TÜRKİYE DE AFET YÖNETİMİ ÖRGÜTLENMESİ

Transkript

1 TÜRKİYE DE AFET YÖNETİMİ ÖRGÜTLENMESİ Türkiye de afetlere müdahale ve afetlerle mücadele etme görevi merkezi hükümetin sorumluluğunda bulunmaktadır. Merkezi hükümet bünyesinde bu çalışmaları yürütmek üzere bazı kurullar oluşturulmuş ve bir de merkezi birim kurulmuştur. Sürekliliği olmayan ve afet zamanlarında toplanan bu kurullar, genel karar organı ve koordinasyon birimi olarak kurgulanmıştır. Merkezi yönetimin afetle ilgili birim ve kurulları şöyledir. Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu Afet ve acil durumlarla ilgili olarak hazırlanan plan, program ve raporları onaylamakla görevli kuruldur. Afet ve acil durumlarla ilgili olarak Türkiye deki en üst kurul olarak işlev gören bu kurulun başkanı Başbakan olup, çalışmaları yürütmek üzere kendi yerine bir Başbakan Yardımcısını başkan olarak görevlendirebilir. Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu şu kişilerden oluşmaktadır; Başbakan (Başkan), Başbakan Yardımcısı, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri, Maliye, Milli Eğitim, Bayındırlık ve İskan, Sağlık, Ulaştırma, Enerji ve Tabi Kaynaklar, Çevre ve Orman Bakanları, Ayrıca kurulun toplantılarına afetlerin niteliğine uygun olarak ilgisi olan Bakanlar da katılmaktadır. Yine afetle ilgili olan kurum ve kuruluşlar ile sivil toplum kuruluşları temsilcileri ve konuyla ilgili uzmanlar da toplantılara davet edilmektedir. Yasa ile kurulun yılda en az iki defa periyodik olarak toplanması öngörülmektedir. Kurul başkanının gerekli görmesi halinde daha sık toplanabilmektedir. Kurulun çalışmalarında sekretarya hizmetleri ve bilgi toplama ve değerlendirme işlerini Başkanlık yürütmektedir Başbakan veya afet konusunda görevlendireceği Başbakan Yardımcısının başkanlığında yukarıda yazılı üyelerden (Bakanlardan) oluşan Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu afet çalışmalarıyla ilgili olarak plan, program ve raporları onaylamakla görevli bir kuruldur. Afetle ilgili olarak düzenlenmiş olan en üst kurul burasıdır. Afetle ilgili gelişmelerin 1

2 hükümet düzeyinde görüşülmesi konusunda daha az görev üstlenmektedir. Çalışmalarını daha çok afet ev acil durumlarla ilgili hazırlanan ulusal planlar ile programları onaylamak ve hazırlanan raporları görüşmek şeklinde yerine getirmektedir. Bu fonksiyonlarıyla daha çok planlamaya yönelik olarak, genel görüşmelerin yapıldığı bir üst kurul niteliğini göstermektedir. İcraya yönelik bir fonksiyonu bulunmamaktadır. Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu; Afet ve Acil durumlarda afetle ilgili gelen bilgileri değerlendirmek, alınacak önlemleri belirlemek, bu önlemlerin ve alınacak kararların uygulanmasını sağlamak üzere bir kurul oluşturulmuştur. Bu kurul afetle ilgili kurum ve kuruluşlar ile sivil toplum kuruluşları arasında afete yönelik çalışmalarda koordinasyonu sağlamaktadır. Ayrıca afet çalışmalarını denetlemekle görevlidir. Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu şu kişi ve kurum temsilcilerinden oluşmaktadır; Başbakanlık Müsteşarı; Başkan, Üyeler; Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri, Maliye, Milli Eğitim, Bayındırlık ve İskân (Çevre ve Şehircilik), Sağlık, Ulaştırma, Enerji ve Tabi Kaynaklar, Çevre ve Orman (Orman ve Su İşleri), Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarları, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanı, Türkiye Kızılay Derneği Genel Başkanı, Ayrıca afet ve acil durum türüne göre Kurul Başkanı tarafından diğer Bakanlık ve kuruluşların üst yöneticileri bu kurulda görevlendirilebilmektedir. Kurul periyodik olarak yılda en az dört kez toplanmaktadır. Ayrıca, ihtiyaç halinde Kurul Başkanının çağrısı üzerine olağanüstü olarak toplanmaktadır. Afet ve acil durumlarda kurul başkanının çağrısı üzerine toplanması gerekmektedir. Kurulun çalışmaları ile ilgili hazırlıkları diğer tüm işlemleri Afet ve Acil Durum Başkanlığı yerine getirmektedir. Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu afet ve acil durum hallerinde afet yönetimiyle ilgili olarak görev ve fonksiyon yürütecek asıl kuruldur. Bu kurul kamu görevlilerinden (Bürokratlardan) oluşmaktadır. Afet ve acil durum hallerinde elde dilen bilgileri değerlendirerek yapılacak uygulamalarla ilgili kararları almaktadır. Ayrıca, alınan bu kararlar ve önlemlerin uygulanmasını sağlayacak, denetlenmesini yapma görevlerini de üstlenmektedir. 2

