Kanatlı Eti Üreten Firmaların Tedarik Zinciri Yönetimi Uygulamaları ve Tedarikçi Seçimleri Üzerine Bir Araştırma * B. Keskin 1, N.

Transkript

1 Tarımsal Pazarlama Kanatlı Eti Üreten Firmaların Tedarik Zinciri Yönetimi Uygulamaları ve Tedarikçi Seçimleri Üzerine Bir Araştırma * B. Keskin 1, N. Demirbaş 1 Arş. Gör., Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü E-posta: bkeskin@ankara.edu.tr ÖZET Türkiye de son yıllarda kanatlı eti üretimi ve tüketimi artmış; Türkiye küresel düzeyde önemli üretici ülkelerden biri haline gelmiştir. Tedarik zinciri yönetimi ise küreselleşmenin ve teknolojinin etkisiyle günümüzde firmaların üzerinde durduğu önemli bir konudur. Özellikle rekabetin yoğun olarak yaşandığı, izlenebilirliğin hayati önem taşıdığı ve maliyetlerin yüksek olduğu sektörlerde, başarılı tedarik zinciri yönetimi uygulamaları gerçekleştirilmektedir. Kanatlı eti sektörü, uygulanan entegrasyon modelinin gereği olarak; çeşitli sektör ve yan sanayilerle yakın ilişki içinde olan bir sektördür. Bu çalışmanın amacı, tedarik zinciri yönetiminin kanatlı eti sektöründe üretim yapan firmalarca uygulanma durumunu ortaya koymak ve firmaların tedarikçi seçimlerini etkileyen kriterleri belirlemektir. Araştırmada, Türkiye genelinde kanatlı eti üretimi yapan 17 firma ile anket yapılmıştır. Anketlerde Likert Ölçeği ile ölçeklendirilen sorular kullanılmış, sonuçlar ölçek ortalamaları ile gösterilmiştir. Araştırma sonucunda üretici firmaların büyük bölümünün tedarik zinciri yönetimi uygulamalarını gerçekleştirdiği belirlenmiştir. Üretici firmalar tedarikçi seçimlerinde en çok güvenilirliğe ve esnek davranabilme yeteneğine önem vermektedir. Anahtar Kelimeler: Kanatlı eti, tedarik zinciri, tedarik zinciri yönetimi, tedarikçi, Türkiye A Research on The Poultry Meat Producers' Supply Chain Management Practices and Choosing Suppliers ABS TRACT Turkey s poultry meat production and consumption has increased in the recent years and Turkey has become an important producer country globally. Nowadays, supply chain management is an important issue which firms emphasize on it with the impact of globalization and technology. Successful supply chain management practices are carried out in sectors that have high competition, vital traceability and high costs. Poultry meat sector as required by the applicable integration model is in close relationship with various sectors and sub-industries. The aim of this study is to reveal the state of implementation of supply chain management by processing firms in poultry meat sector and to express the criteria which affect supp lier selection of firms. In the study, 17 surveys have been carried out with poultry meat processing firms in Turkey. Likert Scale are used in surveys and the results are shown with the average scale. As a result of the study, it has been found out that the majority of poultry meat processing firms perform supply chain management practices. The firms consider reliability and ability to be flexible important while choosing their suppliers. Key Words: Poultry meat, supply chain, supply chain management, supplier, Turkey 1. GİRİŞ Endüstriyel tarzda üretime uygunlukları nedeni ile kümes hayvanları dünyada artan bir yaygınlıkta, görece düşük fiyatla insanlara hayvansal protein sağlanmasına katkıda bulunmaktadır. İnsan beslenmesinde önemli bir yer tutan hayvansal proteinin temininde stratejik bir yere sahip olan kanatlı etleri, istikrarsız kırmızı et üretiminden doğan açığı kapatma konusunda da özel bir konuma sahiptir (DPT, 2001). Tüm dünyada başta tavuk eti olmak üzere kanatlı eti üretimi ve tüketimi son yirmi yılda hızlı bir artış göstermiştir. Kalp ve damar hastalıkları, obezite gibi beslenmeye dayalı hastalıkların dünya genelinde yaygınlaşması, ilgili çevrelerin tüketicinin günlük beslenme alışkanlıklarında beyaz ete öncelik verilmes i konusundaki uyarıları ve kanatlı eti fiyatlarının kırmızı ete göre daha düşük olması Türkiye de kanatlı eti tüketiminin hızla artmasını sağlamıştır (İGEME, 2007). Türkiye de kanatlı eti sektörünün gıda sektörü içinde AB ile rekabete girebilecek birkaç alt sektörden biri olarak belirlenmesi; sektörün geniş işgücü istihdamı oluşturması ve en iyi örgütlenmiş gıda alt sektörlerinden biri olması kanatlı eti sektörünün Türkiye için önemini ortaya koymaktadır (Hekimoğlu ve Altındeğer, 2009). Bununla beraber, Türkiye nin hayvancılık sektörü içinde, kanatlı eti sektörü en gelişmiş olan ve rekabet etme potansiyeli en yüksek olan sektördür (Keskin ve Demirbaş, 2012). Tedarik zinciri kavramı, günümüzde küreselleşmenin ve teknolojideki gelişmelerin etkisiyle, adından oldukça fazla söz ettiren bir kavram haline gelmiştir. Tedarik zinciri, malzeme tedariki işlemlerini yerine getiren, bunları yarı mamul ve mamullere dönüştüren ve daha sonra bunları dağıtım kanalıyla müşterilere ulaştıran, hizmet ve dağıtım seçeneklerinden oluşan şebeke olarak tanımlanabilmektedir (Teigen, 1997). Tedarik zinciri yönetimi ise; satın alma, tedarik etme, dönüştürme ve tüm lojistik yönetim aktivitelerine ilişkin faaliyetlerin planlanması ve yönetilmesi olarak tanımlanmaktadır. Tedarik zinciri yönetimi kavramı; pazarlama ve satış faaliyetleri, ürün * Yüksek lisans tezinden alınmıştır. 1378

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun dizaynı, finansal işlemler ve bilgi teknolojilerine dair tüm süreç ve faaliyetlerin koordinasyonunun yönetilmesini de bünyesinde barındırmaktadır (Say, 2010). Kanatlı eti sektörü, uygulanan entegrasyon modelinin gereği olarak, üretim ve işleme aşamalarında çeşitli sektör ve yan sanayilerle yakın ilişki içinde olan bir sektördür. Bu durum tedarik zinciri ve tedarik zinciri yönetimi kavramlarının kanatlı eti sektöründe stratejik bir işleve sahip olmasına neden olmaktadır. Tedarik zinciri yönetiminin başarıyla uygulanabilmesi toplam maliyetlerin azaltılmasına katkıda bulunacağından; özellikle üretim maliyetlerinin yüksekliği konusunda sıkıntı yaşayan kanatlı eti sektöründe iyileşmeyi sağlaması ve rekabet etme kabiliyetini arttırması açısından oldukça önemlidir. Bununla beraber, başarılı tedarik zinciri yönetimi uygulamaları tüketici taleplerini en iyi şekilde karşılayarak kaliteyi arttıracağından ve müşteri memnuniyetinin sağlanmasına katkıda bulunacağından; son yıllarda artış gösteren kanatlı eti tüketimini daha da arttırarak sektörün büyümesini teşvik edebilecektir. Bunlara ek olarak tedarik zinciri yönetimi uygulamaları, gıda güvenliğinin sağlanmasında en temel araçlardan biri olan gıda izlenebilirliğ inin etkin bir biçimde uygulanabilmesini sağlaması açısından da oldukça önemlidir. Türkiye de kanatlı eti sektöründe tedarik zinciri yönetimi konusunu ele alan bir araştırma bulunmamaktadır. Bu araştırmanın temel amacı tedarik zinciri yönetiminin kanatlı eti sektöründe üretim yapan firmalarca uygulanma durumunu ortaya koymak ve firmaların tedarikçi seçimlerini etkileyen kriterleri belirlemektir. Araştırmayla, sektörün daha önce araştırılmamış bir alanının incelenmesi; üreticiden tüketiciye kadar sektörle ilgilenen ya da sektör paydaşlarının bu konuda farkındalık kazanmasında ve bilgilenmesinde de yarar sağlayabilecektir. 