Kemal GÜLEÇYÜZ Makine Mühendisi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Em. Baş İş Müfettişi

Transkript

1 Kemal GÜLEÇYÜZ Makine Mühendisi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Em. Baş İş Müfettişi 1

2 ERGONOMİ

3 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ VE ÇALIŞMA ORTAMINA İLİŞKİN 155 SAYILI SÖZLEŞME Ulusal İSG Politikası : Ülkeler, İşin maddi unsurları ile işi yapan veya nezaret eden kişiler arasındaki ilişkiler ve makine, techizat, çalışma süresi, işin düzenlenmesi ve iş usullerinin, işçilerin fiziksel ve zihinsel kapasitelerine uyarlanması; hususlarını dikkate alacaktır. (ILO 155 Md:5) 155ILOSözleşmesi.docx

4 İŞ SAĞLIĞI HİZMETLERİNE İLİŞKİN 161 SAYILI ILO SÖZLEŞMESİ Madde 5 İşverenin görevlerinden:.işin işçiye uygunluğunun geliştirilmesi,. İş sağlığı, hijyen ve ergonomi alanlarında bilgi, eğitim ve öğretim sağlamada işbirliği, 161ILOSözleşmesi.doc

5 6331 sayılı İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU MADDE: 5 e göre; İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde göz önünde bulundurulması gereken ilkelerden: İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı İş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, Özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, Önlenemiyor ise en aza indirmek.

6 İş Sağlığı ve Ergonomi İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği nin «İş Sağlığı ve Ergonomi» başlıklı 9.maddesine göre: Asgari sağlık ve güvenlik gereklerinin uygulanmasında, işçilerin iş ekipmanı kullanımı sırasındaki duruş pozisyonları ve çalışma şekilleri ile ergonomi prensipleri işverence tam olarak dikkate alınacaktır.

7 Tanımı : ERGONOMİ KAVRAMI Yunanca ergo = iş, çalışma, nomos = yasalar anlamına gelen sözcüklerin birleştirilmesiyle Ergonomi sözcüğü elde edilmiştir. Günümüzde ise «iş bilimi» olarak bilinmektedir. Ergonomi; "çalışılan ve yaşanan çevrenin insan özelliklerine uygun olarak tasarımlanması çalışması" disiplini veya "insan ile çalışma yeri çevresi arasındaki ilişkinin bilimsel incelenmesi" olarak da tanımlanabilir.

8 Ergonomi İşin çalışana uydurulmasıdır Ergonomi Çalışanın işe uydurulması değildir. Ancak, işe uygun işçi seçimi ve görevlendirmesi yapılabilir.

9 Ergonominin Tarihçesi Ergonomi tarihinde genellikle ve öncelikle Frederick Winslow Taylor dan söz edilir. Bu kişi, ( ) yılları arasında yaşamış Amerikalı makine mühendisi ve endüstriyel idâre uzmanı olup endüstriyel verimliliği arttırmak için çeşitli çalışmaları olmuştur. Metod Etüdü ve Zaman Etüdü gibi çalışmaları ile tarihe geçmiştir. 1911'de (Bilimsel Yönetimin İlkeleri) adı altında yayınladığı makalesinde topladığı çalışmalarına dayanarak çalışma gücünün daha etkin bir hale getirilmesi için öneriler sundu. Buna göre; işgücünün, düşünmeyi gerektirmeyen ya da çok az düşünülerek yapılabilen en ufak, yinelenen birimlere bölünmesi lazımdı. Böylelikle gereksiz hareketler ve gizli ara vermeler önlenebilecekti.

10 Ergonomik yaklaşımın öncüleri larda ergonomik yaklaşımlara öncülük eden yeni metod girişimi dikkat çekmiştir. Bu girişim; mühendis Frank Bunker Gilbreth, ( ) ile psikolog olan eşi Lilian Gilbrecht in geliştirdikleri İş ve Zaman Etüdü, metodudur. Bazı kaynaklar Gilbreth Ailesi nin ergonomik yaklaşımın öncüleri olduğunu kabul ederler.

11 * İkinci Dünya Savaşında, savaşan ülkeler, pek çok yeni harp silah ve araçlarını hizmete sokmuş fakat, makinaların yetenekleri abartılarak, insanmakina sistemleri düşüncesi önemsenmediğinden, savaş süresince, insan ya da makina hataları nedeni ile pek çok kişi hayatını kaybetmiştir. Konunun derinliğine incelenmesi sonucunda da «GELİŞTİRİLECEK HER TÜRLÜ ARAÇ VE GERECİN TASARIMINDA İNSAN FAKTÖRÜNÜN DİKKATE ALINMASI» nın ne derece önemli olduğu anlaşılmıştır.

12 ERGONOMİ TERİMİNİN DOĞUŞU: 1940 lara kadar yapılan çalışmaların dağınık oluşu çeşitli güçlükler yarattığından, 1949 da Oxford Üniversitesinde bir toplantı yapıldı. Anatomi, antropoloji, fizyoloji, psikoloji, mühendislik bilimleri, tasarımcılar gibi, çeşitli uzmanlık alanlarından gelen araştırmacılar ile yapılan bu toplantıda ERGONOMİ terimi önerildi. Bu şekilde, Yunanca da İŞ (Ergo) ve YASALAR (Nomos) kelimelerinden ERGONOMİ terimi türetilmiş oldu.

