ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÇARDAK (K.MARAŞ) ÇEVRESİ MOLLUSK FAUNASI VE STRATİGRAFİSİ.

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÇARDAK (K.MARAŞ) ÇEVRESİ MOLLUSK FAUNASI VE STRATİGRAFİSİ İzzet HOŞGÖR JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ANKARA 2006 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi ÇARDAK (K. MARAŞ) ÇEVRESİ MOLLUSK FAUNASI VE STRATİGRAFİSİ İzzet HOŞGÖR Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Güler TANER Bu Yüksek Lisans tezi ile K. Maraş İli, Çardak Beldesi, Ahmetcik ve Salyan Köyleri civarında yüzlek veren Miyosen yaşlı birimlerin, Molluska faunasına bağlı olarak paleontolojisi ve stratigrafisi incelenmiştir. İnceleme alanında Miyosen yaşlı Salyan Formasyonu yer alır. Çalışma esnasında Salyan Köyü güneyinden 1 adet ve Ahmetcik Köyü kuzeybatısından 1 adet olmak üzere toplam 2 adet ölçülü stratigrafik kesit alınmıştır. 1. Kesitte 28 m, 2. Kesitte ise 34 m kalınlıkta istif ölçülmüştür. İstifte Bivalvia sınıfından Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Arca (Arca) cardiiformis (Basterot), Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Tellina (Peronidia) sacyi (Cossm. ve Peyr.), Pitar (Pitar) rudis (Poli), Mactra corallina (Linne), Lutraria primipara (Eichwald), Sponiodontella intermedia (Andrussov) ve Gastropoda sınıfına ait Trochus (Gibbula) pseudomaeoticus Kolesnikov, Strombus coronatus compressonana Sacco olmak üzere toplam 10 adet tür saptanmıştır. Salyan Formasyon unda saptanan faunanın paleocoğrafik ve stratigrafik yayılımı incelendiğinde stratigrafik düzey olarak Alt Badeniyen=Tarkaniyen katına karşılık geldiği kabul edilmiştir. 2006, 58 sayfa Anahtar Kelimeler: Paleontoloji, Stratigrafi, Mollusk, Bivalvia, Gastropoda, Miyosen, Alt Badeniyen=Tarkaniyen i

3 ABSTRACT Master Thesis THE MOLLUSC FAUNA AND STRATİGRAPHY AROUND ÇARDAK (K.MARAŞ) AREA İzzet HOŞGÖR Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Geological Engineering Supervisor: Prof. Dr. Güler TANER With this research thesis, the Miocene aged formations that cover K. Maraş province, Çardak distirct, Salyan and Ahmetcik village have been investigated according to Mollusca fauna. Miocene aged Salyan formation is located at the research area. During the investigation, two measured stratigraphic sections have been taken from the south of Salyan village and the north-west of Ahmetcik village. In the first section, 28 m thickness has been measured. And also in the second section, 34 m thickness has been measured. In the sections, from the class Bivalvia; Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Arca (Arca) cardiiformis (Basterot), Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Tellina (Peronidia) sacyi (Cossm. and Peyr.), Pitar (Pitar) rudis (Poli), Mactra corallina (Linne), Lutraria primipara (Eichwald), Sponiodontella intermedia (Andrussov) and from the class of Gastropoda; Trochus (Gibbula) pseudomaeoticus Kolesnikov, Strombus coronatus compressonana Sacco so that 10 species have been determinated. After the paleogeographic distribution and stratigraphic level spread of fauna had been investigated, it was decided that the fauna s age is Lower Badenian=Tarchanian from Salyan Formation. 2006, 58 pages Key Words: Paleontology, Stratigraphy, Mollusca, Bivalvia, Gastropoda, Miocene, Lower Badenian=Tarchanian ii

4 TEŞEKKÜR Bu çalışma Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı nda Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanmıştır. Tez danışmanlığımı üstlenen, çalışmam süresince değerli görüş ve bilgilerinden yararlandığım danışman hocam Prof. Dr. Güler TANER e, arazi çalışmalarımı Kahramanmaraş İlinde yapmamı sağlayan, M.T.A Jeoloji Etüdleri Dairesi nden Dr. Erkan EKMEKÇİ başta olmak üzere, arazi çalışmalarım sırasında yardımlarından dolayı Dr. Yavuz BEDİ, Dr. Halil YUSUFOĞLU, Jeoloji Yüksek Mühendisi Birkan ALAN a, M.T.A Adana Bölge Müdürlüğü nden Jeoloji Mühendisi Doğan USTA ya, çalışma sırasında kendilerinin bilgi birikiminden yararlandığım M.T.A Tabiat Tarihi Müzesi nden Dr. Yeşim İSLAMOĞLU ve Dr. Gerçek SARAÇ a, beni çalışmalarım sırasında destekleyen Prof. Dr. Yavuz OKAN a, örneklerin fotoğraflarını çekilmesi aşamasında yardımcı olan Özgür KESEDAR a ve tüm eğitim hayatım boyunca beni destekleyerek yanımda olan aileme en içten dileklerimle teşekkürlerimi sunarım. İzzet HOŞGÖR Ankara, Aralık 2006 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET.i ABSTRACT.ii TEŞEKKÜR iii ŞEKİLLER DİZİNİ...ıv ÇİZELGELER DİZİNİ..vi 1. GİRİŞ Amaç ve Kapsam Önceki Çalışmalar.3 2. MATERYAL VE YÖNTEM Arazi Çalışması Laboratuar Çalışması Sonuçların Değerlendirilmesi Ve Yorumlanması ARAŞTIRMA BULGULARI Genel Jeoloji Göksun-Elbistan arası ÇALIŞMA BÖLGESİNİN STRATİGRAFİSİ Çardak çevresi Miyosen stratigrafisi Salyan Formasyonu ÇALIŞMA BÖLGESİNDE YAPILAN ÖLÇÜLÜ STRATİGRAFİ KESİTLERİ Salyan Dere Ölçülü Stratigrafi Kesiti 1 (A-A, ) Salyan Dere Ölçülü Stratigrafi Kesiti 2 (B-B, ) SİSTEMATİK PALEONTOLOJİ SONUÇLAR...36 KAYNAKLAR...46 ÖZGEÇMİŞ...58 iv

6 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Çalışma alanının yerbulduru haritası...2 Şekil 3.1 Çardak-Göksun arası jeoloji haritası...12 Şekil 3.2 Göksun-Elbistan bölgelerinin genelleştirilmiş ölçeksiz stratigrafi kesiti 13 Şekil 4.1 Ölçülü stratigrafi kesit yerlerini gösteren harita...15 Şekil 5.1 Salyan Dere ölçülü stratigrafi kesiti 1 (A-A, )...17 Şekil 5.2 Crassostrea gryphoides (Schlotheim) kavkı yığışımlarının arazi ve şekil görüntüsü...18 Şekil 5.3 Salyan Dere ölçülü stratigrafi kesiti 2 (B-B, )...19 Şekil 7.1 Kapalı olan Akdeniz ve Merkezi Paratetis bölgelerinin, Erken Burdigaliyen de Slovenya koridoru ile tekrar açılması. Doğu, Merkezi Paratetis ve Hint-Pasifik okyanusları arasında sağlanan sirkülasyon...39 Şekil 7.2 Burdigaliyen sonunda Paratetis bölgesinin batısında meydana gelen karasallaşma. Merkezi Paratetis ile Akdeniz az bir alanda bağlantıdadır 40 Şekil 7.3 Hint okyanusunun kısa bir süreliğine tekrar açılması ve Hint-Pasifik bağlantısının kurulması. Mediterranean ve Paratetis de meydana gelen transgresyon..41 v

7 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 7.1 Geç Eosen den Geç Miyosen e kadar jeokronolojik ve biyostratigrafik zaman cetveli 38 Çizelge 7.2 Salyan Formasyon ununda saptanan Bivalvia Sınıfına ait Türlerin Tetis (Mediterranean) Bölgesindeki yayılımı.42 Çizelge 7.3 Salyan Formasyon ununda saptanan Bivalvia Sınıfına ait Türlerin Türkiye deki yayılımı.43 Çizelge 7.4 Salyan Formasyon ununda saptanan Bivalvia Sınıfına ait Türlerin Merkezi Paratetis Bölgesindeki yayılımı 44 Çizelge 7.5 Salyan Formasyon ununda saptanan Bivalvia Sınıfına ait Türlerin Doğu Paratetis Bölgesindeki yayılımı 45 Çizelge 7.6 Salyan Formasyon ununda saptanan Gastropoda Sınıfına ait Türlerin Tetis (Mediterranean) ve Doğu Paratetis Bölgelerindeki yayılımı.45 vi

