ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ KOORDİNATÖRLÜĞÜNE

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ KOORDİNATÖRLÜĞÜNE Proje Türü Proje No Proje Yöneticisi : Doktora Tezi Araştırma Projesi : 13L : Prof. Dr. İhsan Çiçek Proje Başlığı : Karçal Dağları nın Buzul Jeomorfolojisi ve Paleoiklimsel Değerlendirilmesi (Doğu Karadeniz-Artvin) Yurıda bilgileri yazılı olan projemin sonuç raporunun e-kütüphanede yayınlanmasını; İSTİYORUM İSTEMİYORUM GEREKÇESİ: Prof. Dr. İhsan Çiçek

2 ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ SONUÇ RAPORU Proje Başlığı Karçal Dağları nın Buzul Jeomorfolojisi ve Paleoiklimsel Değerlendirilmesi (Doğu Karadeniz-Artvin) Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. İhsan Çiçek Yardımcı Araştırmacılar: Arş. Gör. Voln Dede, Yrd. Doç. Dr. Levent Uncu Proje Numarası: 13L Başlama Tarihi: Bitiş Tarihi: Rapor Tarihi: Anra Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Anra

3 RAPOR FORMATI Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri Karçal Dağları nın Buzul Jeomorfolojisi ve Paleoiklimsel Değerlendirilmesi (Doğu Karadeniz-Artvin) Glacial Geomorphology of Karçal Mountains and Paleoclimatic Interpretations (Eastern Black Sea- Artvin) ÖZET Anadolu, uygun yükselti, bakı ve eğim değerleri nedeniyle Kuvaterner de buzullaşmaya uğramıştır. Küçük Kafs Dağları nın batısındaki Karçal Dağları da buzullaşmaya uğrayan alanlar arasında yer almaktadır. Kuzeydoğu Anadolu da Artvin ilinin Şavşat ilçesinin batısındaki Karçal Dağları, m yi aşan yükseltisi ile Küçük Kafsların batı bölümünde bulunmaktadır. Karçal Dağları nın dorukları Karadeniz e yaklaşık 40 km mesafededir ve Doğu Karadeniz Dağları ndan Çoruh Nehri tarafından ayrılmış yüksek bir kütle özelliği taşımaktadır. Dağın genel jeolojik yapısı volnitlerden oluşmaktadır. Karçal Dağları nda yer alan Karçal buzul vadisi içerisindeki moren depoları üzerinden alınan örneklere uygulanan 36 Cl kozmojenik yüzey yaşlandırmaları ile bu bölgenin ilk defa buzul kronolojisi ortaya konulmuştur. Yaşlandırmalar m ile m arasındaki yükseltilerden alınan 10 örneğe uygulanmıştır. Bu örneklerden m ile m yükseltiler arasından alınan 4 örnek ortalama 15,7 ± 1,3 binyıl öncesine (Geç Buzul Dönemi), m ile m yükseltiler arasından alınan 6 örnek ise ortalama 19,9 ± 1,2 binyıl (Son Buzul Maksimumu) öncesine tarihlendirilmiştir. Karçal Vadisi nden elde edilen yaşlandırmalar, Doğu Karadeniz Dağları nda daha önce yapılmış olan çalışmalar ile de uyumludur.

4 ABSTRACT Anatolia was subjected to glaciation in the Quaternary due to its proper elevation, exposure, and slope values. The Karçal Mountains, western part of the Lesser Caucasus Mountains are also located on these areas. With an above m, the Karçal Mountains are formed in the west of Şavşat in Artvin in Northeastern Anatolia. The peaks of the Karçal Mountains are located on approximately 40 km from the Black Sea coasts. The Karçal Mountains have the characteristics of high body distinct from the Eastern Black Sea Mountains divided by the Çoruh River. The geological structure of the Karçal Mountains is composed of volcanic rocks. Glacial chronology has been firstly determined by performing 36 Cl cosmogenic exposure dating from moraine deposits within the Karçal Valley located on the Karçal Mountains. The datings have been applied to the 10 samples, which are taken between m and m elevations. Among these samples, 4 samples between m and m elevations correspond to approximately 15,7 ± 1,3 (Late Glacial) and 6 samples between m and m elevations correspond to approximately 19,9 ± 1,2 (Last Glacial Maximum). Datings performed on the Karçal Mountains is compatible with the previous studies conducted in the Eastern Black Sea Mountains. I. Amaç ve Kapsam Karçal Dağları nda buzullaşmaya uğramış alanlardan biri olan Karçal Vadisi ndeki jeomorfolojik birimleri haritalamak ve alanın buzul kronolojisini ortaya koymaktır yılları arasında yürütülen arazi çalışmaları sırasında önce vadideki jeomorfolojik birimlerin haritalaması yapılmış daha sonra alınan örneklere Fransa daki CEREGE laboratuvarında kozmojenik yüzey yaşlandırma yöntemi uygulanmıştır. Sonuç olarak, Karçal Vadisi ndeki buzul dilinin Son Buzul Maksimumu ndan Geç Pleistosen sonlarına dar olan gelişimi mutlak yaşlarla kronolojik olarak ortaya konulmuştur. II. Materyal ve Yöntem Karçal Dağları nın buzul kronolojisinin ortaya konulmasında kullanılan kozmojenik yüzey yaşlandırma yöntemi, herhangi bir yacın ya da sedimanın ne zamandan beri yüzeylendiğinin ortaya çırılması

