ENDOKRİN SİSTEM HASTALIKLARI VE HEMŞİRELİK BAKIMI

Transkript

1 ENDOKRİN SİSTEM HASTALIKLARI VE HEMŞİRELİK BAKIMI

2 Endokrin Sistem??? Gland??? Latince glans kelimesinden köken almıştır. Salgı yapan bez anlamına gelir. Vücudumuzda iki tip gland bulunmaktadır. Ekzokrin glandlar (Dış salgı bezleri): Bunlar salgılarını kanallar yoluyla vücudun içine veya deriye ilerletirler. Örneğin gastrointestinal bezler, tükrük bezleri, memeler, karaciğer ve prostat. Endokrin bezler (İç salgı bezleri): Hormon adı verilir. Salgılarını doğrudan kana verirler. Örneğin hipofiz, tiroid, paratiroid

3 Endokrin Sistem??? Hormon adı verilen kimyasal maddeleri üretip kan dolaşımına salgılayarak uzaktaki hedef organlara kimyasal uyaranlarla haber gönderen organlardır. Endokrin sistem bir ya da birden fazla hormonu doğrudan kan akımına salgılayan bezlerden oluşur. Sinir sistemi ile karşılıklı ilişki içinde çalışır. İki sistem birlikte çalışarak hemen hemen bütün metabolik aktiviteleri düzenler.

4 Endokrinolojinin başlıca uğraş alanı, kan dolaşımına salgılanan hormonlardır

5 Endokrin Sistem??? Hormonlar Hedef hücrelere kimyasal işaretler verir. Metabolizma, büyüme, gelişme ve homeostasizi (iç denge) düzenler. Hormon salgılanması iki yolla kontrol edilir 1-Kimyasal Kontrol 2- Nörolojik Kontrol

6 1- Kimyasal Kontrol Gün içinde çeşitli uyaranlara bağlı olarak hormonun kandaki düzey azalır. Negatif feed-back (geri bildirim) 2- Nörolojik Kontrol Santral sinir sistemi ve otonom sinir sistemi çevreden gelen uyaranlara göre hormon salgılanmasını başlatır ya da durdurur. Amaç homeostazisi dengede tutmak

7 Vücudumuzda Bulunan Başlıca Hormonlar, Etki Mekanizmaları Endokrin Gland Hormon Hedef Hücre/ Organlar En Önemli Fonksiyonu Hastalıkları Hipotalamus Hipotalamik Releasing ve İnhibiting Hormon Ön Hipofiz Arka Hipofiz Ön ve arka hipofiz hormonlarını düzenler. Posterior Hipofiz (Arka Hipofiz) Antidüretik Hormon (ADH, vazopressör) Böbrekler Böbrekler tarafından suyun geri emilmesini sağlar /uyarır. ADH Düşük Na sendromu ADH Diyabetes Insipitus Oksitosin Uterus Meme dokusu Uterusun kas kontraksiyonunu sağlar. Meme dokusundan süt salgısını uyarır.

8 Endokrin Gland Hormon Hedef Hücre/ Organlar En Önemli Fonksiyonu Hastalıkları Tiroid Stimulan Hormon (TSH) Tiroid Tiroidi uyarır. Tiroid bezinden T3, T4 salgılanmasını uyarır. Bütün dokuların metabolik faaliyetlesini etkiler. TSH TSH Adrenokortikotropik Hormon (ACTH) Adrenal korteks Adrenal korteksi uyarır. ACTH ACTH Anterior Hipofiz (Ön Hipofiz) Gonodotropik Hormon 1.Folikül Stimüle Hormon (FSH) 2.Luteinizing Hormon (LH) Gonadlar Yumurta ve sperm üretimi Seks hormonlarının üretimi Kadın Hastalıkları Doğum Dersi 3. Sınıf Prolaktin Meme dokusu Süt üretimi Hiperprolaktinemi Hipoprolaktinemi Somatotropik Hormon (STH, Büyüme Hormonu (BH), Growth Hormon (GH)) Yumuşak doku ve kemikler Protein sentezi, glikozdan glikojen sentezi, kemik büyümesi STH Puberte öncesi hipofizer cücelik STH Puberte öncesi jigantizm; puberte sonrası akromegali Melanosit Stimule Edici Hormon (MSH) Ciltteki melonositler Adrenal korteksi uyararak pigmentasyonu stimule eder.

9 Tiroid Triidotironin (T3) Tiroksin (T4) Kalsitonin Bütün dokular T4 bütün dokularda metabolik aktiviteyi artırır. T3 protein, CHO ve yağ metabolizmasını artırır. Kemik, böbrek ve bağırsaklar Metabolik hızı artırır, büyüme ve gelişmeyi düzenler. Kan kalsiyum düzeyini düşürür, fosfat düzeyini artırır. Tiroid bezin büyümesi Guatr Enfeksiyonu: Tiroiditis Malign ve selim tümörleri Tiroid hormon : Hipertiroidizm Tirotoksikoz Graves Hastalığı (Diffüz Toksik Guatr, Ekzoftalmik guatr) Tiroid hormon : Hipotiroidi 1) Kretinizm (Konjenital) 2) Miksödem Paratiroid Parathormon Kemikler Böbrekler Bağırsaklar Kalsiyum düzeyini yükseltir, fosfat düzeyini azaltır. Hipoparatiroidizm Hiperparatiroidizm

10 Adrenal Korteks Glukokortikoid (Kortizon) ACTH kontrolü altındadır. Mineralokortikoid (Aldesteron) ACTH kontrolü altındadır. Bütün dokular Böbrekler Kan glikoz düzeyini yükseltir. Proteinlerin parçalanmasını uyarır Sodyumun geri emilmesi, Potasyumun atılması Hipofonksiyonu Akut: Adrenal Kriz Kronik: Addison Hastalığı Hiperfonksiyonu Cushing sendomu Seks hormonları (Androjen, östrojen, progesteron) Gonadlar, cilt, kas, kemik Üreme organlarını uyarır ve seks karakterlerinin ortaya çıkmasını sağlar. Adrenal medulla Epinefrin (adrenalin) ve norepinefrin (noradrenalin) (sempatomimetikler) Kalp ve diğer kasları etkiler Acil durumlarda salgılanır, kan glikoz düzeyini yükseltir Hiperfonksiyonu Feokromasitoma

