The Journal of Academic Social Science Studies

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 60, p , Autumn II 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date L.ULİTSKAYA NIN MEDEYA VE ÇOCUKLARI ROMANINDA KADIN KARAKTER: MEDEYA * "MEDEA" FEMALE CHARACTER IN THE NOVEL "MEDEA AND HER CHILDREN" BY L.ULITSKAYA Doç. Dr. Reyhan Çelik ORCID ID: orcid.org/ Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü Öz Lyudmila Ulitskaya (1943- ) Rus postmodernist kadın edebiyatının en önemli temsilcilerinden biridir. Ulitskaya nın yirminci yüzyılın ikinci dönemine denk gelen yazarlık yaşamında, kendi ülkesinden önce Batı ülkelerinde okuyucunun hayranlığını kazandığı ve bununla birlikte birçok yabancı kuruluş tarafından ödüllendirildiği görülür. Fransızların Medici ödülü, İtalyanların Penne ve Guisippe Acerbi ödülleri bunlardan b a- zılarıdır. Yahudi asıllı bir yazar olan Ulitskaya nın eserlerinde Sovyet edebiyatını temsil eden eserlerde alışık olduğumuz ideolojik konulara rastlanılmaz. Günlük yaşamda, sıradan olan ve geçmişten günümüze insanlık tarihinde yaşanmış ve hala yaşanan belli başlı temalara ve konulara değinir. Bu nedenle de edebi sanatını sessiz edebiyat olarak tanımlar. Söz konusu temalar ağırlıklı olarak farklı etnik gruplara mensup kadın figürler üzerinden ele alınır. Ancak eserlerindeki kadın figürlerin, feminist düşüncelerle kaleme alınmadığı dikkat çeker. Bu nedenle de klasik Rus edebiyatının çizgilerini koruduğu düşünülür. Ulitskaya nın edebi sanatındaki bir diğer önemli özellik de eserlerinde mitolojik unsurların yer almasıdır. Yirminci yüzyıl kadın edebiyatında genel anlamda dikkat ç e- ken bu özellik, mitolojik figürlerin ve olayların toplumsal şartlara ve ihtiyaçlara göre y e- niden yorumlanması olarak tanımlanabilir. Romana adını veren baş figür Medeya nın, Yunan mitolojisindeki Medeya figürünün farklı bir yorumu olduğu düşünülmektedir. Ulitskaya yarattığı Medeya figürü ile 20.yüzyıl Rus toplumsal yaşamında ihtiyaç duy u- lan aile ve ailede kadının önemine vurgu yapar. Her iki figür arasında bazı temel be n- zerlikler yer almakla birlikte yaşam felsefesi açısından temel farklılıklar dikkat çekicidir. * Alanya Alaattin Keykubad Üniversitesi ev sahipliğinde düzenlenen II. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyum unda sözlü bildiri olarak sunulmuştur.

2 122 Reyhan Çelik Bu çalışmada, mitolojik Medaya figürü ile roman kahramanı Medeya Mendes Sinopli arasındaki benzerlikler ve farklılıklar e le alınacaktır. Ayrıca hangi etnik gruba mensup olursa olsun, Ulitskaya nın Medeya figürü üzerinden kadın dünyasına bakışı ortaya çıkarılmaya çalışılacak ve çoğulcu yöntem izlenecektir. Anahtar Kelimeler: Mitoloji, Medeya, L.Ulitskaya, Kadın Edebiyatı, Pos tmodernizm Abstract Lyudmila Ulitskaya is one of the most important representatives of Russian postmodern women's literature. Ulitskaya's works dating from the second half of the twentieth century have earned more readers' admiration in the Western countries than in the author s own country and have been rewarded by many foreign institutions. The Medici Prize (France), the Penne Prize (İtaly) and the Guisippe Acerbi award are some of them. In the literary works of Ulitskaya, a Jewish writer, there are no ideological subjects we are used to encounter in the works representing soviet literature. They refer to the certain themes and topics that have been universal throughout the course of humans history and everyday life. For this reason, her literary art is defined as "silent literature". The themes mainly deal with female figures belonging to different ethnic groups. Ho w- ever, it is notable that her female figures do not have feminist ideas. For this reason, her works are considered to have features of class ical Russian literature. Another important characteristic of Ulitskaya's literary works is the presence