Yıl: 4, Sayı: 16, Kasım 2017, s

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 16, Kasım 2017, s Zeynep TOPCU BİLİR 1 Zeynep Seda ÇAVUŞ 2 OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUKLARININ OKULA GEÇİŞ SÜREÇLERİNİN ÖĞRETMENLERİN HAZIRLADIKLARI EĞİTİM PROGRAMLARINCA DESTEKLENME DÜZEYİNİN İNCELENMESİ Özet Okul öncesi dönemde verilecek nitelikli bir eğitimin çocuğun yaşamını şekillendirmek açısından önem taşıdığı bilinmektedir. Bunun da yolu çocukların gereksinimleri dikkate alınarak hazırlanmış günlük ve yıllık planlardan oluşan eğitim programlarından geçmektedir. Doğumlarından itibaren içinde bulundukları güvenli aile ortamından ilk kez toplumsal yaşama adım attıkları sürecin başlangıcı olan bu dönemde; çocuklara sağlanan fiziksel ve sosyal imkanlar ile tüm gelişim alanlarını destekleyen eğitim programları, ileriki yaşamlarında potansiyellerini en üst sınıra çıkarabilmek noktasında kritik öneme sahiptir. Bu araştırmanın amacı, çocukların okula geçiş sürecinin öğretmenlerin hazırladığı eğitim programlarıyla desteklenme düzeyini incelemektir. Nicel araştırma yöntemlerinden tanımlayıcı model kullanılarak yapılan araştırmada, Düzce il merkezinde bulunan 8 bağımsız anaokulu ile iki ilkokul bünyesindeki anasınıflarında Güz döneminde ele alınan aylık kazanım ve göstergeler incelenmiş ve her gelişim alanına ait kazanım göstergelere yer verilme düzeyine bakılmıştır. Araştırmanın verileri frekans ve yüzdelik dağılımlarla hesaplanmıştır. Araştırma sonucunda; okul öncesi öğretmenlerin bilişsel, dil ve motor becerilerine yönelik kazanımlara daha çok yer verdiği görülürken, sosyal duygusal gelişim ve öz bakım becerileri alanında belli kazanımların ele alındığı, bazı kazanımlara hiç yer verilmediği görülmüştür. Elde edilen sonuçlar okula geçiş sürecinde sosyal duygusal gelişim ve öz bakım alanlarına yönelik becerilerin önemli yer tutmasına rağmen, öğretmenler tarafından bilişsel, dil ve motor becerileri alanlarının gelişiminin daha çok desteklendiğini göstermektedir. 1 Öğr.Gör., Düzce Üniversitesi Çocuk Gelişimi, zeyneptopcubilir@gmail.com 2 Öğr. Gör. Dr. Düzce Üniversitesi Çocuk Gelişimi, zeynepsedacavus@gmail.com

2 Zeynep Topcu Bilir _ Zeynep Seda Çavuş Anahtar Kelimeler: Okul Öncesi, Okul Öncesi Eğitim Programı, Okula Geçiş EXAMINATION OF THE SUPPORT LEVELS OF THE EDUCATIONAL PROGRAMS PREPARED BY THE TEACHERS OF THE TRANSITION PROCESSES OF THE CHILDREN IN THE PRESCHOOL PERIOD Abstract It is known that a qualified education in pre-school period is important in shaping the life of the child. This is also the case with educational programs consisting of daily and yearly plans, which are prepared taking into account the needs of children. In this period, which is the beginning of the process of social life for the first time in the safe family environment they have been in since their birth; the physical and social opportunities provided to children and the training programs that support all areas of development have critical prespec- tives to maximize their potential in their future lives. The purpose of this study is to exaime the level of support fo children s transition to school through educational programs prepared by theachers. In the research using descriptive model from quatştatşve resarch methods. The monthly gains and indices of the 8th independent kindergarten located in Düzce province center and the kindergaterns of the two primary school were examined in the fall semester of and the level of taking place in each development area was examined.the data of the study were calculated wihtf frequency and percewntage distributions. As a result of the research, preschool teachers were more involved in cognitive, language, and motor skills achievement, there was no evidence that certain gains were addressed in the area of social emotional development and self-care skills.the results Show that the development of areas of cognitive, language and motor skills are more supported by teachers, despite the fact that skills for social emotional development and selfcare play an important role in the transitional process 235 School Keywords: Preschool, Pre-School Education Program, Passing To The GİRİŞ Evden anasınıfına, anasınıfından birinci sınıfa hareket olarak algılanan okula geçiş, çocukların alışkın oldukları rutinden ve çevreden ayrılmaları ile rollerin ve beklentilerin değiştiği, kendileri için belirsiz bir ortama yerleşmeleri olarak tanımlanmaktadır (Harper, 2006; Bay ve Çetin, 2015). Chandler (1993) tarafından "Bir programdan diğerine ya da bir hizmet modelinden diğerine hareket etme süreci" olarak tanımlanan geçişle, bütün çocuklar erken yaşlarda yüz yüze gelmektedir (Bakkaloğlu, 2008). Geçiş çalışmaları, çocukların yeni girdiği ortamda karşılaşacağı farklılıklara çocukları ve aileleri hazırlamak, çocuğa ilişkin olumlu çıktıları en üst düzeye çıkarmak ve çocuk ile ailesinin yeni ortama en kısa sürede başarılı bir şekilde uyum sağlamasını kolaylaştırmak amacıyla yürütülmektedir (Branson ve Bingham, 2009; Janus, Lefort, Cameron ve Kopechanski, 2007). Rous ve Hallam (2012) geçiş sürecini çevresel (ekolojik) bir yapı içinde ele alırken; programa, öğretmenlere, okula, çocuğa ve aileye ilişkin özelliklerin geçişi Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:16, Kasım 2017, s

