ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE DE AFET YÖNETİMİ ÖRGÜTLENMESİ

Transkript

1 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE DE AFET YÖNETİMİ ÖRGÜTLENMESİ Çalışmamızın bu bölümünde Türkiye de uygulanmakta olan afet yönetim sistemi incelenecektir. 60 yıldan fazla bir süredir uygulanmakta olan afet yönetim sistemi tarihsel gelişimi ve bugünkü görünümü ile ele alınmaktadır. Afet yönetim sistemimizin bütünlükçü bir yapı içerisinde merkezde ve taşra düzeyindeki örgütlenmesi ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Bir önceki bölümde incelenmiş olan Dünya nın değişik ülkelerinde uygulanmakta olan afet yönetimi sistemleri ile ülkemizde yürütülmekte olan sistemin karşılaştırılmasına imkân sağlanmaktadır. Çalışmamızda öncelikli olarak Türkiye deki afet yönetimi sisteminin tarihsel gelişimi anlatılmakta, ardından ise afet yönetimi merkez ve taşra örgütlenmeleri ayrı ayrı ele alınmaktadır. Türkiye de Afet Yönetiminin Gelişimi Türkiye geniş yüzölçümü, farklı coğrafik ve jeolojik yapısı nedeniyle afetlerden en fazla etkilenen ülkelerin başında yer almaktadır. 20. yüzyıl boyunca meydana gelen doğal afetlerde yaklaşık insan hayatını kaybetmiş, e yakın insan da yaralanmıştır. Yaklaşık konut ise yıkılmış veya hasara uğramıştır. Değişik afet türleri arasında Türkiye de en fazla karşılaşılan ve etkili olan afet türü ise depremlerdir. Ülkemizde Cumhuriyetin kurulduğu yıllardan itibaren var olan afetle ilgili yönetim yapılanması II. Dünya Savaşından sonra iki farklı koldan gelişerek olgunlaşmıştır. Bir yandan İçişleri Bakanlığına bağlı olan Sivil Savunma Genel Müdürlüğü aracılığı ile sivil savunmaya yönelik çalışmalar yürütülürken, diğer yandan ise bu çalışmalara paralel olarak Bayındırlık Bakanlığına bağlı olan Afet İşleri Genel Müdürlüğü eliyle afetle ilgili farklı bir yapılanma geliştirilmiştir yılında önce Sivil Savunma ile ilgili temel yasa olan 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu çıkarılmıştır. Bu yasanın bir yıl sonrasında 1959 yılında ise 2000 li yıllara kadar uygulanması devam edecek afetlerle ilgili temel yasa olan 7269 sayılı Afetler Yasası 1

2 (Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun) çıkarılmış ve aynı yasayla Afet İşleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Bu dönemde Türkiye de afet çalışmaları Bayındırlık Bakanlığı (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) öncülüğünde yürütülmekte olmasına rağmen, pek çok kuruma görev dağıtan çok başlı ve dağınık bir yapı görünümü vermiştir Marmara Depreminden sonra afet çalışmalarına düzen getirmek ve yenilik sağlamak amacıyla T.A.Y (Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü) adıyla üçüncü ve farklı bir kurum kurulmuştur. Yeni kurulan bu birimin örgütlenmesi ve etkin hale gelmesi çok yavaş ilerlemiş, var olduğu on yıllık sürede faydalı bir yapı ortaya koyamamıştır. Afetle görevli olan diğer birimler kendi faaliyetlerine devam ederken T.A.Y. Genel Müdürlüğü örgüt, personel ve işlevsellik bakımından zayıf kalmış ve by nedenle de etkin olamamıştır. Bu yeni birimin faaliyette bulunduğu süre boyunca afet yönetimi sistemindeki dağınıklığı gidermek bir yana çok başlı görünüm daha da pekişmiştir. Bütün bu gelişmelerden sonra 2009 yılında çıkarılan 5902 