of mythological elements in them. This feature, which attracts attention in the 20th century women's literature, can be defined as reinterpretation of mythological figures and events according to social conditions and needs. In the novel "Medea and her children" translated into Turkish, the presence of this feature is obvious. Medea, the main character whose name is used as the name of this novel, is thought to be a different interpretation of the Medea, Greek mythology figurine. Ulitskaya with the help of created Medea emphasizes importance of the family and the woman in the family needed in the 20th century Russian social life. There are some basic similarities between these two figures, but the main differences regarding life philosophy are striking. In this study, similarities and differences between the mythological Medaya figure and the novel hero Medea Mendes Sinopli are discussed. In addition, Ulitskaya's view of the woman, regardless of ethnic groups, was revealed within changing unde r- standing of social life. Keywords: Mythology, Medeya, L. Ulitskaya, Women's Literature, Postmo d- ernism Yirminci yüzyıl birçok alanda, farklı metotların ve farklı yönelimlerin var olduğu bir yüzyıldır. Edebiyat sanatındaki mitolojik konular ve kahramanlar da bunlardan biridir. Bu durum, dünya edebiyatında bir ilk değildir. Geçmişten günümüze sanatın ve edebiy a- tın her alanında yazarlara, heykeltıraşlara, ressamlara vb. ilham kaynağı olduğu bilinmektedir. Mitolojinin, her kültürde ve dönemde farklı yorumlara açık olduğunu düşündüğümüzde yirminci yüzyılda da farklı bakış açıları getirdiğini söyleyebiliriz. Dünya mitolojisi üzerine eserleri olan yazar Gerhard Fink Biz tarihçiler gibi gerçeğin peşinde değiliz, her mit aynı biçimde gerçek ve gerçek dışıdır ; bu yalnızca inceleyen kişiye bağlıdır (Fink, 2007: 9) derken mitlerin yaşama aktarılmasındaki yorum meselesine dikkat çeker. Donna Rosenberg de Dünya Mitolojisi adlı söylenceler antolojisinde söylenceleri, bir toplumun manevi değerlerini yansıtan ciddi öyküler ve bu öykülerin bir toplumun dünya görüşünü ve önemli inançlarını temsil ettikleri için, o

3 L.Ulitskaya nın Medeya Ve Çocukları Romanında Kadın Karakter: Medeya 123 toplumun kültürü tarafından değer verilen ve korunan insani deneyimlerin birer simgesi olarak tanımlar (Rosenberg, 2007: 16). Dolay ı- sıyla mitolojiye yönelen yazarların dönemin ahlaki-etik gerçeklerini mitolojik figürler üzerinden ele almaları kaçınılmazdır. Bu bağlamda Rus postmodernist yazar L.Ulitskaya nın Medeya ve Çocukları (1996) romanını da mitolojideki Medeya figürünü tarihi süreçte ele alan bir roman olarak görmekteyiz. Romanın olay örgüsü genel olarak şöyledir: Medeya ellili yaşlarda, hiç çocuğu olmayan ve eşi ölmüş Rum kökenli Sinopli ailesinin, eski nesil üyelerinden biridir. Kırım yarımadasında Feodosya şehrinde yaşar ve oranın sağlık ocağında çalışır. Romanın figür kadrosu her ne kadar çok olsa da olaylar Medeya ekseninde yaşanır. Diğer yandan, romandaki Medeya baş figürünü değerlendirmeden önce mitolojideki Medeya söylencelerinden bahsetmemiz ger e- kir. Medeya efsanenin ve tragedyanın kadın kahramanları arasında en güçlü ve en çarpıcı bir tiptir. Kişiliği ve serüveni hemen her çağda zamanın görüş ve eğilimlerine göre y o- rumlanarak edebiyata ve sanata konu olmuştur ve olmaktadır (Erhat, 2007: 200). Medeya söylencesini ilk anlatan kişinin üçüncü yüzyılda yaşamış olan Rodos lu Apollonios olduğu söylenir. Onun anlattığı öykü Argonatlar ın Yunanistan a dönmesiyle son bulur (Hamilton, 2004: 82). Medeya söylencesi ilk olarak Argonatlar ile aslında Iolkos Kralı'nın oğlu Iason'un (kimi kaynaklarda Jason olarak geçer) doğumuyla başlar. Iason'un babası olan kralı, üvey kardeşi Pelias öldürür ve tahtı ele geçirir. Iason'un annesi, tahtın asıl sahibi olan oğlunu güvenliği açısından kaçırıp başka bir yere