11 Pankreas İnsülin Karaciger Kas Adipoz doku Glukagon Somatostatin Gonadlar Testis Androjenler (Testesteron) Timus Overler Östrojen ve progesteron Gonadlar, kas, cilt kemik Gonadlar, kas, cilt kemik T Lenfositler Pineal Gland Beyin Seratonin Melatonin Kan glikoz düzeyini düşürür. Glikojen formasyonunu artırır. Kan glikoz düzeyini artırır. İnsülin, glukagon ve büyüme hormonu, gastrin, sekretin salgısını azaltır. Erkek seks karakterlerini belirginleştirir. Kadın seks karakterlerini belirginleştirir. T lenfositlerin olgunlaşmasını ve üretimini stimule eder. Diyabetes Mellitus

12

13 Hastanın Değerlendirilmesi 1-Hastanın özgeçmişi Geçmiş yaşamı ile ilgili sağlık durumu, büyüme ve gelişme Seks karakterleri (kıllarda azalma, memelerde büyüme, küçülme vb.) İştah, kilo, deri, terleme, saç ve idrar değişiklikleri Hafıza kusurları, durgunluk, psikolojik durum Geçmiş hastalıkları Yaşam biçimi, stres durumu Yakınmaların günlük yaşama etkisi

14 2-Fizik muayene Genel görünüm, vücut şekli, yağ dağılımı, büyüme durumu, kilo Hayati bulgular Cilt muayenesi Genital organ muayenesi Nörolojik değerlendirme Tiroid bezin palpasyonu

15 Hipofiz Bezi??? Beyinde sella tursika adı verilen bir kemik üzerine yerleşmiş ve bir sap ile hipotalamusa bağlıdır. İki lobdan oluşmuştur (Ön lob, arka lob). Hormonları hipotalamus tarafından kontrol edilir. Küçük bir bez olmasına rağmen diğer endokrin bezleri kontrol eder.

16 Hipofiz Bezi???

17 Hipofiz Hastalıklarının Temel Nedenleri Ön lobun fonksiyonel tümörleri Fonksiyonel olmayan tümörler Hipofiz infarktüsü Genetik bozukluklar Travmalar 3 temel patolojik durum oluşur Hipofizin hipersekresyonu Hipofizin hipofonksiyonu Tümör dokusunun büyüyerek beyin dokusuna baskı yapması

18 HİPOFİZ ARKA LOB (NÖROHİPOFİZ) HASTALIKLARI

19 Arka Hipofiz??? Hormonları hipotalamustan salgılanır ve arka hipofizde depolanır. ADH Oksitosin ARKA HİPOFİZ HASTALIKLARI

20 1-Antidiüretik Hormon= ADH ADH = Düşük Sodyum Sendromu (Ekstrasellüler sıvı fazlalığı ve dilüsyonel hiponatremi) Belirti ve Bulgular Hiponatremi belirti ve bulguları Halsizlik, güçsüzlük, durgunluk Merkezi sinir sistemi ile ilgili değişiklikler Tedavi Sıvı kısıtlaması, hipertonik solüsyonlar Hemşirelik Bakımı Ödemli hasta bakımı ARKA HİPOFİZ HASTALIKLARI

21 ADH salgılanması (Hipofonksiyonu)= Diyabetes Insipitus ADH salınımı sonucu böbreklerden suyun geri emilimi gerçekleşmez ve günde 15 lt. ye kadar varabilen idrar çıkışı olur. Etyoloji Tümör (%50), kafa travması (%10), hipofiz bezine cerrahi ya da radyoterapi uygulanması Belirti ve Bulgular Poliüri: Aşırı miktarda idrar yapma Polidipsi: Aşırı miktarda su içme Dehidratasyon belirtileri Semptomlar kontrol altına alınmazsa kollaps, şok, koma ve ölüm İdrar dansitesi Hematokritte yükselme ARKA HİPOFİZ HASTALIKLARI

22 ADH salgılanması (Hipofonksiyonu) Diyabetes Insipitus Tedavideki Amaç Dehidratasyon, elektrolit dengesizliği ve vasküler kollapsı önlemek ADH ı yerine koymak Etkeni ortadan kaldırmak Pitressin=vazopressin (inhalasyon yolu ile günde 1 veya 2 kez mikrogram ya da 2 mikrogram IM) ARKA HİPOFİZ HASTALIKLARI Hemşirelik Bakımı Dehidratasyon belirti ve bulguları öğretilmeli İlaçları nasıl kullanacağı hakkında bilgi verilmeli Hastalığını gösteren bir kart taşıması gerektiği anlatılmalı Kontrollerini düzenli olması gerektiği anlatılmalı

23 HİPOFİZ ÖN LOB HASTALIKLARI???

24 Ön Hipofiz??? Hipotalamustan hipotalamik releasing hormon (HRH) ya da hipotalamik inhibiting hormon salgılanır. Bu hormonlar hipofiz ön lob hormonlarının salınmasını uyarır ya da inhibe eder. Bu şekilde hipofiz ön lob hormonları dolaşıma salınır. 1- Somatotropik Hormon 2- Prolaktin 3- TSH 4- ACTH 5- Gonodotropik Hormonlar

25

26 1-Somatotropik Hormon (STH, Büyüme hormonu (BH), Growth Hormon (GH)) Hipofonksiyonu= Dwarfizm= Hipofizer cücelik Konjenital Kafa travması Menejit Kranial tümör Vücut kısımları oranlı bir şekilde gelişir fakat yetersizdir (10 yaşında bir çocuk 4-5 yaş görünümünde) Zeka normal Seksüel gelişim gecikir, fakat normal ÖN HİPOFİZ HASTALIKLARI

27 Dwarfizm= Hipofizer cücelik

28 1-Somatotropik Hormon Hiperfonksiyonu Puberteden önce gelişirse Jigantizm= Devlik Erişkin dönemde ortaya çıkarsa Akromegali adını alır. ÖN HİPOFİZ HASTALIKLARI

