GLOBALLEŞME SÜRECİNDE TÜRK DEMİR-ÇELİK SEKTÖRÜ

Transkript

1 GLOBALLEŞME SÜRECİNDE TÜRK DEMİR-ÇELİK SEKTÖRÜ Dr. Veysel YAYAN I. GENEL DEĞERLENDİRME Türk demir çelik sektörü 2000 yılında, 14.3 milyon ton yıllık üretimi ve 7 milyon ton civarındaki toplam ihracatı ile, gelişmekte olan ülkeler arasında, öncü role sahip bulunmaktadır. Türkiye de her birinin yıllık kapasitesi ton ile ton arasında değişen üç adet entegre tesis ve kapasiteleri ton ile ton arasında değişen 15 adet elektrik ark ocaklı tesis bulunmaktadır milyon tonluk ülke ham çelik kapasitesinin, %31 üne tekabül eden 6.2 milyon tonu entegre tesislere, % 69 una tekabül eden 13.6 milyon tonu ise 15 adet elektrik ark ocaklı tesislere aittir. (Grafik 1) (Tablo 1) Ülke ham çelik üretim kapasitesinin, 3 milyon tonluk bölümü yassı ürünlere, 16,3 milyon tonu uzun ürünlere ve geriye kalan tonu da vasıflı çelik üretimine yöneliktir. Sektörün, yassı, uzun ve vasıflı çelik de dahil olmak üzere, 2001 yılının ilk 6 aylık döneminde toplam ham çelik üretimi, 7,5 milyon tondur. Bu rakam G.S.M.H nin % 8,3, G.S.Y.H. nin ise % 6,1 oranında küçüldüğü bir dönemde, % 6,6 oranında üretim artışını işaret etmektedir. (Tablo 1) 2000 yılı toplam ham çelik kapasitesinin % 83 ünü uzun ürün, % 15 ini yassı ürün ve % 2 sini vasıflı çelik oluşturmaktadır. (Tablo 1) (Grafik 2) 2001 yılı 6 aylık dönemde üretim yöntemi açısından, toplam üretimin % 36 sı entegre tesisler ve % 64 ü ise ark ocaklı tesisler tarafından gerçekleştirilmiştir. (Grafik 3) Çelik ürünlerinin toplam ülke ihracatındaki payı, 1981 yılında % 1.9 iken, 2000 yılında % 8.07 ye çıkmış ve Türkiye çelik ithalatçısı ülke konumundan çelik ihracatçısı ülke konumuna yükselmiştir. Aynı zamanda, Türkiye nin 1980 yılında % 0.6 olan Dünya çelik üretimi içindeki payı, 2001 yılının 7 aylık döneminde %1.8 e ulaşmıştır. Ne var ki, 1999 yılında meydana gelen deprem ve Gayri Safi Milli Hasılada görülen % 6 oranındaki küçülmeden dolayı, kişi başına düşen tüketim, 200 kg. civarında kalmıştır. Buna karşılık, gelişmiş ülkelerde tüketim kg. civarındadır. Türkiye deki, uzun ürün üretim fazlasının ihraç edilmesi gereğinden kaynaklanan baskının ortadan kaldırılması için, üretim tüketim dengesinin kurulmasını teminen, uzun ürün kapasitesinin kısmen yassı ürüne dönüştürülmesi ve kişi başına tüketim oranlarının arttırılması, gerekli görülmektedir. Türkiye, esas itibariyle uzun ürün ve kütük ihracatı yapmakta ve en önemli pazarlarını AB ülkeleri ve Orta Doğu oluşturmaktadır yılında çelik ürünleri 130 dan fazla ülkeye ihraç edilmiştir. Türk demir çelik endüstrisi, hem kalite hem de kapasite açısından, son 15 yılda büyük gelişme göstermiş ve Dünyada gelişen demir çelik endüstrilerinden biri olmuştur. Halen, Dünyadaki 63 çelik üreten ülke arasında, 15. sırada, Avrupa da ise 5. sırada yer almıştır yılının 4 aylık döneminde yapılan yaklaşık 2,8 milyon tonluk toplam demir çelik ihracatında, AB ülkelerinin payı %35, Orta Doğu nun % 21 ve Uzak Doğu nun ise % 15 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 2). IISI istatistiklerine göre, 1999 yılında Dünya nervürlü demir ihracatının % 38 i, Türkiye tarafından gerçekleştirilmiştir yılı istatistikleri göz önünde bulundurulduğunda, Türk demir çelik sektörünün Dünyadaki diğer çelik üreten gelişmiş ülkelerden farklı bir yapıya sahip olduğu açıkça görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde, toplam üretimin % 60 ı yassı ürünlere, % 40 ı ise uzun ürünlere yöneliktir. Fiili üretim itibariyle, 2001 yılının 6 aylık döneminde bu oranlar Türkiye de % 78 uzun ürün, % 20 yassı ürün şeklindedir (Grafik 4). Bu durum, Türk demir çelik sektörünün bazı yapısal problemler yaşadığını göstermektedir. Bu dengesiz yapılaşmadan dolayı, Türkiye de iç Pazar talebine ek olarak, 5 milyon ton civarında uzun ürün fazlalığı ve 4 milyon ton civarında yassı ürün açığı ortaya çıkmıştır (Tablo 3). II. TÜRK DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜNÜN REKABET GÜCÜ Son üç yıldır yaşanmakta olan ekonomik kriz ve 1999 yılında yaşanan deprem, Türk demir çelik sektörünün rekabet gücünü ve adaptasyon yeteneğini ortaya koyan mihenk taşları olmuştur. Türk demir çelik sektörü bu dönemde, iç talepteki olağanüstü daralmaya rağmen, işgücü azaltma yöntemine başvurmadan üretimine devam etmeyi ve ihractını arttırmayı başarabilen birkaç sektör arasında yer almıştır yılında, Doların EURO karşısında aşırı değer kazanması ve ekonomik program çerçevesinde yurtiçinde uygulanmakta olan sabit kur sistemi yüzünden, bir önceki yıla göre ihracatı gerileyen ve ithalâtı artan demir-çelik sektöründe, 133

