TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş. MAYIS

2 İÇİNDEKİLER 01 SUNUŞ 02 DÜNYA ŞEKER DURUMU DÜNYA ŞEKER DURUMU 2 ÜRETİM 3 TÜKETİM 7 FİYATLAR 8 TİCARET 11 AVRUPA BİRLİĞİ 14 DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ 18 HFCS ÜRETİMİ TÜRKİYE ŞEKER SEKTÖRÜ SEKTÖRÜN TARİHSEL GELİŞİMİ 21 TÜRKİYE DE ŞEKER REJİMİ 25 ARZ TALEP DURUMU 27 TÜRKİYE DE PANCAR TARIMI 30 ŞEKER ÜRETİMİ 35 MELAS ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI 39 ALKOL ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI 40 SATIŞ STOK DURUMU 41 İTHALAT - İHRACAT 43 ŞEKER FİYATLARI 45 YATIRIMLAR 46 ÖZELLEŞTİRME 47 SEKTÖRDE REKABET - SORUNLAR 49

3 04 TABLOLAR Tablo: 1 Dünya Şeker Üretimindeki Değişim 4 Tablo: 2 Dünya Şeker Dengesi 4 Tablo: 3 Dünyada En Büyük Üretici Ülkeler 6 Tablo: 4 Beyaz Şeker Borsa Fiyatları 9 Tablo: 5 İthalatçı Ülkelerin Üretim, Tüketim ve Stok Miktarları 13 Tablo: 6 AB Şeker Kotaları 16 Tablo: 7 AB Şeker Dengesi 17 Tablo: 8 Dünya HFCS Üretimi 20 Tablo: 9 Şeker Üreten Şirketler 23 Tablo: 10 Pancar Şekeri ve NBŞ Kotaları 27 Tablo: 11 Türkiye de Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Alım Fiyatları 32 Tablo: 12 Türkşeker in Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Alım Fiyatları 34 Tablo: 13 Kota-Üretim İlişkisi 35 Tablo: 14 Türkiye de Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi 35 Tablo: 15 Türkşeker in Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi 36 Tablo: 16 Nişasta Bazlı Şeker Üretimi 38 Tablo: 17 Melas Üretimi 39 Tablo: 18 İşlenen Melas-Üretilen Alkol 40 Tablo: 19 Türkiye Pancar Şekeri Satış-Stok Durumu 41 Tablo: 20 Türkşeker in Şeker Satışları 42 Tablo: 21 Türkşeker in Kotalar İtibariyle Stokları 42 Tablo: 22 Yıllar İtibariyle İthalat 43 Tablo: 23 Pancar Şekeri Satış Fiyatları 45 Tablo: 24 NBŞ Satış Fiyatları 45

4 05 GRAFİKLER Grafik: 1 Grafik: 2 Grafik: 3 Grafik: 4 Grafik: 5 Grafik: 6 Grafik: 7 Grafik: 8 Grafik: 9 Grafik: 10 Grafik: 11 Grafik: 12 Grafik: 13 Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi 2016/17 Tahminlerine Göre Tüketimde İlk 10 Ülke Son 10 Yıllık Beyaz Şeker ve Ham Şeker Fiyat Seyri Üretim-Tüketim- Fiyat Dengesi 2016/17 Tahminlerine Göre İhracatta İlk 10 Ülke 2016/17 Tahminlerine Göre İthalatta İlk 10 Ülke Arz Talep Durumu Pancar Üretimi Çiftçi Sayıları-Pancar Verimi Pancar Üretimi-Çiftçi Sayısı Şeker Üretimi Pancar Şekeri Üretiminde Türkşeker in Payı Kampanya Süreleri

5 ÖNSÖZ Ülkemizde tarım ve sanayi entegrasyonuna en güzel örneklerden biri olan şeker sektörü, kuruluşundan bu yana köklü değişimler geçirmiş ve kalkınma yolunda sağladığı çok yönlü katkılarıyla ülkemiz için vazgeçilmez bir konuma gelmiştir. Sektör, kalkınma için seçilecek sektörlerde aranan en temel özelliklere sahiptir. Yalnız şeker üretmek için tarımsal hammadde (şeker pancarı) kullanmakla kalmayıp, aynı zamanda ürettiği yan ürünler de hayvancılık, alkol ve maya sektörü için önemli bir girdi kaynağını oluşturmaktadır. Teknik ve ekonomik boyutta yaşanan hızlı gelişmelerin, ülkelerin sanayisine ve tarımına etkileri sonucunda rekabet ön plana çıkmıştır. Bu çalışma iki bölümde ele alınmıştır. Birinci bölümde dünya şeker durumunun genel bir perspektifi çizilmiş, ikinci bölümde ise Türkiye Şeker Sanayi ve Türkşeker karşılaştırılmıştır. Şeker 120 ülkede üretilen ve gelişmekte olan ülkeler için, kalkınmada itici güç oluşturan bir sanayi dalı konumundadır. Şeker Sektöründe; Dünyadaki gelişmeler göz ardı edilemeyeceğinden, şekerin yerli bir sanayi ürünü olmasının ötesinde küresel bir ürün olarak değerlendirilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Pancardan şeker üreten ve dünyanın önde gelen şeker üreticisi konumunda olan, ortak tarım politikası ekseninde şekillenen bir şeker sektörüne sahip AB gibi siyasi ve ekonomik oluşumlar bile, uluslararası taahhütleri göz ardı edebilecek konumda değillerdir. Gelişmekte olan ülkemiz, coğrafi sebeplerle maliyet açısından pahalı olan pancardan şeker üretmektedir. Uzun yıllar istikrar sağlanamayan Ülkemiz Şeker Sektöründe, 4634 sayılı Şeker Kanunu ve diğer düzenlemeler sayesinde, son yıllarda üretim ve stok dengesi kurulmuştur. Pancardan şeker üretiminin, doğal rekabet gücüne sahip kamış üreticileriyle rekabeti mümkün olmamakla birlikte; gelecekte yaşanabilecek ithalat baskılarından korunmanın ve sürdürülebilirliğin temel şartı; sosyal sorumluluk ve çevre bilinci çerçevesinde, verimli bir yapının oluşturulmasıdır. Mevcut durum itibariyle Türkşeker, özelleştirme süreci içerisinde, sektörün % 50 sini temsil eden, sanayinin tek kamu kuruluşu olup, özelleştirme programındadır. Şeker Sanayii için belirlenecek politikalar, öncelikle ülke menfaatlerini dikkate alan, aynı zamanda iç ve dış dinamiklere duyarlı bir sektör oluşturma doğrultusunda, pancar ve şeker üretiminin sürdürülebilirliğine yönelik olmalıdır. Gelecekte; sürdürülebilir, ayakları üzerinde durabilen bir şeker sektörü görebilmek için her türlü çabanın gösterileceği inancı ile Türkşeker ve Sektör ile ilgili tüm çalışmaların ve alınacak kararların ülkemize hayırlı olmasını dilerim. ERGİN İÇENLİ Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür V.

6 DÜNYA ŞEKER DURUMU 2016/17 Dünya Şeker Durumu 2016/17 döneminde dünyada 5,9 milyon ton arz açığı Dünya şeker stok miktarı 2010/11 döneminden beri en düşük seviyede Dünya şeker ticaretinde önemli düzeyde daralma Önceki üretim döneminde keskin bir şekilde düşen dünya şeker üretiminin 2016/17 döneminde 2,262 milyon ton, yani % 1,36 oranında artarak 168,334 milyon tona ulaşması beklenmektedir. Dünya şeker tüketiminin ise bir önceki döneme göre 2,772 milyon ton, yani % 1,62 oranında artarak 174,203 milyon ton olması beklenmektedir. Dünya şeker üretimindeki artışa rağmen, ihracatçı ülkelerin üretimlerindeki azalma nedeniyle dünya şeker ihracat hacminde daralma beklenmektedir. 2015/16 döneminde 58,955 milyon ton olan ihracat miktarının 2016/17 döneminde 58,250 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. İthalatçı ülkelerdeki üretim artışı ve mevcut stoklarını kullanmalarından dolayı bu ülkelerin ithalat talebinde azalma beklenmektedir. 2015/16 döneminde 59,194 milyon ton olan ithalat talebinin 2016/17 döneminde 58,095 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. 2016/17 döneminde stok/tüketim oranının % 4,22 oranında belirgin bir düşüş ile % 43,78 olması beklenmektedir ki bu oran 2010/11 döneminden beri en düşük seviyedir. Bu oran aynı zamanda stok/tüketim oranında kritik seviye olan % 45 in de altına düşmüştür. Yukarıda verilen 2016/17 dönemine ait istatistiksel rakamlar, dikkat çekilmesi gereken 3 temel faktörü ortaya çıkarmıştır: Üretimden daha fazla tüketim Ticaret dengesinde daralma Stok/tüketim oranında kritik seviyede düşüş

7 2016/17 döneminde Dünya şeker piyasasının şekillenmesinde rol oynayan önemli ülkeler aşağıda gösterilmiştir. Kaynak: ISO World Sugar Market, Feb DÜNYA ŞEKER ÜRETİMİ: 2016/17 DÖNEMİ Dünya şeker üretiminde 2,262 milyon ton artış AB, Çin ve Batı Avrupa da üretim artışı Hindistan da üretim düşüşü Dünya şeker üretiminin bir önceki döneme göre 2,262 milyon ton artarak 168,334 milyon tona ulaşması beklenmektedir. 2016/17 üretim döneminde Hindistan şeker üretimi 4,2 milyon ton düşerken, AB şeker üretimi 1,574 milyon ton artmıştır.