sayılı yasa ile afet yönetimindeki çok başlılığa son verilmiş ve Başbakanlığa bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) kurulmuştur. Yeni yapılanma döneminde afetle ilgili var olan diğer birimler ise kapatılarak tüm imkânları, personeli, varlıkları ve görevleri bu yeni kurulan birime (AFAD a) aktarılmıştır. Türkiye de merkezi düzeyde afetle ilgili tek yetkili birim olarak AFAD kabul edilmiş, afetlere yönelik çalışmaları düzenleyecek tüm görev ve sorumluluklar da AFAD a tevdi edilmiştir. A- Sivil Savunma Alanındaki Gelişim Türkiye deki afet yönetimi örgütlenmesinin gelişimi dünyadaki Sivil Savunma alanındaki gelişmelere paralel olarak yürütülmüştür. Türkiye nin içinde bulunduğu jeopolitik konum nedeniyle Sivil Savunma tamamen askeri kaynaklı ve düşman saldırılarına karşı sivil halkı korumaya yönelik çalışmaları organize etme ve yürütme anlayışına sahip olmuştur. Dünya da Birinci Dünya Savaşı sırasında başlayan sivil savunmaya yönelik çalışmalar bu dönemde ve İkinci Dünya Savaşı öncesinde daha çok askeri bürokrasi ve askeri yapılanma içinde gelişmiştir. Önceleri cephe gerisindeki halkı korumayı öngören çalışmalar daha sonraki dönemlerde ise havadan yapılacak olan düşman saldırılarına karşı sivil halkı, endüstri tesislerini ve kritik alt yapıyı korumayı hedeflemiştir. I. ve II. Dünya Savaşlarında karşılaşılmış olan geniş tahribat ve yıkımların afetlerin sonuçlarıyla bir nevi benzerlik göstermesi sivil savunma çalışmaları açısından doğru bir koruma politikası olmuştur. 2

3 İki savaş arasındaki dönemde Türkiye de yürürlüğe sokulan ve Sivil Savunma anlayışının gelişmesini sağlayan bazı yasal düzenlemeler şunlardır tarih 3502 sayılı Hava Taarruzlarına Karşı Korunma Kanunu ve bu kanuna ek olarak yürürlüğe sokulan 3992 ve 5593 sayılı kanunlar, tarih ve 4556 sayılı Şehir, Kasaba ve Köylerin Lüzumunda Tahliye Veya Seyrekleştirilmesi Hakkında Kanun. II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye nin NATO içerisinde yer almasıyla bu ittifaka dâhil olan diğer ülkelerdeki Sivil Savunma anlayışına paralel bir yapılanmaya ülkemizde de gidilmiştir. Düşmanla cephe gerisi silahsız mücadeleyi ve sivil halkın savaşın doğuracağı zararlardan korunmasını amaç edinen Sivil Savunma örgütlenmesi, nükleer ve kimyasal silahların sivil halk üzerinde doğuracağı tahribatı da telafi edici çalışmaları üstlenmiştir. Bu bağlamda Sivil Savunma örgütlenmesine bu nitelikteki çalışmalarının yanı sıra afetlerle mücadele etme görevi de verilmiştir. Dünyadaki bu gelişmelere koşut olarak ülkemizde Sivil Savunma teşkilatlanmasını yeni bir düzene kavuşturmak amacıyla yasal düzenlemeye gidilmiştir. Bu amaçla 1959 yılında yürürlüğe sokulan 7126 Sayılı Sivil Savunma Kanunu ile dünyanın pek çok ülkesindekine benzer bir şekilde, sivil otoritelerin yönetimi altında bir sivil savunma yapılanması ortaya çıkmıştır. Kurulduğu tarihten kapatıldığı döneme kadar geçen sürede Sivil Savunma Genel Müdürlüğü İçişleri Bakanlığı na bağlı bir birim olarak var olmuş ve görevlerini yürütmüştür. Sivil Savunma Teşkilatlanması Sivil Savunma teşkilatı merkezde genel müdürlük şeklinde örgütlenmiş olup, yerel düzeyde ise il ve ilçe müdürlükleri şeklinde örgütlenmiştir. Bölgesel düzeyde ise Türkiye nin bazı