2 % 120 lerden % 80 ler seviyesine inmiş olan ihracatın ithalatı karşılama oranı; 2001 yılı şubat devalüasyonu sonrasında ithalatın kısılması ve ihracatın % 25 civarında artması ile, yeniden % 130 lar seviyesine çıkmış bulunmaktadır. Bugün Türkiye, ihracatının yaklaşık 50 sini son derece keskin rekabet şartları altında, ABD, Kanada ve AB ülkeleri gibi, demir-çelik konusunda ciddi birikime sahip olan ülkelere gerçekleştirmektedir. III- AVRUPA BİRLİĞİNE ÜYELİK SÜRECİNDE TÜRK DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ 2001 yılının ilk 7 ayında 8.7 milyon ton ham çelik üreten ve ihracatı ile, Türkiye nin 2. en büyük ihracatçı sektörü olan Türk Demir-Çelik Sektörü nün, Avrupa Birliği (AB) ile gümrük birliğine girişi, 25 Temmuz 1996 tarihinde imzalanan Anlaşma ile olmuştur. Bu tarihte, AB nin kuruluşuna temel teşkil eden, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) ile, taraflar arasında kademeli bir şekilde gümrük birliğine geçişi öngören, Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. Türkiye ve Topluluğun, Anlaşma nın yürürlüğe girdiği, 1 Ağustos 1996 tarihinden itibaren, demir-çelik ürünleri ticaretindeki mevcut miktar kısıtlamalarını ve eş etkili tedbirleri tamamen kaldıracakları ve herhangi bir yeni miktar kısıtlaması ya da eş etkili tedbir getirmeyecekleri hükmünü de amir bulunan sözkonusu anlaşmanın yürürlüğe girmesi, Türk Demir-Çelik Sektörü ile, AB ülkeleri arasındaki ticaretin gelişmesi açısından, bir dönüm noktası teşkil etmiştir. Gerçekten de, 1996 yılına kadar ithalat ağırlıklı olarak gelişen Türk demir-çelik sektörü ile AB arasındaki ticari ilişki, Anlaşma nın yürürlüğe girmesini müteakip, ihracatla dengelenen bir yapı kazanmaya başlamıştır. Öyle ki, 1996 yılında ton olan AB ülkelerine yönelik toplam demir-çelik ürünleri ihracatımız, 1997 yılında bin ton, 1998 yılında ton, 1999 yılında ton, 2000 yılında ton, 2001 yılının ilk 4 ayında ise ton olarak gerçekleşmiştir (Tablo2). Böylelikle 1996 yılında toplam demir-çelik ürünleri ihracatımız içindeki payı, miktar yönünden % 7.4, değer yönünden, % 8.7 olan AB ülkelerine yönelik demir-çelik ürünleri ihracatımız, yıllar itibariyle sistematik bir şekilde artış göstermiş ve 2000 yılında, miktar yönünden % 31, değer yönünden % 34 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 2) yılının ilk 4 ayında ise, AB ülkelerine yönelik ihracatımızın toplam demir-çelik ürünleri ihracatımız içerisindeki payı, EURO nun Dolar karşısında aşırı ölçüde değer kaybetmesine rağmen, miktar yönünden % 35 e ve değer yönünden % 36 ya ulaşmıştır. Başka bir ifade ile, Anlaşma nın imzalandığı 1996 yılında 438 bin ton olan AB ülkelerine yönelik ihracatımızda, son 5 yıl içerisinde 5 misli artış gözlenmiştir yılında Türkiye nin demir-çelik ürünleri ihracatında, sırasıyla; Uzakdoğu, Ortadoğu ve Kuzey Afrika dan sonra 4. sırada yer alan AB ülkeleri, 2001 yılının ilk 4 ayında, kendisinden sonra gelen, 2. sıradaki Ortadoğu bölgesine kıyasla, yaklaşık % 68 daha fazla ihracat yapılan 1. bölge olma konumunu kazanmış bulunmaktadır (Tablo2). İhracattaki bu artışta; - AB ülkelerinin, Anlaşma yı müteakip, gümrük vergilerini kaldırmış olmalarının, - Gümrük vergilerinin kalkmasının pazarı cazip hale getirmesi üzerine, Türk üreticilerinin, ihracat yapabilmek maksadıyla her ülke için alınması gerekli olan sertifikasyon işlemlerini süratle tamamlamalarının, - Avrupa da Türk ürünlerinin ve Türk üreticilerinin tanınmasının, - Özellikle Uzakdoğu daki pazar daralmasının, sektörü yeni pazarlar arayışı içine itmesinin, li yıllarda gerçekleştirilen ark ocaklı tesis yatırımlarının sahip olduğu en son teknolojilerin, ucuz ve kaliteli iş gücü faktörü ile birlikte, sektörü, AB ülkelerindeki demir çelik sektörüne kıyasla, karşılaştırmalı üstünlükler açısından, avantajlı duruma getirmesinin, önemli rol oynadığı değerlendirilmektedir. Buna karşılık AB ülkelerinden yapılan ithalat, 1996 yılından bu yana toplam ithalatımızda gözlenen büyük artışlara rağmen, önemli ölçüde gerilemiştir yılında ton ve dolar olan AB ülkelerinden demir çelik ürünleri ithalatımız, 2000 yılında, ton ve dolar olmak üzere, miktar yönünden % 16,6, değer yönünden ise % 31,4 olarak gerçekleşmiştir. Başka bir ifade ile, ilk defa, AB ülkelerine yönelik demir-çelik ürünleri ihracatımız, hem miktar ve hem de değer yönünden, bu ülkelerden yaptığımız ithalatı geride bırakmaya başlamıştır (Tablo 8). AB ülkelerine yönelik demir-çelik ürünleri ihracatımızda ortaya çıkan artış, aslında beklenen bir sonuç iken, AB ülkelerindeki muhataplarımızın 134

