TÜRKÇE. kpss SORU. Önce biz sorduk. Güncellenmiş Yeni Baskı. Genel Yetenek Genel Kültür. 120 Soruda 83

Transkript

1 Önce biz sorduk kpss Soruda 83 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür TÜRKÇE Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

2 Komisyon KPSS Türkçe Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 37. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap; Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir ağırlığı bulunan Sözel Akıl Yürütme, Dil Bilgisi ve Yazım Kuralları kapsamındaki 30 sorunun hızlı ve hatasız bir şekilde çözümü hedeflenerek hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle hazırlanmış olup; Sözel Akıl Yürütme kapsamındaki; Sözcükte Anlam, Cümlede Anlam, Paragraf ve Anlatım Biçimleri, Dil Bilgisi kapsamındaki; Ses Bilgisi, Yapı Bilgisi, Sözcük Bilgisi, Cümle Bilgisi, Anlatım Bozuklukları ve Yazım Kuralları kapsamındaki; Noktalama İşaretleri, Yazım Kuralları bölümlerinden oluşmaktadır. Konuların sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde, açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine; bilgilerin resim, şekil, şema, kavram haritaları, tablo, grafik ve etkinliklerle somutlaştırılmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda; çözümlü testler, cevaplı testler ve çıkmış sorulara yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olmasını temenni eder, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar dilerim. Pegem Akademi

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Sözcükte Anlam Sözcüğün Anlam Özellikleri... 3 Gerçek Anlam... 3 Mecaz Anlam... 4 Terimsel Anlam... 5 Sözcükte Anlam Olayları... 6 Benzetme (Teşbih)... 6 Eğretileme (İstiare)... 6 Kişileştirme (Teşhis)... 7 Kinaye (Değinmece)... 8 Mecazımürsel (Ad Aktarması)... 8 Dokundurma (Tariz)... 9 Mübalağa (Abartma)... 9 Dolaylama... 9 Güzel Adlandırma Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Eş - Yakın Anlamlı Sözcükler Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler Somut - Soyut Anlamlı Sözcükler Nitel-Nicel Anlamlı Sözcükler Genel-Özel Anlamlı Sözcükler Yansıma Sözcükler Kalıplaşmış Söz Öbekleri İkilemeler Pekiştirmeler Deyimler Atasözleri Kalıplaşmamış Söz Öbekleri Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular... 26

5 v 2. BÖLÜM Cümlede Anlam Cümlenin Yorumu...35 Cümlenin İletisi...35 Cümleden Çıkarılacak Kesin Yargı...36 Cümlede Vurgu...36 Eş - Yakın Anlamlı Cümleler...36 Anlamca Çelişen Cümleler...37 Anlamlarına Göre Cümleler...37 Olumlu Cümleler...37 Olumsuz Cümleler...37 Soru Cümleleri...38 Ünlem Cümleleri...38 Emir Cümleleri...38 İçerdiği Duygu, Düşünce ve Duruma Göre Cümleler...39 Çıkarım...39 Kanıksama...39 Saptama...39 Değerlendirme...40 Yakınma - Sitem...40 Pişmanlık...41 Ön Yargı...41 Olasılık...41 Varsayım...42 Tahmin...42 Şaşırma...42 Kuşku...43 Uyarı...43 Öneri...43 Anlam İlişkilerine Göre Cümleler...44 Neden - Sonuç (Gerekçe) İlişkisi...44 Amaç - Sonuç İlişkisi...44 Koşul (Şart) Cümleleri...45 Anlatım Özelliklerine Göre Cümleler...45 Öznel ve Nesnel Anlatım...45 Tanım Cümleleri...46 Karşılaştırma Cümleleri...46 İçerik ve Üslup (Biçem) Bildiren Cümleler...47 Doğrudan Anlatım (Aktarma) Cümleleri...47 Dolaylı Anlatım (Aktarma) Cümleleri...48 Cümle Analizi (Cümle Değerlendirme)...48 Cümlenin Yapısı...49 Cümle Tamamlama...49 Cümle Oluşturma...50 Çözümlü Test...51 Cevaplı Test...56 Çıkmış Sorular...59

6 vi 3. BÖLÜM Paragrafta Anlam Paragraf Sorularının Genel Özellikleri ve Soru Çözümünde Dikkat Edilecek Hususlar Paragrafın Yapısı Paragrafın Bölümleri ve Boşluk Tamamlama Düşüncenin Akışını Bozan Cümleler Paragrafı İkiye Bölme Paragraf Oluşturma...77 Paragrafta Yer Değiştirme...78 Paragrafın İçeriği Konu Ana Düşünce Yardımcı Düşünceler Paragrafta Anlatım Biçimleri Açıklayıcı Anlatım Tartışmacı Anlatım Öyküleyici Anlatım Betimleyici Anlatım Düşünceyi Geliştirme Yolları Tanımlama Karşılaştırma Örnekleme Tanık Gösterme (Alıntılama) Soru Sorma Sayısal Verilerden Yararlanma Duyulardan Yararlanma Kişileştirme Benzetme Sayıp Dökme Parçaya Dayalı Sorular Anlatım Nitelikleri Özgünlük Özlülük (Yoğunluk) Yalınlık (Sadelik) Akıcılık Sürükleyicilik Açıklık Duruluk Tutarlılık Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular... 98

7 vii 4. BÖLÜM Ses Bilgisi Sesler Ünlü Sesler ve Ünlü Uyumları Ünsüz Sesler Ses Olayları Ünsüz Değişimi - Yumuşama Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) Ses Düşmesi Ses Türemesi Ulama Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi Ünlü Daralması Kökte Ünlü Değişimi Yardımcı Sesler Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Yapı Bilgisi Kök ve Gövde Ekler Yapım Ekleri Çekim Ekleri Yapılarına Göre Sözcükler Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...167

8 viii 6. BÖLÜM Sözcük Türleri İsim (Ad) Varlıkların Türüne Göre İsimler Varlıkların Sayılarına Göre İsimler İsmin Hâlleri İsim Tamlamaları Zamir (Adıl) Kişi Zamirleri İşaret Zamirleri Belgisiz Zamirler Soru Zamirleri İlgi Zamiri (Aitlik Eki) Sıfat (Ön Ad) Niteleme Sıfatları Belirtme Sıfatları Adlaşmış Sıfatlar Zarf (Belirteç) Durum Zarfları Yer-Yön Zarfları Zaman Zarfları Ölçü-Miktar Zarfları Soru Zarfları Edat (İlgeç) Bağlaç Ünlem Fiil (Eylem) İş (Kılış) Fiilleri Oluş Fiileri Durum Fiileri Fiillerde Kip Fiillerde Kişi Fiillerde Olumsuzluk Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması Fiillerde Çatı Fiilimsiler Fiilimsi Grupları Yardımcı Fiiller Ek Fiil (Ek-Eylem) Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...199

9 ix 7. BÖLÜM Cümle Bilgisi Cümle Türleri Yüklemlerine Göre Cümleler Öge Dizilişine Göre Cümleler Yapılarına Göre Cümleler Cümlenin Ögeleri Yüklem Özne Nesne Dolaylı Tümleç Zarf Tümleci Edat Tümleci Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Yazım Kuralları Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler Kısaltmaların Yazımı Sayıların Yazımı Deyimlerin ve İkilemelerin Yazımı Birleşik Kelimelerin Yazımı Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler Yabancı Özel Adların Yazımı Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...250

10 x 9. BÖLÜM Noktalama İşaretleri Nokta (. ) Virgül (, ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : ) Üç Nokta (... ) Soru İşareti (? ) Ünlem İşareti (! ) Kısa Çizgi ( - ) Uzun Çizgi ( ) Tırnak İşareti ( ) Parantez ( ) Kesme İşareti ( ) Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Anlatım Bozuklukları Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları Gereksiz Ek ve Sözcük Kullanımı Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanımı Yanlış Ek ve Sözcük Kullanımı Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanımı Deyim-Atasözü Yanlışları Anlam Belirsizliği Mantık Hataları Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozuklukları Fiil ve Yüklem Yanlışları Özne - Yüklem Uyuşmazlığı Özne Eksikliği Nesne Eksikliği Dolaylı Tümleç Eksikliği Zarf ve Edat Tümleci Eksikliği Tamlama Yanlışları Çatı Uyuşmazlığı Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...295

11 SÖZCÜKTE ANLAM Sözcüğün Anlam Özellikleri Sözcükte Anlam Olayları Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Kalıplaşmış Söz Öbekleri 4 İkilemeler 4 Pekiştirmeler 4 Deyimler 4 Atasözleri Kalıplaşmamış Söz Öbekleri "Dilimin sınırları, dünyamın sınırlarıdır." LUDWING WITTGENSTEIN

12

13 1. BÖLÜM SÖZCÜKTE ANLAM SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ Başlarken... Bu üniteden KPSS de yoruma dayalı olarak her yıl ortalama 2-3 soru gelmektedir. Sözcükte Anlam ünitesi, gelen soru sayısı kadar cümle ve paragrafların tam olarak anlaşılmasında bir temel olması açısından da çok önemlidir. Anlamı olan ya da anlamı olmadığı hâlde cümle kuruluşunda görev üstlenen ses birliklerine sözcük denir. Zengin bir söz dağarcığına sahip dilimizde bazı sözcükler tek bir kavramı karşılarken bazıları birden çok kavramı karşılamaktadır. Tek anlamlı sözcükler: Sadece bir kavramı karşılayan sözcüklerdir. kaldırım: Yollarda taşlarla yapılan döşeme: Araba bozuk kaldırımların üstünde sallanıyor, devrilecek gibi oluyordu. testere: Ağaç, demir vb. şeyleri kesmeye yarayan, genellikle üçgen biçiminde dişleri olan, dar ve uzunca çelik araç: Ağaç testeresiyle kütükleri doğradı tek başına. Çok anlamlı sözcükler: Kullanıldığı yere ve duruma göre birden çok anlam kazanabilen sözcüklerdir. Örneğin, düş sözcüğü kullanıldığı cümleye göre farklı anlamlar kazanabilir: düş : 1. Yer çekiminin etkisiyle boşlukta, yukarıdan aşağıya inmek: Havadaki kuş vurulmuş gibi birdenbire sokağa düşüyor. 2. Yere devrilmek, yere serilmek: Çocuk koşarken yere düştü. 3. Yağmak: Dağlara kar düştü. 4. Vurmak, değmek, rastlamak: İnce uzun dallı badem ağaçlarının alaca gölgeleri sahile inen keçi yoluna düşüyordu. Dilimizdeki sözcüklerin büyük bir bölümü çok anlamlıdır, yani temel anlamı dışında kullanılmaya uygundur. Dilimizde sözcüklerin kullanıldıkları cümleye göre kazandıkları bu farklı anlamlara yan anlam ya da mecaz anlam denir. Gerçek Anlam Temel Anlam Bir sözcüğün, akla gelen ilk anlamına temel anlam denir. Bir sözcük tek başına duyulduğunda ya da okunduğunda öncelikle o sözcüğün temel anlamı düşünülür. ağız: Sindirim sisteminin başlangıcı olan, üst ve alt çene arasındaki boşluk: Ağzındaki lokmayı bir türlü yutamıyordu. boyun: Gövdenin başla omuz arasında kalan kısmı: Sabaha kadar boynum ağrıdı. durmak: Hareketsiz kalmak, kımıldamamak: Babası odanın ortasında durup biraz düşündü. Yukarıdaki cümlelerde ağız, boyun, durmak sözcükleri akla gelen ilk anlamlarıyla, yani temel anlamlarıyla kullanılmıştır. Yan Anlam Bir sözcüğün ancak temel anlamıyla ilişkili olarak kazandığı yeni anlamlardır. Dilberin başında siyah saç olur. (temel anlam) Baş sözcüğünün temel anlamı, insan ve hayvan bedenlerinin en yukarı, en önemli kısmı dır. Dolayısıyla sözcük, yukarıdaki cümlede temel (ilk) anlamıyla kullanılmıştır.

14 4 Baş sözcüğünün, temel anlamıyla bağlantılı olarak kazandığı yeni anlamlar, yani yan anlamlar ise aşağıda verilmiştir: Bir şeyin en yukarısı, en yüksek noktası: Çıkam dağlar başına, vatana doğru bakam. Bir şeyin başladığı, çıkıp yayıldığı yer, kaynak: Bu sonbahar başında bir gün onunla Beykoz çayırına gittik. Gülen gözlerinin manası pek derin. ( Derin sözcüğü anlaşılması, kavranması zor anlamında kullanılmış.) Bu sözlerinle hepimizi çok kırdın. ( Kırmak sözcüğü gücendirmek, üzmek, incitmek anlamında kullanılmış.) Aldanma cahilin kuru sözüne. ( Kuru sözcüğü soğuk, sevimsiz, hissiz anlamında kullanılmış.) Bir şeyin yanı, yakını, çevresi: Fakat nedendir ya Rab bu susuzluğumuz Suyu gürül gürül akan çeşme başında. Yukarıya, üste gelen yön: Yatağın başında oturmuş, durmadan ağlıyordu. Mecaz Anlam Bir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Sıcak sobanın yanında uzun uzun sohbet ettiler. (Gerçek anlam: Yakmayacak derecede ısı veren, üşümeyi önleyecek kadar ısıtan) Müdür, öğrencilerini çok sıcak karşıladı. (Mecaz anlam: Dostça olan, sevgiyle dolu olan, şefkatli) Örneklerde görüldüğü gibi mecaz anlamlı kullanımlarda, sözcük farklı ve soyut bir anlama geçmiştir. Pür D kkat ÖSYM nin yaptığı sınavlarda gerçek anlam ve mecaz anlam ayrımı sorulduğunda seçenekler arasında yan anlamda kullanılmış sözcük de verilebileceği için dikkatli olunmalıdır. Yan anlam, temel anlamla bir şekilde ilişkilidir ve gerçek anlam başlığında ele alınır oysa mecaz anlam tamamen düşsel, gerçek dışı bir anlamdır. Sözcük Gerçek Anlam Mecaz Anlam Temel Anlam 1. Çene kemiklerinin üstüne dizili, ısırıp koparmaya ve çiğnemeye yarayan sert, beyaz organlardan her biri Yan Anlam 2. Çark, testere, tarak, vb. çentikli şeylerdeki çıkıntılardan her biri 3. Dişe benzetilen sarımsak tanesi 4. Bazı dantel ve işlemelerin kenarlarındaki yuvarlak sivri bölüm 5. Güçlü olduğunu belli etmek, tehdit etmek (diş göstermek) 6. Kötülük yapmak için fırsat beklemek (diş bilemek) 7. Zorla veya inatla istediğini yaptırmak (diş geçirmek) Diş sözcüğünün anlamları (tdk.gov.tr)

