Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 70, Mayıs 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 70, Mayıs 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Öğr. Gör. Dr. Hilal Sureyya YILMAZ Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fak.Temel Eğitim Bölümü hilal.yilmaz@deu.edu.tr SAHNE VE BEYAZPERDE OYUNCULUKLARININ FARKLI OLMA GEREĞİ Öz Yaşamdaki olayları sahnede canlandırma sanatına tiyatro denir. Drama, ya da tiyatro eseri, olayları oluş halinde gösterir. Bu bakımdan tiyatro, konuşma ve eyleme dayanan bir gösteri sanatı olarak da tanımlanabilir. Sinema kendine özgü bir anlatım aracıdır. Görüntüler ve sesler onun dilinin unsurları durumundadır. Görüntünün ve sesin temel anlatım öğesi ise kendine özgü bir anlatım tekniği olan senaryo hâlindeki kurgudur. Oyuncu tiyatroda bir sahnede kendini gösterirken, sinemada oyuncunun kendini gösterdiği yer objektiflerdir, yani kameradır. Sinema oyunculuğunda oyuncu ile izleyici arasına cansız bir nesne yani kamera girmektedir ve oyuncu hedef kitlesi ile göz göze gelememektedir. İki farklı disiplin olarak görülmesi şart olan tiyatro ve sinemanın oyunculuk bağlamında da farklı bakış açılarından yola çıkması gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Tiyatro, Sinema, Oyunculuk, Oyuncu

2 Giriş NECESSITY FOR DIFFERENTIATION OF FILM ACTING FROM STAGE ACTING Abstract The art of enacting events in life on stage is called theater. The drama, or the theatrical piece, shows the events in process. In this respect, theater can be defined as a performance art based on speech and action. Cinema is an idiosyncratic expression tool. Images and sounds are the components of its language. The main expression element of the image and sound is the fiction, which can be found in the form of a scenario with an idiosyncratic narrative technique. While the actor shows him/herself on the stage in theater, the place where the actor shows him/herself in the cinema is the lens, the camera. When acting in the cinema, an inanimate object, camera, is between the actor and the audience and the actor cannot make eye contact with the audience. Theater and cinema, which should be regarded as two different disciplines, should also set off from different points of view in terms of acting. Keywords: Theater, Cinema, Acting, Actor/Actress Tiyatronun kökeninde, ilkel insanın doğa olaylarını kendi bedensel hareketleriyle simgesel olarak temsil etme çabaları yatar. Tiyatroya oranla çok genç olan sinema, görüntülerin veya çizilmiş desenlerin ışıkla bir perdeye düşürülerek hareketli görüntüler elde edilmesi temeline dayanan sanat dalıdır. 304 Oyunculuk ilk çağlardan beri insan hayatında bir şekilde yer almıştır. İlk zamanlarda daha çok doğaçlama olarak varlığını sürdüren oyunculuk, tiyatro sanatının ortaya çıkması sonucu bir sanat haline gelmiştir. İletişim teknolojilerinin gelişmesinin sonucunda keşfedilen sinema ile birlikte oyunculuk tiyatrodan sinemaya da aktarılmıştır. Ancak bu aktarım zaman içinde sinema ile tiyatro oyunculuğu arasındaki farkı ortaya koyma gereğini de beraberinde getirmiştir. Oyunculuğun temel ilkeleri aynı olmakla birlikte sinema oyunculuğu ve tiyatro oyunculuğu birbirinden farklıdır ve hangisinin daha iyi olduğu tartışması anlamsızdır. Sahne ya da perdede diğer oyuncuyla ilişki kurup o bağlantıyla devam edebilmek esas olandır. Bir tiyatro oyununa hazırlanmakla filmdeki bir role hazırlanmanın yolları aynı değildir; farklı öncelikler, farklı gereksinimler söz konusudur. Bir oyuncu sahnede ne yapıyorsa kamera önünde de onu yapıyordur görüşü artık geçerliliğini yitirmiştir. 1.Oyunculuğun Başlangıç Noktası Tiyatro Tiyatro eserlerinde olaylar yazarın ağzından anlatılmaz, eserdeki kişiler tarafından doğrudan doğruya söylenir ve yapılır. Her tiyatro eserinde bir olay ya da olaylar zinciri vardır. Bu olaylar eyleme dönüşmüş tutkular, özlemler, düşler ve isteklerdir. Her oyunda dramatik eylem, bir ana düşünceye, bir duyguya dayanır. Tiyatro eserlerinde olaylar bir mücadeleden doğar. Bu çatışmada farklı güçler karşı karşıya gelir. Oyun da böylece yeni boyutlar kazanır. Olayların ortaya çıkışında etken olan varlıklara oyunun kişileri denir. Tiyatronun amacı insan ve toplum yaşamını anlatmak olduğuna göre in-