29 Jigantizm= Devlik??? Büyüme hormonu hiperfonksiyonu puberteden önce kemik kartilajları kapanmadan başlamıştır. Büyüme normalden daha hızlı olur, uzun kemikler boyuna uzar. Boy metreye kadar uzayabilir. Kemiklerin uzamasına bağlı kifoz oluşur. Bazal metabolizma artmıştır. Hiperglisemi ve DM gelişebilir ve hasta erken yaşta DM nedeniyle kaybedilebilir. ÖN HİPOFİZ HASTALIKLARI

30 Akromegali??? Belirti ve Bulgular Tanı ve Tedavi Kemiklerde kalınlaşma MR, tomografi Yumuşak dokuda hipertrofi El, ayak ve başta büyük görünüm Mandibulada büyüme Vertebralarda büyüme ve kifoz Artrit ve sırt ağrısı Dudaklar kalın, burun etli görünümde İkincil seks karakterlerinde kayıp (amenore, impotans) İç organlarda büyüme ve komplikasyonlar Değişiklikler geriye dönüşümsüzdür. Yavaş gelişir (10-20 yıl). Neden ortadan kaldırılmalı Neden tümör ise cerrahi tedavi, radyoterapi ÖN HİPOFİZ HASTALIKLARI

31 ÖN HİPOFİZ HASTALIKLARI

32 2- Prolaktin Hormonu Normalde prolaktin seviyesi gebelik sırasında yükselerek, memelerin gelişmesini sağlar. Doğum sonrası süt oluşumunu artırır. ÖN HİPOFİZ HASTALIKLARI

33 Hiperprolaktinemi Belirti ve Bulgular Galaktore (Gebelik dışında memelerden süt gelmesi) Kadınlarda amenore, infertilite Erkeklerde empotans ve infertilite Tanı ve Değerlendirme Sabah aç karnına prolaktin ölçümü yapılır. Kesin tanı tomografi ya da nükleer manyetik rezonans (MR) ile konur (En sık hipofiz tümörü nedeniyle oluşur). Tedavi İlaç (dopamin agonistleri) ya da cerrahi girişimdir. ÖN HİPOFİZ HASTALIKLARI

34 TİROİD HASTALIKLARI???

35 Tiroid Bezi Tiroid bezi boynun ön tarafında C5 ve T1 omurları arasına yerleşmiş kırmızı-kahve renkte bir organdır. Endokrin bezlerin en büyüğüdür Ortalama ağırlığı gr, boyu 5 cm ve eni 3cm dir. Bezin iki lobu vardır ve ortada istmus adı verilen bir oluşum birleştirir ve H görünümü verir. Kan damarları yönünden çok zengindir. TİROİD HASTALIKLARI

36 Tiroid Hormonun Salgılanması Hipotalamus ve ön hipofiz bezi yoluyla işleyen özel bir feed-back mekanizması kontrol eder. Kanda T3 ve T4 düzeyi Hipotalamusdan tirotropin serbestleyici hormon (TRH) salgılanır. TRH hipofiz ön lobundan TSH salgısını uyarır. TSH (Tiroid Stimulan Hormon ya da tirotropin) tiroit bezinden T3 ve T4 salgılanmasını başlatır. TİROİD HASTALIKLARI

37

38 1. Hipotalamusa kanda düşük miktarda hormon olduğu bildirilir. 2. Hipotalamus 3. Kan damarı 4. Hipotalamus ön hipofiz bezine uyarı gönderir (TRH). 5. Ön hipofiz bezi dolaşım sistemine daha fazla hormon salgılanmasını sağlar (TSH) 6. Tiroid bezi 7. Ön hipofiz bezi 8. Hedef dokular

39 Tiroid bezinde 3 hormon salgılanır. Trioksin (T4) Triidotironin (T3) Kalsitonin Tiroid hormonunun sentezlenmesi için gerekli olan temel element iyottur. Tiroid hormonları tiroid bezinde sentezlenip, tiroid hücresi proteinlerine bağlanarak depolanır ve gereksinim halinde kan akımına geçer. Hormon sentezi Yeterli miktarda iyodun tiroid içine girmesine Tiroid içinde normal iyot metabolizmasına Normal trioglobulin sentezine bağlıdır. TİROİD HASTALIKLARI

40 Tiroid Hormonun Görevleri??? Tiroid hormonlarının öncelikli fonksiyonları hücresel metabolik aktiviteyi kontrol etmektir. T3 ve T4 metabolik süreci hızlandırır. Troid hormonları hücre çoğalmasını etkiler ve beynin gelişmesinde önemlidir. Zeka gelişiminde, sinir sisteminin fonksiyonlarını düzenlemede etkilidir. Normal büyümede görev alır. TİROİD HASTALIKLARI

41 Tiroid Hormonun Görevleri??? Tüm hücrelerde karbonhidrat yağ ve protein metabolizmasını düzenler. Protein sentezi ve yıkımında görev alır, yağ asidi oksidasyonunda görev alır. Kalp ve solunum hızını arttırır, barsaklardan glikoz emilimini arttırır. Vücut ısısını düzenler. İnsülin antagonistidir. Kas tonusü ve kuvveti için gereklidir. Gastointestinal sekresyonu sürdürür. TİROİD HASTALIKLARI

42 Kalsitonin??? Yüksek düzeyde kalsiyuma tepki olarak salgılanır ve kalsiyumun kemiklerde depolanmasını hızlandırarak plazmadaki kalsiyum düzeyini düşürür. TİROİD HASTALIKLARI

43

44 Tiroidin Fiziksel Muayenesi??? Guatr varsa boyunda çene altında fark edilebilir. Muayene esnasında baş hafifçe kaldırılır. Su içerek yutması söylenir. Bu arada boyundaki kıkırdak dokunun hareketi, kasların durumu, kitlenin sınırları ve büyüklüğü tespit edilebilir. Palpasyonla muayenede: İki elin parmakları boyun kenarına yerleştirilir. Hastanın yutkunması sırasında bezin yapısı hakkında bilgi edilir, nodüllerin varlığı araştırılır. TİROİD HASTALIKLARI

