Nüfusun Yaşlanması ve Beşeri Sermaye

Transkript

1 4. Ulusal Nüfusbilim Konferansı 5 6 Kasım 2015, Ankara Nüfusun Yaşlanması ve Beşeri Sermaye İnsan TUNALI Koç Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Amaç: Demografik geçiş sürecinin 3. aşamasında olan ülkemizde nüfusun yaşa göre kompoziyonunda değişiklikler sürmekte. Sunuşumuzda nüfus dinamiklerini başta beşeri sermaye olmak üzere başka temel dinamiklerle ilişkilendirmek suretiyle, yaşlanma olgusu kapsamında dile getirilen bir dizi sorunsala ışık tutmayı hedefliyoruz. Koç Universitesi Sayfa: 1/28

2 Sunuş planı: 1. Türkiye nüfusunun yaş yapısının evrimi 2. Kuşaklar arası transferler 3. Nüfus büyüme ilişkisi 4. Beşeri sermayeni evrimi 5. Yaşam evreleri ve kayda değer eğilimler 6. Toplumun yaşlanmaya bakışı 7. Sentez Koç Universitesi Sayfa: 2/28

3 1. Türkiye nüfusunun yaş yapısının evrimi Demografik geçiş sürecinde neredeyiz? Fred Shorter (1995): 1980 lerde 3. aşamaya girdik. Üretken çağdaki nüfus mutlak ve oransal olarak artacak Demografik Fırsat Penceresi (DFP) TNSA (2013): Toplam Doğurganlık Oranı (TDO) = 2.26 TDO 2 Pencere kapanıyor! Bu ne demek? Yaşlanma süreci başlıyor! Yaşlı nüfusun mutlak ve oransal olarak artması Sürecin olası sonu Ters Nüfus Piramidi (TNP) Koç Universitesi Sayfa: 3/28

4 Kaynak: Sinan Türkyılmaz ve Alanur Çavlin (2014) TNSA 2013 Sonuçları Koç Universitesi Sayfa: 4/28

5 Nüfus Piramidi (2013) Nüfus Piramidi (20??) Bu süreç kaç yıl alacak? Olası sonuçları nedir? Koç Universitesi Sayfa: 5/28

6 Bu sorulara yanıt verirken sunuş başlığımızın içerdiği konulara sadık kalacağız. Nüfusu üç gruba bölerek inceleyeceğiz: Çocuklar, gençler: Tüketici; eğitim ve önleyici sağlık yatırımlarının ana hedefi. Gelir kaynağı: Transferler. Çalışma çağındaki nüfus: Üretici; emeğin ve tasarrufların kaynağı. Birincil gelir kaynağı: Emek. Yaşlı nüfus: Tüketici, sağlık hizmetlerinin ana kullanıcısı. Gelir kaynağı: Emeklilik maaşı, transferler. Koç Universitesi Sayfa: 6/28

7 Yaş gruplarının (0 24, 25 64, 65+) nüfus payları, x 1000 kişi yıl yaş0_24 yaş65_ yaş25_64 bağımlı toplam Kaynak: TÜİK Nüfus Projeksiyonları, Koç Universitesi Sayfa: 7/28

8 Yaş gruplarının (0 19, 20 59, 60+) nüfus payları, x 1000 kişi yıl yaş0_19 yaş60_ yaş20_59 bağımlı20_60 toplam Kaynak: TÜİK Nüfus Projeksiyonları, Koç Universitesi Sayfa: 8/28

9 2. Kuşaklararası transferler Demografik geçiş sürecinin aşamaları ile kuşaklararası kaynak transferlerin yönü arasında ilişki var. John C. Caldwell: wealth flows theory Tarımsal üretimin baskın olduğu ülkeler/dönemlerde çok çocuklu toplumlar gözlüyoruz. Çocuklar genç yaşta üretime katılıyor; çocuklardan ebeveynlere bir kaynak transferi var. Tarımdan kopuşla (emek yoğun üretimden endüstriyel üretime geçişle) birlikte çocukların üretimdeki rolü azalıyor, zamanla transferin yönü değişiyor. Çocuklara gereksinim yaşlılık dönemine kayıyor. Koç Universitesi Sayfa: 9/28