3 Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Okula Geçiş Süreçlerinin Öğretmenlerin Hazırladıkları Eğitim Programlarınca Desteklenme Düzeyinin İncelenmesi etkilediğini vurgulamaktadırlar (Bakkaloğlu, 2013). Geçiş süreci rahat/yumuşak olduğunda olumlu sonuçlar ortaya çıkmaktadır (Lombardi, 1992). Okul öncesi eğitime başlamasıyla birlikte pek çok çocuk evlerinden ilk kez uzaklaşarak daha önce tanımadığı yabancı bir ortama girmektedir (Oktay ve Unutkan, 2005). Çocuğun katıldığı bu yeni ortam kendine özgü kuralları, yerine getirilmesi gereken görev ve sorumlulukları ve yeni yaşamsal deneyimleri içeren farklı bir sosyal çevredir (Bay ve Çetin, 2014; Dinçer, 2005). Bununla birlikte, süreçte çocuktan bu duruma uyum sağlaması ve durumun üstesinden gelmesi beklenmektedir (Oktay, 2010). Özellikle okula geçişin ilk adımı olan eğitim öğretimin başladığı güz dönemi, güvenli ev ortamından ilk toplumsal hayata adım atan çocuklar için oldukça önemlidir. Bu dönemde çocuklar, o güne kadar tüm ihtiyaçlarını gideren ya da kendisine yardımcı olan anne-babasından ayrılarak, bağımsızlığını kazanmakta, birçok akranıyla aynı ortamda yaşamaya başlamaktadır. Okul öncesi dönem çocuklarıyla çalışan eğitimciler, okulöncesi eğitme başlayan çocukların girdikleri yeni ortamda bağımsız olarak işlevlerini yürütebilmesi için gerekli olan becerileri belirlemek amacıyla çalışmalar yürüterek geçiş becerileri olarak adlandırdıkları temel bazı beceriler belirlemişlerdir (Westling & Fox, 2000). Geçiş becerileri olarak adlandırılan beceriler; sosyal, iletişim, öz bakım, motivasyon, problem çözme, akademik hazırlık, çalışma ve kendini yönetme becerilerinden oluşmaktadır (Wolery, 1999; Bakkaloğlu, 2008). Hazırlanan eğitim programlarında çocukların gereksinimleri dikkate alınarak hazırlanmış günlük ve yıllık planlar, çocukların okula ve toplumsal hayata geçiş sürecinde oldukça önem taşımaktadır (Bredeamp,1992). Eğitim programları çocukların gelişim düzeylerine uygun, onların fiziksel, duygusal, bilişsel ve sosyal gelişimlerini hedefleyerek çocukların çok yönlü gelişimlerini sağlamaya çalışmalıdır (Albrect &Miller, 2004; Kandır &Kurt, 2010 Akt. Tuncer, 2015). 236 Türk Milli Eğitimin genel amaç ve ilkelerine uygun olarak geliştirilen okul öncesi eğitim programında çocuğun tüm gelişim alanlarının desteklenmesi, en temel amaçtır. Bu doğrultuda belirlenen okul öncesi eğitimin genel amaçları ise; bilişsel gelişim, sosyal ve duygusal gelişim, fiziksel gelişimi, estetik gelişimini desteklemek, öz bakım becerilerini kazandırmak ve evden okula olumlu geçişi sağlamaktır (Biber, 2012). Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) yılından bu yana okulöncesi ve ilkokul birinci sınıf öğrencilerinin alışkın oldukları ev ortamından farklı özellikler taşıyan okul ortamına geçişlerinde kaygılarını gidermek ve onlara okul ortamını sevdirmek; öğrenme ortamlarını, öğretmenlerini ve arkadaşlarını tanımaları amacıyla uyum programı uygulamaları başlatmıştır. Söz konusu bu uyum programları eğitim öğretim yılının normal açılış tarihinden önceki haftayı kapsayan beş günlük bir programdır (Başaran ve ark,2014). Çocukların okula geçiş süreçlerinin desteklenmesi adına önemli bir uygulama olmakla birlikte 5 günlük bir uyum programı tek başına yeterli değildir. Bu noktada okul öncesi öğretmenlerinin hazırladıkları eğitim planları önemli yer tutmaktadır. Okul öncesi öğretmenlerinden aylık eğitim planlarını hazırlarken çocukların ihtiyaçları doğrultusunda ve tüm gelişim alanlarını destekleyecek kazanım ve göstergelere yer vermeleri ve okul öncesi eğitim programından en üst düzeyde faydalanmaları beklenmektedir (Köksal ve ark.,2016). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 16, Kasım 2017, s

