ÇOK ÇALIŞTIK... ÖN SÖZ. Değerli Adaylar,

Transkript

1 ÖN SÖZ Değerli Adaylar, KPSS sizler için önemli ve zor bir aşamadır. Yükseköğrenimi tamamlamanın zorlukları bir yana, bir de sınav kaygısı ve beraberinde geleceğe yönelik tedirginlik elbette aşılması güç bir dağ gibi duruyor karşınızda. Ancak unutmayın ki hiçbir deniz aşılmaz, hiçbir dağ geçilmez değildir. İşin sırrı, kendinize inanmak ve çalışmakta. Sınava giren tüm adayların eşit şansa ve eşit koşullara sahip olduğunu düşünürsek, en belirleyici etkenin çalışmak ya da çalışmamak olduğu ortaya çıkmaktadır. Ünlü bir düşünürün şu sözü anlatmak istediğimizi özetliyor aslında: Başarının sırrını bilmiyorum ama başarısızlığın nedeni belli: çalışmamak. DATA Yayınları emeğinize ve gayretlerinize değer katacak yeni bir çalışma daha ortaya çıkardı. Elinizde bulunan KPSS Coğrafya kitabı içerik bakımından kılı kırk yararcasına büyük bir özen ve titizlikle yenilendi, güncelleştirildi. Kitabın bu yeni basımında yapılan yenilikleri şöyle sıralayabiliriz: Konu anlatımı etkili ve pratik öğrenme ilkeleri doğrultusunda geliştirildi. Konuların belirlenmesinde sınav sorularının karakteristik özellikleri esas alındı, son yıllarda görülen farklı tarzdaki sorular doğrultusunda yeni konulara da kısaca yer verildi. Ülkemizdeki nüfus, sosyo ekonomik etkinlikler, ulaşım, projeler, göçler ve daha birçok gelişmeyle ilgili en yeni verilere ulaşıldı, bu veriler ilgili konulara yerleştirildi. ÖSYM son yıllarda diğer alanlarda olduğu gibi coğrafya alanında da ezberciliği ve kuru bilgiyi boşa çıkaran sorular sormaktadır. Böylece sınavın eleyici özelliği kendini göstermektedir. Yayınevimiz, ÖSYM nin bakış açılarını ve yaklaşımlarını adım adım, soru soru takip ederek sizlere her alanda en güncel, en yeni, en etkili eserler sunmaya devam edecektir. Yolunuza ışık tutması dileğiyle DATA YAYINLARI Web: başarinız İÇİN ÇOK ÇALIŞTIK...

2 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 DÜNYA NIN ŞEKLİ, HAREKETİ VE TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU....1 COĞRAFYA... 1 DÜNYA NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ DÜNYA NIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI...2 DÜNYA NIN HAREKETLERİ VE SONUÇLARI...3 TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU....6 A. MATEMATİK KONUM... 6 PARALEL DAİRELERİ (ENLEM)....6 MERİDYEN (BOYLAM)...8 TÜRKİYE NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI...1 TÜRKİYE DE MEVSİM BAŞLANGIÇLARI VE ÖZELLİKLERİ B. ÖZEL KONUM TÜRKİYE NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI...13 TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİĞİNDE ETKİLİ OLAN UNSURLAR...15 TÜRKİYE NİN KOMŞULARI VE KARA SINIRLARI...16 HARİTA BİLGİSİ TESTLER (1, 2, 3)...21 BÖLÜM 2 TÜRKİYE NİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ JEOLOJİK ZAMANLAR TÜRKİYE NİN YER ŞEKİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ...3 A. TÜRKİYE NİN YERYÜZÜNÜN BİÇİMLENMESİNDE İÇ KUVVETLER TÜRKİYE NİN DAĞLARI VE OLUŞUMLARI OLUŞUMLARINA GÖRE DAĞLAR OROJENİK HAREKETLERLE OLUŞAN DAĞLAR.. 