İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Transkript

1 İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ 1 DR. NEVZAT ŞİMŞEK DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ DERS İKT-3003

2 Ortaçağ Döneminde İktisadi Düşünce (Devam) Faiz (Usury) St Thomas faiz uygulamasını doğal bulmamakta, değişimde adalet ilkesi ile bağdaştıramamaktadır. İki tür mal vardır: Reel varlıklar Mülkiyet ve kullanım hakkı ayrılabilir Likit varlıklar Mülkiyet ve kullanım hakkı ayrılmaz Borç verme işleminde, paranın mülkiyet ve kullanım hakkının birlikte borç alana geçmesi üzerinde durarak, aynı miktarda geri ödeme (mülkiyetin devri) dışında bir de paranın kullanımı ile ilgili bir bedel (usury) istenmesini uygun görmemektedir. 2

3 Ortaçağ Döneminde İktisadi Düşünce (Devam) Faiz (Usury) Semavi dinlerin hepsinde faiz (usury) yasaklanmıştır. Yasaklanan faizin (usury) ne olup olmadığı konusu hep tartışmalıdır. Kilise ve Ortaçağ skolastiklerinin en büyük eksikliği, paranın ekonomik bir kaynak olarak üretim gücünü dikkate almadan faizi incelemeleridir. Özellikle 17. ve 18. yy larda para piyasasının gelişmesi ile birlikte faiz kavramının kurumsallaşması bu tartışmaları geride bırakmıştır. Usury bağlamında ekonomik bir açılım ve bugüne yansıyan bir katkı, ahlaki ve dini tartışmaların ötesine gidememiştir. 3

4 Ortaçağ Döneminde İktisadi Düşünce (Devam) Diğer Skolastikler Oresme 4 Lisicux piskoposu Nicole Oresme nin ticaret ve para ile ilgili görüşleri, ticareti olumlamaya yönelik bir dönüşümü simgeliyor. Hükümdarın, dolaşımdaki paranın değerini, istediği gibi değiştirmeye hakkı yoktur. Bimetalizm i savunuyor. Para dolaşıma girdiği andan itibaren artık prensin malı değil, toplumun malı haline gelir. Zorunlu olmadıkça prens, paranın değeriyle oynamamalıdır. Paranın değerinde ve fonksiyonunda değişmeye yol açan 5 neden sıralar: Paranın şeklinin, ağırlığının, oranının, isminin, yapıldığı maddenin değiştirilmesi Kötü para iyi parayı piyasadan kovar

5 Türk-İslam Orta Çağı Coğrafi bakımdan Yunan ve Roma imparatorluklarının hüküm sürdüğü bölgelerin yanı sıra, Orta Asya ve Hindistan a da ulaşan İslam uygarlığı, Yunan ve Roma nın uygarlık kalıntılarına yeni katkılar getirmiş ve zenginleştirmiştir. Düşünce tarihi içinde, Türk İslam Ortaçağı, çok önemli bir köprü görevi görmüştür 5

6 İslam Dini İslam dininin temel kaynağı Kuran-ı Kerim dir. Emek faktörü ve geliri Ticaret ve kar Özel mülkiyet Zekat Faiz Miras hukuku 6

7 Etkisi Fazla Olan İslam Düşünürleri Dımeşki ( ) Tacir, belirli mallarda bir fazlalık sahibi olanlarla bir eksiklik sahibi olanlar arasındaki bağdır. Walras ın tellalı görünmez el. Normal bir kar, tacirin hakkı olan adil ücrettir. 7

8 Etkisi Fazla Olan İslam Düşünürleri İbn Teymiyye ( ) 8 Arz tarafında, ülke içi üretim ile ithalat yoluyla dışarıdan temin arasında bir ayrıma gitmişi bu malların pazardaki farklı fiyat esneklikleri olduğunu söylemiştir. Talep tarafında, potansiyel alıcıların sayısı satın alma güçleri piyasadaki kıtlık bolluk durumu alıcıların sosyo psikolojik şartlarını belirtiyor. Lüks ve zorunlu tüketim malı ayrımı. Gösteriş tüketimi. Subjektif ve objektif değer teorisi Normal piyasa Spekülatif piyasa

9 Etkisi Fazla Olan İslam Düşünürleri İbn Rüşd ( ) Aristo dan etkilenmiştir. Paranın fonksiyonları 1) Mübadele aracı 2) Değer ölçüsü 3) Borç ödeme aracı Paranın değeri değişmemelidir Felsefi argüman Toplumsal adalet ve doğruluk argümanı Metalist 9

10 Etkisi Fazla Olan İslam Düşünürleri Muhammed El-Farabi ( ) Türkistan bölgesinde Farab ilinde doğmuştur. Grup ---> Köy ---> Kent - --> Millet ---> İnsanlık Devlet toplum sözleşmesi ile kurulmuştur. Özel mülkiyet 10