4 Zeynep Topcu Bilir _ Zeynep Seda Çavuş Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, çocuklarının okula geçiş süreçlerine okul öncesi öğretmenlerinin hazırladığı aylık eğitim planlarının etkisini incelemektir. Problem Cümlesi Okula geçiş sürecinde okul öncesi dönem çocuklarının gelişim alanlarının öğretmenlerin hazırladığı eğitim planlarınca desteklenme düzeyi nasıldır? Alt Problemler Bilişsel gelişim alanı kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyi nasıldır? Dil gelişim alanı kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyi nasıldır? Motor gelişim alanı kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyi nasıldır? Sosyal duygusal gelişim alanı kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyi nasıldır? Öz bakım becerileri kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyi nasıldır? Okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planı kazanımlarını belirlerken göz önünde bulundurdukları noktalar nelerdir? 237 Okul öncesi öğretmenlerinin okula ilk kez başlayan çocuklara hazırladıkları eğitim planları ile öncelikle kazandırmak istedikleri beceriler nelerdir? Yöntem Bu araştırma genel tarama (survey) modeli ve görüşme tekniği kullanılarak yapılan betimsel bir çalışmadır. Tarama modeli, geçmişte veya halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan bir araştırma yaklaşımıdır (Balcı, 2005; Büyüköztürk vd., 2008; Erözkan, 2007; Karasar, 2000). Görüşme tekniğini kullanmanın temel amacı genellikle bir hipotezi test etmek değil; bunun aksine insanların deneyimlerini ve bu deneyimleri nasıl anlamlandırdıklarını anlamaya çalışmaktır Araştırmacı, görüşme yöntemi kullanarak görüşme yapılan kişinin içsel dünyasına girmeye ve olayları onun perspektifinden anlamaya ve kavramaya çalışmaktadır (Türnüklü, 2000). Çalışma Gurubu Araştırmanın çalışma grubunu eğitim öğretim yılında Düzce il merkezinde bulunan bağımsız anaokulları ve bünyesinde anasınıfı bulunan ilkokullarda görev yapan 10 okul öncesi öğretmeni oluşturmaktadır. 5 yaş sınıflarında görev yapan öğretmenlerin 8 i bağımsız anaokulu, 2 tanesi ilkokul bünyesinde bulunan anasınıfında görev yapmaktadır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:16, Kasım 2017, s

5 Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Okula Geçiş Süreçlerinin Öğretmenlerin Hazırladıkları Eğitim Programlarınca Desteklenme Düzeyinin İncelenmesi Veri Toplama Araçları Çalışmada araştırmacılar tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formu ve okul öncesi eğitimi programı kazanım ve göstergelere aylık eğitim planlarında yer verme durumu çizelgesi veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Verilerin Analizi Araştırmaya gönüllü katılım sağlayan okul öncesi öğretmenlerinden eğitim öğretim yılı güz dönemi, Eylül-Ekim-Kasım ve Aralık ayları için hazırladıkları aylık planlar istenmiştir. MEB 2013 okul öncesi eğitim programında belirtilen bilişsel, dil, motor, sosyalduygusal gelişim ve öz bakım becerilerine ait kazanımların aylara göre ele alınma düzeyi incelenmiştir. Öğretmenlerin kazanımlara yer verme düzeyleri okul öncesi eğitimi programı kazanım ve göstergelere aylık eğitim planlarında yer verme durumu çizelgesi kullanılarak incelenmiş, sonuçlar frekans ve yüzde değerler kullanılarak verilmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında okul öncesi öğretmenleriyle derinlemesine görüşme yapılarak, eğitim planlarında, kazanımlara yer verirken dikkat ettikleri unsurlar incelenmiştir. Bulgular Araştırmaya katılan okul öncesi öğretmelere ilişkin bilgiler incelendiğinde, %80 ninin bağımsız anaokullarında, %20 sinin ilkokul bünyesinde bulunan anasınıflarında görev yaptığı görülmüştür. Öğretmenlerin kıdem durumları incelendiğinde; %20 sinin 1-5 yıl, %50 sinin 5-10 yıl, %20 nun yıl ve %10 nun 20 yıl ve üzeri mesleki deneyime sahip olduğu görülmüştür. Tablo 1. Bilişsel gelişim alanı kazanımlarının aylara göre ele alınma düzeylerinin incelenmesi 238 Gelişim Alanı Eylül Ekim Kasım Aralık Bilişsel Gelişim n % n % n % n % Kazanım 1: Nesne/durum/olaya dikkatini verir Kazanım 2:Nesne/durum/olayla ilgili tahminde bulunur Kazanım 3: Algıladıklarını hatırlar Kazanım 4: Nesneleri sayar Kazanım 5: Nesne ya da varlıkları gözlemler Kazanım 6: Nesne ya da varlıkları özelliklerine göre eşleştirir Kazanım 7: Nesne ya da varlıkları özelliklerine göre gruplar Kazanım 8: Nesne ya da varlıkların özelliklerini karşılaştırır Kazanım 9: Nesne ya da varlıkları özelliklerine göre sıralar Kazanım 10. Mekanda konumla ilgili yönergeleri uygular Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 16, Kasım 2017, s