götürür. Iason büyüyünce, Iolkos'a geri döner ve üvey amcası onu tanır. Amcası, Iason'un tahta geçebilmesi için, Iason'un yerine getiremeyeceğini düşündüğü bir koşul ileri sürer. Ondan Kolchis'te bulunan altın postu getirmesini ister. Medeya heykeli, Batum Söylencede Medeya, Iason Kolchis'e gidip, Kral Aietes'ten altın postu istediğinde ortaya çıkar. Medeya, Kral Aietes ile cadılar rahibesi olan Asterodeio'nun kızıdır, şafak Tanrıçası Eos, ay Tanrıçası Selene ve ünlü Odysseia destanından tanıdığımız büyücü Kirke ise teyzeleridir. Bunların dışında Medeya'nın çocukluğu ve gençliği hakkında pek bilgi yoktur. Medeya, Iason'u görünce hemen ona aşık olur. Ama aşık olmayı kendi seçmemiştir, onu Iason'a aşık eden aslında Tanrıça Hera'dır, hatta ilk söylencede Tanrıça Hera'nın Eros'a, okunu Medeya'nın kalbine saplamasını emrettiğinden söz edilir. Hera, Medeya'nın Iason'a aşık olmasını istemiştir, çünkü Iason un altın postu alması için yardıma ihtiyacı vardır, Medeya da, ona yardım edecek en uygun kişidir. Medeya, simyacı, otacı ve aynı zamanda bir büyücüdür. Medeya, aşık oldu-

4 124 Reyhan Çelik ğu adama gereksinim duyduğu yardımı eder, karşılığında istediği tek şey, onu Yunanistan'a götürmesidir. Iason, planlandığı gibi Medeya'nın yardımıyla postu almayı başarır ve Yunanistan'a geri dönerler. Yunanistan'da üvey amca Pelias sözünü tutmayıp tahtı vermek istemez. Medeya, burada da devreye girip Iason'un tahtı almasına yardım eder. Medeya, Pelias'ın kızlarına babalarını gençleştireceği sözünü vererek onların yardımını alır ve Pelias'ı öldürür. Böylece Iason belirli bir süre için de olsa tahta geçmeyi başarır. Ancak bir süre sonra, Pelias'ı öldürdükleri için Iason ve Medeya çocuklarıyla birlikte sürgün edilir. Korinth'e gelip buraya yerleşirler. Korinth'te Iason kralın kızı Glauke'ye (kimi versiyonlarda Kreusa olarak geçer) aşık olur ve Medeya'ya onunla evlenmek istediğini ve çocukları da yanına alacağını söyler. Bir başka kadın yüzünden terk edilen Medeya, geline zehirli bir gelinlik hediye eder ve Glauke bu gelinliği giyince, ona yardım etmek isteyen babası Kral Kreon ile birlikte yanarak ölür. Bu kez Medeya bu olaydan dolayı sürgün edilir ve yedi kızıyla yedi oğlunu (bazı kaynaklarda iki oğlu olduğu söylenir) koruması için Tanrıça Hera'ya bırakır. Korinthliler kralları ile prenseslerinin öcünü almak için Hera'nın tapınağına gelip sunakta çocukları öldürürler. Söylence, değişik versiyonları da b u- lunmakla birlikte, ilk ortaya çıktığı biçimiyle bu şekildedir. Beşinci yüzyılda yaşamış Yunanlı şair, tiyatro yazarı Euripides, bu söylenceyi değiştirerek yeniden işlemiştir. Aşık olduğu adam yüzünden rakibini öldüren ve çocuklarını korumak isteyen Medeya, Euripides'in anlatısında çocuk katili bir anneye dönüştürülmüştür. Euripides Medeya adlı oyununu yazarken mitolojiye tamamen bağlı kalmamıştır. Örneğin, Euripides e kadar Medeya mitosunda, Medeya nın çocuklarını öldürdüğüne dair herhangi bir veri yoktur. Bu eklemeyi Euripides yapmıştır. Euripides, Medeya'yı yalnızca kendi çocuklarını öldüren bir canavara çevirmekle kalmaz, Tanrıça Hera'nın müdahalesini de yok sayar. Aslında Medeya'yı Iason'a aşık eden Hera'dır. Yedisi kız yedisi erkek olan çocuk sayısını da Euripides iki erkek çocuğa düşürmüştür. Ayrıca Euripides Medeya'yı, doğudan batıya gelen bir barbar olarak göstermiştir. Söylencelerdeki kadın figürlerin aslından koparılarak kadın düşmanlığı amacıyla kullanıldığına Alman yazar Christa Wolf da dikkat çeker yılında yayımlanan Medeya. Sesler (1994) adlı romanında, baş figür