11 Etkisi Fazla Olan İslam Düşünürleri İmam-ı Gazali ( ) 11 Horasan bölgesinde Tus şehrinin Gazale köyünde doğmuştur. Felsefe muhalifi. İnsan, tüm iktisadi ve sosyal faaliyetlerin odak noktasıdır. İş bölümü ve uzmanlaşma zorunludur. Ticaret, tarafların hem iradesine hem de rızasına dayanan serbest anlaşmalar ile yapıldığı için helaldir. Bunalımın kaynakları Faiz Gerektiği yere harcamama Gereksiz yere harcama

12 Etkisi Fazla Olan İslam Düşünürleri İbn Haldun ( ) Emek-değer teorisinin temellerini atmıştır. Üretim à işbölümü ve uzmanlaşma Bölüşüm à Üreticinin hakkı à ücret Tacirin hakkı à kar Otoritenin hakkı à vergi Nüfus à Çevrim teorisi Devlet bütçesi à Haldun-Laffer eğrisi İktisat politikası à Devlet müdahalesine karşı 12

13 Etkisi Fazla Olan İslam Düşünürleri Makrizi ( ) 13 Kötü para iyi parayı piyasadan kovar ifadesini formüle eden Aristophanes, Oresme ve Gresham ın aksine Makrizi, söz konusu ikame mekanizmasının arkasında yatan nedenlere eğilmiştir.

14 Yeni Çağların Başlangıcı: Merkantilizm Ortaçağ dönemi (hatırlatma) Özellikle 12. yy dan sonra Ortaçağın sona ermesini hazırlayan iç gelişmeler ortaya çıktı. 12.yy dan önce 5-8 yy arası Avrupa ekonomisi hemen ilkel tarım düzenine dayanan bir durgunluğa dönüşmedi. Karolenj İmparatorluğu döneminde karakteristik özellikler belirginleşti yy. arası dönemde siyasi yönetim biçimi olarak feodalizm, ekonomik sistem olarak da manoryalizm uygulandı. Bu dönüşümde 7. ve 8. yy dan sonra İslamiyet'in Akdeniz bölgesinde yayılmaya başlamasının etkisi vardır. Ticaret ve sanayi ile uğraşan nüfus azalmaya, şehirler boşalmaya başladı. Şehirler kilise merkezi ya da senyörün oturduğu kasabalar haline geldi. 14

15 Yeni Çağların Başlangıcı: Merkantilizm Sosyal ve Ekonomik Yapıdaki Değişimler 15 Ticaretteki gelişmeler başta Venedik olmak üzere İtalyan şehirleri öncülüğünde başlamıştır. Venedik Bataklıklar üzerinde kurulan bir şehir. Doğal kaynakları yok. Ticaret ile uğraşmak zorundalar. Bizans ile ilişkilerini koparmadılar. İslam ülkeleri ile de ticaret yaptılar. Maddi ve kültür ve uygarlık açısından gelişme gösterdiler. İtalyan şehirleri ticaret için hem bir öncü görevi hem de Avrupa nın içlerine doğru yapılan ticarette aracı rolü görmüş oldular.

16 Yeni Çağların Başlangıcı: Merkantilizm Sosyal ve Ekonomik Yapıdaki Değişimler 16 Ticaret ile birlikte, tarım ürünlerinin üretimi mahreçler bulduğu için hızla artıyordu. İnsan-toprak ilişkileri değişti. Hiçbir yere bağlı olmayan maceracı tüccarlar denilebilecek yeni bir sınıf doğmaya başladı. Bu tüccarlar kışın mallarını saklamak ve depolamak için şehirlerin kenarlarında yerleşmeye başladılar. Ticaretleri ile ilgili konularda aralarında doğacak anlaşmazlıkları hakemler yoluyla çözme yöntemlerini geliştirdiler. Kendi başına buyruk, kendi kendini yöneten hür şehirli (burgher) nüfus oluşmaya başladı.

17 Yeni Çağların Başlangıcı: Merkantilizm Sosyal ve Ekonomik Yapıdaki Değişimler Tarım ürünlerinin mahreç bulması toprakların da değer kazanmasını sağladı. Çitleme hareketi: ortakçı ve kiracıların, yeni gelişen yünlü sanayiine ham madde sağlayacak koyunlara mera sağlamak için arazilerinden kovulmalarıdır. Şehirlerde insanın, nereden geldiği, hangi senyörün toprağına bağlı olduğu, hangi kilisenin cemaatine bağlı olduğu önemli değil, başarı, çalışma, birikim önemliydi. 17

18 Yeni Çağların Başlangıcı: Merkantilizm Sosyal ve Ekonomik Yapıdaki Değişimler İstanbul un fethi ile İpek ve Baharat yolları Müslümanların eline geçmiş oldu de Portekizli Bartelmy Diaz Ümit burnunu dolaştı te Cenevizli Cristophe Colomb Amerika kıtasını keşfetti 1498 de Vasqa de Gama Ümit burnunu dolaşarak Hindistan a ulaştı. Bu dönemin özellikleri Toprak ve kilisenin reel gelirleri düştü. Ticaret burjuvazisinin sermaye birikimleri arttı. Loncaların ekonomik yapılanma içinde önemleri azaldı. Ev endüstrisi doğdu ve eski zanaatkarların bazıları hukuken ücret karşılığı çalışan işçiler-ustalar haline geldi. Şehirleşme canlandı. 18