SİSTEMATİK KELÂM. Editör Prof. Dr. Ömer AYDIN

Transkript

1

2 SİSTEMATİK KELÂM Editör Prof. Dr. Ömer AYDIN Yazarlar Prof. Dr. Ömer AYDIN Doç. Dr. Ramazan YILDIRIM Yrd. Doç. Dr. Fikret SOYAL Yrd. Doç. Dr. Mustafa CAN Yrd. Doç. Dr. Rıdvan ÖZDİNÇ Arş. Gör. M. Yuşa YAŞAR Arş. Gör. Ali Fikri YAVUZ

3 İŞARET YAYINLARI: 215 Araştırma - İnceleme Eserin Adı SİSTEMATİK KELÂM Editör Prof. Dr. Ömer AYDIN Yazarlar Prof. Dr. Ömer AYDIN Doç. Dr. Ramazan YILDIRIM Yrd. Doç. Dr. Fikret SOYAL Yrd. Doç. Dr. Mustafa CAN Yrd. Doç. Dr. Rıdvan ÖZDİNÇ Arş. Gör. M. Yuşa YAŞAR Arş. Gör. Ali Fikri YAVUZ 1. Baskı: İstanbul, 2017 İşaret Yayınları Yayın Yönetmeni Dr. İsmet Uçma Mizanpaj DBY Ajans Kapak Tasarımı Yunus Karaarslan Baskı-Cilt Şenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti. Gümüşsuyu Cad. Işık Sanayi Sitesi No: 19/102 Topkapı / İstanbul Tel: (Sertifika No: 11964) ISBN Sertifika no: Mizanpaj programı: InDesign Karakter: Utopia Std; Metin: 10,5/14,2 pt. Dipnotlar: 9/12 pt. İŞARET YAYINLARI Hobyar Mah. Ankara Cad. Ünal Han No: 21/ Cağaloğlu / İstanbul Tel: Faks: isaret@isaretyayinlari.com.tr İçindekiler Önsöz Bölüm Varlık A. Varlık Kavramı Tanımı Vücûd ve Mevcûd Varlığın Müşterek Vasıf Oluşu Varlığın Zâid Oluşu...25 B. Varlığın Hükümleri Vâcib Mümkün Mümtenî...29 C. Delâlet Açısından Varlık Kavramı...29 D. Varlık-Mâhiyet İlişkisi...30 E. Varlık Kavramının Zıddı: Adem...32 F. Varlık Kategorileri: Cevher ve Araz Cevher Araz...37 G. Varlık ve Oluş: Fâil ve İllet...39 H. Zaman Açısından Varlık: Kıdem ve Hudûs Bölüm Bilgi A. Giriş...45 B. Bilginin Tanımı Bilgi İtikâddır

4 2. Bilgi Sıfattır Bilgi Zihnî Varlıktır...52 C. Bilginin İmkânı...54 D. Bilgi Çeşitleri Kadîm ve Hâdis Bilgi...55 a. Tasavvur b. Tasdîk Zorunlu ve İktisâbî Bilgi...58 E. Bilgi Kaynakları Duyular Haber Akıl Bölüm Delîller ve Yöntemler A. Delîl ve İstidlâl Delîlin Tanımı Delîl Çeşitleri...65 a. Aklî ve Naklî Delîl b. Kat î Delîl ve Zannî Delîl İstidlâl Çeşitleri...68 B. Yöntemler Kelâm Metodu Selef Metodu Bölüm Ulûhiyyet A. Giriş...73 B. Allah'ın Varlığı ve Birliği Hudûs Delîli İmkân Delîli İbdâ [Yaratma] Delîli Gâye Delîli İnâyet [veya Hikem ve Mesâlih] Delîli...80 C. Allah'ın Sıfatları Sıfat Kavramı Sıfatların Taksimi Selbî Sıfatlar...84 a. Vucûd b. Kıdem c. Bekâ d. Muhâlefetün li'l-havâdis e. Kıyâm Binefsihi f. Vahdâniyyet Subûtî Sıfatlar...92 a. Zât-Sıfat İlişkisi b. Allah'ın Sûbûtî Sıfatları ) Hayât ) İlim ) Sem ve Basar ) İrâde ) Kudret ) Kelâm ) Tekvîn Fiilî Sıfatlar Haberî Sıfatlar* a. Haberî Sıfat Kavramı b. Haberî Sıfatları Anlama Yolları ) Teşbîh ve Tecsîm Yolu ) Tefvîz [veya Tevakkuf] Yolu ) Te vîl Yolu ) Belli Başlı Haberî Sıfatların Te vîli D. Allah'ın Görülmesi [Ru yetullâh]* Bölüm Kader ve Kazâ A. Kader ve Kazâ Kavramları Sözlükte Kader Sözlükte Kazâ B. Kur ân'da Kader C. Hadislerde Kader D. Kaderin Bir Problem Olarak Ortaya Çıkışı E. Kelâm Ekollerinde Kader F. Kadere Îmân G. Kaderin Mâhiyeti