3 şiddetli itirazları ile karşılaşmış ve Avrupa Demir- Çelik Üreticileri Federasyonu (EUROFER) tarafından, 22 Mayıs 1999 tarihinde, Türkiye den yapılan filmaşin ithalatı aleyhine, anti damping soruşturması açılmıştır. Benzer şekilde 12 Ocak tarihinde, yine EUROFER tarafından nervürlü demir için de, koruma tedbiri alınması için müracaatta bulunulmuştur. gözönünde bulundurularak, üretim tüketim dengesizliğini süratle giderecek, ithalat gereğini asgariye indirecek, sektörün net ihracatçı yapısını kuvvetlendirecek tedbirlerin alınması hayati önem taşımaktadır. Ancak daha sonra Türkiye AKÇT Temas Grubu nun 27 Ocak 2000 tarihinde Ankara da yapılan toplantısında, Türk tarafının iradi olarak ihracatını kısıtlayacağını beyan etmesi üzerine, EUROFER tarafından koruma tedbiri talebi geri çekilmiştir yılında da filmaşin ve yassı ürünler için, korumacı eğilimlerden kaynaklanan tedbir arayışlarının devam ettiği, başka bir ifade ile, gelişmiş ülkelerin ihracatları için liberal, ithalat için ise korumacı olmak üzere, iki yüzlü bir ekonomik politikayı sürdürmeye devam ettikleri gözlenmektedir. Tüm bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, Türk Demir-Çelik Sektörü kalifiye işgücü ve teknolojik donanımı ile, AB üyeliğine en fazla hazır durumda olan sektörler arasında yer almakta ve AB demir-çelik komisyonu ile, AB nin korumacı yaklaşımlarından rahatsızlık duymaktadır. SONUÇ Teknolojideki gelişmelerin uluslar arası ekonomik ve siyasi ilişkileri içiçe bir duruma getirdiği, Arjantin deki gelişmelerin, Türk ekonomisini yakından etkilemeye başladığı, globalleşmenin tesirlerinin, her geçen gün biraz daha fazla hissedildiği bir süreç içerisinde bulunuyoruz. Türk demir-çelik sektörü, bu sürece en hazırlıklı yakalanan, en zor şartlar altında dahi ihracatını arttırmaya devam eden, Türkiye nin ödemeler dengesi açığının kapatılmasına ciddi katkılarda bulunan bir sektör konumundadır. Sektörün 1980 li yıllarda gerçekleştirdiği, ve sistemli bir şekilde modernize ettiği, en son teknolojilere sahip yeni yatırımlar sayesinde Türkiye, demir-çelik üretimi konusunda ciddi bir birikime sahip olan AB ülkelerine en fazla ihracat yapan ülke konumuna gelmiş bulunmaktadır. Ancak Dünya çelik üretimindeki kapasite fazlası, başta ABD, Kanada, AB ülkeleri gibi gelişmiş batı ülkeleri olmak üzere, tüm ülkeleri, korumacı tedbirler almaya yöneltmektedir. Son olarak ABD Hükümeti nin koruma tedbiri alınmasını teminen, uluslar arası ticaret komisyonuna yaptığı başvuru ve açmış olduğu antidamping soruşturmaları, bir taraftan çelik üreticisi ülkelerde reaksiyon yaratırken, diğer taraftan da benzeri enstrümanların kullanılması eğilimlerinin yaygınlaşmasına yol açmış bulunmaktadır. Bu açıdan uzun dönemde ihracat esnasında karşılaşılacak sıkıntıların artacağı hususu da 135

