TEKNİK BİLGİLER İÇERİĞİ

Transkript

1 TEKNİK BİLGİLER İÇERİĞİ Metal Dışı Cevherler...1 Metalik Cevher Mineralleri...2 Metalik Cevher Mineralleri...3 Kimyasal Elementler ve Fiziksel Özellikleri...4 Metallerin Ergime Özgül Isıları...8 Dönüşüm Faktörleri...9 Uluslararası Elek Serileri...10 Yaygın Kullanılan Sertlik Deneyleri...11 Çeliklerde Brinell Sertlik Değerine Karşılık Gelen Diğer Sertlik Değerleri ve Çekme Mukavemetleri...12 Çeliklerde Rockwell B Değerine Karşılık Gelen Diğer Sertlik Değerleri ve Çekme Mukavemetleri...17 Çeliklerde Rockwell C Değerine Karşılık Gelen Diğer Sertlik Değerleri ve Çekme Mukavemetleri...19 Çelik Çubuk Ağırlık Tabloları...21 Bazı Alaşımsız Çeliklerin Tipik Mekanik Özellikleri ve Kullanım Alanları...26 Bazı Az Alaşımlı Çeliklerin Tipik Mekanik Özellikleri ve Kullanım Alanları...27 Bazı Paslanmaz Çeliklerin Tipik Mekanik Özellikleri ve Kullanım Alanları...28 Bazı Takım Çeliklerinin Özellikleri ve Kullanım Alanları...29 Alaşım Elementlerinin Çeliklerin Özelliklerine Etkileri...30 Demir Karbon Denge Diyagramı...31 Bazı Çelik ve Dökme Demir Standart Dönüşümleri...32 Çil Numune Yapısının Demir Özellikleri Hakkında Söyledikleri...33 Dökme Demirlerde Eser Elementlerin Etkileri...34 Küresel Grafitli Dökme Demirlerin Tipik Özellikleri ve Kullanım Yerleri...37 Küresel Grafitli Dökme Demirlerin Tipik Mekanik ve Fiziksel Özellikleri...38 Küresel Grafitli Dökme Demir Ulusal Standartları Karşılaştırması...39 Lamel Grafitli Demirlerin Tipik Özellikleri ve Kullanım Yerleri...40 Lamel Grafitli Demirlerin Tipik Mekanik ve Fiziksel Özellikleri...41 Lamel Grafitli Dökme Demir Ulusal Standartları Karşılaştırması...42 Dökme Demirlerin Tipik Mekanik Özellikleri ve Kullanım Alanları...43 Gri Dökme Demirde Grafit Tipleri...44 Kalıp ve Maça Üretiminde Kullanılan Malzemelere Uygulanan Testler ve Sonuçları...46 Bölüm 1A Yeni Kum Testi...46 Bölüm 1B Yenilenmiş Kum Testleri...47 Bölüm 2 Kaplanmış Kum Testleri...48 Bölüm 3 Bentonit Bağlı Kum Testleri...49 Bölüm 4 Isıyla Kürleşen / Havada Sertleşen ve Gazli Sistemler Testleri...50 Bölüm 5 Maça / Kalıp Boyaları ve Yapıştırıcılar İçin Testler...51 Alüminyum İşlem ve Döküm Alaşımları...52 Alaşımlı Külçelerin Tipik Özellikleri...53 Alaşımsız Külçelerin Tipik Özellikleri...54 Bazı Alüminyum İşlem Alaşımlarının Özellikleri...56 Bazı Alüminyum Alaşımlarının Tipik Mekanik Özellikleri ve Kullanım Alanları...57 Alaşım Elementlerinin Alüminyum Özelliklerine Etkileri...59 Alüminyum Sertlik Diyagramı...60

2 TEKNİK BİLGİLER İÇERİĞİ Çinko Ürünleri Spesifikasyonları...61 Bakır...62 Bakır Döküm Alaşımları...63 Bakır Alaşımlarının Özellikleri...67 Bazı Bakır Alaşımlarının Tipik Mekanik Özellikleri ve Kullanım Alanları...70 Mekanik Testler ile İlgili Standartlar...71 ASTM Standartları...71 Metrik Ölçüm Sisteminde Önekler...74 Uzunluk Birimleri Dönüşüm Tablosu...74 Alan Ölçüleri Dönüşüm Tablosu...74 Hacim Ölçüleri Birim Dönüşüm Tablosu...75 Hız Birimleri Dönüşüm Tablosu...75 Kütl e Birimleri Dönüşüm Tablosu...75 Kuvvet (Ağırlık) Birimleri Dönüşüm Tablosu...76 Basınç Birimleri Dönüşüm Tablosu...76 Yoğunluk Birimleri Dönüşüm Tablosu...76 Enerji (İş) Birimleri Dönüşüm Tablosu...77 Akış Birimleri Dönüşüm Tablosu...77 Güç Birimleri Dönüşüm Tablosu...77 Sıcaklık Birimleri Dönüşüm Tablosu...78 Termokoupl Malzemelerin Termoelektrik Du yarlılıkları...78 Organik Maddelerin Su İçinde Çözünürlükleri...78 İnorganik Maddelerin Su İçinde Çözünürlükleri...79 Bazı Gazların Su İçindeki Çözünürlükleri...80 Salınımların CO 2 Eşdeğeri Olarak Net Küresel Isınma Potansiyeli...80 Periyodik Cetvel...82

3 METAL DIŞI CEVHERLER Metal Temel Uygulamalar Cevher Formül Özgül Mineralleri Ağırlık Asbest Ateşe dayanıklı maddelerde, Çimento yapımında Krysolit Mg 3 Si 2 O 5 (OH) kullanılır. Krokidolit Na 2 (Mg, Fe, Al) 5 Si O 22 (OH) Amosit (Mg,Fe) 7 Si 8 O 22 (OH) Aktinolit Ca 2 (Mg,Fe) 5 Si 8 O 22 (OH) 2 Barit Sondaj çamurunda baryum kimyasallarında, Barit BaSO dolgu maddesi, boyalarda, lastik endüstrisinde kullanılır. Boratlar Fiberglas yapımında, cam ve emaye yapımında, Boraks Na 2 B 4 O 7.1OH 2 O 1.7 sabun ve yapıştırıcı endüstrisinde, elbise Kemit Na 2 B 4 O 7 4H 2 O 1.95 yapımında, taninlerde boya kurutucularında, Kolemanit Ca 2 B 6 O 11 5H 2 O 2.4 mikrop öldürücü olarak kullanılır. Uleksit NaCaB 5 O 9 8H 2 O 1.9 Sassolit H 3 BO Borasit Mg 3 B7O 13 CL 2.95 Kriyolit Alüminyum elektrolizinde kullanılır. Kriyolit Na 3 AIF Elmas Mücevherler, sert maddeleri kesmede, sondaj Elmas C 3.5 uçlarında kullanılır. Dolamit Bina yapımında, fırın tuğlasında ve flux Dolamit CaMg(CO 3 ) olarak çelik yapımında kullanılır. Feldspar Porselen, cam ve seramik yapımında, toprak Ortoklase KAISİ 3 O malzemesinin sırlanmasında, kullanılır. Albit NaAISİ 3 O Anortit CaAI 2 Si 2 O Florit Flux olarak çelik yapımında, optik ekipmanla Florit CaF rında, Florik asit yapımında, Florokarbon yapımında kullanılır. Grafit Dökümhanede, potalarda yağlarda, elektrik Grafit C fırınların elektrodlarında kullanılır. Jips Çimento yapımında, dolgu maddesi olarak Jips CaSO 4.2H 2 O 2.3 kağıt, lastikte kullanılır. Manyezit Fefrakter olarak çelik fırın tuğlalarında, Magnesit MgCO karbondioksit ve magnezyum tuzları üretiminde Fosfat Gübre yapımında, kimyasallarda Apatit Ca 5 (PO 4 ) 3 (F,CI,OH) Potas Gübre yapımında, Nitre minerali patlayıcı Silvin KCI 2.0 olarak kullanılır. Kanalit KMgCI 3 6H 2 O 1.6 Alunit KAI 3 (SO 4 ) 2 (OH) Kuars Bina yapımında, cam yapımında, silikata Kuars SiO tuğlasında, ferrosilikonlarda, aşındırıcı olarak zımpara kağıdında, elektronikte kullanılır. Kaya Tuzu Kimyasallarda ve yiyeceklerde kullanılır. Halit NaCI 2.2 Serpantin Binalarda kullanılır. Serpantin Mg 3 Sİ 2 O 5 (OH) Kükürt Gübre, Sülfirik asit yapımında kullanılır. Nabit sülfür S Talk Dolgu maddesi olarak kağıtlarda, lastikte ve Talk Mg 3 Si 4 O 10 (OH) açıda yağlarda, pudrada, tebeşirde, ayrıca çöktürücü olarak çeşitli talklarda kullanılır. 1

4 METALİK CEVHER MİNERALLERİ Metal Temel Uygulamalar Cevher Formül Özgül Metal % Mineralleri Ağırlık Alüminyum Hafif, yüksek ısı ve elektrik iletkenliği, Boksit, ALO(OH) korozyona dayanıklı çekme dayanımlı Diaspar AL(OH) alaşım Gibbsit, ALO(OH) Beohmit Antımuan Ateşe dayanıklı, tekstilde, naylon Stibnit Sb 2 S yapımında kullanılır,kurşunla yaptığı alaşım, dayanımı artırır, akümülatör plaklarında ve borularında kullanılır. Arsenik Küçük miktar kullanılır, bakır ve Arsenopirit FeAsS kurşunla yapılan alaşımı dayanıklı Realgar AsS ve kırılmaz olurlar. Orpiment As 2 S Krom Çelik yapımında kullanılır,aşınmaya, Kromit Fe Cr 2 O korozyona, ısıya dayanımı artırır. Sertlik ve dayanım verir. Demir ve çelik eletro plakalarda kullanılır. Ayrıca boya yapımında kulllanılır. Kobalt Yüksek ısıya dayanımlı çeliklerde Smaltit CoAs magnetik alaşımlarda kullanılır. Kobaltit CoAsS Kimya endüstrisinde katalizör olarak Carrrolit CuCO 2 S ve kesici karbid uçların daynımını Linnasit Co 3 s artırmada kullanılır. Bakır Yüksek elektrik ve ısı iletimi, Kalkopirit CuFeS korozyona dayanıklı, kolayca tel Kalkosit Cu 2 S yapılabilir, bronz aliminyum Bornit Cu 5 FeS bronz gibi alaşımlar yapılır. Kovellit CuS Kuprit Cu 2 O Malakit CuCO 3 Cu(OH) Nabit Cu Tennannit Cu 8 As 2 S Tetrahedrit 4Cu 2 SSb 2 S Azurit 2CuCO 3 Cu(OH) Enorgit CU 3 A 5 S Altın Mücevher yapımında, para Nabit Au sisteminde, dişcilikte, elektronikte, dekarasyon plakalarında kullanılır. Demir Demir Çelik Endüstrisinde kullanılır. Hematit Fe 2 O Manyetit Fe 2 O Götit Fe 2 O 3 H 2 O Limonit FeO.OH Siderit FeCO Protit FeS Pirit FeS Kurşun Bataryalarda, korozyona Galena PbS dayanımlı borularda, çeşitli Serist PbCO alaşımlarda, boyalarda, Anglesit PbSO radyosyon kalkanlarında Jemsonit Pb 4 FeSb 6 S Magnezyum Aliminyum alaşımına küçük Dolomit Burisit miktarda katılınca dayanım ve Magnesit MgCO korozyona dayanımı artırır. Kamalit KMgCI36H2O Yüksek fırınlarda kükürtü Burisit Mg(OH) elimine eder. Titanyum ve zirkonyum eldesinde redükleyici olarak kullanılır. 2

5 METALİK CEVHER MİNERALLERİ Metal Temel Uygulamalar Cevher Formül Özgül Metal % Mineralleri Ağırlık Manganez Genellikle çelik endüstrisinde Payrolusit MnO kullanılır, kimya endüstrisinde Manganit Mn 2 O ve akülerde de kullanılır. Braunit 3Mn 2 O 3 MnSiO Pisilomelana Mn Okister değişken Civa Elektrik aparatları, bilimsel Sinnabar HgS aletlerde, elektroliz hücrelerinde altın çözmede, kimyasallarda ve ilaçlarda kullanılır. Molibden Demir alaşımında, eletrodlarda Molibdenit MoS ve fırınların bazı parçalarında, Wulfenit PbMoO korozyon önleyicilerinde katalizör olarak ve yağlarda kullanılır. Nikel Paslanmaz çelik yapımında, Petlandit (FeNi)S Krom, Aliminyum, Manganez Garnierit NiMg silikatlar metal alaşımlarda, saf metallerin Nikolit NiAs korozyona dayanımında, Millerit NiS yiyecek taşımında, eczacılık ekipmanlarında kullanılır. Platin Dişçilikte ve mücevher yapımında Nabit Pt kullanılır. Yüksek ergime sıcaklığı Sperrylit PtAs ve yüksek korozyona dayanımından dolayı elektrik malzemelerinde, kimyasal potalarda ve eletrodlarda kullanılır. Gümüş Mücevher yapımında, para Argentit Ag 2 S sisteminde, fotoğraf ve Nabit Ag elektronikte, aynalarda ve bataryalarda kullanılır. Kalay Kalay plakalarında, konserve Kassiterit SnO kutusu yapımında, çeşitli alaşımlarda kullanılır. Tungsten Kesici ve delici uçların Volfram (FeMn)WO dayanımını artırmada, lambalarda, Şelit CaWO elektronik parçalarda demir alaşımlarında, çeliğin dayımını artırmada, kullanılır. Uranyum Nükleer Yakıt Piteblant UO Karnotit K 2 (UO 2 ) 2 (VO 4 ) 2 2H 2 O 45 Değişken Çinko Galvanizlemede, diğer metallerle Simitsonit ZnCO alaşımlarda, korozyona dayanımlı Hemimorphit Zn 4 SİO 7 (OH) 2 H 2 O boyalarda, diğer boyalarda kullanılır. Marmatit (ZN,Fe)S Franklinit Zn, MN, Fe oksit Değişken Zinkit ZnO Villemit Zn 2 SiO Safalerit Zns

6 KİMYASAL ELEMENTLER VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ İsim Sembol Atom Atom Kafes Tipi Yoğunluk Ağırlığı Sayısı 2) (20 C de gr/cm 3 ) actinıum Ac aluminium Al f.c.c americium Am (243) 95 antimony Sb rhombohedral 6.69 argon Ar arsenic As rhombohedral 5.72 astatine At (210) 85 barium Ba b.c.c 3.61 berkelium Bk (249) 97 berylium Be hex bismuth Bi rhombohedral 9.79 boron B ortholex 2.33 bromine Br cadmium Cd calcium Ca f.c.c califormium Cf (251) 98 carbon C orthohhex. cubic 2.2 cassiopeum (lutetium) Cd (Lu) cerium Ce cesium Cs chlorine CI rhombical 1.56 chromium Cr b.c.c 8.99 cobalt Co hex copper Cu f.c.c cerium Cm (247) 96 dysprosium Dy einsteinium E (254) 99 erbium Er europium Eu fermium Fm (253) 100 fluorine F francium Fr gadolinium Gd gallium Ga germanium Ge gold Au f.c.c 19.3 hafnium Hf helium He holmium Ho hydrogen H illinium (promethium) II (Pm) indium In iodine I rhombical 4.93 iridium Ir iron Fe b.c.c krypton Kr lanthanum La lawrencium Lw 103 lead Pb f.c.c lithium Li b.c.c magnesium Mg hex manganese Mn cubic or tetragonal

7 KİMYASAL ELEMENTLER VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Erime Kaynama Ortalama Isıl Isıl Özgül Isı Elektrik Elastisite Sıcaklığı Noktası Genişleme İletkenlik Kapasitesi İletkenliği Modülü ( C) (1 Bar da C) Katsayısı (W/(m.K)) (0 C da (20 C de (10 3 N/mm 2 ) (10 6 m/(m.k)) (J/kg.K)) m/ω mm 2 ) (0100 C) (36 bar) 613 (subl.) (0100 C) (0100 C) (0100 C) (20750 C) ~ (1100 C) (20100 C) (025 C) (0100 C) (0100 C) (0100 C) ~2330 (025 C) ~ (025 C) ~1430 ( C)~ ± (025 C) (020 C) (0100 C) (20200 C) (0100 C) (0100 C) (020 C) (025 C) (0100 C) (095 C) (0100 C) (0100 )

8 KİMYASAL ELEMENTLER VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ İsim Sembol Atom Atom Kafes Tipi Yoğunluk Ağırlığı Sayısı 2) (20 C de gr/cm 3 ) mandelevium Mv (256) 101 mercury Hg hex 13.5 molybdenum Mo b.c.c neodymium Nd b.c.c neon Ne neptunium Np (237239) 93 nickel Ni f.c.c niobium (columbium) Nb (Cb) rhombical 8.55 nitrogen N nobelium No 102 osmiyum Os oxygen O palladium Pd phosphorus P f.c.c platinum Pt plutonium Pu (242) 94 polonium Po (210) 84 potassium K b.c.c praseodymium Pr protactinium Pa (231) 91 radium Ra radon Rn rhenium Re rhodium Rh f.c.c rubidum Rb ruthenium Ru samarium Sm scandium Sc selenium Se silicon Si cubic silver Ag f.c.c sodium Na strontium Sr sulfur S rhombical 2.07 tantalum Ta b.c.c technetium Tc tellurium Te terbium Tb thallium TI thorium Th thulium Tm tin Sn tetragonal 7.29 titanium Ti hex tungsten W (T) b.c.c uranium U ortorliombical 19.1 andium V b.c.c xenon X ytterbium Yb yttrium Y zinc Zn hex 7.13 zirconium Zr hex 6.5 1) Parantez içerisindeki atom ağırlıkları hesaplanmıştır. 2) Gazlar için 0 C de ve bir bar (=0.1 MPa) basınçta, kg./m 3. 6