45 Tiroid Bezi Fonksiyon Testleri Serum T 3, T 4 düzeyi: Bu testler periferal venöz kan alınarak yapılır. Radyoaktif iyot tutulma testi (I-131): Tiroid bezinin iyot tutma yeteneğini ölçmek için sık yapılan bir testtir. Ağız yolu ile verilen I-131'in 24 saatte % 15-30'unun tiroid tarafından absorbe edilmesi normaldir. Tiroid sintigrafisi: Sık kullanılan bir testtir. Tiroid hiperplazileri ve nodüllerinin belirlenmesi için hastaya verilen I-131'in bez üzerindeki dağılımının özel bir aletle resmedilmesidir. TİROİD HASTALIKLARI

46 Tiroid Bezi Fonksiyon Bozuklukları A-Troid bezinin büyümesine bağlı hastalıklar Basit Guatr Tiroid tümörleri B-Enfeksiyona bağlı Tiroidit C-Tiroid hormonlarının yapım bozukluğuna bağlı hastalıklar Hipotiroidizm: Tiroid hormonun (T3 ve T4) az yapılması Hipertiroidizm: Tiroid hormonun fazla yapılması TİROİD HASTALIKLARI

47 A- Guatr: Tiroid Büyümesi Tiroid bezinin her türlü büyümesidir. Tiroid bezinin genellikle normal olduğu, iltihabi bir durum ya da habis bir olayın olmadığı durumlardaki tiroid büyümeleri basit guatr, ötiroid guatr ya da toksik olmayan guatr adını alır. Basit Guatr: Tiroid fonksiyonunda artma ya da azalma söz konusu değildir. Diyette düşük iyot alımı ya da iyot emilimini engelleyen kalsiyum ve florürün içme sularında yüksek olması neden olabilir. Tiroid hormonu herhangi bir nedenle yetersiz salgılanırsa tiroid bunu kompanse edebilmek için büyür.

48 TİROİD HASTALIKLARI

49 A- Guatr: Tiroid Büyümesi-2 Basit Guatr ın 2 şekli vardır. Endemik guatr: Beli coğrafi bölgelerdeki kullanılan tuz ve sulardaki iyot düşüklüğüne bağlıdır. Karadeniz bölgesinde yüksektir. Endemik guatr iyotlu tuz alımı ile önlenebilir. Sporadik guatr: Belli bölgelere özgü değildir. Nedeni genetik defektlere bağlı iyot metabolizması bozuklukları, yüksek guadrojen besinlerin (lahana, şalgam, şeftali, ıspanak, havuç, bezelye vb) alınması ve düşük miktarda iyot alınmasıdır. Bu besinler tiroksin yapımını engeller. Guadrojen ilaçlar (aminotazol, talbutamid) de bu hastalığa neden olabilir.

50 A-Guatr: Tiroid Büyümesi-3 Belirti ve Bulgular Tiroid bezi büyümesi Büyüyen bezin larinks ve trakeaya baskısı sonucu solunum güçlüğü, özefagusa baskısı sonucu yutma güçlüğü görülür. I-131 tutulması yüksektir. Tedavi Amaç bezin büyümesini engellemek ve küçülmesini sağlamaktır. Tiroid bezindeki büyüme iyot eksikliğine bağlı ise iyot verilir. İyot solüsyonu ya da potasyum iyodür şeklinde verilir. İyot tedavisinin yetersiz olduğu durumlarda tiroid bezi çıkarılır.

51 B- Tiroiditler Tiroid bezinin bakteri veya virüslere bağlı olarak gelişen inflamasyonudur. Boyunda şişlik, ağrı ve enfeksiyon ile karakterizedir. Tedavide dinlenme, tiroid hormonu, kortikosteroid önerilir. Genellikle 3-4 ayda iyileşme görülür. En sık görülen şekli Haşimato tiroiditidir. İdiyopatiktir, kadınlarda daha fazla görülür. Solunum güçlüğü, ağrısız tiroid bezi büyümesi ve disfaji (yutma güçlüğü) olur. Vakaların 1/3 ünde hipotiroidi gelişir. Tedavide tiroid hormonu verilir. TİROİD HASTALIKLARI

52 C-Tiroid hormonlarının yapım bozukluğuna bağlı hastalıklar???

53 Hipotiroidi / Hipertiroidi Nedenleri Nedenleri Hipotiroidi Primer (tiroid yetersizliği) Tiroidektomi Radyoaktif iyot tedavisi Enfeksiyon İyot eksikliği Konjenital Sekonder Hipofiz adenomları Hipofiz cerrahisi Radyoterapi Hipertiroidiye Toksik adenom Multinodüler toksik guatr Tiroidit Kanser Tiroid ilaçları TİROİD HASTALIKLARI

54 Tiroid Bezin Hipo ve Hiper Sekresyonunda Görülen Semptomlar Hipotirodi Kardiyovasküler Nabız yavaş, bradikardi Kalp yetersizliği ve büyümesi Hiperlipidemi Solunum Solunum sayısında azalma Hipertiroidi Taşikardi (90-160/dk) Nabız hızlı ve sıçrayıcıdır Sistolik kan basıncı yüksek Kardiyak aritmiler Solunum sayısında artma Cilt Kuru, kalın Yüzde ödem Dudaklar kalın, dil kaba İnterstisyel ödem Saçlar kaba, sert, seyrek Sıcak ve nemli Terlemede artma Göz kapaklarının ileri doğru fırlaması=egzoftalmi İnce telli saçlar, saç dökülmesi TİROİD HASTALIKLARI

55 Gastrointestinal sistem Kas-iskelet Sinir sistemi Hipotirodi İştahta azalma Kilo kazanılması Konstipasyon Halsizlik, yorgunluk Hareketlerin yavaşlaması Soğuğa hassasiyet Zihin faaliyetlerinde durgunluk Uykuya eğilim Konuşma zorluğu Depresyon Mental bozukluklar Entellektüel ve motor aktivitelerde yavaşlana Hipertiroidi İştah artması Kilo kaybı Diyare Kaslarda kuvvet azalması Sıcağa hassasiyet Sinirlilik, huzursuzluk Psikolojik dengesizlik Ellerin titremesi Görme bozukluğu Kişilik değişiklikleri Akut anksiyete TİROİD HASTALIKLARI