6 Zeynep Topcu Bilir _ Zeynep Seda Çavuş Kazanım 11 :Nesneleri ölçer Kazanım 12 :Geometrik şekilleri tanır Kazanım 13: Günlük yaşamda kullanılan sembolleri tanır Kazanım 14: Nesnelerle örüntü oluşturur Kazanım 15: Parça-bütün ilişkisini kavrar Kazanım 16: Nesneleri kullanarak basit toplama ve çıkarma işlemlerini yapar Kazanım 17: Neden-sonuç ilişkisi kurar Kazanım 18: Zamanla ilgili kavramları açıklar Kazanım 19: Problem durumlarına çözüm üretir Kazanım 20: Nesne/sembollerle grafik hazırlar Kazanım 21: Atatürk ü tanır Tablo 1 incelendiğinde; örneklemi oluşturan 10 okul öncesi öğretmeninden 6 tanesinin Eylül ayına yönelik aylık eğitim planına ulaşıldığı görülmektedir. Okul öncesi öğretmenlerinin Eylül ayına yönelik hazırladıkları aylık eğitim planlarında; bilişsel gelişim alanına yönelik 22 kazanımdan 9 kazanıma hiç yer vermedikleri görülürken; diğer kazanımlarında az sayıda öğretmen tarafından ele alındığı dikkat çekmektedir. Eylül ayında en çok öğretmen tarafından ele alınan kazanımların; Nesne/durum/olaya dikkatini verir (Kazanım: 1); Nesne ya da varlıkları gözlemler (Kazanım: 5) olduğu tespit edilmiştir. Eylül ayına yönelik tüm öğretmenlerin aylık eğitim planının olmamasının ve ele alınan bilişsel gelişim kazanımlarının az sayıda olmasının eğitim öğretim yılının Eylül ayının 3. haftasında başlamış olmasından kaynaklandığı söylenebilir. Ekim ve Kasım aylarında ele alınan bilişsel gelişim kazanımları incelendiğinde; sadece Nesneleri kullanarak basit toplama ve çıkarma işlemlerini yapar (Kazanım: 16) kazanımına hiç bir öğretmen tarafından yer verilmediği görülmektedir. Ekim ayının öğretmenler tarafından en çok ele alınan kazanımların Nesne/durum/olaya dikkatini verir (Kazanım: 1), Nesne ya da varlıkları gözlemler (Kazanım: 5) ve Atatürk ü tanır (Kazanım: 21) olduğu görülmektedir. Kasım ayının en çok tercih edilen kazanımlarının Ekim ayı kazanımları ile aynı olduğu görülmekle birlikte farklı olarak Nesne ya da varlıkların özelliklerini karşılaştırır (Kazanım: 8) kazanımının da alındığı görülmektedir. Aralık ayında ise Atatürk ü tanıma ve Türk toplumu için önemine yönelik olan kazanım 21 ve 22 nin hiç ele alınmadığı görülmekle birlikte, Nesneleri sayar (Kazanım: 8) in en çok tercih edilen kazanım olduğu tespit edilmiştir. Bilişsel gelişim alanına yönelik kazanımların aylara göre eğitim planlarında ele alınma düzeyleri incelendiğinde, genel olarak öğretmenlerin büyük çoğunluğunun bilişsel gelişim alanı kazanımlarının neredeyse tamamını ele aldıkları görülmüştür. 239 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:16, Kasım 2017, s

7 Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Okula Geçiş Süreçlerinin Öğretmenlerin Hazırladıkları Eğitim Programlarınca Desteklenme Düzeyinin İncelenmesi Tablo 2. Dil gelişim alanı kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyinin incelenmesi Gelişim Alanı Eylül Ekim Kasım Aralık Dil Gelişimi n % n % n % n % Kazanım 1: Sesleri ayırt eder Kazanım 2: Sesini uygun kullanır Kazanım 3: Söz dizimi kurallarına göre cümle kurar Kazanım 4: Konuşurken dilbilgisi yapılarını kullanır Kazanım 5: Dili iletişim amacıyla kullanır Kazanım 6: Sözcük dağarcığını geliştirir Kazanım 7: Dinledikleri/izlediklerinin anlamını kavrar Kazanım 8: Dinledikleri/izlediklerini çeşitli yollarla ifade eder Kazanım 9: Sesbilgisi farkındalığı gösterir Kazanım 10: Görsel materyalleri okur Kazanım 11: Okuma farkındalığı gösterir Kazanım 12: Yazı farkındalığı gösterir Tablo 2 incelendiğinde; Eylül ayında okuma, yazma ve ses bilgisi farkındalığı ve görsel materyali okumaya yönelik kazanımların (Kazanım: 9,10,11,12) hiç ele alınmadığı; bununla birlikte, Dili iletişim amacıyla kullanır kazanımının (Kazanım:5) en çok ele alınan kazanım olduğu görülmüştür. Ekim ayında Yazı farkındalığı gösterme kazanımı (kazanım: 12) hiç ele alınmazken, sesleri ayırt etme, dili iletişim amacıyla kullanma ve dinledikleri/izlediklerini çeşitli yollarla ifade etme becerilerine yönelik kazanımlara tüm öğretmenlerin yer verdiği görülmüştür. Kasım ayının en az ele alınan kazanımı Okuma farkındalığı gösterme iken, en çok yer verilen kazanımı; sesini uygun kullanma, söz dizimi kurallarına uygun cümle kurma, dili iletişim amacıyla kullanma, sözcük dağarcığını geliştirme, dinlediklerini/izlediklerinin anlamını kavrar ve dinlediklerini/izlediklerini çeşitli yollarla ifade eder kazanımları olduğu tespit edilmiştir. Aralık ayında ses bilgisi farkındalığı gösterir kazanımı en az ele alınan kazanım olurken, sesleri ayırt etme, sesi uygun kullanma, dili iletişim amacıyla kullanma ve dinlediklerini/izlediklerini çeşitli yollarla ifade etme kazanımları en çok ele alınan kazanımlar olmuştur. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 16, Kasım 2017, s