8 Tablo: 1- Dünya Şeker Üretimindeki Değişim, Milyon Ton DÜŞENLER 2015/16 YA GÖRE DEĞİŞİM ARTANLAR 2015/16 YA GÖRE DEĞİŞİM Hindistan -4,200 AB +1,574 Çin +1,200 Rusya +0,825 Amerika +0,590 DÜNYA ŞEKER ÜRETİMİ 2016/17: 168,335 MİLYON TON DÜNYA ŞEKER ÜRETİMİ 2015/16: 166,072 MİLYON TON Kaynak: ISO World Sugar Market, Feb /17 pancar şekeri üretiminde yaklaşık 5 milyon ton (hem Batı hem Doğu Avrupa da daha yüksek üretim nedeniyle) artış beklenmektedir. Bunun aksine Dünya kamış şekeri üretiminde ise yaklaşık 2,70 milyon ton azalma (2015/16 da 132,66 milyon ton iken 2016/17 de 129,96 milyon ton) beklenmektedir. Çin ve daha küçük üretici ülkelerdeki üretim artışı Hindistan daki üretim düşüşünü tolare edememiştir. 2016/17 döneminde toplam sakaroz kökenli şeker üretimi içinde kamış şekerinin bir önceki dönemde % 79,9 olan payının % 77 ye düşmesi, buna karşılık bir önceki dönemde % 20,1 olan pancar şekeri payının da bu dönemde % 23 e çıkması beklenmektedir. 2016/17 dönemi için Şubat ayı ISO tahminlerine göre; 168,334 milyon ton luk üretim beklentisine karşılık 174,203 milyon ton tüketim beklenmekte olup, arz-tüketim dengesinde yaklaşık 5,869 milyon ton kadar üretim açığı beklenmektedir. ISO nun Şubat ayı raporuna göre 2012/ /17 dönemleri arasındaki Dünya şeker dengesi aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Tablo: 2- Dünya Şeker Dengesi, Milyon Ton 2012/ / / / /17 Üretim Tüketim Fazla/Açık İthalat İhracat Kapanış Stoku Stok/Tüketim, % Kaynak: ISO World Sugar Balances,Feb ,07 51,57 52,09 48,00 43,78

9 Dünya şeker borsa fiyatlarını, ticarete hâkim pozisyonda olan düşük maliyetli kamış şekeri belirlemektedir. Kamış ve pancardan elde edilen şekerler arasında kalite bakımından bir farklılık bulunmamaktadır. Ancak, sadece tropik ve alt tropik bölgelerde yetiştirilebilen şeker kamışının şeker pancarına kıyasla daha düşük maliyetle üretilmesi, işleme maliyetlerinin düşüklüğü gibi nedenlerle kamıştan elde edilen şekerin maliyeti daha düşük olmaktadır. Üzerinde bulunulan coğrafya gereği ülkemizde olduğu gibi Avrupa Birliği, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler pancardan; ABD, Japonya, Çin gibi ülkeler hem pancardan hem kamıştan; Brezilya, Hindistan, Meksika, Pakistan, Tayland ve Avustralya başta olmak üzere birçok ülke kamıştan şeker üretmektedir. Grafik: 1- Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi Kamış 77% Pancar 23% Dünyanın lider üreticisi ve ihracatçısı Brezilya nın, şeker üretimi için şeker kamışından ayırdığı pay her geçen yıl artmaktadır. 2015/16 döneminde kamış alanlarının % 40,97 si şeker üretimine tahsis edilmişken, bu oran 2016/17 de % 46,58 e çıkmıştır. Brezilya nın 2016/17 şeker üretiminin, bir önceki yıla göre çok fazla değişmeyerek 38,775 milyon ton olması beklenmektedir. Dünya şeker üretiminin yaklaşık % 23 ünü Brezilya tek başına karşılamaktadır. Hindistan dünyanın en büyük şeker tüketicisi ve ikinci büyük şeker üreticisidir. Ülkede 2016/17 dönemi ikinci kez üretim düşüşünün beklendiği bir yıl olmuştur. Hindistan ın 2016/17 şeker üretiminin, 2015/16 üretiminin 4,2 milyon ton altında (% 17 lik düşüş) gerçekleşerek, 21 milyon ton olması beklenmektedir.

10 Dünyanın en büyük şeker üreticilerinden olan Çin in üretiminde, ard arda 2 yıldır düşüş gerçekleşmektedir. 2014/15 dönemi şeker üretimi bir önceki dönemden 2,2 milyon ton az gerçekleşirken, 2015/16 üretimi ise bir önceki dönemin 1,853 milyon ton altında 8,7 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2016/17 döneminde ise üretimin bir önceki yıldan 1,2 milyon ton fazla gerçekleşerek, % 14 artış ile 9,900 milyon tona ulaşması beklenmektedir. Tayland da, 2011/12 de 10,7 milyon ton rekor şeker üretimi yapılırken, 2012/13 de şeker üretim miktarı 670 bin ton azalmıştır. 2013/14 ve 2014/15 de ise üretim miktarı yeni bir rekor seviyesine ulaşarak 11 milyon tonu geçmiştir. 2015/16 da üretim önceki yılın % 14 altında 9,755 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2016/17 dönemi de düşüşün devam ettiği bir yıl olmuştur. Bu dönemki üretimin son 10 yılın en düşük miktarı 9,450 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Avrupa Birliği nde (AB) 2016/17 dönemi şeker üretiminin önceki yılın 1,574 milyon ton üzerinde, yani % 11 artışla 15,775 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Dünyanın en büyük 10 şeker (sakaroz) üretici ülke sıralaması ve ürettikleri şeker miktarı 2016/17 itibariyle aşağıda verilmiştir. Tablo: 3- En Büyük Üretici Ülkeler, Milyon Ton ÜLKE ÜRETİM Brezilya 38,775 Hindistan 21,000 AB 15,775 Çin 9,900 Tayland 9,450 ABD 8,445 Meksika 6,100 Rusya 6,025 Pakistan 5,500 Avustralya 5,000 Kaynak: ISO World Sugar Balances, Feb 2017.

11 Hindistan AB Çin Brezilya ABD Endonez ya Rusya Pakistan Meksika Mısır Türkiye TÜRKİYE ŞEKER AFABRİKAALRI A.Ş. TÜKETİM Dünya şeker tüketimi 2016/17 döneminde % 1,62 artarak 174,203 milyon tona ulaşmıştır Ülkelerin kalkınma hızı arttıkça kişi başına şeker tüketimi de artmaktadır. Londra Şeker Haftası nda açıklanan bir rapora göre global şeker tüketiminin 20 yıl sonra, 257 milyon tona çıkması, Asya nın dünya şeker tüketimindeki payının % 40 dan % 49 a yükselmesi beklendiği ifade edilmektedir. Uzun dönemde tüketimdeki ortalama büyüme oranı, hem iç pazarda, hem de Dünya da fiyatların makul seviyelerde tutulmasıyla yükseltilebilir. 2016/17 döneminde dünya şeker tüketimindeki en yüksek büyüme oranının % 3,13 ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika da gerçekleşmesi beklenmektedir. Tüketimdeki büyüme oranı dünya ortalamasının üzerinde olan Uzak Doğu ve Okyanusya nın, Dünya toplam şeker tüketiminin % 22 sini gerçekleştirmesi beklenmektedir. Bölge % 2,83 büyüme oranı ile tüketimdeki büyüme oranı bakımından ikinci sırada yer almaktadır. Bölgedeki tüketim 1,062 milyon ton artarak 38,541 milyon tona yükselmiştir. Grafik: /17 tahminlerine göre tüketimde ilk 10 ülke ve Türkiye (Bin Ton) sırada 0 Kaynak: ISO World Sugar Balances, Feb Uzak Doğu, Okyanusya ve Hindistan bölgeleri dünya tüketiminin yaklaşık % 42 sine sahiptir. Global şeker tüketimindeki toplam artış oranında bu dört bölge, dörtte birden daha fazla katkıya sahiptir. Dünyanın en büyük şeker tüketicisi Hindistan dır. Nüfus artış hızı ve kişi başına gelir, tüketimi belirleyen en önemli unsurlardır. Genel bir ifadeyle kişi başına şeker tüketimi, gelişmiş ülkelerde durağan seyretmekte, gelişmekte olan ülkelerde ve şeker ekonomisi güçlü ülkelerde ise artmaktadır.