illerinde Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlükleri şeklinde Arama ve Kurtarma Birlikleri kurulmuştur. Sivil Savunma Arama Kurtarma Birlikleri ile diğer sivil savunma birimlerinin eğitimlerini yürütmek üzere ise Ankara da eğitim birimi olan Sivil Savunma Koleji faaliyette bulunmuştur. Bu dönemde Türkiye de kurularak afetlerde etkin olan tüm resmi ve S.T.K. na mensup gönüllü Arama-Kurtarma birimlerinin eğitimleri Sivil Savunma Kolejinde ve bu kurumdaki profesyonel elemanlar tarafından yaptırılmıştır Aynı dönemde Sivil Savunma Genel Müdürlüğüne bağlı olarak Merkez ve Taşra teşkilatında toplam 1769 personel görev yapmaktadır ( tarihi itibariyle görev yapan personel sayısı). Merkez teşkilatında görev yapan 161 personelin yanı sıra, 1608 adet personel 3

4 de taşra teşkilatında görev yapmaktadır. 748 personel İl ve İlçe Sivil Savunma Müdürlüklerinde idari görevler ve büro hizmetlerini üstlenmiş, 860 personel ise Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birliklerinde görev yapmaktadır. Sivil Savunma Genel Müdürlüğü ile bağlantılı olarak Bakanlıklar ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Sivil Savunma Amirlikleri ile Sivil Savunma Uzmanlıkları kadroları da bulunmaktadır. Bu kadrolarda görev yapan personel ise, ağırlıklı olarak klasik sivil savunma hizmetleriyle ilgilenmişler, bürokratik işlemlerle uğraşmışlar, kurumların sivil savunma çalışmalarını yürütmek, bu konularda kurum amirine yardımcı olmak üzere görevlendirilmişlerdir. Bu personelin gerçek hayatta karşılaşılacak afetlerle ilgili çalışmalarla doğrudan ilgileri bulunmamakta olup, afet zamanlarında görev verildiğinde ise istenilen verimlilik alınamamıştır tarihi itibariyle ülke genelinde 1296 adet Sivil Savunma Uzmanı kadrosu bulunmakta olup, bu kadrolarda 1050 civarında personel görev yapmaktadır. Sivil Savunma Genel Müdürlüğünün görevleri: Sivil Savunma Genel Müdürlüğüne afetlerde sorumluluk veren mevzuat 7126 sayılı Sivil Savunma Kanununudur. Bu kanunun 1.maddesinde Sivil Savunmanın görev alanı tanımlaması şöyle yapılmıştır. 1 Sivil Savunma: düşman taarruzlarına, tabii afetlere ve büyük yangınlara karşı halkın can ve mal kaybının asgari hadde indirilmesi, hayati ehemmiyete haiz her türlü resmi ve hususi tesis ve teşekküllerin korunması ve faaliyetlerinin idamesi için acil tamir ve ıslahı faaliyetlerini ihtiva eder sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile de aynı görev tanımlamasına benzeyen tanımlama yapılmıştır. 3 Bu kanunda Sivil Savunma Genel Müdürlüğü İçişleri Bakanlığının ana hizmet birimleri arasında yer almıştır. Acil kurtarma ve ilk yardım faaliyetlerini planlamak ve yürütmek işlevleri ile yangından korunma ve önleme tedbirleri ile itfaiye teşkilatlarının denetim ve koordinasyonunu sağlamak işlevleri kurumun görevleri arasında sayılmıştır tarih ve 9931 sayılı R.G. 2 2 Sivil Savunma ile İlgili Kanun Tüzük ve Yönetmelikler, İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Ankara, s sayılı kanun madde tarih ve sayılı R.G. 4 Çevrimiçi: 4

