE HAZIRLANMA Aşağıdaki modülde hangi tutukevlerinin inceleneceği, ziyaretlerin sıklığı, teftiş ekibinin oluşturulması ve ziyaret öncesinde toplanacak bilgiler dahil olmak üzere, teftiş ziyaretine nasıl hazırlanacağı ele alınmaktadır. Nerede Teftiş Yapılmalı? Ziyarette bulunan organın, en acil olarak ziyaret edilmesi gereken tutukevleri konusunda karar vermek üzere bir dizi ölçütü vardır. Öncelikle, reşit olmayanların maruz kaldıkları risklerin düzeyine bakılır. Bu durum, işkence, zalimane, insanlık dışı ya da küçük düşürücü muameleye dair şikayet veya iddiaların olup olmadığına veya STK'lar gibi diğer kaynaklardan alınan bilgilere dayalı biçimde kesinleştirilebilir. Ziyaret edilecek yerlere bakarken dikkate alınacak diğer ölçütler arasında, bir kurumda tutuklu bulunan, reşit olmayan kişilerin sayısı, gerçekleştiği düşünülen aşırı kalabalıklık düzeyi ve ülke çapında reşit olmayanların tutukluluk koşullarına dair temsil edici örnek teşkil ettiği düşünülen yerler bulunur. Çocuk tutukevine dair bilgi eksikliği de, bu yerde yapılacak soruşturmaya öncelik verilmesinin nedeni olabilir. Ziyaret Türleri Aynı zamanda, ekibinizin ne türden teftişler gerçekleştireceğine karar vermek de önem taşır. 98

99 Ziyaretler ilan edilmeli mi, edilmemeli mi? İlan edilen ziyaretler, hapishane yetkililerinden ve çocuklardan, önceden daha fazla bilgi toplanmasına imkan verebilir; ancak ilan edilmeyen ziyaretler de, hapishane yetkililerinin, görüşülecek çocukları muhtemelen sindirme ya da tutukluluk koşullarına dair daha olumlu bir izlenim vermek üzere bilgileri değiştirme vaktinin olmamasını sağlayabilir. Ziyaretlerin Uzunluğu: Ziyaret, ziyaret eden ekibin, hapishane yetkililerinin gereken tüm üyeleri, personel ve görüşmek istedikleri tüm çocuklarla konuşmaları ve tutukevini eksiksiz biçimde teftiş etmeleri için yeterli uzunlukta olmalıdır. Tutukevi konusunda az bilgi sahibi olunan ziyaretler daha uzun sürebilir, çünkü temel bilgi toplama çalışmalarının da (örn. kaç çocuğun tutuklu olduğu, ne türden suçlarla suçlandıkları/hüküm giydikleri, kaçının tutukluluk halini uzatıldığı vs.) gerçekleştirilmesi gerekli olacaktır. Takip ziyaretleri ya da görece yakın tarihte teftiş edilmiş olan yerlere yapılan ziyaretlerin daha kısa sürmesi olasıdır. Sıklık: Sık teftişler, kötü muameleyi önleme ve koşulları iyileştirme konusunda daha etkilidir. Ziyaretlerin, kurumun yönetilmesini sekteye uğratacak sıklıkta olmamasını sağlamak önem taşısa da, yetersiz koşullar ya da kötü muamelenin ya ziyaret eden ekipçe gözlemlendiği ya da STK'lar veya diğer organlarca iddia edildiği kurumlara daha sık olarak ziyarette bulunulması gerekir. Ziyarette Bulunan Ekip Ziyarette bulunan ekibin bileşimi de önemli olabilir. Ekibinizde bir tıp uzmanı üyenin olması büyük yarar sağlayabilir. Bu durum, işkenceden şüpheleniyorsanız veya buna dair iddialar olmuş ise özel olarak önem taşır. Bu kişiler, tutuklu bulunan, reşit olmayan kişilere sağlanan tıbbi bakımı ve imkanları teftiş etme ve bunları ülkenin geri kalan bölümündeki koşullarla karşılaştırmada da yararlı olabilirler. Aynı zamanda, ekibinizde hem erkek hem de kadın üyelerin olması önemlidir. Tutuklu bulunan kızların olduğu durumlarda, kadın bir ekibin olması, onlarla görüşme yapılırken özellikle önem taşır. Eğer ülkenizde bir dizi dil konuşuluyorsa, bir tercüman ya da iki dilli bir ekip üyesi de büyük yarar sağlayabilir, çünkü azınlıklar ya da yabancı mahkumlarla görüşülmesi, onlara karşı ayrımcılık yapılıp yapılmadığının belirlenmesini sağlayabilir. Ekip üyeleri, tutuklu bulunan mahkumlar ve reşit olmayan kişiler konusundaki ulusal ve uluslararası standartlara, özgürlüklerinden yoksun bırakılan, reşit olmayan kişilerle ilgili kilit 99

100 konular, çocuklarla görüşmelerin yürütülmesi, teftiş edilecekler, mahkeme yetkililerine hitap etme biçimi ve bulgularını kaleme alma biçimine dair eksiksiz eğitim almış olmalıdırlar. Ziyaret öncesinde yürütülecek çalışmalar Bilgi Toplama İncelemek üzere olduğunuz kurum konusunda mümkün olduğunca çok bilgi toplamak üzere çalışmanız gereklidir. Bunlar, ziyaret eden organ tarafından önceki teftişlerde toplanmış veya STK'lar, medya veya eski tutuklular gibi diğer kaynaklardan derlenen bilgiler olabilir. Kurum hakkındaki bilgiler mümkünse şunları içermelidir: Tutuklu olan çocukların sayısı; Çocukların yaşları; Tutukladıkları suçların kategorisi; Tutukluların durumu, örn. duruşma öncesi tutuklu, hüküm giymiş Tutukevindeki kıdemli yetkililerin kimler oldukları ve bireylerin sorumlulukları; Kurumun kapasitesi; Her türlü işkence ya da kötü muamele iddiası veya alınan şikayetler (eğer bir şikayet mekanizması mevcutsa). Ziyaretin Hedefleri Ziyaret eksiksiz bir teftiş mi, takip ziyareti mi ya da koşulların belirli bir yönüne ya da yönetim düzenine mi odaklanıyor? Ek Okuma: APT (2004) Monitoring places of detention: A Practical Guide (Tutukevlerinin Gözetimi: Uygulamalı Kılavuz) UN (2001) Training Manual on Human Rights Monitoring (Chapter 9) (BM İnsan Hakları Gözetimi Eğitimi El Kitabı - Bölüm 9) 100

