VERGİ DAVALARINDA YÜRÜTMENİN DURDURULMASI ÜZERİNE

Transkript

1 VERGİ DAVALARINDA YÜRÜTMENİN DURDURULMASI ÜZERİNE Hasan BAK* 1.Giriş Demokratik ülkelerde, yargı yoluyla hakkını aramak, mağduriyetin giderilmesinde adli kurumlara başvurmak en önemli araçlardan birisidir. Herhangi bir vatandaşın toplumsal yaşam içinde uğradığı haksızlık karşısında yargıya, sorunun çözümü doğrultusunda Adliyeye başvurması; bu sayede bir adalet arayışı içinde olması en doğal hakkıdır. Yargı yoluyla bu hak arayışı, adaletin gerçekleşmesi isteği, demokrasilerin vazgeçilmez unsurlarındandır. Şüphesiz bu hakkın adli yargıda kullanılabileceği gibi idari yargıda da kullanılması hukuk devletinin gereklerindendir. İdari yargı özelinde önemli bir yer tutan vergi yargısı da, mükelleflerle vergi idaresini karşı karşıya getiren birçok davanın görüldüğü mahkemelerdir. Bu çalışmamızda vergi mükelleflerinin sıkça başvurduğu yöntem olan vergi davalarında yürütmenin durdurulması konusuna açıklık getirilmeye çalışılacaktır. Türk idari yargısında bir işleme karşı iptal davasının açılmış olması işlemin yürütülmesini durdurmaz. İdari işlemler. Geri alınmadıkça, iptal edilmedikçe hukuka uygunluk karinesinden yararlanırlar ve temelindeki kamu gücüyle yürütülmelerinin sürdürürler. Kural, idari işlemlere karşı Danıştay da ve idari mahkemelerde idari dava açılmasını, davaya konu edilen idari işlemin yürütülmesini durduramayacağıdır. Bu kurala, İdari Yargılama Usulü Kanununun 4001 sayılı kanununla değişik 27 inci maddesinin 3 üncü fıkrasında istisna getirilmiştir (İYUK, m. 27/3).3 üncü fıkranın ilk cümlesinde yer alan hüküm, İdari Yargı sistemimizin bu konudaki tek istisnadır. Buna göre; vergi mahkemelerinde, vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümlerin ve bunların zam ve cezalarının dava konusu edilen bölümünün tahsil işlemini durdurmaktadır. Bunun için, davanın açılmış olması yeterlidir; mahkemenin ayrıcı bir karar vermesi gerek yoktur. Başka anlatımla, tahsilât isteminin durması kendiliğinden olmaktadır(candan, sy pdf.) * Vergi Müfettiş Yardımcısı 253

2 Bu duruma ek olarak, açık hükme göre vergi uyuşmazlıklarında dava edilen kısım ve bunların zam ve cezalarına ilişkin tüm işlemlerin yürütmesi kendiliğinden durdurur. Ayrıca bir talepte bulunulması ve mahkemenin bu yönde bir karar vermesine gerek yoktur. Bu durum yürütmenin durdurulmasının talebe bağlı olduğu kuralının istisnasını oluşturmaktadır. 2.Yürütmenin Durdurulmasının Şartları Kanunda sayılan belli şartların mevcut olması durumunda kanun koyucu yürütmenin durdurulmasını talep etme imkânını tanımıştır. Buna göre; Telafisi güç ve imkânsız zarar doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi gerekir. Yürütmenin durdurulması kararı istem üzerine verilir. Yönetsel yargı yerleri kendiliğinden yürütmenin durdurulması kararını veremezler. Yürütmenin durdurulması ya dava dilekçesi ile birlikte veya dava açıldıktan sonra istemde bulunarak verilir. Yürütmenin durdurulması kararı verilen dosyalar öncelikle incelenir. Yürütmenin durdurulması kararları teminat karşılığında verilir. Ancak durumun gereklerine göre teminat aranmayabilir. Yürütmenin durdurulmasında özel tebligat yöntemi uygulanabilir. Tebligat süreleri kısaltılabilir, tebliğ memur eliyle yapılabilir. 3. Vergi Yargısında Yürütmenin Durdurulması Kuralının İstisnaları Vergi uyuşmazlıklarından doğan davaların açılması tarh edilen vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümlerin ve bunların zam ve cezalarının dava konusu edilen bölümünün tahsil işlemlerini durdurur. Bu tür davalarda ayrıca yükümlülerin yürütmenin durdurulmasını istemelerine gerek yoktur. Genel kural bu olmakla birlikte vergi davaları ile ilgili yürütmenin durdurulması talep edilmesine gerek bulunulmaması kuralının bazı istisnaları vardır; İşlemden kaldırılan vergi davası dosyaları için dava açılmakla daha önce durmuş olan tahsil işlemine yeniden devam edilir. Eğer işlemden kaldırılmış olan dosya için yürütmenin durdurulması kararı verilmiş ise bu karar da kendiliğinden hükümsüz kalır. İşlemden kaldırılan dosyanın yeniden işleme konulmasının tahsil işlemi üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. Tahsil işlemine devam edilir. Bu gibi durumlarda tahsil işlemlerinden dolayı açılan davalar tahsil işlemini 254