32 VOLKANİZMA İLE OLUŞAN DAĞLAR...33 TÜRKİYE DE DAĞLARIN COĞRAFİ DAĞILIŞI TÜRKİYE DE DEPREMLER...35 B. TÜRKİYE NİN YERYÜZÜNÜN BİÇİMLENMESİNDE DIŞ KUVVETLER TÜRKİYE DE AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER TÜRKİYE DE RÜZGARLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER TÜRKİYE DE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER TÜRKİYE DE KARSTİK ŞEKİLLER TÜRKİYE DE DALGA VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER TÜRKİYE DE KÜTLE HAREKETLERİ TÜRKİYE DE EROZYON TÜRKİYE TOPRAKLARININ OLUŞUMU VE BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ...47 C. TÜRKİYE NİN PLATOLARI VE OVALARI TÜRKİYE NİN PLATOLARI TÜRKİYE NİN OVALARI...51 D. TÜRKİYE NİN YER ÜSTÜ VE YER ALTI SULARI TÜRKİYE NİN AKARSULARI TÜRKİYE NİN GÖLLERİ TÜRKİYE NİN DENİZLERİ VE KIYILARI TÜRKİYE NİN YER ALTI SULARI VE KAYNAKLARI...59 TÜRKİYE NİN KAPLICALARI VE MADEN SULARI...6 TESTLER (1, 2)....61

3 VI BÖLÜM 3 TÜRKİYE NİN İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ ATMOSFER A. TÜRKİYE NİN İKLİMİ TÜRKİYE DE İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER a. Matematik Konum b. Özel Konum TÜRKİYE DE İKLİM ELEMANLARI SICAKLIK BASINÇ VE RÜZGÂRLAR BASINÇ RÜZGÂRLAR NEM VE YAĞIŞ NEM BUHARLAŞMA YOĞUNLAŞMA YAĞIŞ YAĞIŞ BİÇİMLERİ YAĞIŞ ÇEŞİTLERİ VE ÖNEMİ YAĞIŞIN DAĞILIŞI YAĞIŞ REJİMİ DON OLAYLARI TÜRKİYE DE İKLİM TİPLERİ AKDENİZ İKLİMİ KARADENİZ İKLİMİ KARASAL İKLİM TÜRKİYE NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ ORMANLAR MAKİ BOZKIR DAĞ ÇAYIRLARI (Alpin Çayırları) DÜNYADA İKLİM TİPLERİ TESTLER (1, 2) BÖLÜM 4 TÜRKİYE DE NÜFUS VE YERLEŞME A. TÜRKİYE DE NÜFUS NÜFUS ve NÜFUS SAYIMI TÜRKİYE DE NÜFUS ARTIŞI TÜRKİYE DE NÜFUSUN DAĞILIŞI NÜFUSUN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER NÜFUSUN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI NÜFUSUN SIK VE SEYREK OLDUĞU YERLER TÜRKİYE DE NÜFUS YOĞUNLUĞU a. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu b. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu c. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ a. NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA DAĞILIŞI b. OKURYAZARLIK ORANI c. CİNSİYET DURUMU d. ÇALIŞAN NÜFUSUN GENEL NÜFUSA ORANI e. ÇALIŞAN NÜFUSUN İŞ KOLLARINA GÖRE DAĞILIŞI f. NÜFUSUN KIRSAL - KENTSEL DAĞILIMI NÜFUS PİRAMİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ B. TÜRKİYE DE GÖÇLER İÇ GÖÇLER DIŞ GÖÇLER C. TÜRKİYE DE YERLEŞME YERLEŞME ŞEKİLLERİ KIR YERLEŞMELERİ KENT YERLEŞMELERİ MESKEN TİPLERİ TESTLER (1, 2, 3, 4) BÖLÜM 5 TÜRKİYE NİN EKONOMİK COĞRAFYASI A. TÜRKİYE EKONOMİSİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER COĞRAFİ KONUM YER ŞEKİLLERİ İKLİM NÜFUS VE YERLEŞME B. TÜRKİYE EKONOMİSİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI TÜRKİYE DE TARIM TÜRKİYE DE TARIMI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