13 * Oxford toplantısından sonra atılan ilk adım ise (Ergonomi Araştırmaları Konseyi) nin kurulması olmuştur. Bu kuruluşun çalışmaları uluslararası bir işbirliğini de amaçladığı halde, böyle bir birleşme ancak 1961 yılında Stockholm de yapılan uluslararası bir toplantıda gerçekleştirilebilmiştir. Bu toplantı vesilesiyle (Uluslararası Ergonomi Cemiyeti- IEA) kurulmuş ve merkezi İngiltere de bulunan bu uluslararası cemiyetin önemli bir birleştirici etkisi olmuştur.

14 Ülkemizde Ergonomi... Ergonomi, 1969 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi nde «İşbilim» ders konuları içinde okutulmaya başlanmış ve bu dersin uygulamalı çalışmalarında endüstride antropometrik araştırmalara önem verilmiştir yılında Çalışma Bakanlığı ve Dünya Çalışma Teşkilatı (ILO) işbirliği ile modern bir İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi kurulması için çalışmalara başlanmıştır. Bu merkezin, modern cihazlar ile donatılmış ergonomi ünitesi ancak 1972 yılında kurulabilmiştir. Ergonomi, 1971 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü nde eğitim programına alınmış ve ilk iki yıl dersler İSGÜM ün (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi) ILO Danışmanı Dr. Korinek tarafından yürütülmüştür.

15 Ülkemizde ergonominin iş dünyasına tanıtılmasında, Milli Prodüktivite Merkezi nin önemli katkıları olmuştur. * Kurumca düzenlenen Ergonomi, İşyerlerinde Fiziksel Ortamın iyileştirilmesi, Endüstri Mühendisliğinin İşletmelere Katkısı gibi seminerlerde, ergonomi düşüncesi vurgulanarak iş dünyası ergonomi kavramıyla tanıştırılmıştır. Atılan bu ilk adımlardan bugüne, konu gelişmiş ve artık hem iş sağlığı güvenliği çalışmalarında, hem de sanayi de oldukça önemli bir yer edinmiştir.

16 Üretimin, tüketimin ve kullanımın insansız olmayacağı dikkate alınınca, hayatı kolaylaştıran her türlü ürünün insanın fiziksel özelliklerine uygun olarak tasarımı bir zorunluluk olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında;

17 ERGONOMİNİN SINIFLANDIRILMASI: 1- BİLİŞSEL ERGONOMİ 2- FİZİKSEL ERGONOMİ 3- ÖRGÜTSEL ERGONOMİ

18 1. Bilişsel ergonomi (Başlangıçta mühendislik psikolojisi olarak da adlandırılmıştır) : İşin bilgi işleme ihtiyaçları ile ilgilenir. Başlıca uygulamaları hata ihtimalini en az da tutarak insan performansını artırmaya yönelik olarak kadran, kontrol ve bilgisayar programları geliştirmektir

19 2. Fiziksel ergonomi: Fiziksel etkinlikleriyle ilişkili olarak insanların anatomik, antropometrik, fizyolojik ve biyomekanik karakteristikleriyle ilgilenmektedir. Dolayısıyla çalışma sırasındaki duruş özellikleri, işlenecek materyalle ilgili işlemler, tekrarlanan hareketler, işle ilgili kas iskelet sistemleri, güvenlik ve sağlık temel konularını oluşturmaktadır

20 Fiziksel ergonomi çevremizde performansımızı etkileyebilecek fizik etmenleri konu edinir. Fiziksel terimi fizikçilerin kullandığı anlamda ısı, ışık, gürültü, toz, kimyasallar vb. dir. Fiziksel ergonomi bu etmenlerin insan üzerindeki özellikle zararlı etkilerine ağırlık verir. Böylece insanların kendilerine zarar vermeyecek olan, hatta ondan hoşlanacakları ve mutlu olacakları bir fiziki ortamda bulunmaları için çalışır

21 3. Örgütsel ergonomi : Örgütsel yapıları, politika ve süreçleri dahil olmak üzere sosyoteknik sistemlerin en uygun duruma getirilmesiyle ilgilenir. Konuları arasında; iletişim, ekip yönetimi, iş tasarımı, çalışma saatlerinin belirlenmesi, ekip çalışması, uyumlu çalışma, işbirliği içinde çalışma, kalite yönetimi sayılabilir. Örgütsel ergonomi; insanları ve işi, en iyi sonucu sağlayacak biçimde örgütlemeye çalışır.

22 Ergonomi, *endüstriyel işyerlerinde, *tarım işletmelerinde, *bürolarda, *okullarda, *hastanelerde, *otellerde, *evlerde, yani insan çalışmasının olduğu her yerde uygulanabilir.

23 Ergonomi uygulamaları işyerine önemli kazançlar sağlamaktadır. Bu kazançlar; işçi için sağlık ve güvenlikli bir ortamda çalışmak, *işveren için ise daha çok üretim ve daha çok kazançtır.

