FIDIC İNŞAAT İŞLERİ SÖZLEŞME ŞARTLARI

Transkript

1 FIDIC İNŞAAT İŞLERİ SÖZLEŞME ŞARTLARI Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 1 FIDIC in Tarihçesi ve Özellikleri Uluslararası ticari uygulamalarda inşaat sözleşmelerine ilişkin olarak çeşitli standart kurallar kullanılmaktadır. Bu kurallardan birisi olan FIDIC kurallarında yer alan düzenlemeler, milletlerarası nitelikli inşaat faaliyetlerinde tarafların en çok tercih ettikleri ve bu sebeple de en çok uygulama alanı bulan kurallardır. Uluslararası inşaat projelerinin %30 unda FIDIC kurallarının uygulandığı bilgisi FIDIC in dünya çapında genel kabul gördüğünü ortaya koymaktadır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 2 1

2 Milletlerarası Ticaret Odası verilerine göre de, bu kuruma yapılan tahkim başvurularının %21 i inşaat işleri ile ilgili olmaktadır. Yapılan başvurularda FIDIC kuralları ile yapılan anlaşmaların sayıca çokluğu dikkat çekmektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 3 Fransızca Federation Internationale des Ingenieurs Conceils in baş harflerinden oluşan FIDIC, Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu olarak tercüme edilebilir. Müşavir ve Mühendislerin yer aldığı, ulusal müşavir mühendislik birliklerinden oluşan uluslararası bir federasyon olan FIDIC, 1913 yılında İsviçre nin Lozan kentinde, Avrupa da bulunan üç ulusal bağımsız müşavir mühendislik birliği tarafından, federasyon oluşturan ulusal birliklerin üyelerinin ortak mesleki yararlarına hizmet etmek, mesleki çıkarlarını gözetmek ve üyelerin gelişmelerden haberdar edilmesi amacıyla kurulmuştur. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 4 2

3 Günümüzde 78 den fazla ülkenin ulusal birliği FIDIC üyesidir ve bu üyelik kapsamı içerisinde bağımsız müşavir mühendislerin büyük çoğunluğu FIDIC tarafından temsil edilmektedir. FIDIC e her ülkeden ancak bir temsilci atanabilmektedir. Türkiye den TMMMB 1987 yılında üye olduğu FIDIC, bugün dünya teknik müşavirlik kurallarını belirleyen, Dünya Bankası gibi milletlerarası finans kuruluşlarına yön veren en önemli milletlerarası mühendislik kuruluşudur. FIDIC in Türkiye temsilcisi TMMMB Dernekler Kanunu na göre çalışmalarını sürdürmektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 5 Türkiye de de FIDIC Kuralları özellikle yurt dışı kredili yapılan büyük teknik ve mali boyutu olan projelerde kullanılmıştır. Bunlardan bazıları; İstanbul Boğazında yapımı devam eden Marmaray Projesi Erzincan ve Kocaeli nde yapılan Deprem Konutları Samsun, Bursa,,Kayseri ve Adana da yapılan Hafif Raylı Sistem Projeleri Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattının İnşaatı Projesi İstanbul-Ankara Otoyolu Projesinin bir kısmı Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 6 3

4 FIDIC in amacı, müşavir mühendislere yol göstermek, müşavir mühendislerin ahlaki ve mesleki standartlarını artırarak ortak mesleki yararları geliştirmek, üyeleri arasında bilgi alışverişini sağlamak, üye birlikler, milletlerarası finans kuruluşları temsilcileri, mühendisler ve hukukçular arasında inşaat sözleşmeleri ile ilgili ortak sorunları tartışmak, ticari işlerle ilgili uyuşmazlıklarda yetkili olmak, gelişmekte olan ülkelerde mühendislik mesleğinin ilerlemesine yardımcı olmak için çeşitli seminerler, konferanslar vb etkinlikler düzenlemek, bunun yanı sıra strateji belirleyerek kalıcı gelişmelere yol açmak ve bu doğrultuda küreselleşmeye uyum sağlamaktır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 7 Uluslararası ihalelerde uygulanması hedeflenen FIDIC şartnamesinin bir diğer önemli amacı ise, uluslararası firmaların iş yapmak için gittikleri ülkelerde idareler tarafından ezilmelerini önlemektir. Şartnamenin diğer göz ardı edilmemesi gereken amacı da uluslararası ihalelerde ortak kuralları hâkim kılarak küreselleşmeye sektörel olarak uyum sağlama hatta öncülük etme olarak gösterilebilir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 8 4