4 VII TOPRAKLARDAN YARARLANMA TARIM METOTLARI TÜRKİYE DE YETİŞTİRİLEN TARIM ÜRÜNLERİ TAHILLAR (HUBUBAT) ENDÜSTRİ BİTKİLERİ YAĞ BİTKİLERİ MEYVECİLİK SEBZECİLİK YUMRULU BİTKİLER BAKLAGİLLER SERACILIK TEST TÜRKİYE DE HAYVANCILIK TÜRKİYE DE HAYVANCILIK FAALİYETLERİ TÜRKİYE DE BESLENEN HAYVAN TÜRLERİ Küçükbaş Hayvancılık Büyükbaş Hayvancılık Kümes Hayvancılığı İpek Böcekçiliği Arıcılık Balıkçılık TÜRKİYE DE ORMANCILIK TEST TÜRKİYE DE MADENCİLİK TÜRKİYE DE ÇIKARILAN BAŞLICA MADENLER ENERJİ KAYNAKLARIMIZ DOĞAL KAYNAKLAR TÜRKİYE DEKİ TERMİK SANTRALLER TEST TÜRKİYE DE ENDÜSTRİ SANAYİ FAALİYETLERİNİN DAĞILIŞI ÖNEMLİ ENDÜSTRİ KOLLARI a. Besin Endüstrisi b. Dokuma, Giyim ve Deri Endüstrisi c. Maden ve Makine Endüstrisi d. Çimento, Seramik ve Cam Endüstrisi e. Orman Ürünleri Endüstrisi f. Sigara ve İçki Endüstrisi g. Kimya Endüstrisi TÜRKİYE DE ULAŞIM A. Doğal Faktörler B. Beşeri ve Ekonomik Faktörler KARA YOLU ULAŞIMI DEMİR YOLU ULAŞIMI DENİZ YOLU ULAŞIMI DÜNYA ÜZERİNDEKİ KANAL VE BOĞAZLAR HAVA YOLU ULAŞIMI BORU HATLARI TÜRKİYE DE TİCARET İç Ticaret Dış Ticaret TÜRKİYE DE TURİZM TÜRKİYE NİN UNESCO DÜNYA KÜLTÜR MİRASI TÜRKİYE NİN İNSANLIĞIN SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASI TÜRKİYE NİN DÜNYA BELLEĞİ MİRASI BELLİ BAŞLI MİLLİ PARKLARIMIZ DÜNYANIN YEDİ HARİKASI TÜRKİYE DE BÖLGESEL KALKINMA PROJELERİ UYGULANMAKTA OLAN PROJELER Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI TAMAMLANAN PROJELER TÜRKİYE DE BAZI ÖNEMLİ PROJELER TEST (1, 2) TESTLER (1, 2, 3, 4, 5) BÖLÜM 6 BİYOÇEŞİTLİLİK BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN ÖNEMİ TÜRKİYE DEKİ BİYOLOJİK ZENGİNLİĞİN SEBEPLERİ BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASI EKOSİSTEM KÜRESEL ÇEVRE SORUNLARI DOĞAL KAYNAKLARIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ TÜRKİYE DE NESLİ TÜKENMEKTE OLAN HAYVANLAR DÜNYADA NESLİ TÜKENMEKTE OLAN HAYVANLAR DÜNYADAKİ ÇEVRE İLE İLGİLİ VAKIFLAR VE KURUMLAR

5 VIII ÇEVRE İLE İLGİLİ KONFERANSLAR VE SÖZLEŞMELER TÜRKİYE DEKİ ÇEVRE İLE İLGİLİ VAKIFLAR VE KURUMLAR İLETİŞİM TARİHİ KITALARIN KEŞFİ TEST BÖLÜM 7 TÜRKİYE NİN COĞRAFİ BÖLGELERİ KARADENİZ YER ŞEKİLLERİ AKARSU VE GÖLLER İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ NÜFUS VE YERLEŞME EKONOMİK HAYAT BÖLGENİN BÖLÜMLERİ BİLGİMATİK MARMARA YER ŞEKİLLERİ AKARSULAR VE GÖLLERİ İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ NÜFUS VE YERLEŞME EKONOMİK HAYAT BÖLGENİN BÖLÜMLERİ BİLGİMATİK EGE YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ AKARSULARI VE GÖLLERİ İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ NÜFUS VE YERLEŞME EKONOMİK HAYAT BÖLGENİN BÖLÜMLERİ BİLGİMATİK AKDENİZ YER ŞEKİLLERİ AKARSULARI VE GÖLLERİ İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ NÜFUS VE YERLEŞME EKONOMİK HAYAT BÖLGENİN BÖLÜMLERİ: BİLGİMATİK GÜNEYDOĞU ANADOLU YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ AKARSULARI VE GÖLLERİ İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ NÜFUS VE YERLEŞME EKONOMİK HAYAT BÖLGENİN BÖLÜMLERİ BİLGİMATİK DOĞU ANADOLU YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ: AKARSULARI VE GÖLLERİ İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ NÜFUS VE YERLEŞME EKONOMİK HAYAT BÖLGENİN BÖLÜMLERİ BİLGİMATİK İÇ ANADOLU YER ŞEKİLLERİ AKARSU VE GÖLLERİ İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ NÜFUS VE YERLEŞME EKONOMİK HAYAT BÖLGENİN BÖLÜMLERİ BİLGİMATİK TESTLER (1, 2, 3, 4, 5) BÖLÜM 8 GRAFİK VE TABLO YORUMLAMA A. ÇİZGİ GRAFİKLER B. SÜTUN GRAFİK C. PASTA GRAFİK D. NÜFUS PİRAMİTLERİ E. GRAFİKLERDE ORANTI F. MATEMATİK KONUM YORUMU G. AKARSU AKIM GRAFİKLERİ TESTLER (1, 2)

6 DÜNYA NIN ŞEKLİ, HAREKETİ VE TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU 1. BÖLÜM COĞRAFYA Coğrafya insan ve doğa arasındaki etkileşimi inceleyen bir bilimdir. Yeryüzündeki doğa olaylarını ve insan faaliyetlerini incelerken bunlar arasında ilişki kurar. Coğrafya, coğrafi olayları nedensellik, ilgi ve dağılış prensibine göre inceler. Coğrafyanın incelediği doğal unsurlar; iklim, sular, bitki örtüsü, toprak ve yeryüzü şekilleridir. Doğa sistemi oluşturan ortamlar ise; Atmosfer (Hava Küre), Litosfer (Taş Küre), Biyosfer (Canlılar Küresi) ve Hidrosfer (Su Küre) dir. COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ VE YARARLANDIĞI BAZI BİLİM DALLARI A. Beşeri Coğrafya (Beşeri Sistemler) Siyasi Coğrafya (Beşeri Sistemler) Nüfus Coğrafya (Demografya) Tarihi Coğrafya (Tarih, Antropoloji, Etnoloji, Arkeoloji) Sosyal Coğrafya (Sosyoloji) Yerleşme Coğrafyası (Jeoloji, Antropoloji) Sanayi Coğrafyası (Ekonomi) Sağlık Coğrafyası (Tıp) Enerji Coğrafyası (Ekonomi) Turizm Coğrafyası (Ekonomi) Ulaşım Coğrafyası (Demografi, Kartografya) Tarım Coğrafyası (Ekonomi) B. Fiziki Coğrafya (Doğal Sistemler) Kartografya (Matematik, Astronomi) Klimatoloji (Meteroloji) Jeomorfoloji (Jeolgi, Jeofizik, Pedoloji, Litoloji) Biyografya (Biyoloji, Zooloji, Botanik) Hidrografya (Hidrolgi, Oseonografi) DÜNYA NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ Yerküre nin, kutuplardan basık Ekvator dan şişkince kendine has bir şekli vardır, buna geoit (küremsi) adı verilir. Ekvator Oğlak Dönencesi GKD 9 Aydınlanma Çizgisi Yengeç Dönencesi GKN KKD 66 33` Yerküre Yer Ekseni KKN ` 23 27` 23 27` Dünyanın Ekseni Dünya nın tam ortasından geçtiği varsayılan doğruya denir. Dünya nın merkezinden geçen bu eksenin, Dünya yı Kuzey ve Güney kutup noktalarından deldiği varsayılır.