8 1. GİRİŞ 1.1 Amaç ve Kapsam Araştırmanın amacı Çardak (Kahramanmaraş) yöresindeki denizel Miyosen çökellerinin daha önce çalışılmamış olan Pelecypoda-Gastropoda Faunasını tanımlamak, buna dayanarak kat düzeyinde stratigrafik özelliklerini aydınlatmak, faunanın paleocoğrafik yayılımına göre Tetis ve Paratetis Bölgelerini karşılaştırmaktır. Neojen Devri esnasında açık deniz olan Tetis ile Alpin Orojenez kuşağının kuzeyinde bir iç deniz şeklinde yaygın olan Paratetis in tektonizmaya bağlı olarak bazı çağlarda bağlantıları kesilmiş bazı çağlarda sınırlı ilişkiler, bazılarında ise tam bir ilişki olmuştur. Tetis in Orta Doğu ve Paratetis ile olan bağlantısı hakkında yapılmış olan çalışmalara ilave olması amacıyla Çardak yöresi seçilmiştir. Bu sorunların çözülmesinde Türkiye nin önde gelen ülkelerden biri olduğuna ait pek çok görüş vardır (Cicha and Senes 1968, Cicha 1970, Jones and Simmons 1996, Rögl 1998, 1999, Steininger et al. 1985). M.T.A Genel Müdürlüğü Jeoloji Etüdleri Dairesinin yürüttüğü Doğu Toros ların Jeodinamik Evrimi Projesi kapsamında, Kahramanmaraş İline bağlı Göksun ve Elbistan İlçeleri arasında kalan bölgede tezin konusu kapsamında (Şekil 1.1) arazi çalışmaları yürütülmüş olup, Göksun-Elbistan arasındaki Göksun vadisi boyunca Neojen yaşlı birimlerde ölçülü stratigrafik kesitleri alınmış ve bu kesitlerden fosil örnekleri özenle derlenmiş, dikkatle numaralanmış ve paleontolojik tayinlerinin yapılabilmesi için laboratuvar çalışmalarına itina gösterilmiştir. Bu bağlamda gerçekleştirilen stratigrafik çalışmalardan, Neojen sistemine ilişkin Pelecypoda ve Gastropoda sınıflarının örnekleri; paleontolojik özelliklerine dayanılarak, omurgasızlar paleontolojisi kapsamında sistematikteki yerleri belirlenmiş, bunlara ilişkin stratigrafik düzeyleri tartışılmış ve paleozoocoğrafik yayılımları da dikkate alınarak daha ayrıntılı yaş yorumları oluşturulabilmiştir. 1

9 Şekil 1.1 Çalışma alanının yerbulduru haritası (Tarhan 1984 den değiştirilerek alınmıştır) 2

10 1.2 Önceki Çalışmalar Polat (1970), Kahramanmaraş-Göksun İlçesi bakır sahasının jeolojik ön etüt amaçlı çalışmasında, bölgede Miyosen yaşlı örtü kayaları olarak izlenen birimlerin çok büyük bir bölümünü içinde barındıran Salyan Formasyonu nun yaşına ilişkin yorumunda, formasyon içinde olistolit olarak yeraldığını öngörmüş ve gri, bej renkli kireçtaşı ve filiş birimlerinden derlediği fosillerle Jura Kretase yaşına ulaşmış ve bunu formasyonun yaşı olarak kabul etmiştir. Staesche (1972), Elbistan ve Göksun İlçeleri arasında kalan bölgenin Neojen çökellerini incelemiş, özellikle bölgede örtü kaya olarak Pliyosen in varlığını tartışmıştır. Lutting and Steffens (1976), Oligosen den Pleistosen sonuna kadar olan zaman aralığında, Türkiye nin paleocoğrafik atlası çalışmalarında, çalışma alanının Erken Miyosen süresince denizel, daha sonra ise Pliyosen de karasal özellik kazandığını belirtmektedir. Gözübol ve Gürpınar (1980), Kahramanmaraş kuzeyinin jeolojisi ve tektonik evrimi konulu çalışmalarında, Elazığ-Bitlis sürüklenim çizgisinin batı ucunda yer alan çalışma alanımızı da içine alan Miyosen çökel havza koşullarının yorumunu da yapmışlardır. Çalışmada, harita alanınında gözlenen otokton istifden iki birim ayırt edilmiş; Kuzgun formasyonu olarak belirtilen ikinci birimde, boz renkli kireçtaşı katmanlarını da içeren ve bazı yörelerde Salyan Formasyonu yla da korele edilebilen, Atlık kireçtaşı üyesi de tanımlanmıştır. Tarhan (1982), Göksun-Afşin-Elbistan arasında kalan bölgenin ve çevre alanların jeolojisi üzerine yaptığı çalışmada, ayırdettiği allokton birliklerin ve daha yaşlı formasyonların üzerine açısal uyumsuzlukla Orta Eosen yaşlı Ballıkısık ve Miyosen yaşlı Salyan Formasyon larının geldiğini, Pliyo-Kuvaterner yaşlı ince ve kaba kırıntılı genç çökellerinde bu formasyon üzerinde yeraldığını göstermiştir. İlk olarak bu çalışmada isimlendirilen Salyan Formasyon u, filiş karakterli, birbirleriyle ardalanmalı 3

11 ve geçişli kumtaşı, kireçtaşı ve kalkarenit marn içeren bir litofasiyesle tanımlanmıştır. Formasyonun bol oranda tanımlanamayan Pelecypoda ve Gastropoda içerdiği ve foraminifer faunasına dayanılarak Oligo-Miyosen yaşlı olabileceğine değinilmiştir. Perinçek ve Kozlu (1984), Afşin-Elbistan-Doğanşehir bölgelerini kapsayan çalışmalarında, genel olarak, ofiyolit, adayayı ve granitoyid kayalarının tanımı ve dağılımı üzerine eğilmişler, Atlık kireçtaşıyla korele edilen Kuzgun formasyonunu tekrar tanımlayarak Erken-Orta Miyosen yaşında olabileceğini varsaymışlardır. Tarhan (1984), Göksun-Afşin-Elbistan bölgelerini kapsayan çalışmasında, 1982 yılında tanımladığı Salyan Formasyonu nun litolojisini daha ayrıntılı olarak ele almış, formasyonun yaşını içerdiği Nummulites ficthtelli Micholetti, Lepidocyclina sp., Amphistigina sp., Operculina sp., Rotaliidae, ve Miliolides sp., gibi fosiller ile Oligo- Miyosen yaşında olduğunu belirtmiştir. Tarhan (1985), Elbistan ensimatik ada yayı çökelleri üzerine yaptığı çalışmada, çökel bulgularını ve çevre kayaçlarla olan ilişkilerini ele alarak, bölgenin yaşını, Göksun ofiyoliti ile olan ilişkilerini dikkate alarak plaka tektoniği açısından incelemiştir. Tarhan (1986), Doğu Toroslar da, Neo-Tetis in kapanmasına ilişkin granitoyid magmalar üzerine yaptığı çalışmada, yörede yüzeylenen Göksun ofiyoliti, adayayı çökelleri ve Kabaktepe metamorfitleri olarak tanımladığı allokton kaya birimlerinin üzerine yer yer, içersinde bu birimlerden türeyen malzemeleride barındıran Geç Kretase yaşlı Erçene Formasyonu nun yeraldığını, daha üste doğru Erçene Formasyonu nun Paleosen-Eosen yaşlı Fındık Formasyon una tedrici geçişli olduğunu gözlemiştir. Erçene ve Fındık Formasyon ları üzerinde ise açısal uyumsuzlukla, Oligo-Miyosen yaşlı Salyan Formasyonu yeralmaktadır. Önalan (1988), Kahramanmaraş Tersiyer kenar havzasının jeolojik evriminin açıklanmasını öngeren çalışmasında, bölgenin Geç Kretase den itibaren en az yedi sıkışma veya ilerleme olayı yaşadığını, Miyosen den itibaren ise bölgede bir kenar 4