10 Hikayeyi uzatacak olursak: Üretimin modern sektörlere kayması beşeri sermaye birikimini özendiriyor, Çocuklara yatırım başlıyor. Becker: Çocukların pahalılaşması ile birlikte doğum oranı düşüyor. Demografik geçiş süreci hızlanıyor DFP nin rolü: Çalışma çağındaki nüfusun artması ile birlikte üretken kaynaklar artıyor. Eğitime daha fazla yatırım yapılabiliyor. Karşılıklı etkileşim erdemli daire. Koç Universitesi Sayfa: 10/28

11 Bu sonu iyi biten bir hikaye mi? Bağımlı nüfus içinde gençlerin baskınlığından yaşlıların baskınlığını geçilmesi ile birlikte transferler çocuklara/gençlere yatırımı değil, yaşlıların tüketimini besler hale geliyor. Aile başına düşen çocuk sayısının azalması ile birlikte yaşam süreleri uzayan ebeveynler tehdit altında kalıyor Koç Universitesi Sayfa: 11/28

12 3. Nüfus büyüme ilişkisi Kuramsal dayanak: 1. Emek verimliliği (ekonomik) büyümenin ana unsurlarından birisi; 2. Beşeri sermaye emek verimliliğinin temel belirleyicilerinden birisi; 3. Nüfusun beşeri sermaye donanımı yaşa (kuşaklara göre farklılıklar gösteriyor; Nüfus yapısı (nüfusun yaş gruplarına dağılımı) büyüme hızını etkiler. Ampirik dayanak: Ülke panel verileri ilen yapılan çalışmalar (DFP: Bloom and Williamson, 1998; ) Koç Universitesi Sayfa: 12/28

13 Bulgular herhangi bir ülke için geçerli mi, tartışmaya açık. Üzerinde anlaşılan sonuçlar: Demografik faktörleri büyümenin belirleyicileri (sermaye birikimi, teknolojik değişim, inovasyon, kurumsal yapı) arasında sayabiliriz. Tek ülke verisi ile bu ilişkiyi destekleyecek ipuçları aramakta yarar var. (Agosín et al. 2007; Bloom, Canning and Sevilla, 2003; Rodrik, 2001, 2006). Koç Universitesi Sayfa: 13/28

14 Nüfusun yaş yapısının etkisi iki yoldan: (1) Muhasebe etkisi (accounting effect): Üç grubun göreli ağırlığındaki değişiklerden kaynaklanan etki. (2) Davranış etkisi (behavioral effect): Çalışma yaşındaki birey başına çıktıdaki değişiklik. Davranış etkisinin temel belirleyicisi: Beşeri sermaye. Becker (1964), Ben Porath (1967), Mincer (1974) Koç Universitesi Sayfa: 14/28

15 4. Beşeri sermayeni evrimi Beşeri sermayenin temel bileşenleri: Eğitimle (örgün, yaygın) kazanılan beceri Tecrübe (iş başında eğitim) Sağlık Bileşenleri birlikte düşünmenin önemi: Alexia Prskawetz, David E. Bloom,Wolfgang Lutz (2008) Population Aging, Human Capital Accumulation, and Productivity Growth, edited supplement to Population and Development Review. Biz basitleştirici bir yaklaşım izleyeceğiz: beceri = okulda geçen süre varsayımı ile Örgün eğitimde neredeyiz? Nereye gidiyoruz? sorularına yanıt arayacağız. Koç Universitesi Sayfa: 15/28

