ERGONOMİ ERGONOMİNİN TARİHÇESİ ERGONOMİNİN KAPSAMI

Transkript

1 ERGONOMİ Ergonomi: İnsanın işe uydurulmasından daha çok, işi insana uydurmaktır. Yani, işe göre insan değil, insana göre iş demektir. ERGONOMİ, iş ve çalışma alanı, alet / donanım ve ekipman dizayn eder. Ayrıca insanda bir yaşam biçimi felsefesi oluşumunu sağlar. 1 2 ERGONOMİNİN KAPSAMI Ergonominin konusu iş ve insan ilişkileridir. İş ve işi yapan arasındaki tüm ilişkiler ergonominin konusuna girer. Bu ilişkileri etkileyen çevresel etmenleri de ele alır. Kısaca; Ergonominin konusu İNSAN - MAKİNE - ÇEVRE ilişkileridir. Not: Bu sunumumuzda ayrı bir ders olarak verilen ergonomi konusu kısaca özetlenmiştir. 3 ERGONOMİNİN TARİHÇESİ 1949 yılında anatomi,fizyoloji,psikoloji,mühendislik bilimleri gibi disiplinlerde tanınmış uzmanların katılımıyla Ergonomi konusunda Oxford da bir toplantı düzenlenmiş, bu toplantıda Yunancada iş anlamına gelen ergo ile yasalar anlamına gelen nomos kelimelerinden üretilen ergonomi kelimesi kabul edilmiş ve örgütlenme kararı alınmıştır. Endüstriyel Ergonomi, işçi için, sağlık ve güvenliğinin yükselmesi ile yüksek moral kaynağı olurken, işçilerin performanslarının artırılması da işletme için artan kalite, üretkenlik ve rekabet edebilirliktir. Ergonomi nin Türkiye ye girişi 60 lı yılların sonlarına rastlar. 4 1

2 ERGONOMİNİN AMACI: ERGONOMİNİN AMACI: İnsan yeteneklerini en iyi şekilde kullanarak onu en uygun işe yerleştirmek ve performansını en yüksek düzeye çıkarmaktır. Başka bir deyişle maksimum performansı, minimum insani maliyet (stres, kazalar vb) ile elde etmektir. Ergonomi, üretken, güvenli, rahat ve etkili insan kullanımı için, insanın davranış, yetenek, sınır ve diğer özellikleri hakkındaki bilgileri ortaya çıkarır ve bu bilgileri araç, makine, sistem, iş ve çevre tasarımında kullanır. Ergonomi, sistem yaklaşımını, insan ve makine arasındaki ilişkiye uygular (Chapanis, 1976). 5 - Çalışanların etkinliğini arttırmak, - Gereksiz ve aşırı zorlamalardan kaçınmak, - Çalışmanın yöntemli bir şekilde düzenlenmesini sağlamak, - Lüzumsuz aktiviteleri önlemek, - İnsan-makine-çevre uyumunu sağlamaktır. 6 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Çalışma yeri, bir iş sistemi içinde insanın görevlendirildiği mekansal alandır. Çevre koşulları ise, iş sistemini etkileyen ve bazı durumlarda da iş sistemi tarafından üretilen fiziksel (aydınlatma, gürültü, ısı vb), örgütsel (çalışma süreleri vb.) ve sosyal (ücretlendirme vb) etmenleridir. İş düzenleme ise, özellikle çalışma teknik ve koşullarının (çalışma yerleri, makineler, aletler, yardımcı araç ve gereçlerin) tasarımları veya iyileştirilmeleri ile, iş parçalarının akışa uygun tasarımını kapsar. 7 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Çalışma ortamı, işi yapan insanın anatomik, fizyolojik, psikolojik özelliklerine ve kapasitesine uygun olduğunda iş ve insan arasında uyum sağlanır ve bunun sonucunda en az yorgunlukla en yüksek verim elde edilir Çalışma sisteminin Ergonomik olması, diğer bir tanımla insancıllığı, birbirini izleyen, beş ölçüte uygunluğu ile ölçülür. 1-Yapılabilirlik (işin biyolojik yetenek sınırları içinde olması), 2-Dayanabilirlik (işin sürdürülebilir iş başarımı performans- sınırları içinde olması), 3-Kabul edilebilirlik (işin sosyal sınırlar içinde bulunması), 4-Hoşlanılabilirlik (işin psikolojik beklentilere uygun olması) ve 5-Kendini gerçekleştirebilirlik (bireysel olarak tüm yeteneklerin tatmin edilmesi). 8 2

