PROGRAM GELİŞTİRME. kpss SORU. Önce biz sorduk. Güncellenmiş Yeni Baskı. Eğitim Bilimleri. 80 Soruda 64

Transkript

1 Önce biz sorduk kpss Soruda 64 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri PROGRAM GELİŞTİRME Sınıf Yönetimi Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

2 Komisyon KPSS PROGRAM GELİŞTİRME SINIF YÖNETİMİ ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 21. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: www. pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Elinizdeki kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Program Geliştirme, Sınıf Yönetimi ve Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı kapsamındaki yaklaşık 14 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Program Geliştirme: Eğitim İle İlgili Temel Kavramlar, Türk Eğitim Sistemi, Eğitimde Program Kavramı ve Program Türleri, Program Geliştirme ve Program Geliştirmenin Kuramsal Temelleri, Program Geliştirme Yaklaşım, Model ve Tasarımları, Program Tasarısının Hazırlanması, Programın Denenmesi Değerlendirilmesi Programa Süreklilik Kazandırılması, Program Geliştirmede Yeni Anlayışlar ve Yönelimler ve Eğitim Öğretimde Planlama bölümlerinden oluşmaktadır. Sınıf Yönetimi: Sınıf Yönetiminin Boyutları Sınıfın Fiziksel Düzenlemesi, Sınıfın Yapısal Özellikleri Sınıf Yönetimi Modelleri, Disiplin Yaklaşımları ve Disiplin Modelleri Sınıf İçi İletişim, Öğretmen ve Öğrenci Tipleri Sınıf Yönetiminde Davranış Yönetimi bölümlerinden oluşmaktadır. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı: Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Araç Gereçlerin Eğitimdeki Yeri Materyal Tasarımı ve Öğretim Modelleri Öğretim Materyallerini Değerlendirme bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarla akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir.

4 Her ünitenin sonunda; çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

5 İÇİNDEKİLER PROGRAM GELİŞTİRME 1. BÖLÜM Eğitimle İlgili Temel Kavramlar 3. BÖLÜM Eğitimde Program Kavramı ve Program Türleri EĞİTİM... 4 Eğitim Türleri...5 EĞİTİM-KÜLTÜR İLİŞKİSİ... 8 BİR SİSTEM OLARAK EĞİTİM... 9 EĞİTİMİN İŞLEVLERİ ÇÖZÜMLÜ TEST...12 ÇÖZÜMLER...14 CEVAPLI TEST...15 ÇIKMIŞ SORULAR...18 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ...19 PROGRAM POSNER IN PROGRAM TANIMLAMALARI EĞİTİM PROGRAMI ÖGELERİ İYİ BİR EĞİTİM PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Türk Eğitim Sistemi TÜRK MİLLÎ EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI...24 TALİM VE TERBİYE KURULUNUN GÖREVLERİ MİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARI...24 TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU (ÖĞRETİM BİRLİĞİ YASASI) SAYILI TÜRK MİLLÎ EĞİTİM TEMEL KANUNU...25 ÇÖZÜMLÜ TEST...27 ÇÖZÜMLER...30 CEVAPLI TEST...32 ÇIKMIŞ SORULAR...35 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Program Geliştirme ve Program Geliştirmenin Kuramsal Temelleri PROGRAM GELİŞTİRME PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ... 85

6 vi 5. BÖLÜM Program Geliştirme Yaklaşım, Model ve Tasarımları PROGRAM GELİŞTİRME MODELLERİ PROGRAM TASARLAMA YAKLAŞIMLARI ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Program Tasarısının Hazırlanması PROGRAM GELİŞTİRME ÇALIŞMA GRUPLARININ OLUŞTURULMASI PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİNİN PLANLANMASI PROGRAM TASARISININ HAZIRLANMASI EĞİTİM İHTİYAÇLARININ SAPTANMASI PROGRAM HEDEFLERİNİN (KAZANIMLARININ) YAZILMASI İÇERİĞİN (KAPSAMIN) SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ EĞİTİM DURUMLARININ (ÖĞRENME-ÖĞRETME YAŞANTILARININ) DÜZENLENMESİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Programın Denenmesi Değerlendirilmesi Programa Süreklilik Kazandırılması PROGRAMIN DENENMESİ (UYGULANMASI) PROGRAMIN DEĞERLENDİRİLMESİ PROGRAMLARA SÜREKLİLİK KAZANDIRILMASI ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Program Geliştirmede Yeni Anlayışlar ve Yönelimler PROGRAM GELİŞTİRMEDE YENİ ANLAYIŞLAR VE YÖNELİMLER YILINDA YENİLENEN PROGRAMLARIN ÖZELLİKLERİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Eğitim Öğretimde Planlama EĞİTİM ÖĞRETİMDE PLANLAMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ KAYNAKÇA

7 vii SINIF YÖNETİMİ SINIF YÖNETİMİNİN AMAÇLARI SINIF YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Sınıf Dışı Faktörler Sınıf İçi Faktörler SINIF YÖNETİMİNİN BOYUTLARI Plan ve Program Boyutu Fiziksel Boyut Davranış Boyutu İlişki ve İletişim Boyutu Zaman Boyutu SINIF YÖNETİMİNİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ SINIF YÖNETİCİSİ OLARAK ÖĞRETMEN ÖZELLİKLERİ DİSİPLİN YAKLAŞIMLARI DİSİPLİN MODELLERİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLÜ TEST - 1 ÇÖZÜMLERİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLÜ TEST - 2 ÇÖZÜMLERİ CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORU ÇÖZÜMLERİ KAYNAKÇA Kişisel Özellikler Mesleki Özellikler SINIF İÇİ İLETİŞİMİ OLUMSUZ YÖNDE ETKİLEYEN ÖĞRETMEN DAVRANIŞLARI İSTENDİK YÖNDEKİ ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARININ YÖNETİLMESİ İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINI ORTAYA ÇIKMADAN ÖNLEME UYGULAMALARI SINIF KURALLARININ OLUŞTURULMASI VE ÖĞRETİLMESİ Sınıf Kurallarının Oluşturulması Sınıf Kurallarının Öğretilmesi ÖĞRENCİLERİN SERGİLEDİKLERİ İSTENMEYEN DAVRANIŞLARA MÜDAHALE YOLLARI GÜDÜLEME KURAMLARI Davranışçı Bilişsel Sosyal İnsancıl SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ ÖĞRENCİ TİPLERİ ve ÖZELLİKLERİ ÖĞRETMEN TİPLERİ ÖĞRETMEN DAVRANIŞLARI

8 viii ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI TEMEL KAVRAMLAR, HEDEFLERİN AŞAMALI SINIFLANDIRILMASI, YAŞANTI KONİSİ Temel Kavramlar Hedeflerin Aşamalı Sınıflandırılması Yaşantı Konisi ÖĞRETİM ARAÇ-GEREÇLERİNİN SINIFLANDIRILMASI ÖĞRETİM ARAÇLARININ SEÇİMİNİ ve HAZIRLANMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÖĞRETİM MATERYALİNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER MATERYAL TASARLAMA SÜRECİNDEKİ İŞLEM BASAMAKLARI MATERYAL TASARIM İLKELERİ ve ÖZELLİKLERİ Bütünlük Denge Vurgu Hizalama Yakınlık Zıtlık Oran-orantı Vurgu İlkesi İçin Uygulama Örnekleri GÖRSEL TASARIM ÖĞELERİ ve ÖZELLİKLERİ Çizgi Şekil Alan Doku Renk GÖRSEL TASARIM TÜRLERİ ve ÖRNEKLERİ Gerçekçi Görseller Zihin haritası Akış şeması Puko döngüsü Venn şeması Kavram haritası GRAFİK TÜRLERİ Resimli Grafikler Pasta Grafikleri Çizgi Grafikleri Sütun Grafikleri Çubuk Grafikleri YAZILI MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ YANSI SUNUMU HAZIRLAMA İLKELERİ ÖĞRETİM MATERYALLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Materyalde Süreç Değerlendirmesi Materyalde Ürün Değerlendirmesi Materyalde Süreç ve Ürün Değerlendirmesinin Karşılaştırılması BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM MATERYALLERİ DERS KİTAPLARI Ders Kitaplarında Bulunması Gereken Özellikler Ders Kitapların Faydaları ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORU ÇÖZÜMLÜRİ KAYNAKÇA Benzeşik Görseller Şematik görseller Örgüt şeması...273

9 1 PEGEM AKADEMİ EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR EĞİTİMLE İLGİLİ KRİTİK KAVRAMLAR EĞİTİM TÜRLERİ EĞİTİM-KÜLTÜR İLİŞKİSİ BİR SİSTEM OLARAK EĞİTİM EĞİTİMİN İŞLEVLERİ İnsan deneyimi okuldan öğrendikleri ile yaşamdan öğrendiklerinin toplamıdır.

10 KAVRAM HARİTASI Eğitim Birey Yaşantı Davranış Kasıtlı İstendik Süreç Eğitim Türleri Formal Eğitim Örgün Eğitim İnformal Eğitim Yaygın Eğitim Eğitim - Kültür İlişkisi Kültür Kültürleme Kasıtlı Kültürleme Kültürlenme Kültürleşme Gelişigüzel Kültürleme Zoraki Kültürleme Bir Sistem Olarak Eğitim Açık Sistem Girdi İşlem Yarı Açık Sistem Çıktı Kapalı Sistem Dönüt Eğitimin İşlevleri Toplusal İşlevler Bireysel İşlevler Siyasal İşlevler Ekonomik İşlevler Felsefi İşlevler Psikolojik İşlevler Gizil İşlevler

11 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Bölüm Öncesi Bu bölümde eğitim ve program geliştirme ile ilgili temel kavramlar üzerinde durulacaktır. Eğitimle ilgili temel kavramlar açıklanacak ve bunların eğitim programı ile ilişkisi tartışılacaktır. Eğitimin tanımındaki birey, yaşantı, kasıtlı, istendik gibi kritik kavramlar ele alınacak, eğitim türleri, eğitim-kültür, eğitim-iletişim, eğitim-sistem ilişkileri üzerinde durulacaktır. Temel kavramların iyi anlaşılması diğer bölümlerin anlaşılmasını kolaylaştırıcı olması yanında hemen hemen her yıl bir soru potansiyeli taşıdığı da unutulmamalıdır. YAŞAMDAN Akıllı kadınlar, nitelikli eğitim görmüş, eğitimle birlikte yüksek kültür edinmiş, uygarlığın koşullarına ayak uydurabilen erkeklerle evlenmeyi yeğlerler. Erkeklerin seçimi de genellikle aynı yöndedir. Akıllı anne babalar da kendilerine iyi eğitim görmüş, düşünebilen, seçebilen, üretebilen, sonuçta kendilerini anlayabilen ve anlaşabilecekleri gelinler ve damatlar almaktan yanadır. Eğitim görmek öncelikle, insan olmayı sağlayan eylemdir; eğitim, kişiyi insan yapan süreçtir. Eğitim, bireyin ailesinin ve resmî eğitim kurumlarının birlikte yürüttüğü ortak bir çalışmadır ve zor bir iştir. Zor olduğu için de ürünü çok değerlidir. Birey, toplum içinde nasıl davranacağını, kimlerle hangi ilişkilere gireceğini, toplumsal rolünü ve amaçlarını hem ailesinden hem de okuldan aldığı bilgilerle öğrenirken bir yandan da öğrendiklerini uygular. Eğitimle İnsan Olmak yazısından (

12 4 EĞİTİM Eğitim; bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla, kasıtlı olarak istendik davranış değişikliği meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1977). Tanımda geçen kritik kavramlar Eğitim; Yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Davranışlarda değişiklik meydana getirir. Davranış değişiklikleri yaşantı yoluyla gerçekleşmektedir. Not Eğitimin tanımında altı çizilecek kavramlar; kendi yaşantıları yoluyla, kasıtlı olarak, istendik davranış değişikliği ve süreç tir. Kendi yaşantısı yoluyla: Öğrenci merkezliliğe ve yaparak yaşayarak öğrenmeye işaret eden bir kavramdır. Kasıtlı olarak: Eğitim-öğretim etkinliklerinin planlı ve programlı yapılması gerekliliğine işaret eder. İstendik: Eğitimin bireyin, toplumun ve konu alanının ve hatta doğanın beklenti, ihtiyaç ve özelliklerine uygun hedeflere yönelik olmasına işaret eder. Eğitim programları eğitimi kasıtlı, planlı ve düzenli hâle getirir. Bu değişikliklerin istendik (beklentilere ve hedeflere uygun) olması istenir ve beklenir; ancak istenmedik davranışlar da oluşabilir. Eğitim kasıtlı (planlı ve programlı) olabileceği gibi gelişigüzel de olabilir. Kasıtlı olarak yapılan eğitime formal, gelişigüzel gerçekleşen eğitime informal eğitim denilir. Eğitim, bireyi kültürleme sürecidir. Okullardaki öğrenmelerle sınırlı değildir. Birey KPSS de Çıkmış Soru Eğitim, bireyin davranışında yaşantıları yoluyla istendik değişmeler oluşturma sürecidir. Bu tanımda, istendik sözcüğü ile anlatılmak istenen temel koşul aşağıdakilerden hangisidir? A) Eğitimin hedefleriyle ilgili olma B) Bireyin hedefleriyle ilgili olma C) Güncel gereksinimleri karşılama D) Bireye ekonomik güç kazandırma E) Toplumda dayanışmayı artırma Cevaba ulaştıran anahtar kelimeler: istendik değişim, eğitim hedefleri Çözüm: İstendik değişmeler den kasıt eğitimin hedefleri ile ilgilidir. Eğitim hedefleri, bireylere kazandırılacak istendik nitelikteki bilgi, beceri, tutum ve alışkanlıkları tanımlar. Cevap A Süreç

13 5 Eğitim Türleri Formal Eğitim (Kasıtlı Eğitim) Okullarda ya da kurumlarda belli bir plan ve program çerçevesinde gerçekleştirilen eğitimdir. Amaçlıdır. Önceden hazırlanan bir program çerçevesinde planlı olarak yapılır. Öğretim yoluyla gerçekleştirilir. Eğitim süreci öğretmen tarafından planlanır, uygulanır ve izlenir. Özel ve kontrollü bir çevrede ya da ortamda yürütülür. Yapılandırılmış ve sınırlandırılmış zaman dilimlerinde (bir ders saati, bir öğretim dönemi, öğrenim süresi gibi) yapılır. Sürecin belli aşamalarında ve sonunda değerlendirilir. Formal eğitim, örgün ve yaygın eğitim kurumlarında yapılır. Anahtar Kavramlar Amaçlı, İstendik sonuçlara dönük Plan/program, Öğretim Özel öğrenme ortamı Yapılandırılmış Örgün ve yaygın iki biçimde Örgün Eğitim Bireylerin yaşama atılmadan, iş ve meslek kollarında çalışmadan önce okul ya da okul niteliği taşıyan yerlerde, genel ve özel bilgi, beceriler bakımından yetişmelerini sağlamak amacıyla belirli yasalara göre düzenlenen eğitimdir. Belli yaş gruplarına göre düzenlenir. Öğrenci grubu, yaş ve hazır oluş bakımından aşağı yukarı homojen yapıdadır. Belli eğitim programları çerçevesinde yürütülür. Aşamalı ve kademelidir. Örgün eğitim kurumları arası geçişler bir önceki örgün eğitim kurumundaki öğrenim süresini başarıyla tamamlamaya bağlıdır. Örgün eğitim kurumları okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumları olarak yapılandırılmıştır. Her örgün eğitim kurumunun temel görevi bireyleri hayata ve bir üst örgün eğitim kurumuna hazırlamaktır. Bazı örgün eğitim kurumları temel bilgi ve becerilerin kazanılmasına ve gelişimin desteklenmesine odaklanırken (okul öncesi ve ilkokul, ortaokul kurumları gibi), bazıları da iş ve meslek kollarında çalışmadan önce gerekli mesleki becerileri kazandırıcı hizmet öncesi eğitim vermektedir. anahtar KAVRAMLAR

14 Önce biz sorduk kpss Soruda 64 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri ÖĞRETİM İLKE ve YÖNTEMLERİ Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

15 Komisyon KPSS ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 21. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

16 SUNU Değerli Öğretmen Adayları, Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Öğretim İlke ve Yöntemleri kapsamındaki yaklaşık 21 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri, Öğretme-Öğrenme Yaklaşımları (Modelleri-Kuramları), Öğretim Yöntemleri, Öğretim Teknikleri, Kavram Öğretimi, Öğrenme Stratejileri, Öğrenme Stilleri ve Üst Düzey Zihinsel Beceriler bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, özet, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar.