9 KİMYASAL ELEMENTLER VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Erime Kaynama Ortalama Isıl Isıl Özgül Isı Elektrik Elastisite Sıcaklığı Noktası Genişleme İletkenlik Kapasitesi İletkenliği Modülü ( C) (1 Bar da C) Katsayısı (W/(m.K)) (0 C da (20 C de 10 3 N/mm 2 ) 10 6 m/(m.k)) (J/kg.K)) m/ω mm 2 ) (0100 C) (025 C) (0100 C) ~4900 (0100 C) ~4400 (0100 C) (0100 C) (050 C) (025 C)~ ~5600 (20100 C) (0100 C)~ (0100 C) (020 C) (0100 C) (095 C) (0100 C) (025 C) (0100 C) (0100 C) ~ ~2687 (0100 C) (0100 C) ( 0100 C) (0100 C) ~3380 (23100 C) (025 C) ~ ~

10 METALLERİN ERGİME ÖZGÜL ISILARI 8

11 DÖNÜŞÜM FAKTÖRLERİ Parametre Zaman Dönüşümler 1h= 60 dak= 3600 s 1 m 10 m 2 cm= 10 3 mm Uzunluk 1A = m= 10 8 cm 1 in= 2.54 cm 1 ft= cm Alan 1 m 2 = 10 4 cm 2 = 10 6 mm 2 1 m 2 = 1550 in 2 = ft 2 1 N= kg Kuvvet 1 kg= lb= 9.81 N 1 lb= x 10 5 dyne= n Gerilme 1 N/m 2 (Pa)= x 10 6 kg/mm 2 = 145 x 10 6 lb/in 2 (psi) 1 kg/mm 2 = 1422 lb/in 2 (psi)= 9.81 x 10 6 N/m 2 1 lb/in 2 (psi)= 7.04 x 10 4 kg/mm 2 = 6.93 x 10 4 dyne/cm 2 1ksi= 10 3 psi= 6.89 x 10 6 N/m 2 (Pa) 1 N.m(J)= kg.m= 10 7 erg (dyne.cm) Enerji 1 N.m (J)= cal= 2.78 x 10 7 KW saat 1 lb.ft= N.m (J) 1 J/s (W)= kg.m/s Güç 1 J/s (W)= 10 7 erg/s= cal/s 1 BG= 75 kg.m/s= 550 lb.ft/s= 746 W (J/s) 1 lb.ft/s= W Sıcaklık C= 5/9 ( F32) C= K

12 ULUSLARARASI ELEK SERİLERİ MOMİNAL MEŞ BOYUTU (MİKRON) MEŞ NO A.S.TM. TYLER B.S.S. AFNOR D.I.N. (1961) (1910) (1962) (1938) (1934) AÇIKLIK (MİKRON) MEŞ NO AÇIKLIK (MİKRON) MEŞ NO AÇIKLIK (MİKRON) / / / / / / / / / E / E / / E E E MEŞ NO AÇIKLIK (MİKRON) MEŞ NO AÇIKLIK (MİKRON) 10

13 11

14 ÇELİKLERDE BRINELL SERTLİK DEĞERİNE KARŞILIK GELEN DİĞER SERTLİK DEĞERLERİ VE ÇEKME MUKAVEMETLERİ Brinell batıcı uç çapı, mm Standard Bilya Brinell Sertlik Değ., 3000 kg yük, 10 mm bilya çapı Tungsten Karbür Bilya Vickers Sertlik Değeri A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Sertlik Değeri B skalası, 100 kg yük, 1/16 in. çaplı bilya C skalası, 150 kg yük, Brale batıcı uç D skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, Brale batıcı uç 15 N skalası, 15 kg yük 30 N skalası, 30 kg yük 45 N skalası, 45 kg yük 2.25 (745) (712) (682) (653) (495) (477) (461) (110.0) (109.0) (108.5) (108.0) , (107.5) (107.0) (106.0) (105.5) (104.5) (104.0) (103.0) , Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi Brinell batıcı uç çapı, mm 12

15 Brinell batıcı uç çapı, mm Standard Bilya Brinell Sertlik Değ., 3000 kg yük, 10 mm bilya çapı Tungsten Karbür Bilya Vickers Sertlik Değeri A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Sertlik Değeri B skalası, 100 kg yük, 1/16 in. çaplı bilya C skalası, 150 kg yük, Brale batıcı uç D skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, Brale batıcı uç 15 N skalası, 15 kg yük 30 N skalası, 30 kg yük 45 N skalası, 45 kg yük (102.0) (101.0) (19.0) (17.7) (16.4) (15.2) (13.8) (12.7) (11.5) (10.2) (9.0) (8.0) (6.7) (5.4) (4.4) (3.3) (2.0) (0.9) Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi Brinell batıcı uç çapı, mm Çeliklerde Brinell Sertlik Değerine karşılık gelen diğer sertlik değerleri ve çekme mukavemetleri Bu değerler tavlanmış, normalize edilmiş, su verilmiş ve temperlenmiş koşullardaki karbon ve alaşımlı çelikler için verilmiştir. Kalın karakterle belirtilen değerler ASTM E140 standardında belirtilen SAEASMASTM sertlik dönüşümleri ile ilgili değerlerdir. Parantez içerisindeki değerler normal seviyeden fazla değerlerdir ve sadece bilgi için verilmiştir. 13

16 ÇELİKLERDE VİCKERS SERTLİK DEĞERİNE KARŞILIK GELEN DİĞER SERTLİK DEĞERLERİ VE ÇEKME Çeliklerde MUKAVEMETLERİ Vickers Sertlik Değeri, Brinell Sertlik Değeri, 3000 kg yük, 10 mm bilya çapı Standard Bilya Tungsten Karbür Bilya A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Sertlik Değeri B skalası, 100 kg yük, 1/16 in. çaplı bilya C skalası, 150 kg yük, Brale batıcı uç D skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, Brale batıcı uç 15 N skalası, 15 kg yük 30 N skalası, 30 kg yük 45 N skalası, 45 kg yük Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi (767) (757) (745) (733) (722) (710) (698) (684) (670) (656) (647) (638) (630) (505) Vickers Sertlik Değeri 14

17 Vickers Sertlik Değeri, Brinell Sertlik Değeri, 3000 kg yük, 10 mm bilya çapı Standard Bilya Tungsten Karbür Bilya A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Sertlik Değeri B skalası, 100 kg yük, 1/16 in. çaplı bilya C skalası, 150 kg yük, Brale batıcı uç D skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, Brale batıcı uç 15 N skalası, 15 kg yük 30 N skalası, 30 kg yük 45 N skalası, 45 kg yük Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi 540 (496) (488) (480) (473) (465) (456) (448) (110.0) (109.0) (108.0) (107.0) (105.5) (104.5) (103.5) Vickers Sertlik Değeri 15

18 Vickers Sertlik Değeri, Brinell Sertlik Değeri, 3000 kg yük, 10 mm bilya çapı Standard Bilya Tungsten Karbür Bilya A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Sertlik Değeri B skalası, 100 kg yük, 1/16 in. çaplı bilya C skalası, 150 kg yük, Brale batıcı uç D skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, Brale batıcı uç 15 N skalası, 15 kg yük 30 N skalası, 30 kg yük 45 N skalası, 45 kg yük Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi Vickers Sertlik Değeri (102.0) (101.0) (18.0) (15.7) (13.4) (11.0) (8.5) (6.0) (3.0) (0.0) Bu değerler tavlanmış, normalize edilmiş, su verilmiş ve temperlenmiş koşullardaki karbon ve alaşımlı çelikler için verilmiştir. Kalın karakterle belirtilen değerler ASTM E140 standardında belirtilen SAEASMASTM sertlik dönüşümleri ile ilgili değerlerdir. Parantez içerisindeki değerler normal seviyeden fazla değerlerdir ve sadece bilgi için verilmiştir. 16

19 ÇELİKLERDE ROCKWELL B DEĞERİNE KARŞILIK GELEN DİĞER SERTLİK DEĞERLERİ VE ÇEKME MUKAVEMETLERİ Rockwell B Skalası Sertlik Değeri Vickers Sertlik Değeri Brinell Sertlik Değ.,3000 kg yük, 10 mm bilya çapı 500 kg yük 3000 kg yük A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Sertlik Değeri C skalası, 150 kg yük, Brale batıcı uç F skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, 1/16 in. bilya çapı 15 T skalası, 15 kg yük 30 T skalası, 30 kg yük 45 T skalası, 45 kg yük Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi (19.9) (18.6) (17.2) (15.7) (14.3) (13.0) (11.7) (10.4) (9.2) (8.0) (6.9) (5.8) (4.7) (3.6) (2.5) (1.4) (0.3) Brinell batıcı uç çapı, mm 17

20 Rockwell B Skalası Sertlik Değeri Vickers Sertlik Değeri Brinell Sertlik Değ.,3000 kg yük, 10 mm bilya çapı 500 kg yük 3000 kg yük A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı Rockwell Sertlik Değeri C skalası, 150 kg yük, Brale batıcı uç F skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, 1/16 in. bilya çapı 15 T skalası, 15 kg yük 30 T skalası, 30 kg yük 45 T skalası, 45 kg yük Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi Brinell batıcı uç çapı, mm Bu değerler tavlanmış, normalize edilmiş, su verilmiş ve temperlenmiş koşullardaki karbon ve alaşımlı çelikler için verilmiştir. Parantez içerisindeki değerler normal seviyeden fazla değerlerdir ve sadece bilgi için verilmiştir. uç 18

21 ÇELİKLERDE ROCKWELL C DEĞERİNE KARŞILIK GELEN DİĞER SERTLİK DEĞERLERİ VE ÇEKME MUKAVEMETLERİ Rockwell C Skalası Sertlik Değeri Vickers Sertlik Değeri Brinell Sertlik Değ., 3000 kg yük, 10 mm bilya çapı Standard bilya Tungsten Karbür Bilya A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Sertlik Değeri B skalası, 100 kg yük, 1/1 in. çaplı bilya D skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, 1/16 in. Brale batıcı uç 15 N skalası, 15 kg yük 30 N skalası, 30 kg yük 45 N skalası, 45 kg yük (739) (772) (705) (688) (670) (654) (634) (500) (487) (475) (464) (451) Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi Rockwell C skalası sertlik değeri 19

22 Rockwell C Skalası Sertlik Değeri Vickers Sertlik Değeri Brinell Sertlik Değ., 3000 kg yük, 10 mm bilya çapı Standard bilya Tungsten Karbür Bilya A skalası, 60 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Sertlik Değeri B skalası, 100 kg yük, 1/1 in. çaplı bilya D skalası, 100 kg yük, Brale batıcı uç Rockwell Yüzey Sertlik Değeri, 1/16 in. Brale batıcı uç 15 N skalası, 15 kg yük 30 N skalası, 30 kg yük 45 N skalası, 45 kg yük Knoop Sertlik Değeri, 500 gr yük ve üstü Shore Scleroscope Sertlik Değeri Çekme Mukavemeti (yaklaşık olarak) 1000 psi Rockwell C skalası sertlik değeri (109.0) (108.5) (108) (107.5) (107) (106) (105.5) (104.5) (104.0) (103.0) (102.5) (101.5) (101) Bu değerler tavlanmış, normalize edilmiş, su verilmiş ve temperlenmiş koşullardaki karbon ve alaşımlı çelikler için verilmiştir. Kalın karakterle belirtilen değerler ASTM E140 standardında belirtilen SAEASMASTM sertlik dönüşümleri ile ilgili değerlerdir. Parantez içerisindeki değerler normal seviyeden fazla değerlerdir ve sadece bilgi için verilmiştir. 20

23 Ebat (mm) ÇELİK ÇUBUK AĞIRLIK TABLOLARI YUVARLAK ve KARE (kg/m) Ebat Ebat d a d a d a (mm) (mm) ~

24 ÇELİK ÇUBUK AĞIRLIK TABLOLARI ALTI ve SEKİZ KÖŞE (kg/m) Ebat Ebat Ebat (mm) s s (mm) s s (mm) s s

25 ÇELİK ÇUBUK AĞIRLIK TABLOLARI LAMALAR ve PLATİNALAR (kg/m) (5x45 den 250 x 130 a kadar) Genişlik (mm) Kalınlık (mm) ~

26 ÇELİK ÇUBUK AĞIRLIK TABLOLARI LAMALAR ve PLATİNALAR (kg/m) (5x10 dan 40 x 40 a kadar) Genişlik (mm) Kalınlık (mm) ~

27 ÇELİK ÇUBUK AĞIRLIK TABLOLARI LAMALAR ve PLATİNALAR (kg/m) (5x140 dan 250 x 350 ye kadar) Genişlik (mm) Kalınlık (mm)

28 BAZI ALAŞIMSIZ ÇELİKLERİN TİPİK MEKANİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI Baz AISI/SAE Simgesi Kimyasal Bileşim, % ağ. İşlem Durumu Akma Mukavemeti, MPa Çekme Mukavemeti, MPa Kopma Uzaması % Tipik Uygulama Alanı C, 0.40 Mn Sıcak haddelenmiş, Soğuk haddelenmiş Sac ve şerit, çivi, vida, tel, çubuk, beton çeliği C, 0.45 Mn Haddelenmiş halde Tavlanmış Çelik levha ve yapı elemanları, şaft, dişli, somun C, 0.45 Mn Haddelenmiş halde Tavlanmış Su verilmiş ve temperlenmiş* Şaft, çivi, yüksek mukavemetli borular, dişliler, dingil, cer kancası C, 0.65 Mn Haddelenmiş halde Tavlanmış Su verilmiş ve temperlenmiş* Yay, dövme kalıpları, vagon tekerlekleri, ray, dişli, kazma ve balta C, 0.80 Mn Haddelenmiş halde Tavlanmış Su verilmiş ve temperlenmiş* Yaylı çalgı teli, helisel yaylar, keski, dövme blokları, makas bıçağı, soğuk zımba C, 0.40 Mn Haddelenmiş halde Tavlanmış Su verilmiş ve temperlenmiş* Kalıp, zımba, matkap, freze bıçakları, kesme bıçakları, yüksek mukavemetli tel * Temperleme sıcaklığı: 315 C. 26

29 BAZI Baz AZ ALAŞIMLI ÇELİKLERİN TİPİK MEKANİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI AISI/SAE Simgesi C, 1.75 Mn Kimyasal Bileşim, % ağ. İşlem Durumu Tavlanmış temperlenmiş* Akma Mukavemeti, MPa Manganezli Çelikler Çekme Mukavemeti, MPa Kopma Uzaması % Tipik Uygulama Alanı Kalıp, makas bıçağı, makine parçaları, yüksek mukavemetli civata C, 0.80 Cr, 0.80 Mn Tavlanmış temperlenmiş* Kromlu Çelikler Otomobillerin trasmisyon dişlisi, hava tabancası kalemleri C, 0.80 Cr, 0.90 Mn 0.40 C, 1.0 Cr, 0.90 Mn, 0.20 Mo Tavlanmış temperlenmiş* Tavlanmış temperlenmiş* Krom Molibdenli Çelikler Otomobil amortisör ve yayları Uçak türbin dişlisi, transmisyon dişlisi, traktör paneli C, 1.82 Ni, 0.55 Mn, 0.25 Mo Nikel Molibdenli Çelikler Tavlanmış normalleştirilmiş* Transmisyon dişlisi, zincir halkası, şaftlar rulmanlar C, 3.50 Ni, 0.60 Mn, 0.25 Mo 0.40 C, 1.83 Ni, 0.90 Mn, 0.80 Cr, 0.20 Mo 0.20 C, 0.55 Ni, 0.50 Cr, 0.80 Mn, 0.20 Mo Tavlanmış normalleştirilmiş* Tavlanmış temperlenmiş* Tavlanmış temperlenmiş* Nikel (%1.83) Krom Molibdenli Çelikler Nikel (% 0.55) Krom Molibdenli Çelikler Çelik tesislerindeki ekipman dişlileri, kağıt makinaları, madencilik makinaları Büyük kesitli parçalar, iniş takımları, kamyon parçaları, şaftlar, sıcak iş kalıbı Transmisyon dişlileri C, 0.55 Ni, 0.50 Cr, 0.80 Mn, 0.25 Mo Tavlanmış temperlenmiş* Küçük makinaların aksları, şaftlar, sıcak iş kalıpları * Temperleme sıcaklığı: 315 C. 27

30 BAZI Baz PASLANMAZ ÇELİKLERİN TİPİK MEKANİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI AISI/SAE Simgesi Kimyasal Bileşim, % ağ. İşlem Durumu Mukavemet MPa Akma Çekme Kopma Uzaması % Tipik Uygulama Alanı Cr, C Tavlanmış Ferritik Paslanmaz Çelikler Genel amaçlı; Isıl işlemle sertleştirilemez; restoran ekipmanları Cr, 0.20 C 12.5 Cr, 0.15 C Tavlanmış Tavlanmış Martensitik Paslanmaz Çelikler Yüksek sıcaklık uygulamaları; ısıtıcılar, yanma odaları Genel amaçlı; Isıl işlem uygulanabilir; makina parçaları, pompa şaftları, valflar 440A 17 Cr, 0.70 C Tavlanmış su verme+temperleme Kesici aletler, ameliyat malzemeleri 440C 17 Cr, 1.1 C Tavlanmış su verme+temperleme Yataklar, valf parçaları Cr, 7 Ni Tavlanmış Ostenitik Paslanmaz Çelikler Deformasyon sertleşmesi yüksek alaşım; Konstrüksiyon uygulamaları Cr, 10 Ni Tavlanmış Kimya ve gıda proses ekipmanları 304L 19 Cr, 10 Ni, 0.03 C Tavlanmış Kaynak işlemine uygun az karbonlu; kimyasal tanklar Cr, 10 Ni Ti= 5x%C min. Tavlanmış Kaynak işleri için stabilize edilmiş; proses ekipmanları, basınç kapları PH 18 Cr, 10 Ni Nb= 10x%C min. 16 Cr, 4 Ni, 4 Cu, 0.03 Nb Tavlanmış Çökeltme sertleşmesi Çökelme ile Sertleşen Paslanmaz Çelikler Kaynak işlemi için stabilize edilmiş; kimyasallar için tanklar Dişliler, şaftlar, uçak ve türbin parçaları * Temperleme sıcaklığı: 315 C. 28