101 MODÜL 4: TUTUKLULUĞUN TEFTİŞ EDİLECEK YÖNLERİ Aşağıda, tutukluluğun, teftiş edilecek farklı yönleri ve reşit olmayanlarla ilgili, bunların temelini oluşturan uluslararası standartlar ortaya konmaktadır. Müfettişler, gerek gözlem yoluyla, gerekse reşit olmayanlar ve hapishane personeli ile görüşme gerçekleştirerek aşağıdakileri incelemelidirler. Maddi Koşullar Konaklama Uyunan yerdeki konaklama normal şartlarda küçük bir yatakhane grubu ya da ayrı yatak odalarından oluşmalıdır, burada yerel standartlar göz önüne alınmalıdır. ÖYBÇ 33 Reşit olmayan her bireye, yerel veya uluslararası standartlara uygun olarak, verildiğinde temiz olması, düzenli olarak tutulması ve temizliği sağlamak üzere yeterli sıklıkta değiştirilmesi gereken, ayrı ve yeterli yatak takımı sağlanmalıdır. ÖYBÇ 33 Tüm hücreler gereken şekilde havalandırılıyor mu? Hücrelerdeki sıcaklık uygun mu (tüm mevsimler için)? Reşit olmayan bireylerin hücrelerinde iken gün ışığına yeterli erişimleri var mı? Reşit olmayan kişiler ısıyı/ışığı kendileri düzenleyebilmekteler mi (örn. pencereleri açmak, elektrik lambaları kullanmak)? Hücreler düzenli olarak temizlenmekte ve dezenfekte edilmekte mi? Reşit olmayan her bireyin kendi yatağı ve yatak takımı var mı? Reşit olmayan her birey yatakta (veya benzeri bir yerde) uyuyabilmekte mi? Reşit olmayan bireylerin battaniyeleri/yastıkları/çarşafları ne sıklıkla değiştirilmekte? Yemek 101

102 Her tutukevinin, burada kalan, reşit olmayan her bir kişinin uygun şekilde hazırlanan ve normal öğün saatlerinde sunulan, beslenme bilimi, hijyen ve sağlık standartlarına ve mümkün olan ölçüde, dini ve kültürel gerekliliklere uygun nitelik ve nicelikte olan yemekleri almasını Çocukların yetersiz beslendiğine dair işaretler var mı? Çocukların hapishanenin her yerinde temiz içme suyuna ücretsiz erişimleri var mı? Mutfak temiz mi ve yemekler hijyenik şekilde mi hazırlanmakta? Sağlanan yemek miktarı yeterli mi? Menülere kim karar veriyor ve çocukların dengeli beslenmesini kim sağlıyor? Yıllık yemek bütçesi nedir? (dolayısıyla, günlük olarak, tutuklu başına düşen meblağ) Beslenme konusundaki dinsel gereklilikler dikkate alınıyor mu? Giysiler Reşit olmayan kişiler, mümkün olan ölçüde kendi giysilerini giyme hakkına sahip olmalıdırlar. Tutukevleri, reşit olmayan her bireyin, iklime uygun ve sağlığın iyi olmasını sağlamaya yeterli olan, hiçbir şekilde aşağılayıcı ya da küçük düşürücü olmayan kişisel giysilere sahip olmasını mümkün kılmalıdır. Bir kurumdan herhangi bir nedenden ötürü alınan ya da ayrılan, reşit Reşit olmayan kişilerin giysileri iklime ve mevsime uygun mu? Reşit olmayan kişilere giysilerini yıkama izni verilmekte mi? Şahsi Eşyalar Şahsi eşyalara sahip olunması, reşit olmayan mahremiyet hakkının temel unsurlarındandır ve bireyin psikolojik esenliği için büyük önem taşır. Reşit olmayan her bireyin şahsi eşyalara ve 102 bunlar için saklama imkanına sahip olma hakkı eksiksiz bir biçimde tanınmalı ve gereği yerine getirilmelidir. Reşit olmayan bireyin tutmak istemediği ya da el konan kişisel eşyaları güvenli bir

103 Hijyen Reşit olmayan tüm bireylere düzenli olarak sabun sağlanıyor mu? Yıkanma imkanlarına, örneğin duşlara ne ölçüde erişim sahibiler? Bunlar temiz mi ve sayıları yeterli mi? Kurumda kalan kişi sayısı için uygun ve temiz tuvalet imkanı ile birlikte iyi bir sıhhiyat sistemi var mı? Çocukların günün her saatinde tuvalet imkanına erişimleri var mı? Gece de buna erişebiliyorlar mı? Eğitim/Mesleki Çalışma Zorunlu eğitim çağında olan, reşit olmayan her bireyin, ihtiyaçlarına ve yeteneklerine uygun, onu topluma dönmeye hazırlamak üzere tasarlanmış eğitimi almaya hakkı vardır. Böylesi bir eğitim mümkün olan durumlarda tutukevinin dışındaki genel okullarda ve her halükarda, reşit olmayan bireylerin, tahliye edildikten sonra, eğitimlerine zorluk çekmeden devam edebilmeleri için, ülkenin eğitim sistemi ile bütünleştirilmiş programlar yoluyla, vasıflı öğretmenler tarafından sunulmalıdır. Tutukevlerinin yönetimi tarafından, yabancı kökenden olan veya belirli kültürel ya da etnik ihtiyaçları bulunan, reşit olmayan bireylerin eğitimlerine özel olarak özen gösterilmelidir. Okur-yazar olmayan veya bilişsel ya da öğrenme ile ilgili zorlukları olan, reşit olmayan bireylerin özel eğitim alma hakları Tutukevinde bulundukları sırada, reşit olmayan bireylere verilen diplomalar veya eğitim belgelerinde, hiçbir şekilde, reşit olmayan bireyin ıslahevinde kaldığı belirtilmemelidir. ÖYBÇ 40 Reşit olmayan bireylere, eğer veriliyorsa ne kadar eğitim sağlanıyor? Günlük, haftalık vs Eğitimin kalitesi o toplumda bulunan eğitimin kalitesine benzer mi? 103