56 Tanı Hipotirodi T4 düzeyi düşer, TSH düzeyi primer hipotiroidide yüksek, sekonder hipotiroidide ise normal ya da düşüktür. Hipertiroidi T3 ve T4 yükselir. TSH düşük ya da baskılanmış Radyoaktif iyot tutulumunda iyot tutulumunun artması. Tedavi Levotiroksin replasman tedavisi yapılır. Hastalıkları Miksödem Tirotoksik kriz Graves hastalığı Hemşirelik Tanıları Aktivite intoleransı Beden ısısında değişiklik Soğuk intoleransı Konstipasyon Bilgi eksikliği Solunum biçiminde yetersizlik riski Düşünce sürecinde değişiklik Beden imajında bozulma TİROİD HASTALIKLARI Radyoaktif iyot preparatları (Lugol solüsyonu) Antitiroid İlaçlar: Propycil Beta adrenarjik blokerler: Betabloker Beslenmede değişiklik Bireysel baş etmede yetersizlik Benlik saygısında azalma Beden ısısında değişiklik

57 Hipotiroidi 1- Konjenital hipotirodizm Kretinizm (zeka özürlü) 2- Iyatrojenik hipotiroidzm Miksödem Miksödem ölüme neden olabilen tiroid hormon düzeyinin ciddi şekilde azalması ile karakterize yaşamı tehdit eden bir durumdur. TİROİD HASTALIKLARI

58 Miksödemde Laboratuvar Bulguları T3, T4 Glikoz Serum ozmolaritesinde Serum Na TSH İdrar ozmolaritesi İdrar Na TİROİD HASTALIKLARI

59 Belirti ve Bulgular Metabolizmanın yavaşlamasına bağlı belirti ve bulgular Kişilik değişiklikleri Generalize interstisyel ödem Soğuğa duyarlılık artar, apati, hafıza kaybı, halsizlik, depresyon, farenks mukozası kalınlaşır, dil büyür, ses kalınlaşır. Sindirim sıvıları azalır, konstipasyon olur. Hipotansiyon, bradikardi, hipotermi, hiponatremi, hipoglisemi, hipoventilasyon görülür. Konuşma kaybı, ovülasyonda azalma, böbrekte dolaşım yavaşlamasına bağlı oligürü, ödem, dilde ödeme bağlı hava yolu tıkanıklığı, deri kuru kalın ve parşomen kağıdı gibidir. Komplikasyon olarak ateroskleroz, psikoz ve miksödem koması gelişebilir.

60 Belirti ve Bulgular-2 Metabolik Asidoz Göğüs röntgeninde kardiyomegali, perikardiyal effüzyon, konjestif kalp yetmezliği bulguları TİROİD HASTALIKLARI

61 Tedavi İlkeleri Solumun desteğinin sağlanması Hemodinamik stabilizasyonun sağlanması (Kalp ritmi, aldığıçıkardığı sıvı kontrolü, arter kan gazları ve elektrolit değerleri) Tiroid replasman tedavisi (IV tiroksin yavaş bir şekilde verilir) Hiponatreminin düzeltilmesi (Hiponatremide hidrasyon iyi ise sıvı kısıtlaması, hiponatremi ağırsa hipertonik NaCl solüsyonu) Hipogliseminin düzeltilmesi (IV glikozlu sıvılar) Hipoterminin düzeltilmesi TİROİD HASTALIKLARI

62 Kretinizm??? Fetal ve neonatal dönemde yetersiz salgılanması metabolik aktivitede genel çöküntüye neden olur fiziksel ve mental gelişme engellenir.

63 Hipertiroidizm T 3 ve T 4 ün salgılanmasının artışı ile karakterize bir durum. En sık yaş kadınlarda görülür. Tirotoksikoz: Tiroid bezinin çok fazla miktarda hormon salgılanmasıyla ortaya çıkan yaşamı tehdit eden bir çok sistemin yetmezliği ile sonuçlanan hipermetabolik ve hiperaktif bir durumdur. TİROİD HASTALIKLARI

64 Tirotoksikoz Nedenleri??? Tiroid cerrahisi sonrası: Hormonun aşırı salgılanmasına neden olabilir. Hipertiroidizmin kontrollünün yetersiz olması (antitiroid ilaçların yetersiz alınması) İyotun kontrast madde olarak kullanıldığı tanı çalışmaları Hipotiroidizm tedavisi Hipertiroidizm Hipertiroidizmi olan hastada cerrahi, infeksiyon, travma, ciddi hastalık, emosyonel stres sonrası Tiroid bezinin toksik adenomu, toksik nodülü Kanser Miksödem tedavisinde fazla miktarda tiroid hormonu kullanılması Hipofiz adenomu TİROİD HASTALIKLARI

65 Belirti ve Bulgular??? Vücut ısısı > C Hastada ateşe neden olacak herhangi bir neden yok. Taşikardi, nb >130/dk üzerinde ve ateşle orantılı olmayacak şekilde yüksektir. Aritmiler ve konjestif kalp yetmezliği EKG de ventriküller erken atımlar, proksismal atrial taşikardi, supraventriküller taşikadi Taşikardi, tremor, terleme Diffüz guatr, göz bulguları, hipertiroidi İştahsızlık, karın ağrısı, bulantı- kusma, diyare, hepatomegali ve ikter Huzursuzluk, ajitasyon, mani, deliryum, akut psikoz, stupor ve koma TİROİD HASTALIKLARI

66 Tanı??? Tiroid hormon düzeyini belirlemek için kan örneği alınır ve sonuç beklenmeden tedaviye başlanır!!!! TİROİD HASTALIKLARI

67 Tedavi??? Tiroid hormon sentezinin inhibe edilmesi (antitiroid ilaç: propycil) Hipertiroidinin periferik bulgularının engellenmesi (beta bloker) Tiroid hormonun kandan temizlenmesi (periton diyalizi veya plazmaferez) Radyoaktif iyot tedavisi (aktif olan tiroid hücreleri tahrip edilir) Tiroidektomi (tiroidin 5/6 sı çıkarılır) TİROİD HASTALIKLARI