24 Ergonomi Kavramının Çerçevesi Ergonomi, insanın, herhangi bir makineyi veya araçgereci kullanırken kendisini hem rahat, hem de güvenlik içinde hissedecek, hem de etkinlikle çalışma yapabilecek durumda olması için bazı bilgilere ihtiyaç duyacaktır. Bu bilgilere erişebilmek için değişik bilim kollarından faydalanması gerekecektir. Bunların başlıcaları: 1- İş Fizyolojisi, 2- Biyomekanik, 3- Antropometri.dir.

25 1- İş fizyolojisi: İş fizyolojisi, kas çalışması, dinamik ve statik çalışma, ısı veya ısıya karşı tepki ve enerji harcanması vb. konusunda ergonomiye yardımcı olur.

26

27

28 Fiziksel işlerin yapılabilmesi için kas aktivitesi gereklidir. Çalışma hayatında bu aktivite, STATİK ve DİNAMİK olmak üzere iki farklı şekilde görülmektedir. STATİK KAS ÇALIŞMASI : Kas uzun bir süre aynı şekilde kasılı durumda kalır. Bir nesneyi sabit olarak elle tutmak gibi. DİNAMİK KAS ÇALIŞMASI : Kas ritmik olarak kasılır ve gevşer. Bir tekerleği elle sürekli olarak çevirmek gibi.

29 Statik kas çalışmasında kas aynı pozisyonda uzun süre kasılı kaldığından kan akışı sağlanamayacak, gelen oksijen miktarı azalacak ve kasta biriken laktik asit gibi maddeler uzaklaştırılamayacağından yorgunluk belirtileri başlayacaktır. Bundan dolayı statik çalışma istenmeyen bir çalışma şeklidir. Mümkün olduğunca statik kas çalışması gerektiren işlerin kaldırılması veya bunların dinamik yapılabilir şekle dönüştürülmesi gerekir.

30 Yorulma; organların performansının ve fonksiyonlarının azalmasıdır. Zihinsel ve bedensel çalışmanın süresi ve yoğunluğu, çevresel faktörler, psikolojiksebepler, hastalıklar, beslenme şartları ve monotonluk yorgunluğun ana sebepleridir. Dikkatin azalması, algılama kaybı ve işin yavaşlaması, düşünme zorluğu, verimin azalması yorgunluk belirtileridir. Bu belirtilerin görülmesi, dinlenme arası verilmesi gerektiğinin göstergesidir. Dinlenme araları iş aktivitesine göre dört farklı şekilde verilebilir.

31 1- İSTEĞE BAĞLI ARA VERME ( SPONTANE ) 2- GİZLİ DİNLENME ( İKİNCİ BİR İŞ ) 3- İŞ AKIŞINA BAĞLI ARA VERME 4- YASA İLE BELİRLENMİŞ ARALAR: (İŞ KANUNU MADDE: 68 ) a) 4 Saat veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika b) 4 Saatten fazla, 7,5 saate kadar ( 7,5 saat dahil )süreli işlerde yarım saat c) 7,5 Saatten daha fazla süreli işlerde bir saat

32 Dinlenme aralarının düzenlenmesiyle ilgili temel kurallar aşağıda sıralanmıştır: Dinlenme aralarının başlangıç bölümleri en yüksek dinlenme değerine sahiptir. D İ N L E N M E D E Ğ E R İ DİNLENME SÜRESİ

33 Vardiyalar uzadıkça dinlenme araları sıklaştırılmalıdır. Dinlenme aralarının sıklığı bedensel ve/ veya zihinsel çalışmanın yoğunluğuna göre düzenlenmelidir. Aşırı sıcak ve gürültülü iş ortamlarında, aralar, bu ortamların dışında bir yerde verilmelidir. Dinlenme etkisinde azalmaya sebep olacağından, dinlenme sırasında ek iş yaptırılmamalıdır.

34 2- Biyomekanik: Biyoloji ve mühendislik bilimlerinin, canlılar üzerinde uygulama alanıdır. Fiziğin önemli dallarından biri olan mekanikteki prensiplerin biyolojiye uygulanmasıdır.

35 Bir biyomekanik prensibi : Günümüze kadar yapılan çalışmalar, yük kaldırmada, fonksiyonel anatomi açısından zayıf olan bel kasları yerine, daha kuvvetli ve biyomekanik bakımdan da daha avantajlı olan bacak kaslarının kullanılması gerektiğini ortaya çıkarmıştır. Gövdenin olabildiği ölçülerde dik kalmasına imkan verecek bir şekilde, dizleri bükerek yüklere yaklaşmak ve bacakların gücü ile (çoğunda kolları dahi kullanmadan) yük kaldırmak, endüstrilerde ilk öğretilen biyomekanik prensiplerden birisidir. yükkaldırma.avi Gövdesini öne bükerek 40 kilogram bir ağırlığı yerden kaldıran normal bir insanın, bel omurları arasındaki fibroelastik kıkırdak dokusu üzerine 450 kilogram yük binebilmektedir. Bu da uzun dönemde, disk kayması, disk fıtığı gibi sakıncalı sakatlıkların ortaya çıkmasına neden olabilir.