104 Çocuklar ülkede kabul gören dereceleri almak üzere çalışabilmekte mi? Reşit olmayan/okul çağındaki çocukların yüzde kaçı eğitim amaçlı derslere katılmakta? Öğretmenler hapishanenin dışından mı işe alınıyor? Reşit olmayan her çocuğun, kendisini ileride istihdama hazırlaması olası olan mesleklere yönelik mesleki eğitim alma hakkı bulunmalıdır. ÖYBÇ 42 Kurumda, reşit olmayan bireyler için mesleki eğitim sağlanıyor mu? Eğer sağlanıyorsa, bunun sıklığı ve süresi nedir? Dinlence Reşit olmayan her bireyin, hava durumunun uygun olduğu her durumda, açık havada, günlük serbest egzersiz için uygun bir zamana sahip olma hakkı olmalıdır; zaman diliminde, uygun dinlence ve beden eğitiminin normal şartlarda sağlanması gerekir. Bu faaliyetler için yeterli alan, kurulum ve ekipman sağlanmalıdır.jdl 47 Reşit olmayan her bireye, özellikle tutukevi tarafından düzenlenen dini ibadetlere ve toplantılara katılarak veya kendi ibadetini yaparak ya da kendi mezhebine ilişkin dini vecibelere ve emirlere dair, gerekli kitaplara veya eşyalara sahip olarak, kendi dini ve ruhsal hayatının gereklerini yerine getirme imkanı verilmelidir. Reşit olmayan her bireyin, kendi seçtiği dinin vasıflı bir temsilcisi tarafından ziyaret edilme hakkının yanı sıra, dini ibadetlere katılmama ve dini eğitimi, telkini veya öğretiyi özgür iradesi ile reddetme hakkı da olmalıdır. ÖYBÇ 48 Egzersiz ve dinlenceye ayrılan alanın büyüklüğü nedir? Bu alanda, kullanabilecekleri, egzersiz/dinlence ekipmanı mevcut mu? Alanda üstü kapalı bir bölüm de sağlanıyor mu? Reşit olmayan her bireye, her gün bir saatlik fiziki dinlence (açık havada) imkanı tanınıyor mu? 104

105 Çocuk günün kaç saatini hücresinin dışında geçiriyor? (Mümkün ise bir zaman çizelgesine uyulması) a) sporla ilgili b) kültürel c) diğer faaliyetler mevcut mu ve tüm çocuklar bunlara katılabilmekte mi? Dini ibadetler veya toplantılar ne zaman, ne sıklıkla ve nerede gerçekleştirilmekte? İsteyen tüm çocukların bunlara katılmalarına izin veriliyor mu? Dış Dünya ile Temas Reşit olmayan her bireyin, ilkesel olarak hafta bir kez, ayda bir kezden az olmamak üzere, reşit olmayan bireyin mahremiyet ihtiyacına uygun koşullarda, düzenli ve sık olarak ziyaret edilme, ailesi ve savunma vekili ile temas ve sınırsız iletişimde bulunma hakkı olmalıdır. ÖYBÇ 60 Reşit olmayan her bireyin, yasal olarak sınırlanmadığı sürece, kendi seçtiği kişi ile, haftada en az iki defa, yazılı olarak veya telefon yoluyla iletişim kurma hakkı olmalı ve bu hakkından etkili biçimde yararlanması için kendisine gereken yardım sağlanmalıdır. Reşit olmayan her birey, yazılı ileti alma hakkına sahip olmalıdır. ÖYBÇ 61 Reşit olmayan bireylerin iletişim imkanlarına ücretsiz erişimi var mı (mektup, telefon kullanımı)? Bu imkan sınırlanıyor mu? İletişimlerinde sansür uygulanıyor mu? Reşit olmayan bireylerin ne sıklıkla ziyaret edilmelerine izin veriliyor? Bu ziyaretlerin uzunluğu nedir? Disiplin cezası olarak ziyaretlerin iptal edildiği oluyor mu? Ziyaretler nerede gerçekleşiyor? Özel olarak ayrılan bir ziyaret alanı var mı? Belirli bir ölçüde mahremiyete izin veriliyor mu? Reşit olmayan bireyler (mektup, telefon, ziyaretler yoluyla), hukuki vekilleri ile serbest ve gizli biçimde iletişim kurabilmekte mi? Koruma Sınırlamaya başvurma Sınırlama ve zorlama araçları yalnızca, diğer tüm kontrol yöntemlerinin denendiği ve başarısız 105 olduğu durumlarda ve yalnızca yasa ve düzenlemelerde açık olarak izin verilen ve belirtilen biçimde kullanılabilir. Bu araçlar, aşağılanma ya da küçük düşürmeye yol açmamalı, sınırlı oranda ve yalnızca olası en kısa süreyle, reşit olmayan bireyin kendisini yaralamasını, başkalarını

106 Sınırlama araçları yalnızca istisnai durumlarda mı kullanılır? 'İstisnai bir durum' teşkil eden durumlar nedir? Sınırlama olayları ne sıklıkla meydana gelir? Bu olay normal şartlarda ne kadar süreyle meydana gelir? Tüm sınırlama olguları kaydedilir mi? Disiplin önlemleri Bedensel ceza, karanlık hücreye konma, kapalı alanda ya da tek başına hapsedilme veya ilgili reşit olmayan bedel ve akıl sağlığını tehlikeye atabilecek diğer her türlü ceza dahil olmak üzere, zalimane, insanlık dışı veya küçük düşürücü muamele teşkil eden tüm disiplin önlemleri kat'i suretle yasaklanacaktır. Herhangi bir amaca yönelik olarak, verilen yemeklerde azaltmaya gitme ve aile fertleri ile olan temasın sınırlanması ya da engellenmesi yasaklanmalıdır. Çalıştırma, Disiplin cezalarının uygulanmasından kim sorumlu? Bunların uygulanmasına yönelik prosedür nasıl? Hapishane çalışanları/yetkilileri tarafından uygulanabilen disiplin önlemleri neler? Disiplin önlemlerinin kullanıldığı tüm olgular kaydediliyor mu? Şikayet mekanizmaları Reşit olmayan her bireyin, içeriği konusunda sansür uygulanmadan, merkezi idareye, yetkili yargı makamına ya da ilgili diğer makamlara, onaylanmış kanallar yoluyla istek veya şikayet bildiriminde bulunma ve gecikme olmaksızın yanıt konusunda bilgilendirilme hakkı olmalıdır. ÖYBÇ 76 Reşit olmayan her bireyin, şikayette bulunmak üzere, aile fertleri, yasal vekilleri, insani yardım grupları veya mümkün olan durumlarda diğerlerinden yardım isteme hakkı olmalıdır. Okur Reşit olmayanların şikayet mekanizmalarına erişim imkanı ne düzeyde? 106