15 5 Pür D kkat ÖSYM nin birkaç kez sorduğu düşsel öge kavramı da mecazla aynı doğrultudadır. Mecaz da da düşsel ögeler de de gerçek dışı unsurlara yer verilir. Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi temel anlamda kullanılmıştır? A) Çevresindekilerin sevgisini kazanan mükemmel bir insandı babam. B) Onu, herkese örnek olan olgun tavırları ile tanıdık hepimiz. C) Güneş doğmadan bir saat kadar önce yola çıktık. D) Bu sevimli, küçük çocuğa kanım hemen de nasıl kaynadı. E) Dalları çıplak ağaçların arasında bir süre oturduk. B seçeneğinde tavır sözcüğü davranış, vaziyet, hâl anlamlarında, yani temel anlamıyla kullanılmıştır. Diğer seçeneklerdeki sözcükler mecaz ve yan anlamda kullanılmıştır. Cevap B Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcüklerden hangisi yan anlamda kullanılmıştır? A) Acıyla zevki kullanmayı öğrenirsek başarılı oluruz. B) Araştırmacılar tarafından incelenen hayvanlar serbest bırakıldı. C) Alabildiğince yeşilliğin uzandığı güzel bir köydü burası. D) Aynı zamanda güzel kumaştan bir boyun atkısı vardı. E) Bilgi edinme yollarını öğrenmeyen insan genellikle hazır bilgiyi tercih eder. C seçeneğindeki uzanmak sözcüğünün temel anlamı boylu boyunca yatmak tır. Verilen cümlede ise bir alana yayılmak anlamında, yani yan anlamda (temel anlamla ilişkili) kullanılmıştır. Diğer cümlelerdeki sözcükler temel anlamlarıyla (ilk anlamlarıyla) kullanılmıştır. Cevap C Kaçmak sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde temel anlamda kullanılmıştır? A) Sana yeni aldığım bu kazak sanki biraz yeşile kaçıyor. B) Bir tehlike sezdiğin anda hemen eve kaçar bizi ararsın. C) Bir aydır alacaklılardan kaçıyor dükkân sahibi. D) Bütün gün havuzdan çıkmayınca kulağına kirli su kaçmış. E) Odanın halısı biraz sağa kaçmış, sen ne düşünüyorsun? Kaçmak sözcüğünün temel anlamı hızla koşup bir yere saklanmak tır. Bu anlam da B seçeneğinde kullanılmıştır. Cevap B Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük mecaz anlamıyla kullanılmıştır? A) Gelecek hafta bugün yine buluşalım, dedi büyük bir sevinçle. B) Beyaz at üstünde gelin görününce büyük bir düğün başladı. C) Çocuğu uyutmak için odaya götürdü yaşlı dadı. D) Onun bu boş sözlerini dinlemekten artık bıkmıştık hepimiz. E) Akrabalarını görmek, onlarla konuşmak, hasret gidermek istiyordu. A, B, C ve E seçeneklerindeki altı çizili sözcükler gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. Boş sözcüğünün gerçek anlamı içinde bir şey olmayan dır. Bu sözcük, D seçeneğindeki cümlede, gerçek anlamının dışında değersiz, bir işe yaramayan anlamında kullanıldığı için mecaz anlamdadır. Cevap D Terimsel Anlam Bir bilim, sanat, spor ve meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklere terim anlamlı sözcükler denir. Öğretmenimiz bu hafta açıları anlattı. (matematik terimi) Güreşçilerimiz minderde başarılı olamadılar. (spor terimi) Sanatçı tiz sesiyle izleyenleri büyüledi (müzik terimi)

16 Önce biz sorduk kpss Soruda 83 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür MATEMATİK Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

17 Editörler: Kenan Osmanoğlu / Kerem Köker KPSS Matematik Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 37. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

18 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir yer tutan Matematik kapsamındaki 26 veya 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; MATEMATİK - Temel Kavramlar, - Sayılar, - Bölme-Bölünebilme Kuralları, - Asal Çarpanlara Ayırma EBOB EKOK, - Birinci Dereceden Denklemler, - Rasyonel Sayılar, - Üstlü Sayılar, - Köklü Sayılar, - Çarpanlara Ayırma, - Eşitsizlik Mutlak Değer, - Oran Orantı, - Problemler, - Kümeler, - Fonksiyon - İşlem - Modüler Aritmetik, - Permütasyon Kombinasyon Olasılık - Tablo ve Grafikler bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, - çıkmış sorular - çözümlü testler ve - cevaplı testlere; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen Fikret Birer, Canan Sarıkaya, Eda Tuğçe Buluş ve tüm meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Editörler: Kenan Osmanoğlu Kerem Köker

19

20 İÇİNDEKİLER TEMEL KAVRAMLAR Küme...3 Kümenin Elemanı ve Eleman Sayısı...3 Kümelerin Gösterilişi...3 Boş Küme...4 Sayı Kümeleri...4 Tek - Çift Tamsayılar...5 Tam Sayılarda İşlemler...5 İşlem Önceliği...8 Rasyonel Sayılar...8 Rasyonel Sayılarda İşlemler...8 Harfli İfadeler...9 Denklemler...10 Çözüm Kümesi Bulma...10 İkili...12 Sıralama...12 Eşitsizlik...13 Oran Orantı...13 Ortak Paranteze Alma...14 Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test SAYILAR Rakam...25 Sayı...25 Doğal Sayılar...26 Tam Sayılar...29 Tek ve Çift Tam Sayılar...31 Pozitif ve Negatif Sayılar...33 Çözümlü Test...35 Ardışık Sayılar...39 Basamak Analizi...44 Çözümleme...50 Çözümlü Test...53 Asal Sayı...57 Aralarında Asal Sayılar...58 Faktöriyel...59 Çözümlü Test...63 Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...79 BÖLME-BÖLÜNEBİLME KURALLARI Bölme...85 Çözülmü Test...90 Bölünebilme Kuralları ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme...99 Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular ASAL ÇARPANLARA AYIRMA EBOB EKOK Asal Çarpanlara Ayırma Bir Tam Sayının Bölenleri Bir Tam Sayının Bölenleri Toplamı En Büyük Ortak Bölen (EBOB) En Küçük Ortak Kat (EKOK) Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BİRİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler Birinci Dereceden İki Bilinmeyenli Denklemler Denklem Sistemi Yok Etme Metodu Yerine Koyma Metodu Özel Denklemler Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular v

21 İçindekiler RASYONEL SAYILAR Rasyonel Sayılar Kesir ve Kesir Türleri Kesir Basit Kesir Bileşik Kesir Tam Sayılı Kesir Sabit Kesir Denk Kesir Rasyonel Sayılarda Dört İşlem Toplama İşlemi Çıkarma İşlemi Çarpma İşlemi Bölme İşlemi Kuvvet Alma İşlem Önceliği Ondalık Kesirler Ondalık Sayılarda Dört İşlem Devirli Ondalık Açılımlar Rasyonel Sayılarda Sıralama İki Rasyonel Sayı Arasındaki Sayıları Yazma Çözümlü Test Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular EŞİTSİZLİK Basit Eşitsizlikler Özellikleri Reel (Gerçel) Sayı Aralıkları Kapalı Aralık Yarı Açık Aralık Açık Aralık Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Eşitsizlikler Eşitsizlikler ve İşaret İncelemesi Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular MUTLAK DEĞER Mutlak Değer Özellikleri Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular ÜSTLÜ SAYILAR Özellikleri Üstlü Sayılarda Dört İşlem Toplama Çıkarma Çarpma Bölme Üstlü Sayılarda Denklemler Üstlü Sayılarda Eşitsizlikler ve Sıralama Çözümlü Test Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular KÖKLÜ SAYILAR Köklü Sayılar Köklü Sayıların Özellikleri Köklü Sayılarda Dört İşlem Toplama-Çıkarma Çarpma Bölme Kök Dışındaki Bir Sayının Kök İçine Alınması Eşlenik İç İçe Sonlu Kökler İç İçe Sonsuz Kökler A 2 B Ifadesinin Kök Dışına Çıkarılması Köklü Sayılarda Sıralama Köklü Sayılarda Denklem Çözme Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular vi

22 İçindekiler ÇARPANLARA AYIRMA Çarpanlara Ayırma Ortak Parantez Yöntemi Gruplandırma Yöntemi ax 2 +bx+c İfadesinin Çarpanlara Ayrılması Özdeşlikler İki Kare Farkı Tam Kare İfadeler III. Dereceden Özdeşlikler Çözümlü Test Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular ORAN ORANTI Oran Orantı Orantının Özellikleri Orantı Türleri Doğru Orantı Ters Orantılı Çokluklar Bileşik Orantı Ortalamalar Aritmetik Ortalama Geometrik Ortalama Çözümlü Test Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular PROBLEMLER Denklem Kurma Problemleri Çözümlü Test Çözümlü Test Çözümlü Test Yaş Problemleri Çözümlü Test Yüzde Problemleri Faiz Problemleri Kâr Zarar Problemleri Karışım Problemleri Çözümlü Test İşçi Problemleri Havuz Problemleri Çözümlü Test Hareket Problemleri Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular KÜMELER Küme Kümelerin Elemanı ve Eleman Sayısı Kümelerin Gösterimi Küme Çeşitleri Kümelerde İşlemler Alt Küme Küme Problemleri Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular FONKSİYON - İŞLEM MODÜLER ARİTMETİK Bağıntı Fonksiyon Test Fonksiyon Bileşke Fonksiyon İşlem İşlem Tabloları İşlemin Özellikleri Modüler Aritmetik Modüler Aritmetiğin Özellikleri Modüler Aritmetikte Denklem Çözümü vii

23 İçindekiler Çözümlü Test Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular PERMÜTASYON KOMBİNASYON OLASILIK Saymanın Temel Kuralları Toplama Kuralı Çarpma Yolu ile Sayma Saymanın Temel İlkesi Permütasyon (Sıralama) Tekrarlı Permütasyon Dairesel Permütasyon Kombinasyon (Gruplama) Olasılık Olasılık Fonksiyonu Olasılık Hesabı Koşullu Olasılık Bağımsız ve Bağımlı Olasılık Çözümlü Test Çözümlü Test Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular TABLO VE GRAFİKLER Tablo ve Yorumlama Grafik ve Yorumlama Çizgi Grafik Sütun Grafiği Daire Grafiği Çözümlü Test Çözümlü Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular viii

24 TEMEL KAVRAMLAR KÜME KÜMENİN ELEMANI VE ELEMAN SAYISI KÜMELERİN GÖSTERİLİŞİ BOŞ KÜME Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri SAYI KÜMELERİ TEK - ÇİFT TAMSAYILAR TAM SAYILARDA İŞLEMLER İŞLEM ÖNCELİĞİ RASYONEL SAYILAR RASYONEL SAYILARDA İŞLEMLER DENKLEMLER ÇÖZÜM KÜMESI BULMA İKİLİ SIRALAMA EŞİTSİZLİK ORAN ORANTI ORTAK PARANTEZE ALMA Eksi çarpı eksi, artı edecek, böyle yazılacak, böyle bilinecek, kimse neden? demeyecek. John Von Neumann

25

26 Temel Kavramlar Bu bölümde yer verdiğimiz başlıkların bir kısmı KPSS de direkt olarak sorulan konulara dair değildir. Buradaki amacımız diğer konuların daha iyi anlaşılabilmesi için bazı temel bilgileri hatırlatmak ve işlem yeteneğinin gelişmesini sağlamaktır. Değindiğimiz konuların bir kısmı ilerleyen bölümlerde daha detaylı bir şekilde işlenecektir. Bu bölüm daha çok sözel bölümlerden mezun olan arkadaşlarımıza yönelik hazırlanmıştır. KÜME Net olarak tanımlanmış canlı veya cansız varlıkların oluşturduğu topluluğa küme denir. Kümeler A, B, C, D, E, gibi büyük harflerle isimlendirilir. Örnek: Pegem kelimesinin harfleri bir küme oluşturur. Örnek: Haftanın bazı günleri cümlesi bir küme oluşturmaz. Çünkü kümeyi oluşturacak günler net olarak söylenmemiştir. KÜMENİN ELEMANI VE ELEMAN SAYISI Kümeyi oluşturan canlı ve cansız varlıklara kümenin elemanları denir. Kümenin elemanı olan nesneler! sembolü ile kümenin elemanı olmayan nesneler ise g sembolü ile gösterilir. Bir kümeyi oluşturan nesne veya varlıkların sayısına kümenin eleman sayısı denir. Bir A kümesinin n tane elemanı varsa s(a) = n şeklinde gösterilir. Örnek: 1 sayısı A kümesinin elemanı ise 1! A 2 sayısı A kümesinin elemanı değil ise 2 g A şeklinde gösterilir. KÜMELERİN GÖSTERİLİŞİ 1) Liste Yöntemi Kümenin elemanlarının aralarına, konarak { } parantezi içine yazılmasına kümelerin liste biçiminde gösterilişi denir. Liste yönteminde virgülle ayrılan her nesne kümenin bir elemanıdır. ÖRNEK A = {a, b, {c}, {d, e}, f} kümesinin eleman sayısı kaçtır? A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2 Çözüm: A kümesinin elemanlarını yazacak olursak a! A, b! A, " c,! A, " de,,! A, f! A olmak üzere A kümesinin eleman sayısı 5 dir. Dolayısıyla s(a) = 5 bulunur. UYARI Bir küme yazılırken eğer yazılan elemanlar arasında aynı olanlar varsa bu elemanlar kümeye bir kez yazılır. ÖRNEK PEGEM kelimesinin harflerinin oluşturduğu kümenin eleman sayısı kaçtır? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 Çözüm: PEGEM kelimesinin oluşturduğu küme A kümesi olsun. Küme yazılırken ortak olan elemanlar bir kez yazılacağından A = {P, E, G, M} olur. Dolayısıyla sa ( ) = 4 bulunur. ÖRNEK A = " Kerem, kümesinin eleman sayısı kaçtır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Çözüm: Liste yönteminde elemanlar virgüllerle ayrılır. Kümeyi inceleyecek olursak virgülle ayrılan eleman olmadığı için kümenin eleman sayısı s(a) = 1 bulunur. 3