2. MATERYAL ve YÖNTEM Araştırmanın materyali birincil ve ikincil kaynaklı verilerden oluşmaktadır. Türkiye nin kanatlı eti üretiminin hemen tamamını tavuk ve hindi etinin oluşturması ve bu iki grubun dışındaki etlerin önemli sayılabilecek bir endüstriyel üretiminin olmaması nedeniyle, bu araştırmanın kapsamını tavuk ve hindi eti oluşturmuştur. Araştırmanın ana materyalini oluşturan birincil veriler, Türkiye de tavuk ve hindi eti üretimi yapan firmalarla gerçekleştirilen anketlerden elde edilmiştir. Araştırmanın kapsamı ise Türkiye de tavuk ve hindi eti üretimi yapan tüm firmalar olarak belirlenmiştir. Populasyonun belirlenmesinde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından oluşturulan ve 26 Ekim 2011 tarihinde Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan Ruhsat Alan Kombina, Mezbaha ve Kesimhaneler listesinden yararlanılmıştır (Resmi Gazete, 2011). Listenin güncellenebilmesi için Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ndan yetkililerle görüşülmüş ve bu görüşmelerin sonucunda Türkiye de kendi markalarıyla tavuk eti üretimi gerçekleştiren 36 ve hindi eti üretimi gerçekleştiren 6 firma olmak üzere toplam 42 firma bulunduğu belirlenmiş ve araştırmanın populasyonunu faal olan bu firmalar oluşturmuştur. Listede yer alan firmalardan 17 tanesi görüşmeyi kabul etmiş ve anket çalışmaları bu firmalarla gerçekleştirilmiştir. Diğer firmalar ise yoğunluk ve/veya şirket politikası gibi çeşitli sebeplerle anket çalışmasına katılmayı kabul etmemişlerdir. Firmaların tedarikçi seçiminde önem verdikleri kriterlerin ve tedarik zinciri yönetiminden elde ettikleri faydaların belirlenmesinde 1 çok düşük, 5 çok yüksek olacak şekilde Beşli Likert Ölçeği kullanılmış, sonuçlar ölçek ortalamaları ile gösterilmiştir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 3.1. İncelenen Firmaların Genel Özellikleri Kuruluş yerleri İncelenen 17 firmadan 4 ü İzmir de, 2 tanesi Bolu da, 2 tanesi Adana da, 2 tanesi ise Sakarya da faaliyet göstermektedir. Diğer firmaların kuruldukları şehirler Afyonkarahisar, Balıkesir, Bursa, Malatya, Manisa, Samsun ve Uşak tır (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. İncelenen firmaların kuruluş yerlerine göre dağılımı Şehir Sayı % İzmir Bolu Adana Sakarya Afyonkarahisar Balıkesir Bursa Malatya Manisa Samsun Uşak

3 Tarımsal Pazarlama Faaliyete geçiş süreleri İncelenen firmaların yarısına yakını (8 firma) 20 yıl ya da daha fazla süredir sektörde faaliyet gösteren firmalardır. 5 ila 19 yıldır faaliyet gösteren 7 firma mevcutken, 4 yıl veya daha yakın bir tarihte faaliyete geçmiş olan 2 firma bulunmaktadır (Çizelge 3.2). Çizelge 3.2. İncelenen firmaların faaliyete geçiş süreleri Faaliyet Süreleri (yıl) Sayı % İşletme büyüklükleri İşletmeler büyüklüklerine göre çeşitli yöntemlerle sınıflandırılabilmektedir. Ancak tek bir tip sınıflandırman ın olmaması nedeniyle oluşan sorunları aşabilmek için ortak bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmuştur. Bu kapsamda 18 Kasım 2005 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkındaki Yönetmelik ile getirilen yeni KOBİ tanımı neticesinde bu düzenleme gerçekleşmiş ve tüm işletmeler için tek bir tanım belirlenerek yönetmelik AB ile uyumlu hale getirmiştir (Resmi Gazete, 2012; Özbek, 2013). Yönetmelikte 10 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden işletmeler mikro ölçekli işletme, 50 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden işletmeler küçük ölçekli işletme, 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden işletmeler orta ölçekli işletme, 250 kişiden fazla yıllık çalışan istihdam eden işletmeler ise büyük ölçekli işletmeler olarak tanımlanmaktadır (Resmi Gazete, 2012). Bu sınıflandırmaya göre, incelenen firmalar arasında mikro ölçekli firma bulunmamaktadır. İncelenen firmalardan 2 tanesi küçük ölçekli işletme, 4 firma ise orta ölçekli işletme grubundadır. İncelenen firmaların %64.7 lik kısmını oluşturan 11 firma ise büyük ölçekli işletme sınıfında yer almaktadır (Çizelge 3.3) Çizelge 3.3. Firmaların istihdam edilen personel sayısı itibariyle dağılımı İstihdam Edilen Personel Sayı % Üretim Yapıları Firmaların %64.7 si (11 firma) tam entegre üretim modeli uygulamaktadır. Firmalardan 5 tanesi yarı entegre üretim modeli uygulamakta, bir firma ise entegre üretim yapmamaktadır (Çizelge 3.4). Çizelge 3.4. İncelenen firmaların uyguladıkları üretim modeline göre dağılımı Üretim Modeli Sayı % Tam Entegre Yarı Entegre Entegre Değil Firmaların Tedarik Zinciri Yönetimi Konusundaki Uygulama Düzeyleri Tedarik zinciri yönetimi uygulama durumu İncelenen firmaların tedarik zinciri yönetimi (TZY) uygulama durumları analiz edilirken, firmalara TZY ve süreçleri tanımlanmış, bu doğrultuda TZY uygulamalarında kullanılan çeşitli profesyonel yazılım programları (SAP, Oracle v.b.) kullanıp kullanmadıkları sorulmuştur. TZY süreçlerini içeren çeşitli kontrol soruları yöneltilmiştir. Buna göre TZY uyguladıklarını belirten ve TZY uygulamaları için profesyonel yazılım kullanan firmalar Profesyonel TZY Uygulayanlar olarak; TZY uyguladıklarını belirten fakat bunun için herhangi bir profesyonel yazılım programı kullanmadıkların ı belirten firmalar ise Yarı Profesyonel TZY Uygulayanlar olarak sınıflandırılmıştır. TZY uygulamadıklarını belirten ve herhangi bir profesyonel yazılım kullanmayan firmalar ise TZY Uygulamayanlar sınıfında yer almıştır. Görüşülen firmaların yarısından fazlası (10 firma) profesyonel olarak TZY uygulamaktadır. Bu firmalar sunulan TZY tanımı ve süreçleri kapsamında TZY uyguladıklarını belirtmiş ve TZY uygulamaları için profesyonel bilgisayar programları kullandıklarını belirtmişlerdir. 5 firmanın ise yarı profesyonel TZY uyguladıkları tespit edilmiştir. Bu firmalar TZY uygulamalarını ve süreçlerini gerçekleştirmekte fakat bunu herhangi bir profesyonel 1380

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun yazılım kullanmadan sürdürmektedir. 2 firma ise TZY uygulamadıklarını ve herhangi bir profesyonel yazılım kullanmadıkların ı belirtmiştir (Çizelge 3.5). Çizelge 3.5. İncelenen firmaların tzy uygulama durumlarına göre dağılımı TZY Uygulama Durumu Sayı % Profesyonel TZY Uygulayanlar Yarı Profesyonel TZY Uygulayanlar TZY Uygulamayanlar Üretim süreçleri Bu bölümde incelenen firmaların üretim süreçleri incelenmiş ve bu kapsamda üretim süreçlerinin başlangıçları (ilk tedarikçileri), yem tedarik biçimleri ve üretim çeşitleri değerlendirilmiştir. Firmaların 7 tanesi üretim süreçlerine ithal ettikleri ebeveyn damızlık civcivlerle başlamaktadır. 2 firma ise üretim süreçlerine aynı şekilde ebeveyn damızlık civciv tedariği ile başlamakta fakat bunu yurtiçinden tedarik etmektedirler. Üretim sürecine damızlık civciv tedarikçileriyle başlayan 4 firma bulunmaktayken, 2 firma etlik civciv tedariği yaparak üretim sürecine başlamaktadır. 