MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ. Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR Makine M hendisliği

Transkript

1 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR Makine M hendisliği

2 1-Kimyasallar Faktörler: Gaz, Buhar, Toz, Duman 2-Fiziksel Faktörler: )sı, Basınç, G r lt, Aydınlatma, (avalandırma, Vibrasyon, Radyasyon vs. 3-Biyolojik Faktörler: Böcek, Bakteri, Mantar, Vir s vs. 4-Psikolojik Faktörler: Psikolojik sorunlar, Ergonomi vs. Psikososyal Faktörler Çalışanlar arası ilişkilerin iyi olmadığı bir çalışma ortamı kişilerin sağlığını bozar. Ergonomik Faktörler Çalışma çevresinin çalışana uygun olmadığı durumlarda iş kazaları ve meslek hastalıklarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ergonomik koşulların sağlanması ve takibinin yapılması çok önemlidir.

3 İşyerlerinde çalışanlar açısından b y k risklere neden olabilecek fiziksel etmenler şunlardır: G r lt Titreşim Aydınlatma )sı ve nem )şınlar Basınç değişimleri Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3

4 GÜRÜLTÜ G r lt, genel olarak, istenmeyen ve kulağa hoş gelmeyen rahatsız eden sesler olarak tanımlanır. End strideki g r lt ise, işyerlerinde çalışanların zerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanabilir. G r lt şiddeti desibel olarak ölç l r. İşyerlerinde çalışanların zerinde, fizyolojik etkiler bırakan ve iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanabilir. Y ksek d zeyde g r lt n n etkisinde kalan kişilerde, y ksek kan basıncı oluştuğu ve bu durumun kalıcı olduğu yapılan gözlemlerle kanıtlanmış bulunmaktadır. G r lt n n migren, lser, kalp krizi, dolaşım bozuklukları t r nden rahatsızlıklara neden olabileceği ileri s r lmekle birlikte, kulakta yaptığı tahribat dışında bu t r hastalıklarla doğrudan ilişkisi kanıtlanmış değildir.

5 GÜRÜLTÜ G r lt y meydana getiren sesleri frekanslarına göre şu şekilde tanımlamak m mk nd r: 1. Subsonik sesler; frekansı 16 Hz'den d ş k olan seslerdir. 2. İşitilebilen sesler; yaklaşık olarak, frekansı 16 Hz ile 20 khz arasında olan seslerdir. 3. Ultrasonik sesler; frekansı 20 khz'den daha y ksek olan seslerdir.

6 GÜRÜLTÜ Desibel Skalaları A skalası: İnsan kulağının işitmelerinde B skalası: Telefon şirketlerince kullanılır C skalası: T m seslerde kullanılır Her 3 db lik artışda, ses iki kat artar. Her 10 db lik artışta, ses on kat artar. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3

7 GÜRÜLTÜ G r lt ölç mleri için yasal dayanak; G r lt Yönetmeliği İşçi Sağlığı ve İş G venliği T z ğ şeklindedir. Bir işyerinde, 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak için sesi y kseltmek gerekiyorsa, o işyerinde zararlı d zeyde g r lt var demektir.

8 GÜRÜLTÜ G r lt Yönetmenliği Ağır ve tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde g r lt şiddeti 80 db i geçmeyecektir. Daha çok g r lt l çalışmayı gerektiren yerlerde, g r lt seviyesi en çok 95 db olabilir. Ancak, bu durumda işçilere başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun kişisel koruyucu donanımlar verilecektir. Yeterli ölç mle tespit edilen haftalık g r lt maruziyet d zeyi 87 db maruziyet sınır değerini aşmayacaktır. 85 db den fazla şiddetteki g r lt l işlerde g nde 7,5 saatten fazla çalışılması yasaktır. Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, öz rl ler gibi hassas risk gruplarının korunması için gerekli önlemleri alınmalıdır. Her işçinin kişisel sağlık kaydı tutulmalı ve sonuçlar g ncelleştirilmelidir. Sağlık kayıtları, sağlık gözetiminin bir özetini içermelidir. Bu kayıtlar gizlilik esasına uygun olarak ve gerektiğinde incelenebilecek şekilde saklanmalıdır.

9 GÜRÜLTÜ G r lt zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için g r lt l işte en az iki yıl, ve g r lt şiddeti s rekli olarak 8 db in st nde olan iş yerlerinde ise en az g n çalışmış olmak gerekir G r lt için y k ml k s resi de ay olarak belirtilmiştir.

