Psikoloji Biliminin Öyküsü

Transkript

1 Psikoloji Biliminin Öyküsü Beyin, tüm evrendeki en karmaşık fiziksel nesnedir. Owen Gingerich, Astronom Yrd. Doç. Dr. İbrahim YİĞİT Şubat 2018

2 Konular ve Sorular Psikoloji, zihni, benliği (kişinin kendisini) ve diğer bireyleri anlamak üzerinedir. Psikolojinin tarihi ve gelişimi sorulardan bir bilime doğru giden süreç Önemli soru: Sahip olduğumuz özellikler, deneyim yoluyla mı gelişir (çevre) yoksa bu özelliklerimiz doğuştan mıdır? (doğa) Psikolojinin biyopsikososyal analiz düzeyleri Psikolojinin alt alanları Rüyaları nasıl açıklarız? Kaygı nedir? Bebeklerin ne tür becerileri vardır? Yaşamda daha başarılı olmak ya da diğer bireylere yardım ederken daha etkili olmak için zihnimizi nasıl kullanabiliriz? Diğer insanlara karşı tutumlarımız ya da algılarımız değişir mi?

3 Spekülasyondan Bilime: Modern Psikolojinin Doğuşu Aristotales (M.Ö. 300) beden ve ruh arasındaki ilişkiyi anlamak için sorular sordu. Soruları cevaplama yöntemi, gözlem yapmak ve varsayımlarda bulunmaktı. Wilhelm Wundt ( ) psikolojinin bir bilim haline gelmesini sağlayacak iki öğe ortaya koymuştur: 1. Dikkatli bir şekilde gerçekleştirilen gözlemler 2. Deneyler

4 Wilhelm Wundt un (1879) Deneyi Top düştüğünde butona basma (topun platforma çarptığını duyar duymaz): Saniyenin 10 da 1 i Zamanlar neden farklı oldu? Topun platforma çarpma sesini algılamalarının bilinçli olarak farkına vardıkları zaman butona basma: Saniyenin 10 da 2 si

5 Wilhelm Wundt un (1879) Deneyi Bir kişinin kendi farkındalığının farkında olması, biraz daha uzun sürer. Wilheim Wundt, psikolojinin ilk lisans öğrencileriyle ilk psikoloji laboratuvarını Almanya nın Leipzig kentinde kurmuştur.

6 Edward Titchener - Yapısalcılık Titchener, tıpkı hocası Wilhelm Wundt gibi, öz bildirime dayalı bilginin doğruluğuna inandı. İnsanlara kendilerini yansıtacak şekilde içebakış görevi verdi. Bir çiçeği kokladıklarında, bir yiyeceği tattıklarında ya da bir müzik aleti dinlediklerinde (uyaranlar) deneyimledikleri duyumları bildirmeleri istendi. Titchener, zihin yapısını anlamak için bu içebakış bildirimlerini kullandı ve bunu yapısalcılık olarak adlandırdı. Yapısalcılar, İnsanların anlık duyumları, imgelemleri ve hisleri nelerdi? ya da İnsanlar diğerleriyle nasıl ilişki kuruyorlardı? sorularının cevabını aradılar. İçebakış yöntemi, zeki ve sözel becerisi yüksek insanları gerektirdiğinden ve deneyimden deneyime farklılaştığından zamanla popülerliğini kaybetti.

7 Psikolojinin Öncüleri William James William James ( ) İşlevselcilik i geliştirdi. İnsan düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını inceledi. Bunların ne işlevi olduklarını anlamaya çalıştı. Bunların Atalarımızın hayata kalmasına nasıl yardım ettiler? Psikolojinin İlkeleri kitabı Bir diğer bilim insanına akıl hocalığı yaptı.

8 Psikolojinin Öncüleri Mary Whiton Calkins Mary Whiton Calkins ( ) bellek araştırmacısı APA nın ilk kadın başkanı (1905) William James ile birlikte çalıştı ancak Harward ın doktora programına kabul edilmedi. Neden? Cinsiyetinden dolayı

9 Psychology Pioneers Margaret Floy Washburn, Doktor Margaret Floy Washburn ( ) Psikoloji doktorası alan ilk kadın APA nın ikinci kadın başkanı Hayvan Zihni (The Animal Mind) kitabının yazarı Edward Titchener ile çalıştı ancak deneysel psikologlar topluluğuna giremedi. Neden acaba?