1 firma kuluçkalık yumurta tedariğiyle üretim sürecine başlamakta ve bir firma ise doğrudan etlik piliç tedariği yapmaktadır (Çizelge 3.6). Çizelge 3.6. İncelenen firmaların üretim süreçlerine göre dağılımı Üretim Sürecinin Başladığı Aşama Sayı % Ebeveyn Damızlık Civciv Tedariği (İthalatla) Ebeveyn Damızlık Civciv Tedariği (Yurtiçinden) Damızlık Civciv Tedariği Kuluçkalık Yumurta Tedariği Etlik Civciv Tedariği Etlik Piliç Tedariği Yem tedarikleri İncelenen firmaların çok büyük bir kısmı (14 firma) yem tedariklerini kendi yem fabrikalarından gerçekleştirmektedir. İki firma yem tedariklerini yurtiçindeki çeşitli fabrikalardan sağlarken, bir firma ise üretim sürecine yumurta firmalarından tedarik ettiği verim dönemini tamamlamış etlik piliçlerle başlaması nedeniyle yem tedariği yapmamaktadır. Sektörde yemin önemli bir masraf unsuru olmasına bağlı olarak bazı firmalar tesislerinin yem ihtiyacını karşılamak amacıyla yem fabrikalarını üretimleri devam ederken kurmuştur. Bazı firmalar ise faaliyetlerine ilk olarak yem fabrikası kurmak suretiyle başlamışlar ve yeni yatırımlarla bünyelerine kanatlı eti üretim tesislerini eklemişlerdir (Çizelge 3.7). Çizelge 3.7. İncelenen firmaların yem tedarik şekillerine göre dağılımı Yem Tedarik Biçimi Sayı % Kendi Yem Fabrikasından Yurtiçindeki Diğer Fabrikalardan Yem Tedariği Yapmıyor Firmaların Tedarikçi Seçimleri Ana tedarikçilerin seçimi İncelenen firmaların ana tedarikçilerini (üretim sürecini başlattıkları tedarikçileri) seçerken önem verdikleri kriterler incelendiğinde, firmalar en çok tedarikçinin güvenilir olmasının (4.88) önemli olduğunu belirtmiş, güvenilirliği tedarikçinin esneklik yeteneğine sahip olması (4.64), fiyat düzeyi (4.41), bilinirlik (3.70) ve tedarikçinin coğrafi yakınlığı (3.47) izlemiştir (Çizelge 3.8) Üreticilerin seçimi İncelenen 17 firmadan 15 i kuralları belirlenmiş bir sözleşme ile üreticilere fason üretim yaptırmaktadır. Bu sözleşme sonucunda üreticilerin yetiştirdiği etlik piliçler firma tarafından alınmaktadır. İncelenen iki firmadan birinin üretimini tamamen kendi çiftliklerinde gerçekleştirmesi, diğer firmanın ise üretime yumurta firmaların d an tedarik ettikleri verim dönemini tamamlamış tavuklarla başlaması nedeniyle üretim süreçlerinde fason üretim yapan üreticilerle çalışmamaktadırlar. 1381

5 Tarımsal Pazarlama Çizelge 3.8. İncelenen firmaların ana tedarikçi seçiminde önem verdikleri kriterler Ana Tedarikçi Seçim Kriterleri (N=17) Güvenilirlik Esneklik yeteneğine sahip olma Fiyat düzeyi Bilinirlik Coğrafi yakınlık İncelenen firmalar üreticilerini seçerken yine en çok üreticilerin güvenilir olmasını (4.80) önemli bulmuşlardır. Firmalar ikinci sırada ise üreticilerin kesimhanelerine ya da üretim tesislerine coğrafi olarak yakın olmasını (4.40) önemsemektedir. Uzak mesafelerdeki kümeslerden tesislere yapılması gereken hayvan transferleri nakliye giderlerini artırmakta ve nakillerde hayvan refahına zarar veren sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca, kümeslere hakim olmakta zorlanacakları için firmalar sözleşmeli üretim yapacakları üreticileri mümkün olduğunca tesislerine yakın yerlerden seçmektedir. Üreticilerin esneklik yeteneğine sahip olması (4.26) yine üretici seçiminde önemli bulunurken, üreticilerin verecekleri hizmet karşılığı istedikleri fiyat düzeyi (3.86) ve üreticilerin bilinirlikler i (3.33) ise diğer üç kritere kıyasla daha az önemli bulunmuştur (Çizelge 3.9). Çizelge 3.9. Firmaların üretici seçiminde önem verdikleri kriterler Üretici Seçim Kriterleri (N=15) Ölçek Ölçek Standart Sapma Standart Sapma Güvenilirlik Coğrafi yakınlık Esneklik yeteneğine sahip olma Fiyat düzeyi