7 DÜNYA NIN ŞEKLİ, HAREKETİ VE TÜRKİYE NİN COĞR AFİ KONUMU Türkiye dönenceler dışında olduğu için; Yengeç Dönencesi Oğlak Dönencesi ` Ekvator 23 27` Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla düşmez. Gölge boyu da hiçbir zaman sıfır olmaz.» ÖÖrnek SSÖru TüÖekiyn dn ekruznydnr gnlnr ÖüzgaÖlaÖır havayı ssğrutması, gürnydnr gnlnr ÖüzgaÖlaÖır havayı ısıtması aşağıdaekilnödnr hargisirir ssrrucrudruö? A) İç Anadolu nun geniş düzlüklerden oluşması B) Denizlerle çevrili olması C) Yüksek dağlarla kaplı olması D) Dağların doğu - batı şeklinde uzaması E) Mutlak konum Cevap E 3. Türkiye orta kuşakta olduğu için; Kutup Orta Kuşak TÜRKİYE DE MEVSİM BAŞLANGIÇLARI VE ÖZELLİKLERİ 21 Mart - 23 Eylül 21 Mart Durumu: Tropikal Kuşak 66 33' K 9 KKD Orta Kuşak Kutup Dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Buzullar hiçbir zaman deniz seviyesine inmez. Cephe yağışları görülür. Akdeniz iklim kuşağında yer alır. Yıl içinde sıcaklık değişimi fazladır ' 23 27' 66 33' 9 Yengeç Dönencesi G E k v a t o r Oğlak Dönencesi GGD KKD K 9 23 Eylül Durumu: 66 33' Güneş Yengeç Dönencesi 23 27' Güneş E k v a t o r NOT Dört mevsimin Türkiye de görülmesi matematik konumun, aynı anda farklı iklim özelliklerinin görülmesi ise özel konumun sonucudur. Oğlak Dönencesi GGD 9 G 66 33' 23 27' 21 Mart ta ilkbahar mevsimi, 23 Eylül de sonbahar mevsimi başlar. Gece - gündüz süreleri her yerde birbirine eşittir. 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır.

8 AZERBAYCAN 16 DÜNYA NIN ŞEKLİ, HAREKETİ VE TÜRKİYE NİN COĞR AFİ KONUMU BULGARİSTAN KARADENİZ GÜRCİSTAN YUNANİSTAN ERMENİSTAN NAHÇİVAN İRAN AKDENİZ AKDENİZ KIBRIS SURİYE IRAK TÜRKİYE NİN KOMŞULARI VE KARA SINIRLARI Türkiye nin kara sınırları km dir. En uzun sınırı Suriye, en kısa sınırı ise Nahcivan dır. TüÖekiyn rir eksmşrulaöı brulrurdrueklaöı bölgnlnön göön üç görupta tsplarabiliö: Balkan Ülkeleri (Yunanistan, Bulgaristan) Kafkas Ülkeleri (Gürcistan, Ermenistan, Nahçivan) Orta Doğu Ülkeleri (İran, Irak, Suriye) SINIR KAPILARIMIZ BrulgaÖistar iln Olar SırıÖ KapılaÖımız Kapıkule Sınır Kapısı Hamzabeyli Sınır Kapısı Yruraristar iln Olar SırıÖ KapılaÖımız İpsala Sınır Kapısı Uzunköprü Sınır Kapısı Pazarkule Sınır Kapısı SruÖiyn iln Olar SırıÖ KapılaÖımız Öncüpınar Sınır Kapısı Akçakale Sınır Kapısı Cilvegözü Sınır Kapısı Nusaybin Sınır Kapısı Kargamış Sınır Kapısı IÖaek iln Olar SırıÖ KapılaÖımız Habur Sınır Kapısı Ovaköy Sınır Kapısı İÖar iln Olar SırıÖ KapılaÖımız Gürbulak Sınır Kapısı Esendere Sınır Kapısı Kapıköy Sınır Kapısı Nahcivar iln Olar SırıÖ KapılaÖımız Nahcivan Sınır Kapısı Dilucu Sınır Kapısı EÖmnristar iln Olar SırıÖ KapılaÖımız Doğukapı (Akyaka) Sınır Kapısı Alican Sınır Kapısı GüÖcistar iln Olar SırıÖ KapılaÖımız Sarp Sınır Kapısı Türkgözü Sınır Kapısı