17 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri ÖĞRETME - ÖĞRENME SÜRECİNDE TEMEL KAVRAMLAR 4 1. Yaklaşım/Model 4 2. Strateji 4 3. Yöntem 4 4. Teknik 4 5. Taktik 4 ÖĞRETİM İLKELERİ 4 1. Hedefe Görelik (Amaca uygunluk) 5 2. Öğrenciye Görelik (Çocuğa uygunluk) 5 3. Yaşama Yakınlık (Hayatilik) 5 4. Somuttan Soyuta 5 5. Bilinenden Bilinmeyene 6 6. Kolaydan Zora (Basitten Karmaşığa) 6 7. Yakından Uzağa 7 8. Açıklık (Alenilik) 7 9. Etkin Katılım (Aktivite/İş) Güncellik (Aktüalite) Ekonomiklik Bütünlük Sosyallik Bilgi Ve Becerilerin Güvence Altına Alınması 10 ÖĞRETİM STRATEJİLERİ 10 A. Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi 11 B. Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi 12 C. Araştırma - İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi BÖLÜM Öğretim Yaklaşımları ve Modelleri YAPILANDIRMACILIK 40 ÇOKLU ZEKÂ 43 PROJE TABANLI ÖĞRENME 46 PROBLEME DAYALI ÖĞRENME (PDÖ) 48 AKTİF ÖĞRENME 50 OKULDA ÖĞRENME 51 TAM ÖĞRENME 53 ETKİLİ ÖĞRETİM MODELİ 56 TEMEL ÖĞRETME MODELİ 57 İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRETİM MODELİ 58 ÖĞRETİM DURUMLARI MODELİ 60 BASAMAKLI ÖĞRETİM 63 KUANTUM ÖĞRENME 64 BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME 65 İNTERNET TABANLI ÖĞRENME 66 UZAKTAN EĞİTİM 66 HARMANLANMIŞ (KARMA) EĞİTİM 67 YAŞAM BOYU ÖĞRENME 67 ÇÖZÜMLÜ TEST 68 ÇÖZÜMLER 73 CEVAPLI TEST 75 ÇIKMIŞ SORULAR 79 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ 85 FARKI NASIL BULDUM? SORULARININ ÇÖZÜMLERİ 18 ÇÖZÜMLÜ TEST 19 ÇÖZÜMLER 25 CEVAPLI TEST 28 ÇIKMIŞ SORULAR 32 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ 34

18 vi 3. BÖLÜM Öğretim Yöntemleri 4. BÖLÜM Öğretim Teknikleri ANLATIM YÖNTEMİ 92 ÖRNEK OLAY YÖNTEMİ 93 PROBLEM ÇÖZME 95 GÖSTERİP-YAPTIRMA 96 TARTIŞMA YÖNTEMİ Büyük Grup Tartışması Vızıltı Grupları Zıt Panel 4. Kollegyum 5. Münazara Panel Forum Sempozyum (Bilgi Şöleni) Seminer Sokrat Semineri Sokratik Tartışma Fikir Taraması Açık Oturum Çember Tartışma Çalıştay (Workshop) 107 ÇÖZÜMLÜ TEST 110 ÇÖZÜMLER 114 CEVAPLI TEST 116 ÇIKMIŞ SORULAR 118 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ 121 A. GRUPLA ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Beyin Fırtınası Fikir Taraması Beyin Eseri Soru Cevap Mikro Öğretim Ekiple Öğretim Benzetim Analoji ve Metafor Sinektik Argümantasyon Kartopu Altı Düşünce Şapkası Altı Uygulama Ayakkabısı Eğitsel Oyunlar İstasyon Gösteri (Demonstrasyon) Görüş Geliştirme Köşelenme Konuşma Halkası Rol Oynama Drama Tahmin Gözlem Açıklama (TGA Diyagramı) N 1K Tarihsel Empati Akrostiş Öykü Oluşturma/Tamamlama Arkası Yarın Dedikodu Pazaryeri Akvaryum Philips B. BİREYSEL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ 146 I. Programlı Öğretim 146 II. Bilgisayar Destekli Öğretim 147 III. Bireyselleştirilmiş Öğretim (Keller Planı) 149 Bireyselleştirilmiş Öğretim Teknikleri 149 IV. Bilişsel Çıraklık 149 V. Tutor Destekli Eğitim 150 VI. Akran eğitimi 151

19 vii C. SINIF DIŞI ÖĞRETİM TEKNİKLERİ 152 I. Gezi 152 II. Gözlem 153 III. Görüşme 153 IV. Sergi 154 V. Ev ödevi 154 ÖĞRETİM TEKNİKLERİNE YÖNELİK İPUÇLARI 156 FARKI NASIL BULDUM SORULARININ ÇÖZÜMLERİ 162 ÇÖZÜMLÜ TEST 163 ÇÖZÜMLER 168 CEVAPLI TEST 170 ÇIKMIŞ SORULAR 177 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ 183 KAVRAM ÖĞRETİM TEKNİKLERİNE YÖNELİK İPUÇLARI 212 FARKI NASIL BULDUM SORULARININ ÇÖZÜMLERİ 216 ÇÖZÜMLÜ TEST 217 ÇÖZÜMLER 220 CEVAPLI TEST 222 ÇIKMIŞ SORULAR 225 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Öğrenme Stilleri ve Üst Düzey Düşünme Becerileri 5. BÖLÜM Kavram Öğretimi OLGU KAVRAM VE İLKE İLİŞKİSİ 190 KAVRAM ÖĞRETİMİ TEKNİKLERİ 191 I. KAVRAM HARİTALARI 191 Kavram Haritası Türleri Örümcek Ağı Harita Olaylar Zinciri Hiyerarşik Harita (Akış Şeması) 193 II. ZİHİN HARİTALARI 194 III. BİLGİ HARİTALARI 195 IV. V- DİYAGRAMI 197 V. KAVRAM KARİKATÜRLERİ 197 VI. KAVRAM KARGAŞASI YARATMA TEKNİĞİ 1 VII. KAVRAM AĞI (Semantik Ağ) 1 VIII. BALIK KILÇIĞI 200 IX. ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOSU 202 X. YAPILANDIRILMIŞ GRİD 204 XI. KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ 205 XII. İKİ AŞAMALI TEŞHİS TESTLERİ 206 XIII. TEKZİP (ÇÜRÜTME) METİNLERİ 207 XIV. KELİME İLİŞKİLENDİRME TESTLERİ (KİT).208 XV. TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ (TDA) 208 XVI. ÇALIŞMA YAPRAKLARI 209 XVII. ÖĞRETİM YAPRAKLARI 211 A. ÖĞRENME STRATEJİLERİ 232 B. ÖĞRENME STİLLERİ 233 I. Yaşantı Temelli Öğrenme Modeli (Kolb) 235 II. Dunn Ve Dunn Öğrenme Stilleri Modeli 237 III. Gregorc Öğrenme Stilleri Modeli 238 C. ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİ 239 IV. Eleştirel Düşünme 239 V. Yaratıcı Düşünme 240 VI. Yansıtıcı düşünme 242 VII. Metabilişsel Düşünme 243 VIII. Bilimsel Düşünme Becerileri 244 IX. Yakınsak ve Iraksak Düşünme Becerileri 247 X. Yanal Düşünme 247 XI. Analitik Düşünme 247 BÖLÜME YÖNELİK İPUÇLARI 248 FARKI NASIL BULDUM SORULARININ ÇÖZÜMLERİ 251 ÇÖZÜMLÜ TEST 252 ÇÖZÜMLER 255 CEVAPLI TEST 257 ÇIKMIŞ SORULAR 259 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ 260 KAYNAKÇA 261

20 EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR, ÖĞRETİM İLKELERİ VE ÖĞRETİM STRATEJİLERİ EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ÖĞRETİM İLKELERİ ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Ne kadar bilirsen bil, anlatabildiklerin karşındakinin anlayabileceği kadardır. MEVLÂNÂ

21 KAVRAM HARİTASI Strateji Yöntem Taktik Temel Kavramlar Yaklaşım/Model Teknik Öğrenciye Görelik Bilinenden Bilinmeyene Somuttan Soyuta Yakından Uzağa Sosyallik Kolaydan Zora Hedefe Uygunluk Öğretim İlkeleri Bilgi ve Becerinin Güvence Altına Alınması Açıklık Etkin Katılım Bütünlük Güncellik (Aktüalite) Ekonomiklik Hayatilik (Yaşama Yakınlık) Sunuş (Ausubel) Buluş (Bruner) Öğretim Stratejileri Araştırma-İnceleme (John Dewey)

22 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR, ÖĞRETİM İLKELERİ ve ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Bölüm Öncesi Bu bölümde öğrenme-öğretme sürecinde kullanılan yaklaşım, strateji, yöntem, teknik ve taktik gibi temel kavramların, öğretim ilkeleri ve öğretim stratejilerinin öğretimi amaçlanmıştır. Öğretim ilkeleri hedef ve kazanımlara ulaştıran, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmış, her yaş ve düzey için genel kabul görmüş öğretim sürecini düzenleme uygulamaları olarak tanımlanmaktadır. Bu özellikleri açısından hemen hemen her yıl bu konudan soru gelmektedir. Öğretim ilkeleri ile ilgili sorular genellikle öğrenme-öğretme sürecinde yapılan uygulama örneklerinden sorulmaktadır. Öğretim stratejileri hedef ve kazanımlara ulaşmada kullanılan en genel yol alarak açıklanmaktadır. Ayrıca öğretim stratejisi, seçilecek öğretim yöntem ve tekniklerin belirlenmesinde etkili rol oynayan genel bir belirleyicidir. Bu konudan da hemen hemen her yıl soru gelmektedir. Öğretim stratejileriyle ilgili sorular ağırlıklı olarak stratejilerin uygulanış adımlarından gelmektedir. Bu yüzden öğretim stratejilerinin nasıl uygulandığını bilmek önemlidir. YAŞAMDAN Abaküsle öğrenir bizim ülkenin çocukları sayma sayılarını, basit toplama ve çıkarma işlemlerini. Köylük yerde çocukların abaküsü olmaz sanmayın. Nohut, fasulye, fındık. Yapılan tarıma göre değişse de buralarda organik abaküs kullanılır anlayacağınız. Çünkü ilkokul birinci sınıf çocukları somut işlemler dönemindedir. Önce somut, sonra soyut öğrenmeyi tercih ederler; ki eğitimde çocukların düzeyi, ilgisi, yeteneği ve ihtiyaçlarıdır asıl olan. Bildiklerinden başlarsanız öğretmeye güven kazanıp bilmediklerini daha rahat öğrenirler. Yakından başlarsın gezmeye, görmeye, öğrenmeye ve sevmeye. Sonra sıra uzaklara gelir. Uzakları bilmek için önce yakını görmek gerekir neticede. Her insan kolay işleri yapar ve yapmak başarma duygusu oluşturur. Bu yüzden zordan öğretmeye başlamaz öğretmenler. Hiç bilgisi olmayana bir şeyleri buldurmak zordur aslında. Şarkıda dediği gibi öğretmen öğretir alfabeyi ve birçok başka bilgiyi. Bunu yaparken örnekler verir, anlaşılır dilde konuşur. Bir bilgiyi sunarken açık ve anlaşılır olmak önemlidir. Yoksa senin anlattığın değildir mühim olan, karşındakinin ne anladığıdır. Eğitimde bazen sezgisel yollarla ulaşır çocuklar neticeye kimi zaman da bilimsel yollarla. Yani bazen sezerek bulurlar bazen de araştırarak. Buluş yoluyla öğrenmede sezgisel yolla çözülecek problemler vardır, araştırma inceleme de bilimsel yolla çözülecek problemler. Sunuş yolunda ise no problem. Ama nasıl öğretirse öğretsin öğretmen, öğrencileri dersin işlenişine dâhil etmelidir. Planlı çalışmayı ve en kısa zamanda az para harcayarak hedefe ulaşma becerisi kazandırılmalıdır çocuklara. Sadece zihne değil, çocukların tüm yönlerinin gelişimine odaklanmalıdır öğretmenler. Güncel bilgilerle olup bitenin farkına vardırılmalıdır çocuklar. Bihaber yaşamak iyi değildir çünkü eğitim hayatın ta kendisidir. Gerçek yaşamda ne kadar işe yararsa öğrenilenler o kadar işlevsel olur.

23 4 ÖĞRETME-ÖĞRENME SÜRECİNDE TEMEL KAVRAMLAR 1. Yaklaşım/Model: Öğretimin temelini oluşturan temel felsefeyi açıklayan genel bir bakış açısıdır. Yaklaşım/model öğretimin nasıl olması gerektiği hakkında öğrenme kuramlarını temele alarak genel görüş bildirir. Öğretim yaklaşımlarının sayısı oldukça fazladır. Örneğin; yapılandırmacılık, tam öğrenme, işbirliğine dayalı öğrenme ve yaşam boyu öğrenme birer yaklaşımdır. 2. Strateji: Amaçlara ulaşmayı sağlayan ve öğrenme ve öğretim yönteminin seçimine yön veren genel bir plan ve tasarımdır. Öğretim stratejisi bir yandan işlenecek dersin genel bir çerçevesini çizerken bir yandan da ders esnasında öğretmen ve öğrencilerin rollerini belirler. Öğretim stratejileri üç tanedir; Sunuş yoluyla öğretim, buluş yoluyla öğretim ve araştırma-inceleme yoluyla öğretim. 3. Yöntem: Amaçlara ulaşmak için bilinçli olarak seçilen ve izlenen düzenli yoldur. Öğrenme ünitesinin hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla öğretim stratejisine uygun şekilde kullanılan bir öğretme yoludur. Öğretim yöntemleri beş tanedir: Anlatım, tartışma, örnek olay, problem çözme ve gösteripyaptırma. 4. Teknik: Bir öğretme yöntemini uygulamaya koyma biçimi ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin bütünüdür. Teknikler, öğretme biçimini ve yöntemini uygulamaktır. Öğretim tekniklerinin sayısı çok fazladır. Çünkü dersi farklı tekniklerle işlemek önemlidir. Örneğin; istasyon, soru-cevap, görüş geliştirme, drama, benzetim ve beyin fırtınası birer tekniktir. 5. Taktik: Sınıfta belirli bir konu işlenirken geçen bir kavram ya da ilkenin ne olduğuna ilişkin sorulan soruyu yanıtlarken seçilen kısa yoldur. Çevre koşulları üzerine kurulmuş planlı, ayrıntılı ve özel bir eylem planıdır. Örneğin, öğrencilerinin düşünme becerilerini geliştirmek isteyen bir öğretmenin beyin fırtınası, görüş geliştirme ve altı şapkalı düşünme gibi teknikleri kullanmaya karar vermesi birer taktiktir. Seçilen taktikler öğretmenden öğretmene farklılık gösterebilir. KPSS de Çıkmış Soru Bir dersin; genel çerçevesinin çizilmesinde, öğrenci ve öğretmen rollerinin belirlenmesinde amacın gerçekleştirilmesine yönelik işlemlerin belirlenmesinde aşağıdakilerden hangisi temel belirleyicidir? A) Değerlendirmenin amacı B) Dersin gün içindeki saati C) Okulun sosyoekonomik şartları D) Öğretim stratejisi E) Yıllık çalışma planı Çözüm: Öğretim stratejisi, dersin kazanımlarına ulaşmak için izlenen genel yoldur. Yani o günkü ders ya da ders saatlerinin işlenişindeki genel çerçeveyi belirler. Ayrıca öğretim stratejisi, öğretmen ve öğrencilerin dersteki rollerini belirler. Örneğin sunuş yolu stratejisinde öğretmen aktif, organize edici ve aktarıcı, öğrenciler alıcı rolündeyken, buluş yolu stratejisinde öğretmen rehber, öğrenciler aktif öğrenici rolündedir. Tüm bunlarla birlikte öğretim stratejisi, amacın gerçekleştirilmesine yönelik yöntem, teknik ve araç-gereçlerin belirlenmesine yön verir. Örneğin sunuş yolu stratejisi kullanılacaksa beraberinde anlatım yöntemi, soru-cevap tekniği ve kavram haritası kullanılabilir. Cevap D ÖĞRETİM İLKELERİ Öğretim ilkeleri hedef ve kazanımlara ulaştıran, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmış, her yaş ve düzey için genel kabul görmüş öğretim sürecini düzenleme uygulamalarıdır. Öğretim ilkeleri içeriğin ve ders kitaplarının düzenlenmesinde, öğrenme-öğretme sürecinin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde önemli rol oynar. Başlıca öğretim ilkeleri şunlardır; Hedefe görelik (Amaca uygunluk) Öğrenciye görelik (Çocuğa uygunluk) Yaşama yakınlık (Hayatilik) Somuttan soyuta Bilinenden bilinmeyene Kolaydan zora (Basitten karmaşığa) Yakından uzağa Açıklık (Alenilik) Etkin katılım (Aktivite/İş) Güncellik (Aktüalite) Ekonomiklik Bütünlük Sosyallik Bilgi ve becerinin güvence altına alınması