16 Neredeyiz? Kaynak: Sinan Türkyılmaz ve Alanur Çavlin (2014) TNSA 2013 Sonuçları Koç Universitesi Sayfa: 16/28

17 Nereye gidiyoruz? Ortalama eğitim düzeyindeki artış, Kadın Erkek Ortalama egitim (yıl) Ortalama egitim (yıl) Yas grubu Yas grubu kyıl2013 kyıl2003 eyıl2013 eyıl2003 kadın erkek Ortalama artış: Kadın: yıl Erkek: yıl Koç Universitesi Sayfa: 17/28

18 Ortalama hesabı: Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul Ortaokul veya dengi meslek okul Genel lise Lise dengi meslek okul Yüksekokul veya fakülte İlköğretim Veri kaynağı: TÜİK HİA (2003, 2013) Koç Universitesi Sayfa: 18/28

19 Nereye gidiyoruz? Ortalama eğitim düzeyinde beklenen artış, Kadın Erkek Ortalama egitim (yıl) Ortalama egitim (yıl) Yas grubu Yas grubu kyıl2013 pkyl2023 eyıl2013 peyl2023 kadın erkek 2013 yılında x yaş grubunda olanlar 2023 de x+10 yaş grubunda olacaklar. Eğitim yaş aralığında hiç artmasa, tablo ne olurdu? Koç Universitesi Sayfa: 19/28

20 Yöntem sınaması: 2003 verilerini kullanarak, 2013 eğitim düzeylerini tahmin etseydik ne kadar yanılacaktık? Ortalama eğitim düzeyinde beklenen artış ve 2013 gerçekleri Kadın Erkek Ortalama egitim (yıl) Ortalama egitim (yıl) Yas grubu Yas grubu pkyl2013 kyıl2013 peyl2013 eyıl2013 kadın erkek ** Genç nüfusta hatalar aşağı yönde, gerçek düzey daha yüksek. Koç Universitesi Sayfa: 20/28

21 Nereye gidiyoruz? Ortalama eğitim düzeyinde beklenen artış, Kadın Erkek Ortalama egitim (yıl) Ortalama egitim (yıl) Yas grubu Yas grubu kyıl2013 pkyl2033 pkyl2053 pkyl2023 pkyl2043 eyıl2013 peyl2033 peyl2053 peyl2023 peyl2043 kadın erkek 2053 yılı itibariyle çalışma yaşındaki nüfusta asgari eğitim 12 yılın üzerinde olacak. ** Dikkat: Nicelik kadar nitelik de önemli! Koç Universitesi Sayfa: 21/28

22 5. Yaşam evreleri Yaşam evreleri [life cycle]: Eğitim, işgücü piyasına giriş, çalışma hayatı, emeklilik, yaşlılık. Eğilimler: Eğitimde geçen süre artıyor. İşgücü piyasasına geçiş süresi uzuyor. Emeklilik yaşı tedricen yükseliyor: K 58, E 60. Yaşam beklentisi uzadı: K 81, E 76 (sağlık ). Temel soru: İşgücüne katılım yükselecek (mi?) Eğitim, işgücü piyasına giriş, çalışma, emeklilik, yaşlılık ? Koç Universitesi Sayfa: 22/28

23 Davranış etkisi? Bir karşılaştırmalı analizden çıkan sonuç: Türkiye de 2008 itibariyle yaş grubunda gözlenen katılım oranı 20 yıl süreyle muhafaza edilecek olursa yaş grubunda işgücü %35 büyüyecek : 5 puan 50 54: 8 puan 55 59: 10 puan 60 64: 10 puan Kaynak: Dünya Bankası (2013) The Inverted Pyramid: Pension Systems in Europe and Central Asia Facing Demographic Challenges. Europe and Central Asia Region, Human Development Unit. Koç Universitesi Sayfa: 23/28