5 H. Kaderle İlgili Bazı Problemler Allah'ın Önceden Bilmesi Allah'ın Zorluklar Yazması Hayır ve Şerrin Yaratılması Levh-i Mahfûz ve Kalem'in Kaderle İlgisi Allah'ın Kalpleri Mühürlemesi Hidâyet ve Dalâlet a. Hidâyet Kavramı b. Dalâlet Kavramı c. Kelâm Ekollerinde Hidâyet ve Dalâlet ) Mu tezile ) Ehl-i Sünnet Güç Yetmeyen İşle Teklîf a. Teklîf Kavramı b. Kelâm Ekollerinde Güç Yetmeyen İşle Teklîf ) Eş ariyye ) Mâturîdiyye Ecel Meselesi a. Ecel Kavramı b. Kelâm Ekollerinde Ecel ) Mu tezile ) Ehl-i Sünnet Rızık Meselesi a. Rızık Kavramı b. Kelâm Ekollerinde Rızık ) Mu tezile ) Ehl-i Sünnet Bölüm İnsan Fiilleri A. Fiil Kavramı Sözlükte Fiil Kelâm Ekollerinde Fiil Kavramı a. Mu tezile b. Eş ariyye c. Mâturîdiyye Fiil Çeşitleri B. İrâde Kavramı Sözlükte İrâde Kelâm Ekollerinde İrâde a. Cebriyye b. Mu tezile c. Eş ariyye d. Mâturîdiyye ) Küllî İrâde ) Cüz î İrâde C. Kudret Kavramı Sözlükte Kudret Kelâm Ekollerinde Kudret a. Cebriyye b. Mu tezile c. Eş ariyye d. Mâturîdiyye ) Küllî Kudret ) Cüz î Kudret İnsan Kudretinin Sınırı Kudret-Fiil İlişkisi a. Kudretin Fiil İle Birlikte Oluşu ) Mu tezile ) Eş ariyye ) Mâturîdiyye b. Kudretin İki Zıt İçin Elverişli Olması ) Mu tezile ) Eş ariyye ) Mâturîdiyye c. Bir Fiile İki Kudretin Etkisi ) Mu tezile ) Eş ariyye ) Mâturîdiyye D. Halk [Yaratma] ve Kesb Halk Kavramı Kesb Kavramı Yaratma ve Kesb Arasındaki Farklar Kelâm Ekollerinde Halk ve Kesb

6 a. Cebriyye b. Mu tezile c. Eş ariyye d. Mâturîdiyye E. Mütevellidât Mütevellidât Kavramı Kelâm Ekollerinde Mütevellidât a. Mu tezile b. Ehl-i Sünnet Bölüm Nübüvvet A. Nebî ve Resûl Karamları Nebî Resûl Nebî ve Resûl Arasındaki Fark B. Peygamber İçin Kullanılan Diğer Terimler Beşîr Nezîr Hâdî Abd C. Peygamber Göndermeyi İfade Eden Fiiller İrsâl Bi set Istıfâ D. Vahiy Vahyin Tarifi Vahiy Şekilleri Vahyin İmkânı ve Nübüvvete Delil Olması E. Peygamberlere İmân Bütün Peygamberlere İmân Nübüvvete İmân Etmenin Önemi ve Gereği F. Peygamber Göndermenin Hükmü G. Peygamberlerin Sıfatları Vacip Olan Sıfatlar a. Emânet b. Sıdk c. Teblîğ c. Fetânet d. İsmet Câiz Olan Sıfatlar H. Peygamberlik Hakkında Bazı Hususlar Peygamberlerin Beşer Olmaları Peygamberliğin Vehbî Oluşu Peygamberlerin Cinsiyeti Peygamberlerin Sayısı Peygamber-Gayb İlişkisi Peygamberlerin Şefâat Yetkisi I. Fetret Ehlinin Durumu İ. Peygamberlerin Mucizeleri Mucizenin Tanımı Mucizenin Şartları Mucize Çeşitleri