5 L.Ulitskaya nın Medeya Ve Çocukları Romanında Kadın Karakter: Medeya 125 Medeya yı Euripides in kaleme aldığı anlatıdan yola çıkarak yeniden araştırır ve yorumlar. Wolf yapıtında Medeya yı yardımsever, akıllı, bağımsız ve kendi ayakları üzerinde duran bir kişilik olarak betimlemiştir (Krischel, 2006: 27). Dolayısıyla aynı yıllarda kaleme alındıkları dikkat çeken her iki romanda da Medeya yorumunun farklı olmadığı görülür. Nitekim Wolf gibi Ulitskaya nın da Medeya yı, şeytanlaştırılmış hali ile değil de tüm olumlu yönleri ile bir kadın olarak aktardığını söyleyebiliriz. Wolf, Ulitskaya nın romanı için L.Ulitskaya bir büyüyü, kaderin etkisindeki bir yerin büyüsünü, bir manzaranın büyüsünü, özellikle de kahramanı Medeya Sinopli yi çevreleyen büyüyü ve gizemi yakalayabilmek için kapanlar kuruyor (Ulitskaya, 1996: 383) diyerek Medeya nın barbar Medeya dan farklı bir düşünce ile kaleme alındığını ifade eder. Mitolojide tutkunun, kıskançlığın ve intikamın trajik figürü olan Medeya, kocası Iason uğruna babasına ihanet ederek, kardeşinin ölümüne neden olur ve bütün bu özverisine karşın kocası tarafından başka bir kadın için çocuklarıyla birlikte terk edilmek istenir. Mitolojik Medeya kocasından intikam almak için kendi çocuklarını öldüren bir kadındır. Dolayısıyla da kaderi ile barışık değildir. Diğer yandan yazarın kahramanımızın pr o- totipi Kırım da yaşayan, Rum kökenli, altı çocuk yetiştirmiş ve hiç evlenmemiş büy ü- kannemdir (Sooteçestvennik, 2017) dediği romandaki Medeya ise sadece ailesine değil çevresindeki herkese sevgi doludur. Çevr e- sindekiler için son ahlaki kaledir. Medeya sadece mücadeleci, yaşamın ani değişikliklerine karşı durabilen bir kadın değil aynı zamanda hiç çocuğu olmamasına rağmen birçok üyesi olan bir ailenin de annesidir, birleştirici bir ögesidir. L. Ulitskaya yı, ailenin toplumdaki yeri ve önemi ile ilgili düşünceleri kapsamında de- Rusça da Mедея kelimesi Türkçede Medeya olarak okunur. ğerlendirdiğimizde, mitolojinin tersine r o- manındaki Medeya yı kendi düşünceleri doğrultusunda yeniden şekillendirdiği gör ü- lür. Ulitskaya da, toplumun tek kurtuluşunu aile yapısının korunmasında görür: Aile kutsal bir kurum, sevgi barınağı, insanın koruması ve dayanağıdır. En azından böyle olması gerekiyor. İyi aile sayısı çok azdır. Aileyi yürütmek, aile ilişkileri kur a- bilmek çok özel ve nadir bir yetenektir< Bizimki gibi delirmiş bir toplumda ahlak yapısının sağlam kalmasını sağlayan tek kuruluş ailedir (İzvestiya, 2017). Yunan mitolojisinin tersine Medeya kardeşlerini, onların çocuklarını ve torunlarını etrafında toplar, eğitimleri ile ilgilenir, kendinden bile önce tutarak onları sever. Annesi ve babası öldükten sonra tüm kardeşlerinin sorumluluğunu üzerine alır. Dolayısıyla yaşamdaki varlığının anlamı evi ve ailesidir. Wolf un dediği gibi Ulitskaya, Medeya yı saran tüm büyüleri yakalamaya çalışır. Bu bağlamda evinin betimi önemlidir. Nitekim romanın ilk bölümlerinde tıpkı aile romanlarındaki kadar yoğun bir şekilde evin ve çevresinin ayrıntılı betimi yer alır: Medeya nın evi köyün en üst kıy ı- sındaydı; bahçesi seki seki aşağıya doğru inerdi, en altta bir kuyu vardı. Kuyunun yakınında iri iki ağacın dalları arasına gerdiği ipe çamaşır asıyordu<ipe astığı, çivitlenmiş yamalı çarşaflarda hare hare mavi gölgeler dolaşıyor, rüzgarın esintisi ile yelken gibi kabaran çarşaflar mavi göklere uçmak istercesine dalgalanıyordu (Ulitskaya, 1996: 25). Evin bu büyüleyici dış betimi adeta Medeya nın, yaşamın ona getirdikleri karşısında duruşu gibidir; sakin ve dingin. Dolay ı- sıyla, eserde ev kelimesinin oldukça geniş anlamda kullanıldığı görülür. Aile, akrabalar, rahatlık, huzur ifade eder. Evin temelini, duvarlarını sağlamlaştıran Medeya Sinopli, akrabalarını çevresinde toplayarak aile ocağını oluşturur. Ancak yaz aylarındaki durum farklı-