3 sansız bir tiyatro düşünülemeyeceği açıktır. Tiyatro eserlerinde olay ve kişiler gibi temel öğeler yanında dekor, giysi ve ışık gibi yardımcı öğeler de bulunur. Tiyatroda sahnenin fiziki şartları gereği oyuncular gerçek hayatta kolay kolay rastlamayacağınız hareket, mimik ve tonlamalarla karşınıza çıkarlar. Tiyatro sahnesinde örtülü anlam çok azdır çünkü diyalog hemen hemen her şeyi açıklar. Tiyatroda sinemanın tersine seyirci nereye bakacağını kendi seçmektedir. Tiyatro oyuncularının duygularını filmlerdeki kadar yakın bir halde seyircinin görebileceği yakın planları yoktur. Seyircinin nereye bakacağını kendi seçtiği tiyatroda aynı metin üzerindeki oyunculuk aynı ekip söz konusu olduğunda ancak sahnenin performansı dönüştürecek ölçüde mimari ve teknik özelliklere sahip olduğu takdirde farklılık gösterecektir. Tiyatroda abartılı bir oyunculuk sergileyen oyuncu aynı abartıyı kamera karşısında yapamaz. Ancak sinemanın ilk yıllarında abartılı bir oyunculuk göze çarpmaktadır. O yıllarda sinemanın kendine has anlatı dilini oluşturamaması ve tiyatronun etkisinde kalması sinema oyunculuğunu tiyatro oyunculuğunun gölgesinde bırakmıştır. Fakat zamanla sinema için bu teatral tarzda oyunculuğun fazla geldiğinin görülmesi üzerine daha farklı, daha minimal bir oyunculuğun gerektiği anlaşılmıştır. 2. Tiyatrodan Çok Genç: Sinema Sinema; senarist, yönetmen, oyuncular, görüntü yönetmeni, seslendirme yönetmeni, ışık ve set ekibi gibi çok geniş bir kadronun ortak çalışmasının ürünüdür. Bireysel bir sanat etkinliği değildir. 305 Sinemanın dört temel özelliği; ışık, hareket, gerçeklik izlenimi ve birleştirmedir. Sinemanın teknik temeli saydam bir filmden ışık geçirilerek perdeye görüntü düşürülmesine dayandığından, ışığın ve gölgelerin kullanılış biçimi ve şiddetiyle perdede değişik etkiler ve anlamlar yaratılabilir. Sinemada birebir gerçek hayat hikayeleri bile, gerek görsel malzemeleri, gerek çekim planları, gerek özel efektleri ile bir illüzyon yaratılarak vücut bulmaktadır. Sonuçta bütün bu anlatım öğeleri sinemayı gerçek zaman ve mekandan farklı bir zaman ve mekan kavramına sahip, özgün bir anlatım aracı yapar. Aynı öykü, bu anlatım öğeleri değişik biçimlerde kullanılarak sayısız biçimde perdeye aktarılabilir. Sinema tarihindeki farklı kuramlar ve sinema akımları da bu öğelerin farklı biçimlerde kullanılması ve değerlendirilmesi, birinin daha çok vurgulanıp ötekinin daha az önemsenmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu öğelerin nasıl kullanılacağına ve nasıl bir sinemasal gerçeklik yaratılacağına karar veren kişi olan yönetmen, bu yüzden filmin son biçimini, yapısını ve niteliğini belirleyen, filme imzasını atan kişidir. Film görsel olanla ilgilidir, sözlerle değil; sözler görsel yapıya uydurulmak için değiştirilecektir. (Haase, 2003:114). Karakterin ağzından dökülecek bu sözler, kameranın gözünden yönetmenin en beğendiği görüntüye eşlik edecektir. Bize karakterin gerçekte kim olduğunu hareketleri, perdede izlediğimiz eylemleri anlatacaktır, ne söylediği ise bunu taçlandıracak olandır. Sinemanın, daha doğrusu konulu filmlerin temel bir anlatım öğesi oyuncudur. Sinema oyunculuğu üzerine değişik anlayışlar ve tarzlar geliştirmişse de, sinema oyunculuğunun tiyatro oyunculuğundan temel farkı, sinema oyuncusunun çok değişik uzaklıklardan ve açılardan görüntülenebilmesidir. Bu yüzden sinema oyuncusunun "oynamaması", canlandırdığı karakterin gerçek yaşamdaki halini yansıtması yani "kendisi olması' istenir.