8 Zeynep Topcu Bilir _ Zeynep Seda Çavuş Dil gelişim alanı kazanımlarının eğitim planlarında ele alınma düzeyleri incelendiğinde genel olarak okuma ve yazma farkındalığı dışında tüm kazanımlara öğretmenlerin her ay yer vermeye çalıştığı görülmüştür. Bunun yanı sıra öğretmenlerin özellikle iletişim becerilerine yönelik kazanımlara daha çok ağırlık verdikleri tespit edilmiştir. Tablo 3. Motor gelişim alanı kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyinin incelenmesi Gelişim alanı Eylül Ekim Kasım Aralık Motor gelişimi n % n % n % n % Kazanım 1: Yer değiştirme hareketleri yapar Kazanım 2: Denge hareketleri yapar Kazanım 3: Nesne kontrolü gerektiren hareketleri yapar Kazanım 4: Küçük kas kullanımı gerektiren hareketleri yapar Kazanım 5: Müzik ve ritim eşliğinde hareket eder Tablo 3 incelendiğinde, tüm aylarda nesne kontrolü gerektiren hareketleri yapar kazanımının daha az ele alındığı görülmekle birlikte, genel olarak öğretmenlerin motor gelişim alanına yönelik kazanımların hepsini ele aldığı tespit edilmiştir. Tablo 4. Sosyal duygusal gelişim alanı kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyinin incelenmesi 241 Gelişim alanı Eylül Ekim Kasım Aralık Sosyal duygusal gelişim n % n % n % n % Kazanım 1: Kendisine ait özellikleri tanıtır Kazanım 2: Ailesiyle ilgili özellikleri tanıtır Kazanım 3: Kendini yaratıcı yollarla ifade eder Kazanım 4: Bir olay ya da durumla ilgili olarak başkalarının duygularını açıklar. Kazanım 5: Bir olay ya da durumla ilgili olumsuz duygularını uygun yollarla gösterir Kazanım 6:Kendisinin ve başkalarının haklarını korur Kazanım 7: Bir işi ya da görevi başarmak için kendini güdüler Kazanım 8: Farklılıklara saygı gösterir Kazanım 9: Farklı kültürel özellikleri açıklar Kazanım 10: Sorumluluklarını yerine getirir Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:16, Kasım 2017, s

9 Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Okula Geçiş Süreçlerinin Öğretmenlerin Hazırladıkları Eğitim Programlarınca Desteklenme Düzeyinin İncelenmesi Kazanım 11: Atatürk ile ilgili etkinliklerde sorumluluk alır Kazanım 12: Değişik ortamlardaki kurallara uyar Kazanım 13: Estetik değerleri korur Kazanım 14: Sanat eserlerinin değerini fark eder Kazanım 15: Kendine güvenir Kazanım 16: Toplumsal yaşamda bireylerin farklı rol ve görevleri olduğunu açıklar Kazanım 17: Başkalarıyla sorunlarını çözer Tablo 4 incelendiğinde; Eylül ayında 6 öğretmen tarafından sosyal duygusal gelişim alanına yönelik sadece 5 kazanımın ele alındığı görülmüştür. En çok ele alınan kazanım Kendisine ait özellikleri tanıtır ve Değişik ortamdaki kurallara uyar kazanımları olduğu görülürken, Kendini yaratıcı yollarla ifade eder, Kendine güvenir ve Sorumluluklarını yerine getirir kazanımlarının ele alınan diğer kazanımlar olduğu tespit edilmiştir. Ekim ayında başkalarıyla sorunlarını çözmeye yönelik kazanımın hiçbir öğretmen tarafından ele alınmadığı dikkat çekerken, sanat eserlerinin değerini fark eder kazanımı bir öğretmen tarafından ele alınmıştır. Ekim ayının öğretmen tarafından en çok ele alınan kazanımı; Atatürk ile ilgili etkinliklerde sorumluluk alma kazanımıdır. Onu kendini yaratıcı yollarla ifade etme ile kendisinin ve başkalarının haklarını korur kazanımları takip etmektedir. Kasım ayında sanat eserlerinin değerini fark etmeye yönelik kazanım hiç ele alınmazken ailesi ile ilgili özellikleri tanıtır kazanımı 1 öğretmen tarafından ele alınmıştır. Kendisine ait özellikleri tanıtır, Bir olay ya da durumla ilgili olumsuz duygularını uygun yollarla gösterir, Farklılıklara saygı gösterir, Farklı kültürel özellikleri açıklar, Estetik değerleri korur, ve Başkalarıyla sorunlarını çözer kazanımları öğretmenler tarafından en az ele alınan diğer kazanımlardır. Kasım ayının en çok ele alınan kazanımı, Kendini yaratıcı yolla ifade etme olurken onu, Kendine güvenir ve Değişik ortamdaki kurallara uyar kazanımları takip etmektedir. Aralık ayında Atatürk ile ilgili etkinliklerde sorumluluk alır, Toplumsal yaşamda bireylerin farklı rol ve görevleri olduğunu açıklar ve Başkalarıyla sorunlarını çözer kazanımlarının öğretmenler tarafından ele alınmadığı görülürken; Sanat eserlerinin değerini fark eder kazanımı en az ele alınan kazanım olmuştur. Kendisinin ve başkalarının haklarını korur ve Kendini yaratıcı yollarla ifade eder kazanımlarının öğretmen tarafından en çok ele alınan kazanımlar olduğu tespit edilmiştir. 242 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 16, Kasım 2017, s