3 Afet ve acil Durum Koordinasyon Kurulu üstlenmiş olduğu bu fonksiyonlarıyla afet zamanlarındaki asıl fonksiyon ifa eden icrai bir kurul niteliğine sahip olmuştur. Afetle ilgili tüm gelişmelerin değerlendirmesini yapmakta, uygulamaya yönelik kararlar almakta ve ilgili kurumlardan uygulanmasını istemektedir. Bu fonksiyonlarıyla afet dönemlerine yönelik uygulamada daha önce karşılaşılmakta olan çok başlılık ve dağınıklılığın giderilmesinin amaçlandığı görülmektedir. Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulunun afet ve acil durum hallerinde (zamanlarında) göstereceği bu fonksiyonların, afet yönetiminin tüm aşamalarını kapsayacak bir yönetim yaklaşımı açısından yetersiz olacağı değerlendirilmektedir. Afet yönetimi sadece afet anı ve sonrasına yönelik bir çalışmalar silsilesi değildir. Afet öncesini de kapsayacak şekilde, afet anı ve afet sonrasıyla bir planlama, uygulama, değerlendirme ve takip sürecidir. Yasayla getirilen düzenlemeyle Kurulun fonksiyonları sadece afet anı ve sonrasıyla sınırlandırılmış, afet öncesi aşama ise kapsam dışı tutulmuştur. Böyle bir görev ve fonksiyon belirlemekle birlikte, yasayla düzenlenen bir kurulun ve bu kurulun fonksiyonlarının yasayla öngörülmeyen dönem ve süreçleri kapsamayacağı açıktır. Bu durumda afet öncesi çalışmalarla ilgili ülke genelinde yapılacak faaliyetleri düzenleyecek, bu konuda karar alacak bir üst yönetim aygıtı bulunmayacaktır. Bu durumda afet öncesi çalışmalar bugüne kadar olduğu gibi bundan sonrada farklı kurumların, farklı uygulamaları şeklinde yürütülmeye devam edilecektir. Deprem Danışma Kurulu; Ülkemizin en sık karşılaştığı ve en fazla zarar doğuran afet türü depremlerdir. Depremlerle ilgili ayrı bir danışma kurulu oluşturulmuştur. Kurul kanunda sayılmış olan bir kısım kamu görevlileri ve üniversitelerden gelen bilim adamlarını bir araya getirmektedir (5902 sayılı kanun, madde 5). Bu organın görevleri, Depremden korunmak, deprem zararlarını azaltmak, deprem sonrası yapılacak faaliyetler hakkında öneriler sunmak şeklinde belirlenmiştir. Kurul bu fonksiyonlarına ek olarak depremle ilgili araştırmalar için politikalar ve öncelikleri belirlemek görevini de üstlenmiştir. Kurul danışma kurulu niteliğinde olup uygulamaya yönelik görev ve fonksiyonları bulunmamaktadır. Kurul depremle ilgili önerilerini oluşturarak Kurul Başkanına (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığına) sunmaktadır. Ancak yasada kurul tarafından yapılacak 3