27 Temel Kavramlar 2) Ortak Özellik Yöntemi Kümenin elemanlarının taşıdıkları ortak özellikler belirtilerek { } parantezi içine yazılmasına kümenin ortak özellik yöntemi ile gösterilişi denir. TEMEL KAVRAMLAR RAKAM 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 gibi tek haneli sembollere rakam denir. Örnek: Yüzden küçük doğal sayıların kümesi A = {x x < 100 ve x N} şeklinde gösterilir. SAYI Rakamların tek başlarına veya bir çokluk oluşturacak şekilde bir araya gelmesiyle oluşan ifadelere sayı denir. 3) Venn Şeması Kümenin elemanlarının yanlarına konarak kapalı bir şeklin içine yazılmasına kümenin venn şeması ile gösterilişi denir. Örnek: A = {a, b, c, d} kümesini venn şeması ile gösterilişi şekildeki gibidir. Örnek: 3 hem rakam hem de bir sayıdır. 16 iki rakamdan oluşan bir sayıdır. 348 üç rakamdan oluşan bir sayıdır dört rakamdan oluşan negatif bir sayıdır. a b c d SAYI KÜMELERİ 1) Sayma Sayıları Kümesi " 123,,,..., kümesine sayma sayıları kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir sayma sayısı denir. Sayma sayıları kümesi " N + " sembolü ile gösterilir. BOŞ KÜME Elemanı olmayan içi boş olan kümeye boş küme denir. Boş küme Q veya { } sembolleri ile gösterilir. 2) Doğal Sayılar Kümesi " 0123,,,,..., kümesine doğal sayılar kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir doğal sayı denir. Doğal sayılar kümesi IN sembolü ile gösterilir. Örnek: Yılın S harfi ile başlayan ayları cümlesinin oluşturduğu küme boş kümedir. NOT Bir kümenin elemanlarının yerlerinin değişmesi kümeyi değiştirmez. Yani kümenin elemanları farklı şekillerde sıralanabilir. Örnek: A = {a, b, c} kümesinin elemanlarının yerleri değiştirilirse A kümesi değişmez. A = " a, bc,, = " bac,,, = " cab,,, =... gibi. 3) Tam Sayılar Kümesi "...,-3,-2,- 1, 0123,,,,..., kümesine tam sayılar kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir tam sayı denir. Tam sayılar kümesi Z sembolü ile gösterilir. Tam sayılar kümesi üç kümenin birleşimi olarak ifade edilir. Bu alt kümeleri inceleyecek olursak; a) Negatif Tam Sayılar Kümesi Sayı doğrusu üzerinde sıfırın solunda olan yani sıfırdan küçük sayılara negatif tam sayılar bu sayıların oluşturduğu kümeye negatif tam sayılar kümesi denir. Negatif tam sayılar kümesi " Z - " sembolü ile gösterilir. - Z = "...,-3,-2,-1, dir. 4

28 Temel Kavramlar NOT Negatif tam sayılar sıfıra yaklaştıkça büyürler. Dolayısıyla en büyük negatif tam sayı 1 dir. b) Pozitif Tam Sayılar Kümesi Sayı doğrusu üzerinde sıfırın sağında olan yani sıfırdan büyük sayılara pozitif tam sayılar bu sayıların oluşturduğu kümeye pozitif tam sayılar kümesi denir. Pozitif tam sayılar kümesi " Z + " sembolü ile gösterilir. + Z = " 1, 23,,..., dir. NOT TEK VE ÇİFT TAM SAYILAR a) Tek tam sayılar İki ile tam bölünemeyen sayılara tek tam sayılar denir. Tek tam sayılar kümesi "...-5,-3,- 1, 135,,,..., şeklinde gösterilir. Tek tam sayıların genel formülü n bir tam sayı olmak üzere 2n 1 dir. b) Çift tam sayılar İki ile tam bölünen sayılara çift tam sayılar denir. Çift tam sayılar kümesi "...-4,-2, 024,,,..., şeklinde gösterilir. Çift tam sayıların genel formülü n bir tam sayı olmak üzere 2n dir. Pozitif tam sayılar sıfıra yaklaştıkça küçülürler. Dolayısıyla en küçük pozitif tam sayı 1 dir. c) Sıfır bir tam sayıdır, fakat işaretsizdir. Yani pozitif ya da negatif tam sayı değildir. 4) Rasyonel Sayılar Kümesi a ve b birer tam sayı ve b! 0 olsun. İki tam sayının bölümü şeklinde yazılabilen sayılara rasyonel sayı denir. Rasyonel sayılar kümesi " Q " sembolü ile gösterilir. Q = " b a : a, b Z ve b 0- şeklinde yazılır. Örnek: , -,, 14, - 1,... birer rasyonel sayıdır ) İrrasyonel Sayılar Kümesi Rasyonel olmayan sayılara yani iki tam sayının bölümü şeklinde yazılamayan sayılara irrasyonel sayılar denir. İrrasyonel sayılar kümesi Qʹ sembolü ile gösterilir. Örnek:, 5, 7 5 2, 1 -, g birer irrasyonel sayıdır ) Reel (Gerçel, Gerçek) Sayılar Kümesi Rasyonel sayılar kümesi ile irrasyonel sayılar kümesinin birleşim kümesine Reel sayılar kümesi denir. Reel sayılar kümesi R ile gösterilir. R = Q, Q ı şeklinde ifade edilir. UYARI Çift tam sayılar pozitifte olabilir, negatifte olabilir, sıfırda olabilir. Tek tam sayılar pozitifte olabilir, negatifte olabilir. TAM SAYILARDA İŞLEMLER Toplama işlemi a) Aynı işaretli sayıların toplanması İşaretleri aynı olan tam sayılar toplanırken önce sayı değerleri toplanır. Sonra toplama sayıların ortak işareti verilir. Örnek: işleminde Sayılarının hepsi pozitif ( + ) olduğundan sayı değerleri toplanır. Bulunan toplamın işareti + olur. Buradan = 75 bulunur. Örnek: işleminde Sayıların hepsi negatif (-) olduğundan sayı değerleri toplanır. Bulunan toplamın işareti "- " olur. Buradan =- ( ) =-129 bulunur. 5

29 Önce biz sorduk kpss Soruda 83 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür TARİH Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

30 Serkan Aksoy KPSS TARİH KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 37. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

31 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan Tarih kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; ü İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, ü Türk-İslam Tarihi, ü Osmanlı Tarihi, ü Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri, ü Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri, ü XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, ü Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi, ü Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi, ü Cumhuriyet Dönemi, ü Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve ü Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, ü ü çözümlü testler, cevaplı testler ve ü çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da artıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Serkan Aksoy

32 iv İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Türk Adının Anlamı, Türklerin Ana Yurdu ve Türk Göçleri...3 İslamiyet Öncesi Türk Devletleri...4 İskitler (Sakalar) (MÖ VII. yy.)...4 Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları)...4 Kavimler Göçü (375)...4 Avrupa Hunları ( )...5 Göktürk (I. Köktürk) Devleti ( )...5 II. Göktürk-Köktürk (Kutluk) Devleti ( )...6 Uygur Devleti ( )...6 Orta Asya da Kurulan Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları Kırgızlar Sabirler (Sibirler-Sabarlar) Akhunlar (Eftalitler) Hazarlar Türgişler Karluklar Avarlar Bulgarlar Macarlar Peçenekler Kıpçaklar (Kumanlar) Oğuzlar (Uzlar)...9 İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet...9 A. Devlet Yönetimi...9 B. Ordu (Sü)...10 C. Din ve İnanış...11 D. Hukuk (Könilik)...12 E. Sosyal ve Ekonomik Hayat...12 F. Yazı, Dil ve Edebiyat...13 G. Bilim ve Sanat...14 H. Müzik...14 Çözümlü Test...15 Cevaplı Test...18 Çıkmış Sorular...21

33 v 2. BÖLÜM Türk - İslam Tarihi Türklerin İslamiyet i Kabulü Talas Savaşı (751) İlk Türk - İslam Devletleri Karahanlılar ( ) Gazneliler ( ) Büyük Selçuklu Devleti ( ) Harzemşahlar ( ) Mısır'da Hâkimiyet Kuran Türk-İslam Devletleri Tolunoğulları ( ) Akşitler (İhşidler) ( ) Eyyûbiler ( ) Memlûkler ( ) İlk Türk - İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet A. Devlet Yönetimi B. Ordu C. Toprak Yönetimi D. Ekonomik Yapı E. Sosyal Hayat ve Hukuk F. Bilim, Dil ve Edebiyat G. Sanat ve Mimari Türkiye Tarihi Malazgirt Savaşı ndan Sonra Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri Saltuklular ( ) Mengücekliler ( ) Danişmentliler ( ) Artuklular ( ) Çaka Beyliği ( ) Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti ( ) Uçlar ve Anadolu Beylikleri Kösedağ Savaşı Sonucunda Kurulan Beylikler Karamanoğulları ( ) Hamitoğulları ( ) Eşrefoğulları ( ) Dulkadiroğulları ( ) Ramazanoğulları ( ) Germiyanoğulları ( ) Saruhanoğulları ( ) Aydınoğulları ( ) Menteşeoğulları ( ) Osmanoğulları ( ) Karesioğulları ( ) Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ( ) Pervaneoğulları ( ) Taceddinoğulları (Canik Beyliği) ( ) İnançoğulları ( ) Sahip Ataoğulları ( ) Eretna Devleti ( ) Kadı Burhaneddin Devleti ( )... 40

34 vi Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet A. Devlet Yönetimi B. Ordu C. Toprak Yönetimi D. Ekonomik ve Sosyal Hayat E. Hukuk F. Din ve İnanış G. Fikir, Dil ve Edebiyat H. Bilim, Sanat ve Mimari Orta Asya ve Yakın Doğu da Kurulan Devletler Fatımîler ( ) Moğollar ( ) Timur Devleti ( ) Babür Devleti ( ) Karakoyunlular ( ) Akkoyunlular ( ) Safeviler ( ) Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Osmanlı Tarihi Kuruluş Dönemi (Beylikten Devlete) ( ) Yükselme Dönemi (Dünya Gücü: Osmanlı Devleti) ( ) Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti A. Devlet Anlayışı B. Merkez Teşkilatı C. Taşra ve Eyalet Teşkilatı D. Toprak Sistemi E. Ordu ve Donanma F. Ekonomik Hayat G. Sosyal Hayat H. Hukuk I. Eğitim J. Dil ve Edebiyat K. Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı L. Basın - Yayın M. Mimari N. Güzel Sanatlar Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular

35 vii 4. BÖLÜM Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri Duraklama Dönemi (Arayış Yılları) (17. Yüzyıl) ( ) XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi) Gerileme Dönemi (18. Yüzyıl) ( ) XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl) (19. Yüzyıl) ( ) XIX. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi) II. Mahmut Dönemi Islahatları ( ) Tanzimat Dönemi Islahatları ( ) II. Abdülhamit Dönemi Islahatları Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri Orta Çağ'da Avrupa A. Kilise ve Papalık B. Feodalite (Derebeylik) C. Haçlı Seferleri D. Magna Carta (Büyük Şart) (1215) E. Yüzyıl Savaşları ( ) Yeni Çağ'da Avrupa A. Coğrafi Keşifler B. Rönesans C. Reform D. Aydınlanma Çağı E. Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) ( ) F. Yedi Yıl Savaşları ( ) G. Amerika Birleşik Devletleri nin Kurulması (1787) Yakın Çağ'da Avrupa A. Fransız İhtilali (1789) B. Sanayi İnkılabı Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti C İhtilalleri D İhtilalleri E. İtalya ve Almanya nın Siyasi Birliklerini Kurmaları Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

36 viii 6. BÖLÜM XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı ( ) Balkan Savaşları ( ) I. Balkan Savaşı II. Balkan Savaşı (1913) Osmanlı Devleti nin Balkan Devletleri ile İmzaladığı Antlaşmalar I. Dünya Savaşı ( ) I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918) İzmir in İşgali ve Kuvayimillîye İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919) Kuvayimillîye nin Kurulması Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Genelgeler ve Kongreler Dönemi Mustafa Kemal in Samsun a Çıkışı Samsun Raporu Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919) Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919) Erzurum Kongresi (23 Temmuz 7 Ağustos 1919) II. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919) Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919) Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919) Temsil Heyetinin Ankara ya Gelişi (27 Aralık 1919) Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920) Misakımillî Kararları (28 Ocak 1920) İstanbul un Resmen İşgali (16 Mart 1920) I. TBMM Dönemi Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920) Millî Mücadele Dönemi Basın Yayın TBMM ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar Düzenli Ordunun Kurulması (Kasım-Aralık 1920) Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular

37 ix 8. BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi Kurtuluş Savaşı nda Cepheler Doğu Cephesi Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) Ermeni Sorunu Güney Cephesi Batı Cephesi I. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) Londra Konferansı (23 Şubat - 12 Mart 1921) Afganistan la Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) İstiklâl Marşı nın Kabulü (12 Mart 1921) Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) II. İnönü Savaşı (23 Mart - 1 Nisan 1921) Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) Tekalif-i Millîye Emirleri (Millî Yükümlülükler) (7-8 Ağustos 1921) Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos - 13 Eylül 1921) Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) İtilaf Devletleri nin Ateşkes Teklifleri (22 Mart 1922) İtilaf Devletleri nin Barış Teklifleri (26 Mart 1922) Büyük Taarruz (26 Ağustos - 9 Eylül 1922) Çanakkale Olayı Mudanya Ateşkes Anlaşması (11 Ekim 1922) Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) Sınırlar Kapitülasyonlar Azınlıklar Boğazlar İstanbul un Boşaltılması Borçlar Yabancı Okullar Patrikhane Mısır, Sudan, Kıbrıs Ticaret, Sağlık ve Adalet Savaş Tazminatları Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...259

38 x 9. BÖLÜM Cumhuriyet Dönemi II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi İnkılap Kavramı Siyasi Alanda Yapılan İnkılaplar Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) Ankara'nın Başkent Oluşu (13 Ekim 1923) Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923) Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) Anayasası (20 Nisan 1924) Çok Partili Yaşama Geçiş Denemeleri a) Halk Fırkası (CHP) (9 Eylül 1923) b) Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) Ordunun Siyasetten Ayrılması (19 Aralık 1924) Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925) Mustafa Kemal Paşa'ya Suikast Girişimi (15 Haziran 1926) c) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) Kadınlara Siyasi Hakların Verilmesi Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar Medeni Kanun'un Kabulü (17 Şubat 1926) Hukuk Alanındaki Diğer Gelişmeler Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılaplar Eğitim Sisteminde Gözetilecek Esaslar: Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretimin Birleştirilmesi) (3 Mart 1924) Maarif Teşkilatı Hakkındaki Kanun'un Çıkarılması (2 Mart 1926) Türk Harflerinin Kabulü (Harf İnkılabı) (1 Kasım 1928) Türk Tarih Kurumunun Kurulması (15 Nisan 1931) Türk Dil Kurumunun Kurulması (12 Temmuz 1932) Halkevleri (19 Şubat 1932) Üniversite Reformu (1933) Eğitim ve Kültür Alanındaki Diğer Gelişmeler Sosyal Alanda Yapılan İnkılaplar Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934) Takvim, Saat, Rakam, Ölçü ve Hafta Tatilinin Değiştirilmesi Ekonomik Alanda Yapılan İnkılaplar TBMM'nin 1 Mart 1922'de Ortaya Koyduğu Ekonomik Hedefler İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) Tarım Alanında Yapılan Düzenlemeler...282