9 DÜNYA NIN ŞEKLİ, HAREKETİ VE TÜRKİYE NİN COĞR AFİ KONUMU TEST Dünya nın Şekli Hareketi ve Türkiye nin Coğrafi Konumu 4. Aşağıdaki haritada verilen yerleşim merkezlerinin yıl içinde belli bir tarihte, gündüz süreleri birbirine yakındır. 1. Afyon, Eskişehir ve Isparta il merkezlerinin yerel saatleri birbirine çok yakındır. 2. Bru druörum AfySr, EsekişnhiÖ vn IspaÖta il mnöeknzlnöirir hargi yördnr biöbiöirn yaekır Sldruğrurrur ekarıtıdıö? A) Boylam dereceleri B) Yıllık sıcaklık ortalamaları C) Enlem dereceleri D) Yükseltileri E) Denize uzaklıkları Bru druörum, söz eksrrusru üç ynölnşim mnöeknzirir aşağıdaekilnödnr hargisi baekımırdar biöbiölnöirn bnrznö ya da yaekır Slruşruyla açıeklarabiliö? A) Boylam derecesi B) Enlem derecesi C) Yer şekilleri D) İklim E) Yükselti İstanbul Sinop 5. Balıkesir Yozgat Diyarbakır 2 km İzmit Bilecik Kütahya Afyon Burdur YruekaÖıdaeki TüÖekiyn haöitasırda göstn- Öilmiş Slar eknrtlnöln ilgili SlaÖaek aşağıda vnöilnr bilgilnödnr hargisi yarlıştıö? A) 21 Aralık tarihinde en uzun gölge boyu Sinop ta oluşur. B) 21 Haziran tarihinde en uzun gece Diyarbakır da yaşanır. C) Yozgat ın yerel saati İstanbul dan ileridir. D) 21 Mart ta Balıkesir deki gündüz süresi İstanbul dan daha uzundur. E) Sinop ve Yozgat ın yerel saatleri birbirine daha yakındır. 3. Aşağıdaeki sırıö ekapısı vn açıldığı ülekn nşlnştiömnlnöirdnr hargisi yarlıştıö? A) İpsala - Yunanistan B) Habur - İran C) Sarp - Gürcistan D) Cilvegözü-Suriye E) Kapıkule - Bulgaristan YruekaÖıdaeki haöitada vnöilnr vn yaeklaşıek ayrı mnöidynr üznöirdn brulrurar mnöeknzlnödnr hargisirir, Dürya dörnöeknr biöim zamarda aldığı ysl nr fazladıö? A) Burdur B) Afyon C) Kütahya D) Bilecik E) İzmit 6. AşağıdaekilnÖir hargisirdn vnöilnr ta- ÖihlnÖdn, SirSp ta gürdüz vn gncn sü- ÖnlnÖi Artalya daekirdnr daha ruzrurdruö? Gündüz süresi Gece süresi A) 21 Mart 23 Eylül B) 23 Eylül 21 Haziran C) 21 Haziran 21 Aralık D) 21 Ocak 23 Eylül E) 23 Eylül 21 Aralık

10 BİYOÇEŞİTLİLİK VE ÇEVRE SORUNLARI 6. BÖLÜM BİYOÇEŞİTLİLİK Bir bölgedeki genlerin, türlerin, ekosistemlerin, ekolojik olayların oluşturduğu bütüne biyoçeşitlilik denir. Hava, su, toprak ve canlılardan oluşan yaşam alanına biyosfer; benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran yaşam ortamlarına biyom, belirli bir canlı türünün yaşam alanına ise hibitat denir. Biyoçeşitliliği Etkileyen Etmenler a) Doğal Faktörler İklim Yerşekilleri (Dağlar, kara ve denizlerin dağılışı) Su kaynakları Toprak b) Biyolojik Faktörler İnsan (Endüstriyel tarımsal faaliyetler) Hayvanlar Bitkiler c) Palecoğrafya Kıtaların kayması İklim değişiklikleri BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN ÖNEMİ Yeryüzünde yaşayan birbirinden farklı tüm canlılar biyolojik çeşitliliği oluşturur. Biyolojik çeşitlilik genetik, tür ve ekosistem çeşitliliği olmak üzere üç düzeye sahiptir. Genetik çeşitlilik, bir türdeki bireylerin farklılığını; tür çeşitliliği, belli bir alandaki farklı türlerin sayısını ifade eder. Ekosistem çeşitliliği ise canlıların cansızlarla olan etkileşimlerindeki farklılıkları gösterir. Ülkemiz sahip olduğu zengin biyolojik çeşitliliği ve endemik türleri ile dünya üzerinde önemli bir konuma sahiptir. Nüfusu gittikçe artan dünyamızda ülkelerin en büyük zenginliği biyolojik çeşitliliktir. İnsanların başta gıda olmak üzere temel ihtiyaçlarını karşılamasında vazgeçilmez bir yeri olan canlı kaynaklar, biyolojik çeşitlilik