6 126 Reyhan Çelik dır. Çünkü tıpkı Medeya gibi ev de sanki akrabaları ile dolup taşınca canlanır ve renklenir. Kış boyunca ıssız, suskun kalan Medeya nın şimdiki evi yaz mevsimi ortalarına doğru çocuk bolluğu, insan kalabalığıyla çocukluğundaki baba evini anımsatıyordu<.demir üç ayak üzerine oturtulan koca kazanlarda sürekli çamaşır kaynatılır mutfakta birileri hep kahve ya da şarap içer, Köktebel den Sudak tan durmadan yeni yeni akrabalar gelirdi<litvanya dan, Gürcistan dan, Sibirya dan, Orta Asya dan koşa koşa buraya gelirlerdi (Ulitskaya, 1996: 67). Yeğeni Georgiy in, halasının evine her gelişinde Şeytan her şeyi bırak, şurada bir ev satın al diyor (Ulitskaya, 1996: 25) diye düşünmesi de orada hissettiği huzurun ve mutluluğun ifadelesidir. Yaz ayının gelmesi ile birlikte evi daha anlamlı hale getiren, aile üyelerinin ayrıntılı anlatımının yapıldığı dikkat çeker. Evi, yalnızlığının, sorumluluğunun ve dayandığı acıların bir ifadesi iken, akrabaları da Sinopli sülalesinin, aynı zamanda da geleceğinin birer ifadesi olarak çizilmişlerdir. Bunlar arasında yalnızca Medeya, geleneksel değerlerden kopmamış, özünden ayrılmamıştır. Eleştirmen S.Timina da roman boyunca ev motifinin bütün aile bireyleri için vazgeçilmez bir unsur olarak kullanılmasını yazarın, temel ahlaki değerlere geri dönme çabası olarak değerlendirir (Timina, 2003: 538). Medeya nın evi gibi odası da kutsal bir yer gibi düşünülür ve kimse oraya çağırılmadan girmez. Odası evine gelenler için kutsal bir yer gibiydi, kimse oraya çağrılmadan girmezdi (Ulitskaya, 1996: 56). Mutfak da ev içerisinde tüm aile fertlerinin bir araya geldiği bir yerdir. Hatta Rus kültürel yaşamının bir unsuru olan masadaki semaverde her ne kadar çay olmasa da herkes onun çevresinde bir araya gelir. Masanın ortasında, sihirli bir küreymiş gibi herkesin çevresinde toplandığı bir semaver vardı, ama içinde çay kaynamıyordu (Ulitskaya, 1996: 103). Bütün ailenin bir araya geldiği bir diğer mekân da deniz kenarıdır. İnce kayalık burunlar küçük küçük koyların neredeyse hepsini ortasından ikiye bölmüştü. Çatal koylar dağların diplerine kadar sokuluyordu. Denizin şurasından bur a- sından suyun üstüne fırlamış iri kayalar gözüküyordu (Ulitskaya, 1996: 161). Sinopli ailesi son elli yıldır oraya, Medeya nın yaşamdaki rolüne de oldukça uygun olan, Medeya kayalığı, Medeya koyu gibi adlar verirler. Hatta Medeya nın en yakın dostu, ağabeyinin karısı Yelena da onu, yaşama karşı duruşu ile denizin ortasındaki bir kayalığa benzetir. Denizin ortasında yalçın bir kaya gibi dimdik duruyor diye geçti içinden ve Medeya nın bahtsızlığını, yalnızlık acılarını, kısırlığını, kocasının onu aldatmasını düşünürken gözleri yaşardı (Ulitskaya, 1996: 278). Her ne kadar Medeya aile üyeleri için aklın, iyiliğin, dinginliğin ve huzurun ifadesi olsa da Medeya, ailenin diğer kadınlarına taban tabana zıttır. Diğerlerinden daha az konuşan, daha az gülen, daha az yaşamın içinde olan, ancak daha çok dua eden, daha çok okuyan, daha anlayışlı, daha fedakâr< Medeya, ailesinin ahlaki yasalarını ve özelliklerini sürdüren son kişidir. Yaşamı boyunca ülkesinde yaşanan devrimler, savaşlar, büyük toplumsal değişimler olmasına rağmen Medeya nın ahlaki değerleri hiç değişmez. Büyük çıkmazlara girdiğinde sürekli olarak tanrıya dua eder. Diğerlerinin aksine Hrist i- yanlığın temel şartlarını kendinde barındıran bir figürdür. Akrabalarına karşı hissettiği sevgi, kendine bir çocuk vermeyen kaderine karşı gösterdiği sabır, kardeşine sunduğu anlayış, onu affetmesi ve kocasını sevmeye devam etmesi< Hepsi Hristiyanlığın kendinden beklediği davranışlardır. Kardeşi Sandra nın, kocası Samuil ile ilişkisi, sonunda da Nina nın doğması ile Medeya fiziksel olarak değil ahlaki olarak hakarete uğrar. Mitolojideki Medeya için atfedilen barbarlık düşüncesi yazar tarafından yıkılır ve Hristiyanlığın asıl prensibi olan acılara, zorb a-