5 esasına dayanmaktadır (Sarıya, 2012). Evrende galaksi patlamaları ve güneşin radyoaktif ışınımları ile meydana gelen kozmik ışınlar yüksek enerji ve hıza sahiptir (Dunai, 2010). Atmosferi geçerek yeryüzüne ulaşan kozmik ışınlar, yaçların yüzeye yakın 2-3 m lik kısımlarında yeni izotoplar oluşturur. Bunlardan en yaygın olanları 10 Be, 26 Al, 14 C, 36 Cl, 41 Ca gibi radyoaktif izotoplardır. Bu izotoplar hızlandırılmış kütle spektrometre aracılığıyla ortaya çırılmaktadır. Kayaç yüzeylerindeki bu yeni izotop oluşma hızı bilindiği için (Lal, 1991; Evans, vd. 1997; Stone, 2000) yüzeyden alınan örneklerdeki kozmojenik izotop derişimi ölçüldüğünde, yacın ne zamandan beri yüzeylendiği belirlenebilmektedir (Sarıya, 2012). Alan Çalışması Karçal Vadisi içerisinden alınan 10 adet örnek üzerinde yüzey yaşlandırması yapılmıştır. Bu psamda vadideki taban morenleri ile yan morenler üzerinde örnekler alınmıştır. Örnek alma işlemi çekiç ve keski aracılığıyla gerçekleştirilmiştir (Şekil 1). Moren depolarının sırtlarında yer alan en büyük ve gömülü durumdaki bloklar, en doğru yaş vermesi açısından tercih nedenidir. Örnekler yacın en üst yüzeyinden 0,5 mm ile 1,2 mm arasında değişen lınlıklardaki kırıntılar şeklinde alınmıştır. Her bir örnek yaklaşık olarak gram ağırlığında olacak şekilde oluşturulmuştur. Örneklerin alındığı yerlerin yükselti değerleri ve koordinatları GPS ile belirlenmiştir (Tablo 1). Bunun yanı sıra örnek alımı esnasında arazide eğimölçer aracılığı ile yaca gelen kozmik ışınların açıları tespit edilmiştir. Tablo 1. Kozmojenik yüzey yaşlandırma örneklerine ilişkin parametreler. Sample Latitude Longitude Elevation Boulder Sample Topography Snow

6 Name (WGS84) (WGS84) dimensions thickness correction factor correction factor N (DD) E (DD) (m) (m) (cm) (-) (-) 41, , x 2 x 2 0,5 0,9949 0, , , x 2 x 2 1 0,9953 0, , , ,5 x 2 x 1,5 0,6 0,9886 0, , , ,5 x 1 x 1 0,5 0,9939 0, , , x 2 x 2 1 0,9905 0, , , x 4 x 3 0,5 0,9899 0, , , x 4 x 3 1,2 0,9967 0, , , x 2 x 2 0,8 0,9940 0, , , ,5 x 2 x 1,5 1 0,9952 0, , , x 2 x 2 0,6 0,9928 0,9564 Örnek Hazırlama Aşaması Karçal Vadisi nden alınan örnekler, yaç türünün tespiti amacıyla İstanbul Teknik Üniversitesi, Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Laboratuvarı na gönderilmiştir. Burada uygulanan ince kesit analizleriyle yaç türleri tespit edilmiştir (Tablo 2). Örnekler daha sonra Fatih Üniversitesi, Kozmo Laboratuvarı nda kırılarak öğütülmüş ve tane boyu 0,25-1 mm aralığında olacak şekilde elenmiştir (Şekil 1). Örnekleri oluşturan minerallerin tespiti Kanada daki Acme Laboratuvarı nda yapılmıştır. Daha sonra örneklerin içerisindeki 36 Cl elementi Fatih Üniversitesi, Kozmo Laboratuvarı nda kimyasal işlemler neticesinde ayrıştırılmıştır. Son olarak izotop ölçümleri Fransa da CEREGE (Centre Européen de Recherche et d Enseignement des Géosciences de l Environnement) AMS (Accelerator Mass Spectrometry) Laboratuvarı nda gerçekleştirilmiştir. AMS Laboratuvarı ölçümleri neticesinde ortaya çın ilk sonuçlar, topografik düzeltme faktörü ve r düzeltme faktörü hesaplanarak libre edilmiştir.