36 BİYOMEKANİK UYGULAMA ÖRNEĞİ ( FREN KAMPANALARININ TAŞINMASI EYLEMİ) TOFAŞ-BURSA 1) ÇALIŞANIN ÜRETİM SIRASINDA YAPTIĞI HAREKETLERİN (UZUVLARIN YAPTIĞI AÇILARIN, İVMELERİN, BEDENSEL EĞİLMELERİN) SAYISALLAŞTIRICI GİYSİ KULLANILARAK SAYISALLAŞTIRILMASI 2) SAYISAL MODELİN OMURGASINA GELEN YÜKLERİN HESAPLANMASI İÇİN GİYSİ SAYISALLAŞTIRICISIYLA ALINAN BİLGİLERİN YAZILIM (DİGİTAL BİOMECHANİCS /ABD) KULLANILARAK HESAPLANMASI

37 SAYISAL ANALİZ YÖNTEMİ İLE, OPERASYONU GERÇEKLEŞTİREN KİŞİNİN BELİNE DÜŞEN KUVVETLER SAYISAL VE KESİN OLARAK HESAPLANARAK 12 KG. ÜZERİNDE BULUNDUĞU İÇİN, ERGONOMİK OLMADIĞI ORTAYA ÇIKMIŞTIR. ANALİZ SONUCUNDA MANKENİN OMURGASINI ETKİLEYEN KUVVETLERİN ÜÇLÜ KOORDİNAT SİSTEMİNDE İZDÜŞÜMLERİ HESAPLANMIŞTIR. AĞIRLIK KALDIRMA LİMİTLERİ ÜLKELERE GÖRE 12 İLA 25 KG ARASINDA DEĞİŞMEKTEDİR. ÜLKEMİZ İÇİN BİR LİMİT OLMAMAKLA BİRLİKTE 12 KG IN ÜZERİNDEKİ ZORLAMALARIN İSTENMEYEN BÖLGEDE OLDUĞU KABUL EDİLEBİLİR.

38 3-Antropometri: Yunanca anthropo (insan) ve metrikos (ölçme) sözcüklerinden türetilen antropometri, insan vücudunun boyutları ile ilgilenen özel bir bilim dalıdır. Antropometri bilimi, bireyler veya gruplar arasında, anatomi, coğrafi bölge ve meslek grupları gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanan farklılıkları ve benzerlikleri saptayarak daha geniş bir insan kitlesine uygun tasarımlar yapma imkânı sağlar.

39 Bu tasarımlar için belirlediği vücut ölçüleri arasında; Vücut hareketsiz ve belirli bir standart pozisyondayken alınan yapısal vücut ölçüleri ve Vücut hareket halindeyken alınan fonksiyonel vücut ölçüleri bulunur.

40 Yapısal Vücut Ölçüleri Yapısal vücut ölçüleri, vücut hareketsizken belirli standart pozisyonlarda alınabilen vücut ölçüleridir. (Statik Antropometri)

41 Endüstride ergonomik amaçlarla statik antropometri araştırmalarında kullanılan boyut ölçüleri ve dağılım tablosu

42 Fonksiyonel Vücut Ölçüleri (Dinamik Antropometri) Vücut hareket halinde iken, alınan ölçülere fonksiyonel vücut ölçüleri denir. Bir çok tasarım çalışmasında, fonksiyonel vücut ölçüleri daha önemlidir. Çünkü; İnsanlar günlük işlerinde genellikle hareket halindedir. Aracını kullanan bir sürücü, montaj hattında çalışan bir işçi, görevlerini yerine getirirken birbirinden çok farklı hareketler yaparlar ve dolayısıyla farklı vücut pozisyonları gösterirler.

43 Aşağıdaki şekilde bir otomobil sürücüsü yeri tasarımında statik ve fonksiyonel ölçülerin rolü görülmektedir. Statik ölçüler Fonksiyonel ölçüler

44

45 * Fonksiyonel vücut ölçülerinin kullanımındaki temel fikir, iş yapılırken vücut uzuvlarının birbiriyle uyum içinde çalışmalarını sağlamaktır. Örneğin, iş yapan bir kişinin erişim uzaklıkları; kol uzunluğunun yanında, kısmen de olsa, omuz hareketine ve gövdenin dönebilme ve ileri geri hareket etme özelliğine ve yapılacak işin özelliğine göre değişir. Bu nedenle, bir durum için tasarım yapılırken vücudun çeşitli hareketlerinin dikkate alınması gerekir.

46 Antropometrik olarak, fonksiyonel ölçüler, insan emniyeti açısından da önemli bir yer oluşturmaktadır. Aşağıdaki şekilde el ile erişim için emniyetli mesafe örnekleri verilmiştir.

47 Çalışma Yerlerinde Boyutlar Her insan çalışırken, belirli bir çevre içerisinde hareket eder. Bunun için kendisine verilecek görevleri en iyi şekilde gerçekleştirebileceği hacimlerin tasarımı zorunludur. Çalışma hacimlerinin belirlenmesinde, yapılan işe göre antropometrik boyutlarının titizlikle belirlenmesi gerekir. Oturan ya da ayakta iş görenin, omurgası, omuz eklemi, kalçası ve ayak basma noktası sabit iken hareket hacimleri ve çeşitli açılarda uzanma ve kavrama mesafeleri de iş ve insan uyumu için önemli boyutları belirler.