31 BAZI Baz TAKIM ÇELİKLERİNİN ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI AISI/SAE Simgesi Kimyasal Bileşim, % ağ. İdeal kullanım sertliği (HRC) Özellik ve Kullanım Alanı O C, 1.2 Mn, 0.6 Cr, 0.1 V, 0.6 W 5863 Ferritik Paslanmaz Çelikler İyi işlenebilirliğe, yüzey sertliğin, aşınma direncine, ve kolay sertleştirilebilirliğe sahip genel amaçlı takım çeliği. A2 1.0 C, 0.8 Mn, 5.3 Cr, 1.1 Mo, 0.2 V 5662 İyi sertleştirilebilirliğe, aşınma direncine ve çok iyi boyut kararlılığına sahip takım çeliği. D C, 0.4 Mn, 11.8 Cr, 0.8 Mo, 0.8 V 5662 Yüksek aşınma direncine ve tokluğa sahip yüksek performanslı takım çeliği. Sac kesme ve bükme işleri için kalıplar ve bıçaklar, boru ve profil şekil verme roleleleri, hadde roleleri, soğuk şekil verme kalibrasyon, aşındırıcı plastik kalıplar olarak kullanılırlar. D C, 0.8 Mn, 12.7 Cr, 1.1 W 5864 Yüksek aşınma direncine sahip yüksek performanslı takım çeliğidir. Sert saclar, silisyumlu trafo saclarının şekillendirilmesinde aşındırıcı tozların preslenmesinde, hadde ve form roleleri olarak kullanılırlar. S1 H C, 1.3 Cr, 0.2 V, 2.5 W, 0.75 Si 038 C, 0.4 Mn, 5.0 Cr, 1.3 No, 0.4 V, 1.08 Si Taslak kesme işlemlerinde kullanılırlar. Sıcak İş Takım Çelikler Çok iyi tokluğu olan sıcak iş takım çeliğidir. Aluminyum ve alaşımlarının basınçlı dökümünde ve dövülmesinde ve çelik dövme işlemlerinde kullanılırlar. H13 M C, 0.4 Mn, 5.3 Cr, 1.3 Mo, 0.9 V, 1.0 Si 0.87 C, 4.2 Cr, 5.0 Mo, 1.9 V, 6.4 Si Yüksek sıcaklık ve ısıl yorulma direncine sahip takım çeliğidir. Aluminyum ve alaşımlarının ekstrüzyonunda, muhtelif malzemelerin dövülmesinde ve sıcak preslenmesinde ve yüksek tokluk istenen sıcak ve soğuk makaslarda kullanılırlar. Yüksek Hız Takım Çeliği Yüksek aşınma direnci istenen şekillendirme ve kesme takımlarında kullanılırlar. 29

32 ALAŞIM ELEMENTLERİNİN ÇELİKLERİN ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ ALAŞIM ELEMENTİ SERTLİK MUKAVEMET AKMA NOKTASI UZAMA KESİT BÜZÜLMESİ DARBE DİRENCİ ELASTİSİTE YÜKSEK SICAKALIĞA DAYANIM SOĞUTMA HIZI KARBÜR OLUŞUMU AŞINMA DİRENCİ DÖVÜLEBİLİRLİK İŞLENEBİLİRLİK OKSİTLENME EĞİLİMİ KOROZYON DİRENCİ Si Mn* Mn** Cr Ni* Ni** Al W V Co Mo S P ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ * Perlitik Çeliklerde **Ostenitik Çeliklerde Arttırır Azaltır Değişmez Önemsiz ya da bilinmiyor ~ 30

33 DEMİR KARBON DENGE DİYAGRAMI 31

34 BAZI ÇELİK VE DÖKME DEMİR STANDART DÖNÜŞÜMLERİ AISI/SAE W.Nr. DIN Islah Çelikleri C22 (St50) C35 (St60) C C C85W Mn CrMo CrMo Cr NiCrMo2 Takım Çelikleri O MnCrW4 A X100CrMoV5 1 S WCrV7 D X155CrVMo12 1 D3/D X210CrW12 H X40CrMoV5 1 M W6Mo5Cr4V2 Paslanmaz Çelikler X8Cr17 X10Cr18Al X10Cr13 440C X105Cr17Mo X12Cr17Ni X5Cr18Ni9 304L X2Cr18Ni9 DX2Cr18Ni X10Cr18Ni9Ti X10Cr18Ni9Nb Dökme Demirler G GG20 G GG25 G GG GGG GGG GGG GGG GGG80 32

35 ÇİL NUMUNE YAPISININ DEMİR ÖZELLİKLERİ HAKKINDA SÖYLEDİKLERİ Çil testi de küçülmesi neticesinde (Metalurjide Ergitme) koşullarının A tipi Grafit B tipi grafitler oluşur. Bu koşullarda, malzeme doğruluğu hakkında psi çekme mukavene bilgi verecektir. tinde bir düşüş meydana gelir. Çil testlerinin ASTM A B tipi Grafit psi numune hazırlama Katılaşma oranı artırı standartlarında lırsa, yüksek derecede Çil Değeri yapıldığını farz edersek D tipi Grafit aşırı soğuma meydana psi numunelerin hepsinin gelir. Ön aşılama A ve belirli sıcaklıklarda Beyaz Demir D grafitlerinin oluşumunu dökülmesi büyük önem azaltarak, işle Çil Plakası arz etmektedir.çünkü nebilir özelliklte W çil miktarı, döküm döküm malzemesi sıcaklığına bağlı olarak elde edilmesine olanak oluşmaktadır. Şekil 1. %4,3 kar bon eşdeğer li gri dök me de mir çil test nu mu nelerinin yapı sı nı göstermektedir. sağlayacaktır. Ayrıca önemli bir Alt kısımlarda, yada değer husus, aşırı soğumadan beyaz demirin (şekil kaçınmaktır. 1) gözlendiği test Bunun için test numunelerinin alınması da Uzama %15 Küresel grafit numunelerinde, katılaşma oranı çok yüksek önemlidir. Numune olduğundan kar dökümünde soğumayı bon grafit olşumu için önlemek için grafit refrakterlerle astarlanmış Küresel grafit mamıştır. Bu da Karışık grafit gerekli zamanı bula ve en az 2,5 kg potayla kullanılmalıdır. Uzama %5 sementit olarak bilinen demirkarbürlerin oluşumuna Uzama %0 %100 Beyaz sebebiyet ver Çil Ölçümü miştir. Bu malzeme Çil test kalıpları yaklaşık olarak Şekil 2. %4,5 karbon eşdeğerli küresel dökme demirlerde uzama 1,25x2x6 inç ile psi çekme mukavenetine sahip olmasına ile soğuma arasındaki ilişki 13/16x2,5x5 inç aralığında olabilir. Daha iki numunenin en üst kısmında, A rağmen, kırılgan bir yüksek demir karbon eşdeğeri daha tipi grafit pulları oluşmuştur. Bu tip yapıya sahip olduğu için işlenebilirlik özelliği taşımaz. Bu arzu edilen küçük yada çil numunesi gerektirebilir. Eğer çatlak uzun kenar ekseni pulları normal olarak düşük oranlı katılaşma koşullarının sağladığı bir durum değildir. Başarılı bir boyunca ve düz ise test numuesi denge koşullarında meydana gelir. dökümcü, nihai dökme demir malzemesi içerisinde ne kadar sementit kırılmalıdır. Kırılma yüzeyinde Bu tip gafit yapısı aşılama süresindedöküm için ideal bir yapıdır. İdeal beyaz dan siyaha geriye doğru bir oluşumuna müsade edebileceğini çil bölge gözlemlenebilir. Kenar uçtan çalışma koşullarında katılaşma numunesi kesitinden ölçebilir. beyaz alanının sonuna kadar olan oranı düşük iken teorik olarak aşılamaya gerek yoktur. Bu nedenle, Şekil 2, aşırı soğuma koşullarındaki Temiz Çil olarak adlandırılır. yapısal değişiklikleri şematik olarak Temiz çil bölgesinin sonunda gözle %4,3 karbon eşdeğerli bir gri dökme göstermektedir. Test numunesi, görülebilen son beyaz pik beneğine demirin dökümünde, istenilen %4,5 karbon eşdeğerinde ön aşılama düktil demirdir. Çil testi dökme kadar olan bölge ise benekli bölge mekanik özelliklere ulaşmak için olarak adlandırılır. Toplam çil, ilk hızlı bir katılaşma gerekiyorsa, demirin mikro yapğısal kontrolü çil oluşma alanından itibaren, gri yeterli miktarda çekirdeklenmeyi için çok önemli bir adımdır. gerekli kırmanın oluştuğu noktadaki keşişme alanında ölçülür. sağlayabilmek için aşılama zorunludur. aşılama miktarının hesaplanmasına yardımcı olur. Şekil 1. bir çil testinin yorumlanabileceği Gerek küresel dökme demir, gereklir. bir örnek olarak gösterilebi Aşırı Soğuma se gri dökme demirler için önemli Şekiller parlatılmış kenar ve çil Aşırı soğuma koşullarında, ve bir yardımcı unsurdur. numunelerinin mikroskop altında denge dışı katılaşma şartlarında test incelenmesiyle gözlemlenebilir. Her numunelerinin boyutsal olarak 33

36 ELEMENT Seryum Ce Kobalt Co Bakır Cu Hidrojen H Magnezyum Mg Molibden Mo Nikel Ni D Ö K M E D E Mİ R L E R D E E S E R E L E M E N T L E Rİ N E T Kİ L E Rİ KATKI KAYNAĞI ESER SEVİYEDE ZARARSIZ OLARAK BULUNABİLECEĞİ MİKTAR, % GRİ DÖKME DEMİR SFERO DÖKME DEMİR Bazı aşılayıcılar Sfero tretman alaşımları Mısch metal olarak sıvı metale ilave 0.02 ye kadar 1) Genelde bulunmaz 1) Grafitlerin küreselliğini etkileyen bazı elementlerin etkisini azaltır. 2) Aşılama etkisinin azalma süresini uzatır. 3) Karbon % si yüksek kalın kesitli parçalarda, temiz ham madde kullanılması halinde yumru (chunky) grafit oluşmasına neden olur. 4) Ostenitik sfero dökümlerde yumru grafit oluşmasına neden olur. 5) % 0.01 den fazla miktarlarda karbürler oluşmasına neden olur. Takım çelik hurdadan 1) Etkisi yoktur Bakıl tel Çelik hurda Bazı pik demirler Demir dışı hurdalar 0.03 e kadar 1) Bu elementin eser miktarları zararsızdır. 1) Perlit oluşturur 2) Mukavemet ve sertliği arttırır. 3) Ferritik yapıyı zorlaştırır. 4) Yumuşatma tav süresini uzatır. Islak refrakterler, potalar Kalıp boyaları ve malzemeleri Islak katkı malzemeleri e kadar 1) Yüzey altında karınca boşluklarına neden olur. Bazı durumlarda, kesit boyunca uzanan boşluk ve kılcal çatlaklar oluşturur. 2) Zayıf bir çil (sementit) etkisi vardır. 3) Kükürtü bağlayacak yeterli mangan bulunmadığı zaman, içsementit (ınversechıll) oluşturur. 4) Kaba grafit oluşuma neden olur. 1) Yüzey altında karınca boşlukları oluşturur Bu boşlukların içi bir grafit filmi ile kaplıdır. Saf veya alaşım halinde sıvı metale katkı 0.07 ye kadar 1) Bulunmaz 1) Küresel grafit olumasına sağlar Bazı pik demirler Alaşımlı hurdalar 0.05 e kadar 1) Perlit oluşturur 1) Perlit oluşturur Bazı pik demirler Alaşımlı hurdalar 0.1 e kadar 1) Düşük seviyelerde etkisi yoktur. 1) Düşük seviyelerde etkisi yoktur. TEMPER DÖKÜM 1) Genelde bulunmaz 1) Bilinen etkisi yoktur. 1) Gri ve sfero döküme oranla daha az görünmesine rağmen karınca boşlukları ve kılçal çatlaklar oluşturur. 1) Bulunmaz 1) Perlit oluşturur 1) Düşük seviyelerde etkisi yoktur. 34

37 ELEMENT Kurşun Pb Azot N Tellür Te Kalay S Titanyum Ti Tungsten (Volfram) W Vanadyum V D Ö K M E D E Mİ R L E R D E E S E R E L E M E N T L E Rİ N E T Kİ L E Rİ KATKI KAYNAĞI ESER SEVİYEDE ZARARSIZ OLARAK BULUNABİLECEĞİ MİKTAR, % GRİ DÖKME DEMİR SFERO DÖKME DEMİR Emayeli hurda Boyalı hurda Çelik hurda Demir dışı hurdalar Lehimli teneke hurda Yatak malzemesi Pik hurdalar e kadar 1) Yüksek hidrojen içeren kalın kesitli parçalarda Widmanstatten ve iğneli tip grafit oluşumuna neden olur. 2) Kopma dayanımı yarı yarıya düşer 3) Bu etkiler % miktarlarda bile görülebilir. 4) Perlit oluşturur. 1) Analizde seryum bulunmaması halinde grafitlerin küresel şekilde oluşmasını önler. 2) Perlit oluşturur. Kok Karbon vericiler Kalıp ve maça bağlayıcılar Bazı ferro alyajlar Çelik hurda 0.02 ye kadar 1) Grafit tanecikleri ufaktır. 2) Kopma dayanımlarını artırır. 3) Perlit oluşturur. 4) Çil oluşumunu artırır. 5) Karınca ve kılcal çatlaklara neden olur. Azotun etkileri Al ve Ti kullanılarak önlenebilir. 1) Parçanın geç katılaşan yerlerinde karınca boşluklarına neden olur. Bakır hurda Tellür içeren kalıp ve maça boyaları Sıvı metale katkı e kadar 1) Genelde bulunmaz fakat karbür oluşturur. 1) Genelde bulunmaz. Lehimli hurda Çelik hurda Demir dışı hurdalar Bazı pik demirler Saf olarak sıvı metalde katkı 0.15 e kadar 1) Güçlü perlit oluşurucu 2) % 0.1 e kadar ilave ile perlitik doku oluşturur. 1) Güçlü perlit oluşturucu 2) % 0.1 e kadar ilave ile perlitik doku oluşturur. 3) % 0.1 den fazla kullunılırsa, gevrekliğe neden olur. 4) Ferritik yapı oluşmasını önler. 5) Yumuşatma tav süresini uzatır. Bazı pik demirler Çelik hurda Emayeli hurda Boyalı hurda Alaşım olarak sıvı metale ilave 0.15 e kadar 1) Katılaşmada aşırı soğumaya neden olarak D ve E tipi grafit oluşturur. 2) Aliminyum bulunması halinde karınca boşluklarına neden olur. 3) Azot ile birleşerek etkileri önlenebilir. 1) Analizde seryum bulunması halinde grafitlerin küresel şekilde oluşmasını önler. 2) Aliminyum bulunması halinde karınca boşluklarına neden olur. Takım çelikleri 0.05 e kadar 1) Perlit oluşturur. 1) Perlit oluşturur. Çelik hurda Bazı pik demirler 0.08 e kadar 1) Vanadyum karbür oluşturur. 2) Perlit oluşturur. 1) Vanadyum karbür oluşturur. 2) Perlit oluşturur. TEMPER DÖKÜM 1) Düşük seviyelerde etkisi yoktur. 1) Grafit hücre sayısını azaltır. 2) Zor çözünür karbür ve perlit oluşturur. Azotun etkileri Al ve Ti kullanılarak önlenebilir. 1) Melez yapıyı önlemek için ilave edilebilir. 1) Perlit oluşturur fakat düşük seviyelerde bulunur. 1) Genelde düşük seviyelerde bulunur. 1) Perlit oluşturur. 1) Vanadyum karbür oluşturur. 2) Perlit oluşturur. 35