12 FİYATLAR Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda başlıca belirleyici arz/talep durumu olmakla beraber, spekülasyon, petrol ve emtia fiyatları, enerji politikaları, navlun bedelleri, döviz kuru değişimleri, faiz oranları, ticaret politikaları ve tercih anlaşmaları, enflasyon, politik ve finansal çalkantılar, ülkelerin ekonomik durumları gibi dış faktörler de fiyatlar üzerinde giderek artan ölçüde rol oynamaktadır. Üretilen şekerin talebin altında olması stokların azalmasına, dolayısıyla da fiyatların artmasına, tersi ise fiyatların düşmesine sebep olmaktadır. 2008/09 ve 2009/10 dönemlerinde dünya şeker dengesinde arka arkaya ortaya çıkan açık nedeniyle, 2010 yılının son aylarında yükselmeye başlayan fiyatlar, 2011 Temmuz ayında gün bazında 876 $/ton ile tarihi rekor kırmıştır. Ancak bu tarihten sonra fiyatların yükselişine tepki olarak artan ekim alanları ve olumlu hava koşulları nedeniyle üretim artmış, üretimdeki artışla birlikte doğal olarak şeker fiyatları da düşme eğilimine girmiştir yılı boyunca düşme eğilimi devam eden şeker fiyatları bu yılın sonunda 520 $/ton seviyelerine kadar inmiştir. Dünya şeker piyasasında 2011/12 de oluşan şeker arz fazlalığının 2012/13 ve 2013/14 de devam etmesiyle dünya şeker fiyatları üzerindeki baskı devam etmiş, 2014 döneminde beyaz şeker fiyatları bir önceki yıla göre % 10 düzeyinde azalmıştır döneminde ise beyaz şekerde %15, ham şekerde % 20 oranında azalan dünya şeker fiyatları 2016 yılında yükselişe geçmiş ve beyaz şekerde % 34, ham şekerde % 38 artış kaydetmiştir YILI DÜNYA BEYAZ ŞEKER FİYATLARI % 34 ORANINDA ARTMIŞTIR

13 TÜRKİYE ŞEKER AFABRİKAALRI A.Ş. Son 10 yıllık beyaz şeker ve ham şeker fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo: 4- Beyaz Şeker Borsa Fiyatları (US $/Ton) YIL BEYAZ ŞEKER DEĞİŞİM % HAM ŞEKER DEĞİŞİM % Beyaz-Ham Şeker Dünyada şeker fiyatları artışına etki eden temel faktörler; etanol tüketimindeki değişim, hasat problemleri ve iklim koşullarıdır. Dünya şekerinin büyük bir kısmı Brezilya, Hindistan, Çin, Meksika ve Tayland gibi tropikal bölgelerdeki şeker kamışından üretilmektedir. Brezilya şeker ihracatları sofralık şekeri ve etanolü içermektedir. Dolayısıyla petrol fiyatlarındaki değişim ve Brezilya üretimlerindeki şeker-etanol kaymaları da fiyatları büyük ölçüde etkilemektedir dönemi beyaz şeker borsa fiyatları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Grafik: 3- Son 10 yıllık beyaz şeker ve ham şeker fiyat seyri US $/Ton Beyaz Şeker Ham Şeker

14 2016/ / / / / / / / / /08 Üretim-Tüketim, Bin Ton Fiyat, US $/Ton TÜRKİYE ŞEKER AFABRİKAALRI A.Ş. Tüm diğer emtialar gibi, şeker fiyatları da dünya genelindeki şeker arz ve talebinden etkilenmektedir. Talep, fiyatları değiştirebilirken fiyat da arzı değiştirebilmekte, şeker fiyatlarındaki artışlar bundan yararlanmak isteyen üreticilerin daha çok alanda üretim yapmaları sonucunu doğurmakta, bu da üretim fazlası oluşturarak fiyatları düşürebilmektedir. Şeker miktarında yani arzda fazlalık olunca fiyatlar düşerken, şeker pancarı / kamışı üretiminde ya da hasadındaki sorunların yarattığı arz darlığı durumlarında ise şeker fiyatları artmaktadır. Grafik: 4- Üretim, Tüketim, Fiyat Dengesi Üretim Tüketim Fiyat

15 TİCARET İHRACAT Dünya ihracat miktarı azalmıştır Tayland tarafından yapılan ihracat miktarı önceki döneme göre daha küçüktür Hindistan da üretilen şeker ülke içinde tüketilmiş, ihraç edilmemiştir Batı Avrupa da ihracat 0,8 milyon ton büyümüştür. Önde gelen kamış şekeri üreticileri Brezilya, Hindistan, Çin ve Tayland olup, bu ülkelerin üretimleri ve arz - talep dengeleri doğrudan dünya şeker piyasalarını etkilemektedir yılında Brezilya beyaz şeker eş değeri olarak 38,775 milyon ton ile dünya şeker üretiminin yaklaşık % 23 ünü karşılarken, ürettiği bu şekerin 27,6 milyon ton unu ihraç ederek dünya şeker ihracatının % 47 sini karşılayan en büyük şeker ihracatçısı konumunu elde etmiştir. İhracatın, 2016/17 de bir önceki döneme göre % 1,2 düzeyinde azalarak 58,25 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Brezilya, Tayland, Avusturalya ve Guatemala tarafından yüksek ihracat yapılmıştır. Dünyada toplam ihraç edilen şekerin % 69 u söz konusu bu dört ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. 2016/17 döneminde Brezilya şeker ihracatının, bir önceki dönemin çok az altında 27,6 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Dünyanın ikinci büyük ihracatçı ülkesi olan Tayland da ihraç edilen şeker miktarının 2016/17 döneminde, bir önceki döneme göre % 9,7 azalarak 7 milyon ton olması beklenmektedir. Avustralya da ise ihracatın yaklaşık olarak önceki dönem seviyesinde 3,995 milyon ton olması beklenmektedir.

16 Bin Ton Grafik: /17 Tahminlerine göre ihracatta ilk 10 ülke Brezilya 27 milyon 600 bin ton ihracat ile dünyada 1. sırada yer almaktadır Kaynak: World Sugar Balances,Feb İTHALAT Büyük ithalatçı ülkelerin üretimlerindeki artış nedeniyle ithalat talebi düşmüştür Çin in ithalat talebi düşmesine ragmen halen dünyanın en büyük ithalatçısıdır. İthalat talebinde azalma başlıca iki faktöre bağlıdır. Bunlardan ilki; ithalatçı ülkelerdeki üretim artışının tüketimdeki büyümenin üzerinde olmasıdır. İthalatçı ülkelerdeki açık (tüketim üretim), 2016/17 de bir önceki döneme göre 2,983 milyon ton azalarak 43,736 milyon ton olmuştur. İthalat talebinin azalmasına neden olan ikinci faktör ise; tüketim ve üretim arasındaki farkın stoklardan karşılanması ile ortaya çıkmaktadır. 2016/17 üretim döneminde ithalatçı ülkelerin üretimlerinde 5,035 milyon ton, tüketimlerinde ise 2,052 milyon ton büyüme beklenmektedir.