48 Bazı işyerlerinde ve çalışma ortamlarında, insanların oldukça sınırlı ortamlarda çalışması istenebilir. Dar alanlarda kullanımı zorunlu olan hizmetlerde işlerin normal giyimle ya da özel teçhizatla iş yapılabilecek hacimlerin belirlenmesi de antropometrik teknikler ile yapılmaktadır

49 Küçük geçitlerden geçiş için önerilen boyutlar

50 Çalışma Yüzeyleri İşletmelerde, çizim masaları, tezgahlar, bankolar, masalar ve montaj tezgahları gibi yatay ve düz alanlarda oldukça yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Bundan dolayı,öncelikle, yatay çalışma yüzeylerinden başlayarak çeşitli eğimler gösteren iş ve işlem yüzeylerinin de dikkate alınması gerekir. Bu konuda da antropometrik ölçümlemelerden faydalanılır.

51 Tezgah ve masalarda el işlemleri için maksimum ve minimum çalışma alanları

52 Ayak için maksimum ve minimum çalışma alanları

53

54

55 Ayakta durarak çalışan bir insanın ve oturarak çalışan bir insanın çalışma sırasında ayaklarının rahat konumlarda olması da ergonomik çalışmalarda önemli yer tutarlar. Uygun olmayan çalışma yeri tasarımı Ayakta Otururken Uygun çalışma yeri tasarımları

56

57

58

59 Ergonomik çalışmalar için sandalye örnekleri

60 Ayakta çalışan bir işçi için, oturarak çalışmayı mümkün kılan çalışma yeri tasarımı alternatifleri

61 Antropometrik Verilerin Kullanma İlkeleri Antropometrik verilerin tasarım amaçlarına uygun olarak kullanılmasında uyulması gereken bazı ilkeler vardır. *Tasarım çalışmalarının en önemli amacı kullanıcı kitlesinin tamamına yakın bir kısmına uyum sağlayabilecek tasarım standartlarının geliştirilmesidir. *Tasarım çalışmalarında, %5-%95 yüzde dağılım değerleri arasında yer alan %90'lık ortalama kullanıcı kitlesi hedef alınır..

62 *Bu anlamda,alttaki %5 'lik kısımla üstteki %5 'lik kısımlar standart kapsamın dışında tutulmuşlardır. *En üstteki % 5 'lik yüzde dağılımın alt sınırı %95 (95-100), en alttaki %5 'lik dağılımın üst sınırı da % 5 'lik (0-5) dağılımdır

63 * Hacimle ilgili tasarımlarda %95 'lik dağılım değerleri, Erişimle ilgili tasarımlarda ise %5 dağılım değerleri, dikkate alınır.

64 Örneğin; bir asansör tasarımı yapılırken asansör kabininin boyutlandırılması sırasında %95 'lik değerler, asansör içindeki kontrol panelinin döşemeden itibaren yüksekliği için %5 'lik değerler dikkate alınmalıdır. Buradaki temel düşünce, uzun boyluların sığabileceği bir kabine kısa boylular zaten sığabilecektir. Kısa boyluların erişebildikleri kontrol paneline de uzun boylular her durumda erişebilirler. Ancak, yaygın olmayan tasarımlarda, alt ve üstte kalan % 5 lik gruplar için gerekli ihtiyaçlar özel yapımlar yolu ile giderilir.

65 Ayarlanabilir Aralıklar İçin Tasarım Bir donanım ve tesisin belirli ölçüleri, değişik boyutlardaki kullanıcı kitlesini kapsayacak şekilde ayarlanabilir ölçülerde yapılabilir. Örneğin bir otomobil ön koltuğunun ileri-geri hareketi, bir sandalyenin oturak kısmının aşağıyukarı hareketi gibi. Bunlar gibi ayarlanabilir özelliklere sahip olan donanım ve araç gerecin ( %5 - %95 )lik dağılım içerisinde herhangi bir noktaya göre ayarlanabilecek şekilde tasarımlanması önerilmektedir.

66 Yüksekliği ayarlanabilir sandalye için alt ve üst sınır boyutlar Sandalyede oturan bir insanın oturma yüzeyinden kaymaması, sandalye sırtlığının insanı rahatsız etmeyecek yükseklik ve eğimde olması arzu edilir.

67

68 ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ: 1. Psikolojik Risk Etmenleri; 2. İşyeri Risk Etmenleri; (İş ve işyeri kaynaklı etmenlerdir.) 3. Bireysel Risk Etmenleri : (İşi yürüten kişinin fiziksel özelliklerinden kaynaklanan etmenler )

69 1- Psikolojik risk etmenleri;(psikososyal, organizasyonel... ) 1. Sınırlı kariyer fırsatları, 2. İş tanımının belirsizliği, 3. Güvensizlik, korku ve karmaşanın olduğu bir ortam, 4. Çalışma baskısı, agresif üretime odaklanan durumlar, 5. Negatif sosyal iletişim, 6. Çalışanların desteklenmemesi ve performanslarının izlenmemesi, 7. Düzensiz iş çizelgeleri, 8. Vardiya değişimlerine uyum sağlayamama, işçinin alışkanlıklarını, aile içi ve işyeri içi sosyal iletişimlerini etkiler, çalışma düzenini bozar, iş kazalarına sebebiyet verebilir.