5 Aynı Kanunda Sivil Savunma teşkilatının afetlerde ve afet çalışmalarında üstleneceği görev ve sorumluluğa hemen hiç değinilmemektedir. Kanunda ifade edilen acil kurtarma ve ilk yardım faaliyetlerini planlamak ve yürütmek görevi ise savaş zamanında cephe gerisi faaliyetlere yönelik çalışmalar olarak algılanmıştır. Yukarda adı geçen kanunların görev tanımlamaları bir bütünlük içinde incelendiğinde ise Sivil Savunma teşkilatına sadece savaşlarda değil, doğal afetlerde de görev verildiği görülmektedir. Ancak kanunlarda ifade edilen görevlendirme ile ilgili hükümler yeterince açık ve net ifadeler taşımamaktadır. Bu nedenle görev tanımlaması ve sınırlamasında muğlâklık göze çarpmaktadır. Doğal afetlere yönelik olarak görülen muğlâklık, teknolojik afetlerde de kendini göstermektedir. Teknolojik afet türlerinden olan yangınlar genel bir ifade olarak kanunda yer almakta, hemen devamında ise itfaiye teşkilatı ile ilişkilendirilmektedir. Sivil Savunma teşkilatının görevleri arasında yangınlara müdahale ve itfaiye teşkilatlarının denetiminden bahsedilmesine rağmen, itfaiye teşkilatlarının kurulması ve yönetimi görevi tüm ülke düzeyinde yerel yönetimler tarafından üstlenilen hizmet türüdür. Türkiye de Sivil Savunma örgütlenmesi ve politikalarının değerlendirilmesi: Yaklaşık yarım yüzyıldan fazla süren uygulamanın sonuçlarının değerlendirilmesinde, sivil savunma ağırlıklı çalışma misyonu olan teşkilatın doğal ve teknolojik afetleri algılama ve afet yönetimine yaklaşım açısından uyum sağlayamayan bir yapıda olduğu görülmektedir. Sivil savunma teşkilatının yetiştirmiş olduğu ve elde hazır tuttuğu Arama ve Kurtarma Birlikleri ve bunların acil kurtarma faaliyetlerine katkıları dışında, kurumun afet yönetimi ve afet yönetimi aşamalarında yapılacak çalışmalarla ilgili herhangi bir fonksiyon üstlenemediği ve bu görevleri yürütemediği görülmüştür. Sivil Savunma Genel Müdürlüğünün taşra teşkilatının afetlerdeki görev ve sorumlulukları ise 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu ve 7269 sayılı Afetler Kanunu ile bu kanunun uygulanması ile ilgili olarak çıkarılan Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik 5 ile düzenlenmiştir. Bu yasalarla genel olarak sivil savunma teşkilatının afetlerde görevli olacağı, uygulamanın mülki idare amirleri tarafından yürütüleceği, sivil savunma teşkilatı ve personelinin ise afet çalışmalarına katılacağı öngörülmektedir. 5 88/12777 sayılı yönetmelik, tarih ve sayılı R.G. 5

6 Bu yasalarla getirilen en önemli düzenleme ise afetlerle ilgili planlama faaliyetlerinin Sivil Savunma teşkilatları tarafından yapılacağının öngörülmesidir. Bu düzenleme sonucunda il ve ilçelerde afetlere yönelik olan Sivil Savunma Planları hazırlanmaktadır. Planların hazırlanması ise Vali ve Kaymakamların denetim ve sorumluğu altında yürütülmüştür. Ancak hazırlanan bu planları kağıt üzerinde kaldığı, gerçek afet zamanlarında işlevsel olmadığı son elli yılda yaşanan sayısız afet sırasında görülmüştür. Gerek ülkemizdeki sivil savunma çalışmalarının gelişimine, gerekse kanunun öngörmüş olduğu yapılanmaya baktığımızda, Türkiye de kurulmuş olan sivil savunma kurumunun, daha çok cephe gerisi korunma çalışmalarını yürütmeye yönelik bir yapılanma içerisinde olduğu görülmüştür. Afetlerle doğrudan değil daha çok dolaylı ilgisinin bulunduğu, afet çalışmalarını bizzat yürüten bir birim değil, daha çok bu çalışmalara destek verebileceği ve bu desteğin ise önemli olduğu görülmektedir. Bu nedenle afet öncesi ve afet sonrası çalışmalar açısından sivil