10 GÜRÜLTÜ Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3

11 GÜRÜLTÜ Dört makinenin g r lt seviyeleri aşağıda verilmiştir. Bu ortamda çalışan işçinin ne kadarlık bir g r lt maruziyetinde kalacağını hesaplayınız. A makinası 86 dba B makinası 86 dba (A makinası ile aynı C makinası 82 dba D makinası 78 dba Çizelge 10.1 den yararlanarak: İki makine arasındaki fark 0 dba ise o zaman 3 dba eklenir. Yani aynı g r lt seviyesinde 3 dba eklenir ve A ve B nin bileşkesi 89 dba olur. A-B nin C ile Farkı = 7 db dir. Çizelgeden 7 db için 0,8 lik db eklenir. A-B-C 89,8 db olur. A-B-C nin D makinesi ile 89,8 78 =11,8 = 12 db olur. 12 db için 0,2 db eklenir. bileşke ses (A-B-C-D) = 89,8 + 0,2 = 90 dba bulunur. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3

12 GÜRÜLTÜ Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3

13 )LO ve lkemiz standartlarına göre:

14 GÜRÜLTÜ Örnek Uygulama Çizelge. Tesiste Ölç len Zaman Dilimlerindeki G r lt d zeyleri 90 dba; 2+2 = 4 saat 95 dba; 1+0,5 = 1,5 saat 75 dba; 0,5 saat (ihmal) 85 dba; 1 saat Toplam 8 saat Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3

15 GÜRÜLTÜ Örnek Uygulama D= Vardiyadaki toplam g r lt maruziyeti doz - İzin verilen sınır y zdesi Ci= i seviyesi g r lt ye maruz kalma s resi Ti= i seviyesi g r lt de izin verilen maksimum maruz kalma s resi n= Gözlenen farklı g r lt seviyelerinin sayısı Buna göre 85 dba t m vardiyada maruziyet olduğunda Uygulamadaki ölç mlere bakılırsa; %93,75 %100 den k ç k olduğu için izin verilen sınır değeri aşmamıştır. Buna rağmen %93,75 %50 den b y k olduğu için 85 dba lik ağırlıklı 8 saatlik ortalama) sınırı aşılmıştır. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3

16 Hava basıncındaki dalgalanmaların kulaktaki etkisinden ileri gelen fiziksel bir duygu olarak ta tanımlanabilir. Genç ve sağlıklı bir kulak 16 Hz ile Hz frekanslar arasındaki seslere uyum sağlar yani bu aralıktaki sesleri duyabilir. G r lt seviyesi 80 desibelin altına d ş r lmeye çalışılmalıdır. Ortamdaki g r lt 80 desibelin altına d ş r lemezse kulak koruyucuları kullanmalıdır. SES Yer ve konumlara göre g r lt d zeyleri Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3

17 Sağlıklı bir insan kulağı, 20 mikropascal ile 200 pascal arasında bulunan ses şiddetlerine duyarlıdır. Kulak bu geniş aralıkta rahatça duyar. Verilen bu ölç lebilir değerler, sağlıklı bir insanın sesleri duyabilmesi için yeterli sebep sayılabilir mi? 20 mikropascal şiddetindeki sese işitme eşiği, 200 pascal şiddetindeki sese de ağrı eşiği denir. Logaritmik ifadeden; 20 μpa 0 db'e; 200 pascal da 140 db'e eşdeğer gelir. Bu nedenle; 0 db e işitme eşiği, 140 db e de ağrı eşiği denir.

18 İşitme kaybına etki eden faktörler G r lt n n Şiddeti G r lt n n Frekansı G r lt den Etkilenme S resi G r lt ye Karşı Kişisel Duyarlılık G r lt ye Maruz Kalan Kişinin Yaşı G r lt ye Maruz Kalan Kişinin Cinsiyeti Bu duyarlılık, yarasada (z e, yunus balığında ise (z e kadar çıkar. İnsan seslerinin frekansı 175 Hz ile 7500 Hz arasında olup normal şartlarda konuşma şiddeti ise 25 db ile 65 db arasındadır.

19 TİTREŞİM

20 TİTREŞİM Titreşim; mekanik bir sistemdeki salınım hareketlerini tanımlayan bir terimdir. Titreşim bir cismin ileri-geri gidip gelme hareketidir. Bir başka ifade ile; potansiyel enerjinin kinetik enerjiye, kinetik enerjinin potansiyel enerjiye dön şmesi olayına titreşim (vibrasyon) denir. End stride bir çok titreşim kaynağı vardır. Titreşim; araç, gereç ve makinelerin çalışırken oluşturdukları salınım hareketleri sonucu meydana gelir. Çalışmakta olan ve iyi dengelenmemiş araç ve gereçler genellikle titreşim oluştururlar.