4 önerilerin nereye ve hangi makama sunulacağına dair bir açıklık bulunmamaktadır. Deprem danışma kurulunun alacağı kararlar ve yapacağı önerilerin afet ve acil durum koordinasyon kuruluna sunulması Danışma Kurulunun etkinliği açısından faydalı olacaktır. Ancak bu noktada da afet ve acil durum koordinasyon kurulunun fonksiyonları açısından bir sorun ortaya çıkmaktadır. Yasa incelendiğinde koordinasyon kurulunun afet öncesi döneme yönelik bir görevi ve fonksiyonunun bulunmadığı görülmektedir. Deprem danışma kurulunun ise daha çok afet öncesi döneme yönelik yapacağı öneriler ve alacağı kararlar önem taşımaktadır. Bu durumda deprem danışma kurulunun yapacağı önerilerin muhatabının bulunmadığı anlaşılmaktadır. Deprem danışma kurulu Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanının başkanlığında yılda en az dört kez periyodik olarak toplanmaktadır. Ayrıca ihtiyaç halinde (Afet dönemleri veya Başkanın gerekli gördüğü hallerde) olağanüstü olarak ta toplanabilmektedir. Kurulun çalışmalarında bilgi toplama, sekretarya ve alınan kararların ilgisi olana kurumlara aktarma işlemlerini Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı yerine getirmektedir. Afet Danışma Kurulları; Deprem dışındaki diğer afet türlerine yönelik olarak görev ifa etmek üzere Bakanlar Kurulu tarafından farklı Afet Danışma Kurulları kurulabilmektedir. Bu kurulların görevleri ve çalışma usulleri ile sekretarya görevlerinin belirlenmesi Bakanlar Kurulu Kararı ile olacaktır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı; 2009 yılı öncesinde Türkiye de afet yönetimi çok başlılık gösteren bir yönetim (farklı kurumların farklı şekillerde görevli olduğu) yapısına sahiptir. Ana birimler olarak İçişleri Bakanlığına bağlı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Bayındırlık ve İskân Bakanlığına bağlı Afet İşleri Genel Müdürlüğü ile Başbakanlığa bağlı Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü bulunuyordu yılında çıkarılan 5902 Sayılı Yasa ile bütün bu kurumların (bu dağınıklığa son verilmesi amacıyla) görev, fonksiyon ve imkânları tek bir birimde toplanmıştır. Yeni kurulan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Türkiye de afet yönetiminden sorumlu tek teşkilat olmuştur sayılı kanunla kurulmuş olan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Başbakanlığa bağlı bir kurum olarak düzenlenmiştir. Kurum Bir Başbakan Yardımcısının 4

5 gözetim ve denetimi altında faaliyetlerini yürütmektedir. Kanun ile afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ilişkin hizmetlerin ülke düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi görevi bu kuruma (AFAD) verilmiştir (5902 sayılı kanun, m. 2). (AFAD) Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri AFAD afet ve acil durum ile sivil savunmaya ilişkin ülke genelindeki tüm hizmetlerin tek elde toplanmasını sağlayacak ve yürütecek şekilde düzenlenmiştir. Afet veya acil durum yönetimini gerektirecek olayların meydana gelmesinden önce hazırlık ve zarar azaltma, olay sırasında yapılacak müdahale (acil müdahale veya acil yardım) ve olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını yürüten kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon sağlayacaktır. Bu çalışmalarının yanı sıra, ülke genelinde yürütülecek olan acil durum, afet ve sivil savunma politikalarının üretilmesini ve uygulamasını yürütecektir. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Başbakanlığa bağlı bir Genel Müdürlük (Başkanlık) şeklinde örgütlenmiştir. Kurumun başında bir Başkan bulunmaktadır. Afetle ilgili tüm çalışmaları yürütmek üzere teşkilatlanmaya gidilmiş, alt yönetim birimleri olarak Daire Başkanlıkları kurulmuştur. Afet yönetimi ile ilgili olan birimler şunlardır; -Planlama ve Zarar Azaltma Daire Başkanlığı -Müdahale Daire Başkanlığı -İyileştirme Daire Başkanlığı -Sivil Savunma Daire Başkanlığı -Deprem Daire Başkanlığı Bu birimlere ek olarak kurumun idari işlerini yürütmek üzere bazı farklı birimlerde bulunmaktadır. Afet ve Acil Durum Başkanlığının bu yapılanması ile Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Afet İşleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Afet Yönetimi Genel Müdürlüğünün birimleri birleştirilerek bu başkanlığın altında oluşturulan ve yukarıda saydığımız Daire Başkanlıklarının içerisinde eritilmiştir. Yine daha önce afet yönetimi örgütlenmesi içerisinde bulunan afet yönetimi aşamalarına cevap verebilecek birimler kurulduğu görülmektedir. Afet aşamalarına uygun 5