10 Psikoloji Bilimindeki Akımlar: Davranışçılık John B. Watson Bir tavşanla çok yüksek sesi eşleştirerek, bir bebeğe tavşanlardan korkmayı öğretti ( Küçük Albert Deneyi ). Klasik Koşullama Bana bir düzine sağlıklı bebek verin ve onları büyüteceğim kendime ait bir dünya oluşturun ve bunlardan herhangi birini istediğiniz konuda uzmanlaştırabilirim. Yeteneklerinden, eğilimlerinden, yetilerinden, becerilerinden, kabiliyetlerinden ve ırkından bağımsız olarak onları doktor, avukat, sanatçı, tüccar ve hatta dilenci ya da hırsız olmalarını sağlayabilirim

11 Psikoloji Bilimindeki Akımlar: Davranışçılık Skinner, edimsel koşullama yoluyla güvercinlere ödül almaları için istenilen davranışları yapmalarını öğretti. B. F. Skinner İnsan topluluklarının bu yöntemle nasıl şekilendirilebileceğini yazdı.

12 Psikoloji Bilimindeki Akımlar: Freudyen/Psikanalitik Psikoloji Sigmund Freud Sigmund Freud, psikanalizin kurucusu, (1800 lerin sonları) Ruhsal bozuklukları olan insanları inceledi ve onlara yardım etmeye çalıştı. Çalışma ve tedavi yönelimi olarak, bilinçaltı/bilinçdışı dürtülerin, isteklerin ve ihtiyaçların rolüne odaklandı. Çocukluk çağı deneyimlerinin önemine vurgu yaptı.

13 Psikoloji Bilimindeki Akımlar: Humanizm/Humanistik Psikoloji Hümanistler: Abraham Maslow ve Carl Rogers (1960 lar) Psikolojik sorunları olan insanlara odaklanmak yerine büyüme ve gelişme potansiyeli olan insanları incelediler. Abraham Maslow İnsanların sevildiklerini/kabul edildiklerini hissetmelerine ve tam potansiyellerine ulaşmalarına yardımcı olmak için kuramlar geliştirdiler. Carl Rogers

14 Psikoloji Bilimindeki Akımlar: Bilişsel Devrim 1960 lı yıllar... o Zihnin bilgiyi nasıl işlediği ve koruduğuna ilişkin odaklanma tekrar canlandı. o Bilişsel psikoloji, bilgiyi algılamamızın, işlememizin ve hatırlamamızın yollarını bilimsel olarak inceler. Bilişsel yaklaşım, bireyin kendini anlamasına ve depresyon gibi bozuklukların tedavi edilmesine kapı açmıştır. Bilişsel sinirbilim, iki alanın birleşmesinden oluşur: Bilişsel psikoloji (zihnin bilimi) Sinirbilim (beynin bilimi)

15 Psikoloji Bilimindeki Akımlar: Evrimsel Psikoloji On the Origin of Species by Means of Natural Selection kitabı Türlerdeki çeşitlilik, adaptasyona ve yaşamda kalma değerine göre doğa tarafından seçilir ya da reddedilir ( doğal seçilim) Maymun türünden olma hikayesi Hayvanlarla deney yapmanın önünü açma Charles Darwin ( ) Bireysel Farklılıklar

16 Psikolojinin Modern Tanımı? Wilhelm Wundt ve Edward Titchener, (1900 ler): Ruhsal yaşamın bilimi. John B. Watson ve B.F. Skinner, davranışçılar, (1920 ler): Gözlenebilir davranışın bilimsel olarak incelenmesi Bilişsel psikologlar (1960 lar): İçsel zihinsel süreçler (sinirbilim) Bu tanımlar birleştiğinde: Davranışın ve zihinsel süreçlerin bilimi

17 Psikoloji Bilimindeki Akımlar: Pozitif Psikoloji Psikolojinin ilk yüzyılı daha çok aşağıdaki alanlara odaklandı; Anksiyete (kaygı) Depresyon Diğer psikolojik bozukluklar (örn., şizofreni) Önyargı ve ayrımcılık Yoksulluk Kültürel ve çevresel etkiler Martin Seligman ve arkadaşları; Hasarı onarma ve hastalığı iyileştirmeye verilen önemi küçümsemeden, insan gelişimi üzerine daha fazla araştırma yapılması çağrısında bulundu. Pozitif psikoloji adını verdikleri bu yaklaşım, iyi yaşam ve kendimizden ötesine işaret eden anlamlı yaşam kavramlarını araştırmak için yöntemler kullanır.