68 Genel Durumun Düzeltilmesi 1.Ateşin düşürülmesi (asetominofen) 2. Sıvı-elektrolit dengesinin sağlanması 3. Beslenmenin sağlanması 4. Sedasyonun sağlanması (Fenobarbital- Luminal) TİROİD HASTALIKLARI

69 Graves Hastalığı??? (Diffüz Toksik Guatr-Egzoftalmik Guatr) Tiroid bezi diffüz olarak büyümüştür. Hastada tirotoksikoz belirtileri görülür. Otoimmun bir hastalıktır. Hastanın plazmasında TSH a benzer maddeler vardır ve bunlar TSH ın bağlandığı membran reseptörlerine bağlanan Ig lerdir. Bu antikorlara troid stimule edici immunglobulin adı verilir (TSI). Bu antikorlar tiroid bezi üzerine TSH ın saatlik etkisine karşın, 12 saat süren uyarıcı etki gösterir. TSI nın yol açtığı yüksek tiroid hormonu salgısı ön hipofizin TSH salgısını baskılar. TİROİD HASTALIKLARI

70 Belirti ve Bulgular Sinir Sistemi: Çabuk sinirlenme, heyecanlanma, sıcak basması, uyku bozuklukları, dudak ve ellerde titreme Deri: Terli, nemli, ince; saçlar ince yumuşak, düz Kemikler: Osteoporoz Karbonhidrat metabolizması: Diyabetes mellitus Kardiyovasküler sistem: Taşikardi, hipertansiyon, fibrilasyon, kalp yetmezliği Solunum sistemi: Kas kontraksiyonlarına bağlı dispne, vital kapasitede düşme Sindirim sistemi: HCl artar, gastrit, diyare, iştahta artma, kilo kaybı Sıcaga intolerans, kilo kaybı, avuçlarda terleme Boyunda tiroid bezi 3-4 kat büyür.

71 Tedavi??? Antitiroid ilaçlar (18 yaş altında ve gebelerde kullanılmaz). Radyoaktif iyot tedavisi Cerrahi tedavi İlaç tedavisine hasta olumlu yanıt verdikçe, toksisite gelişmedikçe ve guatr büyümedikçe devam edilir. Aksi halde cerrahi tedavi yolu seçilir.

72 Egzoftalmi??? Hipertiroidili hastaların çoğunda göz küresinin arkasında oluşan ödem nedeniyle gözlerin ileri doğru çıkmasıdır. Göz damarları genişler, kırmızılık olur, göz kapakları kapanmaz. Bu durum optik sinirleri gerip görme yeteneğini bozabilir. Hasta uykuda gözlerini kapatamadığı için gözler zedelenir, gözlerin epitel yüzeyi kurur, tahriş olur ve sıklıkla enfekte olur

73

74 Egzoftalmiye Yönelik Bakım Enfeksiyondan korumak için göz bakımı Göz içi basıncını düşürmek için; diüretik, hipertonik solüsyonlar Enflamasyonu azaltmak için glikokortikoidler İrritasyonu azaltmak için %1-4 lük metil selülozlu göz damlaları Ülserasyon ve enfeksiyonu önlemek için göz bandı, koyu camlı gözlük, uyurken başın yüksekte tutulması, tuz kısıtlaması, göz egzersizleri, ileri vakalarda gözün cerrahi olarak dikilmesi yoluna gidilir.

75 Paratiroid Hastalıkları 9. Paratiroid Bezleri Paratiroid bezleri kanda kalsiyum miktarı düştüğünde parathormon salgılar. PARATİROİD HASTALIKLARI

76 PARATİROİD HASTALIKLARI

77 Hipoparatiroidizm??? Paratiroid hormonunun yetersizliği sonucu kalsiyum kandan kemiklere geçer ve plazma kalsiyum seviyesi düşer. Nedenleri Primer olarak hamile annelerde kalsiyumun fazla olması ve dolayısıyla bebeğin kanında yeterli miktarda kalsiyumun bulunması, kalsiyumunun intrauterin hayatta paratiroid fonksiyonlarını baskılaması ile primer hipoparatiroidi görülür. Sekonder olarak cerrahi girişimler sırasında paratiroid bezlerinin zarar görmesi veya yanlışlıkla alınması sonucu oluşur.

78 Belirti ve Bulgular Tiroid ameliyatlarından sonra paratiroid bezinin fonksiyonlarını değerlendirmek çok önemlidir!!!! Ağrılı kas krampları, halsizlik ve yorgunluk, Ellerde ve yüzde seyirme Mental ve emosyonel değişiklikler Kuru cilt ve sık idrara çıkma Chvostek bulgusu (Kulak önünde, fasiyal sinir üzerine muayene çekici ile vurulduğunda, o tarafın kasılması) Trousseau bulgusu (Tansiyon aletinin manşetinin şişirilip 3-4 dakika bekletilmesinden sonra ebe elinin meydana gelmesi) Ciddi hipokalsemide aritmiler, konvülsiyonlar ve larinks spazmı nedeniyle solunum yollarında obstrüksiyon...

79 Tanı??? Hastada var olan belirti ve bulgular ve laboratuvar testleri hipoparatiroidizm tanısı koymada önemlidir. Serum kalsiyum seviyesinde düşüklük, fosfat düzeyinde yükseklik ve bazen de magnezyum seviyesinde düşüklük vardır. Chvostek ve trousseau bulguları hipokalsemi tanısını doğrulayan iki klasik bulgudur.

80 Tedavi??? Akut hipoparatiroidizm bazen paranteral paratiroid hormonu verilmesiyle tedavi edilir (seyrek kullanılmakta; pahalı, etki süresi bi kaç saat, hormona karşı antikor üretilebilmekte ). Şiddetli hipoparatiroidizm intravenöz kalsiyum tuz uygulaması ile (% 10 luk 10 ml Kalsiyum glukonat solüsyonu) tedavi edilir. Uzun süreli tedavide kronik hipoparatiroidizmli hasta oral kalsiyum tuzları ve D vitamini ile tedavi edilir. Barsaklardan fosfat emilimini azaltmak için yemeklerle birlikte alimunyum hidroksil alması sağlanabilir.