5 FIDIC kurallarının oluşumu değerlendirilirken, bu kurum ve kurallarının, mühendislik olarak ifade edebileceğimiz teknik müşavirlik mesleğinin ortaya çıkmasına sebep olduğu da söylenebilir. Mühendislik meslek grubu müteahhitler ve işverenlerin dışında önceki dönemdeki çok da aktif olmayan rollerini artırmak istemişler ve bunu başkaları tarafından kendilerine verilmesini beklememişlerdir. Mühendisler sözleşme yönetiminde sundukları alternatif çözümler üzerinden etkin bir rol edinmeye çalışmışlardır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 9 Hazırlanan sözleşmelerde mühendisin aktif bir rol oynaması özellikle müteahhitlerin tepkisini çekse de, mühendislerin hazırladıkları FIDIC kuralları sayesinde ve bu kuralların dünya çapında kabul görmesi sonucu etkinliklerinin süreceğini söylemek doğru olacaktır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 10 5

6 Gelişen dünyadaki uluslararası sözleşme ihtiyacını karşılamak isteyen Müşavir-Mühendisler Uluslararası Federasyonu (FIDIC), Bina ve Bayındırlık İşleri Uluslararası Federasyonu Federation Internationale du Batiment et des Travaux Publics ile birlikte yaptığı araştırmalar sonunda 1957 yılında ilk tip sözleşmesini yayımlamışlardır. Bu hazırlanan tip sözleşme zamanla revize edilerek dünyadaki önde gelen müteahhitlik organizasyonları tarafından kabul ve tasdik edilerek uluslararası alanda genel kabul görmüş ve kendisine saygın bir yer elde etmiştir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 11 Türkiye nin FIDIC sözleşmesi ile tanışmasının, Türk Müşavir-Mühendisler ve Mimarlar Birliği nin FIDIC e üye olduğu 1987 yılından yaklaşık 15 yıl öncesine rastlandığını söyleyebiliriz yılından itibaren faaliyetlerini yurt dışına da yöneltmeye başlayan Türk yüklenicileri, evvela Libya da daha sonraki dönemde Suudi Arabistan, Irak, Bahreyn, Ürdün gibi yabancı ülkelerde orijinal FIDIC vb. form sözleşmelerinin tatbikatı ile karşılaşılmıştır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 12 6

7 FIDIC Kuralları genel ve özel hükümler olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Her iki bölüm uygulayıcılara farklı imkânlar sunmakta olsa da, FIDIC in birinci ve ikinci bölümleri bir bütün olarak düşünülmelidir. Birinci bölümü oluşturan genel hükümler, uluslararası ihaleler bakımından hazırlanan ve bazı değişikliklerle iç inşaat sözleşmelerinde uygulanabilecek bütün sözleşmeler için aynı olan genel hükümleri düzenlemekteyken, ikinci bölümü ise işin yapılacağı yerdeki jeolojik ve sosyo-ekonomik şartlar, iş sahibinin işe müdahale isteğinin sınırları, işin tamamının veya bir kısmının teslimi gibi değişken şartlar içermektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 13 Her sözleşmenin kendine özgü özelliklerinin yer aldığı, kendi koşulları dikkate alınarak tarafların kararlaştırdıkları ve genel hükümlerle bağlantılı olarak sayı, tarih, yer, sıra vb. belirleyen hükümlerden oluşmaktadır. Bu bölümde taraflara özel koşulları kendi işlerine ve taleplerine uygun bir şekilde düzenleme ve değişiklik yapma imkanı tanınmıştır. Taraflar standart sözleşmeleri içeren kitaplarda düzenlenmiş olan risk dağılımlarında değişiklik yapabilecek ve özel koşulları diledikleri gibi düzenleyebileceklerdir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 14 7