7 Şekil 1. Örnek alma ve hazırlama işlemleri. Topografik düzeltme faktörü, Gosse ve Phillips (2001) in belirttiği üzere arazide ölçülen kozmik ışınların geliş açılarına ait değerler kullanılarak The Cronus Earth programı yardımıyla belirlenmiştir. Kar düzeltme faktörü ise bölgeye ait yapılan aylık r yağışı tahminleri aracılığıyla tespit edilmiştir (Hijmans, vd. 2005). Her bir örnek için topografik düzeltme faktörü ile r düzeltme faktörü hesaplanarak koruma faktörü ortaya çırılmıştır. Tespit edilen koruma faktörünü içeren değerler, The Cronus Earth Version 1.0 aracılığıyla yeniden hesaplanmıştır. Böylece, erozyonlu yaşlar ile erozyonsuz yaşlar oluşturulmuştur. III. Analiz ve Bulgular Bu çalışmada Doğu Karadeniz Dağları ve Küçük Kafslar için önem taşıyan 14,2 ± 2,3 binyıl ile 21,8 ± 3,4 binyıl arasında değişen yaşlar elde edilmiştir (Tablo 2). Belirlenen yaşlar için erozyon faktörü 5 mm/ olarak belirlenmiştir. Bu değer arazi gözlemleri sırasında günlenme oranına göre tespit edilmiştir. Böylece erozyonlu yaşlar ile erozyonsuz yaşlar ortaya çırılmıştır (Tablo 2). Tablo 2. Karçal vadisine ait kozmojenik yüzey yaşlandırma sonuçları. Sample Surface exposure ages a Landform age b Surface c 36 Cl Depth Without Erosion

8 name (measured) average total production rate (10 4 atoms g -1 rock) (atoms g -1 rock a -1 ) erosion correction corrected (5 mm -1 ) () () () 01 GM1 39,7 ± 3,0 31,6 15,4 ± 2,5 14,6 ± 2,2 02 GM2 49,4 ± 3,5 45,1 13,8 ± 2,3 14,2 ± 2,3 15,7 ± 1,3 03 GM3 56,2 ± 3,3 40,2 16,8 ± 2,5 16,6 ± 2,4 04 GM4 45,2 ± 3,0 33,7 16,7 ± 3,1 17,3 ± 1,1 05 RLM1 107,4 ± 4,3 62,1 20,2 ± 2,7 18,2 ± 2,2 06 LLM1 113,8 ± 4,8 69,2 18,3 ± 2,8 18,7 ± 2, RLM2 59,1 ± 3,1 32,9 19,8 ± 2,9 20,7 ± 3,2 19,9 ± 1,2 LLM2 45,9 ± 4,0 31,7 17,5 ± 2,9 18,3 ± 1,4 RLM3 47,0 ± 2,9 24,8 21,8 ± 3,4 21,8 ± 3,4 LLM3 46,2 ± 2,5 24,0 21,2 ± 2,9 19,7 ± 2,6 a) The uncertainties of boulder ages were given at the 1-sigma level. b) Weighted average of the landform based on 5 mm -1 erosion and inheritance corrected boulder ages. c) GM: Ground moraine, RLM: Right lateral moraine, LLM: Left lateral moraine Erozyonlu ve erozyonsuz iki yaş arasında büyük bir değer farkı bulunmamaktadır. Bu çalışmada erozyon faktörünün de kullanılarak belirlendiği yaşlar kullanılmıştır (Şekil 2). Elde edilen sonuçlar, Son Buzul Maksimumu (23-18 binyıl) ile Geç Buzul (18-13 binyıl) dönemi aralığında yörede etkili bir buzullaşma yaşandığını göstermektedir.

9 Şekil 2. Karçal vadisinin kozmojenik yüzey yaşlandırma sonuçları haritası. Taban Morenleri Karçal Vadisi ndeki taban morenleri, ya buzulunun önünde m den başlar ve Çukunet yaylasının bulunduğu kesime dar gözlenir. Yaşlandırma için kullanılan taban moreni örneklerinden 4 adeti Karçal Vadisi ndeki büyük eşiğin üst kesiminde lan alandan ve belirli bir hat boyunca alınmıştır (Şekil 2). Bunlardan m den alınan ilk örneğin yaşı 14,6 ± 2,2 binyıl olarak hesaplanmıştır m den alınan ikinci örneğin yaşı 14,2 ± 2,3 binyıl, m den alınan üçüncü örneğin yaşı, 16,6 ± 2,4 binyıl, m den alınan son örneğin yaşı ise 17,3 ± 1,1 binyıl olarak hesaplanmıştır (Tablo 2). Bu durum ya buzulu ile eşik arasındaki kesimde Geç Buzul dönemi sırasında yaygın olarak buzul görüldüğünü, ancak eşikten daha aşağı kesimde buzul bulunmadığını, bu kesimdeki buzulun Son Buzul Maksimumu nu takiben geri çekildiğini göstermektedir (Şekil 3).