içinde saklıdır. Biyolojik çeşitlilik bir ülkenin ekonomisi üzerinde de önemli bir yere sahiptir. Örneğin reçete ile satılan ilaçların % 25ʼi bitkilerden elde edilen maddeleri içermekte, bitki türlerinin üçte biri besin kaynaklarımızı oluşturmakta, birçok bitki türü (pamuk, keten vb.) sanayi hammaddesi olarak kullanılmakta, milli parklar ve doğal koruma alanları gibi yerler turizm geliri sağlamanın yanında ülkenin tanıtımında önemli bir rol üstlenmektedir. İnsanların günümüzde ve gelecekte biyolojik çeşitliliğe olan gereksinimleri kaçınılmazdır. Ancak biyolojik çeşitlilik insan faaliyetleri yüzünden gün geçtikçe daha fazla oranda yok olma tehlikesi içindedir. Oysa doğadaki tüm türler ekosistemin bir parçasıdır ve varlıklarını sürdürmeye hakları vardır. Bu hak o canlıların bize yararlı olmasından değil ekosistemin bir parçası olmasından doğar. Yani sadece insanın yararlandıklarının değil tüm türlerin korunması gerekir. İnsanlar daha rahat yaşamak için oluşturdukları yapay yaşam alanlarında diğer türlerin tükenmesine neden olmamalıdır.

11 TÜRKİYE NİN İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ 3. BÖLÜM ATMOSFER Dünya nın etrafını saran gaz kütlesine atmosfer veya hava küre denir. Ekzosfer Troposfer 69 km 1 km Atmosferin Etkileri Canlılara yaşam ortamı sağlar. Hava olayları atmosferde gerçekleşir. Güneş ten gelen enerjinin yansıyarak geri dönmesini engelleyen bir örtü görevi görür. Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak Güneş i doğrudan görmeyen ve gölge olan yerlerinde aydınlık olmasını sağlar. Meteorları parçalayarak yeryüzüne çarpmalarını önler. Atmosferin Kalınlığı ve Bileşimi Atmosferin alt katmanı olan troposter ekvatorda kalın, kutuplarda incedir. Bunun nedeni ekvatorda ısınan havanın yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak çökmesidir. Diğer bir neden ise yerçekiminin ekvatorda az, kutuplarda fazla olmasıdır. Atmosferde her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar: Azot (%78), oksijen (%21) ve diğerleri (1) Atmosferde her zaman bulunan fakat miktarı değişen gazlar: Karbondioksit, su buharı Atmosferin Katmanları TÖSpSsfnÖ: Atmosferin en alt tabakasıdır. Su buharının tamamı bu katmanda bulunur. StÖatSsfnÖ: Gazların miktarı azdır. Yatay hava hareketleri görülür. Bu katmanda ozon tabakası bulunur. Mezosfer Strotosfer Troposfer 5 km 2 km 85 km StÖatSsfnÖ: Gazların miktarı azdır. Yatay hava hareketleri görülür. Bu katmanda ozon tabakası bulunur. MnzSsfnÖ: Atmosferin bu katmanına giren göktaşları gaz moleküllerine sürtünerek açığa çıkan enerjiyle yanar ve parçalanır. Bu olay yıldız kayması olarak da bilinir. TnÖmSsfnÖ: Atmosferin en üst katmanıdır. Radyo dalgaları bu katmanda yansıtıldığı için yeryüzündeki haberleşme açısından önemlidir. HAVA OLAYLARI Atmosferde meydana gelen sıcaklık, rüzgar ve yağış gibi oluşumlara hava olayları denir. HAVA DURUMU Bir yerdeki hava olaylarının kısa süreli değerlendirilmesine hava durumu denir. İKLİM Yeryüzünün herhangi bir yerinde hava olaylarına bağlı olarak gerçekleşen etkilerin uzun yılların ortalamasına dayanan durumudur.