38 ELEMENT Aliminyum Al Antimuan Sb Arsenik As Bismut Bi Boron B Krom Cr D Ö K M E D E Mİ R L E R D E E S E R E L E M E N T L E Rİ N E T Kİ L E Rİ KAT KI KAY NA ĞI ESER SEVİYEDE ZARARSIZ OLARAK BULUNABİLECEĞİ MİKTAR, % GRİ DÖKME DEMİR SFERO DÖKME DEMİR Fer ro ala şım lar da Aşı la yı cı lar dan Hur da dan Saf alü min yum ola rak sı vı me ta le ve ri le rek e kadar 1) Yaş kum kalıplarda ve miktar% i geçtiğinde hidrojen bazlı karınca boşluklarına neden olur. 2) Azotu bağlar 1) Hidrojen bazlı karınca boşluklarına neden olur 2) Curuf ve oksit yapar Ema ye li hur da Ya tak mal ze me si içe ren hur da Saf an ti mu an ola rak sı vı me ta le ve ri le rek 0.02 ye kadar 1) Perlit oluşturur 2) %0.01 lik bir ilave maçalı yüzeylerde ferrit oluşmasını önler 1) Perlit oluşturur 2) Analizde seryum bulunmadığı takdirde, grafit yapımını bozar 3) Analizde seryum bulunması halinde, yüsek korbonlu kalın kesitli sfero döküm parçalarda grafitlerin küresellik oranını artırır. Pik de mir Hur da 0.05 e kadar 1) Perlit oluşturur 2) % 0.05 lik bir miktar maçalı yüzeylerde ferrit oluşmasını önler. (Kullanılması tavsiye edilmez.) 1) Perlit oluşturur 2) Analizde seryum bulunması halinde, yüksek karbonlu kalın kesitli sfero döküm parçalarda grafitlerin küresellik oranını artırır. Bis mut içe ren ka lıp, ka lıp ve ma ça bo ya la rı Bis mut içe ren aşı la yı cı lar Saf ola rak sı vı sıvı metale ve ri le rek 0.02 ye kadar 1) Karbür oluşturur 2) İstenilmeyen grafit şekilleri oluşturarak, mekanik özellikleri düşürür. 1) Analizde seryum bulunmadığı durumlarda, grafitlerin küreselliğini bozar 2) Analizde seryum bulunması halinde, %0.01 miktarında ilave edilmesi ile küresel modül sayısı artıp, kalın kesitlerde yumru (chunky) grafit önlenebilir. Ema ye li hur da Saf ola rak sı vı me ta le ve ri le rek Çelik hur da 0.01 e kadar 1) İnce kesitli parçalarda karbürler oluşturur. Etkileri % den sonra görülür. 1) Karbür oluşturur 2)Mekanik özelikleri düşürür. Etkileri % den sonra görülür. Alaşım lı çelik hur da Pas lan maz hur da Bazı pik demir ler 0.2 ye kadar 1) İnce kesitlerde sementit ve karbürler oluşturur. 1) Karbürler oluşturur 2)Kalın kesitlerde tüm tane sınırlarına yayılarak zor çözünür. Karbürler oluşturur. TEMPER DÖKÜM 1) Hücreleri artırarak grafit oluşumunu artırır tav süresini kısaltır. 2) % in üzerinde yaş kum kalıplarda karıncaya neden olur. 3) %0.005 in üzerinde, grafitlerin yönlenmesine ve toplanmasına neden olarak mekanik özellikleri etkiler 4) Azotu bağlar. 1) Perlit oluşturur, fakat genelde çok küçük seviyede bulunur. 1) Perlit oluşturur, fakat genelde çok düşük seviyedebulunur. 1) Özellikle beyaz temper dökümlerde,potaya % 0.02 ilavesi ile kalın kesitlerde melez (mottle) yapı önlenebilir. 1) Hücre sayısını artırmak ve tav süresini kısaltmak için potaya % miktarında ilave edilir. 2) % den fazla miktarlar, grafit yönlenmesine neden olup küçük grafit tanecikleri oluşumuna engel olur. 1) Karbürlerin çözülemesini zorlaştırır. 2) Tav süresini uzatır. 36

39 MALZEMENİN CİNSİ (DIN 1693) MALZEME NUMARASI (DIN 17007) MİKROYAPI ÇEKME DAYANIMI % 0.2 SINIRI KOPMA UZAMASI KESİT DARALMASI BRİNEL SERTLİK (a) ELASTİK MODÜL POISSON ORANI AŞINMA DİRENCİ KIRILMA MODÜLÜ KIRILMA DİRENCİ BURKULMA YORULMASI KIRILMA ENERJİSİ (b) (Çentiksiz) KIRILMA ENERJİSİ (b) (V Çentikli) YORULMA LİMİTİ (c) ÖZGÜL AĞIRLIK ISI İLETKENLİĞİ DOĞRUSAL GENLEŞME KÜRESEL GRAFİ TLİ DÖKME DEMİ RLERİ N Tİ PİK ÖZELLİ KLERİ VE KULLANIM YERLERİ BAŞLICA KULLANIM YERLERİ Gösterim Birim Rm Rp 0.2 A Z HB 3Q E μ G bw A h A v zdw N/mm 2 N/mm 2 % % kn/mm 2 N/mm 2 kn/mm 2 N/mm 2 N/mm 2 J J N/mm 2 kg/dm 3 W/(m.K) 10 6 m(m.k) GGG GGG > Rm ~ Rm < Rm > Rm ,510 GGG GGG Eo 0.9 Rm ~ ( Rm). Rm 1949 ~( Rm).Rm GGG (d) (e) (e) GGG35.3 GGG Ferritik Perlitik Ferritik (a) HB=3,36.Rm + 15 (b) Çalışma Sıcaklığı (c) Ters Çekme Basma Gerilimleri Altında (d) Bu cinsler için ısıl işlem kademeleri gerekmekte Fittingsler İnşaat iskele parçaları Fren merkezleri Büyük tekerlekler Pnömatik mak. pistonları Potalar Fırın ve ocak kapakları Kompresör pistonları Tekerlekler Pompa gövdeleri Dişli kutuları Traktör parçaları Tarım mak. parçaları Valfler Büyük dişliler Kağıt sanayininde kullanılan maddeler Hidrolik kontrol alet yatakları Uçak motor parçaları Kam milleri Kazıcı uçlar Kavramalar Pistonlar Kalıplar Makina parçaları Piston kolları Hadde silindirleri Krank milleri Soğuk kalıplar Kam milleri Makina kılavuzları Palet makaraları Küçük dişliler Darbe Dayanımının Önemli Olduğu Dökümler (e) Bunların çentik darbe değerlerinin garanti edilmesi gerekmekte. 37

40 KÜRESEL GRAFİTLİ DÖKME DEMİRLERİN TİPİK MEKANİK VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ ÖZELLİK BİRİM ÇEKME DAYANIMLARINA GÖRE TİPLER (Newton / mm 2 cinsinden) DARBEYE DAYANIKLI TİPLER NORMAL Tİ PLER ÇEKME DAYANIMI Newton / mm 2 (En az) AKMA DAYANIMI Newton mm 2 (%0.2), en az UZAMA, En az % SERTLİK BHN ELASTİKLİK Newton /m 2 MODÜLÜ (1000x ) BASMA DAYANIMI Newton / mm BASMADA AKMA Newton mm 2 DAYANIMI, % YORGUNLUK Newtonmm 2 SINIRI (Wöhler, çentiksiz) DARBE DAYANIMI Joule (deneyin ortalamaları) 20±5 C (ÇENTİKSİZ 10X10 KARE CHARPYDVM ) ± 5 C (UÇENTİKLİ CHARPYDVM 14 20± 5 C (UÇENTİKLİ CHARPY DVM 14 40± 5 C (UÇENTİKLİ CHARPYDVM) TERMAL GENLEŞME KATSAYISI 10 6 / c (100 C) (+20 C) (+20 C) (+200 C) (+20 C) (+400 C) TERMAL Watt/ m c İLETKENLİK YOĞUNLUK 20 C gr / cm 2 MODELCİ ÇEKME PAYI % TİPİK MİKRO YAPI Ferrit Ferrit Ferrit Ferrit Perlit Perlit Perlit Perlit Temper % 95 % 95 %90 %80 %40 %75 %90 %95 martensit en az en az en az en az temper martensit 38

41 KÜRESEL GRAFİTLİ DÖKME DEMİR ULUSAL STANDARTLARI KARŞILAŞTIRMASI ÇEKME DAYANIMLARINA GÖRE TİPLER (Newton / mm 2 cinsinden ) ÜLKE STANDART VE YAYIN YILI DARBEYE DAYANIKLI TİPLER NORMAL TİPLER ABD ASTM A ABD SAE J 434 b US Military A (ordnance D 4018 D 4512 D 5506 D 7003 DQ + T ALMANYA DIN GGG35.3 GGG 40.3 GGG 40 GGG 50 GGG 60 GGG 70 GGG 80 AVUSTURALYA AVUSTURYA AS M GGG400K GGG GGG GGG GGG BE LÇİKA NBN FGN 3817 FGN 4212 FGN 507 FGN 602 FGN 702 FGN 802 BULGARİSTAN BDS ÇİN GB DANİMARKA FİNLANDİYA FRANSA HOLLANDA I.S.O. DS SFS NF A NEN 6002 D 1966 ISO GRP 340 GRP GRP 400 FGS GN 38 Grade FGS GN 42 Grade GRP 500 FGS GN 50 Grade GRP 600 FGS GN 60 Grade GRP 700 FGS GN 70 Grade GRP 800 FGS Grade İNGİLTERE BS / 22L / 18 L İSPANYA UNE FGE 3817 FGE FGE 50 7 FGE 602 FGE 70 2 FGE 802 İSVEÇ İSVİÇRE İTALYA JAPONYA MACARİSTAN MNC 706 E 1981 VSM UNI JIS G MSZ SSO SSO SSO GGG FGS 38 GS FCD 37 Göv 370 GGG FGS 42 GS FCD 40 Göv 400 SSO GGG FGS 50 GS FCD Göv 500 SSO GGG FGS 60 GS FCD 60 Göv 600 SSO GGG FGS 70 GS FCD 70 Göv 700 GS FCD 80 Göv 800 NORVEÇ POLONYA PORTEKİZ ROMANYA NS PHN NP STAS NS NS NS Zs FGE FGN Zs FGE FGN NS Zs FGE FGN NS Zs FGE FGN NS Zs FGE700 2 FGN700 2 NS Zs FGE800 2 FGN Zs90002 S S C B GOST Vch 35 Vch 40 Vch 45 Vch 50 Vch 60 Vch 70 Vch 80 Vch 100 TÜRKİYE TS DDK 38 DDK 42 DDK 45 DDK 50 DDK 60 DDK 70 YUGOSLAVYA Jus C. J NL 38 NL 42 NL 50 NL 60 NL 70 39

42 LAMEL GRAFİ TLİ DEMİ RLERİ N Tİ PİK ÖZELLİ KLERİ VE KULLANIM YERLERİ MALZEMENİN CİNSİ (DIN 1691) MALZEME NUMARASI (DIN 17007) TİPİK ÖZELLİKLER 1 2 MİKROYAPI ÇEKME DAYANIMI SERTLİK Max. 270 Max. 245 Max. 225 Max. 205 Max. 285 Max. 270 Max. 250 Max. 235 Max. 285 Max. 265 Max. 250 Max. 285 Max. 265 Max. 250 Max. 285 Max. 275 Et Kalınlığı (a) EĞİLMEBÜKÜLMEMUKAVEMETİ (b) BASMA DAYANIMI ELASTİK MODÜL POISSON ORANI GENLEŞME KATSAYISI KIRILMA DİRENCİ BURKULMA YORULMASI ÇENTİK DARBE DİRENCİ (c) ÖZGÜL AĞIRLIĞI ISI İLETKENLİĞİ DOĞRUSAL GENLEŞME KİMYASAL BİLEŞİM (d) Gösterim Birim Rm HB 30 bb db E μ bw a b N/mm 2 N/mm 2 N/mm 2 kn/mm 2 N/mm 2 N/mm 2 J/cm 3 kg/dm 3 W/(m.K) % 10 6 m m.k C Si Mn S P GG Ferritik Min Max Max. GG Ferritik+Perlitik ~ Rm 1.1 ( ).Rm Max Max. GG Perlitik+Ferritik Max Max. GG Çoğunlukla Perlitik (Min. %90) Max Max. GG Tamamen Perlitik Max Max. GG İnce Perlitik Max Max. BAŞLICA KULLANIM YERLERİ (a) 30 mm işlenmemiş silindirik test çubuğu çapı, uzunluğu 300 mm (b) İşlenmemiş test çubuğu çapı 30 mm, uzunluğu 600 mm (c) Silindirik çentik test çubuğu çapı 20 mm (d) Ortak kesit kalınlığındaki parçalar için önerilen bileşimlerdir. Muhtelif pik ağırlıklar Izgaralar Süs eşyaları Soba parçaları Yeraltı boruları Burçlar Kazan Izgaraları Pis su boruları Izgaralar Baca kapama elamanları İngot kalıpları GG 10 cinsinin kullanıldığı yerler ve daha fazla dayanıklılık gerektiren yerler Hafif fren kampanaları Makina parçaları Tekerlekler Pompalar Karterler Marangoz makina parçaları Tezgah gövdeleri Şanzuman kutuları Volantlar Debriyaj plakaları Motor blokları Gömlekler Makina parçaları Pompalar Kompresör parç. Ağır fren kampanaları Segmanlar Karterler Petrol boruları Dişliler Miller Gömlekler Motor blokları Makina parçaları Silindir başları Manifoldlar Toprak valfler Soğuk ve sıcak çalışan kalıplar Ağır yük dişlileri Valfler Basınçlı parçalar Pompalar Şahmerdanlar Yataklar (iş mak.) Özel fren kampanası Dayanıklı çerçeveler 40

43 LAMEL GRAFİTLİ DÖKME DEMİRLERİN TİPİK MEKANİK VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ ÇEKME DAYANIMLARINA GÖRE TİPLER (Newton / mm 2 cinsinden ) ÖZELLİK ÇEKME DAYANIMI (En az) AKMA DAYANIMI % 0.01 BİRİM Newton / mm 2 Newton /mm AKMA DAYANIMI % 0.1 Newton / mm KOPMADAKİ TOPLAM UZAMA KOPMADAKİ ELASTİK UZAMA SERTLİK ELASTİKLİK MODÜLÜ (Çekme ve basmada) BASMA DAYANIMI % % BHN Newton /mm 2 (1000x ) Newton mm BASMADA ALMA DAYANIMI, %0.1 Newton mm KESME DAYANIMI Newton mm YORGUNLUK SINIRI (Wöhler,çentiksiz) Newton mm DARBE DAYANIMI Çentiksiz 10x10 Kare DARBE SÖNDÜRME ÖZELLİĞİ TERMALGENLEŞME KATSAYISI (100 C) (20 C (20 C ) ( 200 C ) ( 20 C ) ( 400 C ) Joule % 106/ c TERMAL İLETKENLİK 100 C 300 C 500 C YOĞUNLUK 20 C MODELCİ ÇEKME PAYI PROBLEMSİZ İMAL EDİLEBİLECEK ET KALINLIĞI Watt / m C gr / cm 3 % mm TİPİK MİKRO YAPI Ferrit tak Ferrit %10 Ferrit %10 Ferrit %5 Ferrit %5 Perlitik perlitik Perlitik riben %25 Perlit %90 Perlit %90 Perlit %95 Perlit %95 %90 A tipi ADE tipi ADE tipi Perlit %75 %90 A tipi %90 A tipi %90 A tipi %90 A tipi grafit grafit grafit A ve C tipi grafit grafit grafit grafit %5 karbür grafit NOT : ( 9.81 Newton / mm MPa 1kg / mm 2, kuvvet birimi ) 41

44 LAMEL GRAFİTLİ DÖKME DEMİR ULUSAL STANDARTLARI KARŞILAŞTIRMASI ÜLKE A B D A B D A B D ALMANYA AVUSTURALYA AVUSTURYA BELÇİKA BULGARİSTAN ÇİN DANİMARKA FİNLANDİYA FRANSA HOLLANDA I.S.O. İNGİLTERE İSPANYA İSVEÇ İTALYA JAPONYA MACARİSTAN NORVEÇ POLONYA PORTEKİZ ROMANYA SSCB TÜRKİYE YUGOSLAVYA STANDART VE YAYIN YILI ASTM A ASTM A SAEJ 433b Federal QQ1653 A DIN AS M NBN BDS GB DS SFS NF A NEN 6002 A 1966 R BS UNE MNC 705 E 1984 UNE JIS G MSZ NS PNH NP STAS GOST TS JusC.j ÇEKME DAYANIMLARINA GÖRE TİPLER (Newton / mm 2 cinsinden ) Class Class Class Class Class Class Class Class 20 B 25 B 30 B 35 B 40 B 45B/50B 55 B 60 B G1800 G2500 G 3000 G 3500 G 4000 G 4000 G 400 G 2000 G 3000 G 3500 G4000 G 4500 G 4000d GG 15 GG 20 G 25 GG 30 GG 35 T 150 T 180 T 220 T 260 T 300 T 350 T 400 GG 150 GG 200 GG 250 GG 300 GG 350 FGG 15 FGG 20 FGG 25 FGG 30 FGG 35 FGG 40 Vch 15 Vch 20 Vch 25 Vch 30 Vch 35 HT 1533 HT 2040 HT 2547 HT 3054 HT 3561 HT 4068 GG 15G G 20 GG 25 GG 30 GG 35 GG 40 GRS 150 GRS 200 GRS 250 GRS 300 GRS 350 Fonte Fonte Fonte Fonte Fonte Fonte 15 D 20 D 25 D 30 D 35 D 40 D GG 15 GG 20 GG 25 GG 30 GG 35 Gare 15 Grade 20 Grade 25 Grade 30 Grade 35 Grade 40 Grade Grade Grade Grade Grade Grade Grade FG 15 FG 20 FG 25 FG 30 FG 35 SSOI SSOI SSOI SSOI SSOI G 15 G 20 G 25 G 30 G 35 FC 15 FC 20 FC 25 FC 30 FC 35 ÖV 1500 ÖV 200 ÖV 250 ÖV 300 ÖV 350 SJG 15 SJG 20 SJG 25 SJG 30 SJG 35 SJG 40 ZI 150 ZI 200 ZI 2500 ZI 300 ZI 350 ZI 400 FGL 150 FGL 180 FGL 220 FGL 260 FGL 300 FGL 350 FGL 400 FC 150 FC 200 FC 250 FC 300 FC 350 FC 400 SC 15 SC 20 SC 25 SC 30 SC 35 DDL15 (DDL10) DDL20 DDL25 DDL30 DDL35 DDL4 SL 15 SL 20 SL 25 SL 30 SL 35 SL 40 42