3 durdurmaz. Tahsil işleminin durdurulabilmesi için yükümlünün vergi mahkemesinden yürütmenin durdurulması kararı alması gerekir. İhtirazi kayıtla verilen beyannameler üzerine salınan mali yükümlülüklerle ilgili tahsil işlemlerinden dolayı açılan davalar tahsil işlemini durdurmaz. Ödemenin durması için mahkemeden ayrıca yürütmeyi durdurma kararı talep edilmelidir Ödeme emirlerine karşı açılan davalarda da, yürütmeyi durdurma kararı alınmadıkça tahsil işlemi devam eder. Vergi ve benzeri mali yükümlülüklere karşı vergi mahkemelerinde açılan dava nedeniyle tahsilât işlemlerinin durması, temyiz aşamasını kapsamaz. Temyiz aşamasında da tahsilâtın durması için üst yargı merciinin, ilk derece mahkeme kararının yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmesi gerekir.( GİB Rehberler,Mayıs 2009) Bu durumda dava açılmak suretiyle yürütmesi duran veya mahkemece yürütülmesi durdurulan dava konusu işlemlerden kaynaklı vergi ve cezalar dava sonuçlanana kadar tahsil edilmeyecektir. 3.1 Dava Dosyasının İşlemden Kaldırılmış Olması İdari Yargılama Usul Kanunu 26.Md/3.fıkradaki, 3. Davacının gösterdiği adrese tebligat yapılamaması halinde, yeni adresin bildirilmesine kadar dava dosyası işlemden kaldırılır ve varsa yürütmenin durdurulması kararı kendiliğinden hükümsüz kalır. Dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak bir yıl içinde yeni adres bildirilmek suretiyle yeniden işleme konulması istenmediği takdirde, davanın açılmamış sayılmasına karar verilir. şeklindeki hüküm gereği işlemden kaldırılan vergi davası dosyalarında tahsil işlemi devam eder. Bu şekilde işlemden kaldırılan dosyanın yeniden işleme konulması dolayısıyla açılan davalar, tahsil işlemini durdurmayacağından dolayı bunlar hakkında yürütmenin durdurulması istenebilir. Yürütmenin durdurulması için bunun talep edilmesi ve mahkemenin bu yönde karar vermesi gereklidir. 3.2 İhtirazi Kayıt ile Yapılan Beyan ve Tarh Edilecek Vergilere Karşı Dava Açılması İhtirazi kayıtla verilen beyannameler üzerinden salınan mali yükümlülükler ile ilgili tahsil işlemlerinden dolayı açılan davalar yürütmeyi durdurmaz. (İYUK md. 27/3) Bu davalar için de ayrıca yürütmenin durdurulması 255