17 Çin AB Endonezya ABD Bangladeş BAE Hindistan Kore Malezya Cezayir TÜRKİYE ŞEKER AFABRİKAALRI A.Ş. Tablo: / /17 İthalatçı Ülkelerin Üretimi, Tüketimi, İthalatı ve Stok miktarı (Milyon Ton) 2012/ / / / /17 Üretim 54,881 58,784 54,250 50,614 55,649 Tüketim 93,069 95,465 95,125 97,333 99,385 Açık (Tüketim-Üretim) 38,188 36,681 40,875 46,719 43,736 Net İthalat 41,758 42,366 41,214 44,424 42,469 Stok +3,570 +5,685-0,137-2,384-1, /17 İthalat haritasındaki temel değişikliklerde önceki döneme göre dikkat çeken; Çin (-1,275 milyon ton), ABD (-0,580 milyon ton), Rusya ve Türkiye nin (her birinde -0,265 milyon ton) ithalatlarındaki azalmadır. Diğer taraftan ise Hindistan (+0,350 milyon ton) ve Endonezya (+0,225 milyon ton) ithalatlarında artış beklenmektedir. Dünyada üretilen şekerin yaklaşık % 35 i ticarete konu olmaktadır. ISO nun Şubat ayı verilerine göre ithalatta Çin, Endonezya, AB ve ABD ilk dörtte yer almaktadır. Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri ve Hindistan ise bunları takip eden ülkelerdir. Uluslararası Şeker Örgütü nün tahminlerine gore; 2015/16 döneminde % 2,8 oranında artan ithalat talebinin, 2016/17 döneminde % 1,9 azalarak 59,194 milyon tondan 58,095 milyon tona düşmesi beklenmektedir. 2016/17 döneminde ithalatta ilk 10 da yer alan ülkeler aşağıda gösterilmiştir. Grafik: 6-206/17 tahminlerine göre ithalatta ilk 10 ülke. İthalat- Bin ton

18 AVRUPA BİRLİĞİ AB Tarım Bakanları; 2005 Haziran ayında hazırlanan Avrupa Komisyonu Reform Önerisinden hareketle, Şeker İçin Ortak Piyasa Düzeninde kapsamlı bir reform yapılması üzerinde siyasi bir karara vardılar. Reform, AB Şeker sektörünün sürdürülebilirliğini uzun dönemde garanti altına almak üzere rekabetçi gücünü ve pazar odaklılığını artıracak, Dünya Ticaret Örgütü ile mevcut müzakere turlarında pazarlık gücünü kuvvetlendirecektir. 40 yıldır önemli bir değişikliğe uğramayan Şeker Rejimi Reformunun getirdiği sistemin temel hedefleri: Ortak Tarım Politikası reformu ile uyumlu bir şeker sektörü oluşturmak Piyasa dengelerini sürdürülebilir kılmak Piyasa odaklılığını güçlendirerek daha açık ve rekabetçi bir piyasa yaratmak En rekabetçi üye ülkelerde, mevcut koşullarda ciddi tehdit altında kalması öngörülen üretim faaliyetlerinin ve istihdamın devamlılığını sağlamak En az rekabetçi üye ülkelerin üretimden vazgeçerek yeniden yapılanmaları için onlara daha cazip koşullar sunmak Bu ülkelerde halen kota dahilinde bulunan üretim kapasitesini daha rekabetçi, daha piyasa odaklı sektörlere kaydırmak Ürünleri daha sağlıklı, daha kaliteli hale getirmek DTÖ de AB nin müzakereci konumunu güçlendirmek Sektörü gerek üçüncü ülkelerle yapılan, gerek uluslararası ticaret kurallarına uyumlu kılmak Çiftçiler ve üreticiler için daha dinamik bir girişimcilik ortamı yaratmak şeklinde özetlenebilir. Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan Reform önerileri; kota ve fiyat düzenlemeleri, telafi edici tedbirler ve yeniden yapılandırma olmak üzere dört ana başlıkta değerlendirilebilir. Bu reform kapsamında AB, 2006/ /10 pazarlama yılları arasındaki 4 yılda kademeli olarak, beyaz şeker referans fiyatını % 36 düşürerek 631,9 /ton dan 404,4 /ton a ve pancar minimum fiyatını ise % 40 düşürerek 43,63 /ton dan 26,29 /ton a indirmiştir. Reformun diğer önemli bir unsuru olan ve yine 2006/ /10 dönemini kapsayan dört yıllık gönüllü yeniden yapılandırma ile yüksek maliyetli üretim tesislerinin kapatılarak kotalarının iptal edilmesi sonucunda, AB toplam şeker, izoglukoz ve inülin şurubu kotasının 6 milyon ton düşürülmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda kotasından vazgeçen işletmelere,

19 vazgeçilen kotanın tonu başına yeniden yapılandırma yardımı ile çeşitlendirme yardımı verilmiş, bu uygulama sonucunda da toplam kotalarda 5,8 milyon ton düşüş sağlanmıştır. Yeniden yapılandırma programı kapsamında Bulgaristan, İrlanda, Letonya, Portekiz (anakara) ve Slovenya pancar şekeri üretiminden; Fransa, Hollanda, İngiltere, Yunanistan, Romanya ve Finlandiya ise izoglukoz üretiminden çekilmişlerdir. Şeker reformu sonucunda AB, şekerde net ihracatçı konumdan net ithalatçı konuma geçmiştir. Bu çerçevede; reform öncesinin son pazarlama yılı olan 2005/06 döneminde 5,2 milyon ton (beyaz şeker) net ihracat yapan AB, reformun dördüncü yılı olan 2009/10 döneminde 522 bin ton net ithalat yapmıştır. 2014/15 de net ithalat 3,025 milyon ton ve tüketim 18,4 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2015/16 da net ithalatın % 32 artışla 3,9 milyon ton a yükselmesi, tüketimin ise bir önceki yıl seviyesinde kalarak 18,5 milyon ton olması beklenmektedir. Öte yandan AB, işlenmiş ürünler içerisindeki şeker ihracatı hariç olmak üzere, doğrudan şeker ihracatındaki sübvansiyonları 2008/09 pazarlama yılı itibariyle kaldırmıştır şeker reformuna ilişkin yapılan tartışmalar sonucunda, 26 Haziran 2013 tarihli AB basın duyurusunda, AB Komisyonu, AB Konseyi ve AB Parlamentosu Ortak Tarım Politikasında yeni bir reform yapma konusunda uzlaşmaya varıldığı belirtilmiştir. AB, sektörün şeker piyasasında gerçekleştirilmesi planlanan değişimlere uyum sağlayabilmesi için ilave süre tanıyacak şekilde 2014/15 pazarlama yılında sona erecek olan 2006 şeker reformunun yürürlük süresini 30 Eylül 2017 tarihine kadar uzatma ve bu tarihten sonra kotaları kaldırma kararı almış ve nitekim 17 Aralık 2013 tarihinde yayımlanan 1308/2013 Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi arasında yaklaşık iki yıl süren müzakerelerden sonra, 26 Haziran 2013 tarihinde Ortak Tarım Politikası (OTP) reformu üzerinde politik bir anlaşmaya varılmış olup, bu reform, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi tarafından onaylanarak resmen 1 Ocak 2014 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir. AB şeker piyasası ile ilgili olarak AB Komisyonu basın bildirisinde ise Şeker kotalarının, 2017 itibariyle kaldırılacağı ve şeker sektörü düzenlemesinin, sözleşmeler ve şeker sektöründeki her türlü anlaşmaların zorunlu hale getirilmesi esasına göre güçlendirileceği ifadesine yer verilmiştir. AB, 30 Eylül 2017 tarihine kadar yürürlükte olacak olan yeni 1308/2013 sayılı tüzük ve 1 Temmuz 2013 tarihi itibariyle Hırvatistan ın AB ye üye olması ile birlikte, Hırvatistan a ton beyaz şeker kotası tahsis ederek AB toplam beyaz şeker kotasını ,2 ton a, kota kapsamındaki izoglukoz üretim miktarını da kuru bazda ,8 ton a yükseltmiştir. AB de izoglikoz kotasının toplam şeker kotasına oranı % 5,1 olmuştur. Bir önceki yıla göre kota miktarları incelendiğinde Macaristan ın kota kapsamındaki

20 izoglukoz üretiminin yaklaşık ton artarak ton a yükseldiği görülmektedir. Tablo: 6- AB Şeker Kotaları (Ton) Üye Ülkeler Şeker İzoglikoz (Kuru Madde Bazında) Toplam Almanya , , ,9 Avusturya , ,4 Belçika , , ,2 Bulgaristan 0 000, , ,0 Çek Cumhuriyeti , ,3 Danimarka , ,0 Finlandiya , ,0 Fransa (Anakara) , ,2 Fransa (Denizaşırı) , ,1 Hırvatistan , Hollanda , ,0 İngiltere , ,0 İrlanda 0 000, ,0 İspanya , , ,4 İsveç , ,0 İtalya , , ,5 Letonya 0 000, ,0 Litvanya , ,0 Macaristan , , ,8 Polonya , , ,5 Portekiz (Anakara) 0 000, , ,0 Portekiz (Azor Adaları) 9 953, ,0 Romanya , ,8 Slovakya , , ,0 Slovenya 0 000, ,0 Yunanistan , ,0 TOPLAM , ,8 (%5,1) ,0 Kaynak: 17 Aralık 2013 tarihli ve 1308/2013 sayılı Parlamento ve Konsey Tüzüğü (*) İnülin şurubu kotası, 2006/07 pazarlama yılından itibaren tahsis edilmemektedir.