10 Şekil 3. Taban morenlerinin genel görünümü. Yan Morenler Karçal Vadisi nde kozmojenik yüzey yaşlandırması uygulanan diğer 6 adet örnek ise m ile m yükseltiler arasındaki yan morenlerden alınmıştır. Bu örnekler, sağ yan morenler (RLM) ile sol yan morenlerin (LLM) üzerinden alınmıştır. Sağ yan morenlerden alınan örneklerden, m deki 18,2 ±

11 2,2 binyıl, m deki ikinci örnek 20,7 ± 3,2 binyıl, m deki son örnek ise 21,8 ± 3,4 binyıl yaşlarını vermiştir (Şekil 4). Vadi içerisindeki sol yan morenlerden alınan örneklerden m deki ilki 18,7 ± 2,8 binyıl, m deki ikinci örnek 18,3 ± 1,4 binyıl, son örnek ise 19,7 ± 2,6 binyıl yaşlarını vermiştir. Sağ yan morenler (RLM) ile sol yan morenler (LLM) üzerinden hesaplanan yaşların ortalaması 19,9 ± 1,2 binyıl dır. Bu yaşlar ve ortalaması Son Buzul Maksimumu nda Karçal Vadisi nde bulunan paleobuzulun, bugün Çukunet yaylasının bulunduğu alana dar inerek daha kuzeydeki Çukunet Vadisi nden gelen buzul ile birleştiğini göstermektedir (Şekil 3). Yörede egemen olan kuvvetli flüvyal erozyon nedeniyle cephe morenlerini tespit etmek mümkün olmamıştır.

12 Şekil 4. Yan morenlerin genel görünümü. IV. Sonuç ve Öneriler Son 10 yıldan beri, Anadolu daki buzullaşmaya uğramış olan dağlık alanlarda kozmojenik yüzey

13 yaşlandırmaları sonucunda elde edilen nicel yaş verileri içeren çalışmaların sayısında hızlı bir artış olmuştur. Bu yöntem daha çok moren depoları ve anaya ya da erratik blokların üzerinden alınan örneklere uygulanmaktadır. Yapılan çalışmalar, Anadolu nun buzul kronolojisine ait ntitatif verilere ulaşılmasını sağlamıştır (Tablo 3). Karçal Vadisi nden elde edilen yaş verileri, henüz yaşlandırmalı bir çalışma yapılmamış olan Küçük Kafslar için belirleyici rakterdedir. Tablo 3. Anadolu nun dağlık alanlarında nicel yaş verisi içeren çalışmalar ve sonuçları Study Area Uludağ Sandıras Akdağ Dedegöl Geyikdağ Ski Area (Zahno, et al., 2010) Karagöl Valley (Akçar, et al., 2014) Kovuk Valley (Akçar, et al., 2015) Kartal Lake Valley (Sarıya, et al., 2008) Northwestern Valley (Sarıya, et al., 2008) Kuruova Valley (Sarıya, et al., 2014) Taşkuzluklu Valley (Sarıya, et al., 2014) Karadere Valley (Sarıya, et al., 2014) Muslu Valley (Zahno, et al., 2009) Susam Valley (Çiner, et al., 2015a) Last Glacial Maximum (LGM) Advance >24,6 ± 1,5 >20,4 ± 1,2 >22,9 ± 3,3 >21.7 ± 1.2 >20,1 ± 0,5 >19,3 ± 0,8 >29,6 ± 1,9 Last Glacial Maximum (LGM) Deglaciation Late Glacial (LG) 18,6 ± 1,3 15,2 ± 1,0 18,6 ± 1,2 15,9 ± 1,1 18,2 ± 1,3 20,6 ± 3,1 17,2 ± 0,6 15,1 ± 0,9 19,0 ± 0,4 16,1 ± 0,3 18,4 ± 0,3 15,7 ± 0,5 21,5 ± 1,5 15,2 ± 1,1 13,4 ± 1,5 Younger Dryas (YD)

14 Bolr Aladağlar Erciyes Eastern Black Sea Mountains Karçal Namaras Valley (Çiner, et al., 2015a) Karagöl Valley (Çiner, et al., 2015b) Alagöl Valley (Çiner, et al., 2015b) Elmalı Valley (Çiner, et al., 2015b) Hacer Valley (Zreda, et al., 2011) Aksu Valley (Sarıya, et al., 2009) Üçker Valley (Sarıya, et al., 2009) Kavron Valley (Akçar, et al., 2007) Verçenik Valley (Akçar, et al., 2008) Başyayla Valley (Reber, et al., 2014) Karçal Valley (This study) >19,1 ± 3,4 >25,0 ± 4,1 >21,4 ± 2,9 >23,2 ± 2,1 >27,3 ± 1,7 >27,5 ± 1,8 >24,8 ± 1,4 >21,8 ± 3,4 18,0 ± 1,1 1,.6 ± 2, ± 3,3 14,6 ± 2,8 15,2 ± 1,6 14,0 ± 1,5 20,7 ± 2,2 15,6 ± 1,9 18,5 ± 2,7 15,2 ± 2,1 19,8 ± 1,4 17,0 ± 1,1 20,3 ± 1,4 17,2 ± 1,2 21,2 ± 1,3 17,0 ± 1,0 18,2 ± 2,2 14,2 ± 2,3 12,6 ± 2,3 12,0 ± 1,8 12,8 ± 1,0 Karçal Vadisi nde tespit edilen moren depoları ile vadi tabanında izlenebilen çentikler, Karçal paleobuzulunun m yükseltilere dar indiğini ve burada Sakız buzul vadisinden gelen buzul ile birleştiğini göstermektedir. Dolayısıyla Karçal Vadisi sirkler bölgesi ile birleşme noktası arasında yaklaşık 5 km uzunluğa sahiptir. İki vadi birleştikten sonra buzul sonlanmakta ve daha aşağı kesime sarkmamaktadır. Kozmojenik yüzey yaşlandırma sonuçlarına göre, Karçal paleobuzulu en geniş yayılım alanına 21,8 ± 3,4 binyıl önce ulaşmıştır. Bu dönem, küresel ölçekte buzulların en fazla ilerledikleri dönem olan Son Buzul Maksimumu na denk düşmektedir. Bu alandaki paleobuzul, 18,2 ± 2,2 binyıl önce geriye doğru çekilme dönemine girmiştir. Geç Buzul Dönemi sırasındaki buzul salınımları ise yan