12 havzanın oluştuğunu ve Arap levhası ile Toros platformu arasında gelişen bu kenar havzasında çökellerin farklı istiflenme özellikleri taşıdıklarını ortaya koymuştur. Ayrıca, Ahır Dağı ının kuzeydoğu ve kuzeybatı yörelerinde, Eosen, Oligosen ve Akitaniyen- Burdigaliyen, devir ve çağlarına ilişkin çökel istifinin kesintisiz olarak devamlılığını irdelemiştir. Baydar (1989), Berit-Kandil dağları (K. Maraş) ve yöreleri jeolojisi üzerine yaptığı çalışmada, Arap, Çardak, Engizek ve Kızıldağ birlikleri olarak dört ana birlik oluşturmuş ve bu birlikler üzerine, Miyosen in açısal uyumsuzlukla örtü sedimanları özelliğinde oluştuğunu ortaya koymuştur. Önalan (1989/1990), Zagros kenet kuşağının güneyinde gelişen ön ülke havzalarına örnek olarak incelediği Kahramanmaraş Tersiyer havzası üzerine yaptığı çalışmasında; Göksun-Engizek Dağları yörelerindeki birimlerin stratigrafik istiflenmelerinin ve tektonik paketlenmelerinin ayrıntılı olarak çalışılmasını çok zor olarak belirtmiştir. Yazar Göksun-Engizek Dağları yöreleriyle ilgili sütun kesitinde Salyan Formasyonu nun yaşını sadece stratigrafik özelliklerine bakarak Oligosen olarak göstermiştir. Yiğitbaş (1989), Engizek Dağı (Kahramanmaraş) dolayındaki tektonik birliklerin petrolojik olarak incelemesine dayalı çalışmasında, Salyan Formasyonu nun bir bölümüne karşılık gelen Atlık kireçtaşını, içerdiği Orbulina sp., Globigerina sp., fosillerine dayanarak Orta Miyosen olarak yorumlamıştır. Dizer (1991), Kahramanmaraş ın kuzeyinde doğu-batı doğrultulu Ahır Dağı ve Süleymanlı İlçesi yöresinde yapmış olduğu çalışmada, planktik ve bentonik foraminifer biyozonlarını tanımlayarak Langiyen ve Serravaliyen katlarına ilişkin biyostratigrafik bir çalışma gerçekleştirmiştir. Yılmaz vd. (1992), Uzunyayla ile Berit Dağı arasında yeralan sahanın jeolojik amaçlı yorumunda, Salyan Formasyon unu irdeleyerek, Polat (1970) ın Jura-Kretase olarak 5

13 yorumladığı formasyonu, asıl hamuru kireçtaşı olan filiş birimlerinden derlediği foraminifer örnekleriyle Erken Miyosen e dahil etmiştir. Yılmaz vd. (1993), yine aynı yörede, tektonik birlikler tanımlayarak, allokton ve otokton kaya türü toplulukları açıklamaya çalışmış, Göksun ofiyolitlerinin güneyden kuzeye doğru devinerek Geç Maastrihtiyen öncesinde yerleştikleri ve allokton bir konum kazandıkları sonucunu da çıkarmışlardır. Kuzey ve güneydeki allokton kaya türü topluluklarının üzerine Üst Maastrihtiyen yaşlı birimlerin uyumsuzlukla geldiğini, bu kaya türleri üzerine de Eosen yaşlı çökel ve volkanik kayaçların açılı uyumsuzlukla yeraldıklarını gözlemişlerdir. Yörede daha eski tüm birimlerin üzerine, Alt Miyosen yaşlı denizel, Orta-Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı karasal çökellerin de açılı uyumsuzlukla geliştiğini ortaya koymuşlardır. Baydar ve Yergök (1996), Güneydoğu Anadolu kenar kıvrım kuşağı, Amanos Dağları kuzeyi ve Doğu Toroslar ın jeolojisi kapsamındaki çalışmalarında, bölgede diğer tüm birimler üzerinde açılı uyumsuzlukla yeralan transgresif özellikli Miyosen örtü sedimanlarını, Salyan Formasyonu nun da bir bölümüne karşılık gelen, Erken Miyosen yaşlı Zeytin, Orta Miyosen yaşlı Yenicekale, Geç Miyosen yaşlı Ahmetcik ve Saraycık Formasyonları kapsamında değerlendirmiştir. Pliyosen i bölgede Gölbaşı formasyonu, Kuvaterneri de taraça ve yamaç molozu özellikleriyle tanımlamışlardır. Derman vd. (1996), Kahramanmaraş ın kuzeyinde Maraş Miyosen havzası olarak adlandıran bölgede yapılan çalışmasında, yöredeki Tersiyer havzasının yaşadığı, tektonizmayla ilişkili olarak bunun sedimantasyon ve basen gelişimi üzerindeki etkilerini incelemiş, Geç Eosen den Burdigaliyen e kadar olan çökel havza gelişiminde genel olarak üste doğru sığlaşan bir istif oluştuğunu ortaya koymuştur. Parlak et al. (2004), Güneydoğu Anadolu orojenik kuşağı üzerindeki birliklerin konumları ve tektonik yerleşmelerini incelemiş, Göksun-Afşin arasındaki birliklerin yapılarını Neotektonik açıdan açıklamaya çalışmıştır. 6

14 Robertson et al. (2004), Güney Türkiye de Neotetis in kapanmasına ilişkin izleri araştırma amacına yönelik olarak, Misis-Andırın karmaşığını ele almış, Orta Tersiyer de gelişen melanj oluşumunu sedimanter kaya topluluğu içinden saptanan foraminifer paleofaunasıyla birlikte karşılaştırarak incelemiştir. 7

15 2. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmanın paleontolojik örnekleri Molluska Dalının Pelecypoda ve Gastropoda Sınıfına ait örneklerden oluşmaktadır. Araştırma M.T.A Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi saha jeologları ile birlikte yapılan arazi çalışmaları ile başlatılmış olup örneklerin toplanması, sistematik tayinleri, laboratuar çalışmaları, sonuçların değerlendirilmesi ve yorumlanması ile de sonuçlandırılmıştır. 2.1 Arazi Çalışması Teze ilişkin öncel çalışmalar arazi çalışmalarına başlanılmadan önce, bölgeyle ilgili daha önce yapılmış olan çalışmalar ve jeolojik haritalar derlenerek zengin bir kaynakça oluşturulmuş, inceleme alanının Neojen yaşlı birimleri saptanarak olası örnekleme noktaları öngörülmeye çalışılmıştır. 2.2 Laboratuar Çalışması Araştırmada, sonuca en sağlıklı biçimde ulaşabilmek için, ayrıntılı ve titiz bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Araziden toplanan örnekler laboratuarda temizlenerek incelemeye hazır hale getirilmiş, daha sonra, M.T.A kütüphanesi, Jeoloji Mühendisleri Odası kütüphanesi ile danışmanım Prof. Dr. Güler Taner ve M.T.A Tabiat Tarihi Müzesi elemanı Dr. Yeşim İslamoğlu nun kütüphanesinden de yararlanılmıştır. Bu bağlamda örneklerin sistematik tayinleri ve tanımlamaları danışmanımın denetiminde gerçekleştirilmiş, faunanın sistematik sınıflandırılmasında Moore (1969) ve Wenz den ( ) yararlanılmıştır. Sistematik tanımlamaların ardından da paleofaunanın Tetis (Mediterranean) ve Paratetis bölgelerindeki paleocoğrafik dağılımları incelenmiştir. 8

16 Tanımlaması yapılan örnekler, stratigrafik kesitler oluşturularak fauna topluluklarının paleocoğrafik ve paleobiyocoğrafik yayılımları da göz önünde bulundurularak, Neojen stratigrafisiyle korele edilebilen katlara yerleştirilmiştir. Son olarak, örneklerin fotoğraf çekim ve baskı aşaması gerçekleştirilmiş, fotoğrafların dijital makineyle en iyi sonuç alınabilecek bir düzeyde çekilebilmelerine özen gösterilmiştir. Uygun fotoğraflar seçilerek bilgisayar ortamına aktarılmış, sistematik sıraya göre levhalar oluşturulmuştur. 2.3 Sonuçların Değerlendirilmesi ve Yorumlanması Göksun ve Elbistan İlçeleri arasında gerçekleştirilen arazi çalışmalarıyla elde edilen Molluska faunasına ait türler paleontolojik özellikleri değerlendirilerek saptanmış; paleocoğrafik, paleobiyocoğrafik ve stratigrafik özelliklerinden de yararlanılarak ilgili katları ortaya konmuştur. 9

17 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1 Genel Jeoloji Göksun-Elbistan arası Güneydoğu Anadolu kenar kıvrım kuşağı ve Doğu Toroslar ın güneyinde kalan çalışma alanı, Arabistan levhası ile Anadolu levhasının kesin sınırlarının belirlendiği bir hat üzerindedir (Şekil 3.1). Yörede yer alan birimlerin tabanını, Göksun ofiyolitleri oluşturmaktadır. Genelde, Keban-Malatya metamorfitlerinin altında tektonik pencereler halinde yer alan Göksun ofiyolitleri, eksiksiz bir diziyle temsil edilmektedir (Şekil 3.2). Genel olarak alttan üste doğru serpantinit ve peridotit, katmanlı gabro, izotrop gabro, levha dayk kompleksi ve volkano-tortul özelliğinde kayaçlardan oluşan istif yer yer kuzeydoğu-güneybatı uzanımlı granitoyidler tarafından kesilmektedir (Yılmaz vd. 1993, Parlak et al. 2004). Bu birimler üzerinde Neokomiyen (Valanjiniyen) yaşlı Elbistan ensimatik ada yayı volkanoklastik çökelleri (spilitik bazalt, bazaltik andezit, aglomera, dasit, alkali riyolit ve derin deniz pelajik çökelleri) bulunmaktadır (Tarhan 1984, 1985, Parlak et al. 2004, Robertson et al. 2004). Göksun ofiyolitleri ve ada yayı istifi üzerine nap konumlu Keban-Malatya metamorfik birimi gelmektedir (Perinçek and Kozlu 1984, Tarhan 1986, Yılmaz vd. 1997). Göksun ile Elbistan arasında kalan bölgede, levha dayk karmaşığı ile Elbistan ensimatik ada yayı istifini ve bunları nap olarak üzerlemiş Keban-Malatya metamorfiklerini birlikte kesen asidik bileşimli plütonik kayalar yer almaktadır (Tarhan 1984). Bölgede ayrıca, asit plütonik kayaçlar ve bunların kesmiş olduğu tüm birimleri birlikte kesen, farklı kalınlıklarda, yeşil şist fasiyesinde metamorfizmaya uğramış, koyu siyah ve bazik bileşimli izole diyabaz daykları da tanımlanmıştır (Tarhan 1986). Tarhan ın (1986) Afşin magmatizması kapsamında incelediği kayatürü topluluğuna, Yılmaz vd. (1993), intrusif nitelikte olan tüm granitoyidleri tanımlamak amacına yönelik olarak Esence Granitoyidleri adını önermişlerdir. 10