a. Gayesine Göre Mucizeler b. Konusu Bakımından Mucizeler ) Hissî Mucizeler ) Haberî Mucizeler ) Bilgi Mucizeleri Dinî Muhtevalı Diğer Olağanüstü Hadiseler Mucize ile Sihrin Mukayesesi Mucizenin Nübüvvete Delîl Olması J. Hz. Muhammed'in Nübüvveti Hz. Muhammed'in Nübüvvetinin İspatı Yaşadığı Ortam Hz. Muhammed'in Mucizeleri a. Aklî [Manevî] Mucizesi: Kur ân-ı Kerîm b. Hissî Mucizeleri c. Haberî Mucizeleri Hz. Muhammed'e İmân Zarûreti ve Nübüvvetinin Evrenselliği Hz. Muhammed'in Peygamberliğinin Müjdelenmesi [Beşâiru'n- Nübüvve] Peygamberliğin Sona Ermesi [Hatmü'n-Nübüvve]

7 8. Bölüm Âhiret A. Giriş B. Âhiret Kavramı C. Âhirete İmân ve Önemi D. Âhiret Hayatı Kur ân'ın Âhiret Hayatını İspatı Kendine Mahsus Yeni Bir Hayat Ölüm: Âhiret Hayatının Başlangıcı Berzah: Ölüm ile Yeniden Dirilme Arası Kabir Hayatı a. Kabirde Suâl b. Kabir Azâbı ve Nimeti E. Kıyâmet Alâmetleri Küçük Alâmetler Büyük Alâmetler F. Birinci Sûr ve Sâat: Kâinâtın Toptan Yok Oluşu G. İkinci Sûr: Yeniden Diriliş H. Yeniden Dirilişten Sonraki Âhiret Ahvâli Kitapların Verilmesi Mîzân [Amellerin Tartılması] Suâl ve Hesâb Şefâat Sırât I. Cennet-Cehennem Cennet ve Cehennem Kavramları A râf: Cennet ile Cehenenem Arasındaki Sûr Cennet ve Cehennemin Şu Ânda Yaratılmış Olup Olmadığı Cennet ve Cehennem'in Ebedîliği Müşriklerin Çocuklarının Âhiretteki Durumu Günahkârların Ebedî Olarak Cehennemde Kalması Hayvanlara Âhirette Bedel Verilmesi C. İmâm Seçimi/Tayini D. İmâmda Bulunması Gereken Şartlar E. Efdaliyet Sıralaması Bölüm İmân ve İslâm A. Giriş B. İmân ve İlgili Kavramlar İmân İslâm Küfür Şirk Nifâk Fısk Kavramı C. Amel Kavramı D. İmân-Amel İlişkisi Kur ân'da İmân-Amel İlişkisi Kelâm Ekollerinde İmân-Amel İlişkisi a. Hâricîlik b. Mu tezile c. Mürcie ) İrcâ Kavramı ve Mürcie İsmi ) Mürciî Fırkaları ) Ebû Hanife ve İrcâ Görüşü d. Ehl-i Sünnet E. İmânda Artma ve Eksilme F. Taklidî İmân G. İmânda İstisnâ Kaynakça Bölüm İmâmet A. Giriş B. İmâmın Hükmü/Gerekliliği

8 Önsöz İslâm'ın inanç esaslarını konu edinen Kelâm ilmi, müslümanların İslâm tarihi boyunca ortaya koydukları en temel ve en girift bir alan olmasının yanısıra, diğer İslâmî ilimleri de etkileyen bir ilim dalıdır. Bu ilim, müslümanlar arasında ortaya çıkan çeşitli siyasî ve itikadî tartışmalara dair farklı yorumların bir sonucu olarak doğmuştur. Hz. Peygamber döneminde böyle bir ilim mevcut değildi ve buna ihtiyaç da yoktu. Çünkü insanlara ilâhî bir hitap olarak nâzil olan Kur ân-ı Kerîm, insanların ulûhiyet, nübüvvet ve âhiret konularında ihtiyacı olan bilgileri tam anlamıyla karşılıyordu. Zira Kur ân, peyderpey nazil oluyor ve ortaya çıkan sorunlar oldukça onlara doğrudan vahiy yoluyla