107 Şikayetlerin gizliliği temin edilmekte mi? Şikayete olan yanıt zamanında olacak şekilde sağlanmakta mı? Şikayet mekanizması kullanılıyor mu? Son altı ay içerisinde kaç şikayet gönderildi? Kaç şikayete yanıt verildi? Şikayette bulunduklarından ötürü misilleme ile karşılayan, reşit olmayan bireylerin olduğuna dair iddialar var mı? Tıbbi Hizmetler Reşit olmayan her kişi, daha önceki kötü muamele kanıtlarının kaydedilmesi ve tıbbi ilgi gerektiren beden veya ruh rahatsızlığının tespit edilmesi amacıyla, tutukevine getirilir getirilmez, hemen bir hekim tarafından muayene edilme hakkına sahiptir. ÖYBÇ 50 Reşit olmayan kişilere sağlanan tıp hizmetlerinin amacı, her türlü bedensel ya da ruhsal hastalığı, madde kullanımını ya da reşit olmayan kişinin topluma dahil edilmesini engelleyebilecek diğer rahatsızlıkları tespit ve tedavi etmek olmalıdır. Reşit olmayanlara yönelik her tutukevinin, orada kalan kişi sayısına ve kalan kişilerin gerekliliklerine uygun, yeterli tıbbi imkana ve ekipmana, önleyici sağlık hizmetleri ve tıbbi acil durumların ele alınmasında eğitim almış personele yakın erişim sahibi olması gerekir. Hasta olan, hastalıktan şikayet eden Tutukluların tıbbi bakıma erişimleri var mı? Hasta olan tutuklular hastaneye götürülebiliyor mu? Reşit olmayan bireylerin tıbbi muayeneleri nerede gerçekleşiyor? Reşit olmayan birey, istekte bulunduktan sonra tıbbi personele görünmek için ne kadar süre bekliyor? Psikoloğa erişim mevcut mu? Mevcut ise bunun sıklığı nedir? Bu erişim nasıl düzenlenmektedir? Tıbbi personelin uygun vasıfları bulunuyor mu (tutukevlerinin dışında çalışan tıbbi personel ile aynı standartlar)? Cinsiyete Özel Yönler Tutukevine konan genç kadın suçlular, kişisel ihtiyaçları ve sorunları bakımından özel olarak ilgilenilmeyi hak ederler. Genç erkek mahkumlara göre, hiçbir surette, daha az bakım, koruma, yardım, tedavi ve eğitim almamalıdırlar. Onlara adil olarak muamele edilmesi sağlanacaktır. Beijing Kuralları

108 Kadın mahkumların kaldıkları yerlerde, özellikle yemek pişiren ve hamile olan, emziren ve adet döneminde olan kadınlar için, ücretsiz olarak sağlanan hijyenik pedler ve çocukların ve kadınların kişisel bakımı için düzenli olarak sağlanan su dahil olmak üzere, kadınların belirli hijyen gereksinimlerini karşılamaya yönelik imkanlar ve malzemeler bulunacaktır. Bangkok Kuralları, Eğer bir kadın mahkum, kadın bir hekim veya hemşire tarafından muayene veya tedavi edilmek isterse acil tıbbi müdahale gerektiren durumlar hariç olmak üzere, mümkün olan ölçüde, kadın bir hekim veya hemşire sağlanacaktır. Eğer bir erkek tıbbi uygulayıcı, kadın bir mahkumun isteklerine aykırı olan bir muayene gerçekleştirirse muayene sırasında bir kadın personel üyesi Kızlar, erkekler ile aynı ölçüde eğitime erişim sahibi mi? Bu eğitim aynı nitelikte mi? Kızlar mesleki eğitim konusunda erkekler ile aynı fırsatlara sahipler mi? Bu eğitim aynı nitelikte mi? Hamile olan kızların özel ihtiyaçları gerektiği gibi karşılanmakta mı? Kendilerine uygun tıbbi bakım sağlanmakta mı? Kızlar sağlık hizmetlerine erkekler ile aynı ölçüde (ve aynı nitelikte) erişim sahibi mi? Kızlar, kadınlara yönelik sıhhi ürünlere ücretsiz olarak erişim sahibi mi? Kızlar kadın bir hekim tarafından muayene edilme isteğinde bulunabilmekte mi? Tahliyeye Hazırlık Reşit olmayan tüm bireyler, kendilerine, tahliyeden sonra topluma, aile hayatına, eğitime veya istihdama dönme konusunda yardımcı olmak üzere tasarlanmış düzenlemelerden yararlanmalıdırlar. Erken tahliye dahil olmak üzere, bu amaca yönelik olarak işlemler ve özel 108

109 Personel Personel vasıflı olmalı ve eğitimci, mesleki eğitim sorumlusu, hukuk danışmanı, sosyal hizmet sorumlusu, psikiyatrist ve psikolog gibi bir dizi uzmanı içermelidir. Tutukevlerinde, tutuklu bulunan, reşit olmayan kişilerin bireysel ihtiyaçlarına uygun olarak, toplumda uygun ve mevcut olan tüm düzeltici, eğitime yönelik, ahlaki, ruhani ve diğer yardım kaynakları ve biçimlerinden yararlanılmalıdır. ÖYBÇ 81 Personele, özellikle çocuk psikolojisi, çocuk refahı ve uluslararası insan hakları ve bu Kurallar dahil olmak üzere, çocuk hakları standartları ve normları konusunda eğitim olmak üzere, Kaç personel üyesi mevcut? Personelin (reşit olmayanlarla temas halinde olan) çocuklara olan oranı nedir? Gerekli tutulan ilk ve sürekli eğitimin düzeyi nedir? Kaç kadın personel üyesi mevcut (özellikle kızlar kanadında/kızların olduğu kurumda)? Reşit olmayanlarla temas halindeki tüm personele uzmanlık eğitimi sağlanmış mı? Reşit olmayan kızlarla temas halindeki tüm personele cinsiyet konularında uzmanlık eğitimi sağlanmış mı? Ek Okuma: ICRC (2005) Water, Sanitation, Hygiene and Habitat in Prisons (Hapishanelerde Su, Sıhhiyat, Hijyen ve Yaşam Ortamı) APT (2004) Monitoring Places of Detention: A Practical Guide (Tutukevlerinin Gözetimi: Uygulamalı Kılavuz) AMIMB (2010) A Practical Guide to Monitoring Prisons (Hapishane Gözetimi için Uygulamalı Rehber) HMIP (2009) Expectations: Criteria for Assessing the Treatment and Conditions for Children and Young People held in Custody (Tutuklu Bulunan Çocuklar ve Gençler için Tedavi ve Koşulların Değerlendirilmesine yönelik Ölçütler) 109