21 AB Şeker Üretimi: 2015/16 döneminde 14,201 milyon ton olarak gerçekleşen AB şeker üretiminin 2016/17 döneminde % 11 düzeyinde artarak 15,775 milyon ton olması beklenmektedir. AB ülkelerinin ithalatlarının 3,925 milyon ton, ihracat miktarının ise önceki dönem ile aynı miktarda 1,350 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Son 5 yıllık AB şeker dengesi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo: / /17 AB Şeker Üretimi, Tüketimi, İthalatı, İhracatı ve Stok miktarı (Bin Ton) 2016/ / / / /13 1- Üretim Tüketim İthalat İhracat Stok (1+3)-(2+4)

22 DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) nün uluslararası ticaret sistemini liberalleştirmeyi amaçlayan çalışmaları çerçevesinde 2001 yılında başlatmış olduğu Doha Kalkınma Gündemi görüşmeleri halen devam etmektedir. Gündem; tarım, sanayi, hizmetler, fikri mülkiyet hakları, çevre gibi oldukça geniş konuları kapsamakta, bir başka ifadeyle uluslararası ticaretin her alanına ilişkin müzakereleri içermektedir. Müzakerelerin kilit konusu kabul edilen tarımda, bir yandan ticareti bozucu destek mekanizmalarının ortadan kaldırılarak rekabetçi piyasa koşullarının oluşturulması, diğer yandan yeni pazara giriş açılımlarının gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Doha Müzakere Turu, DTÖ üyelerinin 2/3 ünü oluşturan gelişmekte olan ülkelerin, bir blok halinde hareket ederek süreçte belirleyici hale geldiği ilk çok taraflı müzakere turu olma özelliğini taşımaktadır. Dünya Ticaret Örgütü Direktörü, 2008 yılı sonunda, Doha Round da gündeme getirilip konuşulan ticari konuların netlik kazandığını açıklamıştır. Buna göre; Ticareti bozucu iç desteklerde, en fazla destekten en fazla kesinti yapılacağı, Pazara giriş konusunda; tarife indirimlerinin dört band üzerinden gerçekleştirileceği, en yüksek tarifelerin uygulandığı bantta en fazla indirim yapılacağı, söz konusu indirimlerin eşit aralıklarla Gelişmiş Ülkeler (GÜ) için 5 yılda, Gelişme Yolundaki Ülkeler (GYÜ) için 10 yılda tamamlanacağı ve GYÜ lere, gelişmiş ülke indirimlerinin 2/3 ünü uygulayacağı, İhracat sübvansiyonlarına ilişkin indirim formülleriyle ilgili olarak; GÜ ler için bütçe ve miktar bazlı sübvansiyonların 2013 sonuna kadar kademeli olarak, GYÜ ler için ise miktar ve bütçe bazlı sübvansiyonların 2016 yılı sonuna kadar eşit dilimler halinde azaltılarak sıfırlanması öngörülmektedir. Sektörel anlaşmalar konusundaki fikir ayrılıkları, ticari mallar ve tarım ürünleri güvenlik mekanizması üzerinde liberalleşmeyi kaçınılmaz hale getirmiştir. Özel Güvenlik Mekanizması, gelişmekte olan ülkelerdeki çiftçileri, ithalatta oluşabilecek risklerden ve ani fiyat düşüşlerinden korumaktadır. Direktör, aynı zamanda 2009 yılında izlenecek tarım politikasının temel bakış açısını da açıklamıştır. Teknolojideki en son gelişmeler tartışılmıştır. Tarım ve tarım dışı ürünlerde pazara giriş konusundaki çok taraflı müzakereler şimdi belirsiz bir gelecekle yüz yüzedir. DTÖ nün kurulmasını müteakip gümrük tarifelerinin aşamalı olarak indirilmesi, mal ve hizmet ticaretinin önündeki çeşitli engellerin kaldırılması, sermayenin uluslararası alanda dolaşımının hızlanması, doğrudan

23 yabancı yatırımları çekme yönündeki çabaların artması, iklim değişikliği ve emisyon ticareti gibi hususlar gündeme gelmektedir. Dünya Ticaret Örgütünün 2001 yılından bu yana uygulamaya çalıştığı serbest ticaret ve küresel ekonomi uygulamaları için süregelen müzakereler ülkelerin çıkar çatışmaları yüzünden bir türlü sonlandırılamamaktadır. Pancardan şeker üreten ülkelerde, bir yandan ucuz kamış şekeri ithalatını engellemek için gümrük duvarlarının olması, diğer yandan da bu ülkelerin yüksek desteklerle ihracatçı konuma gelmesi; büyük çoğunluğu az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden oluşan şeker kamışı üretiminin yapıldığı ülkelerin, dünya ticaretinde var olabilmelerini zora sokmaktadır. Bu durum DTÖ nün ticaretin serbestleştirilmesi hedeflerine de ters bir durum oluşturmaktadır. Bu eğilimler, gerekli yapısal dönüşümleri gerçekleştirebilen ülkeler açısından bir fırsat olarak değerlendirilebilecekken, yapısal dönüşüm kapasitesine sahip olmayan veya dönüşümü zamanında gerçekleştiremeyen ülkeler açısından bu süreç bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır.

24 HFCS ÜRETİMİ Dünya'da kalorili tatlandırıcılar, sakaroz ve nişasta bazlı olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Sakaroz kökenliler pancar ve kamıştan, nişasta kökenliler mısır, buğday, patates gibi hammaddelerden üretilmektedir. Dünyada sadece mısırdan üretilen nişasta kökenli tüm şuruplara, glukoz dahil mısır şurubu, fruktoz içeren şuruplara HFCS (high fructose corn syrup - yüksek fruktozlu mısır şurubu) denilmektedir. Nişasta kökenli fruktoz içeren şuruplardan yaklaşık % 42 fruktoz, % 53 glukoz içerenler HFCS -42; yaklaşık % 55 fruktoz, % 41 glukoz içerenler HFCS -55 olarak adlandırılmaktadır. Bunlardan HFCS -55, pancardan elde edilen sakarozun ikamesi olarak kabul edilmektedir dönemi dünya HFCS (High Fructose Corn Syrup) miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo : 8- Dünya HFCS Üretimi (Milyon Ton, Kuru Ağırlık) ÜLKE ABD 8,25 7,88 7,74 7,73 7,60 MEKSİKA 0,36 0,37 0,37 0,37 0,37 ÇİN 1,87 1,81 1,77 2,07 2,46 JAPONYA 0,89 0,91 0,88 0,89 0,92 AB 0,69 0,69 0,71 0,71 0,72 DİĞER(L.AMERİKA/ AFRİKA) 1,95 1,82 1,75 1,79 1,62 DÜNYA TOPLAMI 14,01 13,47 13,22 13,56 1,369 Kaynak: LMC Sugar & Sweeteners Quarterly Report Q1, 2017.

25 SEKTÖRÜN TARİHSEL GELİŞİMİ Şeker Fabrikaları, Türkiye Cumhuriyeti nin ilk sanayi işletmelerindendir. Şeker fabrikası kurma çalışmaları ilk defa, Uşak'lı Molla Ömeroğlu Nuri (Şeker) adında bir çiftçi tarafından Uşak ta başlatılmıştır. 6 Kasım 1925 tarihinde ilk Şeker Fabrikasının temeli atılmıştır. Uşak'ta Şeker Fabrikası kurma çalışmaları devam ederken 22 Aralık 1925 tarihinde Alpullu Şeker Fabrikasının temeli atılarak onbir ayda fabrikanın montajı bitirilmiş ve 26 Kasım 1926 tarihinde fabrika işletmeye açılarak ilk Türk şekeri üretilmiştir. Uşak Şeker Fabrikası ise 17 Aralık 1926 tarihinde işletmeye açılmıştır yılına kadar ülkemizin şeker ihtiyacı Uşak ve Alpullu fabrikalarının üretimi ile kısmen karşılanmıştır. Bu iki fabrika ile pancar tarımında ve şeker fabrikası işletmesinde elde edilen tecrübelerin yardımıyla 05/12/1933 tarihinde Eskişehir Şeker Fabrikası, 19/10/1934 tarihinde Turhal Şeker Fabrikası işletmeye açılmıştır. Ayrı şirketler halinde kurulan Alpullu, Uşak, Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikaları; tarımsal, teknik ve idari çalışmaların koordine edilmesi, sermaye kaynaklarının birleştirilmesi, şeker politikasının tek elden yürütülmesi amacıyla 6 Temmuz 1935 tarihinde, üç milli bankamızın eşit paylarla ortak oldukları tek bir şirket çatısı altında toplanarak, 22 milyon TL sermayeli Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kurulmuştur. Şeker üretim faaliyetleri 1950 yılına kadar zaman zaman tevsi edilen dört şeker fabrikası ile yürütülmüştür. Her yıl artan şeker ihtiyacının tamamen yerli üretimle karşılanabilmesi için 1951 yılında hazırlanan "Şeker Sanayii'nin Tevsi Programı" ile yeni şeker fabrikaları kurulması dönemine girilmiştir. Diğer taraftan pancar ekicilerinin teşkilatlandırılması amacı ile tarım kesiminde toplumsal dayanışmanın bir örneği olan kooperatifleşme hareketi başlatılmıştır yıllarını kapsayan dönemde toplam onbir yeni şeker fabrikası inşa edilerek, 1956 yılında fabrika sayısı onbeşe ulaşmıştır yılında Ankara Şeker Fabrikası ve 1963 yılında da Kastamonu Şeker Fabrikası, sanayiimizin geliştirilen bir makina fabrikası ile iki atölyede % 65'i imal edilerek işletmeye alınmışlardır.