cevap veriyordu. Dolayısıyla iman esasları ile ilgili bir sorunla karşılaşan sahâbe, henüz hayatta olan vahiy kaynağına başvuruyor ve her türlü sorunun cevabını bizzat Hz. Peygamber'den alıyordu. Bununla birlikte Hz. Peygamber'in ve sahâbenin bu konularda akla ve aklî tefekküre başvurduklarını bize ulaşan rivayetlerden öğreniyoruz. Hz. Ömer döneminde başlayan fetih hareketleri neticesinde müslümanların gayr-ı müslimlerle komşu olmaları, fethedilen yerlerde müslüman olan kimselerin eski dinlerindeki bazı inançları İslâm'a taşımaları, Hz. Osman'ın öldürülmesiyle müslümanlar arasında ortaya çıkan siyasal tartışmalar, Kur an vahyinin nüzul ortamından zamansal ve mekânsal uzaklaşma sebebiyle nüzul ortamı bilgisinin kaybolması, Arap dilindeki bozulma ve anlam değişmeleri, felsefenin ve çeşitli kültürlerin İslâm dünyasına girmesi gibi nedenler, müslümanlar arasında farklı dinî görüşlerin ve yorumların ortaya çıkmasına yol açmıştır. İşte bütün bu dinî ve fikrî karmaşa içinde kelâm ilmi, İslâm toplumunda ortaya çıkan itikâdî farklılıklar arasında gerçeği ortaya koymak amacıyla doğmuştur. Bu ilim, kelâm ismini almadan önce, akâid alanındaki araştırmalar ve eğitim-öğretim faaliyeti ders halkaları şeklinde devam ederken, hicrî birinci asrın sonlarına doğru bu alanda çeşitli risâlelerin yazılmaya başladığını görüyoruz. Hicrî II. asırda doğan Mu tezile ekolü, özellikle akılcı yöntemle ortaya çıkarak itikâdî tartışmalara yeni bir 15

9 Sistematik Kelâm boyut kazandırdı. Onların yaptığı ilme kelâm, kendilerine de mütekellim denildi. Ehl-i Sünnet, başlangıçta kelâm ilmine karşı olmakla birlikte, zamanla kelâm ve mütekellim tabirleri onlar tarafından da benimsendi ve günümüzde aynı isim kullanılmaya devam etmektedir. Bu çalışmamızın adını oluşturan Sistematik Kelâm tabiri, esasen Batı da ortaya çıkmıştır. Günümüzde ülkemizde de benimsenmiş ve İlahiyat fakültelerine aynı isimle bir ders konulmuştur. Sistematik kelimesi, bir şeyi bir sistem içinde ortaya koymaktır. Buradan hareketle sistematik kelâm, itikâdî konuları tasnif ederek bir sistem içinde izah eden bir ilim dalıdır. Zira itikâdî konular, İslâm'ın temel kaynakları kabul edilen Kur ân-ı Kerim'de ve hadislerde tasnif edilmiş vaziyette değildir. Yine mezhepler tarihi kitaplarında itikâdî konular, her mezhep anlatılırken ayrı ayrı ve dağınık bir şekilde zikredilmektedir. İşte sistematik kelâm hem temel kaynaklardaki bu tasnif edilmemiş bilgileri bir araya toplamakta, hem de değişik kelâm ekollerinin o konudaki görüşlerini ilgili başlık altında bir araya getirmek suretiyle karşılaştırma ve değerlendirme yapmaktadır. Öte yandan sistematik kelâm, bu özelliğiyle kelâm ilminin