45 43

46 GRİ DÖKME DEMİRDE GRAFİT TİPLERİ 100x (AFSASTM) 44

47 MAÇA VE KALIP ÜRETİ M PROSESLERİ GAZ S E R T L E Ş T İ R İ C İ P R O S E S L E R S O Ğ U K P R O S E S L E R ILIK P R O SE PROSES *FURAN URETHANE SİLİKAT ALÜMİNYUM FOSFAT *ALFASET ISOCURE *COLD BOX (SOĞUK KUTU) SO2/FURAN CHARDOXSOFAST SO2/EPOKSİ (RUBABOX) FRC POLİDOX *ECOLOTEC *CO 2 /SİLİKAT (SOLOSİL) * BETASET REDSET AIRSET FF/FA UF/FA FF BAĞLAYICILAR FF MDI } TİPİ REÇİNELER SODYUM SİLİKAT ALÜMİNYUM POLİFOSFAT ALKALİ FENOLİK REÇİNE FENOLİK REÇİNE FURAN REÇİNESİ (%11.5) EPOKSİ REÇİNE (%11.5) EPOKSİ REÇİNE AKRİLİK SODYUMPOLİ AKRİLİK (%3.5) FENOLİK REÇİNE SODYUM SİLİKAT ALKALİ FENOLİK REÇİNE RESORNİSOL REÇİNE ALKİT YAĞ KATALİZÖR VEYA SERTLEŞTİRİCİLER ASİTLER (Fosforik asit. PTSA vb.) TERİLARAMİN KALSİYUM SİLİKAT ESTERİ MgO SIVI ORGANİK ESTER MDI PEROKSİT PEROKSİT PEROKSİT MgO(%1.4) BORAKS REAKTANLAR SÜLFONİK ASİT SODYUM PERSORAT GAZ TERİLARAMİN TEA DMEA SO 2 SO 2 SO 2 CO 2 CO 2 CO 2 METİL FORMAT METİAL HAVA MAÇA SANDIĞI VEYA KALIP SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI ODA SICAKLIĞI SICAK HAVA > 40 C 1000 C ZAMAN 3 dak.4 saat 3 dak.4 saat 5 dak.4 saat 5 dak.4 saat 3 dak.2 saat 2 san.30 san. 2 san.30 san. 2 san.30 san. 2 san.30 san. 5 san.30 san. 5 san.30 san. 10 san.60 san. 1 san.30 san. 5 san.60 san. 30 dak.4 saat S LE ALKİT URETHANE ALKİT YAĞ MDI SICAK HAVA > 1000 C 30 dak.4 saat R SICAK P R O SE S LE R WARM BOX * (ILIK KUTU) * SHELL MOLDING HOT BOX * (SICAK KUTU) GELENEKSEL YÖNTEMLER FF/FA UF/FA } REÇİNE FURAN FF/FA NOVALAK TİP REÇİNE (%1.55) FF/FA UF/FA FF/UF } REÇİNELER FF KURUYABİLİR YAĞLAR (BEZİR YAĞ vb.) FF VEYA UF REÇİNE ASİDİK TUZLAR (PTSA) HEXASTEARAT AMONYUM TUZLARI PTSA TUZLARI ~% 1.5 HUBUBAT ~% 1 SU C C C ODA SICAKLIĞI 10 san.60 san. 30 san.2 dak. 10 san.60 san. 1 sn. MAÇA SANDIĞINA DOLDURMA 12 SAAT PİŞİRME (~ C) * TÜRKİYE DE UYGULANMAKTA OLAN PROSESLER UF=ÜRE FORMALDEHİT FF=FENOL FORMALDEHİT FA=FÜRFÜRİL ALKOL MDI=METİLEN DİFENİL Dİ İZOSİYANAT TEA=TRİETİLAMİN DMEA= Dİ METİL ETİL AMİN PTSA=PARA TOULEN SÜLFONİK ASİT 45

48 KALIP VE MAÇA ÜRETİMİNDE KULLANILAN MALZEMELERE UYGULANAN TESTLER VE SONUÇLARI BÖLÜM 1A YENİ KUM TESTLERİ Test Test Referansı Önerilen Periyot Elek analizi AFS No.sunu veya tane inceliğini hesapla CDC 167 Her teslimatta Sonuç Kaba Taneler Anormal dağılım İnce taneler Neden Etki Yanlış tane boyutunda kum Hatalı numune alma Segregasyon Hatalı numune alma Hatalı taşıma Yanlış tane boyutunda kum Hatalı numune alma Metal penetrasyonu Zayıf kalıplar Zayıf sıkışabilirlik Yüksek geçirgenlik Aşırı bağlayıcı gereksinimi Aşırı kil gereksinimi Gaz hataları Düşük geçirgenlik Fazla su gereksinimi Asit ihtiyacı ph AFS 11487S Her teslimatta Yüksek Düşük Yanlış kum Yanlış işleme Kirlenme Değişken kalıp mukavemeti Değişken miktarda bağlayıcı/ katalizör kullanma gereği Yanma kaybı CDC 126 Her teslimatta Yüksek Fazla mikatarda toz Fazla miktarda uçucu Düşük mukavemet Düşük geçirgenlik Gaz hataları Kimyasal analiz Terarikci Analizi Gerektiği zaman Spesifikasyon dışı Yanlış proses kontrol Kirlenme Uygun olmayan hammadde kullanımı Değişken mukavette maça/kalıplar Hatalı döküm Düşük refrakterlik Sıcaklık Termometre veya Prometre Her teslimatta Yüksek Düşük Soğutu çalışmıyor Kum çok sıcak teslim edilmiş Sistemde en az kum var Çok soğuk sevk edilmiş Soğutucu ayarları yanlış Sistemde çok fazla kum var Kumun çalışma ve sıyırma süresi azalır. Gevrek maça ve kalıplar Fazladan bağlayıcı ve katalizör ihtiyacı doğar Uzun çalışma ve sıyırma süresi verimliliğin azalmasına neden olur. Nem CDC 162 Her Beç Yüksek Kondensasyon Yüksek nemli teslimat Nemli ortamda depolama Zayıf soğuk kutu bağları Alışkanlığın azalması CDC, Casting Development Centre3 kısaltmasıdır. Numaralar, önceki BCCIRA genelgelerindekile uygundur. AFS, American Foundrymen s Society kısaltmasıdır. CDC test föyleri; Bordesley Hall, Alvechurch, Birmingham, B48 7QB adresinden temin edilebilir. Tel:++44(0) Fax:++44(0) AFS Kalıp&Maça Testleri El Kitabı (Referans IBF133), IBF Postal Bookshop Hall, Alvechurch, Birmingham, B48 7QA adresinden temin edilebilir, Tel:++44(0) Fax:++44(0) IBF yayınları, Bordesley Hall, Teh Holloway, Alvechurch, Birmingham B48 7Qb adresinden temin edilebilir. 46

49 KALIP VE MAÇA ÜRETİMİNDE KULLANILAN MALZEMELERE UYGULANAN TESTLER VE SONUÇLARI BÖLÜM 1B YENİLENMİŞ KUM TESTLERİ Test Test Referansı Önerilen Periyot Elek analizi AFS No.sunu veya tane inceliğini hesapla CDC 167 Gerektiği zaman Sonuç Kaba Taneler Anormal dağılım İnce taneler Neden Etki Toz emmenin fazla çalışması Hatalı numune alma Segregasyon Hatalı numune alma Hatalı taşıma Yetersiz toz emme Hatalı numune alma Metal penetrasyonu Zayıf kalıplar Zayıf sıkışabilirlik Yüksek geçirgenlik Aşırı bağlayıcı gereksinimi Gaz hataları Düşük geçirgenlik Asit ihtiyacı ph Yanma kaybı AFS 11487S CDC 126 Gerektiği zaman Gerektiği zaman Yüksek Düşük Yüksek Yanlış işleme Kirlenme Fazla mikatarda toz Fazla miktarda uçucu Değişken kalıp mukavemeti Değişken miktarda bağlayıcı/ katalizör kullanma gereği Düşük mukavemet Düşük geçirgenlik Gaz hataları Kimyasal analiz Sertifikalı analiz merkezleri Gerektiği zaman Spesifikasyon dışı Yanlış proses kontrol Kirlenme Uygun olmayan hammadde kullanımı Değişken mukavette maça/ kalıplar Hatalı döküm S, P veya N hataları Düşük refrakterlik Sıcaklık Termometre veya Prometre Gerektiği zaman Yüksek Düşük Soğutu çalışmıyor Sistemde en az kum var Soğutucu ayarları yanlış Sistemde çok fazla kum var Kumun çalışma ve sıyırma süresi azalır. Gevrek maça ve kalıplar Fazladan bağlayıcı ve katalizör ihtiyacı doğar Uzun çalışma ve sıyırma süresi verimliliğin azalmasına neden olur. Nem CDC 162 Gerektiği zaman Yüksek Kondensasyon Nemli ortamda depolama Zayıf soğuk kutu bağları Düşük akışkanlık 47

50 KALIP VE MAÇA ÜRETİMİNDE KULLANILAN MALZEMELERE UYGULANAN TESTLER VE SONUÇLARI BÖLÜM 2 KAPLANMIŞ KUM TESTLERİ Test Test Referansı Önerilen Periyot Sonuç Neden Etki Kaba Taneler Yanlış sınıf kum Reklamasyonun tozları azaltması Maça: Metal penetrasyonu Kalıp: Metal penetrasyonu Elek analizi AFS No.sunu veya tane inceliğini hesapla CDC 167 Gerektiği zaman Anormal dağılım Segregasyon Hatalı numune alma Hatalı taşıma Karışmış kurumalar İnce taneler Yanlış sınıf kum Kararsızlık Maça: Gaz hataları Yüksek Maça: İnce kabuklar Kalıp: Uzun pişme süresi Yapışma noktası Tedarikçi metodu Her teslimatta Düşük Hatalı üretim Maça: Deliklerin boşalması azalır. Kalıp: Geri dökülme Pişme süresi uzar Yüksek Yanma kaybı (LOI) CDC 126 Her teslimatta Düşük Yanlış sınıf kum Hatalı üretim Kirlenme Maça ve kalıplarda düşük mukavemet ve kırılma Sıcaklık Termometre veya Prometre Gerektiği zaman Yüksek Düşük Çok sıcak teslim edilmiş Ortam sıcaklığı düşük Solide veya ambalajlarda topraklanmaya neden olur Pişme süresi uzar 48

51 KALIP VE MAÇA ÜRETİMİNDE KULLANILAN MALZEMELERE UYGULANAN TESTLER VE SONUÇLARI BÖLÜM 3 BENTONİT BAĞLI KUM TESTLERİ Test Test Referansı Önerilen Periyot Sonuç Neden Etki Yüksek aktif kil Zayıf sıkışma Yüksek geçirgenlik Kalıp penetrasyonu Yanma Yüksek Düşük nem Gevrek kalıplar İnklüzyonlara ve gazla ilgili hatalara yol açar. Yaş sıkıştırma mukavemeti CDC 164 Her saat Düşük Düşük aktif kil Yüksek nem Zayıf bağlara gelişir Gevrek kalıplar İnklüzyonlar Gaz hataları Genleşme hataları Zayıf sıkışma Penetrasyon Yanma Gaz hataları Kalıp genleşmesi Genleşme hataları Çekme Nem CDC 162 Her saat Yüksek Düşük Fazla su Yetersiz su Zayıf sıkışma Penetrasyon Yanma Gaz hataları Kalıp genleşmesi Genleşme hataları Çekme Kuru kum/düşük geçirgenlik Gevrek kalıplar İnklüzyonlar Gaz hataları Genleşme hataları Sıkışabilirlik CDC 1614 Her saat Yüksek Düşük Düşük aktif kil Yüksek nem Yüksek aktif kil Zayıf bağlar oluşur Gevrek kalıplar İnklüzyonlar Gaz hataları Genleşme hataları Kalıbın sıkışabilirliği azalır. Akışkanlık düşer. Penetrasyon ve yanma Gaz hataları Kalıp genleşmesi Çekme Kalıbın sıkışabilirliği azalır. Akışkanlık düşer. Penetrasyon ve yanma Çekme Düşük nem Gevrek kalıplar Gaz hataları İnklüzyonlar Genleşme hataları Geçirgenlik CDC 163 Her saat Yüksek Düşük Kalın kum İnce tanelerin azlığı Yüksek nem İnce kum Yüksek miktarda toz Düşük nem Penetrasyon Yanma Kalıp genleşmesi Çekme Gaz hataları Erozyon İnklüzyonlar Sıcaklık Kırılma indeksi Uçucu madde Yanma kaybı (LOI) Aktif kil metilen mavisi Termometre veya Prometre Gerektiği zaman Yüksek Düşük Yüksek Aşırı karıştırma Yetersiz soğutma Yetersiz kum Silolarda tutma Düşük kum /metal oranı Yüksek ortam sıcaklığı Düşük ortam sıcaklığı Aşırı soğutma Yüksek kum /metal oranı Yetersiz karıştırma Yüksek aktif kil Yüksek men CDC Her gün 165 Düşük aktif kil Düşük Düşük men Karbon yapıcıların fazla olması Yüksek Yetersiz yeni kum CDC Her gün 126 Karbon yapıcıların az olması Düşük CDC 126 Her gün Yüksek Düşük Fazla yeni kum Yüksek miktarda toz Yetersiz yeni kum Fazla miktarda uçucu Az miktarda uçucu Az miktarda toz Fazla yeni kum Fazla kil ilavesi Yüksek Yanlış kil kullanma CDC Her gün 1610 Yetersiz kil miktarı Düşük Yanlış kil kullanımı Gevrek kalıplar Fazla su gereksinimi nedeni ile genleşme hataları Soğuk maçalarda kondensasyon Zayıf kalıp bozma Siloda tıkanma Kalıbın sıkışabirliği azalabilir Gaz hataları Kalıp genleşmesi Penetrasyon Yanma Kırılgan kum Modelden sıyırmada zorluk İnklüzyon /erozyon hataları Gaz hataları Gaz hataları Gaz sıkışması nedeni ile kalıbın tam dolmaması Parlak karbon hatası Yanma Penetrasyon Genleşme hatası Fazla nem gereksinimi Zayıf sıkıştırma Değişken geçirgenlik Penetrasyon Yanma Azaltılış nem toleransı ve kontrol Kalıbın sıkışabirliği azalır. Yüksek mukavemet nedeniyle kalıpta çatlama oluşur ve dağılma zorlaşır. Yanma Penetrasyon Kalıp genleşmesi Genleşme hataları Hızlı kuruma Kırılganlık Geçirgenliğin düşmesi inklüzyonlara ve gaz hatalarına yol açar. AFS Kil" yıkama ve elek sınıflandırılması CDC 166 ve 167 Haftada 2 kere Yüksek Düşük Fazla kil ilavesi Yetersiz yeni kum Yüksek toz miktarı Fazla yeni kum Yetersiz kil ilavesi Yüksek toz miktarı Kalıbın sıkışabirliği azalır. Yanma Penetrasyon Sert kalıplar Düşük geçirgenlik Gaz hataları (*Kumun tane incelik numarasını ve içerdiği toplam kil miktarını hesaplamak için) 49

52 KALIP VE MAÇA ÜRETİMİNDE KULLANILAN MALZEMELERE UYGULANAN TESTLER VE SONUÇLARI BÖLÜM 4 ISIYLA KÜRLEŞEN / HAVADA SERTLEŞEN VE GAZLI SİSTEMLER TESTLERİ Test Test Referansı Önerilen Periyot Basma ve kesme mukavemetleri CDC 1612 Gerektiği zaman Sonuç Yüksek İnce taneler Neden Etki Fazla miktarda bağlayıcı Dağılabirlik azalabilir. Yetersiz miktarda bağlayıcı Fazla miktarda katalizör ilavesi Yetersiz karıştırma Kalitesiz yenilenmiş kum kullanma Zayıf/kırılgan maça ve kalıplar Kazıma sertliği CDC 1612 AFS 31887S Gerektiği zaman Yüksek İnce taneler Fazla miktarda bağlayıcı Dağılabirlik zorlaşır Kalıp bozma zorlaşır Az miktarda bağlayıcı ilavesi Fazla miktarda katalizör ilavesi Yetersiz karıştırma Kalitesiz yenilenmiş kum kullanma Gazlama hatası Zayıf kalıplar Erozyon Çalışma süresi CDC 1613 Her yeni harmanda Çok uzun Yanlış bağlayıcı/katalizör sistemi Düşük kum sıccaklığı Çok kısa Yanlış bağlayıcı / katalizör sistemi Yükse kum sıcaklığı Üretim hızı düşer Erken kürleşme Zayıf kırılgan maça ve kalıplar Sıyırma süresi CDC 1613 Her yeni harmanda Çok uzun Yanlış bağlayıcı/katalizör sistemi Düşük kum sıccaklığı Çok kısa Yanlış bağlayıcı / katalizör sistemi Yükse kum sıcaklığı Üretim hızı düşer Erken kürleşme Zayıf kırılgan maça ve kalıplar Gaz oluşumu CDC 1616 Gerektiği zaman Çok yüksek Fazla miktarda bağlayıcı/katalizör kullanmak Kumun yanma kaybı değerinin yüksekliği Gaz hataları Gaz sıkışması nedeniyle kalıbın tam dolmaması Yanma kaybı (LO1) Termal çatlama (sadece kabuk maça/kalıplar için) CDC 1616 CDC 75 Günlük Gerektiği zaman Yüksek Fazla miktarda bağlayıcı/katalizör kullanmak Kum kalitesi Gaz hataları Kalıp bozmaa zorlaşır. Düşük Yetersiz miktarda bağlayıcı/katalizör kullanımı Düşük mukavemet dökümde erozyon sorununa yol açar. Kısa çatlama süresi Düşük bağlayıcı miktarı Düşük plastik Kumda kalite problemi (yanlış sınıf kum gibi) Yüksek kürleşme sıcaklığı veya uzun kürleşme süresi, çapraz bağ yorgunluğun artmasına yol açar. Dökümde dart olmasına ve kalıptan sızıntılara yol açar. Sıcak distorsiyon CDC 177 Geçirgenlik CDC 163 Gerektiği zaman Gerektiği zaman Sonuçların açıklamaları için CDC yayınlarına bakınız. Yüksek Düşük İnce taneli kum Yüksek toz miktarı Kalın taneli kum Üretim hızı düşer Gaz hataları Yüksek Bağlayıcının kullanma süresi dolmuştur Yanlış bağlayıcı kullanımı Bağlayıcının sıcklığı hatalıdır. Kum karışmasında zorluk Sıkışabirlik azalabilir. Zayıf maça ve kalıplar Viskozite AFS 40787TS Gerektiği zaman Düşük Yanlış bağlayıcı kullanımı Yüksek sıcaklık Bağlayıcı depolama tanklarına su sızması Hatalı maça ve kalıp mukavemeti 50