70 2- İşyeri Risk Etmenleri; (İş ve işyeri kaynaklı etmenlerdir.) 1. Tekrarlayan işler modern_stressful_times.avi 2. Uygunsuz (biçimsiz) duruş gerektiren işler twist_and_shout.avi 3. Statik duruş gerektiren işler 4. Aşırı güç gerektiren işler 5. Fiziksel risk etkenleri Sıkışık ortamlar Ortam gürültüsü Ortamdaki sıcaklık ve nem Ortam aydınlatması Titreşim 6. Kimyasal risk etkenleri Kimyasallar, Gazlar. Tozlar gibi ortam zararlıları

71 3- Bireysel Risk Etmenleri :İşi yürüten kişiden kaynaklanan etmenler Bu etmenlere Antropometrik etmenlerde diyebiliriz. Bu etmenler çalışanın yaşı, vücut ağırlığı, vücut ölçüleri, alışkanlıkları gibi özellikleri ile ilgili faktörlerdir. Özellikle, kullanılan ekipmanlar, çalışanın bireysel vücut özelliklerine (fiziksel özelliklerine ) uygun değilse işe bağlı kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarının oluşumu hızlanmaktadır. Bu itibarla, iş ekipmanlarının ergonomi prensiplerine göre tasarımında antropometri bilimi anahtar rol üstlenmektedir.

72 BU ÇALIŞMADA NASIL BİR UYGULAMA YAPILMIŞTIR?

73

74

75

76 Uygunsuz Duruşlar Sağlık problemi oluşması muhtemel bölgeler Ayakta Durma (özellikle öne doğru eğilerek durma) Ayaklar ve bel bölgesi Belin desteklenmediği durumda oturuş Bel bölgesi Sırtın desteksiz durumda olduğu oturuşlar Bel kemiği kasları Ayak konulacak ızgaraların uygun yükseklikte Diz, bacaklar ve bel bölgesi olmadığı oturuşlar Çalışma yüzeyinin çok yüksek olduğu oturuşlar Kürek kemiğinin üstünde yer alan kaslar Üst kolun dikey yönde desteksiz ve asılı konumda Omuzlar ve üst kol olması Kolun yukarı doğru uzanması Omuzlar ve üst kol Başın geriye doğru eğik olduğu durumlar Boyun omurları Gövde öne doğru eğik kambur duruş Bel omurları ve kasları Sırt öne doğru eğik, ağırlık kaldırma söz konusu Bel omurları ve kasları Herhangi bir eklemin uzun süre zorlanması Hareketle ilgili eklemler

77 SIK GÖRÜLEN KAZALAR VE HASTALIKLAR Kötü çalışma şartlarında çalışmak zorunda kalan işçiler el, bilek, eklem, sırt ve diğer organları ilgilendiren ciddi sakatlanmalar ile karşılaşmaktadırlar. Bu sakatlanmalar aşağıdaki sebeplerden oluşabilir: *Vibrasyon üreten makinelerin uzun süre kullanımı, *Ellerin ve kasların dönmesine neden olan görev ve aletler, *Ters yöne güç uygulamalarında, *Ellere, bileklere, sırta ve eklemlere fazla yük bindiği hallerde, *Kolların baş üzerinde çalışmaya zorlandığı zaman, *Belin eğilmeye zorlandığı işlerde, *Ağır yüklerin itildiği veya kaldırıldığı zaman.

78 Uygun Olmayan Duruşlar İçin Ergonomik İyileştirmeler Çalışan, işin yürütümünden dolayı uygunsuz bir duruşta çalışmak durumunda olabilir.böyle bir durumda, işin ve işyeri düzeninin çalışanın doğal duruşta işi yürütmesini sağlamak amacıyla çeşitli ergonomik tasarımlarla iyileştirilmeler yapılmalıdır. radical_ergonomics.avi Hiç bir ergonomik iyileştirilmenin yapılamadığı işlerde; çalışanın uygunsuz duruşta işi yürütmesinden kaynaklanacak kas ve iskelet sistemine baskıların en aza indirilmesi için sık dinlenme araları verilmelidir. Çalışanların doğal duruşlarda çalışmasını sağlamak amacıyla yapılabilecek örnek ergonomik tasarımlar Şekil-1, Şekil-2 ve Şekil-3 te gösterilmiştir.

79 . Şekil-1 Doğal duruşun sağlanması için monitörün konum ve yüksekliğinin tasarımı

80 Şekil-2 Doğal duruşta çalışmanın sağlanması için iş istasyonu yüksekliğinin uygun hale getirilmesi.

81 . Şekil-3 Boyun ve bel bölgesindeki baskıların en aza inmesi için çalışma istasyonlarının aynı yükseklikte tasarlanması

82

83 İşletmelerde ergonomik çalışma ortamı oluşturulması için, mühendislik çalışmaları da yapılmak suretiyle şu şekilde düzenlemeler yapılmalıdır: İş süreçleri gözden geçirilmeli, ergonomik riskler belirlenmeli ve gerekirse ergonomi prensiplerine göre yeniden tasarlanmalıdır. Buna bağlı olarak; İş istasyonları ve iş alanları uygun şekilde tasarlanmalıdır. Uygun araç, gereç ve ekipmanlar belirlenmelidir. İş ekipmanlarının ve iş istasyonlarının uygun şekilde yerleşimi yapılmalıdır. Mevcut iş istasyonu, iş alanı, ekipman tasarımı ve üretimçalışma metodları iyileştirilmelidir. Gürültü, aydınlatma, ortam sıcaklığı gibi etkenler uygun hale getirilmelidir. Malzeme kaldırma ve taşıma işleri mümkün olduğunca ekipmanlar aracılığıyla yapılmalıdır.