4 Bir film senaryosunu dinlerken de okurken de kafamızda kendimizce eşdeğer sahneler canlanmaya başlar ve hemen ardından da görüntüye aktarılır. Oyuncular da senaryoyu okurken ya da karakter üzerine çalışırken sahneleri gözlerinde canlandırırlar. Tiyatro oyuncusundan farklı olarak kendisini, çevresi ve karşısındaki diğer oyuncu/oyuncularla birlikte o ana taşıyıp o anı deneyimleme çabasına girer. Tiyatro oyuncusunun ilk odaklandığı şey ise genelde yazılan sözlerin kendisinin ağzından nasıl çıkması gerektiğidir. İşte bu önceden kararlaştırılmış duygular kameranın önünde oyuncunun performansını zorlama ve de sahte gösterebilme riski taşır. Hatta diğer oyuncularla bağlantı kurma becerisini kısıtlar. Bilerek öncesinden belirli bir duyguyu ortaya çıkarmaya karar verdiğiniz zaman elinizden gelen sadece o duyguyu göstermek olacaktır, deneyimlemek değil. Kameranın aradaki farkı göreceğinden emin olabilirsiniz. 3. Sinema Oyunculuğu Daha Dürüst Bir Alışveriştir. 1 Elia Kazan Oyunculuktan bahsederken belirtilmesi gereken belki de en önemli şey, sahne ya da perdede diğer oyuncuyla ilişki kurup o bağlantıyla devam edebilmenin esas olduğudur. Hatta daha da ileri giderek bu nokta özellikle sinema oyunculuğu için vazgeçilemeyecek tek esastır demek yanlış olmayacaktır. Diğer kişinin duygularına konsantre olmak sinema oyunculuğunun yaratıcı kaynağının ta kendisidir. Amerika Birleşik Devletleri nde oyunculuk adına yapılan önemli çalışmaların altında imzası bulunan, geliştirmiş olduğu ve halen çok yaygın bir biçimde başvurulan Meisner tekniği ile tiyatro ve özellikle de sinema oyunculuğuna büyük katkı sağlayan Sanford Meisner da öğretisinde, bir oyuncunun diğer oyuncuya konsantre olmasının şart olduğunu ortaya koymuştur. Oyuncunun diyaloglara verdiği karşılığın, diyaloğun gerçekte ne anlama geldiğinden değil, oyuncunun o anki gerçek duygularından yola çıkarak akmasındaki ısrarı hepimizin yakından tanıdığı başarılı birçok oyuncunun performansında hiç şüphesiz perdeye yansımaktadır. 306 Sinemada çekim planına göre oyunculuk tarzı değişmektedir. Perdeye yansıyacak görüntünün farklı teknik özellikleri yüzünden oyuncunun hareketleri ve mimikleri de farklılaşabilir. Söz değişmese de kameranın yerleşiminin değişmesi o sözlerin ağzınızdan çıktığı an ve ona ait duygunun deneyimlenme sürecini kendine göre dönüştürmektedir ve oyuncu buna uyum sağlamak zorundadır. Yakın plan salt gerçeği talep eder. Çok ciddi ve müthiş bir sınavdır. Elia Kazan (Comey, 2002: 10). Sinema oyuncularının hepsi için müthiş bir sınav niteliğindeki yakın plan mutlak gerçeği talep eder. Sinema oyuncusunun partneri/partnerleri kim olursa olsun aslında her sahnede kamerayla oynadığını aklından çıkarmaması gerekmektedir. Ancak kamera sonuçta soğuk ve objektif bir makinedir, duygusu, fikri, bakış açısı yoktur. Kameranın işi oyuncuyu yönetmenin kafasındaki görüntüye en dürüst en çıplak haliyle yerleştirmektir. Sinema oyuncusu kamerayla var olmak ve karşısına o anda çıkan her şeyle baş etmek zorundadır. İşte tam da bu sebeple sıklıkla sinema oyunculuğunun rol yapmak kadar tepki göstermek olduğunu dile getirmek akılcı olacaktır. (Tucker, 2014: 55). Her sahne genellikle birkaç kez çekileceği için oyuncu değişik şeyler deneyebilir ki bu da yönetmenin kurgudaki kararını kolaylaştıracaktır. Bu noktada sinemanın güzelliklerinden birinin de seçme özgürlüğünü olduğu sıklıkla hatırlatılmakla birlikte unutulmaması gereken şey 1 Comey, 2002:10