15 morenlerden elde edilen 6 adet örnek tarafından ortaya konulmuştur (Şekil 5). Şekil 5. Karçal paleobuzulunun rekonstrüksiyonu ve boyuna profili. Son Buzul Maksimumu sonrasında Geç Buzul a (18-13 binyıl) ait ilerleme ve çekilme dönemleri öne çıkmaktadır. Burada Heinrich 1 stadialine (24,1-16,8 bin yıl) ait ilerleme dönemi (16,6 ± 2,4 ve 17,3 ± 1,1 binyıl) tespit edilmiştir. Geriye çekilme döneminde parçalara ayrılan buzul bu dönemde ilerlemiştir. Yine Geç Buzul dönemi içerisindeki Bolling Allerod interstadialine (14,6-12,9 binyıl) ait tarihler elde edilmiştir. 14,6 ± 2,2 binyıl ve 14,2 ± 2,3 binyıl öncesine ait bu yaşlar ise geriye çekilmenin durumu hakkında belirleyicidir. Karçal Vadisinde yaşlandırılan örneklerden en düşük yükseltide olanı m deki Son Buzul

16 Maksimumu na, en fazla yükseltiye sahip olanı m deki ise Geç Buzul dönemine aittir (Şekil 6). Şekil 6. Grönland GISP 2 buz rotlarından elde edilen hava sıcaklarına uyarlanmış (Alley, 2000) Karçal buzul kronolojisi. (H: Heinrich, GM: Ground moraine, RLM: Right lateral moraine, LLM: Left lateral moraine, MIS: Marine Isotope Stage) Çalışma alanının yaklaşık 80 km güneybatısında bulunan Doğu Karadeniz Dağları üzerinde ise, mutlak yaş verileri içeren çalışmalar bulunmaktadır (Akçar, vd., 2007, 2008; Reber, vd., 2014). Bu nedenle çalışmada elde edilen yaşlar bu çalışmalar ile rşılaştırılmıştır. Doğu Karadeniz Dağları üzerinde Kavron, Verçenik ve Başyayla buzul vadileri üzerinde kozmojenik yüzey yaşlandırması yapılmıştır. Kavron buzul vadisinde 22 örnek üzerinde yapılan yaşlandırma sonuçlarına göre, buzullaşma en erken 27,3 ± 1,7 binyıl önce başlamıştır. Son Buzul Maksimumunda en geniş boyutlarına ulaşmış ve 19,8 ± 1,4 binyıl önce ise sonlanmıştır. Daha sonra Kavron paleobuzulu geri çekilme dönemine girmiştir. Buzul vadisindeki moren depoları Geç Buzul döneminde 17,0 ± 1,1 binyıl, Genç Dryas döneminde ise 12,8 ± 1,0 binyıl olarak yaşlandırılmıştır (Akçar, vd., 2007). Verçenik buzul vadisinde 19 örnek üzerinde kozmojenik yüzey yaşlandırması gerçekleştirilmiştir. Ortaya çın sonuçlar buzullaşmanın 27,5 ± 1,8 binyıl önce başladığını göstermektedir. Buzullaşma Son Buzul Maksimumunda en geniş boyutlarına ulaşmış ve 20,3 ± 1,4 binyıl önce sona ermiştir. Ayrıca Geç Buzul dönemine ait morenler 17,2 ± 1,2 binyıl öncesine yaşlandırılmıştır (Akçar, vd., 2008). Başyayla buzul vadisinde gerçekleştirilen son çalışmada ise 41 örnek üzerinde yaşlandırma yapılmıştır.