Bilinirlik Yem tedarikçilerinin seçimi İncelenen 17 firmadan 14 ünün yem tedariğini kendi fabrikalarından gerçekleştirmesi ve 2 firmanın ise bünyelerinde yem fabrikası olmaması ve yem tedariğini yurtiçindeki yem fabrikalarından gerçekleştirmeleri nedeniyle firmaların yem tedarikçilerinin seçimi incelenirken, iki ayrı değerlendirme yapılmıştır. Yem tedariğini kendi yem fabrikasından tedarik eden firmalardan yemlerinde kullandıkları hammaddelerin tedariğini ele alarak değerlendirme yapmaları, kendi bünyelerinde yem fabrikası bulunmayan ve yem tedariklerini başka yem fabrikalarından gerçekleştiren firmalar için ise yemlerini tedarik ettikleri yem fabrikası seçimi için değerlendirme yapmaları istenmiştir. Kendi bünyelerinde yem fabrikası bulunduran firmalar, yemlerinde kullandıkları hammaddelerin tedariğinde en çok tedarikçilerinin esneklik yeteneğine sahip olmasını (4.71) önemli bulmuşlardır. Esnekliği, tedarikçinin güvenilirliği (4.57) ve fiyat düzeyi (4.35) izlerken; tedarikçinin bilinir olması (3.71) ve coğrafi yakınlık (3.57) diğer faktörlere kıyasla daha az önemli bulunmuştur. Kendi bünyelerinde yem fabrikası bulundurmayan ve tedariklerini yurtiçindeki yem fabrikalarından gerçekleştiren iki firma da yine esneklik yeteneğine sahip olma (4.50) ve güvenilirlik (4.50) kriterlerini en önemli kriterler olarak belirtmişlerdir. Coğrafi yakınlık (4.00), fiyat düzeyi (3.50) ve bilinirlik (3.00) kriterleri ise bu iki kriterden daha az önemli bulunmuştur (Çizelge 3.10). Çizelge Kendi yem fabrikasına sahip firmaların hammadde tedariğinde önem verdikleri kriterler Ölçek Standart Sapma Hammadde Seçimi Kriterleri (N=14) Esneklik yeteneğine sahip olma Güvenilirlik Fiyat düzeyi Bilinirlik Coğrafi yakınlık

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun İlaç tedarikçilerinin seçimi İncelenen firmalardan birinin etlik piliç tedariğiyle üretime başlaması nedeniyle herhangi bir ilaç tedarikçisi bulunmamaktadır. Geriye kalan 16 firma arasında yapılan değerlendirmede firmaların en çok ilaç tedarik ettikleri firmaların güvenilirliğine (4.87) önem verdikleri belirlenmiştir. Esneklik yeteneğine sahip olma (4.62) güvenilirlikten sonra tercih edilen kriter iken, diğer tedarikçilerde belirlen enin aksine bilinirlik (4.12) de ilaç tedarikçilerinin seçiminde önemli bir faktör olmuştur. Firmalar tedarik ettikleri ilaçların etkinliğinin üretimlerin in devamlılığı ve hastalıkların bertarafı için oldukça önemli olduğunu düşünmekte ve ilaç tedarik eden firmaların sektörde tanınır, marka bilinirliğine sahip firmalar olmasını tercih etmektedirler. Fiyat düzeyi (4.06) de ilaç tedarikçisi seçiminde önemli bulunurken, tedarikçi firmaların coğrafi olarak yakınlığı (3.00) orta derecede önemli bulunmuştur (Çizelge 3.11). Çizelge İncelenen firmaların ilaç tedarikçisi seçiminde önem verdikleri kriterler İlaç Tedarikçisi Seçim Kriterleri Ölçek Standart (N=16) Sapma Güvenilirlik Esneklik yeteneğine sahip olma Bilinirlik Fiyat düzeyi Coğrafi yakınlık Taşıma ve dağıtım hizmeti sunan firmaların seçimi İncelenen 17 firmadan 2 tanesi maliyetleri azaltmak, izlenebilirliği etkin bir şekilde sağlamak gibi nedenlerle taşıma ve dağıtım işlemlerini kendi araçlarıyla yapmakta ve bu konuda dışarıdan bir hizmet almamaktadır. Diğer firmalar taşıma ve dağıtım hizmeti sunan firmaları seçerken, en çok güvenilirliğe (4.86) önem vermekte, güvenilirliği, esneklik yeteneğine sahip olma (4.66) ve fiyat düzeyinin uygunluğu (4.13) izlemektedir. Firmalar taşıma ve dağıtım hizmeti sunan firmaları seçerken coğrafi