kelâm tarihi, kelâm metodolojisi, kelâm ekolleri gibi alt branşlarından da ayrılmaktadır. İslâm tarihi boyunca kelâm alanında muazzam bir beşerî bilgi birikimi ortaya çıkmıştır. Bu bilgi birikimi, başta tefsîr ve hadîs olmak üzere bütün İslâmî ilimleri etkilemiştir. Günümüzde İslâm'ın serüvenini iyi anlayabilmek için kelâmcıların ortaya koydukları bu bilgi birikimine tarihî ve sistematik olarak vâkıf olmanın zorunlu olduğu kanaatindeyiz. Çalışmamız, varlık, bilgi, deliller ve yöntemler, ulûhiyet, kazâ ve kader, insan fiilleri, nübüvvet, âhiret, imâmet, imân ve islâm konularından oluşmaktadır. Bu konuları işlerken kelâm ekollerinin görüşlerini objektif ve tasvirî olarak vermeye gayret sarf ettik. Çalışma, İlahiyat fakültelerinin müfredatı da göz önüne alınarak ders kitabı formatında hazırlanmıştır. Eser, farklı yazarların kaleminden çıktığı için yazım ve imlâ birliği sağlamaya gayret saffettik. Fakat elimizde olmayan nedenlerden kaynaklanan her türlü hatadan dolayı okuyucularımızdan af dileriz. Çalışmamızda bölüm yazarı olarak yer alan değerli meslektaşlarım Doç. Dr. Ramazan Yıldırım, Yrd. Doç. Dr. Fikret Soyal, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Can, Yrd. Doç. Dr. Rıdvan Özdinç, Arş. Gör. M. Yuşa Yaşar ve Arş. Gör. Ali Fikri Yavuz'a ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Çalışmamızın proje ve yayın aşamasında samimi desteğini gördüğümüz İşaret Yayınları sahibi Dr. İsmet Uçma Bey'e de cân u gönülden teşekkür ederiz. Prof. Dr. Ömer Aydın İstanbul, Eylül 2017 A. Varlık Kavramı 1. Bölüm Varlık * 1. Tanımı Varlık konusu felsefenin en temel konularından biridir. Doğayı anlamaya ve anlamlandırmaya çalışan İlk Çağ Antik Yunan filozofları kendi varlıkları ve kendi varlıklarından hareketle doğanın varlığını sorgulama faaliyeti içerisine girmişler, Varlığın ana maddesi nedir? sorusunu sormuşlardır Bu faaliyetleri, varlığı ontolojik düzeyde açıklama çabası olarak nitelendirebiliriz. İlk Çağ filozoflarına göre varlık yalnızca düşüncede var olan değil, aynı zamanda gerçek dünyada da var olandır. 1 Varlığın epistemolojik olarak bilginin konusu olması daha sonraki zamanlarda ortaya çıkmıştır. Aslına bakılırsa Varlık, hem ontolojinin hem de epistemolojinin merkezinde yer alır. 2 Ontoloji sözcüğünün aslı Yunancadır. Etimolojik olarak ontoloji, varlığın veya var olanın bilimi demektir ki Aristoteles'in (M.Ö. 322) tanımına göre de ontoloji ilk felsefe manasına gelmektedir. 3 Varlığı yalnızca var olması bakımından ele alan Ontoloji ilmi varlığın ilk ilkelerini araştırıp, varlığı bir bütün olarak kavramaya çalışır. 