5 seyirciye her daim nereye bakacağının gösterildiği ve her halükarda perdeye yansıyacak olan görüntünün oyuncunun değil yönetmenin vizyonu olacağıdır. Bu dünyadaki her insan kendine has karakteri olan bireylerdir. Oyuncunun karakteri oynaması gerekmektedir sterotipi değil. Bugünün oyuncularındaki en büyük sorunlardan biri şüphesiz hayatlarında yüzlerce film izlemiş olmalarıdır. Tüm bu filmleri izlerken belli durumlarda nasıl oynayacaklarını, nasıl tepki vereceklerini incelemeleri maalesef insan davranışının hafifletilmiş hatta yüzeysel bir versiyonunu yaratmalarına sebep olmaktadır. Oyunculukları bir paradiye dönüşmekte, onları çevreleyen dünya ve kendileri üzerine dürüst bir gözlemden ziyade yaptıkları yaşamı taklit etmekten öteye gidememektedir. (Haase, 2003: 121). Oysa sinema oyuncusunun kişisel düşüncelerden; fikirlerden, yargılardan, geçmiş deneyimlerine dayanan genellemelerden kurtulması gerekmektedir çünkü kişisel düşünceler duygusal deneyim potansiyelini sınırlamaktadır. (Comey, 2002: 74). Ayrıca unutulmaması gereken bir diğer sorun da sinema endüstrisinin yatırımlarını korumak adına oyuncuların tiplerinin dışına çıkmasını istememesidir. Sinema oyunculuğunun ayırt edici özelliği duygularını psikolojik ya da fiziki trükler ile değil diğer oyuncunun duygu ve şartlarına odaklanma yoluyla ortaya çıkarması zorunluluğudur. Kamera önünde hayali ortamlarda bile sinema oyuncusu kendisi olmak zorundadır. Hazırlık aşaması değil de sahnenin çekim anından bahsediyorsak artık oyuncunun, mantık, varsayım ya da felsefi bir tartışma ortamının egemen olduğu bir karede değil sadece ve sadece anda kalması gerekmektedir. Sinema oyunculuğunun beş yetisi konsantrasyon, sürprizlerle baş edebilme, kabullenme, diğer oyuncularla gerçekleşen alışveriş ve ilişki kurmak olarak özetlenebilir. (Comey, 2002: 30). 307 Her oyuncunun nasıl çalınacağını yalnızca kendisinin bildiği kendine has özgün bir enstrüman olduğunu düşündüğümüzde herkes için farklı yöntemlerin geçerli olabileceğini aklımızda tutmamız gerekir. Farklı yöntemlerin tümünü öğrenip üzerinde çalışıp, işe yarayanların oyuncuyla kalması gerekmektedir. (Haase, 2003: 1). Sonuç Her oyuncu öncelikle kendisini tanımakla yükümlüdür. İyi oyuncuların gösterdiği bu çaba onlar için perde kararana ya da sahneden inene dek sürecektir. Oyunculuk adına yapılan tüm çalışmaların aslında bu bağlamda gittikçe derinleşmek ve her gün daha fazlasını keşfetmek olduğu söylenebilir. Hiç bitmeyen bu yolculuklarında oyuncuların her biri için farklı yöntemlerin geçerli olabileceğini aklımızda tutmamız gerekir. Birçok kuramcının düşüncesi farklı yöntemlerin tümünün üzerine derinlemesine çalışılıp, kendisi