18 Bölgede yüzeyleyen allokton kaya birimleri (Göksun ofiyoliti, ada yayı çökelleri ve Keban-Malatya metamorfitleri) ve bu birimlerden türeyen detritikleri de içine alarak, Üst Kretase-Paleosen yaşlı kireçtaşı bloklarını da kapsayan, olistostromal bir kayatürü topluluğu özelliğini gösteren Ericek Formasyonu açısal uyumsuzlukla otokton olarak yer alır (Baydar 1989, 1996). Daha önce Tarhan (1982, 1984) tarafından Erçene formasyonu ve Fındık formasyonu olarak adlandırılmış birimlerin bir bölümüne karşılık gelen Ericek Formasyonu Eosen yaşında olup, genel olarak yeşilimsi ve morumsu, yer yer alacalı, katmansız ya da çeşitli kalınlıklarda katmanlı, başlıca epiklastik ve piroklastik kayalar, spilitleşmiş lavlar, türbitidik özellikler sunan ince kırıntılı kayalar, kalkarenit marn gibi kaya türlerini kapsar (Yılmaz vd. 1997, Parlak et al. 2004, Robertson et al. 2004). Ericek Formasyonu nun üzerine açılı uyumsuzlukla Miyosen yaşlı Salyan Formasyonu gelmektedir. Formasyon filişel karakterde olup, birbirleriyle ardalanmalı ve geçişli kumtaşı, kireçtaşı, kalkarenit ve marn içeren kaya birimlerinden oluşmaktadır ve yer yer Jura-Kretase yaşlı Andırın kireçtaşı bloklarını da içermektedir. Çalışma alanında yüzeyleyen tüm formasyonlar üzerine kumtaşı, kiltaşı, marn, gölsel kireçtaşı, tüfit, çamurtaşı ve yer yer kömür düzeylerinden oluşan Pliyosen yaşlı birimler (Ahmetçik Formasyonu), açılı uyumsuzlukla gelmektedir (Staesche 1972, Lütting and Steffens 1976, Tarhan 1986, Yılmaz vd. 1997). 11

19 Şekil 3.1 Çardak-Göksun arası jeoloji haritası (Tarhan 1985 den düzenlenerek alınmıştır) 12

20 Şekil 3.2 Göksun-Elbistan bölgelerinin genelleştirilmiş ölçeksiz stratigrafi kesiti (Tarhan 1986 ve Yılmaz vd den geliştirilerek alınmıştır) 13

21 4. ÇALIŞMA BÖLGESİNİN STRATİGRAFİSİ 4.1 Çardak Çevresi Miyosen Stratigrafisi Salyan Formasyonu Formasyon Çardak Beldesinin güney ve güneybatısında Ericek, Salyan, Ahmetçik, Saraycık ve Karaahmet Köyleri dolaylarında yüzeylenmekte olup tip kesit yeri, Salyan Köyü nden güneye Ahmetçik Köyü ne giden yol yarması üzerindedir (Şekil 4.1). Formasyon, Salyan Köyü nden başlayıp güneyde Ahmetçik Köyü dolayında Salyan Deresi mevkiine kadar uzanım gösterir. Genel olarak filiş karakterli olan birim, çalışma alanında Eosen yaşlı Ericek Formasyonu üzerinde açılı uyumsuz olarak yeralmaktadır. Yaklaşık kalınlığı 120 m. olan formasyon, bazı alanlarda volkanikler üzerinde de uyumsuzdur (Yılmaz vd. 1992). Yaygın olarak kumlu-killi kireçtaşı, neritik kireçtaşı, kiltaşı, marn ve seyrek olarak çakıltaşından oluşan birim, ilk kez Tarhan (1982) tarafından Salyan Formasyonu olarak adlandırılmıştır. Ayrıca benzer kaya türü topluluğu Zeytin formasyonu (Baydar 1989) olarak da isimlendirilmiştir. Diğer taraftan birim Atlık Kireçtaşı nın (Gözübol ve Gürpınar 1980, Yiğitbaş 1989) bir bölümüne karşılık olarak düşünülmektedir. Birim, taban çakıltaşlarıyla başlamakta, üste doğru kumlu-killi kireçtaşı, neritik kireçtaşı, marn ve kiltaşlarının düzenli şekilde ardalanmasıyla devam etmektedir. Ardaşım içersinde bitki kırıntıları ve izleri de dikkati çekmektedir. Birim ayrıca oldukça kıvrımlı bir yapıya da sahiptir. Kumlu-killi kireçtaşları; sarı, kahve renkli genellikle ince-orta tabakalı, yer yer kalın tabakalı (1-1,5 m.), bol kırıklı, çatlaklı, kalsit damarlıdır ve bol Pelecypoda kavkılarının yanı sıra oygu izlerine de rastlanmaktadır. Sarı, kahve veya boz renkli olan kumtaşı birimi genellikle orta-kalın tabakalı, yer yer ince tabakalı, kırıklı ve çatlaklı, kalsit damarlı dağılgan bir yapıdadır. İçersinde bol bitki kırıntıları ve Pelecypoda kavkı izleri bulunmaktadır. Tabaka taban ve tavan yapılarının da bol oranda izlendiği kumtaşında dolgu izlerine de rastlanmıştır. Masif yapılı neritik kireçtaşları 14

22 sarı, krem ve gri renkli olup, bol kırıklı ve çatlaklı bir yapı gösterir. Killi ve neritik kireçtaşları bol miktarda mercan ve Pelecypoda kavkılarınca zengindir (Yılmaz vd. 1992, 1997). Çalışma alanında yapılan daha önceki çalışmalarda, Salyan Formasyonu nun yaşının formasyona olistolit olarak dahil edilen gri, bej renkli kireçtaşı ve filiş birimleri Jura Kretase olarak yaşlandırılmıştır (Polat 1970). Daha sonra Salyan Formasyonu nun asıl hamurunu oluşturan kireçtaşı ve filiş düzeylerinden alınan fosil örneklerinden saptanan; Globigerinoides trilobus (Reuss), Praeorbulina transitoria (Blow), Praeorbulina sıcana (de Stafani), Globorotalia obesa (Bolli), Globigerina sp., Miogypsina sp., Amphistegina sp., gibi foraminifer cins ve türlerine dayanılarak formasyon Erken Miyosen olarak kabul edilmiştir (Yılmaz vd. 1992). Şekil 4.1 Ölçülü stratigrafi kesit yerlerini gösteren harita (Yılmaz vd.1997) 15

23 5. ÇALIŞMA BÖLGESİNDE YAPILAN ÖLÇÜLÜ STRATİGRAFİ KESİTLERİ 5.1 Salyan Dere Ölçülü Stratigrafi Kesiti 1 (A-A, ) Kesit 1/ ölçekli L 37 d 4 paftasında Ahmetçik Köyü nün güneybatısında kalan eski Salyan Deresi yatağının batı kanadında; X 1 : m ve Y 1 : m koordinatlarıyla başlayıp, X 2: m ve Y 1: m koordinatlarıyla sona ermektedir. Kesitin kalınlığı yaklaşık 28 m olup, formasyonun 0-28 metrelik kısmına karşılık gelir. Formasyonun, Ericek Formasyon unun üst kesimlerinde yeralan türbiditik özellikteki ince kırıntılı kayalar ve killi kireçtaşı gibi kayatürleri üzerine açılı uyumsuzlukla yer aldığı saptanmıştır (Şekil 5.1). Kumlu killi kireçtaşı, neritik kireçtaşı, marn, kumtaşı ve kiltaşlarının düzenli olarak aradalanışı birimin özelliğini oluşturur. Kesitin 0-3 metreler arasındaki, kumlu-killi kireçtaşlarından; Mactra (Mactra) corallina (Linne) türünün varlığı saptanmıştır. Bu birim üzerine uyumlu olarak gelen 6,5-11 metreler arasındaki killi kireçtaşlarında cm kalınlığında üst üste kavkı yığınağı özelliğindeki (Şekil 5.2) kalın ve iri kabuklu Crassostrea gryphoides (Schlotheim) türünün yanı sıra, Tellina (Peronidia) sacyi (Cossman ve Peyrot) ve Pitar (Pitar) rudis (Poli) örnekleri de tanımlanmıştır. Kesitin metreleri arasındaki, killi kireçtaşı ve neritik kireçtaşı birimlerinde; yine cm lik bir kavkı yığınağı özelliğindeki tabakada Crassostrea gryphoides (Schlotheim) ve Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck) örnekleri tespit edilmiştir. 16