8 FIDIC ilk yayımlandığı 1957 yılından beri defalarca kez değişiklikler geçirmiştir. Kullanıcılardan gelen geri dönüşümler sayesinde daha iyiyi yakalamak ve yaşanan sorunlarla bir kez daha karşılaşmamak amaçlı yapılan bu değişikliklerin sonuncusu 1999 yılındaki değişikliklerdir. Yurt dışına çıkan ve FIDIC ile muhatap olan ilk müteahhitlerimiz, FIDIC e göre alabilecekleri haklarını bazen alamamışlar, bazen de böyle bir hakkın mevcut olduğunun farkına varamamışlardır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 15 Sözleşmeden doğan borç ilişkileri tarafların, aralarındaki sözleşmeyi menfaatleri doğrultusunda diledikleri gibi şekillendirebilmeleri sebebiyle, hâkimiyetlerinin fazlaca hissedildiği bir alandır. Sözleşme metinleri ya ilgili sözleşmeye özel olarak, taraflarca yapılan müzakereler sonucu hazırlanır yada uygulamada çoğu kez karşılaşıldığı gibi önceden hazırlanmış, matbu metinlerin yahut daha önce uygulanmış sözleşme metinlerinin şart ve ihtiyaçlara uyarlanması suretiyle oluşturulur. FIDIC standart sözleşmeleri, konusunda uzman bir kuruluş olan FIDIC tarafından hazırlanmış matbu standart metinlerdir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 16 8

9 FIDIC biraz da gönüllük esasına göre çalışan bir meslek dayanışmasının ürünüdür. Mühendislik mesleğine saygı duyulmasını amaçlayan meslektaşlar, mesleklerin daha ileri seviyelerde saygı görmesi için, çeşitli konferanslar, seminerler düzenlemekte ve FIDIC in bilinirliğini ve uygulanabilirliğini artırmak için çok alternatifli standart sözleşmeler hazırlamakta ve bunları tanıtmaktadırlar. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 17 FIDIC in Yapısı FIDIC çalışmalarını komiteler ve görev grupları şeklinde yürütmektedir. Hakem Değerlendirme Heyeti, İş Uygulamaları Komitesi ve FIDIC tarafından hazırlanan standart şartnameleri hazırlamakla görevli Sözleşmeler Komitesi önde gelen komitelerdir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 18 9

10 Kapasite Geliştirme Görev Grubu, Dürüstlük Yönetimi Görev Grubu, Kalite Yönetimi Görev Grubu, Üye Aidatları ve Oy verme Hakkı Görev Grubu, Sürdürülebilir Kalkınma Görev Grubu, Risk Yönetimi Forumu ve Genç Profesyoneller Forumu da yine FIDIC Yönetim kuruluna yardımcı olmak ve alınacak kararların daha isabetli olması için çalışan diğer yapısal organlardır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 19 Türkiye de Uygulanan Şartnameler ve FIDIC Kuralları Şartnameler, inşaat sözleşmelerinin uygulanmasında yol gösterecek, işin en az sorunla istenilen şekilde bitmesini sağlayacak ve tarafların menfaatlerini koruma altına alacak hukuki ve idari kurallar dizinidir. Türkiye de uzun süre uygulanan 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve bu kanunun eki olan Bayındırlık İşleri Genel Şartnamesi ile işvereni devlet olan ihalelerde inşaat sözleşmesinin çerçevesi çizilmeye çalışılmıştır yılından itibaren uygulanan 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve eki olan Yapım İşleri Genel Şartnamesi ise aynı misyonu devam ettirmektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 20 10

11 Özellikle uluslararası dış finansmanla yaptırılan projelerde, projeye teklif verecek olan istekliler; şartnamelerin ve sözleşme taslaklarının BİGŞ nin devleti koruyan ve müteahhidin haklarını biraz devletin insafına bırakan şartlarında yapılan ihalelere teklif vermemekte ve bu şartları iki eşit taraf arasında yapılan sözleşme olarak görmemektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 21 Sözleşmenin uygulanmasına yön verecek olan şartnamelerin temel yapısında tarafları eşit, ve adil olarak koruyan hükümler içermesi herkesin kabul etmesi gereken esaslardandır. Ne var ki, BİGŞ hazırlanırken kamu yararını koruma görevi öne çıkmıştır. Kamu ihalelerinde esas alınan kanun ve şartnameler Borçlar Kanunundaki genel hükümlerden öncelikli olduğundan taraflar arası eşitlik uygulamada sağlanamamaktadır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 22 11