10 Zeynep Topcu Bilir _ Zeynep Seda Çavuş Tablo 5. Öz bakım becerisi gelişim alanı kazanımlarının okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında yer verilme düzeyinin incelenmesi Gelişim alanı Eylül Ekim Kasım Aralık Öz bakım becerisi n % n % n % n % Kazanım 1: Bedeniyle ilgili temizlik kurallarını uygular Kazanım 2: Giyinme ile ilgili işleri yapar Kazanım 3: Yaşam alanlarında gerekli düzenlemeler yapar Kazanım 4: Yeterli ve dengeli beslenir Kazanım 5: Dinlenmenin önemini açıklar Kazanım 6: Günlük yaşam becerileri için gerekli araç ve gereçleri kullanır Kazanım 7: Kendini tehlikelerden ve kazalardan korur Kazanım 8: Sağlığı ile ilgili önlemler alır Tablo 5 incelendiğinde Eylül ayında yeterli ve dengeli beslenme ile dinlenmenin önemine yönelik kazanımların ele alınmadığı, bedeniyle ilgili temizlik kurallarını uymaya yönelik kazanımın ise öğretmenler tarafından en çok ele alınan kazanım olduğu görülmüştür. Bununla birlikte Eylül ayında okulların öz bakım becerilerine çok az yer verdikleri dikkat çekmektedir. 243 Ekim ve Kasım aylarında benzer olarak dinlenmenin önemini açıklar kazanımı öğretmenler tarafından en az ele alınırken, beden temizliğine yönelik kazanımın en çok yer verildiği kazanım olduğu görülmektedir. Aralık ayı incelendiğinde, günlük yaşam becerileri için gerekli araç ve gereci kullanır kazanımı en az ele alınan kazanım olurken, yeterli ve dengeli beslenme kazanımı öğretmenler tarafından en çok yer verilen kazanım olmuştur. Öz bakım becerilerine yönelik kazanımların aylara göre eğitim planlarında ele alınma düzeyleri genel olarak incelendiğinde, beden temizliği dışındaki kazanımlara yer veren öğretmen sayısının oldukça az olduğu dikkat çekmektedir. Okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarında gelişim alanlarına yer verme düzeyleri incelendikten sonra öğretmenlerle görüşmeler yapılmıştır. Yapılan görüşmeler ile aylık eğitim planlarında ele alacakları kazanımları belirlerken dikkat ettikleri noktalar ve okula yeni başlayan çocuklara kazandırmak istedikleri öncelikli becerilere ilişkin görüşleri alınmıştır. Yapılan görüşmelerde araştırmaya katılan okul öncesi öğretmenleri hazır plan kullandıklarını ve hazır planda hangi kazanımlar var ise onları ele aldıklarını ifade etmişlerdir. Çalışma grubunu oluşturan 10 öğretmenden sadece 1 i planlarını kendisini hazırladığını söylerken, 3 öğretmen hazır aylık planda verilen kazanımlar üzerinde kendilerinin değişiklik yaptıklarını ifade etmişlerdir. Aylık eğitim planlarınızı hazırlarken dikkat ettiğiniz noktalar nelerdir? Sorusuna Hazır planda ne varsa onu olduğu gibi kullanıyorum, kendim özellikle aylara dağılımında dikkat Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:16, Kasım 2017, s

11 Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Okula Geçiş Süreçlerinin Öğretmenlerin Hazırladıkları Eğitim Programlarınca Desteklenme Düzeyinin İncelenmesi etmiyorum diyen öğretmenlerin yanında bir öğretmen; Eylül ve Ekim aylarında çocukların hazır bulunuşluklarını tam olarak bilemediğimden daha önce ev ortamında kazanılmış olan basit beceriler ile başlıyorum. Şeklinde yanıt vermiştir. Bir öğretmen sosyokültürel çevrenin çocukların hazır bulunuşlukları üzerindeki etkisine dikkat çekerek Kazanımları alırken okulun bulunduğu kültürel ve sosyal çevreye bakıyorum. Eğitim düzeyi yüksek bir çevredeyseniz öz bakım becerisi daha yüksek çocuklar almış oluyorsunuz diyerek aylık kazanımlarını belirlerken okulun ve ailelerin sosyo-kültürel özelliklerini de dikkat ettiğini belirtmiştir. Okula ilk kez başlayan çocuklara hazırladıkları eğitim planları ile öncelikle kazandırmak istedikleri beceriler nelerdir? Sorusuna öğretmenlerin önceliklerinin sosyal ve duygusal alan ile öz bakım becerilerine yönelik alanlara daha çok önem verdiklerini ifade etmişlerdir. Sınıf ve toplum kurallarına uyma, beden temizliği ve sosyal becerilerinin desteklenmesine öncelik verdiklerini ifade etmişlerdir. Öğretmenlerden biri öncelik verdiği becerileri ve gerekçelerini şu şekilde açıklamıştır: Başlangıç temel kazanımlarımız var. Örneğin, yeni girdiği ortama uyum sağlama, toplulukla hareket etme vb. Bunları öğretmeden kavram öğretmeye geçemezsiniz. İlk aylarda bilişsel becerileri çok almıyorum. Sosyal ve öz bakım becerilerine öncelik veriyorum. 1 ay boyunca sınıf toplanır, el nasıl yıkanır, yerken neleri dikkat edilir bunları anlatıyorum. Temel becerileri öğretince kavram öğretmek çok kolay oluyor. Okula ilk başlayan çocukların okul ortamına alışmalarında sosyal becerilerin önemi üzerinde duran bir öğretmen; okul ortamının güvenli olduğunu öğretmeye çalışıyorum ilk olarak. Özgüvenini destekleyen etkinlikler yapıyorum. İlk aylarda serbest zaman saatini çok önemsiyorum. Arkadaşlığın güzelliğinin farkına varmalarını istiyorum. İlk zamanlar tüm gelişim alanlarının en basit kazanımlarını alıyorum ki başarma duygusunu hissetsin. Özellikle ilk 1 ay onları hiçbir şekilde zorlamayacak etkinlikler almamaya özen gösteriyorum. Çocuklarla en çok sorunlarını çözme davranışı göstermede zorlanıyorlar bu beceriyi kazandırmakta