7 L.Ulitskaya nın Medeya Ve Çocukları Romanında Kadın Karakter: Medeya 127 lıklara karşı ayakta durma düşüncesine dönüldüğü görülür. Medeya az konuşarak ve yaşamda sakinliğini koruyarak fakat yaşama da sıkı sıkıya sarılarak yaşamına devam eder. Belirtildiği gibi, romana adını veren bir figür olsa da tıpkı yaşamında olduğu gibi roman içerisinde de konuşmaları ve eylemleri ile ön planda olmadığı dikkati çeker. Yaşananları görür, bilir, hisseder ancak birebir diyaloglar şeklinde düşüncelerini karşısındakilere ifade etmez. Kendisi ile baş başa kaldığında yaşanan olumsuzlukların düzelmesi için dua etmekle yetinir. Çocukluğunda ezberlediği, ama zamanla sözcüklerinin birçoğu hatırından çıkan kısa sabah duasını mırıldanıyordu. Çoğu unutulan bu dua sözcükleri günün yorgunluğuna, üzüntülerine, başkalarının ağzından dökülen gevezeliklere katlanmasında gene de ona yardımı dokunur; böylece kimseye kızıp gücenmeden akşama dek keyifle yaşamını sağlardı. Küçüklüğünden beri ne menem bir şey olduğunu bildiği kötücül duygularla boğuşa boğuşa kimseye gücenmemeyi öğrenmişti (Ulitskaya, 1996: 252). Tanrım bana yaptığın iyiliklerden, verdiğin nimetlerde dolayı sana ne kadar şükretsem azdır! Çok çok teşekkürler! (Ulit s- kaya, 1996: 252). Günümüz dünyasında işi, eşi, çocukları ya da çocuksuzluğu arasında kıstırılmış modern kadının ya da ataerkil dünyada sessizce acı çeken ve sorgusuz sualsiz erkek dünyasında, devam ettirmesi beklenen kadınlık rolünün de bir temsilcisidir Medeya. Dolayısıyla, Ulitskaya nın Medeya figürünü Anti- Medeya figürü olarak adlandırabiliriz. Eleştirmen S.Timina da roman hakkındaki eleştiri yazısında, mitlerin geçmişten günümüze geleneksel değerleri yansıttığını ve roman figürü Medeya nın ise yaşama ve olaylara yaklaşım açısından mitolojik Medeya dan taban tabana zıt olduğunu vurgular. Ayrıca Medeya Sinopli nin, yirminci yüzyılda aile kurumuna v e- rilmesi gereken önem bağlamında, yeni dünya görüşünü yansıtan bir figür olduğunu da belirtir (Timina, 2006: 547). Bütün bunlara karşın Medeya figür ü- nün, antik prototipi ile bazı temel benzerlikleri de vardır. Her ikisinin de kelime anlamı diğer yerde yaşayan anlamındadır. Yani bu dünyadan olmayan (медея-мидийка). Medeya da kendi çevresi ile birlikte düşünüldüğünde kendi zamanına, kendi dünyasına uymayan bir figür olarak karşımıza çıkar. Ayrıca roman kahramanı Medeya nın kökleri de mitolojik kahraman Medeya nınki gibi Gürcistan topraklarıdır. Buraya kadar yapılan değerlendirmelerin sonucunda her iki figürde de temel ortak motif ihanettir. Farklı olan ise iki kadının ihanete karşı tepkileridir. Medeya, yıllar sonra kocasının ihanetini öğrendiğinde kız kardeşi ile konuşmak için Moskova yolculuğuna çıkar. Ancak günlerce süren yolculuğuna rağmen bu konuda kız kardeşi ile yüzleşmeyi bile istemez. Mitolojik Medeya ise yüreğindeki intikam ateşi ile doludur. Nitekim Medeya, otuz yıl önce kocası Samuil in, kız kardeşi Sandra ile olan ilişkisini ve bir çocukları olduğunu öğrendikten bir süre sonra Bir zamanlar benim de başımdan böyle bir olay geçtiğinde, bu doğa felaketine benzer şeyi gözlerimle görmeyişim ne kadar iyi olmuş! Çok şükür, o yaz mevsiminin üzerinden en azından otuz yıl geçti< (Ulitskaya, 1996: 302) diye düşünerek yaşamına devam eder. Dolayısıyla ihanet karşısındaki tutumları iki Medeya yı birbirinden ayırır. Bununla birlikte aile fertlerinin, evli olmalarına rağmen birbirlerine ihanet etmeleri de Medeya yı yaşadığı dönemden ve ailesinden ayıran en önemli unsurlardan biridir. Nitekim romanda yer alan birçok çocuk yasak ilişkiler sonucunda dünyaya gelir. Yine her ikisinin de ortak özellikleri doğadaki bitkileri çok iyi tanımalarıdır. Mit o- lojik Medeya bunları kötü amaçlar uğruna, büyü yapmak için kullanırken roman kahr a-