39 xi 4. Ticaret Alanında Yapılan Düzenlemeler Sanayi ve Madencilik Alanında Yapılan Düzenlemeler Devletçi Ekonominin Uygulanması Bayındırlık ve Ulaştırma Alanındaki Gelişmeler Sağlık ve Sosyal Alandaki Gelişmeler Atatürk İlkeleri Atatürkçülüğün Tanımı A) Temel İlkeler Cumhuriyetçilik Milliyetçilik Halkçılık Laiklik Devletçilik İnkılapçılık B) Bütünleyici İlkeler Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri Arası Türk Dış Politikası Patrikhane Sorunu Nüfus Mübadelesi (Değiş Tokuş) Sorunu Yabancı Okullar Sorunu Borçlar Sorunu Musul (Irak) Sorunu Arası Türk Dış Politikası Milletler Cemiyetine Üyelik (18 Temmuz 1932) Balkan Antantı (9 Şubat 1934) Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937) Hatay (Sancak) Sorunu (30 Haziran 1939) Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular

40 xii 11. BÖLÜM Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi XX. Yüzyıl Başlarında Dünya A. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya daki Türk Devletler ve Topluluklar Çarlık Rusyası nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilâli Rusların Orta Asya yı İstilası SSCB Yönetimindeki Türk Topluluklarının Durumu B. Orta Doğu da Manda Yönetimlerinin Kurulması Orta Doğu da Büyük Devletlerin Durumu ve Politikaları C. Uzak Doğu da Yeni Bir Güç: Japonya D Dünya Ekonomik Krizi (Kara Perşembe) E. Avrupa da Totaliter Rejimlerin Kurulması F. İki Savaş Arası Dönemde Dünyada Gelişmeler G. Barışa Katkı Amaçlı Diğer Antlaşmalar II. Dünya Savaşı A. Yeni Bir Savaşa Doğru Savaşa Katılan Devletler ve Gruplar B. II. Dünya Savaşı nda Türkiye Adana Görüşmeleri (30 Ocak - 1 Şubat 1943) Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943) Dönemin Önemli İç Olayları C. II. Dünya Savaşı Sırasında Yapılan Konferanslar Atlantik Bildirisi (1941) Kasablanca Konferansı (14-24 Ocak 1943) Washington (Trident) Konferansı (12-26 Mayıs 1943) Quebec Konferansı (14-24 Ağustos 1943) Moskova Konferansı (19-30 Ekim 1943) Tahran Konferansı (28 Kasım-1 Aralık 1943) Dumbarton Oaks Konferansı (1944) Yalta Konferansı (4-11 Şubat 1945) San Francisco Konferansı (25 Nisan-26 Haziran 1945) Potsdam Konferansı (17 Temmuz-2 Ağustos 1945) II. Dünya Savaşı Öncesi ve Savaş Sırasında Gerçekleşen Önemli Olaylar Soğuk Savaş Dönemi A. Blokların Kuruluşu Doğu Blokunun Kuruluşu Batı Blokunun Kuruluşu B. Paylaşılamayan Orta Doğu İsrail in Kuruluşu Eisenhower Doktrini

41 xiii C. Uzak Doğu da Çatışma Çin Halk Cumhuriyeti nin Kuruluşu Uzak Doğu da Hâkimiyet Mücadeleleri D. Asya ve Afrika nın Kurtuluşu Güney Asya daki Gelişmeler Afrika daki Gelişmeler E. Soğuk Savaş Dönemi nde Türkiye Soğuk Savaş Dönemi nde Türk Dış Politikası Türkiye de Hayat Dönemin Önemli İç Olayları Dünya daki Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Gelişmeler Yumuşama (Detant) Dönemi ve Sonrası A. Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci Yumuşama Dönemi Politikaları Nükleer Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975) B. Yumuşama Dönemi Çatışmaları Küba Buhranı Vietnam Savaşı Keşmir Sorunu Afganistan ın SSCB Tarafından İşgali C. Barış İçinde Bir Arada Yaşama D. Arap - İsrail Savaşları ve Büyük Devletlerin Politikaları Camp David Anlaşmaları İslam Konferansı Örgütü E. Uluslararası Politikada Petrolün Yeri F. İran - Irak Savaşı ( ) Irak ta Rejim Değişikliği İran da Rejim Değişikliği Savaş ve Sonuçları G. Yumuşama Döneminde Dünya Ekonomi Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler Kültürel Hayat H. Türk Dış Politikası Türk - Yunan İlişkileri I. Türkiye de Bunalımlı Yıllar ( ) ve 1982 Anayasalarının Karşılaştırılması Küreselleşen Dünya SSCB de Değişim ve Sonuçları SSCB nin Dağılması

42 xiv SSCB nin Dağılmasının Doğu Avrupa ya Etkileri SSCB nin Dağılmasının Dünya Güçler Dengesi Üzerine Etkileri Asya da Yeniden Yapılanma Doğu Blokundan Sonra Avrupa da Yeni Arayışlar Türkiye ve Avrupa Birliği AB Organları Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar Orta Doğu ve Afganistan da Gelişmeler Dünyadaki Gelişmeler Değişen Dünya ve Türk Dış Politikası Sonrası Türkiye Toplumsal Sorunlar Küresel Sorunlar Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular Kronoloji

43 Önce biz sorduk kpss Soruda 83 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür GEOMETRİ Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

44 Kerem Köker / Kenan Osmanoğlu KPSS GEOMETRİ KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 37. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

45 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir yer tutan Geometri kapsamındaki 3 veya 4 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; GEOMETRİ - Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar, - Çokgenler ve Dörtgenler, - Çember ve Daire, - Analitik Geometri ve - Katı Cisimler bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, - çıkmış sorular ve - cevaplı testlere; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen Pegem Akademi sınav komisyonuna teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Kerem Köker - Kenan Osmanoğlu

46

47 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM GEOMETRİK KAVRAMLAR VE DOĞRUDA AÇILAR...1 Geometrik Kavramlar...3 Tanımsız Kavramlar...3 Açılar...3 Açının Ölçüsü...3 Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler...3 Açı Ölçü Birimleri...3 Derecenin Alt Birimleri...4 Açı Çeşitleri...4 Dar Açı...4 Dik Açı...4 Geniş Açı...4 Doğru Açı...4 Tam Açı...4 Komşu Açılar...4 Açıortay...4 Tümler Açılar...5 Bütünler Açılar...5 Ters Açılar...6 Paralel İki Doğrunun Bir Kesen ile Yaptığı Açılar...6 Paralel İki Doğrunun Birden Çok Kesen ile Meydana Getirdiği Açılar...6 Kenarları Paralel Açılar...8 Kenarları Dik Açılar...8 Üçgenler...11 Üçgen Çeşitleri...11 Açılarına Göre Üçgenler...11 Kenarlarına Göre Üçgenler...11 Üçgende Temel ve Yardımcı Elemanlar...12 Yükseklik...12 Açıortay...12 Kenarortay...12 Üçgende Açılar ile İlgili Özellikler...13 Dik Üçgen...17 Pisagor Teoremi...17 Öklid Bağıntıları...18 Kenarlarına Göre Özel Dik Üçgenler...19 Açılarına Göre Özel Dik Üçgenler...20 Üçgende Açıortay Teoremleri...23 İç Açıortay Teoremi...24 Dış Açıortay Teoremi...25 Üçgende Kenarortay Teoremleri...27 Ağırlık Merkezi...27 Kenarortay Bağıntıları...29 Özel Üçgenler...31 İkizkenar Üçgen...31 Eşkenar Üçgen...34 Üçgende Alan...38 Üçgende Benzerlik...44 Açı Açı Açı Benzerlik Kuralı...44 Tales Teoremi...46 Temel Orantı Teoremi...46 Çapraz Tales Teoremi...47 Kenar Açı Kenar Benzerlik Kuralı...49 Kenar Kenar Kenar Benzerlik Kuralı...49 Üçgende Açı Kenar Bağıntıları...53 Üçgen Eşitsizliği...53 Çıkmış Sorular Geometrik Kavramlar Üçgende Açılar Dik Üçgen Üçgende Açıortay Teoremleri Üçgende Kenarortay Teoremleri Özel Üçgenler Özel Üçgenler Üçgende Alan Üçgende Alan Üçgende Benzerlik Üçgende Benzerlik Üçgende Benzerlik Üçgende Açı-Kenar Bağıntıları BÖLÜM ÇOKGENLER VE DÖRTGENLER...89 Çokgenler...91 Dışbükey ve İçbükey Çokgenler...91 Düzgün Çokgen...92 Dörtgenler...97 Dörtgenlerde Alan...99 Paralelkenar Paralelkenarda Alan Paralelkenarın Alan Özellikleri Paralelkenarda Uzunluk İle İlgili Özellikler Eşkenar Dörtgen Dikdörtgen...107

48 Kare Yamuk Deltoid İkizkenar Yamuk Dik Yamuk Deltoid Çıkmış Sorular Çokgenler Dörtgenler Paralelkenar-Eşkanar-Dörtgen Dikdörtgen-Kare Yamuk-Deltoid BÖLÜM ÇEMBER VE DAİRE Çemberde Açı Çemberde Yardımcı Elemanlar Çemberde Yay ve Açı Özellikleri Merkez Açı Çevre Açı Teğet Kiriş Açı İç Açı Dış Açı Çemberde Kiriş Yay Özellikleri Kirişler Dörtgeni Çemberde Uzunluk Bir Noktanın Bir Çembere Göre Kuvveti Kuvvet Ekseni İki Çemberin Ortak Teğetleri İki Çemberin Birbirine Göre Durumları Üçgenin Çemberleri Üçgenin İç Teğet Çemberi Üçgenin Dış Teğet Çemberi Teğetler Dörtgeni Dairede Alan Dairenin Alanı ve Çevresi Daire Diliminin Alanı Çember Yayının Uzunluğu Daire Kesmesinin Alanı Daire Halkasının Alanı Çemberde Benzerlik Çıkmış Sorular Çemberde Açı Çemberde Uzunluk Dairede Alan BÖLÜM ANALİTİK GEOMETRİ Noktanın Analitik İncelenmesi Analitik Düzlem İki Nokta Arasındaki Uzaklık Doğrusal Noktalar Doğrusal Olmayan Noktalar Doğrunun Analitik İncelenmesi Doğrunun Eğim Açısı ve Eğimi Doğrunun Grafiğinin Çizimi Doğrunun Denklemleri Özel Doğrular İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları Doğru Demeti Simetriler Noktanın Simetriği Doğrunun Simetriği Eşitsizlikler Çıkmış Sorular Cevaplı Test BÖLÜM KATI CİSİMLER Prizma Dikdörtgenler Prizması Küp Silindir Dönel Silindir Piramit Düzgün Piramit Kesik Piramit Koni Küre Çıkmış Sorular Cevaplı Test Cevaplı Test

49 Geometrİk Kavramlar ve Doğruda Açılar GEOMETRİK KAVRAMLAR DOĞRUDA AÇILAR ÜÇGENLER Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri ÜÇGEN ÇEŞİTLERİ ÜÇGENDE TEMEL VE YARDIMCI ELEMANLAR ÜÇGENDE AÇILAR DİK ÜÇGENLER ÜÇGENDE AÇIORTAY TEOREMLERİ ÜÇGENDE KENARORTAY TEOREMLERİ ÜÇGENDE ALAN ÜÇGENDE BENZERLİK ÜÇGENDE AÇI KENAR BAĞINTILARI Evren her an gözlemlerimize açıktır; ama onun dilini ve bu dilin yazıldığı harfleri öğrenmeden ve kavramadan anlaşılamaz. Evren matematik diliyle yazılmıştır; harfleri üçgenler, daireler ve diğer geometrik biçimlerdir. Bunlar olmadan tek sözcüğü bile anlaşılamaz; bunlarsız ancak karanlık bir labirente dalanılır. Galıleo

50

51 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar Tanımsız Kavramlar GEOMETRİK KAVRAMLAR Nokta, doğru, düzlem gibi kavramlar tanımsız kavramlardır. Nokta Kalem ucunun kâğıt üzerine bıraktığı işaret veya izdir. Noktanın belli bir alanı, hacmi veya boyutu yoktur. Nokta büyük harfle gösterilir. Örneğin; Doğru A A noktası B B noktası İki ucu sınırsız aynı doğrultulu noktaların kümesidir. A Doğrular genelde küçük harfle temsil edilirler. d doğrusu veya AB diye sembolize edilebilir. Doğru Parçası İki nokta ile bu iki nokta arasında kalan noktaların birleşim kümesine doğru parçası denir. A doğru parçası 6 AB@ sembolü ile gösterilir. 6 CD@ " CD doğru parçası CD Işın " CD doğru parçasının uzunluğu olarak gösterilir. Bir ucu başlangıç noktası olup diğer ucu sonsuza giden noktaların oluşturduğu kümeye ışın denir. 6 AB " AB ışını diye okunur. Yarı Doğru A 6 AB ışınından başlangıç noktası yani A noktasının çıkartılması ile elde edilen noktaların kümesine AB yarı doğrusu AB " AB ışını diye okunur. Düzlem A Bir masanın üstü, durgun su yüzeyi gibi tamamen düz ve aynı zamanda her yöne sınırsız olan noktaların oluşturduğu kümeye düzlem denir. B B B B d d d AÇILAR Başlangıç noktaları aynı olan iki ışının birleşimine Açı denir. Yani; 6AB ve 6 AC A ışınlarının birleşimi ile oluşan açı BAC ya da CAB açısıdır. % % BAC açısı BAC ya da CAB şeklinde gösterilir. Açının Ölçüsü 6AB ve 6 AC ışınları arasında kalan bölgeye A W nın ölçüsü denir. Her A W na 0 ile 360 arasında bir tek reel sayı karşılık gelir. Bu reel sayıya BAC açısının (ya da CAB açısının) ölçüsü denir. Yani BAC açısının ölçüsü α dır. % ve m( BAC) = m( W A) = a veya % s( BAC) = s( W A) = a ile gösterilir. A B α [AB [AC = V A Eş Açılar: Ölçüleri eşit olan açılara eş açılar denir. Yani; m( W A) = m( B W ) & A ile B açıları eş açılardır. Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler Herhangi bir açı düzlemi üç farklı bölgeye ayırır. Bu bölgeler I. Açının kendisi II. III. Açının iç bölgesi Açının dış bölgesi Açı Ölçü Birimleri Derece, Grad, Radyan açı ölçü birimleridir. Genelde ölçü birimi olarak derece kullanılır. 20, 40,... şeklinde gösterilir. Bu üç farklı açı ölçü birimleri arasındaki bağıntıyı şöyle verebiliriz, D: Derece G: Grad R: Radyan olmak üzere D G R = = bağıntısı vardır r A I. α C B B III. II. C C 3