24 5 1. Hedefe Görelik (Amaca uygunluk) Eğitimin temel gayesi bireyde istendik davranış değişiklikleri oluşturarak hedeflere ulaşmaktır. Hedeflere ulaşmak için amaca hizmet eden ve hedefe ulaşmayı kolaylaştıran uygulamalar düzenlenmelidir. Derste ulaşılacak kazanımlar doğrultusunda öğrenme-öğretme sürecinin yapılandırılmasına hedefe görelik denir. Bu yüzden hedefe uygun düzenlemeler yapmak için öğretmenler öncelikle hedefin hangi alanda olduğunu (bilişsel, duyuşsal, devinişsel) belirlemeli sonrasında ise hedefin hangi düzeyde olduğunu saptamalı ve buna uygun yöntem/teknikler seçmelidir. UNUTMA 3. Yaşama Yakınlık (Hayatilik) Yaşama yakınlık ilkesi, okulda verilen eğitimin gerçek hayatla ilişkilendirilmesi veya gerçek yaşamda işlevsel olması, işe yaraması anlamına gelmektedir. Bireye ihtiyaç duyduğu gerekli bilgilerin öğretilmesi hayatilik ilkesi ile ilgilidir. Denge hareketleri yapar kazanımı devinişsel alanda bir kazanımdır. Dolayısıyla daha çok bilişsel alanda etkili olan anlatım yöntemi ve hem bilişsel hem de duyuşsal alanda etkili olan tartışma yöntemi bu kazanım için uygun değildir. Öğretmen bu kazanım için devinişsel alanda etkili olan gösterip-yaptırma yöntemini seçmelidir. Toplama ve çıkarma işlemini öğrenen çocuklara performans görevi olarak ebeveynleri ile birlikte gittikleri bir markette alışverişi yapma, alınanları hesaplama, ödeme yapma ve para üstü alıp-verme ödevinin verilmesi okulda öğrenilenlerin gerçek yaşamla ilişkilendirilmesine yönelik uygulamalardır. Görüldüğü gibi hedefe görelik sorularında dikkat edilmesi gereken hedefle, öğretim süreci arasındaki uyumluluk düzeyidir. 2. Öğrenciye Görelik (Çocuğa uygunluk) Öğretmenlerin öğrenme-öğretme sürecini düzenlerken öğrencilerin gelişim düzeyi, hazırbulunuşluğu, ihtiyaç, ilgi, yetenek, beklenti ve bireysel farklılıklarını dikkate alması, öğrenciye görelik ilkesidir. Bu yüzden farklı eğitim düzeylerinde farklı süreçler düzenlenir. Çağdaş eğitim kuramlarına ve programlarına göre öğrenci öğrenme-öğretme sürecinin merkezinde yer almalı, öğretmen öğrencilere rehberlik etmelidir. Okul öncesi eğitim çocukları işlem öncesi dönemde oldukları için programda dört işlem becerisi ile çözülebilen problemlere yer verilmemesi öğrenciye görelik ilkesi ile ilgilidir ya da okul öncesi dönemde anlatım yöntemi kullanmak yerine oyuna dayalı etkinliklerle sürecin işlenmesi öğrenci görelik ilkesinin gereğidir. Çünkü bu dönemdeki çocuklar dinleyerek öğrenmek yerine yaparakyaşayarak öğrenme eğilimindedir. UNUTMA 4. Somuttan Soyuta Somuttan soyuta ilkesi, bilgilerin öncelikle çok sayıda (özellikle de dokunma duyusu) duyu organını harekete geçirecek şekilde somut, sonrasında soyut olarak öğretilmesidir. Piaget in zihinsel gelişim dönemleri dikkate alındığında işlem öncesi dönem (okul öncesi) ve somut işlemler dönemi (ilkokul) öğrencileri için soyut kavramlar çok anlamlı değildir. Yine Edgar Dale nin yaşantı konisi dikkate alındığında çok sayıda duyu organına hitap eden somut öğrenmeler daha kalıcıdır. Dale ye göre öğrenme somuttan soyuta ve basitten karmaşığa doğru düzenlenmelidir. Öğrenme-öğretme sürecini somutlaştırmak için gerçek nesneler, numuneler, modeller, maketler, eşyalar ve nesneler kullanılabilir.

25 Önce biz sorduk kpss Soruda 64 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

26 Komisyon KPSS ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 21. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

27 SUNU Değerli Öğretmen Adayları, Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Ölçme ve Değerlendirme kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar, Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler, Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları, Test ve Madde İstatistikleri bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda; özet, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

28 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ...4 EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...5 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR?...5 ÖLÇME...6 Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar...6 Ölçme İşlemi Ögeleri...6 Değişken...7 Özelliklerine Göre Değişkenler...7 Yapılarına Göre Değişkenler...7 Araştırmaya Konu Oluşlarına Göre Değişkenler...8 Ölçme Kuralı...9 Birim...9 Doğal Birim...10 Yapma / Standart birim...10 Tanımlanmış/Türetilmiş Birim...10 Birimin Taşıması Gereken Nitelikler Ölçme Türleri Doğrudan Ölçme Dolaylı Ölçme...12 Türetilmiş Ölçme...12 Ölçmede Ölçek...14 Sınıflama Ölçeği...14 Sıralama Ölçeği...15 Eşit Aralıklı Ölçekler...16 Eşit Oranlı Ölçek...18 DEĞERLENDİRME...19 Değerlendirme Türleri...20 Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri...20 Mutlak Değerlendirme...20 Bağıl Değerlendirme...21 Amacına Göre Değerlendirme Türleri...23 Tanıma Yerleştirme (Diagnastik) Değerlendirme Biçimlendirme Yetiştirme Değerlendirmesi (İzleme, Formative Değerlendirme)...23 Düzey Belirleme Değerlendirmesi (Değer Biçme Sonuç ya da Summative Değerlendirme)...24 BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE ÖLÇME...27 Bilimsel Araştırmalarda Evren ve Örneklem...28 Evren...28 Örneklem...28 Korelasyon...29 Korelasyon Grafikleri...29 ÖZET...31 ÇÖZÜMLÜ TEST...33 ÇÖZÜMLER...35 CEVAPLI TEST...36 ÇIKMIŞ SORULAR...40 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler ÖLÇME ARAÇLARINDA BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER...52 GEÇERLİK...52 GEÇERLİK TÜRLERİ...53 Kapsam Geçerliği...53 Kapsam Geçerliğini Belirleme Yolları...54 Görünüş Geçerliği...56 Ölçüt Geçerlikleri...57 Yordama Geçerliği...57 Uygunluk Geçerliği (Mevcut durum, eş zaman, zamandaş geçerlik)...59 Yapı Geçerliği...59 Sonuçsal Geçerlik...61 Geçerliği Etkileyen Faktörler...61

29 vi GÜVENİRLİK...63 Ölçmede Hata ve Güvenirlik...64 Ölçmede Hata Kaynakları...65 Hata Türleri...66 Güvenirlik Belirleme Yolları...68 Test - Tekrar Test Yöntemi (Kararlılık Katsayısı)...68 Eş Değer Formlar Yöntemi (Paralel Testler Yöntemi - Eş Değerlik Katsayısı ya da Tutarlılık Katsayısı)...70 Eş Değer Yarılama (Testin iki yarıya bölünmesi) (İç Tutarlılık Katsayısı) Yöntemi...71 İç Tutarlılık Katsayıları Yoluyla Güvenirliğin Belirlenmesi...71 Standart Hata...73 GÜVENİRLİĞİ ARTTIRMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER...75 GEÇERLİK VE GÜVENİLİRLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ...77 KULLANIŞLILIK...79 ÖZET...80 ÇÖZÜMLÜ TEST...82 ÇÖZÜMLER...85 CEVAPLI TEST...87 ÇIKMIŞ SORULAR...90 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları TESTLERİN SINIFLANMASI...98 Ölçtükleri Özelliklere Göre Testlerin Sınıflanması...98 Tipik Davranış Testleri...98 Maksimum Performans Testleri... Cevaplama Tepkisine Göre Testler Ayrılan Zamana Göre Testler Hız Testleri Güç Testleri Puanlama Biçimine Göre Testler Testi Alan Birey Sayısına Göre Testler Test Planı KLASİK ÖLÇME ARAÇLARI Yazılı Yoklama Yazılı Yoklamalarda Geçerlik ve Güvenirlik Yazılı Yoklamalarda Puanlama Kısa Cevaplı Testler Kısa Cevaplı Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik Eşleştirmeli Testler Doğru - Yanlış Testleri Çoktan Seçmeli Testler Çoktan Seçmeli Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik Çoktan Seçmeli Testlerin Puanlanması Sözlü Sınavlar Sözlü Sınavlarda Geçerlik, Güvenirlik ve Kullanışlılık TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞI Kavram Haritaları Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) Kelime İlişkilendirme Tablosu (KİT) Yapılandırılmış Grid Performans Değerlendirme Performans Ödevleri Proje Ödevleri Ürün Seçki Dosyası (Portfolyo) Portfolyo Türleri Portfolyoların Sınırlılıklarını Ortadan Kaldırmak İçin Yapılması Gerekenler...138

30 vii TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞINDA PERFORMANSI PUANLAMA ARAÇLARI Kontrol Listesi Dereceli Puanlama Ölçeği (Rubric) Gözlem Formları Anekdot Kayıtları Görüşmeler (Mülakatlar) ÖĞRENCİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİNE KATILIMINI SAĞLAMA ARAÇLARI Öz Değerlendirme Formları Akran Değerlendirme Formu Grup Değerlendirme Formu ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Test ve Madde İstatistikleri STANDART PUANLAR (Z VE T PUANI) Z Puanı T Puanı MADDE İSTATİSTİKLERİ...1 Basit Yöntemle Madde Analizi Madde Güçlük İndeksi Madde Ayırt Edicilik İndeksi Korelasyon Yöntemi ile Madde Ayırt Ediciliğinin Hesaplanması Diğer Madde İstatistikleri Madde Varyansı ve Madde Standart Sapması Madde Güvenirlik Katsayısı Meraklısına ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ TEST VE MADDE İSTATİSTİKLERİ MERKEZÎ YIĞILMA - TOPLANMA - MERKEZÎ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ KAYNAKÇA Aritmetik Ortalama Medyan Mod (Tepe Değer) MERKEZÎ YAYILIM (DEĞİŞİM, FARKLILAŞMA, DAĞILIM) ÖLÇÜLERİ Ranj Çeyrek Sapma Standart Sapma Varyans (Değişkenlik) Bağıl Değişkenlik Katsayısı Çarpıklık Katsayısı Normal ya da Simetrik Dağılım Sağa Çarpık Pozitif Kayışlı Dağılım Sola Çarpık Negatif Kayışlı Dağılımlar...189

31 1 PEGEM AKADEMİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri ¾ Ölçme ve Değerlendirmenin Eğitim Sistemindeki Yeri ve Önemi ¾ Eğitim Programı ve Ölçme ve Değerlendirme ¾ Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmeden Hangi Amaçlar İçin Yararlanılabilir? Ölçme Değerlendirme Ölçemediğinizi değerlendiremez, ölçüp değerlendiremediğinizi geliştiremezsiniz.

32 KAVRAM HARİTASI Ölçme ve Değerlendirme Eğitim sistemine Eğitim programına Dönüttür. Ögesidir. Eğitim programı sınama durumları Öğrenciye Ölçüm Ölçüt Doğrudan Öğretmene Değerlendirme işleminden önce yapılır. Ölçme işleminden önce yapılır. Ögeleridir. Karar Dolaylı Türetilmiş Türleri Gözlemdir. Ölçme Değerlendirme Türleri Tanıma yerleştirme İşlem olarak Ölçüm Sonucudur. Ölçme kuralı bulunur. İşlemlerinde kullanılır. Ölçmeye konu olan özelliklerdir. Değişken Ölçütüne göre Amacına göre Biçimlendirme yetiştirme Aralıkları eşit Test yönergelerinde Ölçme aracı Bağıl Gruplanır. Mutlak Düzey belirleme Genel Kullanışlı Olmalıdır. Birim En küçük parçasıdır. Yapısındadır. Ölçek Özelliklerine göre Aldığı değere göre Araştırmaya konu oluşlarına Üç türlüdür. Nicel Nitel Süreksiz Sürekli Bağımlı Bağımsız Doğal Yapma Türetilmiş Dört türlüdür. Sınıflama Sıralama Eşit aralıklı Eşit oranlı

33 1. BÖLÜM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR Bölüm Öncesi Bu bölüm ölçme ve değerlendirme iki ana kavramının anlaşılmasına dönük olan temel kavramlardan oluşmaktadır. Bu bölümde öncelikle ölçme, ölçmenin ögeleri ve türleri üzerinde durulacaktır. Ölçme işlemi tanımlandıktan sonra ölçülen özellik (değişken), ölçek, ölçme aracı, birim, ölçek kavramları incelenecektir. Daha sonra değerlendirme, değerlendirmenin ögeleri ve değerlendirmenin türleri ele alınacaktır. Değerlendirme ögeleri ölçüm, ölçüt, karar ögeleri üzerinde durulduktan sonra, ölçütüne göre mutlak ve bağıl değerlendirme, amacına göre tanıma yerleştirme, biçimlendirme, yetiştirme ve düzey belirleme değerlendirme yaklaşımları incelenecektir. Bu bölümde ayrıca bilimsel araştırma yöntemleri ve korelasyon konusu da ele alınacaktır. Bu bölümün anlaşılması, diğer bölümlerin anlaşılmasına temel oluşturacaktır. Bu bölümden her yıl ortalama 4 soru gelmektedir. YAŞAMDAN Hayatta bütün kararlarımız (değerlendirmelerimiz) ölçme sonuçlarına dayanır. Verilecek kararların doğruluğu, ölçme işleminin doğruluğu ve ölçütlerin uygunluğu ile doğru orantılıdır. Ne güzel kadın dediğimizde ya da manken gibi dediğimizde önce bir gözlem yani ölçme, sonra bir karar verip değerlendirme yapmış oluruz. Vereceğimiz kararlarla; İş bulur, çalışır ya da işi bırakırız Evlenir, çocuk sahibi olur ya da boşanırız Normal ölçütlerin dışında kalanlara âşık olur, onu kendi ölçütlerimize uygun hâle getirmeye çalışırız Ev, araba vb. alır, satar, şehir değiştiririz Peki, bütün kararlarımız doğru mudur? Bazen yanlış ölçeriz Bazen doğru ölçer, yanlış ölçüt kullanırız Sonuçta kararlarımız bunlardan etkilenir. Bazen ölçme de doğrudur, ölçütler de uygundur Ama zaman yanlıştır. Sonuçta verdiğimiz her karar bir değerlendirmedir. Her değerlendirme de ölçme işlemine dayalıdır. Hayatın kendisi de bir sınav bir değerlendirme değil midir? Mutlak ölçütlere dayalı Bir o kadar da bağıl değil midir hayat, herkesin kendi Güzel ini aradığı Hayat bir ölçmedir. Ben O nu yazdıkça anladım Sonuç olarak diyorum ki: Doğru ölçümler, uygun ölçütlerle verdiğiniz kararlara bağlı olarak Hayat ınız Güzel olsun... Kaynak: Erkuş, 2006:4 ten esinlenerek oluşturulmuştur.