6 olarak Planlama ve Zarar Azaltma, Müdahale ve İyileştirme aşamalarının birer Daire Başkanlığı eklinde konumlandırıldığı görülmektedir. Ayrıca depremlere yönelik olarak ayrı bir Deprem Daire Başkanlığı da kurulmuştur. Sivil Savunma Hizmetleri de ayrı bir birim olarak afet teşkilatlanmasında yerini almıştır sayılı kanunun getirmiş olduğu yeni yapılanmanın uygulaması dört yıldan fazla bir süredir yürütülmektedir. Bu süre sonucunda afet yönetimindeki çok başlı ve dağınıklılığın giderildiği görülmekte ancak, henüz başlangıç aşamasında olan yeni örgütlenmenin etkinliği ve kapsayıcılığını sağlayacak çalışmaların tamamlanmadığı gözlemlenmektedir. Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Afet ve Acil durumlarda çalışma yapmak üzere merkezde Başbakanlık ve diğer tüm Bakanlıklarda Afet ve Acil Durum Yönetim merkezleri düzenlenmiştir. Merkezde bulunan Bakanlıklardaki Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Müsteşar veya yetkilendireceği yardımcısının başkanlığında kurulacaktır. Taşrada ise aynı fonksiyonları yürütmek üzere İllerde Vali nin, İlçelerde ise Kaymakamın Başkanlığında Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezlerinin kurulması öngörülmüştür Sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükümlerine dayanılarak 2011 yılında çıkarılan bir yönetmelikle bu merkezler düzenlenmiştir. Bu yönetmelikle yurt içinde ve yurt dışında meydana gelen afet ve acil durumlara ulusal ve yerel düzeyde müdahale edebilmek, afete yönelik hazırlık faaliyetlerini gerçekleştirebilecek örgütlenmeyi oluşturmak amaçlanmıştır. Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri sürekliliği olan örgütler olarak düşünülmemiştir. Ancak ihtiyaç halinde en kısa sürede faaliyete geçebilecek şekilde 24 saat çalışma esasına göre çalışacak şekilde dizayn edilmektedir. Afetlerin oluşumuyla birlikte faaliyete geçecek olan bu merkezler afetin bitimiyle birlikte de görevlerine son vereceklerdir. Bu örgütlenmelere ek olarak Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı bünyesinde de bir adet Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi bulunmaktadır. Bu merkez başkanlık teşkilatı içinde görev yapmakta ve afetle ilgili tüm çalışmaların koordinasyonunu ve işbirliğini sağlamaktadır. Türkiye Afet Müdahale Planı 6

7 Afetlere ulusal düzeyde müdahale edebilmek amacıyla Türkiye Afet Müdahale Planının hazırlanması öngörülmektedir. Bu planlarla ulusal düzeyde karşılaşılacak olan afetlere nasıl müdahale edilebileceği ve hangi organizasyon şemasıyla faaliyetlerin yürütüleceği planlanmaktadır. Türkiye Afet Müdahale Planı Başbakan Yardımcısının sorumluluğunda AFAD Başkanlığınca hazırlanır, Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulunun kararı ile tamamlanır ve Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girer. Bu plan kapsamındaki sistem 4 ana servisten ve bazı uygulama birimlerinden oluşmaktadır. Tüm kamu kurumları ile kuruluşların afet dönemlerindeki görev sorumluluklarını tanımlamaktadır. Türkiye de Afet Yönetimi Taşra Örgütlenmesi İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri 5902 sayılı yasa ile getirilen yeni yapılanmada Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı sadece merkeze özgü bir birim olarak düşünülmüş, kendisine bağlı taşra teşkilatlanması öngörülmemiştir. Buna karşılık taşra teşkilatlanmasında her ilde Valiye bağlı İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri kurulması öngörülmektedir. İlk önce İl Özel İdarelerinin bünyesinde yapılandırılmış olan bu birimler 2014 yılında tamamen Valiliklerin şemsiyesi altına alınmıştır. Yönetim ve sorumluluğu İl Valisine verilmekte olan bu birimlerin, yapılanmaları ile finansal ve fiziksel olarak desteklenmeleri ise yine bulunan illerde İl Özel İdarelerine bırakılmaktadır. 30 Büyükşehir Belediyesi bulunan illerde ise tamamen Valilikler tarafından üstlenilmektedir. Afet yönetiminin yeniden yapılanmayla birlikte Başbakanlığa bağlı olan Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı sadece merkezde birimleri olan bir kurum olarak dizayn edilmiş, taşrada bulunan İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri ise yerel nitelikte kendi ilinden sorumlu birer afet örgütü olarak yönetimdeki yerini almıştır. Bu yasa sonrası yapılan düzenlemelere göre, Türkiye de Afet ve Acil Durumlarda görev yapmak üzere taşrada Valilikler bünyesinde yer alan İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri bulunmaktadır. Bu müdürlükler afetler ve afetlerin yönetilmesi konusunda uzmanlaşmakta, bir afet anında faaliyete geçecek ve çalışmaları yürütecek şekilde örgütlenmektedir. 7