26 Ülkemizin nüfus artışına paralel olarak artan şeker ihtiyacını temin etmek amacıyla yeni şeker fabrikaları kurulması öngörülerek 1977'de Afyon, 1982'de Muş ve Ilgın, 1983'de Bor, 1984'de Ağrı ve 1985 yılında da Elbistan Şeker Fabrikalarının % 95'e varan makina ve tesisleri mevcut beş makina fabrikasında imal edilerek işletmeye alınmışlardır. Daha sonra; 1989 yılında Erciş, Ereğli ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, 1991 yılında Çorum, 1993 yılnda Kars, 1998 yılında Yozgat ve 2001 yılında Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye açılmıştır sayılı Şeker Kanunu nun yürürlüğe girmesinden önce Bakanlar Kurulu Kararı ile şeker fabrikası kurma izni alan 3 özel şeker fabrikasından Çumra Şeker Fabrikası 2004/2005 pazarlama yılında, Boğazlıyan ve Aksaray fabrikaları 2006/2007 pazarlama yılında üretim faaliyetlerine başlamışlar, böylece pancardan şeker üreten fabrika sayısı 33 e ulaşmıştır. Sınırlı Sorumlu Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik) ne bağlı bulunan özel statülü Amasya, Kayseri, Konya Şeker Fabrikaları, kuruluş tarihlerinden itibaren 1990'lı yılların başına kadar, kendi Yönetim Kurullarında alınan kararlarla, sevk ve idareleri ile finansman işleri (mali, idari, teknik, ticari, zirai ve hukuki) Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. tarafından yürütülmüştür. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. ye verdikleri tedvir yetkilerini Amasya Şeker Fabrikası 1991'de, Kayseri ve Konya Şeker Fabrikaları 1992 yılında Yönetim Kurullarının kararları ile tedvir yetkilerini kaldırarak Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (PANKOBİRLİK) bünyesine geçmiştir. Türkiye de sakaroz kökenli ve nişasta kökenli olmak üzere iki tür şeker üretimi bulunmaktadır. Sakaroz kökenli olarak pancar şekeri üretimi yapılırken, nişasta kökenli olarak glukoz şurubu, izoglukoz, (yüksek fruktozlu mısır şurupları-hfcs) ve kristal fruktoz üretimi yapılmaktadır. Pancar Şekeri ve nişasta kökenli şeker (NBŞ) üreten şirketler aşağıda verilmiştir.

27 Tablo : 8- Şeker Üreten Şirketler (Toplam Kapasite ton) PANCAR ŞEKERİ ÜRETEN ŞEKER ŞİRKETLERİ Statüsü TÜRKŞEKER ( 25 Şeker Fabrikası ) KAMU Konya Şeker Fabrikası A.Ş. ( 2 Şeker Fabrikası) Pankobirlik Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. ( 2 Şeker Fabrikası) Pankobirlik Amasya Şeker Fabrikası Pankobirlik Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş. Özel Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. Özel Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. Özel NİŞASTA BAZLI ŞEKER ÜRETEN ŞİRKETLER Statüsü 4634 Sayılı Şeker Kanunu Kapsamında Kota Tahsis Edilen Şirketler ( Kapasite 990 Bin Ton ) Cargil Tarım ve Gıda San.Tic.A.Ş. (Bursa) Özel Amylum Nişasta San. Ve Tic. A.Ş. (Adana) Özel PNS Pendik Nişasta Sanayi A.Ş. (İstanbul) Özel Tat Nişasta San. Ve Tic. A.Ş. (Adana) Özel Sunar Mısır Entegre Tesis.San.Tic. (Adana) Özel İhraç Amaçlı Üretim Yapan Kota Kapsamında Yer Almayan Şirketler ( Kapasite 350 Bin Ton ) 1- Ak Nişasta (Kırklareli) Özel 2- GSF Gıda Üretim San.Tic. (Sakarya) Özel 3- Ay Nişasta (Mardin) Özel 4- Beşan Nişasta (Gaziantep) Özel 5- Omnia Nişasta San. Tic. A.Ş. (Adana) Özel

28 Türkiye de şeker sektörü bünyesinde; yedi adet pancar şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker üreticisi olmak üzere birbirine rakip oniki şirket faaliyet göstermektedir. Sektörde ayrıca kota hakkı bulunmayan ve kota tahsis edilmeyen beş adet nişasta bazlı şeker üreten Şirket bulunmaktadır. Beş Şirketin yıllık toplam üretim kapasitesi yaklaşık ton olup, üretimlerinin tamamı ihraç edilmektedir. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TÜRKŞEKER); Sektörde 25 Şeker Fabrikasının yanı sıra 4 Alkol, 5 Makina, 1 Elektromekanik Aygıtlar, 1 Tohum İşleme Fabrikası ve 1 Şeker Enstitüsü ile 90 yıldır ülkemizin önde gelen kuruluşlarındandır. Özelleştirme Yüksek Kurulu nun; (ÖYK) tarih ve 2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamına, 12/08/2008 tarih ve 2008/50 sayılı kararı ile de özelleştirme programına alınmıştır. Amasya Şeker Fabrikası A.Ş., Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. ve Konya Şeker Fabrikası A.Ş. Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği ( Pankobirlik ) bünyesinde özel şirket statüsündedir. Pankobirlik; Pancar Ekicileri Kooperatifi ile Türkşeker in ortak teşebbüsleriyle, pancar tarımının gelişmesi ve birim kooperatiflerin ekonomik ve teknik noksanlıklarını gidererek haklarının korunması amacıyla kurulmuş bir üst birliktir. Daha önceleri Türkşeker in Bağlı Ortaklığı statüsünde olan Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. ve Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş. deki Türkşeker e ait kamu hisseleri özelleştirme programına alınmıştır. Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş yılında Torunlar Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. ye, Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş. ise S.S. Adapazarı Pancar Ekicileri Kooperatifi ne satılmıştır. Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. ise kuruluşundan buyana özel statüdedir. Hammadde olarak mısır kullanan nişasta bazlı tatlandırıcılar doğrudan tüketilmemekte, daha çok şekerli ürünler sanayiinde girdi olarak kullanılmaktadır. Bu tatlandırıcıların başlıca kullanım alanları şekerlemeler, şekerli ve unlu ürünler, geleneksel tatlılar, dondurma, helva, reçel ve marmelat, alkollü ve alkolsüz içeceklerdir. 23

29 TÜRKİYE DE ŞEKER REJİMİ Ülkemiz ekonomisi açısından; Yurtiçi şeker ihtiyacının, yurtiçi kaynaklardan karşılanması, Sektörde rakip durumda olan ürünlerin birbirleri ile denge içerisinde; istikrarlı olarak ve bir program dahilinde üretilmeleri, Yeterli düzeyde üretimin sürdürülebilirliği büyük önem taşımaktadır. Türkiye nin gıda tüketimine yönelik şeker ihtiyacı, şeker pancarından üretilen beyaz şeker ve nişastadan üretilen glukoz ve izoglukoz ile karşılanmakta olup, ülkemiz şeker sektörü, 1925 yılından bu yana, özel mevzuat hükümlerine göre düzenlenmektedir. Türkiye de şeker rejimini düzenleyen 22 Haziran 1956 tarihli ve 6747 sayılı Şeker Kanunu nun birçok maddesinin işlerliğini yitirmesi Sektörde yeni bir hukuki altyapı oluşturulması ihtiyacını gündeme getirmiştir. Bu nedenle 1996 yılından itibaren şeker rejiminin yeniden düzenlenmesine yönelik çalışmalar başlatılmış ve 19 Nisan 2001 tarihinde halen uygulanmakta olan 4634 sayılı Şeker Kanunu yürürlüğe girmiştir Sayılı Şeker Kanunu nun İlkeleri : Şeker üretiminde istikrarın sağlanması ve korunması Sektörün iç piyasada rekabet kurallarına göre yönlendirilmesi Avrupa Birliği düzenlemeleri, Dünya Ticaret Örgütü ve diğer uluslararası taahhütlere uyum sağlanması Özelleştirmeye olanak sağlayacak hukuki alt yapının hazırlanması