18 Psikolojinin Gelişimi Psikolojinin öncüleri birçok farklı alandan gelmektedir: Fizyoloji, felsefe, tıp ve biyoloji. Psikoloji, birçok ülkede gelişme kaydetmiştir. Hızlı bir şekilde yayılmaktadır. Uluslar arası Psikoloji Bilimi Birliğinde 71 üye ülke vardır. Psikolojide çalışılan konular da oldukça çeşitlilik göstermektedir.

19 Psikolojideki En Büyük Sorun: Nature-Nurture (Doğa mı Çevre mi?) Doğa-Çevre Sorusu: Özelliklerimiz ne dereceye kadar doğuştan gelir ( Doğa )? Özelliklerimiz ne dereceye kadar çevremize/deneyim lerimize tepki olarak gelişir ( Çevre )?

20 Descartes: Bazı düşünceler doğuştandır. Platon: «İyi» ve «güzel» gibi tasarımlar doğuştan gelir. Doğa vs. Çevre Aristotales: Tüm bilgiler duyumlardan gelir. Charles Darwin: Bazı özellikler, davranışlar ve içgüdüler türlerin doğasının bir parçasıdır. John Locke: Zihin, boş bir levhadır (boş yazı tahtası ya da pano); deneyimler yoluyla üzerine yazılır.

21 Doğa + Çevre Bize, doğuştan gelen bir insan doğası sağlayan ortak bir kökeni paylaşıyoruz. Çevremiz tarafından şekillenen farklılıklarımız var.

22 Derin düzeyde, Biyoloji: Genler, beyin, nörotransmitte rler, hayatta kalma, refleksler, duyum Biyoloji + Çevre... Psikolojinin «biyopsikososyal» analiz düzeyinin parçalarıdır. Ortada, Psikoloji: Düşünceler, duygular, ruh halleri, seçimler, davranışlar, kişilik özellikleri, güdüler, bilgi, algılar Dış düzeyde, Çevre: Sosyal etkiler, kültür, eğitim, ilişkiler

23 Bazı psikolojik olgular üzerinde etkileri olan üç düzey

24 Psikolojik olguları açıklamak için birçok bakış açısı vardır: Bilişsel Sosyal-Kültürel Davranışsal Genetik Sinirbilim Psikodinamik Davranışçı Evrimsel Farklı açılardan farklı sorular sorulur: Bellek ne kadar güvenilirdir? Düşünmemizi nasıl geliştirebiliriz? Davranışlarımız, yeteneklerimiz ve tutumlarımız, kültürümüzden «yüklemeler» olabilir mi? Davranışlarımız, yeteneklerimiz ve tutumlarımız, genetik olarak programlanmış içgüdülerimiz midir? Bedenlerimiz ve beyinlerimiz duygularda ne rol oynar? Ağrı/acı nasıl engellenir? Duyumlarımızda güvenebilir miyiz? İçsel çocukluk çağı çatışmaları, beni daima rahatsız eder mi ve davranışımı etkiler mi? Sorunlu davranışlarımız nasıl pekiştirilir? Korkularımız nasıl koşullu hale gelir? Bu korkularımızı ve davranışlarımızı değiştirmek için ne yapabiliriz? İnsanlar neden paniğe/korkuya, öfkeye ve mantıksız yargılamalar yapmaya eğilimlidir?