52 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar NOT Bir ışının başlangıç noktası etrafında bir tur döndürülmesi ile oluşan açı 360, 400 Grad ve 2π Radyandır. Derecenin Alt Birimleri 1 Bir derece 1ʹ Bir dakika 1ʹʹ Bir saniye AÇI ÇEŞİTLERİ Dar Açı 1 = 60ʹ 1ʹ = 60ʹʹ 1 = 3600ʹʹ dir. Ölçüsü 0 ile 90 arasında olan açılara dar açı denir. Yani; 0 < a < 90 + a dar açıdır. Dik Açı Ölçüsü 90 olan açıya dik açı denir. Yani; a = 90 + a dik açıdır. Geniş Açı Ölçüsü 90 ile 180 arasında olan açılara geniş açı denir. Yani; 90 < a < a geniş açıdır. B A B A A α α α B C C C ÖRNEK A, O, B noktaları doğrusal, % m( DOB) = 2a, % m( COD) = 7a ve % m( AOC) = 3a Yukarıdaki verilenlere göre, α kaç derecedir? A) 10 B) 12 C) 15 D) 18 E) 20 Çözüm: A, O, B noktaları doğrusal olduğundan doğru açı tanımı gereği 180 lik açı meydana getirirler. Yani; 3a+ 7a+ 2a = 180 dir. Komşu Açılar & 12a = 180 & a = 15 bulunur. Köşeleri ve birer kenarı ortak olan iç bölgelerinin kesişimleri boş küme olan açılara komşu açılar denir. % % Yani; COB ile BOA komşu iki açıdır. AÇIORTAY Açıyı iki eşit açıya ayıran ışına açıortay denir. Yani; m( COB % ) = m( BOA % ) dır. A C C 3α O 7α O C 2α B B D B A Doğru Açı Ölçüsü 180 olan açıya doğru açı denir. Yani; a = a doğru açıdır. B α=180 A C % 6 OB ye COA nın açıortayı denir. 6 OC ile 6 OA ye açıortayın kolları (kenarları) denir. ÖRNEK O A A, O, B noktaları doğrusal D E Tam Açı Ölçüsü 360 olan açıya tam açı denir. Yani; a = a tam açıdır. α=360 A B 6 OC ile 6 OF açıortay % m( DOE) = 80 o Yukarıdaki verilenlere göre, m ( COF % ) C A 80 O F B kaç derecedir? A) 100 B) 110 C) 120 D) 130 E) 140 4

53 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar Çözüm: TÜMLER AÇILAR A, O, B noktaları doğrusal olduğundan meydana gelen açıların ölçüleri toplamı 180 dir. % % m( AOC) = m( COD) = a, % % m( EOF) = m( FOB) = b dersek C A D α α 80 β β 2a+ 2b+ 80 = 180 & 2a+ 2b = 100 & a+ b = 50 m( COF % ) = a+ b+ 80 & m( COF % ) = 130 bulunur. O E F B Ölçüleri toplamı 90 olan iki açıya tümler iki açı denir. Yani α ile β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere a+ b = 90 + a ile β tümler iki açıdır. α nın tümleri 90 α β nın tümleri 90 β dır. B O α β C A ÖRNEK Komşu iki açının açıortayları arasında kalan açı 54 dir. Buna göre, bu iki açının ölçüleri toplamı kaç derecedir? A) 100 B) 104 C) 106 D) 108 E) 110 Çözüm: A % % BOC ile COA komşu iki açıdır. E 6 OD ile 6 OE açıortaydır. C 54 % D m( DOE) = 54 verilmiş α % % O m( BOD) = m( DOC) = a, B % % m( COE) = m( EOA ) = b dersek % m( DOE) = a+ b = 54 dir. β β % % Buradan m( BOC) + m( COA ) = 2a+ 2b & 2( a+ b) = 108 bulunur NOT Açıortay üzerinde alınan herhangi bir noktanın, açının kollarına olan dik uzunlukları birbirine eşittir. 6 OD açıortay, 6 OB ile 6 OA açıortayın kolları olmak üzere 6CK@ = 6OB, 6DL@ = 6OB, 6CE = 6OA ve 6DF@ = 6OA çizilirse CK = CE, DL = DF ve KO = EO, LO = FO dur. O K B L C E D F A BÜTÜNLER AÇILAR Ölçüleri toplamı 180 olan iki açıya bütünler açılar denir. Yani; α ile β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere a+ b = a ile β bütünler iki açıdır. α nın bütünleri 180 α β nın bütünleri 180 β dır. ÖRNEK Bir açının 4 katının 5 fazlası aynı açının tümlerine eşit olduğuna göre, açının bütünleri kaç derecedir? A) 157 B) 159 C) 161 D) 163 E) 165 Çözüm: Açı α Tümleri 90 α dır. Denklem kurulursa; 4α + 5 = 90 α dır. 5α = 85 α = 17 bulunur. O halde açının bütünleri a = = 163 bulunur. ÖRNEK Bütünler iki açıdan biri diğerine bölündüğünde bölüm 4, kalan 10 dir. Buna göre, küçük açı kaç derecedir? A) 32 B) 34 C) 36 D) 38 E) 40 A β O α C B 5

54 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ TÜRK ADININ ANLAMI, TÜRKLERİN ANA YURDU VE TÜRK GÖÇLERİ İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET Y So Y So Ey Türk budunu (mille ), Çin in tatlı sözüne, yumuşak ipeğine kanma; yok olursun. ORHUN YAZITLARI

55 OKUMA PARÇASI ESKİ TÜRKLER Eski Türklerde, ülke daha kolay yönetilmesi açısından doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Devletin doğusunu asıl hükümdar, batısını ise yabgu unvanı ile hükümdarın kardeşi yönetmiştir. Ülke, hükümdar ailesinin ortak malı sayılmış, aileye mensup her erkeğe hükümdar olma hakkı tanınmıştır. Bu anlayış sık sık taht kavgalarına neden olmuştur. Hükümdarlara devleti yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılmış, bu yetkiye kut adı verilmiştir. Ülke, töre adı verilen yazılı olmayan hukuk kurallarına göre yönetilmiştir. Hükümdara devlet yönetimiyle ilgili konularda toy, kengeş, kurultay gibi adlarla bilinen danışma meclisi yardımcı olmuştur. Eski Türklerde toprak, yurt olarak adlandırılmıştır. Yurt hükümdarın şahsi malı değildir. Göçebe toplumların özelliği olarak Türkler, hür ve bağımsız yaşayabildiği toprakları ülke olarak görmüşlerdir. Bağımsızlıklarını kaybetmektense mümkün olduğu zaman ailelerini yanlarına alarak hayvanlarını önlerine katarak bağımsız yaşayabilecekleri topraklara göçmüşlerdir. Türklerde ordu teşkilatını ilk Mete Han kurmuştur. Onun kurduğu ordu onlu sisteme göre teşkilatlanmıştır. Türklerde askerlik özel bir meslek değildi. Kadınlar bile savaş sanatını bilirler, gerektiğinde kendi beylerinin komutasında orduya katılırlardı. Bu bakımdan Türk toplumu Ordu-Millet tabiri ile nitelendirilmişti. Türkler savaşlarda Turan adı verilen savaş taktiğini kullanmışlardır. Turan taktiği, ordunun üç kuvvete ayrılıp ortadaki kuvvetin düşmana saldırmasıyla başlar. Daha sonra bu kuvvet yenilmiş gibi aniden geri çekilir. Bunun üzerine düşman ordusu karşı taarruza geçer. Bu sırada sağ ve soldaki Türk kuvvetleri düşmanı çember içine alarak yok etmeye çalışır. Hun Devleti, hayvancılığa elverişli bozkırlarda kurulmuştur. Tarıma uygun toprakların azlığı nedeniyle ekonominin temeli hayvancılığa dayalıdır. İklim ve arazi şartlarından dolayı genellikle at, koyun, sığır, deve gibi hayvanlar yetiştirmişlerdir. At, Türklerin yaşamlarının vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Ulaşımda, orduda, spor faaliyetlerinde atlara büyük ölçüde yer verilmiştir. Türklerin hayvancılıkla uğraşmaları konar-göçer hayat tarzını benimsemelerinde etkili olmuştur. Türkler, bozkır şartlarının gereği olarak yaz aylarını yaylak denilen yüksek yerlerde, kış aylarını ise kışlak denilen alçak yerlerde geçirmişlerdir. Türkler, tabiatta bulunan birtakım varlıkların ruhu olduğuna ve ölümden sonraki yaşama inanmışlardır. Bu yüzden ölen kişinin eşyaları kurgan adı verilen mezara konulmuştur. Mezarlarının başına da kişinin hayattayken öldürdüğü düşman sayısı kadar balbal adı verilen taşlar dikilmiştir. Ölen kişinin ardından yapılan törene yuğ adı verilmiştir. Türklerin asıl dini Gök Tanrı dini idi. Eski Türklerde sanat, Türklerin yaşadıkları konar-göçer hayat şartlarına uygun olarak gelişmiştir. Arkeolojik kazılarda onlara ait kemer tokaları, kılıç kabzaları, süs eşyaları, at koşum takımları gibi taşınabilir eşyalar bulunmuştur. Bu eşyaların üzerine pars, kaplan, kurt, geyik, koyun ve at gibi hayvanların birbirine karşı mücadelelerini gösteren figürler işlenmiştir. Türkler arasında, dokumacılık, dericilik ve maden işletmeciliği yaygınlaşmıştır. Bakır ve demiri eski dönemlerden beri kullanan Türkler, altın ve gümüş gibi değerli madenleri de işlemişlerdir. Türkler Ansiklopedisi, Cilt II, s den özetlenmiştir.

56 3 1. BÖLÜM İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ TÜRK ADININ ANLAMI, TÜRKLERİN ANA YURDU VE TÜRK GÖÇLERİ Türk adı Uygur metinlerinde güç, kuvvet, Kaşgarlı Mahmut un Divan-ı Lügati t Türk adlı eserinde olgunluk çağı, Çin kaynaklarında miğfer anlamında kullanılmıştır. Ziya Gökalp ise Türk adının türeli (töreli), kanun nizam sahibi anlamına geldiğini belirtmiştir. Ayrıca Armin Wambery türemek fiilinden geldiğini, Gerhard Doerfer de devlete bağlı halk anlamına geldiğini ifade etmiştir. Türk kelimesini siyasal ad olarak ilk defa kullanan Göktürkler olmuştur. Türkiye tabiri daha VI. yy.da Bizanslılar tarafından Orta Asya için kullanılıyordu. Yine onlar IX. ve X. yy.larda Volga dan Orta Avrupa ya kadar uzanan sahaya da Türkiye adını vermişlerdi. XI.- XII. yy.larda Mısır ve Suriye ye Türkiye denirdi. Anadolu ise XII. yy.dan itibaren Türkiye olarak tanınmaya başlanmıştır. Türklerin anayurdu Orta Asya dır. Türkler ilk olarak Altay-Sayan Dağları nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları nın kuzeyi, Aral Gölü çevresi ve Hazar Denizi nin doğusunda yaşamışlardır. Orta Asya, geniş bozkırların ve çöllerin bulunduğu bir bölgedir. Altay Dağları, Ötüken Dağları, Sayan Dağları bölgenin en önemli dağlarıdır. Bu bölgede Amuderya (Ceyhun), Siriderya (Seyhun), Orhun, Selenga ve İrtiş ırmakları ile Baykal, Balkaş ve Aral gölleri vardır. Orta Asya da birçok kültür merkezi bulunmaktadır. Şöyle ki; Anav kültürü, Batı Türkistan da Aşkabat yakınlarında yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Orta Asya nın en eski kültürüdür. Afanesyevo kültürü ise Altay- Sayan Dağları nın kuzeybatısında yapılan kazılarda ortaya çıkarılmış, Türklerin en eski kültürüdür. Andronova kültürü, Hazar Denizi nin kuzey doğusundan Ural Dağları na kadar uzanan bölgede en geniş yayılma alanına sahip kültürdür. Karasuk kültürü, Yenisey Irmağı nın bir kolu olan Karasuk Nehri kenarında oluşturulmuştur. Abakan bölgesindeki Tagar kültürü ise en gelişmiş kültürdür. Bu kültür merkezinde ok uçları, iğne, bilezik, küpe gibi eşyalara rastlanmıştır. Zamanla Türkler, Orta Asya dan çeşitli nedenlerle göç etmişlerdir. Göçlerin Nedenleri Ekonomik ve Sosyal Nedenler İklim koşullarının değişmesi Kuraklığa bağlı olarak otlak ve meraların azalması Hızlı nüfus artışı Salgın hastalıklar Siyasi Nedenler Boylar arasında mücadeleler yaşanması Dış güçlerin baskısı (Çin-Moğol baskıları) Cihan hakimiyeti (yeni yurtlar edinme) düşüncesi Not Göçlerin Sonuçları Türkler göç ettikleri yerlerdeki, değişik kültürlerle etkileşime girmişlerdir. Türk kültür ve medeniyeti geniş alanlara yayılmıştır. Türkler göç ettikleri yerlerde büyük ve güçlü devletler kurmuşlardır (Avrupa Hun, Avar, Bulgar, Macar devletleri gibi). Türkler gittikleri yerlerde yaşayan toplumlara, tarımı, hayvancılığı ve maden işlemeyi öğretmişlerdir. Türklerin, dünyanın çeşitli yerlerine yayılmaları ve çok sayıda devlet kurmaları, Türk tarihinin araştırılmasını zorlaştırmıştır. Bazı Türk kavimleri zamanla özbenliklerini kaybetmişlerdir. Not Orta Asya dan göç etmeyip ana yurtta kalan Türkler, Asya Hun, I. ve II. Köktürk ve Uygur devletlerini kurdular.