84 MONTAJ MASASI BOSCH BURSA

85

86

87

88

89

90

91

92 Yönetim tarafından, çalışma organizasyonu kapsamında, çalışanlara yönelik olarak ergonomik bir çalışma ortamı oluşturulması için yapılması gerekenler ise şu şekilde özetlenebilir: İşçiler iş metodları hakkında eğitilmelidir. İşçilere monotonluğu giderecek şekilde, yapabilecekleri değişik işler verilmelidir. Gece vardiyaları işçiler üzerinde baskı oluşturmayacak şekilde düzenlenmeli, zaman zaman vardiyalar değiştirilmelidir. Kısa dinlenme araları sağlanmalıdır.

93

94 Ağır işler Ağır işleri organize ederken dikkat edilecek hususlar: Ağır iş işçinin fiziksel kapasitesini aşmamalıdır. Ağır işler gün içine yayılmalı ve arada hafif işler yapılmalıdır. Günlük çalışma içinde istirahat periyotları bulunmalıdır.

95 Kişisel Koruyucu Donanımlar İşletmelerde kullanılan Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD), ergonomik gereklilikler dikkate alınarak seçilmeli, çalışanların vücut özellikleri gözetilerek dağıtılmalıdır. Ancak bu durumda, KKD. dan beklenen fayda sağlanabilir. En iyi korumayı kullanım rahatlığı olan KKD. sağlar.

96 Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği EK - II TEMEL SAĞLIK VE GÜVENLİK GEREKLERİ 1.1. Tasarım Prensipleri Ergonomi KKD, tehlike içeren iş yapılırken, öngörülebilen koşullarda ve amaçlanan doğrultuda kullanımı sırasında kullanıcıyı mümkün olan en yüksek düzeyde koruyacak şekilde tasarlanarak imal edilmelidir Rahatlık ve Etkinlik KKD nin Kullanıcının Vücut Yapısına Uygunluğu KKD, iş sırasında yapılacak hareketler ve vücudun duruş şekilleri göz önüne alınarak kullanıcı üzerinde doğru pozisyonda kolayca durmasını sağlayacak ve öngörülen kullanım süresinde yerinde kalacak şekilde tasarlanarak üretilmelidir. Bu amaçla KKD nin ayarlanabilir ve eklenebilir sistemler yardımıyla veya farklı beden ölçülerinde üretilerek kullanıcının vücut yapısına uygunluğu sağlanarak en etkin şekilde kullanılabilmesi sağlanmalıdır.

97 Ofis ergonomisi

98 Ofis ergonomisi, ofis çalışma ortamını çalışana uygun hale getirme bilimidir. Ofis ergonomisi, kullanıcının yorgunluk ve rahatsızlığını en aza indirerek verimliliğini arttırma yolunda ofis mobilyaları tasarımı çalışma ortamı düzenlemesinin uygulamalı bilimidir. ve

99 * Ergonomik bir çalışma birimi; fiziksel çevreyi, masa ve koltuk tasarımını, ekran ve klavyenin konumunu, dokümanın yerini, ofis aydınlatmasının yeri ve şiddetini ayarlar ve kontrol eder. Bu sayede, yorgunluk ve kas gerilmelerini engeller; gereksiz hareketleri ortadan kaldırır; konforu arttırır.

100 Koltuk Çalışma Ortamının Düzenlenmesi İyi bir ayarlanabilir koltuk konforlu bir ofis ortamı için en önemli unsurlardandır. Doğru pozisyonda oturmak için koltuk ayarı yapmayı öğrenmek gerekir. Yükseklik: Ayakta dururken koltuğun oturma yerinin en yüksek noktası diz kapağı seviyesinin altına gelmelidir. Bu pozisyon otururken ayağın döşeme yüzeyinde düz durmasını sağlayacaktır. Koltuğun oturma kısmının arkasında baskı hissedilirse koltuk yükseltilmeli, önünde baskı hissedilirse koltuk alçaltılmalıdır. Amaç ağırlığın eşit dağıtılmasını sağlamaktır. Oturma yüzeyi eğimi: Konforu yükseltmek için oturma yeri ayarlanabilir.bu, ağırlık dağılımını da etkileyecektir. Derinlik: Oturma yüzeyi, oturur durumdayken diz arkasına baskı yapmadan, sırt desteğinin sırtı desteklemesine izin verecek derinlikte olmalıdır.

101 Sırt Desteği: Oturur durumdayken koltuğun arkalığı sırtın doğal kavisini desteklemelidir. Sırt desteğinin eğimi sırtın hafifçe arkaya yaslanabilmesine izin verecek açıda olmalıdır. Genişlik: Oturma yüzeyi kalçalara yandan baskı yapmayacak kadar geniş olmalıdır. Kol destekleri: Kol destekleri kolun üst kısmını destekleyerek sırt ve omuzlardaki baskıyı azaltabilir. Bununla birlikte kolçaklar koltuğun masaya yaklaşmasını ya da doğal hareketleri engelleyecek boyutlarda olmamalıdır. Eğer kol destekleri bunu sağlayabilecek biçimde ayarlanamıyorlarsa çıkartılmaları veya değiştirilmeleri gerekir. Ayrıca dirseklerdeki baskıyı azaltması açısından kolçakların yumuşak bir malzemeyle kaplı olmasına dikkat edilmelidir.