3 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME «Ergonomik Çalışma Yeri Düzenleme», beş ana başlık altında incelenir: 1.Antropometrik açıdan çalışma yeri düzenleme, 2.Fizyolojik açıdan çalışma yeri düzenleme, 3.Psikolojik açıdan çalışma yeri düzenleme, 4.Enformasyon tekniğine dayalı çalışma yeri düzenleme. 5.Güvenlik tekniğine dayalı çalışma yeri düzenleme. 9 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Antropometri (Vücut ölçüleri bilimi), insan vücudunun boyutları ile ilgilenen özel bir bilim dalıdır. Bu boyutlar, uzunluk, genişlik, yükseklik, ağırlık, çevre boyutları gibi farklı boyutlardır. Yunanca antropos (insan) ve metikos (ölçü) sözcüklerinden oluşan Antropometri, insan vücut ölçülerinin belirlenmesi ve uygulanması ile uğraşan bir bilim dalıdır. Mühendislik (Sanayi) Antropometrisi ise ergonominin en önemli konularındandır ki, insan ölçülerini mühendislik açısından değerlendirerek inceler 10 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Antropometrik veriler insan mühendisliğinde, diğer ismiyle Ergonomide, başta iş alanları olmak üzere tüm alet ve mobilya ve giysilerin fiziksel ölçülerini belirlemede kullanılır. Böylece alet veya ürünün ölçüleri ile onu kullanan insanın ölçüleri birbirine uyumlu hale getirilerek görev insana uygun hale getirilir. (Grandjean, 1988; Sabancı, 1999). Antropometri, çalışma veya dinlenme yeri dizaynın temelini oluşturmaktadır

4 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Antropometri, birbirine hiç benzemeyen eşyaların ölçülerini optimize etmeye yarar. Örneğin, diş fırçalarının kıl ve sap uzunluklarından, şişe ve kavanozların tepesindeki vida yivlerinin çap ve derinliğine kadar; otomobil takım çantalarındaki aletlerin ölçülerinden, radyo ve TV gibi aletlerdeki el ayar düğmelerine kadar; cep telefonlarındaki tuşların boyut ve konumlarından, elbise ve giysilerin beden ve hatta kol düğmesi büyüklüklerine kadar antropometrik boyutlara ihtiyaç vardır. 13 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME-Antropometri Bir alet, ABD li erkek nüfusun % 90 ına uygun tasarlanmışsa, bu alet kabaca % 90 oranında Alman a, % 80 oranında Fransıza, % 65 oranında İtalyan a, %45 oranında Japon a, % 25 oranında Tayland lıya ve % 10 oranında Vietnamlı ya uygundur. Zaten, bir ürünün toplumdaki insanların tümüne uygun olacak boyutlarda üretilmesi pratik olmadığı gibi çok da pahalıdır. Bu sebeple ürünler kullanıcıların (büyük) bir bölümüne uygun olacak şekilde (kütlesel olarak) üretilmektedir. Antropometrik ölçüler ulus, bölge, yaş, cinsiyet, beslenme, sağlık, spor ve hatta sosyal statü gibi faktörlere göre değişiklik göstermektedir. Örneğin erkekler kadınlardan yaklaşık 13 cm daha uzundur. Ülkeden ülkeye bireylerin genetik farklılıkları söz konusudur. Almanya da erkeklerin ortalama boyu 173 cm iken, Türkiye de 169 cm, uzak doğuda 152 cm dir. 14 ANTROPOMETRİK FAYDA-MALİYET ANALİZİ Bir ürün tasarımında herkese faydalı olabileceği düşünülüyorsa bu tip durumlarda maliyet ikinci plana atılabilir fakat üründeki küçük bir uyumsuzluk birçok insanı rahatsız edebilir. Yani ürünün geniş bir kullanıcı kitlesine hitap etmesi hedeflenir ki Antropoloji bu kısımda devreye girer. Standart sapmalar, ortalama boy oranları ve vücut ölçüsüne uyumluluk gibi daha birçok noktada fayda ve maliyet dengesini kurmaya yardımcı bir unsurdur. ANTROPOMETRİDE VERİ TİPLERİ Ergonomik amaçlarla insan vücut ölçülerinin belirlenmesinde, statik ve dinamik antropometri olarak bilinen iki farklı metot geliştirilmiştir. Statik antropometri, insanın statik durma (gaz maskesinin yüz ölçülerine uyumu gibi) ve oturma halindeki (sıra ve sandalyelerin vücut ölçülerine uyumu gibi) vücut ölçülerinin bulgularını verir. Dinamik (yapısal) antropometri, sabit bir referans noktasına göre vücudun bir bölümünün hareketlerini tanımlayan verilerdir. Örneğin ayakta duran bir kişinin ileriye doğru ulaşabileceği maksimum mesafenin verileri elde edilebilir