110 MODÜL 5: ÇOCUKLARLA GÖRÜŞMELER Küçük çocuklar yararlı bilgiler sağlayabilir; öte yandan, görüşmeyi gerçekleştirenler çoğu zaman onların bunu yapmalarını nasıl sağlayacaklarından emin olamazlar. Tutuklu bulunan çocuklarla görüşmek, hapishanenin düzeni hakkında değerli iç görüler sunabilir ve müfettişe rapora ekleyebileceği ek, niteliksel bilgi sağlayabilir. Öte yandan, savunmasız olan çocuklarla birlikte çalışmak hassas bir süreçtir ve bir dizi kılavuza uygun biçimde yerine getirilmesi gerekir. Mümkün olan durumlarda, görüşmeler, çocuklarla ilgili konularda özel eğitim almış olan bir kişi tarafından gerçekleştirilmelidir. Müfettişin yanlı olmayan bilgi almasını ve çocuğun kendini güvende hissetmesi ve kendini eksiksiz biçimde ifade edebilmesi için, bir görüşmenin nasıl yürütüleceği konusunda bazı ortak görüşler vardır. Görüşmeye Hazırlanma Öncelikle hangi çocuklar ile görüşeceğinize karar verin; bunlar, farklı yaşlarda ve farklı mahkum kategorisindeki çocukları içeren, temsil edici nitelikteki bir örneklem oluşturmalıdır. Müfettiş sadece kendilerine yaklaşanlarla ya da hapishane yetkililerince önerilenler ile görüşme yürütmemelidir. Mümkün olduğunca fazla mahremiyetin olduğu, dikkat dağıtıcı etmenlerin az olduğu ve çocuğun kendini güvende, rahat hissettiği bir yer seçin. Görüşmenin nasıl kaydedileceğini ve bu kayıtların nasıl gizli tutulacağını seçin: örn. iki görüşmeci (bir kişi not tutar, bir kişi de kayıt cihazını kullanır). Eğer kızlar ile görüşme yapılmakta ise, gerektiğinde görüşmeleri yürütmek üzere hazır bulunan bir kadın müfettiş olmalıdır. 110

111 Yaygın sorunlar Çocukların yanıtlarını bilmedikleri soruları yanıtlamaları; Çocukların görüşmeciye görüşmecinin duymayı istediğini düşündüklerini söylemeleri; İfşa ettikleri her bilginin, teftiş ekibi gittikten sonra misillemeye sebebiyet vereceği korkusu; Çocuğun kendini rahat hissetmesini sağlama: Görüşmeden önce kendinizi gerektiği gibi tanıtın. Görüşmenin amacını, verdikleri bilgilerin ne amaçla kullanılacağını ve değiştirilebilecek şeylerin sınırlarını açıklayın. Görüşme sırasında neden not aldığınızı/kayıt cihazı kullandığınızı ve bunların nasıl gizli tutulacağını açıklayın. Sohbete yönelik olan veya tartışmalı olmayan sorularla başlayın ve giderek daha hassas konulara doğru ilerleyin. Çocuğun kendini rahat hissetmesini sağlamak için, resmi olmayan ve rahat bir yaklaşım benimseyin. Çocuğun, özellikle hatırladığı olaylar travmatikse, kendini konuşacak kadar rahat hissedecek derecede gevşemesinin zaman alabileceğinin bilincinde olun. Yanlı olmayan bilgiler alma Müfettişe bir sorunun yanıtını bilmediğini söylemesinin kabul edilebilir olduğunu açıklayın. Görüşmeci hata veya yanlış yaparsa söylediğini düzeltmesi gerektiğini açıklayın. Açık uçlu sorular sorun ve çocuğu öyküsünü kendi sözcükleriyle anlatmaya teşvik edin. Çocuğun kendini belirli bir yanıtı vermek üzere zorlanmış veya baskı altına alınmış hissetmesine yol açabilecek, yönlendirici sorular veya yorumlardan kaçının. Tekralı sorulardan kaçının, çünkü bu durum çocuğun, verdiği yanıtın yanlış olduğunu düşünmesine neden olabilir. Sade, yaşına uygun bir dil kullanın ve çocuğun sorunun doğru anlamını kavradığından emin olun. Çocuğun yaşına/olgunluk derecesine bağlı olarak, çocuğun kısa dikkat aralığına imkan vermek üzere, kısa görüşmelerden (ya da gerektiğinde birden çok görüşme) yararlanın. Daha fazla ayrıntı almak için takip soruları kullanın; örn. Peki sonra ne oldu?. 111

112 Görüşmeyi Sonlandırma Çocuğa size sorusu veya size söylemek istediği başka herhangi bir şey olup olmadığını sorun. İşinizin sınırlarını tekrar açıklayın ve boş yere umut vermekten kaçının. Notlarınızı, toplantının olası en doğru biçimde yansıtılması amacıyla, görüşmenin bitmesinden hemen sonra tamamlayın. Ek Okuma: UN (2001) Training Manual on Human Rights Monitoring (Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Gözetimi Eğitimi El Kitabı) APT (2004) Monitoring Places of Detention: A Practical Guide (Tutukevlerinin Gözetimi: Uygulamalı Kılavuz) MODÜL 6: TEFTİŞ ZİYARETLERİNİN ARDINDAN TAKİP Teftişin tamamlanmasından sonra, müfettişin bulguları konusunda bir rapor sunması gerekli kılınmalıdır. Rapora, tutukluluk kurumlarının mevcut kurallara ve ulusal yasaların ilgili hükümlerine olan uyumuna dair bir değerlendirme ve bunlara olan uyumu sağlamak için gerekli görülen adımlar konusundaki tavsiyeler yer almalıdır. Müfettiş tarafından keşfedilen, görünüşe göre, reşit olmayanların hakları ya da bir çocuk tutukevinin işletilmesi konusundaki yasal hükümlerin ihlal 112