12 FIDIC şartnamesinin en önemli özelliklerinden birisi de şüphesiz kontrol hizmetleridir. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, kamu kurumlarının yaptırdığı işlerde kontrolün öneminden dolayı ayrı bir Bayındırlık İşleri Kontrol Yönetmeliği hazırlamıştır. Bu yönetmelikte, kontrol örgütü ve bunların görev, yetki ve sorumlulukları ayrı ayrı belirtilmiştir. İşverenin kamu kurumu olduğu yapım işlerinde, kontrol teşkilatında yer alacak teknik elemanların da idarenin kadrolu elemanlarından oluşması FIDIC ile Türkiye deki uygulamanın en önemli farkıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 23 FIDIC gereği, kontrol teşkilatı karar, görüş ve olur verirken, onayını bildirirken, değer saptarken ya da işveren veya yüklenicinin haklarını ve yükümlülüklerini etkileyebilecek bir tasarrufta bulunurken, sözleşme hükümleri çerçevesinde ve tüm koşulları hesaba katarak tarafsızca davranacaktır. Ancak idarenin kadrolu elemanının müteahhidin menfaatleri konusunda adil davranması oldukça zor olacaktır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 24 12

13 Türkiye de ihale kurallarında eleştirilen konular, yapılan düzenlemelerle dünya standartlarına getirilmeye çalışılmıştır. Bunlar yapılırken FIDIC Kurallarından da yararlanılmıştır. Örneğin ihale öncesi yapılacak işin bedeli konusundaki uygulamada değişikliğe gidilmiş ve bu değişiklikte FIDIC uygulamalarından da faydalanılmıştır. Yeni uygulama FIDIC in önerdiği sistem ile uyumlu hale gelmiş ve idarelerin yanlış yaklaşık maliyet tespit ederek isteklileri yanlış yönlendirmelerinin de önüne geçilmiştir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 25 FIDIC Kurallarının Hukuki Niteliği Uluslararası ticaret hukuku, uluslararası ticari ilişkileri düzenlemek amacıyla getirilmiş bulunan kurallar, konvansiyonlar, anlaşmalar ile bu ticarette uluslararası kabul görmüş ve yaygın bir şekilde uygulanan ticari örf, adet teamüller bütünüdür. Bu hukuk dalı küreselleşmenin etkisiyle birçok ticari örgüt ve organizasyonların kurulması, uluslararası konvansiyonlar ve model kanunların yapılmasıyla diğer hukuklardan ayrı ve kendine özgü bir hal almaya başlamış, gelişmesini devam ettirmektedir. Ortak ticari dil geliştirme çabaları teamül hukukunu günün koşullarına uygun şekilde yazılı hale getirerek, anlaşmazlıkları en aza indirme amacındadır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 26 13

14 Uluslararası ticarette ülkelerin milli mevzuatların uygulanmasının sakıncalarından kurtulmak amacıyla milletlerarası uygulanabilir ortak hukuk normları oluşturabilmenin bir eseri olan FIDIC Kuralları nın bu amaca hizmet edip edemeyeceği ve uygulama alanının genişliğine rağmen bağlayıcılığı bakımından FIDIC Kurallarının niteliği önem kazanmaktadır. FIDIC standart sözleşmelerinden oluşan FIDIC kuralları sadece, konusunda uzman kuruluşlarca düzenlenmiş olan bir kurallar bütünüdür ve bağlayıcı hukuki değeri yoktur. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 27 FIDIC örnek sözleşme kuralları kendisinin uygulanmasını zorunlu kılacak nitelikte bir hüküm içermemektedir. Sadece ilgililerin FIDIC Kurallarının uygulanması konusunda anlaşmaları halinde bu hükümler uygulama alanı bulacaktır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 28 14