21 Titreşimin Frekansı: Birim zamandaki titreşim sayısına titreşimin frekansı denir. Birimi: Hertz (Hz) TİTREŞİM

22 TİTREŞİM Titreşim, v cudu etkileme biçimi yön nden iki şekilde incelenir: El-kol titreşimi B t n v cut titreşimi B t n v cut titreşimi için; Sekiz saatlik çalışma s resi için g nl k maruziyet sınır değeri 1,15 m/s 2, Sekiz saatlik çalışma s resi için g nl k maruziyet etkin değeri 0,5 m/s 2 dir. Titreşim tek frekanslı ve sin zoidal olabileceği gibi kompleks frekanslı ve rastgele bir tipte de olabilir. İnsanlar 1 Hz ile 1000 Hz arasındaki titreşimleri algılarlar. El kol titreşimi için: Sekiz saatlik çalışma s resi için g nl k maruziyet sınır değeri 5 m/s 2 Sekiz saatlik çalışma s resi için g nl k maruziyet etkin değeri 2,5 m/s 2 Rezonans: Bir sisteme dışarıdan uygulanan kuvvetin frekansı sistemin doğal titreşim frekansına eşit olduğunda, titreşim hareketinin genliğinin çok b y k bir değere çıkmasıdır.

23 TERMAL KONFOR İnsan v cudu çalışma sonucu ısı retir. İnsan sağlığı ve yaşamı için gerekli temel koşullardan biri v cudun sıcaklığının normal d zeyde tutulmasıdır. Termal konfor şartlarının temel prensibi v cuttaki ısı dengesinin korunmasıdır. Diğer bir tanımlama ile v cutta kaybedilen ısı ile kazanılan ısı arasında denge sağlanmasıdır. Termal konfor; genel olarak bir işyerinde çalışanların b y k çoğunluğunun sıcaklık, nem, hava akımı gibi iklim koşulları açısından gerek bedensel gerekse zihinsel faaliyetlerini s rd r rken belli bir rahatlık içinde bulunmalarını ifade eder. İnsanın ortamla ısı alış verişine etki eden dört ayrı faktör vardır: (ava sıcaklığı (avanın nemi (ava akım hızı Radyant ısı

24 TERMAL KONFOR Termal Konfor Bölgesine Etki Eden Faktörler; Ortam sıcaklığı Ortamın nem durumu [Mutlak Nem: g/m³; Bağıl Nem; y zde oranı] Termal radyasyon Hava akım hızı Yapılan işin niteliği Çalışanların giyim durumu Çalışanların yaşı ve cinsiyeti Çalışanların beslenmesi Y ksek sıcaklık Mutlak nem: 1 m³ hava içinde bulunan nemin g olarak ağırlığına mutlak nem denir. Su buharı miktarı hacim itibariyle hiçbir zaman havanın %4 n aşmaz. Bağıl (Nisbi) nem: Belirli bir sıcaklıktaki hava k tlesinin içinde bulunan nem miktarının, o sıcaklıkta alabileceği en fazla nem miktarına oranına bağıl nem denir. Bağıl nem havada bulunan nemin y zde cinsinden değeridir. Bağıl nem havanın neme doyma oranını verir.

25 TERMAL KONFOR İşçi sağlığı açısından, bağıl nemin önemi b y kt r. Bir işyerinin bağıl nemini değerlendirilirken sıcaklık, hava akım hızı gibi diğer termal konfor şartlarının da göz ön nde bulundurulması gerekir. Genel olarak bir işyerinde bağıl nem %30 ile %70 arasında olmalı ve bu sınırları aşmamalıdır. Y ksek bağıl nem (%70-%100) ortam sıcaklığının y ksek olması halinde bunalma hissine neden olur ve kişinin çalışma g c n d ş r r. Y ksek bağıl nem, sıcaklığın d ş k olması halinde ise ş me ve rperme hissi verir.

26 TERMAL KONFOR Sıcaklık: Sıcaklık, çalışma hayatında çalışanları olumsuz yönde etkileyen fiziksel faktörlerden birisidir. Bir cismin ne kadar soğuk ve ılık olduğunu ifade eden niceliğe, o cismin sıcaklığı denir. İşyeri ortamının sıcaklığı kuru termometreler ile ölç l r. Birimi; santigrat, Fahrenhayt veya Kelvin dir.

27 İşyeri ortamında, ortam sıcaklığı ve ortamda bulunan kişilerin sıcaklık algısı ortamın nem d zeyinden ve hava akımından etkilenir. Ayrıca radyan ısı kaynağının varlığı da sıcaklık algısını değiştirebilir. Ortamın nemli oluşu sıcağın ve soğuğun etkisini arttırıcı rol oynar. Hava akımı ise havayı soğutur. Bu nedenlerle işyerinde sadece termometre ile yapılan sıcaklık ölç mleri tek başına yeterli değildir. Nem, hava akım hızı ve radyan ısı ölç lmesi de gerekir. Ortamdaki nem ve hava akım hızı da dikkate alınarak yapılan değerlendirmeye Etkin Sıcaklık, buna ek olarak radyan ısıyı da dikkate alarak yapılan değerlendirmeye D zeltilmiş Etkin Sıcaklık denir.