57 4 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ Uyarı Mete Han ın ilk düzenli orduları kurduğu MÖ. 209 tarihi Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak da kabul edilir. İskitler (Sakalar) (M.Ö. VII. yy.) Bozkırların kuyumcuları olarak tanımlanmışlardır. Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları) Mete nin, ülkesini prensler arasında bölüştürerek yönetmesi (veraset geleneği) nedeniyle Hun Devleti zayıflamış ve Çin entrikaları yüzünden ülkede iç karışıklıklar baş göstermiştir. Uyarı (MÖ. 3. yy. - MS. 3. yy.) Ki-Ok, Ho-Han-Yeh ve Çi-Çi Asya Hun Devleti nin hükümdarları arasında yer alır. Özellikleri Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Merkezi Ötüken şehridir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır. Teoman zamanında başlayan Türk akınlarını engellemek isteyen Çinliler bu dönemde ünlü Çin Seddi ni yapmak zorunda kalmışlardır. Sonuçta MÖ. 54 tarihinde Batı Hunlar ve Doğu Hunlar olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğu Hunlar ise MS. 48 de tekrar ikiye ayrılmıştır. Kuzey Hunları batıya göç ederken Güney Hunları Çin hakimiyetine girmiştir. S Not O A T L A Y A N U S A YE SURİ at ta Fır A R po sra Hoten ŞH AN LA zi TİBET A N SI İZ U M M A N D E N İ Z İ B E N G A L K Ö R F E Z İ 3750 km H İ N T UNUTMAYINIZ Ç İ N R rfe D JAPON DENİZİ AK HUN DEVLETİ KU Kö IM A E A ER ya YA R D 3000 K NİL m Ba P IL 2250 İ SA A IZ 1500 R SA Karakurum GÜNEY HUNLARI Turfan NİZ ezo Semerkant Kaşgar Yarkent DE MISIR 750 BALKAŞ GÖLÜ Buhara RI A K D E N İ Z F Ötüken ARAL GÖLÜ K Türk toplulukları Mete Han Devri nde ilk kez bir bayrak altında toplanmıştır. Türk tarihinde vatanmillet düşüncesi ilk defa Mete Han zamanında ortaya çıkmıştır. Mete Han ıslık çalan bir ok da yapmıştır. Mete Han dünya askerlik sisteminde ilk olarak onlu sistemi uygulamıştır. Mete Han ın oluşturduğu bu sistem diğer Türk devletlerince de örnek alınmıştır. Y SA Ostrogotlar Lombartlar P. KARADENİZ DO ĞU RO MA İMP. M A İM OM TI R BA le Mete Han, Çin i hakimiyeti altına almasına rağmen Türklerin Çin e yerleşmesini istemedi. Bu politikasının temel nedeni Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde eriyerek milli benliklerini kaybetmesini önlemektir. R HUNLARI B Ü Y Ü K H U N D EKUZEY VLETİ Kavimler Kapısı Bulgar ic Yorum İ BAYKAL GÖLÜ Burgontlar AVRUPA HUN DEVLETİ 0 B S A Hunlar en parlak devirlerini Mete Han zamanında (MÖ ) yaşamışlardır. Mete Han zamanında Çin, baskı ve denetim altına alınarak vergiye bağlanmıştır. İ U D Çin Seddi, MÖ. 300 lü yıllarda Çin İmparatoru tarafından ülke topraklarını düşman saldırılarından korumak için yapılan duvardır km uzunlukta 6 m yükseklikteki seddin 40 kapısı vardır. K O K Y A N U S Sanatta hayvan motiflerinin ve bozkır kültürünün temelleri bu döneme kadar uzanır. O K Y A N U S U B Ü Y Ü K Alp Er Tunga ve Şu Destanları vardır. Hunlar, İpek Yolu nun güvenliğini sağlayarak ticaretin gelişmesine de katkıda bulunmuşlardır. Ancak MÖ. 60 yılında İpek Yolu nun denetimini kaybeden Hunlar ekonomik yönden zayıflamıştır. UR YA Tomris bilinen ilk Türk kadın hükümdardır. NÇ İlk Türk topluluğudur. Oğuz Kağan Destanı, Mete Han ın anlatıldığı bu döneme ait bir destandır. MA Özellikleri Büyük Hun Devleti Kuşhanlar Devleti Attila zamanında Avrupa Hun Devleti Ak Hun Devleti Hunların ilk yurtları Avrupa Hunlarının Avrupada ilk yerleştikleri alan Çin Seddi Pür İlk Türk topluluğu İskitler, düzenli t teşkilatlı ilk Türk D kka devleti ise Asya Hunlarıdır. Hunlar hem Asya da hem de Avrupa da devlet kurmuştur. Kavimler Göçü (375) Hun Devleti nin parçalanmasından sonra Çin egemenliğine girmek istemeyen Kuzey Hunları, Karadeniz in kuzeyinden batıya doğru göç etmişlerdir. Bu ilerleyiş sırasında önlerine çıkan yabancı kavimleri (Ostrogot, Vizigot, Vandal, Süev, Burgond gibi) Avrupa içlerine doğru göçe zorlamışlardır. Tarihte bu olaya Kavimler Göçü denmektedir.

58 Önce biz sorduk kpss Soruda 83 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür COĞRAFYA Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

59 Önce biz sorduk kpss Soruda 83 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür VATANDAŞLIK Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

60 Önce biz sorduk kpss Soruda 83 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür Sözel - Sayısal MANTIK Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

61 Kenan OSMANOĞLU - Kerem KÖKER SÖZEL - SAYISAL MANTIK ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 11. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

62 SUNU Değerli Adaylar; 15 senedir ALES (eski ismiyle LES) ve DGS de düzenli olarak sorulan, 2013 KPSS den başlayarak KPSS müfredatına alınan Sözel-Sayısal Mantık konusu, özellikle süre açısından, öğrencileri tedirgin etmektedir. Herhangi bir hazırlık olmadan, konuya yönelik temel şemayı kavramadan bu soruları çözmeye çalışanlar için olağan bir sorun olsa da, konuya hazırlanmış öğrenciler için aslında hiç de endişelenecek bir konu olmayan Sözel-Sayısal Mantık konusuna ilişkin ön yargılar bu kitap sayesinde ortadan kalkacaktır. Özellikle çözüm aşamalarının detaylandırıldığı kitap, sınıftaki anlatım dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu çözümlerin dikkatle ve sabırla okunmasıyla Sözel-Sayısal Mantık konusu sizin için eğlenceli bir hâle de gelecektir. Başarı dileklerimizle Pegem Akademi Yayıncılık

63

64 İÇİNDEKİLER SÖZEL MANTIK... 1 Sözel Mantık... 3 Yöntemler... 4 Simgeler Kullanma... 4 Tablo Oluşturma... 4 Soru İçerikleri... 6 Sözel Mantık Soru Tipleri ve Örnek Çözümleri... 6 Sıralama Kurguları... 6 Eşleştirme Kurguları Çıkarım Kurguları Şifreleme Kurguları Yer - Yön - Konum Bildiren Sorular Tablo Yorumlama Kurguları Karma Kurgular Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular v

65 İÇİNDEKİLER SAYISAL MANTIK Sayısal Mantık Problemleri Sayı Örüntüleri Sayı Dizileri Tablo ve Şekil Soruları Akıl Yürütme ve Mantık Soruları Görsel Yetenek Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular vi

66 SÖZEL MANTIK YÖNTEMLER SİMGELER KULLANMA Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri TABLO OLUŞTURMA SORU İÇERİKLERİ SÖZEL MANTIK SORU TİPLERİ VE ÖRNEK ÇÖZÜMLERİ SIRALAMA KURGULARI EŞLEŞTİRME KURGULARI ÇIKARIM KURGULARI ŞİFRELEME KURGULARI YER-YÖN-KONUM BİLDİREN SORULAR TABLO YORUMLAMA KURGULARI KARMA KURGULAR Hayat gizemlerin çözülmesidir. Daha ötelere yolculuk ettikçe daha fazla gerçeği idrak ederiz. Kapımızın önündeki şeyleri anlamaya çalışmak, daha ötelerde yatanları anlamak için en iyi hazırlıktır. İSKENDERİYELİ HYPATIA

67

68 Sözel - Sayısal Mantık SÖZEL MANTIK Dolayısıyla soruların (hatta aynı soruların) tekrar tekrar çözülmesi, öğrencilere de aynı pratikliği kazandıracaktır. Başlarken... BU KİTAPTAKİ ÇÖZÜMLER, SINIFTA ANLATILDIĞI GİBİ ADIM ADIM GÖSTERİLMİŞTİR. 22 Sözel Mantık sorularının neredeyse tamamı tablolar yardımıyla çözülebilmektedir. Tablo kullanılmadan çözülebilen soru sayısı çok azdır. Bu kitap, çözüm tablolarının adım adım nasıl yapıldığı konusunda size yardımcı olacaktır. Sözel Mantık konusuna ilişkin önemli uyarılar: ÖSYM nin ifadesiyle Sözel Mantık ÖSYM, sözel mantık soru kapsamını şöyle tanımlamıştır: 22 ALES ve DGS de önemli bir yeri olan ve yıllardır sorulara dâhil olan Sözel Mantık ünitesi, 2013 yılından itibaren KPSS kapsamında da ağırlığını hissettirecek şekilde yerini almıştır. 22 Sözel Mantık, Türkçe ya da matematik müfredatı içinde yer alan bir konu değildir, ayrıca soruların çözümü için Türkçe dil bilgisi, (lise derslerinde gördüğümüz) klasik mantık ya da matematik bilgisi kesinlikle gerekmemektedir. 22 Sözel Mantık ifadesi aslında uydurulmuş bir ifadedir, yani literatürde böyle bir başlık yoktur. ÖSYM de bu sorulara Sözel Akıl Yürütme ve Mantıksal Çıkarım şeklinde yer verilmektedir. Bu sorulara Sözel Mantık denmesinin nedeni soruların okuduğunu anlama ve yorumlamaya dayalı olmasıdır. Çünkü soruların başında verilen metin ve öncüller doğrudan sorunun çözümünde belirleyici olmaktadır. 22 Süre baskısı olmadığında aslında zor olmayan, hatta biraz ilgilenildiğinde keyifli de bir konu olan Sözel Mantık konusunun en büyük dezavantajı, (özellikle sınav esnasında) ciddi süre kaybettirmesidir. Bu yüzden bu soruların, hangi soru aralığında karşılaşılırsa karşılaşılsın, diğer sorulardan sonra çözülmesi, diğer bir deyişle sınavda en sona bırakılması önerilmektedir. 22 Süre kaybını en aza indirmek için de bol bol soru çözmek, soru tiplerini ve kategorilerini tanımak gerekmektedir. Dikkat edildiğinde soruların büyük bir kısmının benzer kurguda hazırlandığı görülecektir. 22 Sözel Mantık konusunda ön yargılı olmamak, soru pratiği kazanmak gerekmektedir. Sözel Mantık konusunu size anlatan, bu soruları hazırlayanların sizlerden tek farkı, bu soruları tekrar tekrar çözüyor olmaları ve bir soruyu gördüklerinde daha önceki soru tipleriyle daha çabuk ilişkilendirebiliyor olmalarıdır. 22 Bu tür sorularda kişiler, yerler, cisimler, durumlar ya da olaylar ile ilgili olarak verilen hayalî ilişkileri çözümleme, anlama, bunlardan mantıksal sonuçlar çıkarabilme yeteneğinin yoklanması amaçlanmaktadır. 22 Bu soruların doğru cevaplanabilmesi için lisedeki felsefe grubu derslerinde görülen formel (klasik) mantık bilgisi gerekmemektedir. YÖNTEMLER Sözel mantık sorularının her soru için uygulanabilen bir konu anlatımı, genel geçerli bir çözüm yöntemi yoktur. Sadece benzer soru tipleri vardır. Benzer bu soru tiplerinin kategorilendirilmesi ve benzer sorularda benzer tabloların yapılabilmesi sözel mantık konusunun temelini oluşturur. Sözel mantık sorularındaki ilişkiler sadece o soruya özgüdür. Yani bir sorunun çözümünde kullanılan tablo, şekil, sıralama, şifreleme vs. yöntemler o soruya aittir. Fakat sorularda, ögeler arasında daha önce çözülmüş sorulardaki ilişkilere benzer ilişkiler görüldüğünde benzer mantık ve yöntemler kullanılarak soru çözümünde kolaylık sağlanabilir. Ayrıca, öğrencinin kendi geliştirebileceği çözüm şekilleri de elbette çözüm konusunda yardımcı olacaktır. Nasıl ki bir problem farklı yollarla, formüllerle çözülebiliyorsa ya da öğrenci bazı soru tiplerinde kendine göre bir çözüm yolu tercih etmişse bu sorular da farklı yollarla çözülebilir. Önemli olan kişinin en rahat çözüm yapabildiği yöntemleri bulmasıdır. Soru çözümlerinde kullanılan bazı klasik yöntemler şu şekildedir: 3

69 Sözel - Sayısal Mantık Simgeler Kullanma Sözel mantık soruları bol öncül içerdiği ve bu öncüller arasında ilişkiler kurmak gerektiği için soruları çözerken bu öncüllerin ve kurguların hepsi aynı anda hatırlanamayabilir. Bu yüzden bazı semboller kullanılarak hatırlatıcı notlar alınabilir. Çünkü süre kaybını en aza indirmek gerekmektedir. Bu sorular için standart semboller yoktur. Birçok kişi kendine göre semboller oluşturabilir. ÖRNEK Öncüllerde Burak adlı öğrenci servisten bir kız öğrenci ve Cemil adlı öğrenci arasında inmiştir. gibi bir ifade geçiyorsa bu ifadeyi okuyup geçmek yerine sayfanın bir köşesine, kız öğrenci / Cemil - Burak - Cemil / kız öğrenci ÖRNEK 22 Murat ve Neşe iş yerinde aynı anda çalışmamaktadır. gibi bir öncül için, Murat Neşe 22 Ahmet ceket giymişse Burak da giymiştir. öncülü için, Murat Neşe 22 Ahmet ceket giymişse Burak da ceket giymiş, Burak ceket giymişse Ahmet de giymiştir. öncülü için, Murat Neşe 22 Balık yiyenler Pelin ya da Okan dır. öncülü için, şekillerinde not alınabilir. Pelin v Okan Pelin / Okan Pelin ya da Okan şeklinde not alınması, verileri tabloya yerleştirme aşamasında işi hızlandırabilir. Dikkat edilirse öncülde Burak ın bir kız öğrenci ile Cemil arasında servisten indiği belirtilse de Cemil in mi yoksa kız öğrencinin mi önce indiği söylenmemiştir. Bu yüzden not alınırken her iki olasılık da dikkate alınmıştır. Klasik mantık konusunda kullanılan bazı standart işaretleri de soru çözümünde tercih edenler vardır: Bu işaretlerden bazıları şunlardır. PÜR DİKKAT Soru çözümünde bu simgelerin kullanılması şart değildir. Öğrenci, öncüllerde belirtilen ifadeleri kendine hatırlatacak, kendi geliştirdiği işaret ve simgeleri de kullanarak aynı pratikliği kazanabilir. Önemli olan, metinleri soruların daha rahat cevaplanmasına imkân veren bir görselliğe dönüştürerek zaman kazanabilmektir. değil ~ ve ^ veya ( ya da) v ise ancak ve ancak benzer (eşit) = farklı (eşit değil) PÜR DİKKAT Sözel Mantık sorularında, soruya ilişkin bilgilerin sayfanın bir köşesine, tablonun yanına vs. not alınması tüm verilerin aynı anda görülmesi ve süre açısından önem taşımaktadır. Tablo Oluşturma Tablolar, önermelerin görsel olarak ifade edilmesini sağlayan resimlerdir. Sözel mantık sorularının büyük bir kısmı için önerilen çözüm yöntemi, tablolar ya da şekiller oluşturmaktır. 4