yakınlığa (3.60) ve bilinirliğe (3.40) diğer faktörlere göre daha az önem vermektedir (Çizelge 3.12). Çizelge Firmaların taşıma ve dağıtım hizmeti sunan firma seçiminde önem verdikleri kriterler Firma Seçim Kriterleri (N=15) Ölçek Standart Sapma Güvenilirlik Esneklik yeteneğine sahip olma Fiyat düzeyi Coğrafi yakınlık Bilinirlik Satış noktalarının seçimi İncelenen firmalar ürünlerini pazarladıkları satış noktalarını seçerken en çok güvenilirliğe (4.88) önem vermektedir. Satış noktalarının esneklik yeteneğine sahip olması (4.47), fiyat düzeyinin uygunluğu (4.23) ve bilinirlik (4.00) güvenilirliği izlemektedir. Satış noktalarının coğrafi yakınlığı ise diğer faktörler kadar önemli (3.41) bulunmamıştır. Bazı firmalar satış noktalarının kendilerine yakın olmasına önem vererek sadece yakın pazarlara ürünlerini dağıtmakta, bazı firmalar ise dağıtım ağlarını geniş tutarak uzak pazarlara da ürünlerini göndermektedirler. Nitekim coğrafi yakınlığın satış yeri seçimlerinde hiç önemli olmadığını ya da önemli olmadığını ifade eden 3 firma varken, coğrafi yakınlığı orta derecede önemli bulan 5 firma, önemli veya çok önemli bulan toplam 9 firma bulunmaktadır (Çizelge 3.13). Çizelge İncelenen firmaların satış noktaları seçiminde önem verdikleri kriterler Satış Noktaları Seçim Kriterleri Ölçek Standart Sapma (N=17) Güvenilirlik Esneklik yeteneğine sahip olma Fiyat düzeyi Bilinirlik Coğrafi yakınlık

7 Tarımsal Pazarlama 3.4 Firmaların Tedarik Zinciri Yönetiminden Sağladığı Faydalar İncelenen firmalardan tedarik zinciri yönetimi uygulamalarından sağladıkları fayda ile belirli hedeflere ulaşmaları arasındaki ilişkinin şiddetini derecelendirmeleri istenmiş ve sonuçlar profesyonel TZY uygulayanlar ve yarı profesyonel TZY uygulayanlar olarak iki grupta incelenmiştir. Profesyonel TZY uygulayan firmalar TZY uygulamalarından sağladıkları faydanın en çok müşteriye hizmet performanslarının artması (4.50) ile ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Yeni ürün geliştirme (3.90) hedefinin de TZY uygulamalarıyla ilişkili olduğu ifade edilmiş olsa da, diğer faktörlere kıyasla en düşük ilişki bu hedefte saptanmıştır (Çizelge 3.14). Çizelge Profesyonel TZY uygulayan firmaların TZY den sağladıkları faydalar Ölçek Faydalar N=10 Müşteriye hizmet performansının artması Standart Sapma Siparişlerin zamanında tamamlanması Talep tahmin doğruluğunun artması Üretim maliyetlerinin düşürülmesi Rekabet gücünün artması İç pazarda büyüme Dış pazarda büyüme Markalaşma Yeni ürün geliştirme )Çok Düşük Derecede İlişki Var 2) Düşük Derecede İlişki Var 3) Orta Derecede İlişki Var 4) Yüksek Derecede İlişki Var 5) Çok Yüksek Derecede İlişki Var Yarı Profesyonel TZY uygulayan firmalar TZY uygulamalarının faydalarını Profesyonel TZY uygulayan firmalara kıyasla daha düşük olarak belirtmişlerdir. Yarı profesyonel TZY uygulayan firmaların sağlanan faydalarla TZY uygulamalarının ilişkisini düşük olarak belirtmeleri, TZY nin profesyonel bir şekilde uygulanmasının firmalara bu avantajları sağlamalarında önemli katkı sunduğunu göstermektedir (Çizelge 3.15). 