81 Hiperparatiroidzm??? Aşırı paratiroid hormon salınımı sonucu kemiklerden kana kalsiyum geçer, plazmadaki kalsiyum seviyesi artar. Nedenleri Sıklıkla adenoma olarak adlandırılan tümörler nedeniyle oluşur. Hipokalsemi nedeniyle yüksek paratiroid hormon salınımı nedeni ile oluşur (D vitamini eksikliği, malabsorbsiyon, kronik renal yetmezlik nedeniyle) PARATİROİD HASTALIKLARI

82 Belirti ve Bulgular Halsizlik, laterji, reflekslerde azalma Bulantı-kusma, karın ağrısı, anoreksiya, konstipasyon.. Depresyon, mental değişiklikler ve kişilik değişiklikleri Kardiyak aritmiler, hipertansiyon Poliüri, idrar yollarında taş Kas tonüsünde azalma, zayıflık Kemik ağrıları, kemiklerden mineral kaybı, kırıklar, Konfüzyon, koma Nemli cilt diğer belirtilerdedir.

83 Tanı Serum kalsiyum seviyesi, parathormon düzeyi 24 saatlik idrarda kalsiyum seviyesi artar. Ciddi durumlarda röntgende mineral kaybı görülür. Bazen de spontan kırıklar olana kadar fark edilmez. Tedavi Eğer neden bir tümör ise cerrahi olarak çıkarılır. Hastalara bol sıvı alması ve kalsiyum alımını sınırlandırması istenir. Oral fosfat verilmesi de gerekebilir. İdrarla kalsiyum atımını arttırmak amacıyla Lasix

84 ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ) BEZ HASTALIKLARI ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ) BEZ HASTALIKLARI

85 Adrenal Bezler 1-Medulla Epinefrin Norepinefrin 2- Korteks Glikokortikoidler (Kortizol)= Steroid Mineralokortikoidler (aldesteron) = Streoid Seks Steroidleri ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ) BEZ HASTALIKLARI

86 Adrenal korteks vücuttaki aşırı baskıyı azaltmada önemli rol oynar. Vücut ağır baskı altındayken, hipotalamus hipofiz bezine ACTH hormonu salgılaması için emir gönderir. ACTH hormonu da adrenal korteksi uyararak kortikosteroid üretmesini sağlar. Kortikosteroid vücudun proteinler gibi karbonhidrat olmayan moleküllerden glikoz yapmasını sağlar. Böylece vücut ekstra enerji elde ederek, baskıyı azaltmış olur.

87 Adrenal Korteks Hormonları ve Fonksiyonları Glukokortikoid (Kortizon) Kan glikoz seviyesini yükseltir. Protein katabolizması Sodyum ve su retansiyonu Gastrik asit ve pepsin üretimi artırır. Antienflamatuar etki Yeni antikor salımını azaltır. Emosyonel değişiklik yapar. Mineralokortikoidler (Aldesteron) Adrojenler Su ve sodyum retansiyonu Kan basıncını yükseltir. Potasyum, magnezyum ve amonyum iyonlarının atılımını sağlar. Erkeklerde ses kalınlaşması, kıllanma yapar, kas tonüsünü etkiler. Kadınlarda cinsiyet iç güdüsünü etkiler. ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ) BEZ HASTALIKLARI

88 Adrenal Medulla Hormonları ve Etkileri Epinefrin (Adrenalin) Kalp hızı Artırır Artırır Kardiyak out-put (Kalb debisi) Artırır Aritmiler Yapar Yapar Kan basıncı Yükseltir Yükseltir Kan şeker Yükseltir (Karaciğerde glikojeni glikoza çevirir) İnsülin salınımı Yapar Yapar GİS motilitesi Azaltır Azaltır Bronşları Solunum Genişleme Hız ve derinliğini artırır Kandaki yağ asitlerinin oranını artırır. ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ) BEZ HASTALIKLARI Norepinefrin (Noradrenalin) Normal veya azaltır Normal veya yükseltir

89 ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ) BEZ HASTALIKLARI

90 Resimdeki kadın, yılan görüp korktuğunda, vücudundaki alarm düğmesine basılmış olur. Beyin, böbrek üstü bezlerine yıldırım gibi bir emir gönderir ve acil olarak adrenalin hormonu salgılarlar. Adrenalin molekülleri kana karışır ve vücudun çeşitli bölgelerine dağılarak vücudun tehlike durumuna uygun tepkiler vermesini sağlar. Kadının kalbi daha hızlı atar, kan şekeri yükselir, böylece kaslara ekstra güç sağlanmış olur ve tehlikeden kaçabilir

91 Glokortikoidlerin Az salınımı sonucu akut olarak adrenal kriz, kronik olarak addison hastalığı gelişir. Fazla salınımı sonucu Cushing sendromu Mineralokortikoidlerin Az salınımı sonucu osmotik diürez ve dehidratasyon gelişir. Fazla salınımı sonucu Feokromasitoma

92 Adrenal Kriz??? Adrenal korteks hormonlarının ani bir şekilde düşmesi ile oluşan akut hayatı tehdit eden bir komplikasyondur. Adrenal cerrahi, pitutuvar yıkım, kortizol tedavisinin aniden kesilmesi ve stres tetikleyen faktörler arasında yer alır. Belirtiler Adrenal yetmezlik bulguları oldukça şiddetli olarak ortaya çıkar. Hipotansiyon, taşikardi, hızlı solunum, solgunluk, hiperkalemi, hipoglisemi, ateş, bulantı, karın ağrısı ve mental durum değişikliği, konfüzyon, huzursuzluk... Eğer tedavi edilmezse sıvı elektrolit dengesizliği sonucu kardiyak aritmiler, vasküler kollaps, kardiyak arrest, koma ve ölüm görülebilir.