34 4 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ Eğitim belli uzak, genel ve özel amaçlara ulaşmak üzere oluşmuş bir sistemdir. Eğitim sistemi girdiler, işlemler, çıktılar ve dönüt ögelerinden oluşmaktadır. Eğitim sisteminin belli noktalarında dönütleri olan ve başka sistemlerle de ilişkileri olan açık bir sistemdir. GİRDİLER İŞLEMLER ÇIKTILAR Öğrenci özellikleri Öğretmen nitelikleri Öğretim programı Eğitim amaçları Bilgi ve kültürel birikim Eğitim felsefesi Öğrenme-öğretme uygulama, iş ve işlemleri Öğrenme - öğretme yaşantıları Öğretim etkinlik, yöntem ve teknikleri Bilişsel, duyuşsal davranış değişiklikleri Öğrenme ürünleri İstenilen davranış değişiklikleri ile donanmış bireyler Ulaşılan yeterlikler DÖNÜT Ölçme ve Değerlendirme Ölçme ve değerlendirme; Girdilerin niteliklerinin belirlenmesi, Sistemin işlemler öğesi kapsamındakilerin (yöntem, etkinlik, vb.) etkili olup olmadığı ve eksikliklerinin belirlenmesi Hedeflere ve belirlenen yeterliklere ulaşma düzeyinin belirlenmesi yolu ile eğitim sistemine dönüt sağlamaktadır. Ölçme ve değerlendirmeden dönüt alan unsurlar ve aldıkları dönütün niteliği aşağıdaki gibi tablolaştırılabilir: ÖĞRENCİYE Hazır oluş ve ön öğrenme düzeyi, İlgi ve yetenekleri, Öğrenme eksiklikleri, Güçlü ve zayıf yönleri, Hedef ve yeterliklere ulaşma düzeyi hakkında dönüt sağlar. ÖĞRETMENE Öğrencilerin gelişimi ve nitelikleri, Öğrencilerini tanıma, gelişimlerini izleme ve öğrenme düzeylerini belirleme, Kendi mesleki yeterlikleri, Öğretimi planlama, uygulama ve değerlendirme konusundaki yeterlikleri hakkında dönüt sağlar. ÖĞRETİM YÖNTEM-TEKNİK, ARAÇ GEREÇ VE ORTAMINA Etkili öğrenme sağlayıp sağlamadığı, Aksayan, eksik kalan yönleri olup olmadığı, Biçimlendirilmesi ve değiştirilmesi gereken yönlerinin olup olmadığı yönünde dönüt sağlar. ÖĞRETİM PROGRAMINA 9 9 İstenilen öğrenmeleri saptamadaki araçsal ve yapısal değeri hakkında dönüt sağlar.

35 5 EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ölçme ve değerlendirme (sınama durumları) eğitim programları ögelerinden biridir. Ne kadar öğrettik? sorusu temelinde desenlenir. Ölçme ve değerlendirmenin hangi ölçme araçları ile nasıl yapılacağı programların sınama durumları ögesinde uygulayıcılara açıklanır. Hedefler / Kazanımlar DEĞERLENDİRME Eğitim Programı Ögeleri İçerik Eğitim Durumları ÖLÇME Sınama Durumları Klasik Ölçme Araçları Tamamlayıcı Ölçme Anlayışı Ölçme Araçları Uzun Cevaplı ve Kısa Cevaplı Testler Performans Ödevleri Çoktan Seçmeli, Doğru Yanlış, Eşleştirme Tipi Testler Sözlü sınavlar Proje Ödevleri Öğrenci Ürün Dosyaları (Portfolyo) Rubric, Gözlem Formları, Akran Değerlendirme Formları, Grup Değerlendirme Formları vs. EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR? Eğitim gereksinimlerinin saptanması, Belli bir dersle ilgili davranışları kazanabilmeleri için gerekli olan davranışlara önceden sahip olup olmadıklarının belirlenmesi, Öğretme - öğrenme sürecinde oluşan eksikliklerin belirlenmesi, sürecin biçimlendirilmesi ve iyileştirilmesi, Öğrencilerin kazanımlara ulaşma düzeylerinin belirlenmesi, Öğretim programlarının değerlendirilmesi, Rehberlik ve yönlendirme amacıyla (ilgi ve yeteneklerin değerlendirilmesi) yararlanılabilir. Sözün Özü Ölçme değerlendirmeden; Tanıma, Seçme, Yöneltme, Yerleştirme, İzleme, Düzey belirleme, Dönüt alma, Program değerlendirme, İhtiyaç saptama, Rehberlik ve yönlendirme amacıyla yararlanılmaktadır.

36 6 ÖLÇME Ölçme, en geniş anlamı ile belli bir nesnenin ya da nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının gözlenerek sonuçlarının sayılarla ya da başka sembollerle gösterilmesidir. ÖRNEK Ölçmenin ögeleri aşağıdaki tablodaki gibi örneklenebilir: Ölçme tanımı aşağıdaki gibi şemalaştırılabilir: Ölçmeye konu olan özellikler (Değişken) Gözlem Gözlem sonucu ortaya çıkan sayı ya da sembol (Ölçüm) Ölçülen Özellik (Değişken) Ölçme Kuralı Akademik Başarı (Matematik dersi için) Testte 25 soru vardır. Her soru 4 puandır. Ölçme İşlemi Ölçme Aracı Çoktan Seçmeli Matematik Testi Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar Birim 4 puan Ölçme işlemine en az bir özellik konu edilir. Ölçmeye konu edilen bu özelliklere değişken denir. Ölçme işlemi bir gözlemdir. Ölçme işleminin sonucunda gözlenilenlerin sayı ve sembolle ifade edilmesi gerekir. Sayı ve sembolle ifade edilen bu sonuca ölçüm denir. Ölçme Ne kadar? sorusuna yanıt aramaktadır. Ölçme İşlemi Ögeleri Ölçüm Ölçülen Özdelik (Değişken) Gözlemi Yapan Ölçüm Ölçme işlemine örnekler Matematik öğretmeni Ali 80 aldı. 80 puan Deniz, bu dönem 8 gün devamsızlık yaptı. Çağdaş, Türkçe dersinde 4 kez söz aldı. Kaan ın yazdığı kompozisyonda 6 yerde yazım yanlışı var. Ölçen Ölçme Kuralı Matematik testinde en yüksek puanı Zeynep aldı. Kız öğrencilerin en uzunu Merve dir. Feyza nın göz rengi kahverengidir. Birim Ölçme Aracı Sözün Özü Fark kavramı ölçme için temeldir. Çünkü ölçme farktan doğmuştur. Ölçmenin yapılış gerekçesini aynı varlıkların farklı derecelerde özelliklere sahip olmasıyla açıklayabiliriz. Ölçme işlemi bu farklılıkları; miktara dönüştürme, puanlama, sayma, sıralama, niteleme, adlandırma, gruplama şeklinde yapabilir. Soruda Görelim: Aşağıdakilerden hangisi ölçmenin ögelerinden biri değildir? A) Ölçülecek nitelik B) Birim C) Ölçme aracı D) Ölçüt E) Ölçen kişi ya da makine Çözüm: Ölçme ögeleri arasında ölçüt, yorum ve karar bulunmaz. Bunlar değerlendirme ile ilgili kavramlardır. Cevap D

37 Önce biz sorduk kpss Soruda 64 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

38 Komisyon KPSS GELİŞİM PSİKOLOJİSİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 21. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

39 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Gelişim Psikolojisi kapsamındaki yaklaşık 10 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Gelişim Psikolojisi, Biyolojik Gelişim, Bilişsel Gelişim, Ahlak Gelişimi, Kişilik Gelişimi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda; özet, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

40 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Gelişim Psikolojisi GELİŞİM PSİKOLOJİSİ... 4 TEMEL KAVRAMLAR... 6 Büyüme... 6 Olgunlaşma... 6 Deneyim (Yaşantı)... 6 Öğrenme... 6 Hazırbulunuşluk... 7 Kritik Dönem... 7 Bireysel Farklılık... 9 EN TEMEL KAVRAMLAR... 9 Yaş... 9 Dönem... 9 Evre Bölük GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Kalıtım Genotip Fenotip Mutasyon Çevre Tarihsel Zaman İkiz Araştırmaları GELİŞİMİN İLKELERİ ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Biyolojik Gelişim BİYOLOJİK GELİŞİM DOĞUM ÖNCESİ BEBEKLİK DÖNEMİ 0-2 YAŞ I. ÇOCUKLUK (2-6) II. ÇOCUKLUK (6-12) ERGENLİK (9,12-18) GENÇ YETİŞKİNLİK (18-30) YETİŞKİNLİK (30-60) YAŞLILIK (65-ÜSTÜ) Gelişim Görevleri Biyolojik Gelişim Dönemleri ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Bilişsel Gelişim BİLİŞSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Biliş Zekâ Yetenek PIAGET DE BİLİŞSEL GELİŞİM Temel Kavramlar BİLİŞSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Olgunlaşma Deneyim (fiziksel deneyim) Sosyal (Kültürel) Aktarım Dengeleme EVRELER Duyu-Devinim Evresi (0-2 Yaş) İşlem Öncesi Evre (2-7 Yaş) Odaklanma Tersine Çevrilemezlik Görünüm Özelden Özele Akıl Yürütme Yanlış Bağdaştırma (Senkretik Düşünme) İsimlendirmede Gerçeklik Animizm Yapaycılık (Artifikalizm) Benmerkezcilik Monolog Tek Yönlü Düşünme (Sıralama / Sınıflandırma) Geçişlilik SOMUT İŞLEMLER EVRESİ (7-11 YAŞ)... 97

41 vi Odaktan Uzaklaşma Tersine Çevirebilirlik Çıkarsanmış Gerçeklik Mekanik Düşünme/Mantıklı Düşünme... Tümevarımsal Düşünme... Perspektif Alma... Kollektif Oyun... Çoklu Sınıflama Dönüşümsel Düşünme SOYUT İŞLEMLER EVRESİ - ÖNERMELİ İŞLEMLER (11-18 YAŞ) Soyutlama ERGEN BENMERKEZCİLİĞİ VYGOTSKY: KÜLTÜREL YAKLAŞIM DİL GELİŞİMİ DİLİN NASIL ÖĞRENİLDİĞİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLER Davranışçılık Sosyal Öğrenme Chomsky ve Psikolinguistik Kuram CHOMSKY NİN DİL GELİŞİMİ TABLOSUNA EKLEDİKLERİ ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Ahlâk Gelişimi AHLAK GELİŞİMİ BİREYİN AHLAKI NASIL EDİNDİĞİNİ AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR Davranışçılık Sosyal Öğrenme Psikanaliz Piaget Piaget ye Göre Ahlaki Gelişim Dönemleri..147 Kohlberg in Ahlak Gelişimi Gelenek Öncesi Düzey Geleneksel Düzey Gelenek Ötesi Düzey ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Kişilik Gelişimi KİŞİLİK GELİŞİMİ Kişiliğin Boyutları FREUD UN KİŞİLİK KURAMI Yapısal Kuram Kişilik Mekanizmalarına Göre Kişilik Tipleri Topografik Kuram Psikodinamik Kuram Psikoseksüel Kuram ERİKSON PSİKOSOSYAL KİŞİLİK KURAMI Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0-2) Özerkliğe Karşı Utanç ve Kuşku (2-4) Girişimciliğe Karşı Suçluluk (4-7) Başarıya Karşı Aşağılık (7-12) Kimliğe Karşı Rol Karmaşası (12-18) Yakınlığa Karşı Uzaklık (18-30) Üretkenliğe Karşı Durgunluk (30-60) Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (60+) MARCIA NIN KİMLİK STATÜLERİ...1 BAĞLANMA KURAMLARI Çocuk Bağlanması Yetişkin Bağlanması DENETİM ODAĞI ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ MERAKLISINA GELİŞİM GİRİŞ MERAKLISINA BİYOLOJİK GELİŞİM İLE İLGİLİ EKSTRA KAVRAM VE KONULAR BİLİŞSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ EKSTRA KAVRAM VE KONULAR AHLAK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ EKSTRA KAVRAM VE KONULAR KİŞİLİK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ EKSTRA KAVRAM VE KONULAR KİŞİLİK GELİŞİMİ EKSTRA KAVRAMLARLA İLGİLİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER EKSTRA KAVRAMLARLA İLGİLİ CEVAPLI TEST KAYNAKÇA...297

42 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ PSİKOLOJİ NEDİR? GELİŞİM PSİKOLOJİSİ NEDİR? GELİŞİM PSİKOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER GELİŞİM İLKELERİ İyi bir kuram kadar kullanışlı bir şey yoktur. KURT LEWİN

43 KAVRAM HARİTASI Psikoloji Nedir? Gelişim Psikolojisi Temel Kavramlar Olgunlaşma Büyüme Öğrenme Yaşantı Hazır bulunuşluk Kritik dönem Bireysel farklılıklar En Temel Kavramlar Yaş Dönem Evre Bölük Araştırma Yöntemleri Deneysel Bağımlı değişken Bağımsız değişken İstatiksel Deney ve test dışı yöntem Nitel araştırma Vaka analizi Desenler Boylamsal Kesitsel Sırasal Gelişimi Etkileyen Faktörler Kalıtım Genotip Fenotip Çevre Gelişim İlkeleri

44 1. BÖLÜM GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Bölüm Öncesi Bu bölümde gelişim psikolojisinin tanımı, gelişim psikolojisinin alan özellikleri, gelişim psikolojisinin gelişim alanları, gelişim ilkeleri temel kavramları tanıtılacaktır. Gelişim psikolojisinin diğer psikolojinin alt alanlarından farklı olan özellikleri ve etkiyen faktörlerin üzerinde ayrıntılı olarak durulacaktır. Gelişim psikolojisindeki araştırma yöntemleri ve bunların özellikleri ayrıntılı olarak tanıtılacaktır. Ekstra kavram ve konular bölümünde psikolojinin alanları ve sınavda sorular gelmeye başladığı için psikolojide yaklaşımlar üzerinde durulacaktır. YAŞAMDAN Diana ve Roger: Diana 34, Roger 38 yaşında iken evlendiler. İkisi de tam gün çalışmaktaydı. Evli çift Diana nın hamile kalmasını heyecanla karşıladı. İki ay sonra Diana da kanamalar başladı. Gebeliğinin tam ikinci ayında Diana bebeğini kaybetti. Diana bebeğini gebelik süresince neden taşıyamadığını derinlemesine düşünmeye başladı. Federal hükûmet, gebeliğin gerçekleştiği sırada yüksek cıva içeren bir balık türünün düzenli tüketilmesinin düşüklere neden olduğu konusunda uyarılara başlamıştı. Diana, diyetinden bu balığı çıkardıktan altı ay sonra tekrar hamile kaldı. Bu sefer gebeliğinde herhangi bir sorun yaşamadı. Yaşam Boyu Gelişim kitabı Santrock tan alınmıştır.