113 Teftiş ziyaretinin ardından takip çalışmalarının doğru ve zamanında yapılması sayesinde, bir tutukevinde değişiklikler ve iyileştirmeler olması sağlanabilir. Teftişin ve takibin sürdürülmesi, özgürlüklerinden yoksun bırakılan çocukların hayatlarını iyileştirebilecek, önemli eylemleri doğurabilir. Ziyaretin Tamamlanması Teftiş ziyaretinin sonunda, teftiş ekibi hapishane yöneticisi ile bir toplantı yapmalıdır. Bunun amacı, ziyaretinizdeki öne çıkan hususları ve bulguları hemen bildirmek ve iki taraf arasında daha iyi bir diyalog ve saygı oluşmasını sağlamaktır. Teftiş Raporlarını Yazma Dahili Rapor Müfettişler, ilerideki ziyaretlerin önceki ziyaretler ile karşılaştırılabilmesi için, tutukevlerine dair kendi dahili raporlarını tutmalıdırlar. Her ziyarette toplanan bilgiler, analiz edilmeli, düzenlenmeli ve gerektiğinde kullanılabilmek üzere gereken şekilde dosyalanmalıdır. Toplanan bilgiler, reşit olmayan kişilerin sayısını, durumlarını (tutuklu, hükümlü), cinsiyetini, yaşını, reşit olmayanlarla temas halindeki personelin sayısını, ziyarette öne çıkan ana hususları ve ziyaret raporunda belirtilen tavsiyeleri içermelidir. Ziyaret Raporu Ziyaret raporlarında, ziyarette tespit edilen tüm hususlar ve konular ile bunların iyileştirilmesine yönelik tavsiyeler ele alınmalıdır. Bunlara aynı zamanda önceki ziyaretten bu yana gözlemlenen iyileşmeler de dahil edilmelidir. 113

114 Bu raporlar tutukevinden sorumlu olan yetkili makamlara hitaben olmalı ve ziyaretten sonra mümkün olan en kısa süre içerisinde gönderilmelidir. Raporda tutukluluğun, iyileştirme yapılabileceği düşünülen tüm yönleri kapsanmalı (ÖYBÇ'ler ve Modül 3'e göre) ve bu yönler, öncelikle en ciddi anlamda öne çıkan hususlara ilişkin alanların belirtildiği bir sıraya göre sıralanmış olmalıdır. Reşit olmayanlarla yapılan görüşmelerden bilgiler toplandıktan sonra, müfettişler bireylerin kimliklerinin hazırladıkları rapora göre tespit edilmesinin mümkün olmamasını sağlamalıdırlar. Yıllık Rapor Teftiş organları aynı zamanda, gözetim faaliyetine dair, çoğunlukla birden fazla kurumda tespit edilmiş olan, geniş kapsamlı konuların ele alındığı, daha kapsamlı bir gözden geçirme sağlamak üzere yıllık bir rapor sunmayı da seçebilirler. Yıllık rapordaki tavsiyeler, ziyaret raporlarına göre farklı bir düzeydeki yetkili makama hitaben olabilir; burada iyileştirmelerin yapılması için daha yüksek düzeyde eyleme gerek duyulan tematik konuların vurgulanması söz konusu olabilir. Eğer bir ülke OPCAT'a onay vermişse teftiş kurumunun yıllık bir rapor hazırlaması gerekir; bu rapor daha sonra Devlet tarafından kamuya açılır ve dağıtılır. Etkili Tavsiyelerde Bulunma Rapor basımı ya da hazırlanması teftişlerin nihai süreci değildir. Tavsiyelerde bulunulduktan sonra, bunların sonuna kadar izlenmesi ve uygulandıklarından emin olunması önem taşır. Ek raporlarda, önceki tavsiyelerin ne ölçüde uygulandığı/uygulanmakta olduğu konusunda yorumda bulunulmalıdır. 114

115 Tavsiyeler, uygun değişikliği ya da kararı hayata geçirme yetkisine sahip olan yetkili makama yönelik olmalıdır. Çoğu tavsiye, sorumlu olan yetkili makama doğrudan iletilmelidir, ancak sorunun kökenindeki neden onların yetki alanının dışında kalıyorsa tavsiyenin ayrı bir raporda, farklı bir yetkili makama hitaben hazırlanması gerekir. Tavsiyelerin yazılma biçimi çoğu zaman bunların ne kadar başarılı biçimde uygulandığı üzerinde etki sahibi olur. Bu kılavuzların izlenmesi, tavsiyelerin en etkili biçimde yerine getirilmesini sağlamaya yardımcı olacaktır: Her tavsiyede yalnızca tek bir özel konuya atıfta bulunulmalıdır; böylece yetkili makamların tavsiyeleri anlamaları ve ilerideki ziyaretlerde takibe yardımcı olmaları sağlanır. Buna karşılık, tavsiyeler sadece değişim çağrıları değil, özel olarak önerilen çözümlerden oluşmalıdır. Tavsiyeler aynı zamanda ölçülebilir olmalıdır. Bunun amacı, ileride başka kurumların teftiş veya takip çalışmalarında belirli bir tavsiyenin uygulanıp uygulanmadığının kesin olarak değerlendirilebilmesidir. Tavsiyeler gerçekleştirilebilir olmak durumundadır, öte yandan, buna mali kaynak kapasitesinin hesaba katılması dahil değildir, çünkü bunun gerçekleştirilmesi için yeterli kaynak ayırmak devletin sorumluluğudur. Tavsiyelere, tamamlamaya yönelik gerçekçi bir zaman çizelgesi dahil edilmelidir. Böylece, yetkili makamların tavsiyeleri öncelik sırasına koyması sağlanır. Tavsiyelerde, sadece sorunun belirtileri değil, aynı zamanda kökenindeki neden de hedefe konmalıdır. Tavsiyeler, belirtilen değişiklikleri uygulama yetkisine sahip olan, doğru düzeydeki yetkili makama yönelik olmalıdır. Teftiş sürecinin ötesine geçme Tutukevlerinin koşullarına ilişkin raporlar ve bilgiler aynı zamanda, tavsiyelerin uygulanmasını gözetim ya da etki altına alabilecek olan kamuya ve sivil toplum gruplarına da sunulmalıdır. Medyanın konumuna bağlı olarak, rapor medyanın da kullanımına sunulmalıdır. 115