savunma teşkilatından aktif bir rol oynamasını beklemenin gereksiz iyimserlik olduğu düşünülmektedir. B- Bayındırlık Bakanlığı ve Afet İşleri Alanındaki Gelişim 2009 yılında yürürlüğe girmiş olan 5209 sayılı yasaya kadar Türkiye de acil durum veya afet hallerinde, özellikle de doğal afetlerde birincil önemde sorumluluğu ve yetkilisi olan kamu kurumu Bayındırlık (İmar ve İskan) Bakanlığı olmuştur. Cumhuriyet döneminde afet yönetimini düzenleyen temel yasa olarak ve 1959 yılında çıkarılmış olan 7269 sayılı Afetler Kanunu ile, bu kanundan önce yürürlükte olan 1944 tarihli 4623 sayılı Yer Sarsıntılarından Evvel Alınacak Tedbirler isimli kanunlarla afetlerle ilgili merkezi düzeydeki sorumluluk ve yetki Bayındırlık (İmar ve İskân ) Bakanlığına verilmiştir. Türkiye nin yönetim tarihi içerisinde Bayındırlık Bakanlığı Nafıa Vekâleti olarak yer almıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarıyla birlikte bu adla anılan bakanlık daha sonra Bayındırlık Bakanlığı ismiyle anılmaya başlamıştır. Türkiye de afet konusu ve afetlerde devlet kurumları (kamu kurumları) tarafından yapılacak işler ilk olarak bu bakanlığın kanununda yer almıştır yılında yürürlüğe sokulan 3611 sayılı yasa ile Bayındırlık (Nafıa) Bakanlığı kuruluş yasası yenilenmiş ve bu sırada seferberlik, sivil savunma ve afet çalışmaları Bakanlığın görevleri arasında sayılmıştır. Bu işleri yürütmek üzere Bakanlıkta bir birim kurulmuştur. Kanunun metni şöyledir: 6

7 Nafıa Vekâleti teşkilât ve vazifelerine dair kanun Kanun No: 3611 Kabul tarihi: Madde 18 Seferberlik Müdürlüğü: Kanun, nizamname ve talimatnamelerle Vekâletin uhdesine müterettıp sefere hazırlık ve pasif müdafaa işlerini tedvir etmekle mükelleftir. Bu tarihten itibaren afetle ilgili çalışmalar genel yetkili olarak Bayındırlık (İmar ve İskan) Bakanlığı tarafından üstlenilmiştir. Bayındırlık (İmar ve İskân Bakanlığı) kendisine verilen genel görevlerin yanı sıra, afet ve afet yönetimiyle ilgili özel görevleri de yerine getirmektedir yılına kadar yürürlükte kalan tarih ve 180 sayılı Bayındırlık ve İskân Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2/g maddesinde Bakanlığın afet ile ilgili görevleri şu şekilde sayılmaktadır. Deprem, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi, çığ vb afetlerden evvel ve sonra meskûn alanlarda alınacak tedbirlerle yapılacak yardımları tespit etmek ve bunların uygulanmasını sağlamak, bu konularda ilgili bakanlıklar ve kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği yapmak. Yasada Bayındırlık Bakanlığına afet ile ilgili verilen görevler ayrıntılı olarak sayılmayıp, genel hatlarıyla ifade edilmektedir. Yasada afete bir bütün olarak yaklaşılmakta, ancak afetten evvel ve sonra meskun alanlarda alınacak tedbirler ve yapılacak yardımları (çalışmaları) tespit etmek ve bunların uygulanmasını sağlamak şeklindeki özetleme ile afet öncesi ve sonrası aşamalarına ve bu dönemlerdeki yürütülecek çalışmalara vurgu yapılmaktadır. Buna karşılık meskûn alanlara vurgu yapılırken, halen boş olan ancak ilerde meskûn hale gelebilecek alanlarla ilgili öngörü bulunmamaktadır. Yasanın başka bölümlerinde afet öncesi ve sonrasıyla ilgili herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Yasada sayılan afet ile ilgili görevlerin yürütülmesi