45 4 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Psikoloji: Bireyin davranışlarının nedenlerini ve nasıl oluştuğunu araştıran bilimdir. Örneğin, bir birey neden yalan söyleme davranışı sergilerken diğeri sergilemiyor? Bazı bireyler trafik kurallarına uyarken bazıları neden uymuyorlar? Bir birey neden hayal kuruyor ya da neden ve nasıl halüsinasyon görüyor? Gelişim psikolojisi: Gelişim psikolojisi, döllenmeden başlayıp ölüme kadar bireyde meydana gelen her türlü değişimi inceleyen psikolojinin alt dallarından biridir. Gelişim psikolojisi, sözü edilen bu değişimleri yaşa bağlı olarak inceler. 5 yaşındaki çocukta ne tür, 10 yaşındaki çocukta ne tür değişim var, 60 yaşında neler değişiyor, neler aynı kalıyor? gibi sorulara cevap verir. Gelişim psikolojisinin en önemli özelliği yaşa bağlı incelemedir. Değişim: Bir durumdan daha farklı duruma geçmektir. Değişim ileriye doğru da geriye doğru da olabilir; bir alanda da birden fazla alanda da, olumlu da olumsuz da olabilir. Bir şehirde bina yapılması, bir yolun eskimesi, ekonominin iyiye ya da kötüye gitmesi bir değişimdir. Bir insanın yaşlanınca boyunun kısalması, saçlarının dökülmesi bir değişimdir. Gelişim: Gelişim ileriye doğru birbiri ile ilişkili olan birden çok alandaki değişimdir. Bu resimde göze çarpan ilk önemli nokta, gelişimin belli bir yönü olduğudur. Herkes yaşlılığa ve ölüme doğru gitmektedir. Bu yön tamamen sabittir. Bu gidişi durdurmak ya da geri almak mümkün değildir. Hiç kimse genç yetişkinlikten daha ileri gitmeyeceğini ya da yetişkinlikten ergenliğe geri döneceğini düşünerek süreci geri alamaz. Bu resimde göze çarpan ikinci önemli özellik, her bir değişimin birbiri ile ilişkili olması ya da birbirine dayalı olmasıdır. I. çocukluk döneminden önce bebeklik dönemi, ergenlik döneminden önce ise II. çocukluk dönemi yaşanmalıdır. Gencin yetişkin olması için öncelikle ergenlik sürecini atlatması gerekir. Yani her bir değişim, birbiri ile ilişkilidir; hiçbiri bir diğerinden kopuk değildir. Resimde göze çarpan üçüncü nokta, bir dönemden diğerine geçince birden çok alanda değişim olmasıdır. Birey, bebeklikten I. çocukluğa geçince yalnız biyolojik olarak değil, hem sosyal, hem duygusal hem Değişim de zihinsel olarak değişmektedir. Gelişim Sonuç olarak gelişim bir süreç, gelişme ise bir sonuçtur (üründür). Gelişim ve değişimin farklarına baktığımızda şunları görürüz: 1. Birden fazla alanda olmalıdır. 2. Her bir değişim birbirine dayalı olmalıdır. 3. Belli bir yönde ve her zaman ileri doğru olmalıdır. Bu üç özellik gelişimi değişimden ayırır. İnsan gelişimine baktığımızda bu üç özelliği de oldukça net olarak görürüz: Değişim gelişimi de kapsar. Gelişim Alanları: Gelişim psikolojisinde biyolojik, bilişsel ve psikososyal olmak üzere üç büyük alanda değişim gerçekleşmektedir. ü Biyolojik gelişim alanı, en temelde yer alan gelişim alanıdır. Bu alan, diğer tüm alanları etkilediği için temel ya da zeminde yer alan gelişim alanı olarak geçer. Biyolojik gelişim sürecinde her dönem içerisinde nelerin gerçekleştiği biyolojik gelişimin temel konularından biridir. Örneğin yaşlılık döneminde neler olduğu, ergenlik ya da bebeklik dönemindeki değişimler, biyolojik gelişimin konusudur.

46 5 ü ü ü Bu alanın ikinci önemli konusu hareket sisteminde meydana gelen değişimlerdir. Örneğin çocuğun emeklemeye, ince motor kaslarını kullanmaya başlaması hareket sisteminde meydana gelen değişimdir, buna devinimsel motor gelişim de denir. Gelişim psikolojisinin temel kavramları ve ilkeleri de birkaç tanesi hariç büyük ölçüde biyolojik gelişim kapsamında ele alınır. İkinci büyük gelişim alanı düşünce sistemindeki değişimleri içeren bilişsel gelişim alanıdır. Bu alanda yaşla beraber biliş ve zekânın nasıl değiştiği incelenir. Biliş, düşünme ile ilgili her şeyi kapsar: Bilginin duyu organları ile alınması, zihinde işlemlerden geçirilmesi, analizi, sentezi, belleğe alınması; daha sonra çıktı olarak üretilmesi, problem çözme ya da yaratıcılık vb. hepsi biliştir. Biliş kısaca düşünme süreci dir. Bu konudaki en kapsamlı araştırmayı Piaget yapmıştır. Piaget nin kuramı ikiye ayrılır, temel kavramlar ve evreler. Bu alanda Piaget kadar önemli ikinci isim Vygotsky dir. Dil gelişimi bu alanın bir diğer konusudur. Ahlak, Piaget ve Kohlberg için düşünme ile ilişkili olduğu için tamamen bilişin bir parçasıdır. Üçüncü büyük gelişim alanı, duygular ve çevre ile kurduğumuz ilişkinin yaşa bağlı olarak nasıl değiştiğinin incelenmesidir. Bu psikososyal gelişim alanıdır. Psikososyal gelişim alanının en önemli konusu kişiliktir. Örneğin Duygular ve çevre ile kurulan ilişki nasıl değişiyor? demek, kişilik demektir. Kişilik üzerine en kapsamlı ilk inceleme Freud a aittir. Freud un kişilik üzerine tam 5 ayrı kuramı vardır: Kişiliğin ögelerini incelediği yapısal kuram, duygu düşünce ve anıların kişiliği nasıl etkilediğini incelediği topografik kuram, kişiliği hareket ettiren güçleri incelediği psikodinamik kuram, zamanla kişiliğin nasıl geliştiğini incelediği psikoseksüel kuram ve hasta kişilerin tanısı ve tedavisine yönelik geliştirdiği psikanaliz kuramı. Bu kuramların hepsi, psikanaliz olarak da adlandırılır. Kişilik üzerine en kapsamlı inceleme Freud a ait olduğu için kişilik üzerine söz söylenecekse ya Freud un yanında ya da karşısında olmak gerekmektedir. Üçüncü bir alternatif yoktur. Freud u takip eden bir diğer bilim adamı Erikson dur. Erikson kişilik gelişimini sekiz evrede inceler. Erikson un kuramından hareketle de Marcia nın Kimlik Statüleri Kuramı ve Bağlanma Kuramları (çocuk bağlanması-yetişkin bağlanması) ortaya çıkmıştır. Bay Kurgu Skinner yeni aletler yapmaktan hoşlanan bir mucitti. İki kızından küçüğü olan Deborah, babasının bebeğin çevresini tümüyle kontrol etmek amacıyla icat ettiği kapalı bir karyolada büyüdü. Karyola sesten yalıtılmıştı ve ısısı kontrol edilmekteydi. Kendisi şimdi Londra da yaşayan evli ve başarılı bir sanatçıdır. Skinner in karyolası hakkında ne düşünüyorsunuz? BİYOLOJİK (Fiziksel) GELİŞİM Biyolojik yapıdaki değişimler birinci gelişim alanıdır. En temel değişim alanı ya da zemindeki alan olarak geçer. BİYOLOJİK GELİŞİM ALANININ KONULARI Dönemlerde meydana gelen biyolojik değişimler GELİŞİM PSİKOLOJİSİ BİLİŞSEL GELİŞİM Düşüncede meydana gelen değişimlerdir. BİLİŞSEL GELİŞİM ALANININ KONULARI PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİMİ a) Temel kavramlar b) Evreler PSİKOSOSYAL DEĞİŞİM Bireyin duyguları ve çevre ile kurduğu ilişkide yaşa bağlı olarak meydana gelen değişimlerdir. PSİKOSOSYAL GELİŞİM ALANININ KONULARI FREUD UN KURAMI a) Yapısal Kuram: İd, Ego, Süperego b) Topografik Kuram: Bilinç, Bilinç öncesi, Bilinç dışı c) Gelişim Kuramı: Oral, Anal, Fallik, Latent, Genital evreler d) Psikodinamik (Dürtü) Kuram: Libido, Thanatos, Yaşam içgüdüleri e) Psikanaliz Kuramı: Hasta kişilerin tedavisi için hastayı tanımak amacıyla geliştirilen kuramdır. Psikomotor Gelişimi: Hareket sisteminde meydana gelen değişimler Temel kavramlar Gelişim ilkeleri VYGOTSKY NİN SOSYO- KÜLTÜREL YAKLAŞIMI DİL GELİŞİMİ (Chomsky, Piaget) AHLAK GELİŞİMİ Piaget - Kohlberg Erikson un Psikososyal Kuramı: Marcia nın Kimlik Kuramı Bağlanma Kuramları: Çocuk yetişkin bağlanması İnsancıl Yaklaşım Davranışçılık

47 6 TEMEL KAVRAMLAR BÜYÜME Tamamen biyolojik bir kavramdır. Organizmanın boy, kilo, hacminde sayısal artış olmasıdır. Yani nicel bir değişimdir. Büyüme aşırı olmazsa insan hayatını aşırı etkilemez. Büyümenin insan hayatını en fazla etkilediği dönem ergenliktir. Ergenlikte büyüme çok aşırıdır ve insan yaşamını etkiler. Not Büyüme, pozitif yöndeki artışları ifade eder. - Büyümede sayısal artış yönünde bir ifade vardır. OLGUNLAŞMA Olgunlaşma büyümeden farklı olarak nicel değil nitel değişimdir, yani yeni özellik ve işlevler kazanmaktır. Olgunlaşmanın birden çok tanımı vardır: 1. Bir durumdan çok farklı bir duruma geçmektir. Örneğin bebeklikten çocukluğa ya da çocukluktan ergenliğe geçince insanın tüm hayatı değişir. 2. Organizmada var olan özelliğin ortaya çıkmasıdır. Örneğin doğacak olan canlı insansa döllenme anında konuşma ve iki ayak üzerinde durma özelliğini potansiyel olarak barındırır. 12 aylıkken konuşma, aylıkken iki ayak üzerinde durma özelliği ortaya çıkmaktadır. 3. Organların biyo-fizyolojik yeterlilik kazanması ya da organların kendinden beklenen işlevi yerine getirmesidir. Örneğin gözden beklediğimiz işlev, net görmesidir. Göz merceğini kasıp gevşeten kas olgunlaşır ve kişi net görmeye başlar. Anal kaslardan beklenen işlev tuvaleti kontrol edebilmektir. Anal kasların olgulaşmasıyla çocuk tuvaletini kontrol etmeye başlar. 4. Yapamadığını yapabilir duruma gelmedir. Örneğin kalem kullanamayan bir çocuğun yazabilir duruma gelmesi, yürüyemezken yürüyebilmesi, iğneyi iplikten geçiremezken geçirebilmesidir. Not Olgunlaşmanın gerçekleşmiş olması için öncelikle bireyin belli bir miktar büyümesi gereklidir. Olgunlaşma vücut organlarının kendilerinden beklenen görevleri yapabilecek duruma gelmesi, göreve hazır olmasıdır. Bütün bunlar üzerinde çevrenin etkisi nedir? Çevre olgunlaşmayı ya çok az hızlandırır ya da çok az yavaşlatır. Örneğin çocuğun ince motor kaslarından olan parmak kaslarının olgunlaşması 7 yaş civarıdır. Çocuk ana okuluna gönderilir, burada çocuğa sürekli hamur boyama çalışmaları yaptırılırsa parmaklarının olgunlaşması 6,5 yaşına inebilir. Çocuğun ayağa kalkması aylıkken gerçekleşir. Çevre, bunu çok az hızlandırabiliyor, çok az yavaşlatabiliyor; o yüzden çevre etkisi ihmal edilebilir düzeydedir. Olgunlaşma, öğrenmeden bağımsız olarak gerçekleşir. Ayağa kalkma, emekleme üzerinde hiçbir öğrenme durumu yoktur. Soruda...yapamadığını yapma, yeterlilik vb. ifadeler görülürse olgunlaşmadan söz edilmektedir. Sorudaki -ebilirlik ifadesi önemlidir. DENEYİM (Yaşantı) Nesne ve durumlarla birebir ilişki kurmaktır. Örneğin çocuğun sıcak bir nesneye dokunması, kırmızıyı görmesi, tarçını, zerdaliyi tatması vb. gerekir. Deneyim, bilişsel gelişim açısından kritiktir. Zihin gelişimi bazılarına göre (örneğin Piaget) deneyime bağlıdır. Yazı yazılmalı, çiçek koklanmalıdır ki bunlar hakkında zihinde fikirler ya da düşünceler oluşabilsin. ÖĞRENME Çevre ile etkileşim sonucu bireyde meydana gelen her türlü değişim öğrenmedir. Öğrenme, gelişimde pek çok şeyi etkiler. En çok etkili olduğu gelişim alanı ise psiko-sosyal gelişimdir. Duygularımızı nasıl ifade edeceğimizi insanlar ile nasıl ilişki kuracağımızı etkileyen tek etmen öğrenmedir. Konuşacağımız dili öğreniriz. Öğrenme, biliş üzerinde de etkilidir. Ne düşüneceğimizi, kimya hakkında mı matematik hakkında mı düşüneceğimizi öğreniriz. Öğrenme, bilişin içeriğini belirler. Öğrenme, biyolojik yapıyı da değiştirir. Nasıl yaşayacağımızı öğreniriz. Örneğin spor yapmayı öğreniriz; spor yaparsak yaşamımız bundan etkilenir. Beslenme alışkanlıkları öğrenilir. Et ağırlıklı beslenme ile sebze ağırlıklı beslenmenin biyolojik olarak sonuçları birbirinden farklıdır.