24 Şekil 5.1 Salyan Dere ölçülü stratigrafi kesiti 1 (A-A, ) 17

25 Şekil 5.2 Crassostrea gryphoides (Schlotheim) kavkı yığışımlarının arazi ve şekil görüntüsü 5.2 Salyan Dere Ölçülü Stratigrafi Kesiti 2 (B-B, ) Kesit 1/ ölçekli L 37 d 4 paftasında Ahmetçik Köyü nün güneybatısında kalan eski Salyan Deresi yatağının bitimiyle, Ahmetçik Köyü yol ayrımının batısında kalan kısımda; X 1: m ve Y 1 : m koordinatlarıyla başlayıp, X 2 : m ve Y 2: m koordinatlarıyla sona ermektedir. Kalınlık 34 metredir. Formasyonun 0-34 metrelik kısmına karşılık gelir. Formasyonun üzerinde yeraldığı temel kayaçlar tam olarak gözlenememektedir (Şekil 5.3). Kumlu killi kireçtaşı, neritik kireçtaşı, marn ve kumtaşlarının düzenli olarak aradalanmasından oluşmuştur. Kesitin 0-4 metreleri arasında yeralan killi kireçtaşlarında; Lutraria primipara (Eichwald), 4-12 metreler arasındaki, neritik kireçtaşlarında; Sponiodontella intermedia (Andrussov), 12-17,5 metreler arasındaki kumtaşlarında; Lutraria primipara (Eichwald), Arca (Arca) cardiiformis (Basterot), metreler arasındaki neritik kireçtaşlarında, Strombus coronatus compressonana (Sacco), metreler arasında ise, kumtaşlarında Trochus (Gibbula) pesudomaeoticus (Kolesnikov) türleri tanımlanmıştır. 18

26 Şekil 5.3 Salyan Dere ölçülü stratigrafi kesiti 2 (B-B, ) 19

27 6. SİSTEMATİK PALEONTOLOJİ Çalışma bölgesinden saptanan Pelecypoda Sınıfının sistematiği Moore a (1969), Gastropoda Sınıfının sistematiği ise Wenz e ( ) göre yapılmıştır. Sınıf GASTROPODA Cuvier 1797 Alt Sınıf PROSOBRANCHİA Milne Edwards 1848 Ordo Archaeogastropoda Theile 1925 Üst Familya Trochacea Rafinesque 1815 Familya Trochidae Rafinesque 1815 Alt Familya Trochinae Cins Trochus Linne 1758 Trochus (Gibbula) pseudomaeoticus (Kolesnikov 1931) Levha : 1, Şekil: Trochus (Gibbula) pseudomaeoticus Kolesnikov, Zhizhcenko, s , lev. 15, sek Gibbula (Colliculus) pseudomaeotica (Kolesnikov), Iljina, s. 28, lev. 2, şek Tanımlama: Kavkı küçük orta büyüklükte, kısa konik, son turun tüm yüksekliğe oranı ½ dir. Tur sayısı 5-6, turlar basamak şeklinde muntazam büyümüş, stür çizgileri sığ, her turda spiral çizgiler bulunmakta, son tur geniş yuvarlak, ağız ovale yakındır. Ölçüler: En küçük En büyük Kavkı yüksekliği 9 mm 13 mm Kavkı genişliği 7 mm 10 mm Son tur yüksekliği 4 mm 5,2 mm 20

28 Benzeyiş ve farklar: İlk verilen literatürdeki örneklere tümüyle uygun olup, Iljina (1993) de tanımlanan cins ve alt cinsten, örneklerimizin daha küçük konik formda olması ve son turun daha muntazam geniş yuvarlak yapısıyla ayrılır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Doğu Paratetis bölgesinde Rusya ve Kırım da Orta Miyosen de bulunmuştur. Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 2 de, 5 nolu numune noktası, metreleri arasında, kumtaşı biriminde saptanmıştır. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. Ordo Mesogastropoda Üst Familya Strombacea Familya Strombiidae Swainson 1840 Cins Strombus Linne 1758 Strombus coronatus compressonana Sacco 1893 Levha: 1, Şekil: Strombus coronatus var. compressonana Sacco, c. 14, s. 12, lev. 1, şek Strombus coronatus Defrance, Stchepinsky, s. 144, lev. 37, şek Strombus coronatus var. compressonana Sacco, Erünal-Erentöz, s. 38, lev.5, şek Strombus coronatus compressonana Sacco, İslamoğlu ve Taner b, s , lev. 3, şek. 2 a-b. Tanımlama: Kavkı kalın, orta büyüklükte, geniş-konik biçimli, 4-5 turlu, spir çok kısa ve basık, stür çizgileri sığ, son tur stür çizgisinden itibaren yataya yakın başlar ve iri granüllerden sonra, konik form alır, ağız tam olarak görünmemektedir. 21

29 Ölçüler: Kavkı yüksekliği 40 mm Benzeyiş ve farklar: Literatürdeki örneklere tümüyle benzerlik göstermektedir. Stchepinsky (1946) da gösterilmiş olan Strombus coronatus Defrance türünün son turu uzun konik şeklindedir. Strombus coronatus compressonana alt türünde ise son tur daha basık koniktir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tetis de İtalya nın Piemonte havzasında Pliyosen de, Türkiye de Antalya Miyosen havzasında Erken Tortoniyen de, ve Antakya Samandağ da Geç Pliyosen de yaygındır. Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 2 de, 4 nolu numune noktası, metreleri arasında, neritik kireçtaşlarında bulunmuştur. Stratigratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen Sınıf BIVALVIA Linne, 1758 (Buonanni 1681) Alt Sınıf PTERIOMORPHIA Beurlen 1944 Ordo Arcoida Stoliczka 1871 Üst Familya Arcacea Lamarck 1809 Familya Arcidae Lamarck 1809 Alt Familya Anadarinae Reinhart 1935 Cins Anadara Gray 1847 Alt Cins Anadara Gray 1847 Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck 1819) Levha: 1, Şekil: Arca diluvii Lamarck, Hoernes, s. 333, lev. 44, şek

30 1898 Anadara diluvii (Lamarck), Sacco, c. 26, s , lev. 4, şek Arca (Anadara) diluvii Lamarck, Cossmann ve Peyrot, s. 140, lev. 8, şek. 3-6; lev. 10, şek Arca diluvii, Lamarck, s. 45, lev. 30, şek ; lev. 31, şek Arca (Anadara) diluvii Lamarck, Lecointre, s Arca (Arca) diluvii Lamarck, Csepreghy Meznerics, s Arca (Anadara) diluvii (Lamarck), Anderson, s. 81, lev. 13, şek. 6a-c Anadara diluvii (Lamarck), Kojumdgieva ve Strachimirov, s. 61, lev. 19, şek Anadara diluvii (Lamarck), Svagrovsky, s , lev. 2, şek Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Malatesta, s. 221, lev. 11, şek Arca (Arca) diluvii Lamarck, Venzo ve Pelosio, s. 139, lev. 42, şek Anadara diluvii (Lamarck), Nevesskaja, s. 113, lev. 1, şek Arca (Arca) diluvii Lamarck, Palla, s. 412, lev. 18, şek. 5a-b Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Ilıescu ve diğ., s. 78, lev. 3, şek Arca (Anadara) diluvii (Lamarck), Symeonidis ve Konstantinidis, s. 677, lev. 74, şek Arca (Anadara) diluvii diluvii (Lamarck), Dermitzakis, s. 397, lev. 71, şek. 9-9a Anadara diluvii (Lamarck), Hinsch, s Anadara diluvii Lamarck, Baldi, s. 166, lev. 3, şek Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Ctroky ve diğ., s. 464, lev. 2, şek Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Freneix ve diğ., s. 62, lev. 1, şek. 1a-b Anadara diluvii Lamarck, Baldi ve Steininger, s Anadara (s.s) diluvii (Lamarck), Kaynak, s. 123, lev. 1, şek Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Martinell ve diğ., lev. 4, şek Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Freneix ve diğ., s. 12, lev. 1, şek Anadara (A.) diluvii (Lamarck), Brambilla ve Lualdi, s. 20, lev. 1, şek. 5a-b Anadara diluvii (Lamarck), Schütt, s. 150, lev. 2, şek Anadara diluvii (Lamarck), Nevesskaja, s , lev. 6, şek Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Lacour ve diğ., s , lev. 5, şek. D Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), İslamoğlu ve Taner, s. 4, lev. 1, şek Anadara diluvii (Lamarck), Mandic ve Harzhauser, s. 100, lev. 2, şek