30 Türkiye'de Şeker Sektörü; 2002/2003 pazarlama yılından bu yana, 4634 sayılı Şeker Kanunu ve bu Kanuna dayalı olarak çıkarılan Yönetmelikler çerçevesinde düzenlenmektedir sayılı Kanun ile uygulamada meydana gelen başlıca değişiklikler; şeker üretim ve arzında kota uygulanması, pancar ve şeker fiyatlarındaki serbesti sistemi ve Kanun kapsamındaki konularda sektörü düzenlemek ve denetlemekle Şeker Kurulu nun yetkilendirilmesidir. Söz konusu Kanunun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını sağlamak; uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak; Kanun ile verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak ve Ülkemizin şeker sektörüne ilişkin diğer görevleri yerine getirmek üzere; bir Kamu Tüzel Kişiliği olan T.C. Şeker Kurumu oluşturulmuştur. Kurum, 7 üyeden oluşan Şeker Kurulu ve hizmet birimlerinden oluşmaktadır. Kurumun ilişkili olduğu bakanlık T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı dır. Kurum, Şeker Kurulu Kurul tarafından yönetilmektedir. Bu itibarla, Kanuna ve ilgili mevzuata aykırı herhangi bir uygulamaya ve bundan kaynaklanacak mağduriyete meydan vermemek üzere tüm işlemler Şeker Kurumu tarafından yürütülmektedir. Şeker Kurulu aynı zamanda tatlandırıcı politikalarının yönetiminden de sorumludur. Üretimin kotalar aracılığıyla planlanmasını hükme bağlayan 4634 sayılı Şeker Kanunu uyarınca; yurtiçi şeker talebi doğrultusunda şeker kotalarının Kanun kapsamında yer alan tüm Şirketlere tahsisi görevi Şeker Kuruluna aittir. Bu kapsamda Şeker Kurumu; sektördeki tüm gelişmeleri takip edip değerlendirerek, ilgili bütün kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde, ülke ve sektör menfaatlerini gözeterek, politika ve stratejiler belirleyip, uygulanmasını sağlamakta ve sektörde faaliyet gösteren şirketlerin şeker üretim ve arzına yönelik faaliyetlerini düzenlemektedir. Kapasite artırımı ve yeni fabrika kurulabilmesi, Kurul tarafından kota tahsis edilmesini gerektirmektedir. Bir başka deyişle Şirketlerin, Kuruldan izin ve kota temin etmeksizin kapasite artırım amaçlı yatırımlar yapmaları engellenmiştir sayılı Şeker Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre; Pancar fiyatı; Şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üretici ve/veya üretici temsilcileri arasında, pancar ekiminden önce, yıllık enflasyon oranı, üretici maliyetlerindeki artış, dünya pancar fiyatları ve alternatif ürün paritesi dikkate alınarak C şekeri karşılığı C pancarı fiyatları, C şekerinin ihracatından oluşacak fiyata göre Şeker satış fiyatları; şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe belirlenmektedir. Şekerin üreticiden tüketiciye istikrarlı bir fiyattan ulaşmasını ve şeker arzının spekülatif amaçlı girişimlerden korunarak düzenliliğini sağlamak üzere depolama prim ve kesinti sistemi oluşturulmuştur. 25

31 ARZ TALEP DURUMU Ülkemiz şeker sektöründe, dönemsel olarak değişen ithalatçı ve ihracatçı konumu ile istikrarsız bir üretim seyri izlenmiştir. Özellikle 1990 lı yıllarda üretim miktarında meydana gelen istikrarsızlıklar sektörü kimi zaman ithalat riski, kimi zaman da stok sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır. Bu nedenle, stratejik öneme sahip olan şekerin üretim planlaması ve kontrolü büyük önem taşımaktadır. Üretim planlaması; Coğrafi konumu nedeniyle pancardan şeker üreten ülkemiz şeker fiyatlarının dünya fiyatlarına göre yüksek olması, Dünya Ticaret Örgütü ne taahhütlerimiz kapsamında şeker ihracatına sübvansiyon uygulanamaması ve pancardan şeker üretiminin göz ardı edilemeyecek boyutta yarattığı katma değer nedenleriyle, yıllık yurtiçi şeker ihtiyacı ve güvenlik stoku esasına göre yapılmaktadır. Temel amacı kendi kendine yeterlilik olan 4634 sayılı Şeker Kanunu ile Türkiye de şeker talebini karşılayacak düzeyde üretim planlaması yapılmakta olup, ülke içinde pazarlanacak şeker miktarı, Şeker Kurulu tarafından tahsis edilen kotalar ile belirlenmektedir. Ülkemizin yıllık şeker ihtiyacının % 90 ı pancar şekeri, % 10 u ise nişasta bazlı şeker ile karşılanmak üzere programlanmaktadır. Yıllar itibariyle pancar şekeri ve NBŞ kotaları aşağıda verilmiştir. Tablo : 9- Pancar Şekeri ve NBŞ Kotaları (Bin Ton) Pazarlama Yılı Pancar Şekeri Kotası (A+B) NBŞ Kotası (A) NBŞ Kota Artışı % * Toplam Kota 2011/ (329) / (337) / (305) / (325) / (313) / ** - (265) *Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) ile NBŞ kotasında yapılan artış oranı. **BKK ile henüz artış yapılmamıştır. (Kaynak Şeker Kurumu)

32 Şeker Kurulu 2016/17 pazarlama yılı için daha önce 2 milyon 500 bin ton olarak belirlediği A kotası şeker miktarını 150 bin ton artırarak 2 milyon 650 bin ton a, buna bağlı olarak da pancar şekeri B kotası miktarını 112 bin 500 ton dan 119 bin 250 ton a yükseltmiştir. Böylece 2016/17 pazarlama yılı ülke toplam kotası 2 milyon 769 bin ton olmuştur. Ayrıca, Şeker Kanunu hükümlerince C şekeri (ihraç amaçlı üretilen şeker) üretmek için yasal bir zorunlulukları bulunmamasına karşın, pancar şekeri üreticisi şirket yetkilileri ile yapılan toplantıda 2015/2016 pazarlama yılından itibaren tahsis edilen kotalarının en az % 5 i kadar C şekeri üretilmesi konusunda mutabakatları alınmıştır. Bu mutabakat çerçevesinde Şeker Kurulu 2016/2017 pazarlama yılı içinde şirketlerin C şekeri üretmeleri konusunda tavsiye kararı almıştır. Söz konusu C şekeri üretilmesine ve fiyatlandırılmasına ilişkin olarak; 1/4/2002 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Şeker Kotalarının Düzenlenmesine İlişkin Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde ve 28/6/2002 tarihli ve sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliğinde değişiklikler 09/04/2016 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Hammadde teminine ilişkin hükümler 4634 sayılı Şeker Kanunu uyarınca çıkarılan Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği ile düzenlenmekte olup, yönetmelik hükümleri 16/05/2009 tarihinde yapılan değişiklikle yeniden düzenlenmiştir. Yönetmelik hükümlerine göre; Kurul tarafından tespit edilerek Şirketlere tahsis edilen şeker kotalarının garantisi için gerekli hammaddenin temini amacıyla, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üreticiler ve/veya temsilcileri arasında Sözleşme düzenlenir. Kurul tarafından tespit edilerek şirketlere veya fabrikalara tahsis edilen pancar şekeri kotalarını üretim/arz garantisi için gerekli olan şeker pancarı, yine Kurulca belirlenen pancar ekim alanlarından, üreticiler ve/veya temsilcileri ile şirketler veya fabrikalar arasında sözleşme düzenlenmesi suretiyle temin edilir. Şirketler, kendilerine tahsis edilen pancar şekeri kotalarını karşılamak üzere sözleşme yapmadan önce; üreticiler ile bu üreticilere tahsis edilecek A ve B kotası şeker pancarı kota miktarının tespitine ilişkin esasları belirleyerek Şeker Kurumuna bildirirler. Sözleşmede hammadde fiyatları ve miktarı, üretim şartları, münavebe, tohum, ekim ve mücadele, teslim ve alım şartları, fire tespiti, hammadde taşımaları, tarımsal destekler, yan ürünler, bedel ödemeleri, teknik ve cezai şartlar ile anlaşmazlıkların çözümüne ilişkin hususlar yer alır. Ayrıca, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği nde 16/05/2009 tarihinde yapılan değişiklikle yurtiçine arz edilecek olan NBŞ üretiminde yerli mısır kullanılması şartı getirilmiştir.