zorlanıyorum bu sebeple bu kazanıma ağırlık veriyorum diyerek çocukların okula geçiş yaptıkları sürede, okula uyum sağlayabilmeleri için dikkat ettiğini noktaları paylaşmıştır. SONUÇ ve TARTIŞMA Araştırma sonucunda; örneklemi oluşturan 10 öğretmenden 6 sinin Eylül ayı için aylık eğitim plan hazırladığı görülürken; 4 tanesinin Eylül ayı için aylık plan hazırlamadığı tespit edilmişti eğitim öğretim yılının Eylül ayının 3. haftasında başlamasının bu sonuçta etkili olduğu düşünülmekle birlikte iki haftalık eğitim süreci için de olsa öğretmenlerin bir planlama yapmamış olması dikkat çekici olduğu düşünülmektedir. Okul öncesi öğretmenlerin Eylül ayı dışında bilişsel, dil ve motor becerilerine yönelik kazanımların tümüne yer vermeye özen gösterdikleri görülmüştür. Buna karşın; sosyal duygusal gelişim ve öz bakım becerileri alanında belli kazanımların ele alındığı, bazı kazanımlara hiç yer verilmediği görülmüştür. Çocukların okula geçiş sürecinde sosyal duygusal gelişim ve öz bakım alanlarına yönelik becerilerin kazandırılmasının önemli yer tutmasına karşın, öğretmenler tarafından bilişsel, dil ve motor becerileri alanların daha çok desteklendiği söylenebilir Öz bakım becerileri kazanımlarından günlük yaşamda kullanılan araç gereçlerin kullanılması, sağlıkla ilgili önemlerin alınması gibi önemli kazanımlara yeterli miktarda yer 244 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 16, Kasım 2017, s

12 Zeynep Topcu Bilir _ Zeynep Seda Çavuş verilmediği görülmüştür. Sosyal duygusal alan kazanımları olan, kendisini ve ailesinin özelliklerini tanıtma, farklılıklara saygı gösterme, toplumsal yaşamda her bireyin farklı rolleri ve görevleri olduğunu bilme ve başkalarıyla olan sorunlarını çözme kazanımlarına da aylık planlarda çok az sayıda yer verilmesinin dikkat çekici olduğu düşünülmektedir. Balcı ve arkadaşları (2012), okul öncesi öğretmenlerinin 2006 okul öncesi eğitim programında yer alan amaç ve kazanımların önemine ilişkin görüşlerini inceldikleri araştırmalarında, öz bakım alanında dinlenme ile ilgili kuralları bilir, acil durumlarda başvurulabilecek telefon numaralarını söyler amaç ve kazanımların sosyal duygusal alandan ise, çevreyi estetik açıdan düzenleyebilir ile farklı kültürlerin belli başlı özelliklerini söyler kazanımlarına en düşük önem verildiğini tespit etmiştir. Okul öncesi dönem, çocukların sosyal ve duygusal gelişimlerinin desteklendiği, izin isteme, akranlarıyla işbirliği içinde oynama, paylaşma, özür dileme gibi temel sosyal becerileri kazanma fırsatlarını yakaladıkları, problem durumlarla sık sık karşı karşıya gelip bunlara çeşitli çözüm yolları aradıkları bir dönemdir. Okul öncesi eğitim ile çocuklar kendilerini anlamayı, ifade etmeyi, kendi özelliklerinin farkına varmayı aynı zamanda başkalarının varlığını kabul etmeyi, haklara saygılı olmayı, işbirliği yapmayı uyarıcı bir çevre yoluyla öğrenmektedirler. Kazandırılan bu beceriler ile çocukların yeni girdikleri toplumsal hayata uyumları da desteklemektedir. Yapılan araştırmalar okul öncesi eğitimin; çocuklarda gözlenen paylaşma, işbirliği yapma, iletişim kurma gibi sosyal becerilerin sıklığındaki artışta etkisi olduğunu desteklemektedir (Lawhon ve Cobb, 2002:115; Kurt, 2007:2). Bu sebeple çocukların okula başladıkları ilk aylarda sosyal duygusal becerileri ve öz bakım becerilerinin gelişimi üzerinde de en az bilişsel gelişim alanı kadar önemle üzerinde durulması gerektiği düşünülmektedir. 245 Okul öncesi öğretmenlerinin aylık eğitim planlarını hazırlarken gelişim alanlarının dağılımında eşit davranmadıkları, bilişsel, dil ve motor gelişim alanlarına yönelik neredeyse tüm kazanımlara her ay yer verirken, sosyal duygusal alan ve öz bakım becerilerine yönelik kazanımlara az sayıda yer verdikleri görülmüştür. Öğretmenlerin tamamına yakınının hazır plan kullandığı ve üzerlerinde çok azının düzenleme yaptığı göz önüne alındığında, kazanımların aylara göre dağılımını yapmada öğretmenlerin zorluk yaşadıkları ve bu sebeple hazır plana yöneldikleri düşünülebilir. Kandır ve ark. (2009) ile Çaltık (2004) yaptıkları araştırmada öğretmenlerin günlük ve yıllık plan hazırlarken yaşadıkları güçlüklerin ilk sırasında amaç ve kazanımların yıl içerisindeki dağılımını belirlemek olduğu sonucuna ulaşmışlardır Bu sonuçlar ışığında; okul öncesi öğretmenlerine aylık eğitim planları hazırlama konusunda hizmet içi eğitimler ile destek verilebilir. Okul öncesi öğretmenlerinin büyük çoğunluğunun hazır plan kullanmayı tercih ettikleri ve bu tutumun önüne geçilemediği göz önünde bulundurulduğunda, hazır planların içeriklerinin denetlenmesi ve planları hazırlayanlara da eğitim verilmesi önerilebilir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:16, Kasım 2017, s