15 FIDIC Kuralları dünya genelinde kabul görmüş olsa da, dernek statüsüne sahip bir organizasyon tarafından yayımlanmış olduğu için, hukuki anlamda bunun herhangi bir dernek faaliyetinden farkı yoktur. Uluslararası alanda teamül hukuku olarak kabulünü sağlayacak güce henüz sahip değildir. Bu durum yayımlanan standart kuralların ve tip sözleşmelerin uygulamada taraflarca değiştirilmesine ve dolayısıyla FIDIC Kurallarının taraflarca aksi belirtilmediği müddetçe esas alınması gerektiğini göstermektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 29 FIDIC Standart Sözleşmeleri FIDIC kurallarını hazırlayan komiteler yayımlanan tip sözleşmelerinin uygulamalarını dünyadaki üyeleri aracılığı ile ve geri dönüşümler yaparak değerlendirmekte ve değişiklik ve düzeltmeler yoluyla daha iyi uygulamalar için gerekli çalışmaları yapmış olmaktadırlar. FIDIC yayımladığı versiyonlarla kendisini yenileyebilen aktif bilgi ve tecrübe paylaşımına önem veren bir organizasyondur. FIDIC uygulamalarında en çok kullanılan Kırmızı Kitap, 1999 itibariyle 5. baskısını yaparak değişen şartlara kayıtsız kalmadığını göstermiştir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 30 15

16 Her inşaat projesinin kendisine has özellikleri olduğu gerçeği karşısında, kendisini yenileyen ve dünya çapında kabul görmüş bir kurumun farklılıklara kayıtsız kalması beklenemez. FIDIC, proje, sorumluluk ve tasarım farklılıklarını dikkate alarak farklı kitaplar hazırlamış ve uygulayıcıların hizmetine sunmuştur. Bu tip sözleşmelerinin uygulamada en sık karşılaşılanları hakkında aşağıda bilgi sunulmaya çalışılmıştır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 31 Kırmızı Kitap FIDIC tarafından hazırlanmış olan standart sözleşmelerden en fazla bilineni Kırmızı Kitaptır. Kırmızı Kitap ilk olarak 1957 yılında basılmıştır yılında İnşaat Mühendisliği için (uluslararası) sözleşme koşulları adı altında 1. baskısı kırmızı bir kapakla neşredilmiştir. İkincisi 1969 da yapılmış olup bu baskı 1973 yılında revize edilmiştir.1977 yılında üçüncü baskısı ve 1987 yılında da dördüncü baskısı yapılmıştır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 32 16

17 Kapak renginden dolayı Red Book olarak tanınan ve adı İnşaat İşleri Standart sözleşmesi (Conditions of Contract for Construction) olan kırmızı kitap, inşaat sözleşmesinin temel ilkelerini tespit etmektedir. Kitabın başlığı TMMMB tarafından İnşaat İşleri İdari Şartnamesi olarak çevrilmiştir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 33 FIDIC Kırmızı Kitap ın son baskısı olan 1999 baskısının önsözünde yer alan tam tanım uyarınca, bu sözleşme türü İşveren yada onun temsilcisi Mühendis tarafından planlanan bina ve mühendislik işleri için tavsiye edilmektedir. Bu tür sözleşmeler için söz konusu olan olağan düzenlemeler uyarınca Müteahhit, İşveren tarafından temin edilen bir plan uyarınca işleri yerine getirmektedir. Buna karşın bu işler arasında, Müteahhit tarafından planlanmış, sivil işlerin, mekanik işlerin, elektrik işlerinin ve/veya inşaat işlerinin bazı unsurları yer alabilir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 34 17

18 Kırmızı Kitapta düzenlenen standart sözleşme, projenin veya tasarımın iş sahibi tarafından hazırlandıktan veya hazırlatıldıktan sonra ihaleye çıkarılan projelerde kullanılmaktadır. Yüklenici iş sahibi tarafından hazırlanmış olan tasarımlar doğrultusunda işin ifa edilmesini sağlamakla görevlidir. Kırmızı Kitapta temel konu işlerin müteahhit tarafından nasıl yapılacağı sorunudur. Yapılan işin mühendislik riskleri işverene aittir. Yapılacak işle ilgili yüklenicinin alternatif çözümlerini değerlendirmeye almamak bu kitabın en önemli dezavantajıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 35 Projeler-tasarımlar işveren tarafından hazırlandığı için yükleniciler alternatif çözümler önermeye özendirilmez ve bu know-how bilgisine sahip olan yüklenicilere bilgilerini kullanma imkanı tanınmamış olur. Kırmızı Kitap yapılan işlerin yönetim ve denetimini müşavirin yapmasını öngörür. Kırmızı kitap sözleşmeleri su kanalizasyon şebekeleri, boru hattı, yol, köprü, baraj ve bina yapımı, katı atık arıtma tesisleri gibi göreceli olarak basit ve inşaat işlerinin çoğunlukta olduğu projelerde kullanılır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 36 18