31 2004 Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), İslamoğlu, s , lev. 1, şek. 2. Tanımlama: Kavkı orta boy, yamuğa yakın dikdörtgen şeklinde, ön kenar muntazam yuvarlak, arka kenar çengelden itibaren düz başlamış ve paleal kenarda uzamış olarak birleşik durumdadır. Paleal kenar düz ve çentiklidir. Çengel ortaya kıvrık ve öne dönük, kardinal saha uzamış üçgen biçiminde, kardinal çizgi üzerinde çentikler mevcut, kavkı üzerinde çok sayıda ışınsal kotlar bulunmaktadır. Ölçüler: Kavkı yüksekliği Kavkı genişliği Kavkı kalınlığı (Tek kapak) 17 mm 35 mm 12 mm Benzeyiş ve farklar: Belirtilen kaynakçalarda verilen örneklere tam bir uyum gösterir. Boyut ve üzerindeki ışınsal kotlar bakımından özellikle Hoernes (1870) ve Sacco da (1898) gösterilmiş olan şekillere tamamen benzerdir. Anadara (Anadara) diluvii pertransversa Sacco alt türünden, tepe bölgesinin daha basık şekilde gelişmiş olmasıyla ayrılır. Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 1 de, 3 nolu numune noktası, metreler arasında, killi ve neritik kireçtaşlarında saptanmıştır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tetis (Mediterranean) in etkin olduğu bölgelerde İtalya, Belçika ve Portekiz de Tortoniyen de, Fransa ve Fas da Geç Burdigaliyen de, Kuzey Afrika da Akitaniyen-Burdigaliyen de, Sicilya da Pliyosen de ve genel olarak tüm Akdeniz de Pliyosen-Kuvaterner de; Merkezi Paratetis Bölgesin de Viyana havzasında Karpasiyen-Badeniyen de, Romanya, Bulgaristan ve Polonya da Badeniyen de (Studencka 1986), Slovakya da Eggenburgiyen de, Macaristan da Erken Badeniyen de; Doğu Paratetis Bölgesi olarak ise, Türkmenistan da Tarkaniyen ve Çokrakiyen de, Gürcistan da Sakaruliyen ve Erken Konkiyen de (Iljina 2003). Batı 24

32 Ukrayna ve Kuzey Moldavya da Çokrakiyen-Konkiyen de, Türkiye de Antalya çevresinde Erken Tortoniyen de yayılım göstermiştir. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. Alt Familya Arcinae Lamarck 1809 Cins Arca Linne 1758 Alt Cins Arca Lamarck 1809 Arca (Arca) cardiiformis Basterot 1825 Levha: 1, Şekil: Arca (Anadara) cardiiformis Basterot, Cossmann ve Peyrot, s. 154, lev. 8, şek Arca (Arca) cardiiformis Basterot, Erünal-Erentöz, s. 139, lev. 22, şek a.. Tanımlama: Elimizde bir adet olan sağ kapak mevcuttur. Kavkı oval, tepe bölgesi şişkin, çengel öne yakın ve öne kıvrık, ön kenar kısa yuvarlak, paleal kenarla birleşmesi muntazam, arka kenar çengelden itibaren düz inerek paleal kenarla köşeli birleşmiş durumda, paleal kenar uzunca yuvarlak, kabuk üzerinde 20 adet kot mevcuttur ve birbirleriyle eşit aralıklar ile ayrılmışlardır. Ölçüler: Kavkı yüksekliği Kavkı genişliği Kavkı kalınlığı (Tek kapak) 15 mm 21 mm 5 mm Benzeyiş ve farklar: Gerek boyut olarak gerekse çengel ve üzerindeki kotların durumu Erünal-Erentöz (1958) ile tam bir benzerlik göstermektedir. 25

33 Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 2 de, 3 nolu numune noktası, 17,5-21 metreleri arasında, kumtaşlarında saptanmıştır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tetis Bölgesin de Fransa nın Akitan havzasında Orta Miyosen de ve Türkiye de Adana çevresinde Tortoniyen de yayılım göstermiştir. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. Ordo Pterioida Newell 1965 Alt Ordo Ostreina Ferussac 1822 Üst Familya Ostracea Rafinesque 1815 Familya Ostreidae Rafinesque 1815 Alt Familya Ostreinae Rafinesque 1815 Cins Crassostrea Sacco 1897 Crassostrea gryphoides (Schlotheim 1813) Levha: 2, Şekil: Ostrea gryphoides Schlotheim var. gingensis Schlotheim, Dollfus ve Dautzenberg, s. 465, lev. 49, şek Ostrea gryphoides Schlotheim var. crassissima Lamarck, Dollfuss ve Dautzenberg, s. 465, lev. 50, şek Gryphaea gryphoides Schlotheim, Lecointre, s. 30, lev. 13, şek Ostrea gryphoides (Schlotheim), Korobkov, s , lev. 83, şek Ostrea gryphoides (Schlotheim), Merklin ve Nevesskaja, s , lev. 32, şek Ostrea gryphoides (Schlotheim), Azzaroli, s. 108, lev. 28, şek Ostrea gryphoides (Schlotheim), Erünal-Erentöz, s , lev. 30, şek.3; lev. 31, şek Gryphaea (Crassostrea) gryphoides (Schlotheim), Tejkal ve diğ., s

34 1971 Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Freneix ve diğ., s , lev. F, şek. 1,2a,b, 3a,b, 4a,b; lev. G, şek.1a,b, 2a,b, 3a,b; lev. H, şek. 1,2,3a,b,4, Crassostrea gryphoides Schlotheim, Steininger ve diğ., s Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Ctroky ve diğ., s Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Freneix ve diğ., s. 78, lev. 5, şek. 4a-b Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Laurain, s , lev. 1, şek Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Laurain, s , lev. 4, şek. 4a-b Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Tanar., s.22, lev. 1, şek Crassostrea gryphoides Schlotheim, Nevesskaja, s.62, lev. 9, şek. 1-2; lev. 10, şek Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Pfister ve Wegmüller, s. 458, lev. 1, şek. 1-5; lev. 2, şek Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Videt ve Neraudeau, s. 153, lev. 1, şek. 3ab Crassostrea gryphoides (Schlotheim), İslamoğlu ve Taner a, s. 9-10, lev. 3, şek. 1a-1b Crassostrea gryphoides (Schlotheim), El-Hedeny, s. 720, lev. 1, şek. 1-7; lev. 2, şek. 3-5; lev. 4, şek Tanımlama: Kavkı çok iri ve uzun olup oldukça kalındır. Sol kapak üzeri katmerli kalın halkalarla süslü, sağ kapak daha basık ve ve düzdür. Ligaman sahası belirgin, silindir şeklinde oyuk ve uzun biçimli olup üzeri derin yatay şekilde bölmelerle ayrılmış, kas izi iri ve arka kenara yakındır. Sağ kapağın ligaman sahası ortada geniş çukurluk, yanlarda çıkıntı, sol kapakta buna karşılık gelecek şekilde ortada silindir şeklinde uzun çıkıntı, yanlarda çukurluk şeklinde gelişmiştir. Sağ kapak sol kapaktan çok daha büyük ve kalın gelişmiştir. Ölçüler: En küçük En büyük Sağ kapak Kavkı uzunluğu 75 mm 105 mm 27

35 Kavkı genişliği 42 mm 50 mm Kavkı kalınlığı 10 mm 20 mm Sol kapak Kavkı uzunluğu 100 mm 140 mm Kavkı genişliği 60 mm 70 mm Kavkı kalınlığı 20 mm 30 mm Benzeyiş ve farklar: Sinonim listesinde verilen tüm örneklere benzer özellikler göstermektedir. Özellikle Nevesskaja (1993) ve Freneix et al. (1971) örneklerine kavkı şekil ve kas izinin duruşu bakımından çok benzerdir. Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 1 de, 2 nolu numune noktası, 6,5-11 metreler arasındaki killi kireçtaşlarında ve 3 nolu numune noktası, metreleri arasında, killi kireçtaşı ve neritik kireçtaşı birimlerinde tespit edilmiştir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tetis Bölgesin de, Fransa nın Akitan ve Rhone havzalarında, Akitaniyen-Geç Burdigaliyen de, İtalya da Geç Burdigaliyen, Tortoniyen, Messiniyen ve Pliyosen de, İspanya da Sorbas Havzasında Messiniyen de, Kuzey Afrika da ve Somali de Erken Burdigaliyen de, Afrika Kıtasının güneyinde Madagaskar Adasın da, denizel Pliyosen de (Freneix et al. 1971); Merkezi Paratetis Bölgesin de Avusturya da Eggenburgiyen ve Badeniyen de, Macaristan da Eggenburgiyen, Otnangiyen ve Karpasiyen de, Romanya ve Polonya da Badeniyen de (Studencka 1986); Doğu Paratetis Bölgesin de ise, Türkmenistan ve Batı Kazakistan da, Güneybatı Avrasya da Tarkaniyen de, Türkiye de Sivas ve Karaman bölgesinde Geç Burdigaliyen de, Antalya da Langiyen de, Adana ve Mersin de Tortoniyen de (Tanar 1985), görülmüştür. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. Alt Sınıf HETERODONTA Neumayer 1884 Ordo Veneroida H.ve A. Adams