ise Bayındırlık Bakanlığına bağlı olan Genel Müdürlükler aracılığı ile sağlanmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde afetlerin, oluşumunu önleyemeyeceğimiz can ve mal kaybı doğuran tabiat olayı olarak görülmesi ve bunun doğal sonucunda afetleri önleme, zarar azaltma yaklaşımından ziyade afet nedeniyle uğranılan maddi kayıpların devlet veya toplumun diğer kesimi tarafından karşılanması düşüncesi Bayındırlık Bakanlığını afet politikalarında öne çıkarmıştır. Bunun yönetim anlayışına yansıması ise imar ve bayındırlık 7

8 konularında uzmanlaşmış olan Bayındırlık Bakanlığı ve bürokrasisinin afetlerde afeti yönetecek bir yapılanmayı değil, maddi kayıpları ( ev ve işyeri gibi) tazmin eden, onaran, eski halini iade eden afet sonrası politikaları geliştirip uygulamasıyla sonuçlanmıştır. Afet İşleri Genel Müdürlüğü nün görevleri: Bayındırlık Bakanlığının afet ile ilgili temel fonksiyonları ve görevlerini Afet İşleri Genel Müdürlüğü üstlenmektedir. Afetlerde görev alan Bakanlığın diğer icrai birimlerinin görevlerinden ayrı olarak Afet İşleri Genel Müdürlüğü nün görevleri şöyle sıralanmaktadır. 6 Afetlerin vukuundan sonra yapılacak olan acil yardım uygulamasını sağlamak ve koordinasyonunu sağlamak. Afet sonrası afete uğramış bölgede gerekli olacak geçici barınma ve yerleşme ihtiyacını gidermek. Afet sonrası afete uğramış yerlerin imar ve yerleşme işlemlerini yerine getirmek. Afet öncesi tüm ülke genelinde afete uğrayabilecek bölgeleri tespit etmek, afetlerde en az can ve mal kaybı ile kurtulmayı sağlayacak tedbirleri almak. Afet İşleri Genel Müdürlüğünün örgütlenmesi ve afet yönetimi yaklaşımının değerlendirilmesi: Afet İşleri Genel Müdürlüğü afetle ilgili görevlerini yürütmek üzere merkez ve taşrada örgütlenmeye gitmiştir. Merkezde Genel Müdürlük şeklinde örgütlenen kuruluş, yerel düzeyde İl Bayındırlık Müdürlükleri bünyesinde İmar ve Afet Şube Müdürlükleri şeklinde örgütlenmiştir. Taşradaki bu şube müdürlükleri sadece afetle ilgili işleri değil, aynı zamanda ilin imar ve yapı denetimi ve ruhsat işlerini de yürütmektedir. Türkiye deki 81 ilde de bu şubeler bulunmaktadır. Bu kadar geniş örgütlenmeye rağmen, uzmanlaşmamış ve yeterli sayıda olmayan personel eliyle bu fonksiyonların yürütüldüğü görülmektedir yılı itibariyle Afet İşleri Genel Müdürlüğü bünyesinde merkez teşkilatında görev yapan 660 personel bulunmakta olup, taşrada İmar ve Afet Şube Müdürlükleri bünyesinde ise 800 civarında personel bulunmaktadır. Nitelikli ve afetler konusunda uzman sayılacak personelin yetersiz sayıda olması nedeniyle Afet İşleri Genel Müdürlüğü özellikle taşradaki çalışmalarında yetersiz ve başarısız kalmıştır tarih ve 180 sayılı KHK, md.11. Yayım tarihi: tarih ve sayılı R.G. 8

9 Afet İşleri Genel Müdürlüğü afetlerde, afet olan bölgelerde yerel ofisler kurarak ve ülkenin diğer bölgeleri ile merkezden bu ofislere personel takviyesi yaparak, geçici- sürekli olmayan bölgesel yapılanmaya da gidebilmektedir. 