12 TÜRKİYE NİN COĞR AFİ BÖLGELERİ 273 İÇ ANADOLU BİNBOĞA DAĞLARI AKDENİZ Malatya Ovası NURHAK DAĞI MALATYA ERZİNCAN MUNZUR DAĞLARI TUNCELİ ELAZIĞ KARADENİZ Keban Barajı Karakaya Barajı Karasu YUKARI FIRAT BÖLÜMÜ BİNGÖL ERZURUM PALANDÖKEN DAĞLARI GÜNEYDOĞU ANADOLU MUŞ BİTLİS ARDAHAN ALLAHUEKBER DAĞLARI Erzurum - Kars Platosu ERZURUM-KARS BÖLÜMÜ AĞRI SÜPHAN DAĞI NEMRUT DAĞI Murat Çayı Van Gölü ŞIRNAK Aras VAN ERMENİSTAN IĞDIR YUKARI MURAT-VAN BÖLÜMÜ HAKKARİ AĞRI DAĞI KÜÇÜK AĞRI DAĞI TENDÜREK DAĞI HAKKARİ BÖLÜMÜ NAHÇİVAN İRAN Doğu Anadolu Bölgesi DOĞU ANADOLU 1. YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ: Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye nin ortalama yükseltisi en fazla olan bölgesidir. Bölgenin ortalama yükseltisi 2-22 metredir. Yer şekillerinin etkisi ile; Türkiye de ulaşım ağının en seyrek ve en elverişsiz olduğu bölgedir. Ekilebilen alanlar azalmıştır. Buna bağlı olarak tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır. Hayvancılık önemli bir geçim kaynağı olmuştur. Dışarıya göç verir, nüfus seyrek ve düzensizdir. Sıcaklık farkları fazladır. Kış mevsimi soğuk, sert ve uzundur. Akarsu enerji potansiyelleri fazladır. Türkiye arazisinde % 21 ile en geniş bölgedir. Türkiye nin en yüksek ve en engebeli bölgesidir. Yükselti batıdan doğuya doğru artar. Van Gölü çevresinde yüksek volkanik dağlar ve geniş volkanik araziler vardır. Türkiye de buzulların ve buzul şekillerinin en fazla olduğu bölgedir. Yerkabuğu kırıkları çok olduğundan sık sık depremler olmaktadır. Bölgenin Dağları İÇ ANADOLU BİNBOĞA DAĞLARI AKDENİZ Malatya Ovası NURHAK DAĞI MUNZUR DAĞLARI KARADENİZ Keban Barajı Karakaya Barajı Karasu PALANDÖKEN DAĞLARI GÜNEYDOĞU ANADOLU ALLAHUEKBER DAĞLARI Erzurum - Kars Platosu BİTLİS AĞRI SÜPHAN DAĞI NEMRUT DAĞI Murat Çayı Van Gölü Aras ERMENİSTAN AĞRI DAĞI KÜÇÜK AĞRI DAĞI TENDÜREK DAĞI NAHÇİVAN İRAN