8 Valiye bağlı olarak görev yapacak olan bu müdürlüklerin araç, gereç, personel ve lojistik ikmal ihtiyaçları İl Özel İdareleri tarafından karşılanmaktadır. Ayrıca merkezi yönetim bütçesinden de başta personel giderleri olmak üzere diğer afete yönelik çalışmalar için kaynak aktarımı yapılmaktadır. Yürürlükteki olan mevzuat ve uygulamaların incelenmesinde Valiye bağlı olan İl Afet Müdürlüklerinin daha çok afet anı ve sonrasına yönelik çalışmalarda görev alacak şekilde kurgulandığı görülmektedir. Afet zararlarını azaltmaya ve afete hazırlık çalışmalarının yürütmeye yönelik yetkilendirilmediği ve organize olmadığı görülmektedir. Bu durum ise İl Afet ve Acil Durum Müdürlüklerinin fonksiyonlarının ve hedeflerinin yetersiz kalması sonucunu doğurmaktadır. Bu nedenle taşrada örgütlenecek olan bu birimlerin görev tanımlamalarının yeniden yapılması ve daha geniş bir bakış açısıyla görev ve fonksiyon icra edecek şekilde düzenlenmesi gerekmektedir yılı sonunda çıkarılmış olan bir kanunla Türkiye deki Büyükşehir Belediyesi sayısı 30 a çıkarılmış ve bu illerde bulunan İl Özel İdareleri de kapatılmıştır. Bu uygulama sonrasında Büyükşehir Belediyesi bulunan 30 ildeki AFAD İl Müdürlükleri yeni bir konuma girerek İl Özel İdareleri ile olan bağlılıkları ortadan kalkmıştır de yapılan yeni bir düzenleme ile ise Türkiye genelindeki tüm AFAD İl Müdürlüklerinin İl Özel İdareleri ile olan bağlılık ilişkisi sonlandırılarak tekrar Valiliklerin bünyesine (çatısı altına) alınmış ve merkezi yönetime bağlı taşra teşkilatları şekline dönüştürülmüştür. İl ve İlçe Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri; Taşra teşkilatını oluşturan illerde ve gerekli görüldüğü takdirde bu illere bağlı ilçalerde afet alanında hizmetlerin yürütülmesi ve gerekli koordinasyonun yapılabilmesi amacıyla afet yönetim merkezleri kurulmaktadır. İl ve İlçe Acil Durum Yönetim Merkezleri İl merkezi ve il genelinde Valilerin, İlçelerde ise Kaymakamların başkanlığında faaliyet göstermektedir. Bu merkezlerde acil durumlarda ve afet hallerinde müdahale, kurtarma ve yardım ulaştırma çalışmaları yürütülmekte, ekipler ve kurumlar arasındaki koordinasyon sağlanmaktadır. Bu çalışmalara ek olarak afet alanı ve bölgesiyle ilgili olarak il düzeyinde tüm yönetim ve bilgi toplama çalışmaları burada yürütülmekte, merkezle olan iletişim ve koordinasyonda kesintisiz ve güvenli şekilde bu merkezler tarafından yerine getirilmektedir. Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri 24 saat çalışma esasına göre çalışmalarını yürütmekte olup, İl Afet ve Acil Durum Müdürlüklerinin (AFAD İl Müdürlüğü) kontrol ve 8