36 Üst Familya Tellinacea de Blainville 1814 Familya Tellinidae de Blainville 1814 Alt Familya Tellininae de Blainville 1814 Cins Tellina Linne 1768 Alt Cins Peronidia Dall 1900 Tellina (Peronidia) sacyi Cossmann ve Peyrot 1909 Levha: 3, Şekil: Tellina (Peronidia) sacyi Cossm ve Peyr, Cossmann ve Peyrot, s. 243, lev. 9, şek Angulus (Peronidia) sacyi parvus Hölzl, s. 154, lev. 15, şek Tellina (Peronidia) sacyi Cossm ve Peyr, Ctroky ve diğ., s. 520, lev. 26, şek Tellina (Laciolina) sacyi Cossm ve Peyr, Moısescu ve Meszaros, s. 19, lev. 1, şek Tellina sacyi Cossm ve Peyr, Lesport ve Cahuzac, lev. 6, şek Tanımlama: Kavkı sivrilmiş elips şeklinde, ön kenar muntazam kısa yuvarlak, arka kenar çengelden itibaren düz ve eğik başlayarak kısa yuvarlanıp paleal kenar ile birleşmiştir. Tepe bölgesi sivrilmiş, çengel ortaya yakın ön kenarda, az belirgin ve hafif öne kıvrıktır. Ölçüler: En küçük En büyük Kavkı yüksekliği 22 mm 27 mm Kavkı genişliği 34 mm 42 mm Kavkı kalınlığı (iki kapak beraber) 6 mm 8 mm Benzeyiş ve farklar: Sinonim listesinde verilen örnekler ile uyum içindedir. Hölzl (1958) tanımladığı alt türden, daha büyük ve paleal kenar daha düzgün gelişmiştir. Moısescu ve Meszaros (1974) da verilen alt cinsten ise ön kenarın daha uzun oluşu ve 29

37 palael kenarın daha düzgün oluşu ile ayrılır. Özellikle Ctroky et al. (1973) da vermiş oldukları örnekler ile tam bir benzerlik gösterdiği için Lesport ve Cahuzac (2005) da kullanılmayan alt cins, bu çalışmada kullanılmıştır. Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 1 de, 2 nolu numune noktası, 6,5-11 metreler arasındaki killi kireçtaşlarında bulunmuştur. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tetis Bölgesi nde Fransa nın Akitan havzasında Akitaniyen de, Akitan havzasının kuzeyinde Burdigaliyen de, Rhone havzasında Akitaniyen-Burdigaliyen de; Merkezi Paratetis Bölgesinde Romanya ve Bulgaristan da Ottnangiyen de yayılım göstermiştir. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. Üst Familya Veneracea Rafinesque 1815 Familya Veneridae Rafinesque 1815 Alt Familya Pitarinae Stewart 1930 Cins Pitar Römer 1857 Alt Cins Pitar Römer 1857 Pitar (Pitar) rudis (Poli 1795) Levha: 3, Şekil: Pitar rudis (Poli), Sacco, c. 28, s , lev. 4, şek Pitaria rudis (Poli), Erünal-Erentöz, s. 181, lev. 34, şek Pitar (Pitar) rudis (Poli), Kojumdgieva ve Strachimirov, s. 55, lev. 17, şek Pitar (P.) rudis (Poli), Nevesskaja, s. 235, lev. 13, şek Pitar (Pitaria) rudis (Poli), Ilıescu ve diğ., s. 106, lev. 22, şek Pitar (P.) rudis (Poli), Hinsch, s Pitar (P.) rudis (Poli), Pavia, s. 223, lev. 3, şek Pitar (P.) rudis (Poli), Menesini ve Ughi, s. 738, lev. 2, şek

38 1988 Pitar (P.) rudis (Poli), Brambilla ve Lualdi, s. 25, lev. 9, şek. 5a-b Pitar (Pitar) rudis (Poli), İslamoğlu ve Taner a, s. 21, lev. 5, şek. 2. Tanımlama: Kavkı orta büyüklükte, ince uzamış üçgen biçimli, tepe şişkin ve sivri, ön kenar yüksek yuvarlak, arka kenar düz başlayarak paleal kenar ile yuvarlak birleşmekte, paleal kenar kısa yuvarlak, çengel belirgin öne dönüktür. Kavkı üzerinde ışınsal kotların izleri bulunmaktadır. Kavkı kalıp halinde olduğu için kenet sistemi görülememiştir. Ölçüler: Kavkı yüksekliği Kavkı genişliği Kavkı kalınlığı (tek kapak) 35 mm 32 mm 3 mm Benzeyiş ve farklar: Yukarıda belirtilen kaynaklardaki örnekler ile uyum içersindedir. Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 1 de, 2 nolu numune noktası, 6,5-11 metreler arasındaki killi kireçtaşlarında bulunmuştur. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tetis Bölgesin de Fransa nın Akitan ve Rhone havzalarında Geç Burdigaliyen de, İtalya da Geç Burdigaliyen, Tortoniyen ve Pliyosen de, Hatay da ve Fas da Pliyosen de; Merkezi Paratetis Bölgesin de, Avusturya da Karpasiyen-Badeniyen de, Macaristan, Almanya ve Bulgaristan da Badeniyen de; Doğu Paratetis de Tarkaniyen de; Türkiye de, Antalya çevresinde Geç Burdigaliyen de, görülmüştür. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. Üst Familya Mactracea Lamarck 1809 Familya Mactridae Lamarck

39 Alt Familya Mactrinae Lamarck 1809 Cins Mactra Linne 1767 Alt Cins Mactra Linne 1767 Mactra (Mactra) corallina (Linne 1767) Levha: 3, Şekil: Mactra corallina (Linne), Sacco, c. 29, s , lev. 5, şek Mactra corallina var. inflata Brn, Sacco, c. 29, s. 23, lev. 5, şek Mactra corallina var. atlantica B.D.D, Sacco, c. 29, s. 23, lev. 5, şek Mactra (Mactra) corallina Linne, Korobkov, s , lev. 20, şek Mactra (Mactra) corallina Linne, Papp, s. 239, lev. 2, şek. 8. Tanımlama: Kavkı orta kalınlıkta, üçgen-oval biçimli, tepe bölgesi hafif kabarık, çengel öne dönük, ön ve arka kenarlar yay şeklinde gelişmiş, paleal kenarla oval bir şekilde birleşir. Örnek kalıp halinde olduğu için kenet sistemi görülememiştir. Ölçüler: En küçük En büyük Kavkı yüksekliği 30 mm 40 mm Kavkı genişliği 25 mm 43 mm Kavkı kalınlığı (tek kapak) 3 mm 5 mm Benzeyiş ve farklar: Örneklerimiz sinonim listede verilen örnekler ile tamamen benzerdir. Korobkov un (1954) örneklerine göre, elimizdeki örneğin boyutları biraz daha ufaktır. Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 1 de, 1 nolu numune noktası, 0-3 metreler arasında, kumlu-killi kireçtaşlarında saptanmıştır. 32

40 Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tetis Bölgesin de İtalya da Geç Burdigaliyen, Yunanistan da Tortoniyen de, Doğu Paratetis de, Tarkaniyen de görülmüştür. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. Alt Familya Lutrariinae H.ve A. Adams 1858 Cins Lutraria Lamarck 1799 Lutraria primipara Eichwald 1850 Levha: 3, Şekil: Lutraria primipara Eichwald, Eichwald, lev. 6, şek Lutraria primipara Eichwald, Merklin ve Nevesskaja, s. 85, lev. 26 şek Tanmlama: Kavkı orta şişkinlikte, uzamış ve oval biçimli, kapaklar yassı bir şekilde şişkin, çengel küçük, ön kenarda yeralmakta ve öne dönük, ön kenar kısa, arka kenar çengelden itibaren uzun gelişerek paleal kenarla yuvarlanarak birleşmekte, kavkı üzerinde çok hafif konsantrik lameller mevcuttur. Ölçüler: En küçük En büyük Kavkı yüksekliği 19 mm 24 mm Kavkı genişliği 40 mm 46 mm Kavkı kalınlığı (iki kapak beraber) 8 mm 10 mm Benzeyiş ve farklar: Örnekler incelenen literatürdeki örneklere form olarak uymakla birlikte, boyut olarak daha ufaktırlar. 33