25 Küçük bir Oyun: Bakış açım nedir Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), orbital korteksteki bir sorundur. Hayır, OKB kalıtsal bir durumdur. Kompulsiyonlar, alışkanlıklar olarak başlar ve kaygıyı hafiflettikleri için ödüllendirilirler ya da devam ettirilirler. OKB, çevremizi kontrol etmek için doğal içgüdümüzden kaynaklanır. Hayır, OKB, çözülmeyen çocukluk çağı konuları olduğunun işaretidir. Hayır, OKB düzeltilebilen zihinsel alışkanlıklarla ve hatalarla ilgili bir durumdur. Obsesif düşünme ve kompulsif davranış, hızlı, kontrol dışı yaşam tarzlarımıza tepkidir.

26 Psikolojinin Alt Alanları Araştırma Biyolojik Gelişimsel Bilişsel Kişilik Sosyal Pozitif Psikoloji Uygulamalı Klinik Psikoloji Psikolojik Danışmanlık Eğitim Psikolojisi Endüstri ve Örgüt Halk Psikolojisi Trafik Psikolojisi

27 Psikolojinin Alt Alanları Araştırma Örnekleri Araştırma Biyolojik Gelişimsel Bilişsel Kişilik Sosyal Pozitif Psikoloji Otizmin de bir parçası olan beyindeki yapısal sorunları araştırır. Bilişsel ve duygusal gelişim aşamalarının otizmde nasıl değiştiğini araştırır. Otistik çocukların kinayeyi anlamada yaşadıkları zorluklara açıklık getirir. Nevrotiklik gibi özelliklerin otizmde farklı şekilde ölçülüp ölçülmeyeceğine karar verir. Otistik çocukların sosyal becerileri nasıl öğrenebildiklerini araştırır. İnsanları motive eden ve yaşam doyumunu arttıran şeylerin neler olduğunu araştırır.

28 Psikolojinin Alt Alanları Uygulamalı Uygulamalı Klinik Psikoloji Psikolojik Danışmanlık Eğitimsel Psikoloji Endüstri Örgüt Halk Psikolojisi Travmaya uğramış bir danışanda, fobik tepkileri azaltmak için maruz bırakma terapisini kullanır Bir kişinin, aile çatışmasına rağmen kariyer hedeflerine ulaşmasına yardımcı olur. Öğrenme sorunları olan bir öğrenci için plan yapma becerilerini ve başarısını değerlendirir. Bir fabrikanın, görevler, roller ve kişiliklerle ilgili koordinasyonu nasıl geliştirebileceğine çözüm sağlar. Yaşlı bireylerin istismarını anlamak ve önlemek için şehrin ortaya koyduğu çabaları koordine etmeye yardım eder.

29 Psikolojiyle Bağlantılı Meslekler Psikiyatristler, tıp doktorlarıdır, psikiyatri uzmanlıkları alırlar ve ilaç yazabilirler. Psikologlara ek olarak, sosyal çalışma, danışmanlık/rehberlik, ve evlilik/aile terapisi alanındaki profesyoneller, psikoterapi yapmak için eğitilebilirler.

30 Psikolojinin Uygulanması: Test başarınızı geliştirmek Bilimsel çalışmalar aşağıdakileri ortaya koyar: Kendinizi test etmek, bilgiyi akılda tutmayı arttırır. Geri getirme alıştırması etkisi/test etkisi Materyali etkin olarak işlemlemek, onu tam olarak öğrenmemizi sağlar. Kendi kelimelerinizi kullanın, bağlantılar kurun Aralıklı tekrarlar, hızlı olarak yapılan tekrarlardan ya da ezberlerden daha etkilidir. Çalışmayı birden fazla güne yayın. İnsanlar, hakimiyetlerini ya da yeterliklerini abartma eğilimindediler. Kavram tanıdık geliyorsa, bu yeterince iyi değildir.

31 Bilgileri Kullanın: İSOGG! İnceleyin Bölümü ve ana başlıkları temel hatlarıyla gözden geçirin. Sorgulayın Sorular sorun ve tahmini yanıtlarınızı yazın. Okuyun Gerekli zaman ayırarak sorularınızın yanıtlarını araştırın ve okuyun. Geri Getirin Okuduğunuz şeyleri kendi cümlelerinizde ifade edin. Kendinize anlık sınamalar uygulayın. Gözden Geçirin Konuyu gözden geçirin, notlar alın ve tüm bölümün konularını hızlıca inceleyin.