9 destekleri altında ve İl Valisine bağlı olarak faaliyet yapmaktadır. Her ne kadar sürekli bir yapılanma olarak görülse de, daha çok afet zamanlarında etkin şekilde faaliyette bulunmakta olup diğer zamanlarda ise aktif olmayıp, minimum personel ve ekiple hazır beklemektedir. Yürürlükteki yasalarla bu birime verilen görevler daha çok afet sonrasındaki faaliyetlere yönelik bulunmaktadır. Afete hazırlık amaçlı envanter ve bilgi toplama faaliyetleri ile afet sonrası yürütülmekte olan kurtarma, sosyal yardımları dağıtma ve iyileştirme çalışmalarını bu merkezler üstlenmektedir. İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu Merkez Teşkilatına paralel olacak şekilde taşradaki afet çalışmalarında karar almak ve koordinasyon sağlamak amacıyla İllerde bir kurul kurulması öngörülmektedir. Merkezi teşkilat için Başbakanlık bünyesinde afetle ilgili kararların alınması ve alınan bu kararların uygulanmasının takibi ile ilgilenmek üzere iki kurul kurulması yasayla düzenlenmiştir. Ancak bu yapılanmanın taşradaki yansıması olacak olan İllerde kurulması gereken İl düzeyinde ve İlçe düzeyindeki Koordinasyon Kurulları yasayla değil de yönetmelikle düzenlenmektedir. Vali veya Vali Yardımcısının Başkanlığında oluşacak olan bu kurulda İl AFAD Müdürü, Belediye Başkanı, Garnizon Komutanı, İl Özel İdare Genel Sekreteri ile hizmet gruplarından sorumlu il yöneticileri ile afet çalışmaları için ihtiyaç duyulan il yöneticileri de bu kurulda yer alacaktır. 1 İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu afet sonrası yapılacak tüm çalışmaları yönetmek ve koordine etmekle görevlidir. Mevcut yasal ve yönetsel düzenlemelere göre afetlerden (özellikle de depremlerden) önce yapılması gereken zarar azaltma ve afete hazırlık aşamalarında bu kurula fazla bir görev yüklenmemiştir. Bu döneme yönelik çalışmalar daha çok yerel yönetimler tarafından üstlenilmelidir. Bu nedenle İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu afet sonrası döneme yönelik yapılanmakta ve planlarını yapmaktadır. İl Afet Müdahale Planları Afetlere yerel düzeyde müdahale edebilmek amacıyla İl Afet Müdahale planlarının hazırlanması öngörülmektedir. Bu planlarla ulusal düzeydeki afet planlarıyla uyumlu olacak 1 Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği; tarih ve sayılı R. G. 9

10 şekilde taşra afet planlamasının yapılması amaçlanmaktadır. Planlar İl Valisinin sorumluluğunda AFAD İl Müdürlüğünün koordinasyonunda hazırlanacaktır. Planlama çalışmalarında İl de bulunan tüm kuruluşlar ile yerel yönetimler yer alacaktır. İl Afet Müdahale Planlarıyla yerel düzeyde bir müdahale organizasyon sistemi oluşturulması öngörülmektedir. Bu sistemin merkez yapılanmasına paralel olacak şekilde yapılandırılması öngörülmüştür. AFETLERDE YEREL YÖNETİMLERİN ROLÜ VE AFETE YÖNELİK TEŞKİLATLANMASI Afetler sonuçları ve etkileri bakımından insanların günlük hayatını etkileyen, felce uğratan olaylardır. Özellikle de insan yerleşmesine mekân olan kentlerde afet sonucunda olumsuz etkilenme daha etkin ve yoğun hissedilmektedir. Ülkemizde yoğun yerleşmeye mekân olan kentsel merkezlerde mahalli ve müşterek ihtiyaçlar yerel yönetimler tarafından özellikle de belediyeler tarafından yerine getirilmektedir. Kentsel alanlarda mahallin müşterek ve günlük hayata yönelik görev ve sorumlulukları belediyeler tarafından yerine getirilirken, son yıllarda yaşanmış olan deprem ve benzeri afetlerde belediyelerin hem yetki yönünden, hem de kaynak ve personel açısından yetersiz kaldığı görülmüştür. Bu durum ise yerel yönetimlerin afet yönetimi konusundaki etkinliğinin sorgulanması sonucunu doğurmaktadır. Türkiye de afet yönetimi politikalarının gelişiminde çağdaş dünyadaki ve gelişmiş ülkelerdeki afet politikalarına paralel olmayan bir yönelimin olduğu görülmektedir. Tüm dünyada afetlerin yerel olması ve afetlere öncelikli olarak en yakın yerel otoritenin müdahale etmesi politikası uygulanmaktadır. Ancak Türkiye de afet yönetimi politikalarında bu yaklaşımın tersi uygulanarak afetlerin merkezden ve merkezi yönetimin organları tarafından yönetilmesi anlayışı bulunmaktadır. Bu anlayış nedeniyle yerel yönetimler (özellikle de Belediyeler) afet yönetimi sistemi içerisinde yer alamamıştır. Belediyeler de bu nedenle afet örgütlenmelerini geliştirmemişlerdir. Son yıllarda yapılan bazı yasal düzenlemeler ile yerel yönetimlerin afet yönetimi çalışmaları ile afet politikalarının uygulanmasında daha fazla rol almaları sağlanmaktadır. 10