28 Radyant ısı: Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. İşyerinde işin gereği olarak sıcak y zeyler bulunabilmekte ve bu y zeylerden ısı radyasyonu olabilmektedir. Ocak ve fırınlardan önemli miktarlarda radyant ısı yayılır. Hava akım hızı: İşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir. Ancak, hava akım hızı iyi ayarlanmalıdır. Ölç lmesi Sıcaklık: Kuru termometre Nem: Kata termometreler, Higrometreler Radyant )sı: Glob termometre Hava akım hızı: Anemometre İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri sıcaklık, kuru termometre ile ölç len sıcaklık değil, fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır. Bu sıcaklık ise; içinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile ölç len sıcaklık, ortamdaki hava akım hızı ve havanın nemine bağlı olarak oluşan sıcaklıktır. Bu ç faktör n etkisi altında duyulan sıcaklığa efektif sıcaklık denir.

29 Değişik işyerlerinde çalışanların %80 ine yakın b y k çoğunluğunun, ısı hissi bakımından kendilerini en rahat durumda hissettikleri bölgenin tespitine çalışılmış ve termal bölge kavramı ortaya çıkmıştır. (afif işlerde rahat çalışma için sıcaklık, hava akım hızı ve bağıl nem değerleri.

30 Çevre ile ısı alış-verişini etkileyen faktörler aşağıdaki denklemle ifade edilir: H = M+R+C+E+D H: V cudun ısı y k d r. Eğer, H pozitif ise ısı kazancı, negatif ise ısı kaybı meydana gelir. H sıfır ise v cudun ısı dengesi sabit kalır. M: Metabolik ısı kazancı olup, v cudun bazal ve fiziksel çalışması sırasında açığa çıkar. Her zaman ( yi pozitif yönde etkiler. R: Radyan enerjidir ve ısı merkezinden ışınan elektromagnetik enerji yayılması şeklinde oluşur. Ortama bağlı olarak, insan radyant enerji kaynağı olarak ısı soğuk ortamlarda) yayabilir veya ısı sıcak ortamlarda) kazanabilir. Bu nedenle, R pozitif veya negatif olabilir. C: Konvektif ısı y k d r. )sı enerjisinin hava molek lleri yoluyla yayılması sonucunda meydana gelir. Ortam sıcaklığı cilt sıcaklığından fazla ise cilt sıcaklığı artar, tersi durumda ise cilt sıcaklığı d şer. Konvektif ısı, ( yi pozitif veya negatif olarak etkiler. E: Buharlaşma (terleme) yoluyla v cuttan atılan ısıdır. Her zaman v cudun ( sini negatif olarak etkiler ve ısı kaybı sağlar. D: V cudun herhangi bir madde ile direkt teması yoluyla ısı kazanması veya kaybetmesidir. D pozitif veya negatif olabilir. V cudun ısı dengesini sağlayan ve yukarıda sayılan beş faktör ile ısı y k n n sabit tutulması (H=0) çalışanlara konforlu bir ortam sağlar.

31

32 )S) AL)Ş-VERİŞİNİN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Çalışma y k aşağıdaki kategorilerde incelenebilir; Uyku ve oturma halinde Kcal/Saat (afif işlerde Oturma, ayakta makinaları kontrol etme, hafif el ve ayak çalışması Kcal/Saat Orta ağır işlerde (Oturarak ağır el ve ayak hareketi, ayakta makina kullanmak, orta derecede bir ağırlık taşımak Kcal/Saat Ağır işlerde Ağır bir malzemeyi taşımak veya itmek) Kcal/Saat Hafif ve orta ağır işlerde, v cudun ısı alış-verişi, çalışmanın ıncı dakikalarında bir dengeye ulaşır. Oluşan bu yeni sıcaklık dengesi kişiden kişiye değişmekle birlikte, temel olarak kişinin O 2 alım d zeyine bağlıdır.

33 )S) AL)Ş-VERİŞİNİN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Maksimal O 2 alımı azaldıkça v cut sıcaklığı d şer. Örneğin, y ksek O 2 alımına sahip bir işçi; kapasitesinin daha azı ile çalışarak, O 2 alımını d ş rebilir, dolayısı ile v cut ısısı daha az artar. V cut sıcaklığını etkileyen ikinci faktör ise v cuttaki su açığının meydana gelmesidir. Su ihtiyacının karşılanmış olduğu durumlarda, v cut terleme yoluyla cilt ısısını d ş r r ve böylece buharlaşma ile oluşan ısı kaybı artar. Eğer v cutta yeteri kadar sıvı yoksa yeterli terleme olmaz ve kan hacmi ile cilt altındaki kan akım hızı d şer. Y ksek sıcaklığın sebep olduğu rahatsızlıklar: V cut ısı reg lasyonunun bozulması ile, v cut ısının 41 C ye kadar ulaşması sonucu, ısı çarpması olur. Aşırı terleme nedeni ile kaslarda ani kasılmalar şeklinde ısı krampları olabilir. Aşırı y kleme sonucu tansiyon d ş kl ğ ne, baş dönmesine yol açan ısı yorgunlukları olabilir.