19 Sarı Kitap FIDIC Rainbow (Gökkuşağı) olarak da tarif edilen FIDIC Kitapları içerisinde Kırmızı Kitaptan sonra en çok kullanılanı, kapak renginden dolayı Yellow Book olarak bilinen ve ilk baskısını 1963 yılında yapmış olan Sarı Kitaptır. Tam adı Mekanik ve Elektrik Proses Tesisleri ve Tasarım Yapım Standart Sözleşmesi (Conditions of Contract for Mechanical and Electrical Process Plant/Design-Build) olan sarı Kitabın son baskısı 1999 yılında yapılmıştır. Kitabın başlığı TMMMB tarafından Elektrik ve Makine İşleri İdari Şartnamesi olarak tercüme edilmiştir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 37 Sarı Kitap, projelerin ve tasarımın yüklenici tarafından üstlenildiği işlerde önerilmektedir. Tasarım işini gerçekleştiren yüklenici riskin büyük kısmını üstlenmektedir. Kırmızı Kitabın aksine tasarımı gerçekleştiren yüklenici, yaptığı işe geçmiş tecrübe ve birikimlerini de katarak know-how avantajını kullanma imkânı bulmaktadır. Yüklenici işverene ve kendisine yenilik getiren önerileri sunabilir. İşveren, tasarım ve projeyi yükleniciden bekler ancak uygulamaya başlamadan önce işverenin yüklenicinin yaptığı tasarımı onaylama veya reddetme yetkisi vardır. Tasarım yüklenici tarafından yapıldığı için sorumlulukta yükleniciye aittir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 38 19

20 İşveren, yükleniciye çizimler ve hesaplar ile ne istediğini bildirmek yerine, yükleniciden beklentilerini işveren istekleri adında bir belge hazırlayarak ve sözleşmeye ekleyerek bildirir. Bu belgede yapılması gereken işlerin nitelik ve nicelik olarak tanımları yapılır. Sarı Kitap uygulamalarında işlerin proje ve tasarımlara göre yapılıp yapılmadığını ve genel olarak sözleşmenin uygulamasından FIDIC genel uygulamalarına paralel şekilde mühendis sorumludur. Sarı Kitap daha çok teknik konularda uygulama alanı bulduğu için, müşavirin çok donanımlı olması gerekir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 39 Elektromekanik ağırlıklı inşaat ve montaj işleri Sarı Kitap ın en çok uygulama alanı bulduğu yapım işlerdir. Barajların inşaat kısmı Kırmızı Kitap a göre yürütülürken, barajın elektromekanik bölümünün Sarı Kitap a göre yürütülmesi uygun olacaktır. Pompa istasyonları, içme suyu ve atık su arıtma tesisleri, sanayi tesisleri, katı atık projeleri, transfer, ayırma ve geri çevrim üniteleri, baca gazı filtrasyonu vb. gibi tesisleri Sarı Kitap uygulamaları için tipik örneklerdir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 40 20

21 Yeşil Kitap Kapak rengi ile Green Book olarak tanınmakta olan kitabın adı Kısa Sözleşme Formu (Short Form of Contract) olup son baskısı 1999 yılında yapılmıştır. Yeşil Kitap sözleşme bedeli $ dan küçük ve/veya süresi 6 ayı geçmeyen küçük projelerde veya kazı gibi basit ve tekrarlanan işlerde kullanılmaktadır. Kitabın başlığı TMMMB tarafından Alt Müşavirlik Tip sözleşmesi olarak çevrilmiştir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 41 Sözleşme, iş sahibinin yapmış olduğu bir tasarımın veya kararlaştırmış olduğu bir projenin yüklenici tarafından ifasını kapsayan işler için kullanılabileceği gibi, bütün tasarımın ve diğer işlerin yüklenici tarafından gerçekleştirildiği işlerde de kullanılabilir. Yani Kırmızı Kitap kullanılabilecek ancak kapsamı küçük olan işler için idealdir. Sözleşmede müşavir kavramı yoktur. Onun yerine işveren yada onun atadığı bir işveren temsilcisi vardır. Bu kişi müşavir de olabilir, ama önemli olan atanan bu kişinin bağımsız olmamasıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 42 21