11 2014 yılıyla birlikte 30 İlde Büyükşehir Belediyelerinin faaliyete geçmesiyle birlikte Belediyelerin afet çalışmalarında daha fazla yer alabilmeleri yönünde bir ivme kazanılmıştır. Büyükşehirlerin bünyelerinde Afet çalışmalarına yönelik olarak AKOM ların kurulmaya başladığı görülmektedir. Artık afet çalışmalarında Belediyeler daha fazla yer almaktadır. Yerel Yönetimlerin Afetlerdeki Rolleri: Afet yönetimindeki 4 aşama göz önüne alınırsa afet öncesi ve sonrasındaki afet yönetimi aşamalarında belediyelerin yetki ve görevlerinde yetersizlik görülmektedir. Afet öncesi çalışmalardan olan zarar azaltma ve afete hazırlık çalışmaları ile ilgili olarak imar planlaması, yapı denetimi ve afet çalışmalarının yürütümünü düzenleyen yasal metinlerde belediyelere sorumluluk yükleyen, açıkça yetki veren hükümler bulunmamaktadır. Bunun sonucunda da belediyeler bu sorumluluklarını yerine getirecek yapılanmaya gidememiştir. Hâlbuki son dönemlerde yürütülen afet yönetimi çalışmalarında afet sonrası müdahaleden deha çok afet öncesi döneme yönelik çalışmaların daha önemli olduğu savunulmaktadır. Afet öncesi dönemde yapılacak olan bazı çalışmalarla; örneğin konutlar için uygun yer seçimi, kentsel dönüşümün tamamlanması ve kentlerde güvenli konutların inşası gibi çalışmalarla afetlerin vereceği zararlar pekâlâ azaltılabilmektedir. Türkiye deki afet yönetimi sistemini düzenleyen yasal metinlerde Yerel Yönetimlere afet anı ve afetin sonrasında yapılacak olan çalışmalarda sorumluluk ve görev yükleme konularında yetersizlik ve eksiklikler bulunmaktadır. Afetler yasası ve bu yasanın uygulamasını düzenleyen yönetsel metinlerde afete müdahale etme görevi ile afet sonrası yapılacak çalışmaları yürütme yetkisinin merkezi hükümete verildiği görülmektedir. Bu öngörüye uygun olarak ta afet çalışmaları merkezi yönetim veya onun yönlendirdiği kuruluşlar tarafından üstlenilmektedir. Afet çalışmalarına yönelik yapılan bu öngörünün kamu yönetimine yansıması ise yerel yönetimlerin kendilerini afet çalışmalarından uzak tutmaları sonucunu vermektedir. Afete müdahale etme sürecinde yerel yönetimler kısmen sorumluluk üstlenmeseler bile, afet sonrası yürütülecek iyileştirme uzun vadeli rehabilitasyon çalışmaları yerel yönetimlerin sorumluluğu ve yürütümü altında olmalıdır. Ancak uygulamada ülkemizdeki afet sonrası yürütülen bu çalışmaların da merkezi hükümete bağlı birimler tarafından üstlenildiği görülmektedir. Yerel yönetimlerin afet çalışmaları ile ilgili nitelikli personel ve teşkilatlanmadaki yetersizlikleri ile uzun vadeli finansal kaynak bulmada zorlanmaları böyle bir durumun merkezi yönetim birimleri tarafından üstlenilmesini kolaylaştırmaktadır. 11

12 Afet yönetimi çalışmalarında merkezi yönetimin bu derece etkin olmasının bir diğer yansıması ise yerel yönetimlerin bu yöndeki teşkilatlanmaya gitmekte gönülsüz davranmaları, kendi bünyelerinde görev ve sorumlulukları açıkça ortaya koyamamaları sonucunu vermektedir. Yerel Yönetimlerin Afet Yönetimiyle İlgili Rollerindeki Yeni Gelişmeler: 1999 yılında yaşanan Marmara Depreminde Türkiye nin afet yönetimi sisteminin yanı sıra yerel yönetimlerin de afetle mücadele ve afete hazırlık çalışmalarında yetersiz kaldıkları görülmüştür. Yaşanmış olan bu büyük afetin sonrasında yerel yönetimlerin afet yönetimindeki görev ve işlevlerinin açıklığa kavuşturulması ve afetlerde daha fazla rol verilmesi görüşü yaygınlaşmaya başlamıştır. Öncelikli olarak yerel yönetimlerin afet çalışmalarına bütçe ve kaynak aktarmalarını sağlayacak ve kısa süreli olarak rahatlama sağlayacak bazı yönetsel ve yasal düzenlemeler yapılmıştır. Gelişen zaman içerisinde ise yeni yerel yönetimler yasalarında bu kurumlara afet çalışmalarında daha fazla işlev yükleyen düzenlemelere gidilmiştir. Yapılan yasal düzenlemelerle afet öncesi ve afet sonrası çalışmaları kapsayacak şekilde, yerel yönetimlerin görev ve yetki yönünden sıkıntı çektikleri konularda rahat hareket etmelerini sağlayacak düzenlemeler yapılmıştır. Afet yönetimi ve afetle mücadele konusunda son 25 yılda uluslararası düzeyde yapılan çalışmalarda, afet çalışmalarında yerel yönetimlerin daha etkin olması ve daha fazla sorumluluk üstlenmesi gerektiği görüşü yaygın şekilde kabul görmektedir. Afete daha fazla dirençli toplumların oluşturulması görüşü bu yaklaşımların başını çekmektedir. Afete dayanıklı toplum oluşturma çalışmalarında yerel yönetimlerin öncü olması, güvenli konutlar ve güvenli kentler oluşturulmasında yerel yönetimlerin (belediyelerin) sorumluluk üstlenmeleri ve bu yöndeki çalışmalara daha fazla kaynak aktarmaları savunulmaktadır. Afet yönetiminde belediyelere verilen yeni sorumluluklar: 5393 sayılı Belediyeler Yasasının görev, yetki ve sorumlulukları düzenleyen 14. maddesinde belediyelere afetle ilgili olarak acil yardım, kurtarma görevleri verilmektedir. Aynı yasanın 53. maddesinde de afetle ilgili olarak belediyelerin afet ve acil durum planlarını yapacağı, ekip ve donanım hazırlayacağı öngörülmüştür. Ayrıca afet ve acil 12