13 Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Okula Geçiş Süreçlerinin Öğretmenlerin Hazırladıkları Eğitim Programlarınca Desteklenme Düzeyinin İncelenmesi KAYNAKLAR Alabay, E.; Yağan Güder, S. (2015). Hazır planda yer alan fen etkinliklerinin okul öncesi eğitim programı temel özellikleri açısından incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi. 2(4) Bakkaloğlu, H. (2008). Preschool transition skills assessment scale: Its development, validity and reliability studies. Ankara University, Journal of Faculty of Educational Sciences, year: 2008, vol: 41, no: 2, Bakkaloğlu, H. (2013). Ebeveynlerin gözüyle özel gereksinimli çocukların erken müdahaleden okul öncesi programlara geçiş süreci. Eğitim ve Bilim, 2013, 38 (169) Balcı, A. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma (5. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık. Balcı, A; Gündoğdu, K. & Çelik, N.(2012). Okul öncesi eğitim programına ilişkin bir ihtiyaç analizi çalışması. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), Başaran, S.; Gökmen,B. & Akdağ, B. (2014). Okul öncesi öğrencilerinin okula uyum sürecinde öğretmenlerin karşılaştığı sorunlar ve çözüm önerileri. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Yıl:2, Sayı:2, Bay, N.& Şimşek Çetin, Ö.(2014). Anasınıfından ilkokula geçişte yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri. The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 30, p Biber, K. (2012). Okul öncesi eğitimin tanımı, kapsamı, önemi ve temel ilkeleri. Fikret Güllaçtı, Songül Tümkaya (Edt). Erken Çocukluk Eğitimi. Pegem akademi. 2 baskı Branson, D.M., & Bingham, A. (2009). Using interagency collaboration to support familycentered transition practices. Young Exceptional Children, 12(3), Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem A Yayıncılık Dinçer, Ç. (2005). Çocukların yaşam değişikliklerine uyumu. Okulöncesi eğitimde güncel konular. A. Oktay & Ö. P. Unutkan (Edt.). İstanbul: Morpa Yayınları. Erözkan, A. (2007). Eğitim psikolojisi. İstanbul: Lisans Yayıncılık Harper, L. J. (2006). Transition voices: Perspectives, concerns, and discontinuities expressed by children, parents, and teachers as children transition from a university-affiliated kindergarten to a public school first grade. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences, 66, 4293 Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi (15. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları Kandır, A., Özbey, S. & İnal, G. (2009). Okul öncesi öğretmenlerinin eğitim programlarını planlanma ve uygulamada karşılaştıkları güçlüklerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/6 Köksal, O. ; Balaban-Dağan, A.& Duman, A.(2016). Okul öncesi öğretmenlerinin okul öncesi eğitim programı hakkındaki görüşlerinin belirlenmesi The Journal Of Academic Social Science Studies number: 46, p , Spring IV 246 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 16, Kasım 2017, s

14 Zeynep Topcu Bilir _ Zeynep Seda Çavuş Kurt, F. (2007), Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden beş-altı yaş Çocuklarının sosyal uyum becerilerine proje yaklaşımlı eğitim Programlarının etkisinin incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Lawhon, T. & Cobb, Jeanne. B. (2002), Rroutines that build emergent literacy skills in ınfants, toddlers, and preschoolers, Early Childhood Education Journal, 30(2), MEB (2013). Okul öncesi eğitim programı. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Temel Eğitim Genel Müdürlüğü, Ankara Oktay, A. & Unutkan, Ö. (2005). Okul öncesi eğitimde güncel konular. İstanbul: Morpa Yayıncılık Oktay, A. (2010). İlköğretime hazırlık ve ilköğretim programları. Ankara: Pegem Akademi Rous, B. S. & Hallam, R.A. (2012). Transition services for young children with disabilities: Research and future directions. Topics in Early Childhood Special Education, 31(4), Shots, C., Rosenkoetter, S., Streufert, C., & Rosenkoetter, L. (1994). Transition policy and issues: a view from the states. Topics in Early Childhood Special Education, 14(3), Türnüklü, A. (2000). Eğitim bilim araştırmalarında etkin olarak kullanılabilecek nitel bir araştırma tekniği: Görüşme. Kuram Ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. Sayı, 24. Westling, D.L. & Fox, L. (2000). Teaching students with severe disabilities.prentice-hall, Inc. Wolery, M. (1999). Children with disabilities in elementary school. In R.C.Pianta & M.J. Cox (Eds.), The transition to kindergarten (pp ). Paul H. Brookes Publishing Co. 247 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:16, Kasım 2017, s