4 TABLO 1 : Ham Çelik Kapasitesi ve Üretimi (1000 T0N) Üreticiler Kapasite Üretim ay Kardemir (Uzun ürün) İsdemir ( Uzun ürün) Erdemir ( Yassı ürün) Entegre Tesisler EAO, (Uzun Ürün) EAF, (Vasıflı çelik) EAO'lı Tesisler Genel Toplam

5 TABLO : 2 Türkiye'nin Bölgelere Göre Toplam Demir-Çelik Ürün İhracatı (4ay) ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ABD AB BDT Uz.Doğu& G. Asya O.Doğu &Körf.Böl Kuzey Afrika Diğerleri Genel Toplam

6 TABLO 3: 2000 Yılı Nihai Ürün Üretimi, Tüketimi, Dış Ticareti ve 2001 Yılı Dış Ticareti (1000 TON) Üretim Tüketim İhracat*İthalat* İhracat*(2001-4ay)İthalat*(2001-4ay) Uzun Ürünler Yassı Ürünler Vasıflı Çelik Toplam * Yarı ürünler dahil. 138

7 TABLO : 4 Türkiye'nin Ürünlere Göre İhracatı ay ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ Kütük,blum Slab Uzun ürün Yassı ürün Vasıflı çelik TOPLAM

8 TABLO : 5 Türkiye'nin Ürünlere Göre İthalatı ay ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ ton 1000$ Kütük,blum Slab Uzun ürün Yassı ürün Vasıflı çelik TOPLAM Hurda

9 TABLO : 6 Türkiye'nin Ürün Bazında İhracat ve İthalatı ( ,Ocak-Nisan) İHRACAT İTHALAT 2000 (4ay) 2001 (4 ay) % değişim 2000 (4ay) 2001 (4 ay) % değişim ton 1000$ ton 1000$ miktar değer ton 1000$ ton 1000$ miktar değer Yarı ürünler ,1 92, ,9-49,6 Yassı ürünler ,4 30, ,6-30,4 Uzun ürünler ,8-3, ,4 2,8 Vasıflı çelik ,0 22, ,4-18,5 TOPLAM ,7 11, ,5-29,5 141

10 TABLO : ; Ham Çelik Kapasitesi, Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları 1000 Tons Kapasite Üretim Kapasite Üretim Kapasite Üretim Kapasite Üretim Kapasite Üretim Kapasite Üretim Entegreler KKO (%) EAO KKO (%) TOPLAM KKO (%)

11 TABLO : 8 Türkiye'nin Bölgelere Göre Toplam Demir Çelik İthalatı (4ay) ton 1000 $ ton 1000 $ ton 1000 $ ton 1000 $ ton 1000 $ ton 1000 $ ABD AB BDT Uzak Do & G. Asya Ort. Doğu & Körf. Ü Kuzey Afrika Diğerleri Genel Toplam

12 2000- Yöntemlere Göre Ham Çelik Kapasitesi Grafik 1 Entegre Tesisler 31% EAO'ları 69% 144

13 2000-Ürün Çeşitlerine Göre Ham Çelik Kapasitesi Grafik 2 Yassı Ürün 15% Vasıflı Çelik 2% Uzun Ürün 83% 145

14 2001 (6 ay) - Yöntemlere Göre Ham Çelik Üretimi Grafik 3 Entegre Tesisler 36% EAO'ları 64% 146

15 Yassı Ürün 20% 2001 (6 ay) - Ürün Çeşitlerine Göre Ham Çelik Üretimi Grafik 4 Vasıflı Çelik 2% Uzun Ürün 78% 147