116 Ek Okuma: APT (2004) Monitoring Places of Detention: A Practical Guide (Tutukevlerinin Gözetimi: Uygulamalı Kılavuz) APT (2008) Briefing No. 1: Making Effective Recommendations (Kısa Bilgilendirme No. 1: Etkili Tavsiyelerde Bulunma) 116

117 BİRLEŞİK KRALLIK Çocuk Mahpuslar Raporu / Kasım 2017 MODÜL 7: İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ Her Majesty s Inspectorate of Prisons (HMIP - Majestelerinin Hapishane Müfettişliği Kurulu) HMIP hapisteki, Young Offenders Institutions (YOI'lar - Genç Suçlular Kurumları) ve göç kişilerin koşulları ve gördükleri muamele konusunda raporlar sunan, bağımsız bir teftiş makamıdır. HMIP doğrudan Birleşik Krallık hükümetine bağlıdır. Birleşik Krallık'ın tamamında, biri reşit olmayan kişilerin tutulduğu kurumların teftişi olmak üzere, 6 adet teftiş ekibinden oluşmaktadır. Buradaki teftiş ekibinde, sağlık müfettişleri, uyuşturucu müfettişleri, araştırmacılar ve idari personel bulunmaktadır. Bu kurum, diğer teftiş organları, örneğin Ofsted (özel olarak işletilen tutukluluk merkezlerini teftiş eder) ve Royal Pharmaceutical Society (Kraliyet Eczacılar Birliği) ile birlikte çalışır. Bu kurumların teftişlerinden bazıları ilan edilir ve hapishane ziyaret konusunda önceden bildirilir; bazıları ise ilan edilmez ve teftiş ekibi kurumu önceden bilgilendirmeksizin ziyaret gerçekleştirir. Kurum müfettişlerin girişini engelleyemez ve müfettişler ihtiyaç duyabilecekleri tüm belgelere ve görüşmek istedikleri tüm mahkumlara erişim hakkına sahiptirler. Eksiksiz teftişler en az 5 yılda bir gerçekleşir ve ilan edilen ziyaret biçiminde olur. Müfettişlik makamı bilgileri, personelden, orada mahpus veya tutuklu bulunan kişilerden, ziyaretçilerden ve kurumla ilgisi olan diğer kişilerin yanı sıra, başka kaynaklardan da toplar. Eğer ziyaret tam teftiş öncesinde ilan edilirse, bir müfettiş kurumdan bir dizi bilgi isteyecektir ve araştırmacılar gizli bir anket yürütecek ya da mahkum grubuna dair temsil edici nitelikteki bir örneklem alacaklardır. Ardından eksiksiz teftiş HMIP'nin belirlenmiş teftiş ölçütlerine uygun biçimde gerçekleştirilir ve yürütülür. Teftiş bulguları hapishane makamlarına bildirilir ve ardından raporlar teftişten sonraki 16 hafta içinde yayınlanır. Daha sonra, kurumun, raporda sunulan tavsiyelere dayalı olarak, kısa bir zaman dilimi içinde eylem planı hazırlaması beklenir. 117

118 İlan edilmeyen takip teftişleri de yürütülür ve but teftişlerde eksiksiz teftişten bu yana olan ilerleme değerlendirilir, başlangıçtaki teftişte dile getirilen, ciddi olarak kaygı uyandıran her türlü alana dair derinlemesine analiz yapılır. Independent Monitoring Board (IMB - Bağımsız Gözetim Kurulu) Birleşik Krallık'ta aynı zamanda, her hapishanede bir IMB olması gerektiğine dair mevzuat da bulunmaktadır yılına kadar bu kurullar Ziyaretçi Kurulu olarak bilinmekte idi. Bu kurullar, toplumun başvurudan bulunan, ardından eksiksiz bir eğitim programından geçen üyelerinden meydana gelir. HMIP'de olduğu gibi, bu kurulların da, kuruma herhangi bir zamanda erişimi vardır ve istedikleri mahkum veya tutuklu ile görüşebilirler; Kurul denetlediği kurum hakkında yıllık bir rapor hazırlar. AFRİKA Güney Afrika Güney Afrika, devletin, tutukluların refahını sağlayan organ olarak belirtildiği yalnızca iki Afrika ülkesinden biridir. Anayasa'nın 35. maddesinde, Hüküm giyen her mahkum dahil olmak üzere, tutuklu bulunan herkesin, en azından egzersiz ve masrafı devlete ait olacak şekilde, yeterli konaklama, beslenme, okuma materyali ve tıbbi tedavi dahil olmak üzere, insanlık onuruna uygun olan tutukluluk koşullarında bulunma hakkı vardır. ifadesi bulunur. Judicial Inspectorate of Prisons (Hapishaneler için Adli Teftiş Kurulu) Judicial Inspectorate of Prisons (Hapishaneler için Adli Teftiş Kurulu), Teftiş Hakimi denetimi altında olan, bağımsız bir resmi organdır ve Department of Correctional Services (Islah Hizmetleri Müdürlüğü) organından ayrıdır. Bu organın, hapishane binasının her bölümüne ve istediği her belge ya da kayda erişimi bulunur. Correctional Services Act (Islah Hizmetleri Yasası) (1998) ile, hücre cezası, tecrit, mekanik kısıtlamalar kullanma ve hapiste ölüm ile ilgili tüm olguları Teftiş Hakimine bildirmeye ilişkin yasal sorumluluk Hapishane Yöneticilerine yüklenmiş olur. 118