48 Önce biz sorduk kpss Soruda 64 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

49 Komisyon KPSS ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 21. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

50 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Öğrenme kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Öğrenme Psikolojisine Giriş, Klasik Koşullanma, Bağlaşımcılık Kuramı, Bitişiklik Kuramı, Edimsel Koşullanma Kuramı, Gestalt Kuramı, Bilgi İşleme Kuramı, İşaret - Gestalt Kuramı ve Sosyal Öğrenme Kuramı bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, özet, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

51 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Öğrenme Psikolojisine Giriş 2. BÖLÜM Klasik (Tepkisel) Koşullanma ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ...4 Öğrenme Nedir?... 4 Öğrenmenin Özellikleri... 4 DAVRANIŞ TÜRLERİ... 6 Doğuştan Getirilen Davranışlar... 6 Geçici Davranışlar... 6 Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar... 7 ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER...11 Öğrenenle İlgili Faktörler...11 Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler ÖĞRENME KURAMLARI Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA KLASİK KOŞULLANMANIN BEŞ TEMEL ÖGESİ TEMEL KAVRAMLAR Bitişiklik Garcia Etkisi Habercilik Olumlu ve Olumsuz Habercilik Birleşik Koşullanma Üst Düzey (Dereceli) Koşullanma Duyusal Ön Koşullanma Sönme Pekiştirme Kendiliğinden Geri Gelme Genelleme Ayırt Etme Gölgeleme Engelleme KOŞULLU TEPKİLERİ ORTADAN KALDIRMA YÖNTEMLERİ Sönmesini Bekleme Karşıt Koşullama İtici Uyarıcılara Koşullama Sistematik Duyarsızlaştırma Karşı Karşıya Getirme (Maruz Bırakma-Taşırma) ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST

52 vi ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Bağlaşımcılık Kuramı (Deneme-Yanılma Yoluyla Öğrenme) BAĞLAŞIMCILIK (BAĞ KURAMI / ARAÇSAL KOŞULLANMA) Deneme Yanılma Yoluyla Öğrenme Küçük Adımlar İlkesi THORNDİKE IN ÖĞRENME İLE İLGİLİ ÜÇ TEMEL YASASI Etki Yasası Hazırbulunuşluk Yasası (Kanunu) Tekrar (Alıştırma) Yasası (Kanunu) MERAKLISINA ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ Bıktırma Yöntemi Zıt Tepki Yöntemi MERAKLISINA ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Edimsel (Operant) Koşullanma EDİMSEL KOŞULLANMA Tepkisel Davranış Edimsel Davranış Etki Yasası ve Edimsel Koşullanma EDİMSEL VE TEPKİSEL KOŞULLANMANIN KARŞILAŞTIRILMASI PEKİŞTİRME OLUMLU VE OLUMSUZ PEKİŞTİRME Olumlu Pekiştirme BÖLÜM Bitişiklik Kuramı (Uyarıcı - Tepki Bitişikliği) BİTİŞİKLİK KURAMLARI WATSON Korku Koşullanması (Küçük Albert Deneyi) En Son ve En Sık İlkesi Bulmaca Kutusu Deneyi GUTHRIE Bitişiklik İlkesi Tek Denemede Öğrenme Sonunculuk İlkesi GUTHRIE NİN ALIŞKANLIKLARI YOK ETME YÖNTEMLERİ Eşik Yöntemi Olumsuz Pekiştirme Ceza I. ve II. Tip Ceza PEKİŞTİRME VE CEZA TÜRLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Birincil ve İkincil Pekiştireçler PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ Sosyal Pekiştireçler Nesne Pekiştireçleri Etkinlik Pekiştireçleri Sembolik Pekiştireçler Sönme Kendiliğinden Geri Gelme GENELLEME (ÖĞRENMENİN GENELLENMESİ)...161

53 vii Uyarıcı Genellemesi Tepki Genellemesi Ayırt Etme Davranışta Kontrast PEKİŞTİRME TARİFELERİ Sürekli Sabit Oranlı Değişken Oranlı Sabit Aralıklı Değişken Aralıklı Diğer Pekiştirme Tarifeleri Artan Oranlı Pekiştirme Artan Aralıklı Pekiştirme Katışık Tarifeler Kademeli Yaklaşma Davranış Biçimlendirme Zincirleme Koşullu Anlaşma Premack İlkesi Simgesel Ödülle Pekiştirme Batıl Davranış KAÇMA VE KAÇINMA KOŞULLANMASI Öğrenilmiş Çaresizlik Kendini Gerçekleştiren Kehanet EĞİTİMDE CEZANIN KULLANILMASI Cezanın Olumsuz Yönleri Ceza Uygularken Dikkat Edilecek Noktalar Ara Verme Cezaya Alternatif Davranış Kontrol Teknikleri MERAKLISINA ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Gestalt Kuramı (İçgörüsel / Kavrayarak / Sezgisel Öğrenme / Kavrama / Kavrayış / Seziş Yoluyla Öğrenme) GESTALT KURAMI İçgörüsel (kavrama yoluyla) Öğrenme Deneyi GESTALT YAKLAŞIMIN TEMEL İLKELERİ ÜRETİCİ DÜŞÜNME YARATICI DÜŞÜNME ALGI YASALARI ALGISAL DEĞİŞMEZLİK BELLEK VE UNUTMA ALAN KURAMI ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Bilgi İşleme Kuramı BİLGİ İŞLEME KURAMI BİLGİ DEPOLARI Duyusal Bellek (Duyusal Kayıt) Kısa Süreli Bellek (İşleyen/Çalışan Bellek) Uzun Süreli Bellek BİLİŞSEL SÜREÇLER Bilginin Duyusal Bellekten Kısa Süreli Belleğe Aktarılması Bilginin Kısa Süreli Bellekte Saklanması Bilginin Kısa Süreli Bellekten Uzun Süreli Belleğe Aktarılması Bilginin USB den KSB ye Aktarılması YÜRÜTÜCÜ SÜREÇLER Yürütücü Kontrol Sistemi Yürütücü Biliş Bilgisi

54 viii MERAKLISINA ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM İşaret Gestalt Kuramı (Amaçlı Davranışçılık - Beklenti Kuramı) İŞARET GESTALT KURAMI Amaçlı Davranışçılık Beklenti Denence Ödül Beklentisi Örtük Sönme Gizil Öğrenme Yer Öğrenme Bilişsel Harita MERAKLISINA ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Sosyal Öğrenme Kuramı Gözlem Yoluyla Öğrenme Model Alma Yoluyla Öğrenme Dolaylı Öğrenme SOSYAL ÖĞRENME NEDİR? DOLAYLI ÖĞRENMEYİ SAĞLAYAN DOLAYLI YAŞANTILAR Dolaylı Pekiştirme Dolaylı Ceza Dolaylı Güdülenme Dolaylı Duygu MODEL ALMA YOLUYLA NELER ÖĞRENİLEBİLİR? GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ Dikkat Hatırda Tutma Davranışı Meydana Getirme Güdülenme SOSYAL BİLİŞSEL KURAMIN TEMEL İLKELERİ Karşılıklı Belirleyicilik Sembolleştirme Kapasitesi Öngörü Kapasitesi Dolaylı Öğrenme Kapasitesi Öz-Yargılama (öz-yansıtma) Kapasitesi Öz-Yeterlik Algısı (yetkinlik beklentisi) Öz-Düzenleme Kapasitesi ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ KAYNAKÇA

55 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ ¾ ÖĞRENMENİN TANIMI ¾ DAVRANIŞ TÜRLERİ ¾ ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ¾ ÖĞRENME KURAMLARI Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri Toplumun düşmanı cehalet, cehaletin düşmanı öğretmendir. ATATÜRK

56 KAVRAM HARİTASI Öğrenme Psikolojisine Giriş Öğrenme nedir? Doğuştan Getirilen Davranışlar Geçici Davranışlar Öğrenilmiş Davranışlar Alışma Duyarlılaşma Duyusal Adaptasyon Alışkanlık Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğrenme Kuramları Davranışçı ve Bilişsel Yaklaşım Öğrenenle İlgili Faktörler Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler Türe özgü hazıroluş Olgunlaşma (yaş ve zekâ) Güdülenme Genel Uyarılmışlık Hâli ve Kaygı Dikkat Fizyolojik Durum Geçmiş Yaşantılar Toplu ya da aralıklı çalışma Bütün hâlinde ya da parçalara bölerek çalışma Aktif katılım Geribildirim Telaffuz edilebilirlik Algısal ayırt edilebilirlik Anlamsal çağrışım Kavramsal gruplandırma

57 1. BÖLÜM ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ Bölüm Öncesi Bu bölümde öğrenme olgusunun tanımına, öğrenmeyi etkileyen faktörlere ve öğrenmeyi açıklayan farklı yaklaşımların genel özelliklerine yer verilmiştir. Bu bölümde yer alan konulardan KPSS de her yıl ortalama 4-5 soru çıkmaktadır. Bu bölüm öğrenme psikolojisi konularına ilk adım niteliği taşıdığı için oldukça önemlidir. İlerleyen bölümlerde ele alınacak olan öğrenme kuramlarının daha iyi anlaşılabilmesi için öğrenme psikolojisi ile ilgili temel kavramların ele alındığı bu konunun iyi öğrenilmiş olması gerekmektedir. Yetenek Sizsiniz in final bölümünde sahibiyle yarışan Max, izleyenleri ekrana kilitledi. Halay çeken, horon tepen sevimli köpek birinciliği elde ederek sahibine 250 bin TL lik büyük ödülü kazandırdı. Yetenek Sizsiniz in final bölümünde kazanan Ali Yeşilırmak ve Max oldu. Gecede jüri ve salondakiler ikiliye hayran kaldı. Sahne şovu ile geceye damga vuran Ali Yeşilırmak, Max ile horon tepti ve halay çekti. İkili daha önce Ankara misket havası, İspanyol ve İtalyan dansları ile Michael Jackson figürleri de sergilemişti. Max in annesi Angel ve babası Oscar ı Macaristan dan getirdik. Anne de baba da daha önce bu tür yarışmalarda başarılı olmuş. Max onların birinci kuşak çocukları. Burada doğdu. Bu tür cins köpeklerin fiyatı ise 10 bin Euro dan başlıyor. Oscar ve Angel in daha sonra iki kuşak çocukları daha oldu. İki yaşındaki Max i 11 yıldan bu yana bizimle çalışan Petworld Kennel Club ın eğitim birimi sorumlusu Ali Yeşilırmak eğitti. Max gerçekten sıkı eğitimlerden geçti. Temel itaat, ileri itaat ve şov eğitimleri aldı ve bugünlere kadar geldi. Başarının Sırrı: Köpeklerin eğitiminde ilk iki unsur, temel ve ileri itaat eğitimi. Temel itaatte köpekler tasma ile kontrol altında tutulup uygun bir altyapıya getiriliyor. Bu eğitiminden sonra da, eğitimde köpeğin davranışlarını kayış olmaksızın kontrol altında tutmayı öğreten ileri itaat eğitimine geçiliyor. Bu eğitimlerin hemen ardından da şov eğitimleri başlıyor. (13 Mart 2012 tarihli Vatan Gazetesi nden alınmıştır.) YAŞAMDAN

58 4 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Öğrenme Nedir? Öğrenme; organizmanın davranışlarında yaşantı yoluyla meydana gelen, nispeten (göreli olarak) kalıcı değişikliklerdir. Bu tanıma göre; Öğrenme bir davranış değişikliğidir. Ancak her davranış değişikliği öğrenme değildir. Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edilmesi için bu değişikliğin şu ya da bu nedenle değil yaşantı yoluyla gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edilebilmesi için gerekli olan son koşul bu değişikliğin nispeten kalıcı olması yani süreklilik göstermesidir. Not Öğrenmenin üç temel özelliği: Davranışta değişiklik Yaşantı yoluyla meydana gelme Nispeten kalıcı olma Peki, bir davranış değişikliğinin yaşantı yoluyla meydana gelmesi ne demektir ve yaşantı kazanma dışında organizmada davranış değişikliğine yol açabilecek faktörler nelerdir? Yaşantı, organizmanın çevresiyle girdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan izdir. Öğrenme tanımında yaşantı sözcüğünün yerine, yaşantı kavramının tanımını koyarsak şu şekilde bir tanım elde etmiş oluruz: Not Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edilebilmesi için bedensel bir değişiklik nedeniyle ortaya çıkmış olmaması gerekir. Öğrenme; organizmanın davranışlarında çevresiyle girdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan izlere bağlı olarak meydana gelen, nispeten kalıcı değişikliklerdir. Yaşantı kazanma dışında organizmada davranış değişikliğine yol açabilecek bazı faktörler vardır. Olgunlaşma, büyüme, sakatlanma, hastalık, yorgunluk, ilaç ya da alkol alma gibi nedenlerle ortaya çıkan davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilmez. Çünkü bu davranış değişiklikleri organizmanın çevreyle girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan ize bağlı olarak değil bedensel bir değişikliğe bağlı olarak meydana gelmektedir. Hastalık, yüksek ateş ya da sakatlanma gibi durumlarda organizmada davranış değişikliği gözlenebilir. Ateşi yükselen bir kişi sayıklayabilir, ayağını inciten birinin yürüyüşü değişebilir vb. Ancak bu davranış değişiklikleri yaşantı kazanma sonucunda oluşmadığı için öğrenme olarak kabul edilemez. Benzer şekilde ilaç, alkol ya da uyuşturucu gibi maddeler de organizmada davranış değişikliği oluşturabilir. Kişi kanına karışan bu maddenin etkisiyle sendeleyerek yürüyebilir, sayıklayabilir vb. Ancak bu davranış değişiklikleri de yaşantı kazanma ürünü olmadıkları için öğrenme olarak kabul edilemezler. Organizmada davranış değişikliğine yol açacak etkenlerden biri de olgunlaşmadır. Olgunlaşma, organizmanın kendisinden beklenen fonksiyonları yerine getirecek düzeye erişmesidir. Yaşın ilerlemesiyle birlikte organizma içinde var olan yeteneklerin öğrenme olmaksızın kendiliğinden ortaya çıkmasına olgunlaşma denir. Dolayısıyla olgunlaşma sonucunda organizmada bir fonksiyon değişikliği yani bir davranış değişikliği meydana gelmektedir. Ancak bu değişikliğin nedeni çevreyle girilen etkileşimler sonucunda organizmada kalan iz (yaşantı) değildir. Örneğin bir bebeğin doğumdan hemen sonra başını dik tutması beklenmez ancak 3 aylık olduğunda bu yeterliğe ulaşması beklenir. Bu davranış değişikliği öğrenme olarak kabul edilemez. Çünkü bebekte gözlenen davranış değişikliğinin nedeni yalnızca olgunlaşmadır ve yaşantı kazanma neticesinde oluşmamıştır. Öğrenmenin Özellikleri Davranışta gözlenebilir bir değişiklik olmalı. Davranıştaki bu değişiklik yaşantı kazanma sonucunda gerçekleşmiş olmalı. Davranıştaki bu değişiklik nispeten kalıcı ve sürekli olmalı. Davranıştaki bu değişiklik sakatlanma, hastalık, yorgunluk, uykusuzluk, ilaç, alkol ya da uyuşturucu gibi bir nedenle geçici bir biçimde meydana gelmiş olmamalı. Davranıştaki bu değişiklik yalnızca olgunlaşma neticesinde meydana gelmiş olmamalı.

59 5 Not Olgunlaşma öğrenme için ön koşuldur. Organizmanın herhangi bir davranışı öğrenmesi için gerekli olgunluk düzeyine ulaşmış olması gerekir. Fakat organizmada gözlenen davranış değişikliği çevreyle girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan ize bağlı olarak değil yalnızca olgunlaşma sonucunda ortaya çıkıyorsa bu değişiklik öğrenme olarak kabul edilmez. Bir çocuğun okuma ve yazmaya başlaması öğrenme olgusuna iyi bir örnektir. Davranışta bir değişiklik olacak, Daha önce okuyup yazamayan çocuk artık bu becerileri sergileyebilmektedir. Bu değişiklik kalıcı ve sürekli olacak, Okuma ve yazma davranışı büyük ihtimalle yaşam boyunca sürecektir. Bu değişiklik organizmanın yaşantı kazanması sonucunda çıkacak. Çocukta görülen bu davranış değişikliği okulda gerçekleştirdiği faaliyetler (çizgi çalışması, fişleri görme ve öğretmenin bu fişleri okuması vb.) sırasında çevresiyle girdiği etkileşimler sonucunda yani yaşantı kazanma sonucunda gerçekleşmiştir. KPSS de Çıkmış Soru Aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin en uygun tanımıdır? A) Bireyin içerisinde yaşadığı kültürün değerlerini kazanma süreci B) Bireyin çevresiyle etkileşiminde meydana gelen değişme C) Yeni ve kalıcı bilgilerin edinilmesi için yararlanılan yöntem D) Yaşantılar yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı davranış değişikliği E) İstenilen davranış değişikliğini oluşturmak amacıyla bireyin gösterdiği bilinçli çaba Çözüm: Öğrenme; organizmanın davranışlarında yaşantı yoluyla meydana gelen, nispeten (göreli olarak) kalıcı değişiklik olarak tanımlanmaktadır. Öğrenme tanımının üç temel bileşeni (1) organizmanın davranışlarında değişiklik olması (2) yaşantı yoluyla meydana gelme ve (3) nispeten kalıcı olmadır. Seçeneklerde öğrenme tanımının bu üç temel bileşenini içeren tek tanım, Yaşantılar yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı davranış değişikliği ifadesidir. Cevap D KPSS de Çıkmış Soru Aşağıdakilerden hangisi öğrenilmiş davranışların bir özelliği değildir? A) Yaşantı sonucunda oluşma B) Kalıcı izli olma C) Önceki davranışlardan farklı olma D) Süreklilik gösterme E) Olgunlaşma ile ortaya çıkma Çözüm: Öğrenme yaşantı yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı davranış değişikliği olarak tanımlanır ve yaşantı kazanma dışında davranış değişikliğine neden olan başka etkenlerle (olgunlaşma, büyüme, hastalık, sakatlanma, yorgunluk, uykusuzluk, alkol, uyuşturucu ya da ilaç) ortaya çıkan davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilmez. Bu durumda A seçeneği öğrenmenin bir özelliği iken olgunlaşma ile ortaya çıkmak, öğrenmenin özelliği değildir. Öğrenme davranış değişikliği olarak tanımlandığı için öğrenilmiş davranış organizmanın önceki davranışlarından farklı olmalı yani C seçeneğinde belirtildiği gibi davranışta bir değişiklik olmalıdır. Bu davranış değişikliğinin nispeten kalıcı olması ve süreklilik göstermesi gerekir ki bu durum da B ve D seçeneklerinde belirtilmiştir. Cevap E KPSS de Çıkmış Soru Bir davranışın öğrenilmiş davranış olarak nitelenebilmesi için I. Alkol ve ilaç gibi bir etkene bağlı olarak ortaya çıkma II. Bireyde, belirli bir yaşantıdan sonra görülme III. Nispeten kalıcı olma IV. Bedensel bir değişikliğe bağlı olmadan ortaya çıkma özelliklerinden hangilerine sahip olması gerekir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV Çözüm: Bir davranış değişikliğinin öğrenilmiş bir davranış olarak kabul edilmesi için yaşantı yoluyla meydana gelmesi ve nispeten kalıcı olması gerekir. Bu durumda II ve III numaralı ifadeler öğrenilmiş davranışın özellikleridir. Öğrenmenin sakatlanma, hastalanma ya da olgunlaşma gibi bedensel bir değişikliğe bağlı olmadan ortaya çıkması organizmadaki davranış değişikliğinin nedeninin yaşantı kazanma olması gerekir. Bu durumda IV numaralı ifade de öğrenmenin özelliğidir. Alkol, ilaç gibi bir etkene bağlı olarak oluşan davranış değişiklikleri yaşantı kazanma dışındaki etkenlere bağlı olarak ortaya çıktığı için öğrenme olarak kabul edilmezler. Bu nedenle I numaralı ifade öğrenmenin özelliği değildir. Cevap E