34 AYDINLATMA Aydınlatma öncelikle, yapılan iş ve işlemlerde t m detayın gör lebilmesi için gereklidir. İş sağlığı ve g venliği acısından ise aydınlatmanın işin uygulanan kalite standartlarının gerektirdiği şekilde yapılmasını ve hata oranlarının azaltılmasını sağlamasının yanında iş kazalarının önlenmesinde de b y k bir etkisi bulunmaktadır. Aydınlatma açısından uygun çalışma ortamı sağlanırken m mk n olduğu ölç de g n ışığından faydalanılmalıdır. Bunun m mk n olmadığı durumlarda g n ışığı ve yapay aydınlatma sistemleri birlikte, dengeli olarak kullanılmalıdır. Aydınlatma Şiddeti (Illuminance): Bir y zeye d şen ışık miktarına aydınlatma şiddeti denir. Aydınlatma şiddetinin birimi l kst r. 1 l ks = 1 l men/ m 2 l men: l minesans akı birimidir) Aydınlatma şiddeti açık havada g nd zleri l ks arasında, geceleri ise l ks arasında değişmektedir. Esin A. K rkç, İlknur Çakar, Serap Zeyrek, «İŞyerlerinde Aydınlatma».

35 AYDINLATMA TS EN nolu )şık ve )şıklandırma - İş Mahallerinin Aydınlatılması - Böl m 1: Kapalı Alandaki İş Mahalleri standardında belirtilen işyerlerindeki bazı alanlarda ve işlerde gerekli aydınlatma şiddeti değerleri aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 1. İşyerlerinde bazı alanlarda ve işlerde gerekli aydınlatma şiddeti değerleri Aydınlatma Şiddeti l ks Koridorlar ve depolama alanları 100 Ofis çalışmaları 500 Y zey hazırlama ve boyama 750 Montaj, kalite kontrol ve renk kontrol 1000 Esin A. K rkç, İlknur Çakar, Serap Zeyrek, «İŞyerlerinde Aydınlatma».

36 AYDINLATMA L minesans: L minesans bir y zey tarafından yansıyan ya da emilen ışık miktarıdır. Birimi Kandela cd/m 2 dir. Tablo 2. L minesans Değerleri 65 Watt g c ndeki floresan bir lambanın l minesans değeri cd/m 2 dir. Esin A. K rkç, İlknur Çakar, Serap Zeyrek, «İŞyerlerinde Aydınlatma».

37 AYDINLATMA G n ışığı (Daylight): İşyerlerinde g n ışığından m mk n olduğu ölç de faydalanmak gerekmektedir. G n ışığının insanlar zerinde birçok olumlu etkisi bulunmaktadır. Bir neden, yapay aydınlatmaya göre daha fazla aydınlatma şiddetine ulaşılmasıdır. G neşli bir g nde açık havada aydınlatma şiddeti l ks, gölgede ise l ks olmaktadır. Yapay aydınlatma ile işyerlerinde genellikle 500 l ks civarı aydınlatma şiddetine ulaşılmaktadır. G n ışığı yapay aydınlatmaya göre daha iyi renk yansıtmaya sahiptir. Aydınlatma ve Kaza: Amerikan Ulusal G venlik Konseyinin raporuna göre köt aydınlatma t m iş kazalarının %5 inin sebebidir ve bu oran köt aydınlatmadan kaynaklanan göz yorgunluğu ile birlikte değerlendirildiğinde iş kazalarının %20 sine ulaşmaktadır. Esin A. K rkç, İlknur Çakar, Serap Zeyrek, «İŞyerlerinde Aydınlatma».

38 AYDINLATMA İyi bir aydınlatma, doğru ve hızlı görmeyi dolayısıyla zaman kazancı sağlar ve böylece iş verimin ve kalitenin armasına sebep olur. Yetersiz aydınlatma ise, verim ve kalitenin d şmesinin yanında psikolojik olarak işçinin moral ve fiziksel sağlığı zerinde de köt sonuçlar doğurur.