119 Independent Prison Visitors (IPV'ler - Bağımsız Hapishane Ziyaretçileri) 2002 yılından bu yana, Güney Afrika'nın Hapishaneler için Yargısal Teftiş (JIP) kurumunun, toplam 187 IPV olmak üzere, dokuz vilayetin her birinde kurulu IPV'leri (Birleşik Krallık'ın Bağımsız Gözetim Kurulu'na benzer) olmuştur. Bu kişiler, mahkumların insansa muamele görmesini ve hapishane koşullarının iyileştirilmesini sağlamak üzere oradadırlar. Çoğu IPV'nin hapishane ortamı konusunda önceden bilgisi yoktur ve Yargısal Teftiş Kurumu, IPV'lerin çalışmalarını eksiksiz biçimde desteklemek için kaynakları ve çabaları artırma gerekliliğini dikkate almıştır. Bu kişiler aynı zamanda Bölüm Yöneticilerinin, Hapishane Başkanlarının ve Department of Correctional Services (Islak Hizmetleri Müdürlüğü)'ndeki diğer yetkililerin IPV'lere olan desteğinin, IPV'lerin mahkumların insanca muamele görmesini ve koşullarının iyileştirilmesini sağlamak üzere başarılı bir biçimde çalışabilmesini sağlamada önemli bir faktör olduğunu vurgulamışlardır. Yakın tarihte, vilayetlerin her birine, IPV makamlarından, IPV'leri daha yakından desteklemeye ek olarak, denetlenebilirliği ve hesap verebilirliği de iyileştirmek üzere, Bölge Koordinatörleri atanmıştır yılından bu yana, JIP, IPV'lerine yönelik olarak, farklı alanlara dağılmış IPV'lerin elektronik raporları ve mahkumların şikayetlerini doğrudan JIP'ye sunmasını sağlayan çevrimiçi bir sistemi devreye koymuştur. Böylece raporlama hızlandırılmakta ve JIP makamı ile IPV'ler arasında iki yönlü mesajlaşmaya imkan tanınmaktadır. Uganda Uganda Human Rights Commission (İnsan Hakları Komisyonu) Bu Komisyon, 1995 yılında, Uganda Anayasası'nın hükümlerine uygun olarak kurulmuştur. İşlevlerinden biri, tüm tutukevlerini ziyaret ederek, mahkumların durumunu değerlendirmek ve iyileştirilmesi için tavsiyelerde bulunmaktır. 119

120 Tutukevlerine olan ziyaretlerin ardından, ilgili yetkili makamlara, bulgular ve durumu iyileştirmeye tavsiyeler konusunda raporlar ve özel yazılar gönderilir. Komisyonun her tutukevini bildirimde bulunmadan ziyaret etme konusunda anayasal hakkı bulunmakla birlikte, bu durum, ordunun kendisine önceden bildirimde bulunulması gerekliliği nedeniyle sekteye uğramaktadır. Uganda'daki başka bir sorun da, Komisyonun, terör eylemlerine karışan, ardından mahkemeye çıkarılan çetin ceviz suçluların bulunduğu ve aralıksız olarak işkence uygulandığı ve insan haklarının sık sık ihlal edildiği güvenli merkezlere erişiminin olmamasıdır. ASYA Bangladeş Roy, N. (2002) Bangladesh Jail Visitor s Manual (Bangladeş Hapishane Ziyaretçisinin El Kitabı - PRI'dan istek üzerine temin edilebilir) Bangladeş'in Hapishane Yasası'nı, resmi hapishane ziyaretçilerinin hapishaneleri teftiş ve gözetime tabi tutma hükmü dahil edilmiştir. Aynı zamanda, resmi olmayan ziyaretçilerin, hapishanelerdeki koşulları denetlemeleri ve mahkumların insan haklarını güvenceye almaları hükmü de yer alır. Bu resmi olmayan ziyaretçilerin hapishaneyi herhangi bir zamanda ziyaret etme, mahkumlarla konuşma, ilgili belgeleri görme ve koşulları iyileştirmek için eylem önerisinde bulunma yetkisi vardır. Her hapishanede, bir ziyaretçi Tutanak Rehberi tutulur, burada her yetkili veya yetkili olmayan ziyaretçinin, teftişin tamamlanması üzerine ziyaretleri hakkındaki yorumlarını bildirmeleri gereklidir. Bina sorumlusu bu işleme nezaret eder ve bunların nüshalarını Başmüfettişe, kaydedilen yorumlar konusunda verilebilecek her türlü ek talimat için iletmek zorundadır. Hindistan Hindistan'ın National Human Rights Commission (Ulusal İnsan Hakları Komisyonu) kurumu tutuklu bulunanların insan haklarının korunmasını sağlamak için, hapishaneleri teftiş eden 120

121 Sıradan Ziyaretçilere yönelik bir kontrol listesi geliştirmiştir. Komisyonun görevlerinden biri, hapishaneleri ziyaret etmek ve mahkumların yaşam koşullarını, insan hakları standartlarına uygun olduklarından emin olmak ve iyileştirilmeleri için tavsiyelerde bulunmak amacıyla incelemektir. Komisyon, hapishane ya da mahkumlar hakkında istediği her belgeyi görme yetkisine sahiptir. Komisyon, görevleri ve yetkileri 1993 tarihli İnsan Haklarının Korunması Yasası'nda ortaya konmuş olan, resmi bir özerk organdır. 121

122 EK 4: Çocuklar, onların Kanuni Temsilcileri ve Çocuk Tutuk ve Islah Evlerinin Personeli ile Görüşmeye yönelik PRI Araç Kiti 111 Çocuklar, onların Kanuni Temsilcileri ve Çocuk Tutuk ve Islah Evlerinin Personeli ile Görüşmeye yönelik PRI Araç Kiti Kasım 2011 Arka Plan Personel ile Görüşmeler Odak Grupları Çocuklarla Görüşme için Kılavuz Notu Ek 1 Çocuklarla Çalışma: PRI'nın Çocuk Koruma Politikası Ek 2 Örnek Soru Formu: Çocuklar ile birebir görüşme Ek 3 Örnek Soru Formu: Kurumdaki çalışanlar ile olan birebir görüşmeler Ek 4 Örnek Soru Formu: Ebeveyn, vasi ya da başka bir akraba ile olan görüşmeler Ek 5 Odak Grup Tartışmaları için Örnek Sorular 111 Çocuklar, onların Kanuni Temsilcileri ve Çocuk Tutuk ve Islah Evlerinin Personeli ile Görüşmeye yönelik PRI Araç Kiti. Penal Reform International, Kasım UNICEF in henüz gözden geçirilmemiş, taslak çevirisidir. 122