17 Belirlenen yaşlar vadideki buzullaşmanın en erken 57,0 ± 3,5 binyıl önce gerçekleştiğini göstermektedir. İlerleme Son Buzul Maksimumunda 21,2 ± 1,3 binyıl öncesine dar devam etmiştir. Son olarak Geç Buzul dönemine ait morenler 17,0 ± 1,0 binyıl öncesine yaşlandırılmıştır (Reber, vd., 2014). Karçal Vadisinden elde edilen yaşlar, buzullaşmanın en geniş boyutlarına (21,8 ± 3,4 binyıl) Son Buzul Maksimumunda ulaştığını ve deglasyasyonun da yine bu dönemde (18,2 ± 2,2 binyıl) meydana geldiğini ortaya çırmıştır. Geç Buzul a ait geri çekilme dönemi ise Bolling Allerod interglasyaline (14,2 ± 2,3 binyıl) dar devam etmektedir. Karçal Vadisinden elde edilen yaşlar ile Doğu Karadeniz Dağları üzerine yapılan çalışmalar ile ortaya çın yaşlandırma verileri birbirleriyle uyumludur (Tablo 3). V. Geleceğe İlişkin Öngörülen Katkılar Karçal Vadisinde taban ve yan morenlerden 10 örnek üzerinde çalışılmıştır. Yaşlandırma sonuçları en geniş buzullaşma döneminin 21,8 ± 3,4 binyıl önce meydana geldiğini ortaya çırmıştır. Çalışma alanında Geç Buzul (18-13 binyıl) dönemine ait en genç örnek ise 14,2 ± 2,3 binyıl olarak yaşlandırılmıştır. Karçal Vadisinde 2015 yılı itibariyle m yükseklikte güncel buzul bulunmaktadır. Karçal Dağları üzerinde yer alan güncel buzullar, paleoiklim koşullarının proksi yıtlarıdır. Bu nedenle buzullar üzerine oksijen izotop analizi gerçekleştirilmelidir. Çalışma alanında Karçal Vadisi benzeri onlarca buzul vadisi bulunmaktadır. Farklı üniteler üzerindeki değişik vadilerden örnekler alınmalıdır. Kozmojenik yüzey yaşlandırma yöntemi ile mutlak yaş verileri elde edilerek ve farklı vadilerin buzul kronolojisi ortaya çırılmalıdır. VI. VII. Sağlanan Altyapı Olanakları ile Varsa Gerçekleştirilen Projeler Sağlanan Altyapı Olanaklarının Varsa Bilim/Hizmet ve Eğitim Alanlarındaki Katkıları

18 VIII. Kaynaklar Ainsworth, W. F., Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia. J. W. Parker, London. Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik, P.W., Vardar, M., Schlüchter, C., Paleoglacial records from Kavron Valley, NE Turkey: field and cosmogenic exposure dating evidence. Quaternary International, , Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik, P.W., Vardar, M., Schlüchter, C., A case for a downwasting mountain glacier during the Termination-I, Verçenik Valley, NE Turkey. Journal Quaternary Science, 23, Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Reber, R., Kubik, P. W., Zahno, C., Schlüchter, C., Glacier response to the change in atmospheric circulation in the eastern Mediterranean during the last glacial maximum. Quaternary Geochronology, 19, Akçar, N., Yavuz, V., Yeşilyurt, S., Ivy-Ochs, S., Reber, R., Bayrakdar, C., Kubik, P. W., Zahno, C., Schlunegger, F., Schlüchter, C., Synchronous Last Glacial Maximum across the Anatolian peninsula, In: Hughes, P. D. & Woodward, J. C. (eds) Quaternary Glaciation in the Mediterranean Mountains. Geological Society, London, Special Publications, 433. Alley, R. B., The Younger Dryas cold interval as viewed from central Greenland. Quaternary Science Reviews, 19, Bartsch, G., Das gebiet des Erciyes Dagi und die stadt Kayseri in Mittel-Anatolien. In: Spreitzer, H. (ed.) Jahrbuch der geographischen Gesellschaft zu Hannover für 1934 und Osterwald,

19 Hannover, Bilgin, T., Glacial and periglacial topographic shapes on the massive of Gavurdağ, Publications of Institute of Geography İstanbul University, 58, İstanbul. Bilgin, T., Glacial and periglacial geomorphology of eastern part of Munzur Mountains, Publications of İstanbul University, 1757, İstanbul. Bobek, H., Recent and Ice time glaciations in central Kurdish high mountains. Zeitschrift für Gletscherkunde, 27, Çiner, A., Deynoux, M., Çörekçioğlu, E., Hummocky moraines in the Namaras and Susam valleys, Central Taurids, SW Turkey. Quaternary Science Reviews, 18, 4-5, Çiner, A., Recent glaciers and late Quaternary glacial deposits of Turkey. Geological Bulletin of Turkey 46, Çiner, A., Turkish glaciers and glacial deposits. In: Ehlers, J., Gibbard, P.L. (Eds.), Quaternary Glaciations: Extent and Chronology, Part I: Europe. Elsevier Publishers, Amsterdam, pp Çiner, A., Sarıya, M. A., Yıldırım, C., 2015a. Hummocky moraines of piedmont glaciers from Geyikdağ, central Tauride Mountains, Turkey: insights from cosmogenic 36 Cl dating. Quaternary Science Reviews, 116, Çiner, A., Sarıya, M. A., 2015b. Cosmogenic 36 Cl geochronology of Quaternary glaciers on the Bolr Mountains, south central Turkey. In: Hughes, P. D. & Woodward, J. C. (eds) Quaternary