33 Bin Ton Grafik: 7- Arz-Talep Ş e k e r K a n u n u Şeker Üretimi Şeker Üretim Kotası Ülkemizde şeker pancarı üretimi ise; Şeker Kurulu tarafından her yıl belirlenen şeker kotalarına bağlı olarak, Şirketler tarafından programlanmaktadır. Şeker üretiminde ve dolayısıyla pancar üretiminde kota uygulaması ülke kaynaklarının optimum düzeyde verimli ve etkin kullanımını sağlamaktadır.

34 TÜRKİYE DE ŞEKER PANCARI TARIMI Ülkemizde şeker fabrikalarının kurulmasının ana hedefi; ülkemizin şeker ihtiyacının karşılanması yanında, tarımı ve dolayısıyla çiftçiyi kalkındırmaktır. Şeker pancarı tarımı ülkemizin sosyal ve ekonomik yaşantısında da çok önemli rol oynamıştır. Şeker pancarı tarımının gelişmesi sonucu dünyada şeker üretimi önemli derecede artmıştır. Diğer taraftan şeker pancarı yalnız sanayi hammaddesi değil, aynı zamanda besi hayvancılığında çok kıymetli gıda olan yaprak, baş ve posa ile bir yem bitkisidir. Bu ürünün gelişmesi, et ve süt üretiminin artmasına, böylece artan gıda kalitesi ile daha yüksek hayat standardının oluşmasına ön ayak olmuştur. Üretilen pancar; taşımacılık, tarım alet ve makinaları başta olmak üzere birçok sanayinin gelişmesine, gübre, ilaç gibi girdilerin kullanımı ile endüstriyel sektöre önemli katkılar sağlamaktadır. Ayrıca, şeker pancarı tarımı; ekim yapılan alana eşdeğer bir orman alanına kıyasla 3 kat daha fazla oksijen 27 yarattığından, tüm canlılar için hayati önem arz eden bir oksijen kaynağı olmakta, kendinden sonra ekilecek ürünlerde verim artışı sağlamakta, alternatiflerine göre daha fazla istihdam imkanı yaratmaktadır. Çiftçiye mekanizasyonu, gübreyi ve tarım ilacını kullanmayı öğreten şeker pancarı tarımı, çiftçiyi köye ve tarlaya bağlayarak ailenin bütün fertlerine iş imkânı sağlamakta, göçün önlenmesinde, bölgelerarası gelişmişlik farkının azaltılmasında ve kırsal kesimin kalkınmasında önemli bir rol oynamaktadır. Pancar bir münavebe bitkisi olup, 2001 yılından bu yana aynı alana dört yılda bir ekilmektedir. (Erciş, Kars ve Muş Şeker Fabrikalarında üç yılda bir ekilmektedir.) Yurdumuzda şeker pancarı her yıl üreticilerle yapılan Şeker Pancarı Üretim Sözleşmesi esaslarına uygun olarak yapılmaktadır. Şeker pancarı tarımı; Doğu Karadeniz, Ege ve Akdenizin sahil şeridi ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi dışındaki tüm bölgelerde yapılmaktadır. Sözleşmeli üretimin ilk örneklerinden biri olup, tarımın sanayiye entegre olmasını sağlamış ve gıda sanayinin temel taşını oluşturmuştur. TÜİK verilerine göre; 2016 yılında Türkiye sınırları içinde toplam 15 milyon 574 bin hektar alanda tahıllar ve bitkisel ürünlerin ekimi yapılmış, şeker pancarı ekim alanı Türkiye toplamı ise 322 bin hektar civarında gerçekleşmiştir.

35 Pancar tarımında maliyetleri düşürmek ve üretici gelirlerini yükseltmek amacıyla, Türkşeker, kuruluşundan itibaren verim ve kaliteyi artırma çalışmalarına önem vermiştir. Bu amaçla, pancar ekim alanlarında modern tarım tekniklerinin uygulanması için yapılan çalışmalar yoğunlaştırılmış, toprak işleme, kaliteli tohum kullanma, gübreleme, sulama ve mekanizasyon tedbirleri ile verim ve kalitenin artırılması, üretim masraflarının azaltılması suretiyle de üretici gelirlerinin artırılmasında büyük mesafeler kaydedilmiştir. Şeker Sanayi, şeker pancarını yetiştiren büyük çiftçi kitlesi ile güçlü bir ilişki kurmuştur. Şeker pancarının yetiştirilmesinde çiftçiye gerekli olan tarım aletleri, gübre, çeşitli malzeme ve nakdi yardımlar yapılırken, çiftçinin eğitilmesi ve kültürünün artırılmasına da çalışılmıştır. Şeker pancarı üretimi, ilgili Kanun ve Yönetmelik hükümleri doğrultusunda; Şeker Kurulu tarafından tespit edilerek şirketlere tahsis edilen pancar şekeri kotalarının üretim garantisi için yine Kurulca belirlenen pancar ekim alanlarından, üreticiler ve/veya temsilcileri ile şirketler veya fabrikalar arasında sözleşme düzenlenmesi suretiyle kotalı olarak yapılmaktadır. 2016/2017 pazarlama yılında ülke toplam A kotası bir önceki pazarlama yılına göre % 6 artışla 2 milyon 650 bin ton olarak belirlenmiştir sayılı Şeker Kanunun 3 üncü maddesi gereğince bu miktarın % 10'u (265 bin tonu) nişasta bazlı şeker (NBŞ) üreten şirketlere, % 90'ı ( 2 milyon 385 bin tonu) pancar şekeri üreten şirketlere tahsis edilmiştir. Pancardan şeker üreten Şirketler, 2016/2017 pazarlama yılında kendilerine tahsis edilen şeker kotalarının hammaddesi olan pancarı temin etmek üzere çiftçiler ile bir önceki yıla göre % 17 artışla 21 milyon 77 bin ton pancar sözleşmesi yapmışlardır. Bu çerçevede bir önceki pazarlama yılına göre % 18 artışla yaklaşık 322 bin hektar alanda pancar ekimi yapılmıştır. Pancar üretimi bir önceki yıla göre % 22 artışla 19 milyon 593 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktar 4634 sayılı Şeker Kanununun fiilen uygulanmaya başlandığı 2002 yılından buyana en yüksek üretimidir. Şeker üretim kotası paralelinde gerçekleştirilen pancar üretimi ve ilgili diğer bilgiler aşağıda verilmiştir.

36 Bin Ton TÜRKİYE ŞEKER AFABRİKAALRI A.Ş. Tablo : 10- Türkiye'de Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Fiyatları * Yıllar Pancar Eken Çiftçi Adet Ürün Taşıyan Alan Bin Da Üretilen Pancar Bin Ton Verim Ton/Da Baz Alım Fiyatı (A Kotası) TL/Ton ** , , , , , , , , , , , ,000 (*) Kaynak: Şeker Kurumu (**)Ağırlıklı ortalama. Grafik: 8- Pancar Üretimi Pancar Üretimi Türkiye Türkşeker

37 Adet, Hektar TÜRKİYE ŞEKER AFABRİKAALRI A.Ş Çiftçi, 1000 Adet Grafik: 9- Türkiye de Çiftçi Sayıları Pancar Verimi 500 6, Verim 6,000 5, Çiftçi Sayısı 5,000 4,500 4,000 3,500 Ton/Dekar 50 3,000 Gerek Türkiye genelinde, gerek Türkşeker genelinde, çiftçi sayısında düşüş görülmektedir. Bu düşüşün en önemli nedenleri, planlı tarıma yönelik çalışmalar kapsamında; 2002 yılından itibaren çiftçi kayıt sistemine geçilmesi, Ziraat Odasına kayıt zorunluluğunun getirilmesi, kotalı üretimin uygulanması nedenleriyle aile bireylerinin tek tek çiftçi sayılmayıp, toplu olarak kayıt altına alınmasından kaynaklanmaktadır. Grafik: 10- Pancar Üretimi- Çiftçi Sayısı (Türkiye) Şeker Pancarı Üretim Alanı ve Çiftçi Sayısı (Türkiye Toplamı) Pancar Eken Çiftçi Adet Ürün Taşıyan Alan Hektar