7 Afet İşleri Genel Müdürlüğünün afetler ile ilgili temel yaklaşımı incelendiğinde ise afetlerin sadece doğal afet olarak algılandığı, teknolojik (insan yapımı) afetlerle ilgili algılamanın olmadığı, buna yönelik bir görevin ve örgütlenmenin de bulunmadığı görülmektedir. Gerek merkezde ve özellikle de taşradaki teşkilatlarında, afetlerde görev üstlenecek, afet çalışmalarını yönlendirecek uzmanlaşmış personelin bulunmadığı, uzman personel istihdam etmeye yönelik kurumsal politikanın bulunmadığı görülmektedir. Bunun sonucunda ise gerçek afetlerin yaşandığı zamanlarda afet işleri örgütlerinin, afetle ilgili görevlerini yürütmede başarısızlığa düşmeleri kaçınılmaz olmuştur. C- T.A.Y. dan AFAD a; Acil Durum ve Afet Yönetimi Anlayışındaki Gelişim 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 tarihinde meydana gelen iki yıkıcı büyük deprem (afet) sonrasında ülkemizde acil durumlarda ve afetlerden sonra koordinasyonu sağlayacak, acil yardım ve kurtarma faaliyetlerini yürütecek sivil bir otoritenin yokluğunun anlaşılması üzerine yeni bir teşkilatlanmaya gidilmiştir. 22 Kasım 1999 tarihinde yayınlanan 583 sayılı KHK ile Başbakanlığa bağlı Türkiye Acil Durum Yönetimi Başkanlığı şeklinde yeni bir birim oluşturulmuştur Haziran 2000 tarih ve 600 sayılı KHK ile de bu birimin yapısı Genel Müdürlük şeklini almıştır ve 600 sayılı KHK ler ile kurulan ve düzenlenen Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğünün ABD deki FEMA isimli örgütten esinlenerek kurulduğu tartışmasızdır. Bu örgüt gibi merkezi nitelikte kurulmuş olan T.A.Y. geçen süre içerisinde örgütlenmesini istenilen ölçüde tamamlayamamış durumdadır. Yetersiz kalan yapısı ile afetlere yönelik olarak çalışmalarını yürütmüştür Marmara Depremi sonrasında yeniden imara yönelik bölgedeki afet çalışmalarını yürütmek üzere, Bayındırlık Bakanlığına bağlı geçici nitelikte olan Afet Bölge Koordinatörlüğü şeklinde yapılanmaya gidilmiştir Kasım 1999 tarih ve (mükerrer) sayılı R.G Haziran 2000 tarih ve sayılı R.G. 9

10 T.A.Y. ın görevleri: T.A.Y. ın kuruluşunu düzenleyen K.H.K. ve kanunla kuruma şu görevler verilmektedir: 10 Öncelikli olarak Başbakanlık bünyesinde faaliyet gösterecek bir acil durum yönetimi birimi ve merkezi kurarak, diğer bakanlıklarda kurulacak olan Acil Durum Merkezleri arasındaki koordinasyonu sağlamak. Acil durum planlarının hazırlanmasını sağlamak (ulusal düzeyde). Acil durumlarda kullanılacak verilerin derlenmesini sağlamak ve değerlendirmek. Acil durumlarda (afetlerde) kullanılabilecek kamu kurumları ve özel sektöre ait araç ve gereçlerin koordinasyonun sağlamak. Acil durum ve afetlerde sağlanan yardım malzemelerinin teslim alınması korunması ve sevk edilmesinde gönüllü kişi ve kuruluşlar ile sivil toplum örgütlerinin birbirleri ile ve devletle olan ilişkilerinde koordinasyon sağlamak bu çalışmaları teşvik etmek. T.A.Y. ın örgütlenmesi ve faaliyetlerinin değerlendirilmesi: T.A.Y. kurulduğu günden kapatıldığı tarihe kadar geçen yaklaşık 10 yıllık dönemde kendinden bekleneni veremeyen bir kurum görüntüsü vermiştir. Bunun en önemli nedeni ise kurumun örgütlenmesini tamamlayamamış olması ve verilen görevleri üstlenme kabiliyet ve potansiyeli kazanamamış olmasıdır. Kurumun sadece merkezde örgütlenmiş bir yapısı olmuş ve taşrada örgütlenme yapamadığı gibi, afete yönelik diğer bakanlıklara ait taşra birimleri ile de organik bağı kurulamamıştır. Kurumun personel sayısı da yetersiz olup, sadece merkezde görev üstlenmiş olan civarında personel ile afetle ilgili faaliyetlerini yürütmeye çalışmıştır. Yine kurum afet hizmetlerinde