60 6 DAVRANIŞ TÜRLERİ Öğrenme hem insanlarda hem de hayvanlarda gözlenen bir olgudur. Meyve sineğinden tutun da kargalara, maymunlara kadar tüm hayvanlarda öğrenilmiş davranışlara rastlamak mümkündür. Diğer taraftan insanlarda ve hayvanlarda öğrenme ürünü olmayan, doğuştan getirilen kimi davranışlar da mevcuttur. İnsan ya da hayvan davranışlarını üç başlık altında incelemek mümkündür: Doğuştan getirilen davranışlar Geçici davranışlar Öğrenilmiş davranışlar Doğuştan Getirilen Davranışlar İnsanlarda ya da hayvanlarda öğrenilmemiş doğuştan getirilen bazı davranışlar bulunmaktadır. Bunları refleksif davranışlar ve içgüdüler (türe özgü davranışlar) olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür. Refleksler Doğuştan getirilen ve dolayısıyla öğrenme gerektirmeyen, belli uyarıcılar karşısında istemsiz (otomatik) ve basit bir tepki şeklinde ortaya çıkan oldukça hızlı ve tutarlı davranışlardır. Organizmanın denge (homeostaz) durumunu korumaya yönelik istem dışı davranışları da refleksif davranışlar kapsamında ele alınabilir. Organizmanın normal bedensel durumunu (vücut ısısı, kan basıncı, kan şekeri vb.) istikrarlı bir denge düzeyinde tutmaya yönelik davranışları da doğuştan getirilir ve öğrenilmeleri gerekmez. Vücut ısısı düştüğünde titreme, yükseldiğinde terleme, kan şekeri düştüğünde kana şeker salgılanması vb. İçgüdüler (Türe özgü davranışlar) Doğuştan getirilen ve bir hayvan türüne özgü tipik davranış örüntülerine denir. Not Hayvanların çevreye uyumlarında içgüdülerin önemi büyüktür ancak insanlarda içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmamaktadır. İnsan davranışlarının çok büyük bir kısmı öğrenilmiş davranışlardır. İnsanda içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmadığı için doğuştan getirdiğimiz, hayatta kalmaya ve türü devam ettirmeye yönelik davranış eğilimlerimize içgüdüsel davranış adı verilmektedir. Öksürmek, hapşırmak, kusmak, iğne batan ya da ateşe değen elimizi aniden çekmemiz, ani bir ses karşısında irkilmemiz ya da gözümüze rüzgâr geldiğinde gözümüzü kırpmamız reflekslere örnektir. Doğuştan getirilirler: Öğrenilmiş değildir. Fakat reflekslerin hepsi doğumla birlikte görülmeyebilir. Bebeklerde gözlenen reflekslerin bazıları olgunlaşma ile zamanı geldiğinde ortaya çıkar. Bazı refleksler de daha sonra ortadan kalkabilir. Ancak bu değişiklikler olgunlaşma sonucunda oluştuğu için öğrenme olarak kabul edilmez İstemsiz tepkilerdir: Bilinçli olmayıp istemli kontrole tabi değildirler. Basit davranışlardır: Refleks mekanizması omurilik tarafından yönetilir ve bazı kas gruplarını içeren basit davranış örüntüleridir. Farklı türlerin üreme davranışı, kuşların yuva yapmaları, memelilerin yavrularını büyütme davranışı içgüdülere örnektir. Doğuştan getirilir: Öğrenilmiş değildir. Güçlü bir genetik temeli vardır ve organizma yeterli olgunluğa eriştiğinde ortaya çıkar. Türün tüm üyelerinde gözlenir: Uygun koşullarda, türün tüm normal üyeleri bu davranışı aynı şekilde sergiler. Karmaşık davranış örüntüleridir: Göç etmek, yuva yapmak gibi davranışlar reflekslerle kıyaslanamayacak ölçüde karmaşık davranışlardır. Geçici Davranışlar Doğuştan getirilmeyen ancak yaşantı kazanma nedeniyle değil de başka etkenler nedeniyle oluşan ve bu nedenle de öğrenme ürünü olarak kabul edilemeyecek davranışlardır. Hastalık, yorgunluk, uykusuzluk, sakatlanma, ilaç, alkol ya da uyuşturucu gibi nedenlerle meydana gelen ve ortaya çıkmasına yol açan etken ortadan kalktığında kaybolan davranış değişiklikleridir.

61 Önce biz sorduk kpss Soruda 64 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri REHBERLİK ve ÖZEL EĞİTİM Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

62 Komisyon KPSS REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 21. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

63 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Rehberlik kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri, Özel Eğitim Hizmetleri, Rehberlik Hizmet Alanları, Rehberlik Türleri ve Mesleki Danışma Kuramları, Bireyi Tanıma Teknikleri, Psikolojik Danışma Kuramları, Okullarda Karşılaşılabilecek Bazı Sorunlar ve Rehberlik Hizmetlerinde Öğretmen-Öğrenci İlişkileri ile Rehberlik Örgütlenme Sistemi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarla akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda; özet, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

64 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri EĞİTİM VE REHBERLİK... 4 Eğitimin Amacı... 4 Eğitimin İşlevleri... 4 Toplumsallaştırma (Toplum için İnsan)... 4 Bireyselleştirme (Kendine Yeter, Özerk İnsan)... 4 Eğitim Anlayışları... 5 Geleneksel Eğitim Anlayışı... 5 Çağdaş Eğitim Anlayışı... 5 Çağdaş Eğitim Sisteminin Ögeleri... 5 ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ... 6 Sağlık Hizmetleri... 6 Sosyal Yardım Hizmetleri... 6 Rehberlik Hizmetleri... 6 Sosyal Kültürel Hizmetler... 7 Özel Eğitim ve Özel Yetiştirme Hizmetleri... 8 Kayıt Kabul Hizmetleri... 8 Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Amaçları... 8 REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA NEDİR?...9 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmeti İle İlgili Kavramlar Rehberliğin Amaçları REHBERLİĞİN İLKELERİ Rehberlik Hizmetleri İle İlgili Yanlış () ve Doğrular () İNSANCIL (HÜMANİSTİK) YAKLAŞIM VE REHBERLİK Kendini Gerçekleştirme Sürecindeki Bir Bireyin Sahip Olduğu Nitelikler REHBERLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ ABD de Yaşanan Gelişmeler Avrupa da Yaşanan Gelişmeler Ülkemizde Yaşanan Gelişmeler REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETİNE KATKI SAĞLAYAN BİLİM DALLARI REHBERLİĞİN TEMELLERİ Psikolojik Temeller Sosyolojik, Toplumsal Temeller Felsefi Temeller REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA ARASINDAKİ FARKLAR REHBERLİK HİZMETLERİ İLE EĞİTİM-ÖĞRETİM HİZMETLERİ ARASINDAKİ FARKLAR REHBERLİK MODELLERİ Mesleki Yardım Süreci Olarak Rehberlik (Parsons Modeli) Eğitimde Kaynaştırılmış Model Klinik Model (Özellik Faktör Kuramı) Karar Vermeye Yardımcı Model Gelişimsel Model Geleneksel Modeller ile Gelişimsel Modelin Karşılaştırılması ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ... 63

65 vi 2. BÖLÜM Özel Eğitim Hizmetleri Özel Eğitim Nedir? Özel Eğitimde Temel Kavramlar Özel Eğitimin Amaçları Özel Eğitimin İlkeleri Özel Eğitime Kimler İhtiyaç Duyar? Özürlülüğün Nedenleri ÖZEL EĞİTİMDE TANILAMA, YÖNELTME, YERLEŞTİRME VE İZLEME SÜRECİ Eğitsel Değerlendirme ve Tanılama Yönlendirme Yerleştirme İzleme Özel Eğitim Hizmeti Veren Kurumlar ve Bu Kurumlarda Mevcut Uygulamalar Normal Okullarda Sunulan Özel Eğitim Uygulamaları Diğer Okullarda Sunulan Özel Eğitim Uygulamaları ÖZEL EĞİTİM SINIFLANDIRMASINDA YER ALAN ÖZÜR VE FARKLILIK DURUMLARININ ÖZELLİKLERİ ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER Nedenleri Özellikleri Öğretmenlere Öneriler İŞİTME YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER İşitme Süreci Nedenleri Özellikleri Öğretmenlere Öneriler GÖRME YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER Nedenleri Özellikleri Görme Yetersizliği Olan Öğrenciler İçin Eğitim Ortamları ve Sınıf İçerisinde Alınabilecek Önlemler Görme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Eğitimlerine Yapılabilecek Katkılar Öğretmenlere Öneriler ORTOPEDİK YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER...83 Özellikleri Nedenleri Öğretmenlere Öneriler DİL VE KONUŞMA YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER Konuşma Engelinin Türleri Konuşma Engelinin Nedenleri GECİKMİŞ KONUŞMA Gecikmiş Konuşmanın Belirtileri Gecikmiş Konuşmanın Nedenleri KEKEMELİK Öğretmene Öneriler ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN BİREYLER Nedenleri Özellikleri Öğretmenlere Öneriler DUYGUSAL, DAVRANIŞSAL VE SOSYAL UYUM GÜÇLÜĞÜ OLAN BİREYLER Özellikleri Nedenleri Öğretmenlere Öneriler OTİZM VE OTİSTİK ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ Otistik Çocukların Özellikleri Eğitimde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLAR Özellikleri Sınıflandırılması Öğretmenlere Öneriler DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite/ Aşırı Hareketlilik Bozukluğunun Tanı Ölçütleri: KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ Kaynaştırma Eğitimi Kapsamında İlgililerin Görev ve Sorumlulukları Kaynaştırma Eğitiminin Faydaları Kaynaştırma Kararında Göz Önünde Bulundurulacak Ölçütler

66 vii Kaynaştırma Eğitiminde Başarının Değerlendirilmesi Kaynaştırmanın Engelleri Destek Eğitim Odası ÖZEL EĞİTİM SINIFLARI VE EVDE EĞİTİM HİZMETLERİ Özel Eğitim Sınıfları Evde Eğitim Hizmetleri BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI HAZIRLAMA VE ÖĞRETİMİN BİREYSELLEŞTİRİLMESİ Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Hangi Öğrenciler İçin Hazırlanır? Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Kimler Tarafından Hazırlanır? Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birimi Bireyselleştirilmiş Eğitim Programının İçeriğinde Neler Yer Alır? BEP in İzlenmesi, Değerlendirilmesi ve Ailenin Bilgilendirilmesi ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Rehberlik Hizmet Alanları REHBERLİK HİZMETLERİ Rehberlik Hizmet Alanları Doğrudan Öğrenciye Sunulan Hizmetler Oryantasyon Hizmeti (Yeni Duruma- Ortama Alıştırma) Bireyi Tanıma Hizmeti Bilgiyi Toplama ve Yayma (Bilgilendirme) Hizmeti Yöneltme ve Yerleştirme Hizmeti Psikolojik Danışma Hizmeti İzleme Hizmeti Sevk (Yardım Almaya Yönlendirme - Refere) Hizmeti Dolaylı Olarak Öğrenciye Sunulan Hizmetler Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programı Hazırlama Süreci Kapsamlı Rehberlik Programları Kapsamlı Rehberlik Programı Ögeleri Müşavirlik (Konsültasyon-Danışmanlık) Hizmeti Çevre ve Veli ile İlişkiler Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Rehberlik Türleri ve Mesleki Danışma Kuramları BİREY SAYISINA GÖRE REHBERLİK Bireysel Rehberlik Grupla Rehberlik Bireysel Psikolojik Danışma Grupla Psikolojik Danışma KURUMLARINA GÖRE REHBERLİK Eğitim Alanında Rehberlik Sağlık Alanında Rehberlik Sosyal Yardım Alanında Rehberlik Endüstri Alanında Rehberlik Güvenlik Alanında Rehberlik TEMEL İŞLEVLERİNE GÖRE REHBERLİK Önleyici, Koruyucu Rehberlik Kriz Yönelimli Rehberlik Çare Bulucu, İyileştirici Rehberlik

67 viii Uyum Sağlayıcı Rehberlik Yöneltici Rehberlik Geliştirici Rehberlik Ayarlayıcı Rehberlik Tamamlayıcı Rehberlik ÖĞRETİM KADEMELERİNE GÖRE REHBERLİK Okul Öncesi Dönemde Rehberlik İlkokul Kademesinde Rehberlik Ortaokul Kademesinde Rehberlik Ortaöğretim Kademesinde Rehberlik Yükseköğretim Kademesinde Rehberlik PROBLEM ALANLARINA GÖRE REHBERLİK Eğitsel Rehberlik Kişisel Sosyal Rehberlik Mesleki Rehberlik MESLEKİ REHBERLİKTE TEMEL KAVRAMLAR MESLEKİ DANIŞMA KURAMLARI Ginzberg ve Arkadaşlarının Gelişim Kuramı Super in Benlik Kuramı... 1 Holland ın Mesleki Tipoloji Kuramı Roe nun İhtiyaç Kuramı Özellik Faktör Kuramı Psikanalitik Kuram Sosyal Öğrenme Kuramı Karar Kuramları Hoppock un İhtiyaçlar Kuramı Gottfredson un Daraltma ve Uzlaşma Kuramı Şans / Kaza / Kader Kuramları ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Bireyi Tanıma Teknikleri BİREYİ TANIMA Bireyi Tanımanın Amaçları Bireyi Tanıma İlkeleri Bireyi Tanıma Sürecine Karışan Hatalar BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ TEST TEKNİKLERİ Maksimum Performans Testleri Davranış Testleri TEST DIŞI TEKNİKLER Gözleme Dayalı Teknikler Gözlem Araçları Kendini Anlatma Teknikleri Başkalarının Görüşlerine Dayalı Teknikler Etkileşime Dayalı Teknikler Diğer Teknikler ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ

68 ix 6. BÖLÜM Psikolojik Danışma Kuramları PSİKOLOJİK DANIŞMA KURAMLARI Psikolojik Danışmada Kullanılan Yaklaşımlar Güdümlü (Geleneksel) Psikolojik Danışma Yaklaşımı Güdümsüz (Demokratik) Psikolojik Danışma Yaklaşımı Psikolojik Danışmada Kullanılan Teknikler Varoluşçu Kuram (Existansiyalizm) Hümanistik (İnsancıl) Kuram (Danışandan Hız Alan Yaklaşım) Psikanalitik Kuram Davranışçı Kuram Akılcı - Duygusal Kuram Gestalt Terapisi Gerçeklik Terapisi (Kontrol Kuramı Seçim Teorisi) Fenomenolojik (Algısal Görüngüsel) Kuram Transaksiyonel Analiz Eklektik Yaklaşım ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Okullarda Karşılaşılabilecek Bazı Sorunlar ve Öğretmen-Öğrenci İlişkileri OKULLARDA KARŞILAŞILABİLECEK BAZI SORULAR Kaygı Bozuklukları Anne Babanın Ayrılması Ebeveyn Kaybı, Çocuk ve Ölüm Tik Bozukluğu Depresyon Hırsızlık Saldırganlık, Şiddet, Zorbalık REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİ Öğretmen-Öğrenci İletişimi İletişim Engelleri Olumlu ve Olumsuz Öğretmen Davranışları ÇATIŞMA ve ÇATIŞMA ÇÖZME YÖNTEMLERİ Çatışmaya Gösterilen Tepkiler Bir Çatışma Çözme Yöntemi Olarak Akran Arabuluculuğu Akran Eğitimi Akran Danışmanlığı ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ

69 x 8. BÖLÜM Rehberlikte Örgütlenme Sistemi ÖRGÜTLENMEDE REHBERLİK MODELLERİ Merkezîleşmemiş Uzmanlaşmamış Rehberlik Modeli Merkezîleşmiş Uzmanlaşmış Rehberlik Modeli ÜLKEMİZDE REHBERLİK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme Sistemi İl ve İlçe Düzeyinde Örgütlenme Sistemi İl Millî Eğitim Müdür Yardımcısı veya Şube Müdürünün Görevleri Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonu Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM) Düzeyinde Örgütlenme Sistemi Merkez Müdürünün (RAM Müdürü) Görevleri Merkez Müdür Yardımcısı/Yardımcılarının Görevleri Merkezin Bölümleri ve Görevleri Okul Müdürünün Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İlişkin Görevleri Müdür Yardımcılarının Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İlişkin Görevleri Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yürütme Komisyonu Komisyonun Üyeleri Komisyonun Görevleri Koordinatör Psikolojik Danışmanın Görevleri Psikolojik Danışmanın Görevleri Sınıf Rehber Öğretmeninin Görevleri... 3 Diğer Öğretmenlerin (Branş) Görevleri Psikolojik Danışmanların Özlük Haklarına İlişkin Çeşitli Hükümler ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ KAYNAKÇA

70 ÇAĞDAŞ EĞİTİM ANLAYIŞI, ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ VE REHBERLİK HİZMETLERİ ¾ ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ ¾ REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA NEDİR? Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri ¾ REHBERLİĞİN İLKELERİ ¾ İNSANCIL YAKLAŞIM VE REHBERLİK ¾ REHBERLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ İyi bitirmek, iyi başlamaktan daha üstündür. OVIDIUS

71 KAVRAM HARİTASI Eğitim ve Rehberlik Öğrenci Kişilik Hizmetleri Eğitimin Amacı Sağlık Hizmetleri Eğitim İşlevleri Sosyal Yardım Hizmetleri Toplumsallaştırma Rehberlik Hizmetleri Bireyselleştirme Eğitim Anlayışı Sosyal-Kültürel Hizmetler Özel Eğitim ve Özel Yetiştirme Hizmetleri Geleneksel Eğitim Anlayışı Çağdaş Eğitim Anlayışı Kayıt-Kabul Hizmetleri Çağdaş Eğitim Sisteminin Ögeleri Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Amaçları Rehberlik ve Psikolojik Danışma Rehberliğin Amaçları Rehberliğin İlkeleri Rehberlik Hizmetleri ile İlgili Yanlış Anlayışlar İnsancıl Yaklaşım ve Rehberlik Kendini Gerçekleştirme Sürecindeki Bir Bireyin Sahip Olduğu Nitelikler Rehberliğin Tarihsel Gelişimi ABD de Yaşanan Gelişmeler Avrupa da Yaşanan Gelişmeler Ülkemizde Yaşanan Gelişmeler Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetine Katkı Sağlayan Bilim Dalları Rehberliğin Temelleri Psikolojik Temelleri Sosyolojik, Toplumsal Temelleri Felsefi Temelleri Rehberlik ve Psikolojik Danışma Arasındaki Farklar Rehberlik ve Öğretim Arasındaki Farklar Rehberlik Modelleri Mesleki Yardım Süreci Olarak Rehberlik (Parsons Modeli) Eğitimle Kaynaştırılmış Model Klinik Model (Özellik- Faktör Kuramı) Karar Vermeye Yardımcı Model Gelişimsel Model

72 1. BÖLÜM ÇAĞDAŞ EĞİTİM ANLAYIŞI, ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ VE REHBERLİK HİZMETLERİ Bölüm Öncesi 1. Bölüm, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin temelini, ortaya çıkış sürecini, içeriğini ve bu hizmetin yerine getirilmesi esnasında dikkate alınması gereken ilkeleri içerisinde barındırmaktadır. Bu bölümün iyi anlaşılması, genel olarak rehberlik alanı ile ilgili soruların doğru cevaplandırılmasını kolaylaştıracaktır. Çünkü son yıllarda çıkan sorular incelendiğinde, rehberlik alanında sorulan soruları doğru yanıtlayabilmek için birtakım kavramları bilmek yetmemekte, rehberlik anlayışını kavramak ve bu anlayışa göre yorum yapmak önemli olmaktadır. Özellikle bu bölüm içerisinde yer alan rehberlik ilkeleri, rehberlik hizmetinin ne olduğuna ilişkin bilgiler ve rehberlik hizmetine ilişkin yanlış anlayışlar ayrı bir önem kazanmaktadır. Sınava hazırlanan adayların bu bilgileri dikkate alarak hazırlanmaları işlerini büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. İNSAN OLMAK Almanya da bir lise müdürü, her eğitim-öğretim yılı başında öğretmenlerine şu mektubu gönderirmiş. Bir toplama kampından sağ kurtulanlardan biriyim. Gözlerim hiçbir insanın görmemesi gereken şeyleri gördü. İyi eğitilmiş ve yetiştirilmiş mühendislerin inşa ettiği gaz odaları, iyi yetiştirilmiş doktorların zehirlediği çocuklar, işini iyi bilen hemşirelerin vurduğu iğnelerle ölen bebekler, lise ve üniversite mezunlarının vurup yaktığı insanlar Eğitimden bu nedenle kuşku duyuyorum. Sizlerden isteğim şudur: Öğrencilerinizin insan olması için çaba harcayın! YAŞAMDAN Çabalarınız bilgili canavarlar ve becerikli psikopatlar üretmesin. Okuma yazma, matematik, çocuklarınızın daha fazla insan olmasına yardımcı olursa ancak o zaman önem taşır.

73 4 EĞİTİM ve REHBERLİK Okullarda gerçekleştirilen eğitim öğretim faaliyetleri hem öğrencilerin bilişsel becerilerinin artmasına katkı sağlayacak uygulamaları içermekte hem de eğitim öğretim faaliyetleri ile kazandırılamayan çeşitli becerilerin kazandırılmasında ve bireylerin yaşam içerisinde karşılaştıkları sorunların çözümünde çeşitli uygulamalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaç, rehberlik hizmetlerini gerekli kılmakta ve rehberlik hizmeti bu özelliği itibariyle eğitim öğretimin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir unsuru haline gelmektedir. Eğitimin Amacı Eğitim; bireyi bilişsel, bedensel, sosyal ve duygusal yönden kendisi ve toplum için en uygun biçimde geliştirmeyi amaçlar. Bireyi kendisi için yetiştirme, bireyi bir meslek sahibi yapma, bireyin topluma uyumunu sağlama, bireye kendini geliştirme olanakları sunma anlamına gelmektedir. Bireyi toplum için yetiştirme ise toplumun düzenini ve sürekliliğini sağlamak, kültürel mirasın aktarımını sağlamak, ekonomik yapı için nitelikli insan yetiştirmek anlamına gelmektedir. Not Eğitim, bireyi hem kendisi hem de toplum için yetiştirmeyi amaçlar. Eğitimin İşlevleri Eğitimin iki temel işlevi vardır. Bunlar: Bireyselleştirme (kendine yeter insan) ve toplumsallaştırma (toplum için insan) olarak ifade edilebilir. 1. Toplumsallaştırma (Toplum için İnsan) Toplumsallaştırmanın amacı: Bulunduğu toplumun kültürünü, değerlerini bilen ve benimseyen, Toplumun sorumlu bir üyesi olarak sorumluluklarını bilen ve yerine getiren, İçinde bulunduğu toplumu değerli bulan ve onu ileriye götürmek için elinden geleni yapan, Diğer bireylerle iyi iletişim kurabilen, Toplumdaki diğer insanların ve kendisinin ihtiyaçları için çalışan ve üreten, yapıcı bireyler yetiştirmektir. Bireyin toplumsallaşmasına, sosyalleşmesine katkıda bulunan birincil kaynaklar: Bireyin ailesi, Akrabaları, Komşuları, Arkadaşları, Öğretmenleri ve çevresindeki diğer kişiler olarak ifade edilebilir. Bireyin toplumsallaşmasına, sosyalleşmesine katkıda bulunan ikincil kaynaklar: Kitaplar, Gazeteler, Dergiler, Basılı materyaller, Televizyon, Radyo, Bilgisayar ve internet gibi iletişim araçlarıdır. KPSS de Çıkmış Soru Aşağıdakilerden hangisi, çocukların sosyalleşmesine katkıda bulunan birincil kaynaklar arasında yer almaz? A) Okul B) Arkadaşlar C) Aile D) Öğretmenler E) Kitaplar Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Sosyalleşme, birincil kaynaklar, kitap Çözüm: Çocuğun sosyalleşmesine katkıda bulunan birincil kaynaklar: Bireyin ailesi, akrabaları, komşuları, arkadaşları, öğretmenleri ve çevresindeki diğer kişilerdir. Çocuğun sosyalleşmesine katkıda bulunan ikincil kaynaklar ise: Kitaplar, gazeteler, dergiler, basılı materyaller, televizyon, radyo, bilgisayar ve internet gibi iletişim araçlarıdır. Bu bilgiler doğrultusunda soru incelendiğinde, kitaplar ikincil kaynaklar içerisinde değerlendirilir. Cevap E 2. Bireyselleştirme (Kendine Yeter, Özerk İnsan) Bireyselleştirmenin amacı: Kendi potansiyelinin farkında olan, Kendi ayakları üzerinde durabilen, Karşılaştığı problemleri çözebilen, Kendi kararlarını verebilen, 9 9 Başkalarına bağımlı olmayan bireyler yetiştirmektir.

74 5 Not HOCA SORUSU Eğitim; bireyin, içinde bulunduğu topluma etkin uyumunu kolaylaştırırken bireyin kendisine yeter hale gelmesine de yardımcı olur. Eğitim Anlayışları Bilim ve teknolojinin hızlı gelişimi, toplumsal yapıda meydana gelen değişiklikler eğitim bilimleri alanına da yansımış ve eğitim bilimleri alanında çeşitli değişimleri beraberinde getirmiştir. Bu değişimin en başında geleneksel eğitim anlayışından, çağdaş eğitim anlayışına geçişi ifade etmek mümkündür. Geleneksel Eğitim Anlayışı Öğretmen ve programı ön plana çıkartmakta, öğrenciyi pasif kılmaktadır. Bu anlayış, yapısı gereği öğretimi vurgulamış ve öğrenciyi kendisine bilgi yüklenilmesi gereken bir varlık olarak görmüştür. Bireylerin daha çok zihinsel ve entelektüel gelişimine vurgu yapan bu yaklaşım, bireylerin kendilerine özgü durumlarını da göz ardı etmekte, herkes için aynı, standart bir yaklaşımı içermektedir. Çağdaş Eğitim Anlayışı Öğrenciyi merkeze alan bir yaklaşımı içermekte, öğrenciyi bireysel farklılıkları olan değerli bir varlık olarak görmektedir. Bu anlayış içerisinde öğretmen; öğrenciye rehberlik eden, öğrenciye zengin eğitim ortamları hazırlayan, öğrencilerle bire bir ilgilenen bir görevi üstlenmiştir. Bu anlayış içerisinde öğrenciler sadece zihinsel ve entelektüel açıdan geliştirilmeye çalışılmamakta, bir bütün olarak (zihinsel, bedensel, ruhsal, sosyal) tanınmaya ve geliştirilmeye çalışılmaktadır; çünkü bu şekilde hareket edildiğinde bireylerin kendilerini gerçekleştireceğine ve toplumu geliştireceğine inanılmaktadır. Geleneksel eğitim anlayışı öğretim ve yönetim olmak üzere iki ögeden oluşmaktadır, fakat çağdaş eğitim anlayışı bu iki ögeye ek olarak üçüncü bir ögeyi içermektedir. Bu öge, öğrenci kişilik hizmetleridir. Not Çağdaş eğitim anlayışı ile geleneksel eğitim anlayışı arasındaki en önemli farklılık, öğrenci kişilik hizmetleridir. Çağdaş eğitim sisteminin ilkelerini benimseyen bir öğretmenin, sınıflarda öğretim etkinliklerini yürütürken aşağıdakilerden hangisini yapması uygun olmaz? A) Öğretim etkinliklerini yürütürken öğrencileri olabildiğince aktif kılmaya çalışması B) Yalnızca söz almak isteyen öğrencileri değil, tüm öğrencileri konuşturmaya çalışması C) Öğrencilerine belirlediği hedefi göstermesi ve her öğrencisinden bu hedefe varmasını istemesi D) Öğrencilerine tarafsız bir şekilde yaklaşarak öğrenciler arasında ayrım yapmaması E) Öğrencilerin aileleri ile sürekli bir araya gelerek aileleri yapılan çalışmalar hakkında bilgilendirmesi Çözüm: Çağdaş eğitim anlayışı öğrenciyi merkeze alan bir anlayışı içerdiği ve demokratik bir yaklaşımı savunduğu için, bu anlayışı benimseyen bir öğretmenin süreç içerisinde öğrencilerini aktif kılmaya çalışması ve her öğrencisinin kendisini ifade etmesini sağlaması beklenir. Ayrıca öğrencilerine tarafsız bir şekilde yaklaşmak ve öğrencilerin aileleri ile bir araya gelerek iş birliği yapmak da çağdaş eğitim sistemini benimseyen bir öğretmenin sergileyebileceği davranışlardır; ancak öğrencilerine kendisinin belirlediği bir hedefi göstermek ve bireysel farklılıkları dışarıda bırakarak herkesin bu hedefe varmasını istemek, çağdaş eğitim anlayışına değil, geleneksel eğitim anlayışına uygun bir durumdur. Cevap C Çağdaş Eğitim Sisteminin Ögeleri ÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMİ ÖĞRETİM Öğrencilere belirli bir alanda bilgi, beceri ve tutum kazandırmayı amaçlayan, planlı ve programlı faaliyetlerin bütünüdür. ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ Öğrencilerin gelişimini her yönü ile destekleyen, öğrencilerin çeşitli ihtiyaçlarını karşılamaya ve karşılaştıkları sorunların çözümüne yardımcı, öğretim etkinlikleri dışında yer alan hizmetler grubudur. YÖNETİM Öğretim hizmetlerinin ve öğrenci kişilik hizmetlerinin etkili bir şekilde yürütülmesinden sorumlu yönetimsel hizmetlerin bütünüdür.