4. SONUÇ Çalışma sırasından incelenen kanatlı eti üretici firmalarının büyük bir bölümünün TZY i bilen ve TZY uygulamalarını gerçekleştiren firmalar olması, gerek firmaların rekabet edebilirliği gerekse sektörün gelişimi açısından oldukça önemlidir. Özellikle TZY i profesyonel olarak uygulayan firmaların; müşteriye hizmet performansının artması, üretim maliyetlerini düşürme, rekabet gücünün artması gibi önemli alanlarda TZY den büyük fayda gördüklerini belirtmeleri TZY nin sektördeki firmalar için önemini gösterir niteliktedir. Kanatlı eti sektörünün son derece kırılgan bir sektör olduğu dikkate alındığında, sektörde faaliyetini başarılı bir şekilde sürdürmekte olan firmaların TZY uygulamalarını gerçekleştirmeleri hali hazırda beklenen bir durum olarak kabul edilebilir. Çizelge Yarı profesyonel TZY uygulayan firmaların TZY den sağladıkları faydalar Faydalar N=5 Ölçek Standart Sapma Siparişlerin zamanında tamamlanması Üretim maliyetlerinin düşürülmesi Müşteriye hizmet performansının artması İç pazarda büyüme Rekabet gücünün artması Markalaşma Yeni ürün geliştirme Talep tahmin doğruluğunun artması Dış pazarda büyüme )Çok Düşük Derecede İlişki Var 2) Düşük Derecede İlişki Var 3) Orta Derecede İlişki Var 4) Yüksek Derecede İlişki Var 5) Çok Yüksek Derecede İlişki 1384

8 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Araştırma sonucunda kanatlı eti üreten firmaların tedarikçi seçimlerinde en çok tedarikçinin güvenilirliğine ve esnek davranabilmesine yani firma isteklerine kolay uyum sağlayabilmesine önem verdiği belirlenmiştir. Güvenilirlik ve esnekliğin tedarikçi seçiminde fiyat konusundan daha öncelikli olması dikkat çekicidir. Buradan, üretici firmaların düşük fiyatla çalışan fakat güvenilirliği ve esneklik yeteneği düşük olan tedarikçiler yerine, daha yüksek fiyat veren fakat güvenilirliği ve esnekliği yüksek tedarikçileri seçtiği kanısına varılabilir. Üretici firmalar için tedarikçi ilişkileri yönetimi maliyetleri düşürebilmek ve üretimin devamlılığını sağlamak açısından ne kadar önemliyse, müşteri ilişkileri yönetimi de TZY nin önemli bir bileşeni olarak oldukça değerlidir. TZY i başarılı bir şekilde uygulayan ve müşteri talebini belirleyerek üretim süreçlerini buna göre yönlendiren firmalar sektörde öne çıkmaktadır. Özellikle son yıllarda, işlenmiş kanatlı eti ürünlerinin çeşitliliğinin artmasıyla kanatlı eti tüketimi de artmıştır. TZY i etkin bir şekilde uygulayarak müşteri taleplerini saptayabilen ve ürün çeşitliliğini arttıran firmalar, kanatlı eti tüketiminin artmasıyla beraber rekabette diğer firmalara karşı önemli bir üstünlük sağlamışlardır. TZY uygulamayan ya da uygulamalarını profesyonel hale getirmemiş olan firmaların TZY uygulamalarını geliştirdikçe yukarıda belirtilen faydaları sağlayarak sektörde daha iyi bir konuma gelebilecekleri düşünülmektedir. 6. KAYNAKLAR DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Gıda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara. Hekimoğlu, B. ve Altındeğer, M Kanatlı Hayvan Eti Sektör Raporu Sorunları ve Çözüm Önerileri aspx (Erişim Tarihi: 26 Mart 2011). (Erişim Tarihi: 17 Haziran 2013). (Erişim Tarihi: 4 Haziran 2013). İGEME Kanatlı Etleri Raporu, Ankara. Keskin, B. ve Demirbaş, N Türkiye'de Kanatlı Eti Sektöründe Ortaya Çıkan Gelişmeler: Sorunlar ve Öneriler, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 26 (1): Özbek, Z KOBİ lerin Türk Ekonomisine Etkileri. Resmi Gazete Ruhsat Alan Kombina, Mezbaha ve Kesimhaneler. ml (Erişim Tarihi: 20 Aralık 2012). Resmi Gazete Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkınd a Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. Say, S Küresel Tedarik Zinciri Yönetiminde Beklentiler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Konya İlinde Faaliyet Gösteren İşletmelere Yönelik Bir Araştırma. YL Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstit üsü İşletme Anabilim Dalı, Konya. Teigen, R Supply Chain Management. (Erişim Tarihi: 12 Mart 2013). 1385