4 İnsan kendi varlığından hareketle mi varlığının bilgisine ulaşmıştır yoksa önce varlığını bilmiş sonra mı onu anlamlandırmaya, tanımlamaya başlamıştır? Bu soru da varlık felsefesinde en temel meselelerden biridir. Genel kabule göre varlık önce, * Arş. Gör. M. Yuşa YAŞAR 1 Çüçen, Kadir; Zafer, Melek Zeynep; Esenyel, Adnan, Varlık Felsefesi, Bursa 2011, s Alper, Ömer Mahir, Varlık ve İnsan, İstanbul 2010, s Çüçen, vd, Varlık Felsefesi, s Çüçen, vd, Varlık Felsefesi, s

10 Sistematik Kelâm Varlık varlığın bilgisine ulaşmak ise sonra gerçekleşir: Bir şey önce vardır, sonra bulunuyor ve bulununca veya kendisine rastlanınca da biliniyor. O hâlde varlık önce, bilmek sonradır. 5 Varlığın var olduğu kadar var olmadığını savunanlar da bulunmaktadır. Varlığın var olmadığını iddia eden nihilist filozofların görüşlerini temsil edenlerin ilki sayılan sofist Gorgias'a göre (M.Ö ), Hiçbir şey var olamaz. Çünkü herkesin üzerinde anlaşacağı veya uzlaşacağı var dediğimiz bir şey yoktur. Bir şeyin var olduğunu kabul etsek bile onu hiçbir biçimde bilemeyiz. Bir şey var olsa ve bilinse bile bir başkasına anlatılamaz veya öğretilemez; çünkü varlık var değildir ve var olmayanın bilgisi de yoktur. 6 Aristoteles, varlığın ilk nedenlerini araştıranların başında gelir. Thales'ten itibaren, âlemin ilk maddesi nedir? sorusu ekseninde tartışmalar yapılmışsa da, Aristoteles, metafiziğin ilkelerini belirlemek suretiyle evreni bir bütün hâlinde kavramaya çalışmış ve felsefenin bir disiplini olan Metafizik-Ontolojinin doğmasının öncüsü olmuştur. 7 Aristoteles her ne kadar varlığın ne olduğunu sorup varlık olarak varlık'ı, bir bilim olarak metafiziğin inceleme konusu yapsa da, varlığı esasen tanımlamamış, sadece varlığın dilde hangi biçimlerde kullanıldığını, hangi şekillerde söylendiğini göstermeye çalışmıştır. 8 Felsefe tarihinde varlığın ne olduğu? sorusuna farklı farklı cevaplar verilmiştir. Varlığı idea olarak kabul eden idealistlere göre varlık somut veya maddî değil; zihinsel, akılsal, soyut ve kavramsaldır. Anaksimenes, Demokritos gibi varlığı madde olarak kabul eden materyalistlere göre varlık, insan zihninden bağımsız olarak vardır; fakat idea türünde değil madde türünde vardır. 9 Descartes varlığı hem madde hem de idea olarak kabul ederken, Kant, varlığı, bilen öznenin bilinci tarafından belirlenen fenomen olarak kabul etmektedir. Daha pek çok örnek verebileceğimiz üzere varlık hakkında konuşan, fikir üreten herkes, varlığı hep değişik boyutlarıyla ele alıp incelemiş 10, bu alanda geniş çaplı açıklama Atay, Hüseyin, İbn Sina'da Varlık Nazariyesi, Ankara 2001, s. 25. Çüçen, vd, Varlık Felsefesi, s Yazıcı, Muhammet, Sünni Kelâmcılara Göre Varlık Kategorileri, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 