39 AYDINLATMA İyi bir aydınlatma için birçok faktör dikkate alınmalıdır: )şık şiddeti )şığın rengi )şığın yayılması )şığın yön Aydınlatılmak istenen y zey Aydınlatılmak istenen araç gereç

40 AYDINLATMA Kirli ve koyu renkli bir y zey zerine d şen ışığın ancak %10-12 sini yansıtırken, temiz ve açık renkli bir y zey %90 ından fazlasını yansıtabilir.

41 AYDINLATMA Sanayide ışık kaynaklarının tozlanması; aydınlatmanın altı ayda %50 azalmasına, tozlu ortamda ise daha çok azalmasına neden olabilir.

42 AYDINLATMA Aydınlatma şiddetinin birimi l x t r ve l xmetre denilen cihazla ölç l r. Aydınlatma şiddeti ölç lmek istenen y zeye doğru l xmetrenin detektör çevrilerek göstergeden l x değeri okunur.

43

44 Atomlardan, g neş ten ve diğer yıldızlardan yayılan enerjiye radyasyon enerji denir. Radyasyon enerji dalga modeli veya parçacık modeli ile yayılır. X-ışınları, ışık ışınları, ısı, radyoaktif maddelerin saldığı ışınlar ve evrenden gelen kozmik ışınlar ile mikro dalgalar ve radyo dalgalarının hepsi birer radyasyon biçimidir. Gör n r ışığı göz m z ile ve uzun dalga boylu kızılötesi radyasyon enerjilerini de ısı olarak algılayabilmekteyiz. Ancak, bunların dışındaki radyasyonları beş duyumuzla algılamamız m mk n değildir. Radyo dalgalarının varlığı radyo alıcılarıyla, diğer radyasyonların varlığı da çeşitli yöntemlerle belirlenir. Elektromagnetik dalgaların dışındaki radyasyonlar y ksek hızda hareket eden parçacıklardan oluşur. Bunlar kararsız atomlardan yayılan elektronlar, protonlar, nötronlar ve alfa parçacıklarıdır. Özetle, radyasyon elektromagnetik dalgalar veya hızlı parçacıklar şeklinde yayılan enerjidir.

45 D nya genelinde kişi başına yaklaşık 2.8 msv yıllık doza maruz kalınmaktadır. Halk için st limit değer: 1 msv Radyasyon Çalışanı için st limit değer: 20 msv Belirli bir eşik doz zerinde herkeste gör len bu somatik etkilere nonstokastik etki (deterministik etki) adı verilir. Bu etki soğurulan doza bağımlıdır ve genellikle 0.25 Sv değerinin zerinde gözlenir. Herhangi bir eşik değerin söz konusu olmadığı d ş k enerjili iyonize radyasyon dozu soğurumlarında gözlenen etki stokastik etki geç etki olarak tanımlanır. Bu etkiler, belli bir latent evrenin sonunda kişinin kendisinde malign hastalıklar (kanser) şeklinde ortaya çıkabileceği gibi, sonraki nesillerde de (genetik etki) ortaya çıkabilir.

46 Birim alana etkiyen kuvvete basınç denir. Birimi: Bar veya Newton/cm 2 dir. Kuvvetin tatbik edildiği her noktada bir basınç vardır. İş Sağlığı ve G venliği konusunda basınç ise; normal hava basıncının (atmosfer basıncı daha fazla veya daha az olması gereken veya olan işyerlerindeki basınçtır. Normal şartlarda hava basıncı 76 cm cıva basıncına eşittir. Atmosfer basıncından daha y ksek ya da daha d ş k basınçlı yerlerde çalışan işçilerde; kalp, dolaşım, solunum rahatsızlıkları gör lebilir. Normalde 4 N/cm 2 kadar basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında sağlık sorunu oluşturmaz.

47

48 Bir dalgıç, 22 metreden fazla derinliğe, bir g nde 2 defadan fazla dalamaz ve bu iki dalış arasında en az 5 saat s re olmalıdır. D ş k ve y ksek basıncın gerektirdiği işlerde çalışanlar m mk nse genç ve tecr beli işçilerden seçilmelidir. Bu işlerde çalışacakların şişman olmaması, alkol vb. bağımlılıklarının bulunmaması ve solunum sistemine ilişkin kronik hastalıklarının olmaması gerekir. Bu işlerde çalışmanın devamı s resince çalışanlar zerinde periyodik sağlık muayeneleri yapılmalı, kulak, burun, boğaz ve solunum sistemine ilişkin akut yakınması olanlar iyileşinceye kadar çalıştırılmamalıdır.