70 Sözel - Sayısal Mantık Bu tablolar oluşturulduğunda değişkenler arasındaki ilişkiler de çok daha açık ve bir bütün hâlinde görülebilecek, dolayısıyla birbirine bağlı ve peş peşe gelen sorular çok daha rahat çözülebilecektir. Ayrıca, farklı sorularda tablo sabit bırakılarak tablo içindeki veriler değiştirilebilmektedir. Sözel mantık sorularında sıkça kullanılan öncüllerin tabloya nasıl yerleştirildiğini gösteren aşağıdaki örneği inceleyiniz: ÖRNEK Bir hastanede hafta içi nöbet tutan Burcu, Neşe, Burak ve Sevim adlı doktorların nöbetleriyle ilgili olarak şunlar bilinmektedir. Çarşamba günü Burak veya Sevim nöbet tutmaktadır. Pazartesi nöbet tutanlar Burcu ve Neşe dir. Bu bilgileri öğrenci kendi istediği şekilde, sembol kullanmadan da gösterebilir. Örneğin, Bu soruda da bazı verilerin kesin olarak bilindiği, bazı verilerin olasılık ifade ettiği görülmektedir. A B C D E (taksi) otobüs (dolmuş / otomobil) (taksi) otobüs Taksiyle gelen Ali mi Duygu mu belli olmadığı için her ikisinin bulunduğu sütuna da taksi yazılmıştır fakat hangisinin taksiye bindiği bilinmediği için bu öncül tabloda (taksi) şeklinde paranteze alınmıştır. Yine Ceyda için dolmuş veya otomobil anlamında (dolmuş/otomobil) şeklinde gösterilmiştir. Tabloya bakıldığında bu ifadenin parantez içine alınması kesin olmayan bir bilgi olduğunu göstermektedir. Çünkü soruların neredeyse tamamında, soru kökünde...kesin olarak doğrudur? ya da...kesin olarak yanlıştır? şeklinde ifadeler görülmektedir. Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Burcu ve Neşe Burak veya Sevim ya da PÜR DİKKAT Eğer taksi ifadesinin kesin olmadığı herhangi bir şekilde tabloda gösterilmezse soruyu çözerken yanlışlıkla taksinin kesin olarak hem Ali de hem de Duygu da olduğu yargısına ulaşılabilir. Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Burcu Neşe Burak / Sevim Sonuç olarak her ne şekilde sembolize edilirse edilsin, tabloda verilerin kesin / kesin değil anlamında bir şekilde ayrımı öğrenci tarafından gösterilmelidir. gibi. ÖRNEK Ali, Burak, Ceyda, Duygu ve Erkan aynı iş yerinde çalışan kişilerdir. Bu kişilerin işe giderken kullandıkları araçlarla ilgili şunlar bilinmektedir: Taksi, halk otobüsü, belediye otobüsü, dolmuş ve otomobil türündeki araçlardan her biri bir defa kullanılmaktadır. Ceyda, dolmuş ya da otomobil ile işe gitmektedir. Burak ve Erkan otobüslerle işe gitmektedir. Taksiyle Ali ya da Duygu işe gitmektedir. NOT Kesin olmayan verileri tabloda parantez içinde göstermek sık kullanılan bir yöntemdir. 5

71 Sözel - Sayısal Mantık Soru içerikleri Sözel mantık sorularının büyük çoğunluğunda gündelik yaşamla ilgili kavramlar kullanılmaktadır. Örneğin, SÖZEL MANTIK SORU TİPLERİ VE ÖRNEK ÇÖZÜMLERİ Özneler: Nesneler: Mekânlar: Zaman: Burcu, Ayşe, öğrenci, müzisyen, doktor, yolcu vs. otomobil, kitap, yazı, küpe, toplar, müzik aletleri, yiyecek, içecek vs. şehirler, raflar, reyonlar, sıralar, numaralı park yerleri, K - L - M noktaları vs. saatler, haftanın günleri, aylar, önceliksonralık ilişkisi vs. PÜR DİKKAT SÖZEL MANTIK, daha önce KPSS de çıkmadığı, sadece ALES ve DGS de düzenli olarak sorulduğu için referans soru tipleri ALES ve DGS den alınmaktadır. Tüm soru tipleri bu sınav soruları dikkate alınarak ele alınacaktır. Kaldı ki yıllarında KPSS de çıkan mantık soruları da ALES ve DGS de çıkmış soruların benzeridir. Yön: doğu-batı, kuzey-güney, araçların güzergâhları, aşağı-yukarı vs. Sorularda bu kavramlar arasındaki değişik ilişkiler, öncüller aracılığıyla öğrenciye sunulmakta ve öğrenciden de bu ilişkileri mantıksal bir şekilde yorumlaması beklenmektedir. PÜR DİKKAT Sözel mantık sorularında yapılacak ilk şey nasıl bir soruyla karşılaşıldığının anlaşılmasıdır. Çünkü çözüm yolu buna göre belirlenir. ÖRNEK Burcu, otomobiliyle K noktasından L noktasına gitmektedir. Mavi kitap, en üstteki rafta iki kitabın arasında durmaktadır. Ali piyano, Neşe ise keman çalmaktadır. Sıralama Kurguları Soruda verilen ögeleri zamansal, mekânsal, boyutsal ya da dereceler gibi değişkenlere göre sıralamayı gerektiren sorulardır. Sıralama bildiren öncüllerden o sorunun sıralama kurgusu olduğu rahatça anlaşılır ve buna göre bir çözüm tercih edilir. A seçeneğini iki, D seçeneğini üç kişi işaretlemiştir. K ve N ürünlerinin diğer reklamları yan yana olan panolara yapıştırılmıştır. Ayşe, salı ve perşembe günleri aynı eteği giymiştir. Ayça ile Elif aynı sınıfa kaydolmuştur. Cenk yalnız gülle atma dalında yarışmıştır. Her tür çiçeği seven üçer kişi bulunmaktadır. vs. Sorulardaki bu değişkenlerin, basit ve açık bir tabloya, doğru bir şekilde yerleştirilmesi, soruların büyük oranda çözülmüş olması demektir. NOT Nadiren de olsa bazı sorularda öğrenciye hazır tablo verilir. Bu durumda yeni bir tablo yapmaya uğraşmadan verilen tablo üzerinde çalışmak zaman kaybını önleyebilir. ÖRNEK Ceren, Duygu dan önceki durakta inmiştir. İstanbul uçağı, İzmir uçağından sonra kalkacaktır. Berna, Elif ten bir sonraki yıl mezun olmuştur. Murat, mülakata pazartesi günü girmiştir. Ayşe ve eşi dans yarışmasında ikinci olmuştur. A otobüsü, B otobüsünden hemen sonra hareket etmektedir. vs. PÜR DİKKAT Soru metninde ya da öncüllerde verilen önce, sonra, birinci, beşinci, haftanın günleri, yıllar, saatler, daha küçük, daha büyük vs. ifadelerden sorunun bir sıralama kurgusu taşıdığı hemen anlaşılır ve sıralama sorularında kullanılan tablolar tercih edilir. 6

72 Komisyon KPSS VATANDAŞLIK KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 37. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Redaksiyon: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Ünal Tuncel Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

73 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Temel Yurttaşlık Bilgisi kapsamındaki soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Hukukun Temel Kavramları, Devlet Biçimleri Demokrasi ve Kuvvetler Ayrılığı, Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi, 1982 Anayasası nın Temel İlkeleri, Temel Hak ve Hürriyetler, Yasama, Yürütme, Yargı, İdare Hukuku bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Kitaba ayrıca 1982 Anayasası nın en güncel metni ve yapılan anayasa değişiklikleri eklenmiştir. Her ünitenin sonunda, çözümlü testler ve çıkmış sorulara yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

74

75 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Hukukun Temel Kavramları HUKUKUN TANIMI...3 I. SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR...4 II. HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI...4 A. Yaptırım (Müeyyide)...4 B. Maddi Yaptırım Türleri...5 III. HUKUKUN KAYNAKLARI...7 A. Yazılı Kaynaklar (Asli Kaynaklar)...7 B. Yazısız Kaynaklar (Tali Kaynaklar)...7 C. Yardımcı Kaynaklar...7 IV. HUKUKTA BOŞLUK KAVRAMI...8 A. Kanun Boşluğu...8 B. Hukuk Boşluğu...8 V. HUKUK KURALLARININ TÜRLERİ...8 A. Emredici Hukuk Kuralları...8 B. Yedek (Emredici Olmayan) Hukuk Kuralları...8 C. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları...8 VI. HUKUKUN ANLAMLARI...9 A. Pozitif (Yürürlükteki) Hukuk...9 B. Mevzu Hukuk...9 C. Tabii (Doğal-İdeal) Hukuk...9 D. Tarihî Hukuk...9 VII. HUKUKUN TEMEL GÖREVLERİ...9 VIII. HUKUKUN SİSTEMATİĞİ...10 IX. KAMU HUKUKU DALLARI A. Anayasa Hukuku B. İdare Hukuku C. Yargılama (Usul) Hukuku D. Ceza Hukuku...12 E. Vergi Hukuku F. İcra ve İflas Hukuku...13 G. Devletler Genel (Umumi) Hukuku...13 X. ÖZEL HUKUK DALLARI...13 A. Medeni Hukuk...14 B. Borçlar Hukuku...22 C. Ticaret Hukuku...25 D. Devletler Özel (Hususi) Hukuku...25 E. Karma Hukuk...26 Çözümlü Test...27 Çıkmış Sorular BÖLÜM Devlet Biçimleri ve Hükûmet Sistemleri I. DEVLET...45 A. Devlet Kavramı...45 B. Devletin Kurucu Unsurları...45 C. Devlet Kavramına İlişkin Ayrımlar...45 II. HÜKÛMET SİSTEMLERİ...46 A. Kuvvetler Birliği Sistemleri...47 B. Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri...47 Çözümlü Test...49 Çıkmış Sorular BÖLÜM Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi I. ANAYASA...57 A. Anayasa Kavramına İlişkin Ayrımlar Yazılı Anayasa - Yazısız Anayasa Ayrımı Yumuşak Anayasa - Sert Anayasa Ayrımı Çerçeve Anayasa - Kazuistik Anayasa Ayrımı Maddi Anlamda Anayasa - Şeklî Anlamda Anayasa Ayrımı Normlar Hiyerarşisi...57 B. Anayasacılık Hareketleri ve Anayasanın Üstünlüğü Sorunu...58 C. Siyasi İktidar Kurucu İktidar Kurulmuş İktidar...59 D. Türk Anayasa Tarihi...59

76 vi 1. Kanunuesasi (1876) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Anayasası Anayasası Anayasası...65 Çözümlü Test...68 Çıkmış Sorular BÖLÜM 1982 Anayasası nın Temel İlkeleri I ANAYASASI'NA GİRİŞ VE ANAYASA NIN TEMEL İLKELERİ...77 A. Başlangıç Metni...77 B. Başlangıçta Belirtilen İlkeler...77 C. Değiştirilemeyecek Hükümler...77 D Anayasası nın Temel İlkeleri Laik Devlet Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet Demokratik Devlet İnsan Haklarına Saygılı Devlet Hukuk Devleti Sosyal Devlet Üniter Devlet İlkesi...84 Çözümlü Test...85 Çıkmış Sorular BÖLÜM Temel Hak ve Hürriyetler I. TEMEL HAKLARIN TÜRLERİ A. KİŞİNİN HAK VE ÖDEVLERİ (NEGATİF STATÜ HAKLARI) Kişinin Hakları ve Ödevleri Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı Zorla Çalıştırma Yasağı Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti Din ve Vicdan Hürriyeti Düşünce ve Kanaat Hürriyeti Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti Bilim ve Sanat Hürriyeti Basın ve Yayımla İlgili Hükümler Toplantı Hak ve Hürriyetleri Mülkiyet Hakkı Hakların Korunması İle İlgili Hükümler İspat Hakkı Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması B. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi Kamu Yararı Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti Çalışma İle İlgili Hükümler Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt Ücrette Adalet Sağlanması Sağlık, Çevre ve Konut Gençlik ve Spor Sosyal Güvenlik Hakları Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması Sanatın ve Sanatçının Korunması Devletin İktisadi ve Sosyal Ödevlerinin Sınırları C. SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER Türk Vatandaşlığı Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakları Siyasi Partilerle İlgili Hükümler Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı Vatan Hizmeti Vergi Ödevi Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı Çözümlü Test Çıkmış Sorular

77 vii 6. BÖLÜM Yasama I. YASAMA ORGANI A. Yasama Fonksiyonu B. Yasama Yetkisinin Özellikleri Yasama Yetkisinin Genelliği Yasama Yetkisinin İlk Elliği (Asliliği) Yasama Yetkisinin Devredilmezliği C. TBMM Kuruluş ve Seçimleri TBMM nin Kuruluşu Seçimler D. TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü Milletvekili Seçilme Yeterliliği Milletin Temsili Parlamenter Muafiyetler Milletvekilliğinin Sona Ermesi TBMM Üyeliğiyle Bağdaşmayan İşler E. TBMM İç Yapı ve Çalışma Düzeni Başkanlık Divanı Siyasi Parti Grupları Komisyonlar Meclisin Toplanması ve Tatili Danışma Kurulu Toplantı ve Karar Yeter Sayısı İç Tüzük F. TBMM nin Görev ve Yetkileri Genel Yetkiler Kanunlar Savaş Hâli İlanı ve Silahlı Kuvvetlerin Kullanılmasına İzin Verme Yetkisi Parlamento Kararları G. TBMM Bilgi Edinme ve Denetim Yolları (Hükûmetin Denetlenmesi) Soru Genel Görüşme Meclis Araştırması Meclis Soruşturması Gensoru Çözümlü Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Yürütme I. YÜRÜTME II. CUMHURBAŞKANI A. Cumhurbaşkanı Seçimi B. Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı C. Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu D. Cumhurbaşkanına Vekâlet E. Cumhurbaşkanlığı Örgütü III. BAKANLAR KURULU A. Bakanlar Kurulunun Yapısı B. Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri C. Başbakanın Görevleri D. Bakanların Sorumluluğu E. Geçici Bakanlar Kurulu F. Başbakanın Görevinin Sona Ermesi G. Bakanların Görevinin Sona Ermesi IV. YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ A. Kanun Hükmünde Kararnameler B. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi C. Tüzük D. Yönetmelik V. MİLLÎ GÜVENLİK KURULU VI. OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ A. Olağanüstü Hâl B. Sıkıyönetim Çözümlü Test Çıkmış Sorular...173