20 Glaciation in the Mediterranean Mountains. Geological Society, London, Special Publications, 433. Dede, V., Çiçek, İ., Uncu, L., Formations of rock glacier in Karçal mountains, Bulletin of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University, 36, 2, p.61-80, Anra. Doğu, A. F., Somuncu, M., Çiçek, İ., Tunçel, H., Gürgen, G., Glacier shapes, yaylas and tourism on the Kaçr Mountains, Turkish Geography Bulletin, Anra University, Doğu, A. F., Çiçek, İ., Gürgen, G., Tunçel, H., Geomorphology of Akdağ and its effect on human activities. Turkish Geography Bulletin, Anra University, 7, Dunai, T. J., Cosmogenic Nuclides: Principles, concepts and applications in the Earth Surface Sciences; Cambridge University Press, 198 pp. Erinç S., Glazialmorphologhie Untersuchungen im Nordostanatolischen Randgebirge. Ph.D. Dissertation Series, 1, Geographical Institute of the University of İstanbul. Erinç S., The glacier of Erciyes in Pleistocene and Post-glacial epoch. Review of the Geographical Institute of the University of İstanbul, 1, Erinç, S., Glacial evidences of the climatic variations in Turkey. Geografis Annaler, 34, Erinç, S., Glacial and periglacial features Honaz and Bozdağ, Turkish Geographical Review, 13-14, p.24-44, İstanbul.

21 Erlat, E., Climates of World, Publications of Ege University, 186, İzmir. Evans, J. M., Stone, J. Ö. H., Fifield, L. K., Cresswell, R. G., Cosmogenic chlorine-36 production in K-feldspar, Nuclear instruments and methods in physics research section B: Beam interactions with materials and atoms, 123, Gosse, J. C., Phillips, F. M., Terrestrial in situ cosmogenic nuclides: theory and application. Quaternary Science Reviews, 20, Gürgen, G., Yeşilyurt, S., Glaciers of Karçal Mountain (Artvin-Turkey). Turkish Journal of Geographical Sciences, 10, , Anra. Gürgen, G., Glaciers of Verçenik mountain (Rize), Application and Research Centre of Geography of Turkey, VIII. Geography Symposium, (23-24 October 2014), Anra. Hamilton, W. J., Researches in Asia Minor, Pontus, and Armenia; with some account of their antiquities and geology. Journal of the Royal Geographical Society of London, 13, Hijmans, R. J., Cameron, S. E., Parra, J. L., Jones, P. G., Jarvis, A., Very high resolution interpolated climate surfaces for global land areas. International Journal Climatolology, 25, Keskin, İ., Geological maps of Turkey scaled of 1 / , Ardahan E-48 and F-48 sheets, General Directorate of Mineral Research and Exploration, Anra. Koch, K., Wanderungen im Oriente, Bd. II: Reise im Pontischen Gebirge und Turkischen Armenien, Landes-Industrie-Comptoir, Weimar.

22 Krenek, L., Gletscher im Pontischen Gebirge (Lazistan). Zeitscrift für Gletscherkunde 20, Kurter, A., Glaciers of Middle East and Africa glaciers of Turkey. In: Williams, R.S., Ferrigno, J.G. (Eds.), Satellite Image Atlas of the World. USGS Professional Paper 1386-G-1, pp Lal, D., Cosmic ray labeling of erosion surfaces: in situ nuclide production rates and erosion rates, Earth and Planetary Science Letters, 104, Leutelt, R., Glazialgeologische Bebachtungen im Lazistanischen Hochgebirge. Zeitscrift für Gletscherkunde 23, Maunsell, F. R., Central Kurdistan. The Geographical Journal 18, 2, p Messerli, B., Die eiszeitliche und die gegenwartige Vergletscherung in Mittelmeerraum. Geographica Helvetica, 22, MGM, Measurement datas of Artvin meteorology station ( ), (MGM: General Directorate of Meteorology), Anra. Palgrave, W. G., Vestiges of the glacial period in northeastern Anatolia. Nature, 5, Penther, A., Eine reise in das gebiet des Erdschias dagh (Kleinasien) Abhandlungen der Geographischen gesellschaft in Wien 6 (1).

23 Reber, R., Akçar, N., Yeşilyurt, S., Yavuz, V., Tikhomirov, D., Kubik, P. W., Schlüchter, C., Glacier advances in northeastern Turkey before and during the global Last Glacial Maximum. Quaternary Science Reviews, 101, Rickmer-Rickmers, W., Der Kartsch-Chal in Transusien, Zeitschrift des Deutschen und Österreichen Alpenvereins, 31, Rickmer-Rickmers, W., Lazistan and Acaristan, The Geographical Journal, 84, 6, Sarıya, M. A., Zreda, M., Çiner, A., Zweck, C., Cold and wet Last Glacial Maximum on Mount Sandıras, SW Turkey, inferred from cosmogenic dating and glacier modeling. Quaternary Science Reviews, 27, Sarıya, M. A., Zreda, M., Çiner, A., Glaciations and paleoclimate of Mount Erciyes, central Turkey, since the Last Glacial Maximum, inferred from 36 Cl cosmogenic dating and glacier modeling. Quaternary Science Reviews, 28, Sarıya, M. A., Cosmogenic dating methods; theory and application areas, (In: Quaternary Science, Ed: N. Kazancı and A. Gürbüz), Publication of Anra University, 350, Anra. Sarıya, M. A., Recession of the ice cap on Mount Ağrı (Ararat), Turkey, from 1976 to 2011 and its climatic significance. Journal of Asian Earth Sciences, 46, Sarıya, M. A., Tekeli, A. E., 2014a. Satellite inventory of glaciers in Turkey, In: Global Land Ice Measurements from Space, Kargel, J.S., Leonard, G. J., Bishop, M.P., Kaab, A. and Raup, B. (Eds.), Praxis- Springer (Publisher), Berlin Heidelberg, 876 pp.