kullanacağı ve politika üretiminde yararlanacağı, ülke düzeyindeki bilgilerin derleneceği, depolanacağı bilgi bankalarından da mahrum kalmıştır. Bu nedenle ulusal düzeyde acil durumlarda kullanılacak verileri derleyememiştir. T.A.Y. Türkiye de yürütülmekte olan acil durum yönetimi uygulamasını düzene sokmak ve kurumsal yapılanmasını gerçekleştirmek, 583 ve 600 sayılı KHK lerde öngörmüş olduğu yetkileri kullanabilmek amacıyla düzenleyici metinleri (yönetmelikleri) yürürlüğe 10 Çevrimiçi: 10

11 sokmaya çabalamıştır. Ancak bu hususta başarılı sonuç alamamıştır. Bu konuda T.A.Y tarafından hazırlanmış olan çalışmalar taslak şeklinde kalmıştır. Yaklaşık yarım yüzyıl boyunca uygulanan Türkiye deki afet yönetimi ve sivil savunma örgütlenmesinin merkezden taşraya doğru uzanan bir yapılanma olması öngörülmüştür. Her iki birim de güçlü ana yapılanmalarını merkezde yoğunlaştırmışlar, taşraya ise zayıf kollar olarak uzanmışlardır. Türkiye deki merkeziyetçi yapılanmanın özelliklerini yansıtan bu örgütlenme ile ana birimler, kaynaklar, personel ağırlıklı olarak merkezde toplanmıştır. Bunlara ek olarak afet yönetimi ile ilgili karar alma, politika oluşturma ve uygulama süreçleri de yine merkezde yoğunlaşmıştır. Böyle bir yönetim politikası ve örgütlenmesinin sonucunda bütün modern yönetimlerde kabul edilen Afetlerin Yerel Olması ilkesine ters bir yapılanma ortaya çıkmıştır. Görev, yetki ve örgütlenmenin merkezde toplanmasının bir sonucu olarak ta gerçek hayattaki afetlerde afet ile bire bir yüz yüze gelen ve afetle boğuşan Valilikler, Kaymakamlıklar ve Belediyelerin ( ayrıca diğer yerel yönetimlerin ) afet yönetimi örgütlenmelerinin yetersiz olması/hiç olmaması sonucu ortaya çıkmıştır. Taşradaki yöneticilerin ise konuya ilgisiz kalmaları doğal olarak kendisini göstermiştir. AFET YÖNETİMİ ÖRGÜTLENMESİNDE YENİ DURUM; 2009 YILI SONRASI Türkiye deki Afet Yönetimi örgütlenmesinin çok başlı ve dağınıklığını gidermek üzere 2009 yılında yeni bir yasa çıkarılmıştır. Bu yasayla merkezde Başbakanlığa bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı adıyla yeni bir teşkilat kurulmuş, afetle ilgili diğer tüm birimler ilga edilmiştir. Taşrada da bunun yansıması olarak Valilikler bünyesinde afet ile ilgili çalışmaları yürütmek üzere afet ve acil durum müdürlükleri kurulmuştur. Yeni kurulan merkez ve taşradaki bu birimler afet çalışmalarını yürütmek görevini üstlenmişlerdir. Diğer tüm kurumların afete yönelik işlevleri de bu birimler tarafından yönlendirilecek ve koordine edilecektir Sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun uyarınca afet konularında karar almak, plan ve programları onaylamak ve 11

12 koordinasyon sağlamak üzere merkezde iki ayrı kurul ve ayrıca bir danışma kurulu kurulmuştur. Bu kurullar; a-) Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu; Başbakan başkanlığında olup, afetle ilgili plan, program ve raporları onaylamaktadır. b-) Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu; Başbakanlık müsteşarı başkanlığında oluşup, kurumlar arası koordinasyonu sağlar ve uygulamaları denetlemektedir. c-) Deprem Danışma Kurulu; Bu kurullara ek olarak düzenlenmiş olup ülkemizde en sık karşılaşılan afet türü olan depremler konusunda danışma kurulu olarak görev yapmaktadır. 12