28, Erzurum 2007, s Alper, Varlık ve İnsan, s Çüçen, vd,, Varlık Felsefesi, s. 43. Ayrıca Bkz. Sunar, Cavit, Varlık Hakkında Ana Düşünceler, Ankara 1977, s ; Geniş bilgi için bkz. Çüçen, vd, Varlık Felsefesi, s lar yapmaya çalışmışdır. Bu da varlıkla alakalı pek çok konunun ontolojik olarak ele alınması sonucunu doğurmuştur. Kelâm ilminde varlık sorunu kelâmcılar tarafından ilk defa hudûs problemi konusunda Allah'ın varlığını ispat amacıyla ele alınmıştır. 11 Daha sonra felsefî eserlerin de İslâm dünyasında tanınmasıyla varlığın detaylı konuları da İslâm kelâm literatürüne dâhil olmuştur. 2. Vücûd ve Mevcûd Varlık konusu İslâm felsefe ve kelâmında geniş çapta ele alınıp incelenen konuların en başında gelmektedir. Özellikle Gazzâlî sonrası Mantık ilminin kelâma girmesiyle birlikte felsefîleşmiş kelâm dönemi başlamıştır. Fahreddin er-râzî ile birlikte varlık konularına ağırlık verilmeye başlanmış, sonrasında Âmidî, Kâdî Beyzâvî, Taftazânî, Cürcânî gibi kelâmcılar tarafından kelâm kitaplarının bir hayli yekûnunu bilgi ve varlık konuları kaplamış, nübüvvet ve ahiret bahisleri olmasa bir felsefe kitabından ayırt edilemeyecek bir hâle gelmiştir. Vücûd kavramı Grek felsefesinin bir mirası olarak, Müslüman düşünürlerin göğüslemek zorunda olduğu en büyük metafizik problem 12 hüviyetinde telakki edilmiş, Müslüman kelâmcı ve filozoflar bu metafizik probleme bigâne kalmamışlardır. Vücûd, kelime olarak bulmak, karşılaşmak, yüz yüze gelmek, buluşmak, güç yetirme, nüfuz etme, varlıkla güç kazanma, genişlik, bolluk gibi anlamlara gelmektedir. 13 Varlık kavramı vücûd, yokluk kavramı adem kelimeleriyle ifade edilmekle birlikte varlığın yerine eys, yokluğun yerine leys terimleri de kullanılmıştır. 14 Felsefe tarihinde vücûd kavramını tartışan ilk filozofun Elealı Parmenides olduğu kabul edilmektedir. Ona göre hakikat, mevcûdun var olduğunu ve mevcûd olmayanın (yok'un) yok olduğunu bilmektir. Ancak bir tek mevcûd tasavvur olunabilir. Yine ona göre varlık tektir, değişmezdir ve ebedîdir. 15 O düşünceye konu olanın varlık olduğunu, varlığın zıddı olma ötesinde yokluğun bir anlamının bulunmadığını belirtmektedir. 16 Bu bir bakıma varlığın ezelî olduğu görüşünün bir başka ifadesidir. Heraklitos, Anaxagoras da bu görüşün temsilcileridir Yazıcı, Muhammed, Gazzâlî Sonrası Ehl-i Sünnet Kelâmında Varlık Anlayışı, Erzurum 2010, s. 18. Izutsu, Toshihiko, İslam'da Varlık Düşüncesi, Çev.: İbrahim Kalın, İstanbul 1995, s. 17. Yazıcı, Sünni Kelâmcılara Göre Varlık Kategorileri, s Yavuz, Yusuf Şevki, Eys, DİA, İstanbul 1995, XII/1. Sunar, Varlık Hakkında Ana Düşünceler, s. 41. Kaya, Mahmut, Vücûd, DİA, İstanbul 2013, XLIII/