53 KALIP VE MAÇA ÜRETİMİNDE KULLANILAN MALZEMELERE UYGULANAN TESTLER VE SONUÇLARI BÖLÜM 5 MAÇA / KALIP BOYALARI VE YAPIŞTIRICILAR İÇİN TESTLER Test Test Referansı Önerilen Periyot Viskozite Flow cup AFS 40887TS Brookfield viskometer AFS 40787TS Katı madde miktarı AFS 40587TS Her saat Her teslimatta ve günlük kontrollerde Sonuç Çok Yüksek Çok düşük Çok Yüksek Çok düşük Neden Etki Solvent kaybı Hatalı seyretme Standart dışı uygulama Yetersiz karıştırma Çok fazla solvent Hatalı seyretme Standart dışı uygulama Yetersiz karıştırma Solvent kaybı Hatalı seyretme Standart dışı uygulama Yetersiz karıştırma Malzeme spesifikasyon dışı imal edilmiştir. Çok fazla solvent Hatalı seyretme Standart dışı uygulama Yetersiz karıştırma Malzeme spesifikasyon dışı imal edilmiştir. Boya dökülmesi Gaz hataları Yüzeyde damlacıklar ve topraklar oluşur. Yüksek miktarda makro parçacıklar bulunur. Boyut kaybı Yanma ve penetrasyon Kum tutma Karınca &Damar hatası Sıyırmada zorluk Yüzeyde damlacıklar ve topaklar oluşur. Boyut kaybı Boya dökülmeleri Gaz hataları Yüksek miktarda makro parçacıklar bulunur. Yanma ve penetrasyon Kum tutma Karınca &Damar hatası Sıyırmada zorluk Süspansiyon (sadece boyaları) AFS 40687TS Her teslimatta Çok fazla çökme Fazla seyretme Yetersiz karıştırma Malzeme spesifikasyon dışı imal edilmiştir. Yüzeyde damlacıklar ve topaklar oluşur. Yanma Dengesiz sonuçlar Gaz Miktarı CDC 1616 Gerektiği zaman Çok Yüksek Kalıp dizaynı hatalı Malzeme spesifikasyon dışı imal edilmiştir. Dökümde gaz hataları Kalıp dolma süresinde gecikme Özgül ağırlık AFS 41087TS veya Sheen closed cup Her gün Çok Yüksek Çok düşük Katı madde miktarı spesikasyon dışı Hatalı seyretme Yetersiz karıştırma Katı madde miktarı spesikasyon dışı Hatalı seyretme Yetersiz karıştırma Uygulama zorluğu Boya kalınlığı çok fazla Döküm hataları Boya kalınlığı çok ince Metal penetrasyonu ve yanma Geçirgenlik (Sadece boya ) AFS 40287TS Gerektiği zaman Çok Yüksek Çok düşük Hatalı seyretme Boyadaki katları yanlış Formülasyon hatası Hatalı seyretme Boyadaki katları yanlış Formülasyon hatası Metal penetrasyonu Kalıptan kaynaklanan faz hataları Boya kabarcıklanır Hava çıkışını engellediği için kalıp doldurmada hatalara neden olur. Boya kalınlığı (sadece boyaları) Yoğunluk /Bome (Sadece boyalar) (Kuru) AFS 40487TS (Islak) AFS 40387TS Bome Standartı Her hafta Her saat Çok Yüksek Çok düşük Çok Yüksek Çok düşük Hatalı seyretme Hatalı uygulama şekli Hatalı seyretme Hatalı uygulama şekli Solvent kaybı Hatalı seyretme Standart dışı uygulama Yetersiz karıştırma Çok fazla solvent Hatalı seyretme Standart dışı uygulama Yetersiz karıştırma Boyut kaybı Boyanmış düzeyden dökülmeler Boya katmanında topaklar ve damlacıklar oluşur. Penetrasyon ve yanma Karınca ve damarlaşma Topaklar ve damlacıklar oluşur. Boyut kaybı Boya dökülmeleri Gaz hataları Yüksek miktarda makro parçacıklar bulunur. Metal penetrasyonu ve yanma Kum tutma Karınca/daamarlaşma Sıyırmada güçlük 51

54 ALÜMİNYUM İŞLEM VE DÖKÜM ALAŞIMLARI ETİBANK TSE DIN A.A N.F ALCAN UNI B.S CSA A.S.T.M ISO GOST JIS D DİĞERLERİ Cu Fe Si Zn Mn Mg Ni Ti Cr Herbiri Toplam ETİAL F ETİAL Al99.0 Al A45 D C Al99.0 Al100 SAE25 ETİAL A4 AD1 ETİAL Al99.5 Al A5 IS(15010) B 9950 Al99.5 Al,A5 Al.1 ETİAL A6 9960(16020) 9970 ER1060 AO,A6 ETİAL Al99.7 Al A7 9970(99700) PALP99.7 L48 Al99.7 A7 Al.0 ETİAL Al99.8 Al A PALP99.8 1A ETİAL5E EAl99.5 EC A5/L CIS(15040) 1E AIM ETİAL6E EAl99.6 EC A6/L BIS(16040) 1E ETİAL7E EAl99.7 EC A6/L E ETİAL ALCuBiP 2010 AUSPBi 28S PAICU5.5Pb FC1 CB60 CB60A AlCu6BiPb A2011 SAE202.UNAI6CuPb ETİAL AlCuSiMn ALCuSİMn 2014 AU4SG 26S PACu4.4SiMnMg H AlCu4SiMg AK8 A2014 SAE260 ETİAL AlCuSiMg1 AlCuMg AU4G 17S PACu4MgMn CM41 CM41A AlCu4Mg A2017 SA26 ETİAL AlCuSiMg2 AlCuMg AU4G1 24S PAlCu4.5MgMn L97 CG AlCu4Mg A2024 SAE24 ETİAL AlMnCu AlMnCu 3003 AM1 D35 PAlMn12Cu N3 MC AlMn1Cu AMis A3003 ETİAL AlMn1Mg1 AlMn1Mg AM1G 4S PAlMn1.2Mg 3004 AlMn1Cu AMis 2 A3004 SAE20 ETİAL AlMn 1 AlMn 3103 AM 3568 N3 ETİAL AlMn05Mg0.5 AlMn0.5Mg N31 ETİAL W96 UNEAl7ZnMgCu ETİAL AlZnMnCu1.5 AlZnMgCu AZ5Gu 75S PAlZn5.8Mg Cu DDT5074A ZG W965A A7075 VSMAlMg1.unl3710 ETİAL AlMn AGO.6 B57S PAlMg0.8 N41 B57S G1B AlMg1 AM91 A5005 ETİAL AG1.5 A57S PAlMg 1.5 A57S ER50 A28A SA207 ETİAL AlMg2 AlMg2.5Cr 5052 A S PAlMg2.5 N4 GAZ AlMg A5052 SAE201 ETİAL AlMg3 AlMg3 5154A AG3 C54S PAlMg3.5 N A5154 SAE208 ETİAL AlMg2Mn 0.3 AlMg2Mn 5251 AG2M PAlMg2Mn L80 M57S ETİAL AlMgSi AlMg AGS 50S PAlSi0.4 H9 GS AlMg A6063 SAE212 ETİAL AlZiMg AlMgSi ASGM B51S PAlSi1MgMn H30 SIGILIP AlSiMg 1350 VSMAlSiMg ETİAL EAlMg Si EAlMgSi 6463 AGS/L C50S PAlSi0.5 Mg 91E Al31 ETİAL AlMg1SiCu AlMg1SiCu S PAlMgSi1Cu H20 ETİAL AlFeSi AlFeSi 8011 ETİAL AlSi5Cu3 319 AS5U3 117(42220) LM4 SC53 SC640 AlSi5Cu3 Al6 AC2B SAE326 ETİAL AlSi5 AlSi5 B GDAlSi5Fe LM18 S5 S5A AlSi5 AK GDAlSi5Fe ETİAL AlSi12 GAlSi12 A413 ASi13 160x GAlSi13 LM6 Al3 AlSi12 AK12 GDAlSi13/Silofont14 ETİAL Sn:0.05 Pb: AlSi2Fe GDAlSi A12 B160 AS10G LM20 S12 P S12C Al2 SAE305 ETİAL A332 A512UN 162 LM13 L2551 SN122A Al30 SAE321 ETİAL Sn.0.10 Pb: GDAlS12Cu2Fe ETİAL AlSi8Cu3Fe GAlSi8Cu A380 AS9U3A C143 GAlSi3CuFe LM24 L AlSi8Cu 3Fe Press.9.3GD5075 ETİAL AlSi0Mg GAlSi10Mg A360 AS9GU B150 GAlSi9MnMg 360 AlSi10Mg AL4 ETİAL Fe332 B143 LM26 SC103A AC8C AlSi9Cu3Mg.SAE332 ETİAL Sb: (Pb:0.05Sn0.05 A357 C135 ETİAL ETİAL LM2 A03831 AlSil10Cu2Fe ETİAL AKMN SAE32 ETİAL AlCu4Si GAlCu GAlCu4.5 L Al7 ETİAL AlCu4Ti GAlCu4Ti AU5GT 226 GAlCu LM AlCuTi VSMGAlCu5Ti 52

55 ALAŞIMLI KÜLÇELERİN TİPİK ÖZELLİKLERİ ETİNORM ETİAL110 ETİAL 120 ETİAL140 ETİAL141 ETİAL145 ETİAL147 ÖZGÜL AĞIRLIK(gr/cm3) ERGİTME ARALIĞI ( C) ISISAL İLETKENLİK (cal/cm.s C) KOROZYON DAYANIMI ORTA ÇOK İYİ ÇOK İYİ ÇOK İYİ İYİ ORTA DÖKÜLEBİLİRLİK ÇOK İYİ MÜKEMMEL MÜKEMMEL MÜKEMMEL İYİ İYİ İŞLENEBİLME İYİ ORTA ORTA ORTA İYİ İYİ ANODİK OKSİDASYON Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey koruma koruma koruma koruma koruma koruma DİĞER ÖZELLİKLERİ VE İyi döküm, kay Mutfak eşyaları, İnce kesit ve karı Karışık ve ince Kum ve kokil Kokil dökümler KULLANIM YERLERİ naklanabilme ka yiyecek taşıma şık dökümler, mo cidarlı basınçlı kalıba dökümler, ütü tabanı rakteristiği, Silin ekipmanları, deniz tor kutuları, ölçme dökümler. pistonlar ve diğer dir başları yanma fittinggleri, muh kutuları pompa motor parçaları lı motorların telif ince kesitli parçaları, deniz krank kapakları dökümler. atmosferi. 53

56 ALAŞIMLI KÜLÇELERİN TİPİK ÖZELLİKLERİ ETİNORM ETİAL150 ETİAL 160 ETİAL171 ETİAL175 ETİAL177 ÖZGÜL AĞIRLIK(gr/cm3) ERGİTME ARALIĞI ( C) ISISAL İLETKENLİK (cal/cm.s C) KOROZYON DAYANIMI ORTA ORTA ÇOK İYİ ORTA İYİ DÖKÜLEBİLİRLİK Mükemmel İyi Mükemmel İyi İyi İŞLENEBİLME İyi İyi Orta İyi Orta ANODİK OKSİDASYON Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey koruma koruma koruma koruma koruma DİĞER ÖZELLİKLERİ VE Yüksek mukave iyi yüzey gerektiren Mukavemet, dökü Sıcak çatlamaya di Otomotiv sanayi KULLANIM YERLERİ met, basınçlı dö basıçlı döküm par lebilme özelliği ko rençlidir akışkanlı sinde, basınçda sız kümlerde kullanılır. çalarında kullanılır. rozyona dayanımı, ğı çok iyidir. İçten dırmazlık. Jaant yabasıçta sızdır yanmalı motorların pımında kullanılır. mazlık. pistonlarında kullanılır. 54

57 ALAŞIMLI KÜLÇELERİN TİPİK ÖZELLİKLERİ ETİNORM ETİAL180 ETİAL 195 ETİAL220 ETİAL221 ETİAL509 ÖZGÜL AĞIRLIK(gr/cm3) ERGİTME ARALIĞI ( C) ISISAL İLETKENLİK (cal/cm.s C) KOROZYON DAYANIMI İyi İyi Kötü Kötü Mükemmel DÖKÜLEBİLİRLİK İyi İyi Kötü Kötü İyi İŞLENEBİLME İyi İyi Çok iyi Çok İyi Çok iyi ANODİK OKSİDASYON Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey Sadece yüzey koruma koruma koruma koruma koruma DİĞER ÖZELLİKLERİ VE Geniş kullanım ala Piston imalinde, iç Kum ve kokil dö Kum ve kokil kalı Korozyona muka KULLANIM YERLERİ nı olan, genel amaç ten yanmalı motor kümlerde, dişli ku ba yapılan döküm vim döküm mutfak lı bir alaşımdır. Ba ların silindir blokla tularda kullanılır. lerde, genel mühen ve büro makine sıçlı dökümlerde rında kullanılır. dislik uygulamala gövdeleri, optik kullanılır. rında, uçaklarda aletler, dekoratif kullanılmaktadır. döküm parçaları ve pres döküm. 55

58 BAZI ALÜMİNYUM İŞLEM ALAŞIMLARININ ÖZELLİKLERİ Mekanik Özellikler Önemli Alaşım Elemanları% Alaşım Dayanım Kg/mm 2 % HB AA Çekme Akma Uzama Sertlik Fe Si Cu Mn Mg Zn Cr 6063 T T T T max T X7104T4A T T T T F H T T T T T T H X7004T4A T6A % Uzama 50 mm için ve sertlik değerleri 10 mm çap ve 500 kg. yük için verilmiştir. H111H112: Uzama deformasyonu sertleştirmesi F: Üretildiği gibi. T4: Isıl işlem gördükten sonra tabii yaşlandırılmış. T4A: Havayla soğutulduktan sonra 1 ayda tabii yaşlandırılmış. T5: Sunı yaşlandırılmış. T6T61T62T64: Isıl işlem gördükten sonra suni yaşlandırılmış. T6A: Hava ile soğutulduktan sonra suni yaşlandırılmış. 56

59 BAZI ALÜMİNYUM ALAŞIMLARININ TİPİK MEKANİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI Standard No 1100 Kimyasal Bileşim, % ağ min., 0.12 Cu İşlem Durumu Mukavemet (MPa) Tavlanmış (O) Yarı Sert (H14) Akma Çekme Dövme Aluminyum Alaşımları Kopma Uzaması % 25 4 Sac, levha, şerit Tipik Uygulama Alanı Mn Tavlanmış (O) Yarı Sert (H14) Basınçlı kaplar, kimyasal madde depolama tankları Mg, 0.25 Cr Tavlanmış (O) Yarı Sert (H34) Otobüs, kamyon, deniz taşıtları parçaları Cu, 1.5 Mg, 0.6 Mn Tavlanmış (O) Isıl işlemli (T6) 97 max 345 min 220 max 442 max 12 5 Uçak parçaları Mg, 0.6 Si, 0.27 Cu, 0.2 Cr Tavlanmış (O) Isıl işlemli (T6) 82 max 241 min 152 max 290 min Kamyon ve deniz taşıtları parçaları, borular ve raylar Zn, 2.5 Mg, 1.6 Cu, 0.23 Cr Tavlanmış (O) Isıl işlemli (T6) 145 max 428 min 276 max 504 min 10 8 Uçak ve diğer yapı elemanları Döküm Aluminyum Alaşımları Si, 1.2 Cu, 0.5 Mg Kum kalıp (T6) Kokil kalıp (T6) 138 min 220 min 285 min Pompa gövdeleri, uçak boru bağlantıları, krank kutuları Si, 0.3 Mg Kum kalıp (T6) Kokil kalıp (T6) 138 min 152 min 207 min 229 min 3 3 Dişli kutuları, kamyon şaft kutuları ve tekerlekleri Si, 3 Cu, 1.0 Mg Kokil kalıp (T5) 214 min Motor pistonları Si, 2 Fe Basınçlı döküm 145 min Büyük ve karmaşık şekilli döküm parçaları O: Tavlama ve yeniden kristalleştirme H14: Soğuk işlemle sertleştirme H34: Soğuk işlemle sertleştirme ve stabilize etme T5: Yüksek sıcaklıktaki işlem sıcaklığından soğutma ve yapay yaşlandırma T6: Çözeltiye alma ve yapay yaşlandırma 57

60 BAZI ALÜMİNYUM ALAŞIMLARININ TİPİK MEKANİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI Bazı Demir Dışı Malzemelerin Standart Dönüşümleri Alaşım Numarası TS Dövme AlüminyumAlaşımları Al99.0 AlMnCu AlMg2 AlCuSiMg2 AlMg1SiCu AlZnMgCu1.5 Döküm AlüminyumAlaşımları AlSi5Cu1 AlSi7Mg AlSi12Fe Dövme Bakır Alaşımları C10100 C11100(ETP) C17000 C26000 C28000 C61400 C C87200 C95400 C96400 CuOF CuETP CuBe1.7 CuZn30 CuZn40 CuAl8 CuNi30 Döküm Bakır Alaşımları CuSn4Pb4Zn4 CuSn8Zn4 CuAl11Fe4Ni CuNi30MnFe 58