13 durumlarla ilgili olarak yerel halkın eğitimi ve afete hazırlanması da belediyelere görev olarak verilmiştir sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda da aynı doğrultuda hükümler bulunmakta olup doğal afetlerle ilgili planlamaları ve diğer hazırlıkları Büyükşehir ölçeğinde yapmak, gerektiğinde diğer afet bölgelerine araç gereç ve malzeme desteği vermek, itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yürütmek görevleri verilmektedir. Yasanın aynı maddesinde bu görevlere ek olarak Büyükşehir hudutlarında konut, işyeri ve sanayi kuruluşlarını yangına ve diğer afetlere karşı alınacak önlemler yönünden denetlemek görevini vererek doğal ve insan yapımı afetlerden korunmaya yönelik olarak Büyükşehir Belediyelerine yetki ve sorumluluk vermektedir Marmara Depremi sonrasında bazı Büyükşehir Belediyelerinin bünyelerinde AKOM (Afet Koordinasyon Merkezi) adıyla yeni birimler kurarak, görev alanlarındaki afet çalışmalarını yürütmeye başlamışlardır yılında yapılan yasal düzenlemeler ile bu birimler yasal alt yapıya kavuşmuşlardır. Afet yönetiminde il özel idarelerine verilen yeni sorumluluklar 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununda da belediyeler için yapılan değişiklere paralel bazı düzenlemeler yapılarak, afetlerde İl Özel İdarelerinin de yetkili ve sorumlu olmaları sağlanmıştır. 5 İl Özel İdareleri de kendi görev alanlarındaki afetlere müdahale edebilmek için afet ve acil durum planları yapabilecektir. Aynı amaca yönelik olarak afet ve acil durum ekipleri ve teçhizatına da sahip olabileceklerdir. Aynı düzenlemeler ile İl Özel İdarelerinin kendi görev sahalarında afet hazırlık çalışmalarında halkın eğitimini üstlenebilmeleri sağlanmıştır. Ayrıca diğer illerde olabilecek afetlere yardım destekte bulunabilmeleri imkânı sağlanmıştır sayılı Belediye Kanunu, madde 53. Yayım Tarihi: tarih ve sayılı R.G sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, madde:7/u. Yayım Tarihi: tarih ve sayılı R.G. 4 Örn. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İzmir, İzmit, Sakarya ve Bursa Büyükşehir Belediyesi Afet Koordinasyon Merkezleri sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, madde:69.yayım Tarihi: tarih ve sayılı R.G. 13

14 Son yıllarda yapılan yönetsel reform çalışmaları kapsamında yerel yönetimlerin afet yönetimi çalışmalarında daha fazla etkin olabilmeni amaçlayan yenilikleri yapıldığı görülmektedir. Belediyeler ve İl Özel İdarelerinin görev ve yetkilerini düzenleyen yasalara konulan bazı hükümlerle getirilmesi amaçlanan bu yeniliklerin önceki duruma göre bir ilerleme olduğu kabul edilmelidir. Ancak yerel yönetimlerin afetlerde günümüz toplumunun ihtiyaçlarına cevap verebilecek yetkilendirme ve teşkilatlanmada hala çok uzakta olduğunu da kabul etmemiz gerekmektedir. 14