22 İşveren açısından tasarım masraflarının düşük olması ve basit nitelikte olması sebebiyle riskleri daha azdır. Yeşil Kitap belediyelerin küçük çaptaki bina, yol, köprü, tesis inşaatı, onarımı ve rehabilitasyon işleri için kullanılabilir. İşlerin uluslararası değil yerel yada ulusal ölçekte ihale edileceği durumlarda uygulanır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 43 Gümüş Kitap Gümüş Kitap, yüklenicinin mühendislik, tedarik, yapım işlerinin tümünü üstlendiği anahtar teslimi projelerde önerilmektedir. Sarı Kitaba göre yüklenici, riskin neredeyse tamamını üstlenmektedir. Gri kitap olarak da bilinen Kapak rengi ile Silver Book olarak tanınan ve adı Mühendislik/Tedarik/Yapım-Anahtar Teslimi Standart sözleşmesi (Condition of Contract for EPC/Turnkey Project) olan Gümüş Kitap ın son baskısı 1999 yılında yapılmıştır. Gümüş Kitap a Kurşuni Kitapta denilmektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 44 22

23 Genellikle müşavir kullanılmayan Gümüş Kitap ta kontrolü, işveren kendisi yapar. Müşavir kullanılmadığı için uyuşmazlıkların çözümünde uzun süre kaybedilebilir. Gümüş Kitap projenin tamamlanmasının ardından yüklenicinin bir süre işletmecilik de yapacağı ve dolayısıyla tasarımın uzun yıllar için uygunluğunun kendisi açısından da önem taşıdığı Yap-İşlet-Devret, Yap-İşlet vb projelerde kullanılması tercih edilir. Atık su tesisi, enerji santrali, fabrika, kanalizasyon tesisleri, ve su şebekeleri, ulaşım sistemleri gibi büyük finansman gerektiren ve alt yapıyı ilgilendiren projelerde kamu kaynağının özellikle yetersiz olduğu projelerde kullanılır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 45 İstanbul Boğazının her iki yakasını boğaz altından birleştirerek Gebze-Halkalı raylı sisteminin rehabilitesini de içeren Marmaray Projesi FIDIC Gümüş Kitap esas alınarak gerçekleştirilmektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 46 23

24 Turuncu Kitap 1995 yılında ilk baskısını yapan ve kapak rengi dolayısıyla Turuncu Kitap olarak tanımlanan bu sözleşme, Çizim İnşaat ve Anahtar Teslimi için sözleşme koşulları olarak isimlendirilmektedir. Bu kitapta İnşaat çizim ve tasarımlarının yüklenici tarafından hazırlanacağı anahtar teslimi inşaatlarda işveren-yüklenici aralarındaki ilişki düzenlenmektedir. Genelde finansmanı yüklenici tarafından sağlanan projelerde uygulanır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 47 Turuncu Kitap tasarım sorumluluğunun Yükleniciye ait olduğu her projede kullanılabilir. İşveren yükleniciye çizimler ve hesaplar ile ne istediğini bildirmek yerine, yükleniciden beklentilerini işveren istekleri adında bir belge hazırlayarak ve sözleşmeye ekleyerek bildirir. Bu belgede işlerin nitelik ve nicelik olarak tanımları yapılır. Özellikle müşavirin denetim ve kontrollerinde bu belge esas alınır. Yüklenici, işverene ve kendisine avantaj sağlayacak önerileri bunları sunma hakkı ve imkânına sahiptir. Özellikle uluslararası kredi kuruluşları ilave taleplerle karşılaşmamak için bu sözleşmeyi önermektedirler. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 48 24