4 talebi gereklidir(kıvan,2007.) Mükellefin ihtirazi kayıt ile verdiği beyannameye dayanılarak yapılan tarhiyat işlemlerine karşı dava açması durumunda, vergi yargısının kuralı olan dava açılmanın kendiliğinden yürütmeyi durdurması gerçekleşmez. Yapılan tarhiyat ve buna dayanılarak yapılan işlemlerin durması için yürütmenin durdurulması şartlarının varlığı, davacının bu yöndeki istemi ve de mahkemenin kararı gerekmektedir.(özbalcı, s. 422, 2004,) 3.3. Tahsilât İşlemlerin Doğan Davalar Tahsilât işlemleri nedeniyle açılan vergi davalarında yürütme kendiliğinden durması söz konusu olmaz. Bu tür davalara örnek verecek olursak; ödeme emirlerine karşı açılan davalar, ihtiyati haciz, ihtiyati tahakkuka karşı açılan davalar ve haciz işlemine karşı açılan davalardır. 3.4.VUK m. 267 Uyarınca Açılan Davalar Vergi Usul Kanununun 267. Maddesinde açıklandığı üzere taktir edilen bedellere mükelleflerin vergi mahkemesinde dava açma hakkı mahfuzdur. Ancak, dava açılması verginin tahakkuk ve tahsilini durdurmaz. Mükellefin istemi üzerine takdir komisyonunca tespit edilen emsal bedele karşı dava açılması, belirlenen emsal bedel uyarınca hesaplanan verginin tahsilini durdurmaz. Anılan madde açık düzenlemesi bunu getirmektedir. 4. Yürütmenin Durdurulması Talebine Karşı Verilen Kararlara İtiraz Yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen kararlar; Danıştay dava dairelerince verilmişse konusuna göre İdari veya Vergi Dava Daireleri Kurullarına, bölge idare mahkemesi kararlarına karşı en yakın bölge idare mahkemesine, idare ve vergi mahkemeleri ile tek hakim tarafından verilen kararlara karşı bölge idare mahkemesine, çalışmaya ara verme süresi içinde ise idare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen kararlara en yakın nöbetçi mahkemeye veya kararı veren hakimin katılmadığı nöbetçi mahkemeye, kararın tebliğini izleyen günden itibaren yedi gün içinde bir defaya mahsus olmak üzere itiraz edilebilir. İtiraz edilen merciler, dosyanın kendisine gelişinden itibaren yedi gün içinde karar vermek zorundadır. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir. 256

5 5. Yürütmenin Durdurulması Kararının Sonuçları ve Değerlendirme Doğruyu ve haklıyı bulma gereği güden yargılamanın akışının yanında, idarenin üstün gücüyle donatılmış idari işlemin yasallık karinesi, o işlemin uygulanması ve o işleme uyulması zorunluluğu yönetimle ilgili kişiyi karşı karşıya getirecektir(apalak,sy.31,1998).yürütmenin durdurulması kararları hem şahıslar hem de kurumların haklarının korunması açısından ve kamu düzeninin sağlanması açısından da pek çok etkiye sahiptir. Yürütmenin durdurulması kararının sonuçlarını şöyle sıralayabiliriz; 1. Kararın yerine getirilmesi; vergi davaları açısından yürütmenin durdurulmasına karar verilmiş ise vergi tahsil işlemlerine başlanmaz veya başlanılmış ise devam edilmez. 2. Yürütmenin durdurulması kararı tahsil zamanaşımını keser. 3. Yürütmenin durdurulmasına karar verildikten sonra, mahkeme nihai kararında idari işlemin hukuka uygunluğuna karar vererek davayı reddederse, idarenin kamu alacağına zamanında kavuşmaması nedeniyle uğradığı maddi kayıp için gecikme alınır. Yürütmenin durdurulması kararları geriye yürür ve idare bu kararlara uymakla yükümlüdür. İdari Yargılama Usulü Kanuna göre; yürütmenin durdurulması kararını ilgili idare 30 gün içinde yerine getirmekle mükelleftir. Yargı sistemimizde görüldüğü üzere yürütmenin durdurulması kararının birçok sonucu ortaya çıkmaktadır. İyi kullanılan bir yürütmenin durdurulması kurumu hem idare hem de mükellef için önemli faydalar sağlar. İdarenin denetimini yaparak Anayasada öngörülen Hukuk Devleti ilkesinin hayata geçmesini sağlar. Mükellef içinde hukuk güvenliğinin sağlanmasına yardımcı olur. KAYNAKÇA Apalak, Şevket İdari Davalarada Yürütmenin Durdurulması Sayıştay Dergisi, 31 (1998) Candan, Turgut, Vergi Uyuşmazlıkları Ve İdari Davalar Danıştay Dergisi, s ,sh Pdf GİB (Mayıs 2009). Vergi uyuşmazlıklarının yargı aşamasında Çözümlenmesi. 257

6 Kıvan,Hakan (10 Ekim 2007). Vergi Yargısında Yürütmenin Durdurulması. [y.y.] : [yayl.y.] Özbalcı, Yılmaz(2004). Vergi Davaları. Ankara : [yayly.] T.C. yasalar ( ). 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu. Ankara : Resmi Gazete T.C. yasalar ( ) sayılı İdari Yargılama Usul Kanunu. Ankara : Resmi Gazete 258