5 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME DURUŞLAR Oturuşta temel ergonomik riskler şunlardır: - Uzun süreli statik postürler (duruşlar) - Omurga üzerinde direk yüklenme, yetersiz dinlenme aralıkları, - Omurga üzerine verilen yüklerin düzleşen alt sırt omurları ve yanlış duruş şekilleriyle katlanması, sıkıntı ve stres, - Deri ve alt yapı dokuları üzerinde oluşan basınç, nem,sıcaklık. Bu ve benzer riskleri azaltan tasarımında: - Postür değişimine izin verip desteklemeli - Oturma sırasındaki kas aktivitesini azaltmalı - Omurga tarafından taşınan yükü azaltmalı, - Lordosisi (omurgadaki öne kavis) i uygun olmalı - Deri ve dokular arasındaki yükü azaltmalı - Değişik vücut ölçülerini desteklemeli - Geriye yatırılabilmeli, - Yükseklik gibi parametreler kolay ayarlanabilir olmalı - Vücut ağırlığının %15 ini taşıyabilir, omurga üzerindeki yükü dolaylı olarak %26-%40 oranında azaltabilir kolluklar olmalı. - Arkalığı vücut ağırlığının yarısını taşıyabilmelidir. 17 ERİŞİM MESAFESİ 18 ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Ağır ve büyük aletler için - Bir askı veya balans sistemi öngörülür - Aletlerin ağırlık merkezi mümkün olduğunca tutma koluna yakın şekilde tasarlanmalıdır. - Alet büyükse ve ağırlık merkezi parçanın merkezinde değilse daha iyi tutulabilmesi için 2 tane tutma kolu öngörülmelidir. -Darbesiz veya geri tepmesiz sıkma aletleri kullanılmalıdır - Mekanik yerine hidrolik veya pnömatik sistemler tercih edilmelidir (gürültü sınırının altında kalma kaydıyla) - Titreşimli, darbeli aletler kullanmaktan sakınılmalıdır. - Alet tutma kollarının çaplarının yapılacak işe göre uyarlanması, -Aletlerin tutma kollarının gerektiğinde kavramayı kolaylaştırıcı bir malzemeyle kaplanması, kullanımı pratik ve hafif el aletleri 19 tercih edilmelidir. ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Ayakta çalışma Ayakta çalışma konumunun yararları : Ayakta iken insan oturma konumuna göre uzanarak bir şeye daha kolay ulaşabilir. Ayakta duran insan, ayakları için oturma konumundan daha az yere ihtiyaç duyar. Ayakların titreşim duyarlılığı çok yüksektir. Ayakta durmak çok az adale aktivitesi ile sağlanır ve dikkat gerektirmez. Vücut, ağırlığı ile daha büyük kuvvetler uygulanabilir. Bel omurlarına disklerde basınç daha azdır. Gövde kaslarının gücü ayakta iken, yarı oturur veya oturur pozisyona göre iki kat daha büyüktür. 20 5

6 Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Ayakta çalışma ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME 6331 sayılı İş güvenliği kanununa devroldu

7

8

9 ERGONOMİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME İklimsel Konfor Değerleri Çalışma şekli Hava sıcaklığı C Min.- Max Optimum Bağıl nem min opt max Havaakımı (m/s) Çok hafif iş Büro işleri Hafif iş Oturarak hafif iş Orta iş Ayakta hafif iş , , ,2 Ağır iş ,4 Çok ağır iş ,

10

11

12 Kalp Hastalıkları GÜRÜLTÜ: Yapılan çalışmalar, gürültünün kan basıncında geçici artışlara sebep olduğunu ve bununda kardiyovasküler hastalıklar arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir. Strese bağlı olarak ortaya çıkan psikolojik faktörler de buna sebep olabilir

13

14