61 ALAŞIM ELEMENTLERİNİN ALÜMİNYUM ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ Alüminyum Ergime Noktası = 660 ± 1 C Yoğunluk a) 25 C (katı ) = gr /cm 3 b) 660 C (sıvı ) = gr / cm 3 Akışkanlık, 662 C ta = poise Sertlik, % 99.99,25 C= 1216 BHN Çekme Dayanımı, % = 4.57 kg / mm 2 İletkenlik a) Hacimsel direnç = mikroohmcm (20 C ta) b) Hacimsel İletkenlik=64.94 % IACS ( International Annealed Copper Standart) Isısal Genleşme Katsayısı = 22.5 x 10 6 cm/ cm/ C Fe Si Mg Mn Cu Zn Ti Cr Ni Li Zr V Sn B Bi Pb Yoğunluk Akışkanlık Sertleşme Mukavemet Sürtünme Muk.* Elektrik İletkenliği Korozyon Mukavemeti Isısal Genleşme katsayısı Açıklamalar: Yükselme Azalma Değişmez Karakteristik değil veya bilinmiyor Birçok ok : Daha kuvvetli etki 59

62 ALÜMİNYUM SERTLİK DİYAGRAMI kg/mm uzama miktarı Kopma dayanımı 5256 Br 812 W 6063T5 6063T6 6061T Webster 106 Rockwell E 127 Vikers 120 Brinell Yumu ak Sert 60

63 ÇİNKO ÜRÜNLERİ SPESİFİKASYONLARI ÜRÜN KODU %ZN %Pb %Fe %Cu %Cd %Sn %Al Safsızlıklar ÜRÜN CİNSİ Min Max Max Max Max Max Max Toplamı Max Kullanım Alanı ELEKTROLİTİK ÇK KÜLÇE ÇİNKO Derin Çekme pirinç, çinko levha şerit tel galvanizleme ELEKTROLİTİK ÇK KÜLÇE ÇİNKO Derin Çekme pirinç, çinko levha şerit tel galvanizleme RAFİNE METAL ÇK2.1 %Cd. Min %Zn %Ni %Co %Sb %Ti KADMİYUM Max Max 0.001Max 0.001Max 0.003Max ÇiNKO ALAŞIMLARI ÇK13 % % % % % % % % Al Mg Cu Pd+Cd Fe Cu Sn Ti+İn ZAMAK3 ÇK13/Z Basınçlı Döküm ZAMAK5 ÇK 13/Z Basınçlı Döküm PİL ALAŞIMI %Pb %Fe Max %Cu Max %Cd %Mg Max %Al Max (Pb ve Cd'lu ) ÇK Talebe Göre Pil Alaşımı ÇK Max Pil İmalı İçin (Düşük Pb li) * ÇK 12 Pres dökümde kullanılacaksa; Pb Max, olmalıdır. Elektrolittik Külçe Çinko (12, ÇK 11 Rafine Kadmiyum, Çinko Alaşımlı (ÇK 13/Z3 ve ÇK 13/Z5) TSE İşaretli aşağıdaki gibidir. 1Külçe Çinko : TS 951 2Yassı Külçe, Çubuk Kadmiyum : TS Çinko Alaşım kütükleri : TS 413 Zn A14 Zn A14CU1 61

64 BAKIR 62

65 BAKIR DÖKÜM ALAŞIMLARI KİMYASAL KOMPOSİZYON (%) TSE DIN BS JIS ASTM Cu Sn Pb Zn Fe Ni+Co Al Mn Mg Sb Sl Ag P S As Nb Be Co Diğerleri 57.0 min PCB1 C G. Kalan SCB G. Kalan SCB6 MANGAN BRONZLARI G. Kalan C HTB3 C CuZn25Al5 HBSC4 C G. Kalan.5 2.0(Ni) CuZn34Al G. Kalan.5 1.0(Ni) CuZn38Al HBSC2 C HTB1 HBSC1 C C G. Kalan C SİLİSLİ PİRİNÇLER VE BRONZLAR 89.0 min C min SzBC1 C min C min C min C min CuZn15Si4 SzBc2 C min C min C min C min C min SzBc3 C min C KALAY BRONZLARI Kalan CuSn4Zn Kalan CuSn5 Kalan CuSn7 Kalan CuSn9 G. Kalan (Ni) G C BC2 C CuSn10Zn G1 BC3 C (Ni) CuSn (Ni) CuSn12 PB2 PBC3B G. Kalan (Ni) CT O PB4 PBC3C C C G. Kalan PB (Ni) SnBz C PBC3C C C C

66 BAKIR DÖKÜM ALAŞIMLARI KİMYASAL KOMPOSİZYON (%) TSE DIN BS JIS ASTM Cu Sn Pb Zn Fe Ni+Co Al Mn Mg Sb Sl Ag P S As Nb Be Co Diğerleri C CuSn12Ni C (Ni) CuSn2ZnPb (Ni) CuSn6ZnNi (Ni) CuSn7ZNnPb LG4 BC7 C C C (Ni) CuSn12Pb C C C C YÜKSEK KURŞUNLU KALAY BRONZLARI (Ni) CuPb5Sn C C DSnPbBz5 LB4 C DSnPbBz10 CuPb10Sn LB2 LBC3 C DSnPbBz15 CuPb15Sn LB1 LBC4 C C (Ni) DSnBz (Ni) CuPb22Sn G. Kalan (Ni) DSnPbBz20 CuPb20Sn LBC5 LBC C C C94300 G. Kalan C G. Kalan C NİKEL KALAY BRONZLARI C C C G. Kalan CuAl5 G. Kalan CuAl8 G. Kalan CuAl8Fe3 G. Kalan CuAl10Fe CuAl8Mn AlB 29 ALÜMİNYUM BRONZLARI G. Kalan CMAl 86.0 min CuAl10Fe AB1 AlBC1 C min C min CuAl9Ni AlBC2 C min C

67 BAKIR DÖKÜM ALAŞIMLARI KİMYASAL KOMPOSİZYON (%) TSE DIN BS JIS ASTM Cu Sn Pb Zn Fe Ni+Co Al Mn Mg Sb Sl Ag P S As Nb Be Co Diğerleri BAKIR (Ag Dahil Min ) (min) C C C C C C81100 (min) (Ni) C Cr C Cr C C C Cr C C C Cr C Cr C Cr C Cr C Cr C82800 KIZIL PİRİNÇLER VE KURŞUNLU KIZIL PİRİÇLER C C C CuSn4PbZn4 CuSn5ZnPb LG2 BC6 C83600 G.Kalan (Ni) 03 LPB C G.Kalan.1.5 CuZn G.Kalan.1.5 CuZn15 CuZn C CuSn2ZnPb LG1 BC1 C C C84800 SARI PİRİNÇLER VE KURŞUNLU SARI PİRİNÇLER G.Kalan.1.5 CuZn G.Kalan.1.5 CuZn G.Kalan.1.5 CuZn G.Kalan (Ni) SCB C CuZn33Pb SCB3 YBSC2 C G.Kalan SCB1 C G.Kalan.2.5 CuZn G.Kalan.2.5 CuZn G.Kalan (Ni) CuZn40Fe CuZn37Pb DCB3 YBSC3 C

68 BAKIR DÖKÜM ALAŞIMLARI KİMYASAL KOMPOSİZYON (%) TSE DIN BS JIS ASTM Cu Sn Pb Zn Fe Ni+Co Al Mn Mg Sb Sl Ag P S As Nb Be Co Diğerleri 78.0 min CuAl10FeNi5 C min C min CMA2 AlBC4 C min CuAl10Ni AB2 AlBC3 C (Mg).10.4 CuAl11Ni G. Kalan.05(Sn+Pb) C:0.1 CuNi5FeNi5 BAKIR NİKEL ALAŞIMLARI G. Kalan.05(Sn+Pb) C:0.1 CuNi C CuNi10Fe1MN C G. Kalan CuNi20Mn1Fe C G. Kalan.05(Sn+Pb) C:0.1 CuNi25 G. Kalan.05(Sn+Pb) C:0.1 CuNi C CuNi30MnFe C96400 G. Kalan.02(Sn+Pb) C:0.2 CuNi44FeMn CuNi13Zn G. Kalan CuNi10Zn G. Kalan CuNi18Zn19Pb G. Kalan CuNi18Zn G. Kalan CuNi18Zn G. Kalan CuNi18Zn45 NİKEL GÜMÜŞLERİ G. Kalan C C G. Kalan C C C KURŞUNLU BAKIRLAR DPbBz24 C C C C ÖZEL ALAŞIMLAR G. Kalan C G. Kalan C G. Kalan C G. Kalan C C min C C

69 BAKIR ALAŞIMLARININ ÖZELLİKLERİ KİMYASAL KOMPOSİZYON ALLOY CDA FORMS NAME C4 PB FE ZN S AL MN YOĞUNLUK NO NO Lbs/in FR Dynalloy Forgeable Bearing Alloy 58 Rem R DynalloyBearing Alloy (NonLeaded) 60.5 Rem RF Dynalloy Forgeable Bearing (Leaded) Rem F Dynalloy Forgeable Bearing Alloy (Leaded) Rem R Dynalloy Bearing Alloy (High Leaded) Rem R Dynalloy Bearing Alloy (Low Leaded) 62.6 Rem ,639 RF T fstuf Aluminum Silicon Bronze Copper Lead 91 Iron Alüminium Manganese Silicon 2 Nickel C 623 RF T fstuf Aluminum Bronze E RF T fstuf Aluminum Bronze E R T fstuf Aluminum Bronze K 628,630 RF T fstuf Nickel Aluminum Bronze ,616 R T fstuf Aluminum Bronze H 624 F T fstuf Aluminum Bronze A 675 RF Manganese Bronze, A Copper59 T n1 Iron1 Alüminium Manganese.25 Silicon ZineRem A F Manganese Bronze Rem RF Manganese Bronze, B(High Tensile) Rem R Silicon Bronze Copper77 Lead 1 Iron1 Alüminium Manganese Silicon 3 Zine Rem F High Silicon Bronze, A F High Silicon Bronze, A (High Yield) R Sulfurized Copper Copper99.7 Lead Sulfur.3 Zine Phosphorus Tellurium Nickel R Deoxidized Leaded Copper R Leaded Copper R Tellurium Copper R Chromium Copper R.W.M.A Group Class 2 Rem. Silicon.02 Chromium.321 (Copper Base Alloys) F Red Forging Brass 56 2 Rem ,380 F Forging BrassPress 59 2 Rem F Forging BrassHammer 60 2 Rem R Moderate Thread Rolling Free Cutting Brass Rem R Free Cutting Brass Rem R Thread RollingLeaded Brass Rem R Medium Leaded Brass (63%) Rem R Medium Leaded Brass 65 1 Rem R Leaded Commercial Bronze 89 2 Rem RF Naval Brass Rem RF Tobin Bronze Rem R Naval Brass, 64% Rem RF Naval BrassHigh Leaded Rem RF Naval BrassMedium Leaded Rem R Naval BrassHigh Leaded Rem..305 *FDövme RHadde 67

70 BAKIR ALAŞIMLARININ ÖZELLİKLERİ FİZİKSEL ÖZELLİKLER MELTING AVERAGE THERMAL ELECTRICAL RELATIVE UYGULAMA STANDARTLARI POINT COEFFICIENT OF CONDUCTIVITY CONDUCTIVITY MACHINABILITY F LIQIDUS = LINEAR EXPANSION BTU/SQ.FT./FT./ % I.A.C.S. FREE CUTTING FEDERAL MILITARY A.S.T.M P ER = F.(75 = 570 =F ) HR/ = F.AT68 = F. ANNEALED 68 = F. BRASS X X X X X X X ,2 60 RF QQB679 Comp.1 R MilB6946(Hard) R B15058, Alloy 1 RF +QQA630 Comp.1 F B28356, Aluminum Silicon Bronze RF +QQB663 Comp.1 R B12455, Alloy 11a ,4X RF QQB679 Comp.1 R B15058, Alloy 1 RF +QQA630 Comp.1 R B12455, Alloy 11a RF +QQB663 Comp ,4X RF QQB679 Comp.1 R B15058, Alloy 1 RF +QQA630 Comp.1 R B12455, Alloy 11a RF +QQB663 Comp ,4X B15058, Alloy ,4X RF QQB679 Comp.2 R B15058, Alloy 1 RF +QQA630 Comp.2 R B12455, Alloy 11b RF +QQB663 Comp ,X RF QQB679 Comp.5 R B15058, Alloy 3 RF +QQA630 Comp.5 RF +QQB663 Comp ,2X X RF QQB728, Class A R B13858, Alloy A RF +QQM80, Class A F B28356, Manganese Bronze(A) R B12455, Alloy X RF QQB728, Class B R B13858, Alloy B RF +QQM80, Class B R B37161, Alloy B X R QQC591c RF MilC17516, Comp.1 R B9858, Alloy A F B28356, High Silikon Bronze A R B12455, Alloy X R QQC591c RF MilC17516, Comp.1 R B9858, Alloy A F B28356, High Silikon Bronze A R B12455, Alloy ,8X ,8X ,8X ,9X R B ,8X Heat Treated X X RF QQB626b, Comp 21 F MilB13351 F B28356, Forging Brass RF MilC895A R B12455, Alloy X RF QQB626b, Comp 21 F MilB13351 F B28356, Forging Brass RF MilC895A R B12455, Alloy X R QQB626b, Comp 22 R MilC895A R B X R QQB626b, Comp 22 R MilC895A R B X R QQB626b, Comp 11 R MilC895A X R QQB626b, Comp 24 R MilC895A X R QQB626b, Comp 11 R MilC895A X R B14058, Alloys B X RF QQB637, Comp 1 RF MilB994C, Comp A R B2162, Alloy A RF +QQN35, Comp 1 F B28356, Naval Brass R B12455, Alloy X RF QQB637, Comp 1 RF MilB994C, Comp A R B2162, Alloy A RF +QQN35, Comp 1 F B28356, Naval Brass R B12455, Alloy X R QQB637, Comp 4 RF MilB994C, Comp C R +QQN35, Comp X F QQB637, Comp 3 F B28356, LeadedNaval Brass F +QQN35, Comp X R QQB637, Comp 2 RF MilB994C, Comp B R B2162, Alloy B R +QQN35, Comp X R QQB637, Comp 3 R B2162, Alloy C F +QQN35, Comp 3 68

71 BAKIR ALAŞIMLARININ ÖZELLİKLERİ S.A.E. A.M.S. M E K A N İ K Ö Z E L L İ K L E R FORM TEMPER SIZE YIELD.PSI ULTIMATE.PSI %ELONG ROCKWELL B HARDNESS BRINELL ATION SURFACE CORE HARDNESS J463a. R HH 1/ CA674 R HH 1 1/ R HH 2 1/ F As Forged R HH 1/ R HH 1 1/ R HH 2 1/ J463a. R HH 1/ CA673 R HH 1 1/ R HH 2 1/ J463a. F Forget and CA 673 Heat Treated J463a. R HH 1/ CA673 R HH 1 1/ R HH 2 1/ J463a. R HH 1/ CA673 R HH 1 1/ R HH 2 1/ RF 4631 C R HH 1/ R HH R Hard 1/ R Hard F J463a. F 4635B R HH Kg.185 CA623 F As Forged Kg.135 J463a. RF4630E R HH Kg.175 CA617 F As Forged Kg.140 J463a. F 4632C R HH Kg.208 CA617 J463A. RF 4640C R Annealed Kg.241 CA630 F As Forged Kg.201 F Forged &Heat Treated Kg.223 J463a. R Drawn Kg.170 CA614 J463a. F 4635B F As Forged Kg.170 CA624 F Forged &Heat Treated Kg.185 J463a. R HH 1/ CA675 R HH R Hard 1/ R Hard F As Forged F 4617B F As Forged Kg.130 J463a. R Soft CA670 R HH R Hard F R 1/4H 1/ R 1/4H R 1/4H RF 4615C F As Forged RF 4615C F As Forged J463a. R HH CA147 R Hard J463a. R Hard 1/ CA187 R Hard J463a. R Hard 1/ CA187 R Hard J463a. R HH CA145 R HH R Hard 1/ R Hard J463a. R Drawn&Heat Treated 5/ F As Forged RF J463A. F4614D R As Ext CA377 F As Forged RF J463A. F4614D R As Ext CA377 F As Forged R J463a. R 3/8H 1/ CA360 R 3/8H R J463a. R 4610H R HH 3/ CA360 R HH 3/ R HH 1 1/ R Hard 3/ R J463a. R 3/8H 1/ CA345 R 3/8H 1/ R HH 1/ R HH R Soft F60 RF J463a. R4612D Hard R HH 3/ CA464 R46111C Half Hard R HH 3/ R HH 1 1/ R Hard 3/ F As Forged RF J463a. R4612D Hard R HH 3/ CA464 R46111C Half Hard R HH 3/ R HH 1 1/ R Hard 3/ F As Forged R HH R Cold Head 1/ F As Forged R HH R Hard F As Forged R HH