78 viii 8. BÖLÜM Yargı I. YARGI ORGANI II. MAHKEMELERİN BAĞIMSIZLIĞI III. HÂKİMLİK TEMİNATI IV. HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU V. YÜKSEK MAHKEMELER VI. YARGI KOLLARI VII. ANAYASA YARGISI VE ANAYASA MAHKEMESİ A. Anayasa Mahkemesi Anayasa Yargısı Anayasa ya Uygunluk Denetimi Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usulü Anayasa Mahkemesinin Kararları Anayasa ya Uygunluk Denetim Süreci Anayasa Mahkemesinin Özellikleri VIII. İNKILAP KANUNLARI IX. ADLİ YARGI VE YARGITAY A. Hukuk Yargısı B. Ceza Yargısı C. Bölge Adliye Mahkemeleri D. Yargıtay X. İDARİ YARGI VE DANIŞTAY A. Danıştay XI. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ XII. SAYIŞTAY Çözümlü Test Çıkmış Sorular BÖLÜM İdare Hukuku I. İDARE (KAMU YÖNETİMİ) II. İDARE HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ III. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İDARESİNİN GÖREVLERİ IV. İDARİ FONKSİYON V. GENEL İDARE KOLLUK MAKAMLARI VI. KOLLUK FAALİYETLERİ VII. İDARENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ VIII. KAMU HİZMETLERİNİN GENEL İLKELERİ A. Süreklilik ve Düzenlilik İlkesi B. Değişkenlik (Uyarlanma) İlkesi C. Nesnellik ve Eşitlik İlkesi D. Bedelsizlik İlkesi IX. KAMU MALLARI X. İDARİ İŞLEMLER XI. İDARENİN YETKİLERİ XII. İDARENİN MAL EDİNME YÖNTEMLERİ XIII. İDARENİN BÜTÜNLÜĞÜ İLKESİ A. Hiyerarşi B. Vesayet XIV. KAMU TÜZEL KİŞİLİĞİ XV. KAMU HİZMETLERİ XVI. TÜRKİYE NİN İDARİ TEŞKİLAT YAPISI A. Merkezin Başkent Teşkilatı Merkezden Yönetim Yerinden Yönetim Merkezden ve Yerinden Yönetimin Yarar ve Sakıncaları Merkezden Yönetim Organları Yerinden Yönetim Organları XVII. KAMU GÖREVLİSİ TÜRLERİ A. Sözleşmeli Personel B. Geçici Personel C. İşçiler D. Memur Çözümlü Test Çıkmış Sorular...231

79 1 PEGEM AKADEMİ HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI HUKUKUN TANIMI KAMU HUKUKU DALLARI ÖZEL HUKUK DALLARI "Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir." SOKRATES

80

81 1. BÖLÜM HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI HUKUKUN TANIMI Hukuk, sosyal hayatı düzenleyen, uyulmadığı takdirde karşılaşacağımız maddi yaptırımlar kamu gücüyle desteklenmiş kurallar bütünüdür. Tarihte devlet kavramının oluşmasıyla beraber hukuk kuralları da ortaya çıkmıştır. Binlerce yıllık insanlık tarihinde toplumların oluşturdukları örf - âdet, din, ahlak ve görgü gibi toplumsal kuralların bazılarına uyulmasının zorunlu hâle getirilmesi ve uyulmaması durumunda devlet tarafından yaptırımlar uygulanması ilk hukuk kurallarını oluşturmuştur. Hukuk kurallarının kökenini toplumsal hayatı oluşturan diğer kurallar oluşturur ve birbirinden etkilenir. Örneğin yolda karşılaştığımız birine selam vermek bir görgü kuralıyken asker kişilerin birbirlerini selamlamaları hukuk kuralıdır. Askerlikte astın üstüne selam vermemesinin cezai yaptırımı vardır.

82 4 I. SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR DİN KURALLARI Tanrı tarafından koyulan ve uyulması istenen bir takım emir ve yasaklardır. Din kurallarını içeriği itibariyle iki türlü incelemek mümkündür. Uhrevi Allah ile kul arasındaki ilişkiyi düzenler. Örn: Namaz Kılmak, Oruç Tutmak Dünyevi Kul ile kul arasındaki ilişkileri düzenler. Örn: Yoksula yardım etmek, Zina Yapmamak Yaptırımı Günahkâr Olma YAPTIRIMI MANEVİ NİTELİKTEDİR. AHLAK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle ya da kendi vicdanlarıyla olan ilişkilerini düzenler. Ahlak kuralları kendi içinde ikiye ayrılır. Subjektif Ahlak Kuralları Kişinin kendi vicdanına karşı nasıl davranması gerektiğini düzenler. Örn: Dürüst olmak, Yalan söylememek Objektif Ahlak Kuralları Kişilerin başkalarına nasıl davranmaları gerektiğini düzenler. Örn: Yoksullara yardım etmek Yaptırımı Ayıplanma YAPTIRIMI MANEVİ NİTELİKTEDİR. ÖRF-ÂDET KURALLARI Uzun yıllardan beri sürekli yapılagelen toplumsal davranış kalıplarıdır. Bir davranışın örf - âdet kuralı olarak kabul edilebilmesi için uzun zamandan beri tekrar edilmesi, genel bir inancın olması ve geniş bir bölgede uygulanıyor olması gerekir. Örn: Nikâh öncesi sözlenmek Yaptırımı Dışlanma YAPTIRIMI MANEVİ NİTELİKTEDİR. GÖRGÜ KURALLARI Bir kişinin davranış biçimini düzenleyen kurallardır. Görgü kuralları diğer sosyal kurallara göre müeyyidesi en az olan ve hukuk kurallarını en az etkileyen kurallardır. Ama diplomatik teamüllerin kökeni görgü kurallarıdır. Örn: Bir davete temiz kıyafetlerle katılmak Yaptırımı Alay edilme YAPTIRIMI MANEVİ NİTELİKTEDİR. HUKUK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle, toplumla veya devlet ile kurdukları ilişkilerin devlet tarafından düzenlendiği kurallar bütünüdür. Sosyal hayatı düzenleyen diğer kurallarla bire bir ilgilidir. Ancak diğer kurallardan en temel farkı maddi yaptırımı olmasıdır. Örn: Hırsızlık yapmamak Yaptırımı Ceza, Cebri İcra, Tazminat, Hükümsüzlük, İptal YAPTIRIMI MADDİ NİTELİKTEDİR. Not - Hukuk Kurallarının Temel Nitelikleri Genellik Süreklilik Soyutluk Kişilik dışı olma Yaptırıma dayalı olma II. HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI A. Yaptırım (Müeyyide) Sosyal hayatı düzenleyen normlara aykırı davrandığımızda alacağımız tepkidir. İkiye ayrılır: Manevi Yaptırım: Hukuk kuralları dışındaki kurallara uymadığımızda karşılaştığımız tepkidir. Örn: Ayıplama, küçümseme, dışlama, arkasından konuşma, lakap takma, davet etmeme, saygı göstermeme vb. Maddi Yaptırım: Hukuk kurallarına uyulmadığında karşılaştığımız tepkidir. Maddi yaptırımlar kamu gücü tarafından desteklenir.

83 5 B. Maddi Yaptırım Türleri Hukukun Yaptırımı Ceza Cebri İcra Tazminat İptal Hükümsüzlük Maddi Tazminat Manevi Tazminat Tek Taraflı Bağlamazlık Butlan Yokluk 3. Tazminat: Hukuka aykırı olarak başkalarına verilen zararın ödetilmesi biçimindeki yaptırımdır. Haksız fiil ve sözleşme hükümlerine aykırılık sonucu karşı tarafa zarar verilmişse maddi veya manevi tazminata hükmedilir. Aynen veya nakden ödeme zorunluluğu gelir. Herkes haksız fiiller sonucu verdiği zararı ödemekle yükümlüdür. Eğer verilen zarar ölçülebilir nitelikte ise maddi tazminat, eğer şeref, haysiyet gibi ölçülemeyen şeylere ilişkin ise manevi tazminat yaptırımı uygulanır. Tazminat 4. İptal: Hukuk kurallarına aykırı biçimde yapılmış olan "idari işlemin" ortadan kaldırılması için uygulanan müeyyidedir. Örn: Bir öğrencinin hukuka aykırı biçimde sınavlara girmesine engel olunması, bir kamu kurumu yetkilisinin memuru haksız biçimde işten çıkarması, arsasına inşaat yapacak vatandaşa inşaat izninin verilmemesi vb. durumunda dava açılarak hukuka aykırı işlemin ortadan kaldırılması. 1. Ceza: Kanunun suç işleyen kişiye uygulanmasını öngördüğü yaptırım türüdür. Örn: Para cezası, hapis cezası, müebbet hapis, ağırlaştırılmış müebbet hapis vb. Disiplin cezaları ise belli statü içinde bulunan kimselere hizmet ve iç düzenle ilgili kurallara aykırı davranışta bulundukları zaman uygulanan cezalardır. Memurlara verilen uyarma, kınama, aylıktan kesme gibi. 2. Cebri İcra: Kişilerin yapmakla yükümlü oldukları davranışları yapmamaları durumunda kişilere kamu gücü uygulanarak söz konusu davranışın zorla yaptırılmasıdır. Askerlik (yapılmadığında zorla yaptırılır) Vergi Haciz Nafaka (ödenmediğinde zorla alınır) İptal davaları idari yargıda açılır. Türk yargı sisteminde idari yargı alanında görevli yüksek mahkeme Danıştaydır. İdare mahkemelerinde açılan iptal davalarının sonuçlarına karşı temyiz için Danıştaya gidilir. 5. Hükümsüzlük: Bir hukuki işlemin hukuk kurallarının öngörüldüğü şekilde yapılmaması ya da kanuna aykırı olarak yapılması hâlinde hukuki sonuç doğurmamasıdır. Çeşitli türleri vardır: Yokluk Butlan Tek taraflı bağlamazlık 5.1. Yokluk: Yapılan bir hukuksal işlemin kurucu unsurlarında eksiklik olması durumunda yapılan işlem yok hükmündedir. İmzasız senet, İmam nikahı gibi 5.2. Butlan: Bir hukuksal iş ya da işlem şekil unsurlarına uygun olarak yapılmış olsa dahi içeriğinde yani konusunda hukuka aykırıklar, sakatlıklar olması durumudur. Mutlak Butlan (Akıl hastası bir kimsenin evlenmesi, evli birinin evlenmesi) (Tamamen sakat) Nisbi Butlan (Sarhoşluk anındaki evlilik) 5.3. Tek taraflı bağlamazlık: 18 yaşından küçük bir kişiyle, reşit olan kişilerin aralarında yaptıkları sözleşmelerin hükümleri, 18 yaşından küçük kişiyi bağlamaz. Ama karşı tarafı bağlar. Ancak sözleşmeye veli onay verirse her iki tarafı da bağlar. Velisi onay vermezse her iki tarafı da bağlamaz.

84 Önder Cengiz KPSS Coğrafya Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 37. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

85 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Coğrafya kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Türkiye nin Coğrafi Konumu, Türkiye nin Yer Şekilleri ve Özellikleri, Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü, Türkiye de Nüfus ve Yerleşme, Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık, Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi, Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm ve Türkiye nin Bölgesel Coğrafyası bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafikler ve özetlerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, çözümlü testler, cevaplı testler ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Genel Merkezi Coğrafya Zümre Başkanı Önder Cengiz 2017 KPSS de Yer Alan 18 Coğrafya Sorusunun Oransal Dağılışı KONULAR Türkiye nin Fiziki Coğrafyası Türkiye nin Beşeri Coğrafyası Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası YAKLAŞIK AĞIRLIK %39 (7 soru) %17 (3 soru) %44 (8 soru)

86

87 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Konumu Mutlak Konum...3 Özel Tarihlerde Türkiye...7 Türkiye nin Mutlak Konumu ve Sonuçları...9 Türkiye nin Göreceli Konumu ve Sonuçları...11 Türkiye nin Jeopolitiği...14 Özet...16 Çözümlü Test...17 Cevaplı Test...23 Çıkmış Sorular BÖLÜM Türkiye nin Yerşekilleri ve Özellikleri Türkiye nin Yer Şekillerinin Genel Özellikleri...33 Fiziki Haritalar...33 Türkiye nin Jeolojik Geçmişi...34 Türkiye nin Şekillenmesinde Etkili Olan İç Kuvvetler...35 Türkiye nin Platoları ve Ovaları...39 Türkiye de Dış Kuvvetlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri...41 Türkiye nin Kıyı Tipleri...50 Türkiye de Toprak Oluşumu ve Tipleri...51 Türkiye nin Su Varlığı...54 Türkiye de Doğal Afetler...60 Özet...67 Çözümlü Test...70 Cevaplı Test...76 Çıkmış Sorular...79

88 vi 3. BÖLÜM Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimi...93 Türkiye de Sıcaklık...93 Türkiye de Basınç ve Rüzgârlar...96 Türkiye de Nemlilik ve Yağış...98 Türkiye de İklim Tipleri Türkiye nin Bitki Örtüsü Türkiye nin İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü Özet Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye nin Nüfus Özellikleri Türkiye de Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunluğu Türkiye nin Nüfusu ve Nüfus Sayımları Türkiye nin Nüfus Politikaları Türkiye de Nüfus Projeksiyonları: Türkiye Nüfusunun Geleceği Türkiye de Göçler Türkiye de Yerleşme Türkiye de Mesken Tipleri Özet Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...157

89 vii 5. BÖLÜM Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Anadolu Uygarlıkları Türkiye de Arazi Kullanımı Türkiye Ekonomisinin Sektörel Dağılımı Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler Türkiye de Tarım Türkiye de Hayvancılık Türkiye de Ormancılık Özet Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler Türkiye de Enerji Kaynakları Türkiye de Sanayi Özet Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...253

90 viii 7. BÖLÜM Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm Türkiye de Ulaşım Türkiye de Ticaret Türkiye de Turizm Türkiye nin 2023 Turizm Stratejisi Türkiye nin Millî Parkları Türkiye de Şehirler ve Özellikleri Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Türkiye de Bölge Sınıflandırması Türkiye nin Bölgesel Kalkınma Projeleri Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Karadeniz Bölgesi Marmara Bölgesi Çözümlü Test Cevaplı Test Ege Bölgesi Akdeniz Bölgesi Çözümlü Test Cevaplı Test İç Anadolu Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi Bölgelerin Özelliklerinin Karşılaştırılması Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...381

91 TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU Türkiye nin Mutlak Konumu ve Sonuçları Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri Türkiye nin Göreceli Konumu ve Sonuçları Türkiye nin Jeopolitiği Yeryüzü, bize atalarımızdan miras kalmadı, çocuklarımızdan ödünç aldık. KIZILDERİLİ ATASÖZÜ

92

93 3 1. BÖLÜM TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU Not Türkiye den geçen en uzun paralel dairesi 36o K (Hatay dan geçer.) dir. Türkiye den geçen en kısa paralel dairesi 42o K (Sinop tan geçer.) dir. Paraleller Ekvator a ve birbirine 1o aralıklarla çizilen hayali çemberlere paralel denir. Bir bölgenin Dünya üzerindeki yerine coğrafi konum denir. İki şekilde ifade edilir: Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır: COĞRAFİ KONUM 30 Göreceli Konum Mutlak Konum 0 30 MUTLAK KONUM Başlangıç Ekvator Oğlak Dönencesi Dünya üzerindeki herhangi bir yerin başlangıç paraleli olan Ekvator a ve başlangıç meridyeni olan Greenwich e uzaklığının derece cinsinden ifadesine Mutlak Konum denir. Türkiye, Kuzey Paralelleri ile Doğu Meridyenleri arasında yer almaktadır. paraleli ve en uzun paralel dairesi Ekvator dur. Not Türkiye nin en kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km lik kuş uçuşu uzaklık bulunmaktadır = = 666 km Ekvator dan kutuplara doğru boyları kısalır. Kutuplarda nokta hâlini alır. Ekvator, kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya yı iki eşit yarım küreye ayıran en büyük paraleldir. Ekvator un kuzeyindeki alanlara Kuzey Yarım Küre, güneyindeki alanlara Güney Yarım Küre denir.