49 KİMYASAL FAKTÖRLER Bug n sanayide çok fazla sayıda kimyasal kullanılmaktadır. Toz ve Gaz Ölç mlerine İlişkin Mevzuat

50 KİMYASAL FAKTÖRLER MAK Değerleri Çeşitli kimyasal maddelerin çalışma ortamında bulunması ile ilgili olarak aşağıdaki tanımlamalar kullanılmaktadır. Ülkelere göre her madde için bir değer söz konusudur. Kanserojen (Kanser yapan) maddelerin MAK değeri yoktur. MAC = MAK M saade Edilen Azami Konsantrasyon) G nde 8 saat ve haftada 40 saatlik çalışma s resi için ortamda bulunmasına izin verilen ve çalışanların sağlıklarını bozmayacak maksimum konsantrasyondur. Hacim birimi ppm (cm 3 /m 3 ), Ağırlık birimi mg/m 3 ve Parçacık birimi ppm/m 3 t r.

51 TLV - Treshold Limit Value : Eşik Sınır Değeri TWA - Time Wieghed Avarage = Zaman Ağırlıklı Ortalama STEL - Short-term Exposure Limit =Kısa S reli Maruziyet Sınırı KİMYASAL FAKTÖRLER TLV=ESD Eşik Sınır Değer Kimyasalların havada bulunmasına izin verilen ve uzun s reli,yinelenen maruziyetlerde herhangi bir işçide olumsuz etkiye yol açmadığına inanılan sınır değerdir. TLV-TWA =ESD-ZAO Eşik Sınır Değer - Zaman Ağırlıklı Ortalama G nde 8, haftada 40 saat çalışan işçinin bir kimyasala uzun s reli, tekrarlanan bir biçimde maruz kalması durumunda sağlığının zarar görmeyeceği d ş n len zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyondur. TLV-STEL =ESD-KSMS Eşik Sınır Değer-Kısa S reli Maruziyet Sınırı Bu değer, çalışma g n boyunca asla aşılmaması gereken ve 15 dakikalık maruziyet temelinde belirlenmiş zaman ağırlıklı ortalama sınır değerdir. Bu konsantrasyonlara maruziyet 15 dakikayı aşmamalı, g nde 4 defadan fazla yinelenmemeli ve 2 maruziyet arası s re 60 dakikadan kısa olmamalıdır. TLV-C=ESD-TD Eşik Sınır Değer-Tavan Değer İşg n boyunca hiçbir şekilde aşılmaması gereken değerdir

52 KİMYASAL FAKTÖRLER İnsan Neye, Nereye Baksa Kimyasallarla Karşılaşmaktadır! Evinin boyası, yalıtımı, aracının yakıtı, tırnağının ojesi, giysileri, yediklerinin tadı, ilaç, tarım ilaçları - suni g breler, v cudunun varlığı

53 KİMYASAL FAKTÖRLER 1-Solunum yolu: Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir. 2-Absorbsiyon: Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de, tozlarda eğer ter ile ıslatılırsa deriden emilebilir. Deride tahrişe neden olan NaOH, HCl, H2SO4 vb aşındırıcı maddelerin aksine bazı kimyasallarda herhangi bir tahriş hissedilmeyebilir. Bu da tehlikenin fark edilmemesine yol açabilir. Benzen, anilin, fenol gibi kimyasallar deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe ederler

54 KİMYASAL FAKTÖRLER 3-Sindirim yolu: Solunan havada bulunan tozların yutulması, Kimyasal bulaşmış ellerle temizlenmeden yemek yenilmesi, Sigara içilmesi veya Yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler v cuda sindirim yoluyla da girebilir Yukarıda belirtilen ç yolla v cuda giren kimyasallar dolaşım sistemine girerek b t n v cuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir. B t n bu yollarla v cuda giren kimyasallar çeşitli sağlık zararlarına neden olurlar.

55 KİMYASAL FAKTÖRLER Elde edilen veriler aşağıdaki yönetmelik ve t z klere göre değerlendirilir. Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve G venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve G venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve G venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler (akkında T z k İşçi Sağlığı ve İş G venliği T z ğ Mutajen: Biyolojide canlı organizmaların DNA veya RNA gibi h cresel bilgi ve yönetim zincirlerinin molek ler yapısını değiştirerek söz konusu organizmanın doğal olarak beklenen seviyenin çok zerinde mutasyona uğramasına sebep olan fiziksel veya kimyasal etmenlerdir.