8 128 Reyhan Çelik manı Medeya ise şifa dağıtmak için kullanır. Medeya Mendes yörenin ayrılmaz bir parçası gibiydi. Hasta kayıt odasındaki taburesinde otururken başı beyaz çerçeveli pencereden gözükmezse onu karalar giymiş olarak doğudaki tepelerde ya da köyün batısına düşen kayalık yamaçlarda ararlardı< gezdiği yerlerde adaçayı, yaban nanesi, yavşan, mantar, alıç, kuşburnu< ne bulursa toplardı< aradığı otları yaban yemişlerini nerede ne zaman toplayacağını unutmaması yanında toprağın bitki örtüsünün mevsimlere göre yavaş yavaş nasıl değiştiği de gözünden kaçmazdı.. (Ulitskaya, 1996: 14-15). Ayrıca eserde annelik motifi de önemlidir. Nitekim daha önce de belirtildiği gibi Medeya nın hiç çocuğu olmamasına karşın romanın adı Medeya ve Çocukları dır. Bunun nedeni de anne olunabilmesi için çocuk doğurmuş olmanın gerekmediği düşüncesidir. Çünkü Medeya, romandaki tüm annelerden daha fazla annedir. Belirtildiği gibi, küçük yaşta olmasına rağmen, yetim ve öksüz kaldıktan sonra onların her şeylerini düşünen, onlara kol kanat geren bir anne olur. Ardından yeğenlerine karşı tutumu da aynı olur. Ancak mitolojik Medeya kocasından intikam almak düşüncesi ile bir anneden beklenmeyen bir davranışla çocuklarını dahi gözden çıkarır. Roman boyunca figürlerin içinde b u- lundukları durumları ifade etmek için bazı mitolojik kahramanlara ve destan kahramanlarına göndermeler yapıldığı da dikkat çekicidir. Örneğin Odysseia ve onun yolunu yirmi yıl gözleyen Penelope ile Pandora bunlardan bazılarıdır. Tüm kaybolmaların anası ya da çıkılan zorlu yolculukların ifadesi olan ve bir özdeyiş haline gelen Odysseia destanı Homeros tarafından yazılmıştır. Eserde ise Medeya, adı geçen destanın başkahramanı Odysseia ya benzetilir. Belirtildiği gibi, bu güne kadar Kırım yarımadasından hiç ayrılmamış olan Medeya da, yıllar sonra kocası Samuil in ihanetini bir mektup aracılığı ile öğrendiğinde, hiç beklemeden kız kardeşi Sandra nın yanına Moskova ya gitmek için hazırlanır. Yazar, Medeya nın Feodosya otobüs terminalindeki bilinmeyene doğru yaklaşmanın ruh halini, Odysseia ya benzetir. Medeya Feodosya terminalinde sırtında çantasıyla beklerken en azından Ody s- seia gibi hissediyordu kendini. Ancak yolculuğun getireceği beklenmedik olaylar bakımından Odysseia dan daha şanssız sayılırdı. Çünkü pek olasıdır ki Odysseia, yurduna dönüş için gerekecek zamanın uzunluğunu kestirememekle birlikte Truva ile Yunanistan arasındaki uzaklığı aşağı yukarı biliyordu. Medeya ise gidip geldiği yerlerin uzaklığını yaya yürüyüşünün hızına bakarak ölçmeye alıştığı için tasarladığı yolculuğun ne kadar süreceğini şimdiden, yolculuğun başından kestirmesi olanaksızdı (Ulitskaya, 1996: 245). Günümüz Rus edebiyatında en çok okunan postmodernist kadın yazarlar arasında yer alan L.Ulitskaya birçok eserinde, Sovyet sisteminden yeni çıkmış, benliğini bulmaya çalışan topluma bazı değerleri hatırlatmak adına, aile birliğinin önemini anlatmaya çalışır. Ona göre, bu birliğin içinde kadının benliği ve rolü çok önemlidir. Medeya Ve Çocukları adlı romanı, bir ailenin üç nesil üyelerini bir arada gözler önüne seren, ortalama bir asırlık yaşam sürecini kapsayan bir eserdir. Bu üç nesli bir arada tutan da merkez figür özelliğindeki Medeya Sinopli dir. Çünkü r o- mandaki diğer figürlerle ilgili tüm bilgiler, Medeya ile olan yakınlıkları ya da akrabalıklarından dolayı aktarılır. Roman kurgusu içinde yer alan her figürün geçmişi ve şu anı oldukça geniş bir şekilde anlatılmasına rağmen hepsini bir araya getiren Medeya ve onun evidir. Dolayısıyla yaşam şekli ve anlayışı ile Medeya olumlu anlamda rol model olma özelliğindedir. Savaş sonrası neslin, özellikle yirmili yaşlardakilerin yaşantısı Medeya nın gözünde biraz oyuncağa benziyordu. Onun kuşağının genç yaşta benimsediği evlilik, annelik sorumluluğu bunların pek çoğunda yoktu. Gençleri ayıplayıp kınamıyordu, gelgelelim bir köylü kadını olan annesinin, can dostu Yelena nın gösterdiği türden davranışları da beğeniyle karşılıyordu. Bunlar, önem verilince herkesin