41 Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 2 de, 1 nolu numune noktası, 0-4 metreleri arasında, killi kireçtaşlarında ve 3 nolu numune noktası, 17,5-21 metreleri arasında, kumtaşlarında saptanmıştır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tetis Bölgesin de Fransa da Geç Burdigaliyen de, İtalya da Geç Burdigaliyen ve Pliyosen de, Merkezi Paratetis de Avusturya ve Macaristan da Otnangiyen de, Doğu Paratetis de ise Tarkaniyen de görülmüştür. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. Üst Familya Leptonacea Familya Kelliellidae Fischer 1887 Cins Sponiodontella Andrussov 1903 Sponiodontella intermedia (Andrussov 1889) Levha: 3, Şekil: Sponiodontella intermedia (Andrussov), Merklin ve Nevesskaja, s. 84, lev. 23, şek Sponiodontella intermedia (Andrussov), Zhizhcenko, s. 208, lev. 11, şek Lutetia (Davidaschvilla) intermedia Andrussov, Kojumdgieva ve Strachşmirov, s. 256, lev. 55, şek Sponiodontella intermedia (Andrussov), Özsayar, s , lev. 5, şek Lutetia (Davidaschvilla) intermedia (Andrussov), Nevesskaja, s. 201, lev. 50, şek Tanımlama: Kavkı yuvarlağa yakın formda ve tepe bölgesi şişkince, çengel çok sivri tam ortada yer almaktadır. Ön ve arka kenarlar muntazam yuvarlak, paleal kenar kısa yuvarlaktır. 34

42 Ölçüler: En küçük En büyük Kavkı yüksekliği 8 mm 16 mm Kavkı genişliği 10 mm 17 mm Kavkı kalınlığı (iki kapak beraber) 3 mm 6 mm Benzeyiş ve farklar: Örneklerimiz sinonim listesinde verilen örnekler ile tam bir benzerlik göstermektedir. Verilen son literatürdeki cins ve altcinsten, elimizdeki örneklerin daha küçük ve çok daha yuvarlağa yakın formda olması ile ayrılır. Bulunduğu yer: Salyan dere ölçülü stratigrafi kesiti 2 de, 2 nolu numune noktası, 4-12 metreler arasında, neritik kireçtaşlarında tespit edilmiştir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Doğu Paratetis Bölgesin de Tarkaniyen de görülen tür, Türkiye de de Sinop çevresinde Çokrakiyen de yayılım göstermiştir. Stratigrafik düzey: Alt Badeniyen=Tarkaniyen. 35

43 7. SONUÇLAR Elbistan ve Göksun İlçeleri arasında, Çardak Beldesi nin güneybatısında yer alan, Salyan Formasyonu nda Pelecypoda sınıfına ait sekiz tür ve Gastropoda sınıfına ait iki tür saptanmıştır. Saptanan bu türler sistematikte yerlerine konarak, stratigrafik düzeyleri ve paleocoğrafik yayılımları açıklanmıştır. Genel olarak neritik killi kireçtaşlarından oluşmuş Salyan Formasyonu; Crassostrea gryphoides (Schlotheim), Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck), Arca (Arca) cardiiformis (Basterot), Tellina (Peronidia) sacyi (Cossm. ve Peyr.), Pitar (Pitar) rudis (Poli), Lutraria primipara (Eichwald), Mactra (Mactra) corallina (Linne), Sponiodontella intermedia (Andrussov) Pelececypoda faunası ve Trochus (Gibbula) pseudomaeoticus Kolesnikov, Strombus coronatus compressonana (Sacco), gibi Gastropoda türleri içermektedir. Saptanan faunanın Tetis (Mediterranean) ve Paratetis bölgelerindeki stratigrafik yayılımları takip edildiğinde, Erken Miyosen den Orta Miyosen ortasına kadar yayılım gösterdiği anlaşılmaktadır (Çizelge ). Her iki bölgeye ait katlar karşılaştırıldığında (Çizelge 7.1) eş zamanlı yayılım gösterdiği ortaya çıkmaktadır. Saptanan faunanın Tetis ile Merkezi ve Doğu Paratetis Bölgelerindeki yayılımları incelendiğinde Pitar (Pitar) rudis in Merkezi Paratetis de sadece Badeniyen de (Çizelge 7.4) ve Doğu Paratetis de Tarkaniyen de (Çizelge 7.5), Crassostrea gryphoides aynı şekilde Merkezi Paratetis de Badeniyen de (Çizelge 7.4), Doğu Paratetis de Tarkaniyen de ve Çokrakiyen de (Çizelge 7.5), Lutraria primipara nın Doğu Paratetis de Tarkaniyen de, Mactra (Mactra) corallina nın ve Sponiodontella intermedia nın aynı şekilde Doğu Paratetis de Tarkaniyen de yayılım gösterdiği görülmektedir (Çizelge 7.5). Bu türler Tetis Bölgesinde de görülmektedir (Çizelge 7.2) ancak topluluk daha çok Geç Burdigaliyen ve onunla eş zamanlı olan Merkezi Paratetis e ait Otnangiyen ve Karpasiyen de de mevcuttur. 36

44 Gastropoda sınıfından Trochus pseudomeoticus ise sadece Doğu Paratetis de Tarkaniyen de görülmektedir (Çizelge 7.6). Erken Burdigaliyen de Doğu ve Merkezi Paratetis, Hint Pasifik Okyanusu ile bağlantıda olduğundan Mollusk faunası bu alanlarda sirkülasyon göstermektedir (Şekil 7.1). Elde ettiğimiz faunamız ise bu sirkülasyonu işaret etmemektedir (Rögl 1999, Şekil 5). Bu nedenle Erken Burdigaliyen e ait olduklarını düşünmemekteyiz. Geç Burdigaliyen de ise Merkezi ve Doğu Paratetis birbirleri ile bağlantıda değildir (Şekil 7.2) (Rögl 1999, Şekil 7). Güney Anadolu nun sınırlı bir kısmı Mediterranean (Tetis) in etkisindedir (Şekil 7.3) (Rögl 1999, Şekil 8). Bizim örneklerimiz içerisinde ise gerek Badeniyen ve gerekse Tarkaniyen de karakteristik olan fauna mevcuttur. Örneğin Pitar (Pitar) rudis, Crassostrea gryphoides, Lutraria primipara, Mactra (Mactra) corallina, Trochus pseudomeoticus. Esasen Orta Miyosen in başlamasıyla Mediterranean (Tetis), Merkezi ve Doğu Paratetis de denizel fasiyesler yaygın olup her üç bölge birbirleri ile bağlantıdadır (Şekil 7.3). Preorbulina cinsinin görülmesi ile Orta Miyosen başlamaktadır ve adı geçen cins Tetis, Merkezi Paratetis ve Doğu Paratetis de olmak üzere tüm denizlerde yaygındır (Rögl 1998). Çalışma Bölgemizde önceki çalışmalarda da belirtildiği gibi (Yılmaz vd. 1992) Preorbulina transitoria, Preorbulina scana Langiyen nin başladığını gösteren zon fosildir (M5-a) (Berggren vd. 1995). Bu sonuç da faunadan elde ettiğimiz verileri desteklemektedir. Ancak Pelecypoda ve Gastropoda sınıfına ait olan örneklerimiz Langiyen den çok onunla eşzamanlı olan Erken Badeniyen=Tarkaniyen çağına aittir. Bu nedenle Salyan Formasyonu nun yaşının Erken Badeniyen=Tarkaniyen olması gerektiği kanısındayız. Önceki çalışmalarda değinildiği gibi formasyonun yaşı Erken Miyosen değildir. 37

45 Çizelge 7.1 Geç Eosen den Geç Miyosen e kadar jeokronolojik ve biyostratigrafik zaman cetveli (Harzhauser et al. 2002) 38

46 Şekil 7.1 Kapalı olan Akdeniz ve Merkezi Paratetis bölgelerinin, Erken Burdigaliyen de Slovenya koridoru ile tekrar açılması. Doğu, Merkezi Paratetis ve Hint-Pasifik okyanusları arasında sağlanan sirkülasyon (Rögl 1999, Şekil 5). 39

47 Şekil 7.2 Burdigaliyen sonunda Paratetis bölgesinin batısında meydana gelen karasallaşma. Merkezi Paratetis ile Akdeniz az bir alanda bağlantıdadır (Rögl 1999, Şekil 7). 40

48 Şekil 7.3 Hint okyanusunun kısa bir süreliğine tekrar açılması ve Hint-Pasifik bağlantısının kurulması. Mediterranean ve Paratetis de meydana gelen transgresyon (Rögl 1999, Şekil 8). 41

49 42

50 Çizelge 7.3 Salyan Formasyon ununda saptanan Bivalvia Sınıfına ait Türlerin Türkiye deki yayılımı 43