56 KİMYASAL FAKTÖRLER 1- KAT) KİMYASALLAR TOZLAR Genel anlamda çeşitli b y kl kteki katı taneciklerin hava veya başka bir gaz ile karışım haline TOZ denir. Solunabilen tozların tane b y kl ğ 60 mikronun altındadır. Özellikle 5 mikrondan k ç k zerrecikler, boyutlarına ve t rlerine bağlı olarak akciğerlerin derinliklerine kadar ulaşabilir. Akciğer dokularına zarar verir ve çeşitli mesleki akciğer hastalıklarına yol açabilir. Tozların sağlık açısından en zararlı olanları 0,5 mikron ile 5 mikron arasında olanlardır. UYARI: Ortamda toz ölç mleri yapılmalı ve çalışanların biyolojik kontrolleri yapılmalıdır. Tozlar değişik gruplar altında toplanabilir. Organik Tozlar Bitkisel maddelerin oluşturduğu organik tozlar Sentetik bileşiklerin oluşturduğu organik tozlar Anorganik /İnorganik Tozlar Fibrojenik tozlar Toksik tozlar Kansorojen tozlar Radyoaktif tozlar Alerji yapan tozlar İnert tozlar

57 KİMYASAL FAKTÖRLER Toz Ölç m : Prosesten çıkan toz tespit edilir ve çalışma ortamındaki miktarı özel cihazlarla belirlenir. Genellikle ölç m sonucu mg/m 3 cinsinden tespit edilir.

58 Gazlar ve Buharlar Boğucu Gazlar Basit Boğucu Gazlar Havadaki oksijenin yerini alarak veya oksijenin konsantrasyonunu yaşam için yeterli olmayacak bir seviyeye d ş rerek boğucu etki gösterirler. Bu tip gazlara karbondioksit, metan, etan, propan, b tan, hidrojen ve azot örnektir. Kimyasal Boğucu Gazlar V cutta kimyasal reaksiyonlara girmeleri ile boğucu etki gösterirler. Bu tip gazlara karbonmonoksit, hidrojens lf r ve hidrojensiyan r örnektir. Tahriş Edici Gazlar Asidik özellikleri ve suda çöz n rl kleri sebebiyle solunum sistemi zerinde tahriş edici etki gösterir. Amonyak, k k rtdioksit, fosgen, klor, azot oksitleri ve asit buharları bu gruba girerler. Sistematik Etki Gösteren Zehirli Gaz ve Buharlar V cudun belirli sistemleri zerinde toksik etkisi yapan gaz ve buharlardır. Akciğer zarları zerine tesir eder veya doğrudan dolaşıma girerler. Arsin, karbons lf r bu gruba girerler. Fosgen nedir? Fosgen (Phosgene) plastik ve böcek zehiri yapımında kullanılan kimyasal bir maddedir. Oda sıcaklığında (21 derece), fosgen zehirleyici bir gazdır. Soğutarak ve basınçla fosgen gazı sıvıya dön şt r lebilir. Ref:

59 Narkotik Buharlar Maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku hali verirler. Dikkatin dağılmasına sebep olduğundan kaza riskini artırır. Benzin, toluen, trikloretilen bu gruba girerler. Çöz c ler Çöz c ler, hem buharlarının solunması ile işçilerin sağlığı zerinde olumsuz etkilere yol açmakta, hem de deri temasıyla end striyel dermatitlere yol açabilmektedirler. Bazı çöz c ler ise deri yoluyla emilerek v cutta toksik etkiler göstermektedir. Fenol, nitrobenzen bu gruba girerler.

60 Primer Tahriş Ediciler Deri hastalıklarının %80 i bu tip maddelerden ileri gelirler. Temas edilmesi halinde deri y zeyinin yağını alarak dış etkilere karşı korunmasız hale getirirler. Sert sabun, deterjan, asit ve alkeliler, reçineler, reçine yağları bu gruba girerler. Allerjen Maddeler Deri hastalıklarının %20 si bu t r maddelerle temas sonucu olur. Azot boyaları, köm r katranı t revleri bu gruba örnektir. İrritan gazlar: Deri ve mukoza zerinde irritan etkiye sahiptir. Örnek: K k rtdioksit, Azot oksitler, Amonyak vb. Mukoza veya s m kdoku[1] bazı iç organlar ve dışarıya açılan boşluklarda en dış katmanı oluşturan, ektodermik kökenli, kaplayıcı, s m k (mukus) salgılayan zar. Epitel bir yapıdır. Emilim ve salgılamada görev alırlar.

61 KİMYASAL FAKTÖRLER Gazların Ölç m Prosesten kaynaklanan kimyasal gazların ölç lerek tespit edilmesi amaçlanır.

62 3-Biyolojik Tehlikeler Bazı çalışma ortamlarında parazitler ve mikroorganizmalar bulunabilir. Dericilik, hayvancılık ve tarım işleri gibi. Bu risklere bağlı olarak çeşitli rahatsızlıklar oluşabilir. Şarbon, burusella, hepatit, t berkiloz vb. 4- Psikososyal Tehlikeler Çalışanlar arası ilişkilerin iyi olmadığı bir çalışma ortamı kişilerin sağlığını bozar. 5-Ergonomik Tehlikeler Çalışma çevresinin çalışana uygun olmadığı durumlarda iş kazaları ve meslek hastalıklarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ergonomik koşulların sağlanması ve takibinin yapılması çok önemlidir.