için işe yarayanların oyuncuyla kalması gerektiği doğrultusundadır. Değişik bazı yöntemlerin oyunculuk adına kendisine bir şey katmadığının düşünülmesi halinde bile bu birikim bir diğer oyuncuyu gerçek anlamda görebilmenin bazen tek yolu olabilmektedir. Film esasen görseldir ve bir film senaryosundaki diyaloglar bir oyunun onda biri kadardır. (Comey, 2002: 22). Bu ayrıntı bile tek başına iki oyunculuk arasında belirgin farklar olması gerektiğini ispatlar niteliğindedir. Sahnedeki oyuncu için konuşurken sözün yansıtılması duygusal andan daha öncelikli bir konumda bulunurken, sinema oyuncusu için duygusal an ve onun ayrıntıları daima daha önemlidir. Filmde söylediklerin nadiren sahnede söylenenlerinkine eş değer bir anlam ifade eder, çünkü filmdeki sahnenin gerçek anlamı esas olarak o anda deneyimlediğin örtülü anlam tarafından yaratılır ve bunda sözcüklerin rolü yok denecek kadar azdır. Çekim planlarına göre de oyunculuk tarzları değişkenlik göstermek zorunda kalacaktır. Tiyatro

6 oyuncularının duygularını filmlerdeki kadar yakın bir halde seyircinin görebileceği yakın planları yoktur. Sahnede örtülü anlam çok azdır çünkü diyalog hemen hemen her şeyi açıklar. Sinema oyunculuğunun yalnızca tiyatro oyunculuğu eğitimi almış olanlar için bazı özel sorunlar içerdiği yadsınamaz. Sinema oyunculuğu genellikle sade ve incelikli olmakla birlikte ortaya konan oyunculuğun kamera tarafından büyüteç altına alındığı unutulmamalıdır. Kamera karşısında oynamak aslında bir bakıma kim olduğunuzu teşhir eder ve bunu daha yavaş bir biçimde daha küçük parçalara bölerek analiz eder. Ortaya konulan oyunculukla kişiliğiniz parçalara ayrılır ve kim olduğunuz ne düşündüğünüz açığa çıkar. Kamera her şeyi görür ve mutlak gerçeği ister. Korktuysanız, kızgınsanız ya da azıcık terlediyseniz bile kamera bunu yakalar. Samimiyetsizliğinizi, dürüstlüğünüzü, önemsizliğinizi, ilişkinizi, duygularınızı, her şeyi gösterir. Oyuncu belirli bir duyguyu ortaya çıkarmaya karar verdiği zaman elinden gelen sadece o duyguyu göstermek olacaktır, deneyimlemek değil. Sanford Meisner ın söylediği gibi Duygunun taklidi yapılmaz. Kamera aradaki farkı bilir. (Comey, 2002: 15). KAYNAKLAR Adler, Stella, 2000, The Art of Acting, Applause Theatre & Cinema Books, New York. Barr, Tony, 1997, Acting for the Camera, Harper Collins, New York. Britten, Bill, 2015, From Stage to Screen: A Theatre Actor's Guide to Working on Camera, Bloomsbury Publishing, New York. Churcher, Mel, 2003, Acting for Film: Truth 24 Times a Second, Virgin Publications, London. Comey, Jeremiah, 2002, The Art of Film Acting, Focal Press, Massachusetts. Haase, Cathy, 2003 Acting For Film, Allworth Press, New York. Kaine, Michael, 2000, Acting in Film: An Actor s Take on Movie Making, Applause Theatre & Cinema Books, New York. Meisner, S.; Longwell, D., 1987, Sanford Meisner On Acting, Random House Books, New York. Tucker, Patrick, 2003, Secrets of Screen Acting, Routledge Publishing. New York. Stanislavsky, Constantin, 1989, An Actor Prepares, Rourledge Publishing, New York. 308