24 Sarıya, M. A., Çiner, A., Haybat, H., Zreda, M., 2014b. An early advance of glaciers on Mount Akdağ, SW Turkey, before the global Last Glacial Maximum; insights from cosmogenic nuclides and glacier modeling. Quaternary Science Reviews, 88, Sarıya, M. A, Çiner, A., The Late Quaternary glaciations in the Eastern Mediterranean, In: Quaternary Glaciation in the Mediterranean, Editors: Philip D. Hughes and Jamie C. Woodward, Geological Society of London, Special Publications, 433. Stone, J.O., Air pressure and cosmogenic isotope production, Journal of Geophysical Research, 105, 23, Stratil Sauer, G., Der östliche Pontus, Geographische Zeitschrift, 33:9, p.497. Yavaşlı, D. D., Tucker, C. J., Melocik, K. A., Change in the glacier extent in Turkey during the Landsat Era. Remote Sensing of Environment, 163, Yılmaz, A., Tandoğan, E., Adamia, S., Lazarashvili, T., Geoscientific studies of the area along Turkish-Georgian border, General Directorate of Mineral Research and Exploration, Report Number: 521, Anra. Zahno, C., Akçar, N., Yavuz, V., Kubik, P. W., Schlüchter, C., Surface exposure dating of Late Pleistocene glaciations at the Dedegöl Mountains (Lake Beyşehir, SW Turkey). Journal Quaternary Science, 24, Zahno, C., Akçar, N., Yavuz, V., Kubik, P. W., Schlüchter, C., Chronology of Late Pleistocene

25 glacier variations at the Uludağ Mountain, NW Turkey. Quaternary Science Reviews, 29, Zreda, M., Çiner, A., Sarıya, M. A., Zweck, C., Bayarı, S., Remarbly extensive glaciation and fast deglaciation and climate change in Turkey near the Pleistocene-Holocene boundary. Geology 39,

26 IX. Ekler Mali Bilanço ve Açıklamaları Bütçe Yılı Detaylar Bütçe Kodu Açıklama Önceki Yıldan Devir Başlangıç Ödeneği Eklenen Aktarma Düşülen Aktarma Eklenen Ödenek Net Ödenek Harcanan Bloke Edilen (Avans) Bloke Edilen (Diğer) Kalan 03.3 YOLLUKLAR 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, , HİZMET ALIMLARI 0, ,47 0,00 0,00 0, ,47 0,00 0,00 0, , MENKUL MAL,GAYRİMADDİ HAK ALIM,BAKIM VE ONARIM GİD. 0,00 701,77 0,00 0,00 0,00 701,77 0,00 0,00 0,00 701,77 Toplam 0, ,24 0,00 0,00 0, ,24 0,00 0,00 0, ,24 Bütçe Kodu Açıklama Önceki Yıldan Devir Başlangıç Ödeneği Eklenen Aktarma Düşülen Aktarma Eklenen Ödenek Net Ödenek Harcanan Bloke Edilen (Avans) Bloke Edilen (Diğer) Kalan 03.3 YOLLUKLAR 1.268, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, , HİZMET ALIMLARI , ,00 0,00 0,00 0, ,47 0,00 0,00 0, , MENKUL MAL,GAYRİMADDİ HAK ALIM,BAKIM VE ONARIM GİD. 701,77 0,00 0,00 0,00 0,00 701,77 0,00 0,00 0,00 701,77 Toplam , ,00 0,00 0,00 0, ,24 0,00 0,00 0, ,24 Bütçe Kodu Açıklama Önceki Yıldan Devir Başlangıç Ödeneği Eklenen Aktarma Düşülen Aktarma Eklenen Ödenek Net Ödenek Harcanan Bloke Edilen (Avans) Bloke Edilen (Diğer) Kalan 03.3 YOLLUKLAR 2.536,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0, HİZMET ALIMLARI ,47 0, ,77 0,00 0, , ,24 0,00 0,00 0, MENKUL MAL,GAYRİMADDİ HAK ALIM,BAKIM VE ONARIM GİD. 701,77 0,00 0,00 701,77 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Toplam ,24 0, , ,77 0, , ,24 0,00 0,00 0,00

27

28 NOT: Verilen sonuç raporu bir (1) nüsha olarak ciltsiz şekilde verilecek, sonuç raporu Komisyon onayından sonra ciltlenerek bir kopyasının yer aldığı CD ile birlikte sunulacaktır. Sonuç raporunda proje sonuçlarını içeren, ISI nın SCI veya SSCI veya AHCI dizinleri psamında ve diğer uluslar arası dizinlerce taranan hakemli dergilerde yayınlanmış maleler, III. Materyal ve Yöntem ve IV. Analiz ve Bulgular bölümleri yerine bul edilir.