72 Bazı Bakır alaşımlarının tipik mekanik özellikleri ve kullanım alanları Standart No Kimyasal Bileşim, % ağ. İşlem Durumu Mukavemet (MPa) Akma Çekme Kopma Uzaması % Tipik Uygulama Alanı C10100 C11000 C26000 C28000 C17000 C61400 C71500 C80500 C82400 C83600 C87200 C90300 C95400 C Cu 99.9 Cu, 0.04 O 70 Cu, 30 Zn 60 Cu, 40 Zn 99.5 Cu, 1.7 Be, 0.20 Co 95 Cu, 7Al, 2 Fe 70 Cu, 30 Ni Cu 96.4 Cu, 1.7 Be, 0.25 Co 85 Cu, 5 Sn, 5 Pb, 5Zn 89 Cu, 4 Si 93 Cu, 8 Sn, 4 Zn 85 Cu, 4 Fe, 11 Al 69 Cu,30 Ni, 0.9Fe Tavlanmış So ğuk işlenmiş Tavlanmış So ğuk işlenmiş Tavlanmış So ğuk işlenmiş Tavlanmış So ğuk işlenmiş Çözelti ısıl işlemi görmüş Çözeltiye alma, So ğuk işlem, Çökelme sertleşmesi Tavlanmış So ğuk işlenmiş Tavlanmış So ğuk işlenmiş Döküm Döküm Isıl işlemli Döküm Döküm Döküm Döküm Isıl işlemli Döküm Dövme Bakır Alaşımları Döküm Bakır Alaşımları İletken parçaları, teller, kablolar, contalar, transistor parçaları, mikrodalga tüpleri, anotlar Otomobil radyatörleri, radyo parçaları,elektrik dağıtım çubukları, contalar, perçinler, borular, baskı merdaneleri Radyatör tankları, lamba ve aydınlatma elemenları, perçinler, bağlantı elemanları, menteşeler, mermi parçaları, su tesisatı parçaları, pimler Mimari dekorasyon ekipmanları, civata ve somunlar, çubuk, kondenser levhaları, ısı değiştirici ve kondenser boruları, sıcak dövme parçalar, Körükler, diyaframlar, sigorta klipsleri, bağlantı elemanları, yaylar, merdane pimleri, vanalar, anahtar parçaları, kaynak cihazı ekipmanları Civatalar, somunlar, tanklar, makine parçaları, korozyonadirençli kap ve tanklar, yapı elemanları, makine parçaları, kondenser boruları, deniz ortamına dayanıklı plaka ve bağlantı elemanları İletişim ve haberleşme araç ekipmanları, kondenser plakaları, yaylar, dirençler, buharlaştırıcı ve ısı değiştirici boruları Elektrik ve ısı kondaktörleri, korozyon ve oksitlenmeye dirençli mühendislik ekipmanları Emniyet takımları, plastik parça kalıpları, kamlar, bilezikler, yataklar, vanalar, pompa elemanları, dişliler Vanalar, flanşlar, boru bağlantıları, su tesisat elemanları, pompa parçaları, bağlantı elemanları, küçük dişliler Yataklar, pervaneler, pompa ve vana elemanları, deniz suyuna dayanıklı bağlantı elemanları, korozyona dirençli döküm parçalar Yataklar, bilezikler, pompa pervaneleri, piston halkaları, vana parçaları, bağlantı elemanları, dişliler Yataklar, dişliler, bilezikler, asitleme kancaları, vana kılavuzları Vanalar, pompa gövdeleri, flanşlar, deniz suyuna dayanıklı ekipmanlar 70

73 MEKANİK TESTLER İLE İLGİLİ STANDARTLAR ASTM STANDARTLARI E (1995) E (1997) E 29097a E 989a (1995) E (1993) E E E (1995) E E 698 E (1997) E 1096 E E (1997) E (1997) E (1996) E 1897a E 9282 (1997) E 2396 E E 51796a E E 898 E 8M98 E E E T.S.138 T.S.139 T.S.140 T.S.205 T.S.207 T.S.269 T.S.271 T.S.279 T.S.287 E (1997) E E E E E (1997) E 4597 E E E E E 76880(1993) E Yay uygulamaları için düz metalik malzemelerin eğme testi Kaynakların sünekliğini belilemek için eğme testi Metalik malzemelerin sünekliğini belirlemek için eğme testi Metalik malzemelerin oda sıcaklığında basma testi Metalik malzemelerin yüksek sıcaklıklarda konvansiyonel veya hızlı ısıtma hızlarında ve deformasyon hızlarında basma testleri Yay uygulamaları için düz metalik malzemelerin eğme testi Metalik folyonun süneklik testi Erichsen testi Metalik sac malzemelerin çekmedeki deformasyon sertleşmesi üssünün belirleme testi Mekanik test metodları Metalik malzemelerin skleroskop sertlik testi Metalik malzemelerin brinell sertlik testi Metaller için sertlik dönüşüm tabloları (Brinell sertliği, vickers sertliği, rockwell sertliği, rockwell yüzey sertliği, knoop sertliği ve skleroskop sertliği arasındaki ilişki) Taşınabilir sertlik cihazı ile metalik malzemelerin indentasyon sertlik testi Malzemeleri mikrosertlik testi Metalik malzemelerin hızlı indentasyon sertlik testi Metalik malzemelerin rockwell ve rockwell yüzey sertlik testi Metalik malzemelerin vickers sertlik testi Metalik malzemelerin çentikli çubuk darbe testi Metalik malzemelerin Makro Rockwell sertlik testi Sac metali için plastik deformasyon oranı r testi Metalik folyonun çekme testi Metalik malzemelerin çekme testi Metalik malzemelerin çekme testi [Metrik] Metalik malzemeler için yük kontrollü sabit genlikli eksenel yorulma testi Sabit genlikli az çevrimli yorulma testi Metalik malzemeler için sabit genlikli yorulma test sonuçlarının prezentasyonu Türk Standartları Metalik Malzemelerin Çekme Muayenesi Metalik Malzemelerin Brinell Sertlik Muayenesi Metalik Malzemelerin Rockwell Sertlik Muayenesi Metalik Malzemelerin Eğme ve Katlama Muayeneleri Metalik Malzemelerin Vickers Sertlik Deneyi Metalik Malzemelerin Vurma (Darbe) Muayeneleri Metalik Sac ve Bantların Çökertme Muayenesi (Erichsen Muayenesi) Metalik Malzemelerin Sürekli Uzama ve Kopma Süresinin Tayini Deneyi Çeliklerde Eritme Kaynak Metodu ile Yapılan Alın Birleştirme Kaynaklarının Çekme Muayenesi Metalografi İle İlgili Standartlar ASTM Standartları Çelik numunelerde dekarbürizasyon derinliğinin belirlenmesi Ortalama tane boyutunun belirlenmesi Yarı otomatik ve otomatik görüntü analiz cihazı kullanarak ortalama tane boyutunun belirlenmesi Metal ve alaşımlarının makro dağlanması Çelik çubuk, bilet, blum ve dövme ürünlerinin makro dağlama testi Malzemelerin mikrosertliği Çelik inklüzyon içeriğinin belirlenmesi Çelik ve diğer metallerin inklüzyon içeriğinin otomatik görüntü analiz cihazı ile belirlenmesi Metallerin ve alaşımlarının mikro dağlanması Mikroyapıda bantlaşma ve yönlenme derecesinin belirlenmesi Otomatik görüntü analiz cihazı kullanarak JK inklüzyonlarının belirlenmesi Çeliklerde otomatik inklüzyon belirlenmesi için numune hazırlanması Mikroyapısal inceleme için kükürt baskısının hazırlanması 71

74 72

75 73

76 METRİK ÖLÇÜM SİSTEMİNDE ÖNEKLER Katsayı Önek Simge atto a femto f fico p 10 9 nano n 10 6 micro μ 10 3 milli m 10 2 centi c 101 deci d 10 deka da 10 2 hecto h 10 3 kilo k 10 6 Mega M 10 9 Giga G Tera T Peta P Exa E UZUNLUK BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU santimetre (cm) metre (m) kilometre (km) inç (inch) (in) ayak (foot) (ft) cm 0, x x 10 6 m x 10 4 km 100,000 1,000 39,370 3,281 1, in 2, x ,578 x 10 5 ft 30, x x 10 4 yd 91, x x 10 4 yard (yd) mil 160,934 1, ,360 5,280 1,760 mil ALAN ÖLÇÜLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU metrekare inçkare ayakkare (foot kare) yardkare (m 2 ) (in 2 ) (ft 2 ) (yd 2 ) acre hektar m 2 1, x x10 4 in x x x x10 8 ft x x10 6 yd , x x10 5 akre 4,047 6,272,640 43,560 4, hektar 10,000 15,500, ,639 11,

77 HACİM ÖLÇÜLERİ BİRİM DÖNÜŞÜM TABLOSU metreküp (m 3 ) inçküp (in 3 ) ayakküp (feetküp) (ft 3 ) yardküp (yd 3 ) Litre (l) imperyal galon (sıvı) (imp.gal) US galon (sıvı) (US gal) petrol varil (US bbl) m 3 61, , in x x x x10 4 ft , yd , l imp.gal US gal US bbl , HIZ BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU metre/saniye (m/sn) metre/dakika (m/dak) kilometre/saat (km/saat) ayak (foot)/saniye (ft/sn) ayak (foot)/dakika (ft/dak) mil/saat (mi/saat) yard/saat (yd/saat) m/sn ,937 m/dak km/saat ,094 ft/sn ,200 ft/dk mi/saat ,760 yd/saat 2.540x x x x10 4 KÜTLE BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU kilogram (kg) gram (gr) ons (oz) pound/libre (lb) metrik ton uzun ton kısa ton kg 15, x gr 6.480x x x x x10 8 oz x x x10 5 lb , x x x10 4 metrik ton 1,000 15,432,358 35,274 2, uzun ton 1,016 15,680,000 35,480 2, kısa ton ,000,000 32,000 2,

78 KUVVET (AĞIRLIK) BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU newton (N) kilogram kuvvet (kgf) pound /libre kuvvet (lbf) poundal (pdl) metrik ton kuvvet uzun ton kuvvet kısa ton kuvvet N x x x10 4 kgf x lbf x x x10 4 pdl x x x10 5 metrik ton kuvvet 9,807 1,000 2,205 70, uzun ton kuvvet 9,964 1,016 2,240 72, kısa ton kuvvet 8, ,000 64, BASINÇ BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU bar=100 kn/m 2 kilogram kuvvet/ santimetre kare (kgf/cm 2 ) pound kuvvet/ inç kare (lb/in 2 ) (psi) standart atmosfer (atm) milimetre civa (0 C de) (mmhg) inç civa (32 F da) (inhg) inç su (4 C de) (inaq) bar kgf/cm psi atm mmhg inhg inaq YOĞUNLUK BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU kilogram/ metreküp (kg/m 3 ) gram/feetküp (gr/ft 3 ) pound/inçküp (lb/in 3 ) pound/feetküp (lb/ft 3 ) pound/galon imperyal (lb/gal) Pound/ galon (US) (lb/gal) metrik ton/ metreküp (ton/m 3 ) kg/m x gr/ft x x x x x lb/in ,096,000 1, lb/ft , x lb/gal (imp) , lb/gal (US) , mt/m 3 1, ,

79 ENERJİ (İŞ) BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU Joule (J)=Nm kilowatt saat (kwh) kilokalori (kcal) Beygir gücü (hph) (metrik) İngiliz ısıl birimi (BTU) J 2.778x x x x10 4 kwh 3,600, ,412 Kcal 4, hph (metrik) 2,647, Btu 1, x x10 4 2,510 AKIŞ BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU metreküp/ dakika (cm/min) metreküp/ saat (cm/h)x10 3 metreküp/ gün (cm/d)x10 3 ayak (foot)küp/ dakika (cf/min) ayak (foot )küp/ saat (cf/h)x10 3 ayak (foot)küp/ gün (cf/d)x10 3 cm/min cm/hx cm/dx cf/min cf/hx cf/dx GÜÇ BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU Kilowatt (kw)=kj/s kilokalori/saniye (kcal/s) tonkalori/gün (toncal/gün) beygirgücü (metrik) (hp) İngiliz ısıl birimi/saat (Btu/h) kw ,412 kcal/s ,286 toncal/gün hp (metrik) ,510 Btu/h 2.931x x x

80 SICAKLIK BİRİMLERİ DÖNÜŞÜM TABLOSU C F den a bağıntı C F [(9/5)x C] + 32 F C ( F32)x5/9 C K C K C C TERMOKOUPL MALZEMELERİN TERMOELEKTRİK DUYARLILIKLARI Metal Duyarlılık (μv C 1 ) Metal Duyarlılık (μv C 1 ) Bizmut 72 Gümüş 6.5 Konstantan (%60 Cu+%40 Ni) 35 Bakır 6.5 Nikel 15 Altın 6.5 Potasyum 9 Tungsten 7.5 Sodyum 2 Kadmiyum 7.5 Platinyum 0 Demir 18.5 Civa 0.6 Nichrome 25 Karbon 3 Antimuan 47 Alüminyum 3.5 Germanyum 300 Kurşun 4 Silisyum 449 Tantal 4.5 Tellür 500 Rodyum 6 Selenyum 900 ORGANİK MADDELERİN SU İÇİNDE ÇÖZÜNÜRLÜKLERİ (kuru maddenin 1000 gr su içinde çözünürlüğü) Malzeme Kimyasal formül 0 C (32 F) 20 C (68 F) 100 C (212 F) Sodyum hidroksit (kostik soda) NaOH Sodyum nitrat NaNO Sodyum sülfat Na 2 SO 4.10H 2 O Çinko klorür ZnCl Çinko nitrat Zn(NO 3 ) 2.6H 2 O 947 Çinko sülfat ZnSO 4.7H 2 O

81 İNORGANİK MADDELERİN SU İÇİNDE ÇÖZÜNÜRLÜKLERİ (kuru maddenin 1000 gr su içinde çözünürlüğü) Malzeme Kimyasal formül 0 C (32 F) 50 C (122 F) 100 C (212 F) Alüminyum sülfat Al 2 (SO 4 ) Alüminyum potasyum sülfat Al 2 K 2 (SO 4 ) 4.24H 2 O Amonyum bikarbonat NH 4 HCO Amonyum klorür NH 4 Cl Amonyum nitrat NH 4 NO Amonyum sülfat (NH 4 ) 2 SO Baryum klorür BaCl 2.2H 2 O Baryum nitrat Ba(NO 3 ) Kalsiyum karbonat (kalsit) CaCO Kalsiyum klorür CaCl Kalsiyum hidroksit Ca(OH) Kalsiyum nitrat Ca(NO 3 ) 2.4H 2 O Kalsiyum sülfat (gips) CaSO 4.2H 2 O Bakır sülfat CuSO 4.5H 2 O Demir klorür FeCl 2.4H 2 O Demir hidroksit Fe(OH) Demir sülfat FeSO 4.7H 2 O Demir klorür FeCl Kurşun klorür PbCl Kurşun nitrat Pb(NO 3 ) Kurşun sülfat PbSO Magnezyum karbonat MgCO Magnezyum klorür MgCl 2.6H 2 O 524 Magnezyum hidroksit Mg(OH) Magnezyum nitrat Mg(NO 3 ) 2.6H 2 O Magnezyum sülfat MgSO 4.7H 2 O Potasyum karbonat (potaş) K 2 CO Potasyum klorür KCl Potasyum hidroksit (kostik potaş) KOH Potasyum nitrat KNO Potasyum sülfat K 2 SO Sodyum bikarbonat NaHCO Sodyum karbonat (soda külü) NaCO 3.10H 2 O Sodyum klorür (tuz) NaCl

82 BAZI GAZLARIN SU İÇİNDEKİ ÇÖZÜNÜRLÜKLERİ (atmosferik basınç altında, hacimsel olarak) Gaz 0 C (32 F) 20 C (68 F) 100 C (212 F) Hava Asetilen Amonyak Karbon dioksit Karbon monoksit Klor Hidrojen Hidrojen sülfür Hidroklorik asit Azot Oksijen Sülfürik asit Dünya atmosferi % 78 azot (N 2 ), % 21 oksijen (O 2 ) ve % 0,9 argon gazlarından oluşmaktadır. Bu gazlardan hiçbirisi sera gazı niteliğinde değildir. Tek atomlu ya da aynı 2 atoma moleküllerden oluşan gazlar sera gazı sınıfına girmez. Yani sera gazları çok atomlu moleküllerden oluşur: Su buharı (H 2 O), Karbon dioksit (CO 2 ), Metan (CH 4 ), Azot oksit (N 2 O), Ozon (O 3 ), Kloroflorokarbonlar. İnsan kaynaklı sera gazı etkisinin birincil bileşeni karbondioksit gazıdır. Karbondioksit salınımının ana nedenleri fosil yakıt kullanımı (% 80) ve orman alanlarının tahribidir (% 20). Küresel ısınma potansiyeli, sabit bir zaman aralığı içinde (genellikle 100 yıl alınır), ne kadar sera gazı salınımı yapıldığının bir ölçüsüdür ve karbondioksit eşdeğeri olarak hesaplanır (CO 2 =1) SALINIMLARIN CO 2 EŞDEĞERİ OLARAK NET KÜRESEL ISINMA POTANSİYELİ (Avrupa Parlamentosu, 17 Mayıs 2006) Gaz Kimyasal formül Atmosferde kalma süresi (yıl) Küresel ısınma potansiyeli Karbondioksit CO 2 değişken 1 Metan CH Azot oksit N 2 O HFC23 CHF HFC32 CH 2 F

83 HFC41 CH 3 F HFC4310mee C 4 H 2 F HFC125 C 2 HF HFC 134 C 2 H 2 F HFC 134a CH 2 FCC HFC152a C 2 H 4 F HFC143 C 2 H 3 F HFC143a C 2 H 3 F HFC*227ea C 3 HF HFC236fa C 3 H 2 F HFC245ca C 3 H 3 F Kloroform CHCl Metilen klorür CHCl Sülfür hekza florür SF Perflorometan CF Perfloroetan C 2 F Peflorosiklobütan CC 4 F Perfloropentan C 5 F Perflorohekzan C 6 F Karbon tetraklorür CCl Metil kloroform CH 3 CCl CFC grubu CFC11 CFCl 3 50 ± CFC12 CF 2 Cl CFC13 CClF CFC113 C 2 F 3 Cl CFC14 C 2 F 4 Cl CFC115 C 2 F 5 Cl HCFC grubu HCFC22 CF 2 HCl HCFC123 C 2 F 3 HCl HCFC124 C 2 F 4 HCl HCFC141b C 2 FH 3 Cl HCFC142b C 2 F 2 H 3 Cl HCFC225ca C 3 F 5 HCl HCFC225cb C 3 F 5 Cl Bromakarbonlar H1301 CF 3 Br

84 PERİYODİK CETVEL 82