102 Çalışma Alanı Koltuk gibi çalışma alanı da kullanıcıya uygun olmalıdır. Koltuk ayarları yapıldıktan sonra çalışma alanının yüksekliği de ayarlanmalıdır. Çalışma alanının yüksekliği dirsek hizasında olmalıdır Gerekli ayarlamalar çalışma yüzeyini ya da koltuğu yükselterek veya alçaltarak yapılabilir. Eğer çalışma yüzeyi yükseltilemiyorsa koltuk ayarlanmalı ve koltuğun kendi içindeki ölçü oranlarını koruyabilmek için ayak desteği kullanılmalıdır. Ayak desteği iki ayağın da rahatça dayanabileceği kadar geniş olmalıdır.

103 Çok kullanılan malzemeler kolay erişilebilecek bir mesafede bulundurulmalıdır. Çalışma alanının düzenlenmesinde en iyi biçim yarım daireler şeklinde yerleşimdir. Sık kullanılmayan malzemelerin erişim alanından uzak bir mesafeye konması koltuktan kalkmayı gerektirir. Böylece kan dolaşımı sağlanır ve uzun süre oturmaktan dolayı oluşan rahatsızlık giderilir.

104 Bilgisayar elemanları Günümüzde, bilgisayarsız ofis düşünülemeyeceği için, fare, klavye, monitor gibi elemanların özellikleri ve konumları da önemlidir. Klavye ve Fare Klavye ve fare kullanırken kol vücudun yanında serbestçe sarkar, dirsek dik açı yapar ve bilekler düz olarak uzanır durumda olmalıdırlar.(şekil 4). Klavye önkol ile aynı düzlemde bulunmalıdır. Fare klavye ile aynı seviyede ve kolay ulaşılabilir bir mesafede olmalıdır.

105 Göz-Ekran Mesafesi Monitör Ekranlı araçlarla çalışanlarda ekranla kişi arasında ekran çapının 1,5 katı mesafe olması tavsiye edilmektedir. (40 70 cm ) Genel olarak monitörü mümkün oldukça uzağa yerleştirmek ve yazı karakteri boyutunu arttırmak tavsiye edilir. Ekran Eğimi Monitör üst kısmı altında daha geride kalacak biçimde arkaya doğru eğik durmalıdır.

106 Ortam Konforu- Işık Sağlıklı ofis çalışması için ofisteki gürültü maksimum desibel, ortam ısısı o C, nem oranı % olmalıdır. Bilgisayar çalışmasında ışık üst yanlardan 45 o açıyla gelmelidir, karşıdan gelen ışık gözleri rahatsız eder.

107 Çalışma Konforunu Arttıran Yardımcı Elemanlar 1. Klavye masaları 2. Klavye ve fare destekleri 3. Ergonomik klavye ve fare tasarımları 4. Ayarlanabilir koltuk ve masa tasarımları 5. Koltukta sırt ve kol destekleri 6. Ayak destekleri 7. Doküman tutucular 8. Ekran filtreleri 9. Mikrofon ve kulaklık setleri

108 OFİS ORTAMINDA DİKKAT EDİLECEK HAREKETLER Düzenli biçimde farklı duruşlar deneyin. Aynı pozisyonda uzun süre kalmayın. Klavye kullanırken en az biçimde güç sarfedin. Telefon, fare referans materyalleri gibi çalışma araçlarına uzanırken ani ve zorlayıcı hareketlerden kaçının.

109 * Dirsek, önkol ve bileklerin sert yüzeylere dayanmasından kaçının. Gün içinde kısa molalar verin; kas ve eklemlere dinlenme ve yenilenme fırsatı tanıyın. Aynı kasların aşırı kullanımı engellemek için farklı kas gruplarını çalıştıracak işleri dönüşümlü olarak yapın. Zaman zaman farenin bulunduğu yeri değiştirerek -sağdan sola alarak- farklı elleri kullanmak ve farklı kasları çalıştırmak fazla çalışmadan dolayı sakatlanma riskini azaltacaktır.

110 * Gözlerinizi bir süre için kapatarak, uzaklara bakarak ve sürekli kırparak dinlendirin. Gün boyunca belirli aralıklarla ayağa kalkın ve koltuğunuzu ayarlayın. Koltuğun ayarının değiştirmek eklemlerin duruş değiştirmesini sağlar ve böylece koltuğun neden olduğu kas gerilmelerini ve doku ezilmelerini engeller.

111 OFİSLERDE YAPILAN ÇALIŞMALARDA, HAREKETSİZLİK, İHTİYAÇTAN FAZLA KALORİ ALIMI (aşırı beslenme ) VE ALINAN KALORİLERİN HARCANAMAMASI SONUCUNDA KİLO ALMA RİSKİ DE SÖZ KONUSUDUR.

112 Egsersizler Uygun egzersizler ofis ergonomisi programının tamamlayıcılarıdır Her yarım saatte saniyelik gerilme egzersizleri, kan dolaşımını düzenler, belirli bir pozisyonda uzun süre oturmaktan doğan rahatsızlığı azaltır, verimliliği arttırır ve hata yapmayı önler. ERGONOMIE.flv, İş Yerinde Egzersiz.mp4