24 Figure 6.3. Potential Labor Force Gain in the Population Aged 45 64, by Age Group Koç Universitesi Sayfa: 24/28

25 6. Toplumun yaşlanmaya bakışı: Türkiye deki denekler nüfusun yaşlandığının farkında değil! Yaşlanmanın getirebileceği sorunların da farkında değil Kaynak: Eurobarometer 76.2: Employment and Social Policy, Job Security, and Active Aging, September November 2011 (ICPSR 34567) 20 yıllık gelecekte 65+ nüfusun payı ne yönde gelişecek? 1. azalacak (%36), 2. değişmeyecek (%33), 3. artacak (%24), 4. bilmeyen (%11). Nüfusun yaşlandığını düşünenler var. 65+ nüfus oranında olası bir artış konusunda kaygulu musunuz? Evet (%35), Hayır (%57), bilmeyen (%8). Koç Universitesi Sayfa: 25/28

26 Eurobarometer, devam: Emeklilik sonrası çalışma konusundaki görüşler olumlu değil. Emeklilik maaşına hak kazandığınız yaşa ulaştığınızda çalışmaya devam etmeyi düşünüyor musunuz? E: 34%, H: 53%, Bilmiyor: %13. Resmi emeklilik yaşını bir tarafa bırakacak olursak, bireylerin zorunlu olarak çalışmayı bıraktıkları bir yaş olmalı mı? Türkiye E: 78%, H: 18%, bilmiyor: 4%. Eski EU15. E: 38%, H: 56%, bilmiyor: 6%. Yeni EU12. E: 52%, H: 39%, bilmiyor: 9%. Koç Universitesi Sayfa: 26/28

27 7. Sentez Yaşamın uzaması bir armağan. İlave yıllar nasıl değerlendirilecek? İşgücüne katılım üzerinden düşünmemiz lazım. Sağlık? Talep: İstihdam artışları nereden gelecek? İmalat sanayi nin katkısı sınırlı kalacak. Artışlar hizmetler den gelecek. Kadınlar? Eğitim doğurganlık ilişkisi Aile öncelikli politikaların etkisi Yaşlılara kim bakacak? Tasarrufları yeterli olacak mı? Sorular Sorular Koç Universitesi Sayfa: 27/28

28 Bu sorulara yanıt verecek verilere, bilgilere haiz değiliz diye bitirecektim, ama konferansta umutlandım! Zamanımız var, iyi değerlendirelim! David Wise (2010) Facilitating longer working lives: International evidence on why and how, Demography, 47: S131 S149. J.P. Smith and M. Majmundar (Eds.) Panel On Policy Research and Data Needs to Meet the Challenge of Aging in Asia, National Economic Press. Koç Universitesi Sayfa: 28/28

29 Kaynaklar: Agosín, M. R., D. E. Bloom, G. Chapelier, and J. Saigal (2007) Introduction, in M. R. Agosín, D. E. Bloom, G. Chapelier, and J. Saigal (eds.), Solving the Riddle of Globalization and Development. Routledge, pp Becker, G. (1964) Human Capital. Chicago: University of Chicago Press. Ben Porath, Y. (1967) The production of human capital and the life cycle of earnings, Journal of Political Economy, 75(4) (Part 1): Bloom, D. E. and J. G. Williamson (1998) Demographic transitions and economic miracles in emerging Asia, World Bank Economic Review 12(3): Bloom, D. E., D. Canning, and J. Sevilla (2003) The Demographic Dividend: A New Perspective on the Economic Consequences of Population Change. Rand. Bloom, D. E., D. Canning and G. Fink (2011) Implications of Population Aging for Economic Growth. PGDA Working Paper No. 64 Lee, R. and A. Mason (2010) "Fertility, Human Capital, and Economic Growth over the Demographic Transition.". European Journal of Population 26: Mincer, J. (1974) Schooling, Experience, and Earnings. New York: Columbia University Press. Rodrik, D. (2001) Trading in illusions, Foreign Policy (March April): Rodrik, D. (2006) Goodbye Washington consensus, hello Washington confusion?: A review of the World Bank s Economic Growth in the 1990s: Learning from a Decade of Reform, Journal of Economic Literature 44: Koç Universitesi Sayfa: 29/28