9 L.Ulitskaya nın Medeya Ve Çocukları Romanında Kadın Karakter: Medeya 129 yapabileceği, evlilikte tek çıkış yolu olan ciddi tavırlardı aslında (Ulitskaya, 1996: 72). Daha önce belirtildiği gibi Ulitskaya, sıradan insanları ve olayları anlattığı için edebi sanatını sessiz edebiyat olarak tanımlar. Ona göre, yarattığı figürler de gerçek değerleri muhafaza eden insanlar olduğu için hırslarına yenik düşmeden, hayatı olduğu gibi kabul ederek yaşarlar. Ulitskaya, Medeya ve Çocukları romanımda en çok sevdiğim Medeya Sinopli karakteridir. Tabiî ki bu karakter marjinaldir ama aynı zamanda da kendi değerlerini kor u- yabiliyor. İnsan sadece şöhret ve başarı peşinde koşunca hayatındaki çok daha önemli olan şeyler silinip gidiyor. Başarıya, her şeyi ve herkesi fethetmeye odaklanmamış bir düny a- da gerçek değerler muhafaza edilir. Benim hayatta en sevdiğim karakter tüketen değil hizmet eden karakterdir (Sooteçestvennik, 2017) sözlerinde, toplumda aile ve kadının önemi ile ilgili düşüncelerini Medeya üzerinden dile getirirken diğer yandan da Medeya figürünün yaşam anlayışı açısından farklılığına dikkat çeker. Yine yazar, Medeya figürü ile günümüzde gerek aile ilişkilerinde gerekse genel anlamda insanlar arası ilişkilerde unutulduğunu ama unutulmaması gerektiğini düşündüğü geleneksel değerleri insanlara hatırlatma eğilimindedir. Bu düşüncesini vurgulamak için de anti-prototip olarak mitolojide olumsuz bir kadın kahraman olan Medeya yı seçer. Nasıl ki, mitolojideki Medeya öteki ise roman figürü Medeya da toplumda öteki konumundadır. Dolayısıyla, Ulitskaya da tıpkı Seneca gibi sabrın, yumuşaklığın, metanetin öğütlendiği kadınlara olunması gereken kadını, olunmaması gereken bir örnek üzerinden dile getirmiştir. 2 2 Medeya, Seneca nın özellikle Patrici sınıfına mensup Romalı yurttaş kadınlara iyi bir eş ve anne olmanın önemini anlattığı, daha doğrusu hatırlattığı bir metin olarak okunabilir. Medeya da Seneca, Roma gelenekleri çerçevesinde sabrın, yumuşaklığın, metanetin öğütlendiği Sonuç olarak L. Ulitskaya her ne kadar postmodernist edebiyatın içinde olsa da, klasik edebiyatın geleneklerine uygun olarak aile ve kadın teması ekseninde bir eser yaratmıştır. Bu eserinde, Mitolojik Medeya yı yeniden yorumlayarak yirminci yüzyılın değişen zaman anlayışının aksine, ahlaki ve kültürel değerlerine bağlı Medeya yı yaratmıştır. KAYNAKÇA Erhat, A. (2007). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi. Fildiş, B. (2015). Romalı Seneca nın Ötekisi Medea, International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS), Temmuz, Sayı:3, ss Fink, G. (2007). Mitolojide Kim Kimdir? (Çev: S. Erfındık Yalçın). İzmir: İlya Yayınevi. Hamilton, E. (2004). Mitologya. (Çev: Ü. Tamer) İstanbul: Varlık Yayınları. Krischel, V. (2006). Christa Wolf Medea. Hollfeld: Bange Verlag. Rosenberg, D. (2006). Dünya Mitolojisi -Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi, 4. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi. Timina, S. (2003). Ritmı Veçnosti. Roman Lyudmilı Ulitskoy Medeya i yiyo deti. Russkaya literatura kontsa xx veka v kadınlara olunması gereken kadını, olunmaması gereken bir örnek üzerinden hatırlatmıştır. Medeya sahip olduğu özelliklerle Roma Devleti ve toplumunda kadınlara çizilen sınırların tamamen dışındadır. Bu nedenle de saf bir kötü dür. Seneca Romalı kadınlara yakıştıramadığı her olumsuzluğu Medeya üzerinden dile getirmiştir. Bu bağlamda, Roma nın uzak ülkelerden gelen yabancı halklara yüklediği anlamdan da beslenen bir bakışla, olunması gereken ideal kadınlık durumuna dair düşünc e- lerini bir yabancı, yabancı olduğu oranda da yüksek değerlerden nasibini almamış vahşi bir kadın üzerinden aktarmıştır. Medeya, ne iyi bir eş ne de iyi bir annedir. Ancak Seneca nın metninde bu özellikleri sık sık bir aidiyet bilgisi ile birlikte verilir. Metne bir anlamda Oralardan geldiğine göre! duygusu hâkimdir (Bkz. Fildiş, 2015: ).

10 130 Reyhan Çelik zerkale kritiki. Hrestomatiya. Peterburg. Ulitskaya, L. (1999). Medeya ve Çocukları, (Çev: Mehmet Özgül). İstanbul: Doğan Kitap Sooteçestvennik, kulturno-prosvetitelski jurnal, adresinden 17 Mayıs 2017 tarihinde erişildi. adresinden 15 Mart 2017 tarihinde erişildi.