93 Tedavi Tedaviye başlamadan öce, tam kan sayımı, elektrolitler, BUN ve plazma kortizol seviyesi ölçülür. Öncelikle başlangıç tedavisi olarak mg kortizol IV verilir, daha sonra 100 mg kortizol 8 saatte verilir. Bunlara ilaveten 12 saatte bir 50 mg kortizol IM olarak uygulanır. Kriz sonrasında oral kortizol tedavisine geçilir ve doz yavaş yavaş azaltılır. Addison krizinde sık ararla hastayı değerlendirmek, sıvı elektrolit seviyesini izlemek ve günlük kilo takibi son drece önemlidir.

94 Addison Hastalığı??? Primer adrenal yetmezlik sonucu ortaya çıkan, aldesteron ve kortizol yetmezliği ile karakterize bir hastalıktır. Nedenleri En sık neden otoimmun olaya bağlı olarak adrenal korteksin idiyopatik atrofisidir. Adrenalektomi, kortizol tedavisinin aniden kesilmesi ve uzun süreli kortizol tedavisine bağlı adrenal supresyon yer alır. Belirti ve Bulgular Kortizol yetersizliğine bağlı hipotansiyon, bulantı, kusma, hipoglisemi, mental semptomlar (laterji ve konfüzyon) ve hiperpigmentasyon (ciltte deri kıvrımlarında, dirsekte, dizde, parmak eklemlerinde,mukoz membranlarda, güneşe maruz kalan bölgelerde ve basınç alanlarında). Aldesteron yetersizliğinde hipovolemi, kardiyak outputta düşme, hipotansiyon; potasyum retansiyonuna bağlı hiperkalemi ve kardiyak aritmiler görülür.

95 Tanı Kesin tanı ACTH testi ile konur. ACTH IM olarak uygulanır. Normal adrenaller ACTH ya yanıt olarak kortizol salgısını arttırırken adrenal yetmezliğinde bu artış olmaz. Bunun dışında serum kortizol seviyesinde düşme, hiponatremi, hiperkalemi, hipoglisemi gibi bulgular da ortaya çıkar. Tedavi Eksik olan kortizol dışardan verilir. Kortizol sabah ve akşam dozları şeklinde verilir. Sabah tedavi dozunun 2/3 ü akşam ise 1/3 ü verilir. Stres varlığında stres yoğunluğuna bağlı olarak doz arttırılır. Hipotansiyon, halsizlik, serum sodyumunun düşük, potasyumun yüksek olduğu durumlarda kortizole ilave olarak aldesteron verilir. Aldesteron ise genellikle öğleden sonra ve akşam verilir.

96 Kortizon (Steroid) Alan Hastada Neler Görülür? Sıvı elektrolit dengesizliği: Sodyum ve su retansiyonu Mideden HCl sekresyonunu artırdığı için mide, duedonumda ülser yapıcı etkiye sahiptir. Karaciğerden glikojeni glikoza çevirip kana verdikleri için kan şekeri yükselir. Proteinlerin aminoasitlere parçalanmasını artırır. Bu nedenle kaslarda incelmeler meydana gelir. Kalsiyumun kemiklerden kana geçmesini artırır bu nedenle osteoporoz gelişme riski vardır. Enfeksiyon belirtilerini gizler. ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ BEZ) HASTALIKLARI

97 Kortizon (Steroid) Alan Hastada Neler Görülür? Karbonhidratların kullanımını artarak yağların depolanmasına neden olur (Bunun sonucunda hastada aydede yüz, servikal, dorsal ve abdominal bölgede yağ birikimi olur. Akneler gelişir) Beynin uyarılabilirliğini artırır hastada öfori, depresyon, hatta ajitasyon ve halüsinasyonlar görülebilir. Dışardan steroid alan hasta herhangi bir stresörle karşılaştığında steroid dozu artırılmalıdır. Steroid tedavisi birden kesilmemelidir (Dışardan verildiği sürece sürrenal bezde tembellik atrofisi gelişir. Atrofiye olan bezden sekresyon olmayacağı için adrenal kriz gelişebilir!!!) ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ BEZ) HASTALIKLARI

98 Cushing Sendromu??? Adrenal korteksin hipersekresyonu sonucu dolaşımda aşırı kortizol ve diğer glukokortikoidlerin bulunması ile oluşur. Nedenleri Adrenal bezin hiperplazisi Adrenal bez adenom ve karsinomu: Vakalar yaklaşık %25 oranında adrenal tümörler nedeni ile oluşur. Hipofiz ön lob tümörleri Akciğer ve diğer dokuların karsinomuna bağlı olarak kortikotropinin fazla salgılanması İyatrojenik olarak tedavi amacıyla ACTH ın fazla verilmesi

99 Belirti ve Bulgular Görünüş Aydede yüz (yanaklar yağlı ve kırmızı, dudaklar kalın) özellikle omuzlarda ve boyunda yağ depoları, yassı şişmanlık Deri İnce ve zayıflamış cildin alttaki yağ dokusu tarafından gerilmesi sonucu pembe mor strialar Kapiller frajiletinin artışına bağlı ekimoz ve peteşiler ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ BEZ) HASTALIKLARI Kardiyovasküler Sıvı völüm artışı Hipertansiyon, kalp bozuklukları Kas ve kemikler Kas harabiyetinden dolayı ekstremitelerle yapılan işler sırasında çabuk yorulma Sırt ağrısı Kemik katabolizmasının artışına ve kortizolün kollajen sentezi ve kalsiyum emilimi üzerine olan inhibitör etkisi nedeniyle osteoporoz

100 Belirti ve Bulgular-2 Gastrointestinal Sistem HCl sekresyonunda artış Metabolizma Hiperglisemi İmmün Sistem İnflamasyon ve immün cevabın baskılanması Emosyonel durum Öfori veya irritabilite Depresyon Sıvı ve elektrolit Sodyum ve su retansiyonu, hipokalemi Üreme sistemi Androjen fazlalığı sonucu kadınlarda hirsutizm, menstruasyon bozukluğu ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ BEZ) HASTALIKLARI

101

102 Tanı Laboratuar testleri Plazma kortizol ve ACTH seviyesinin yüksek olması, hipokalemi, hiperglisemi, lökositoz, hipokalsemi Serum ve idrar kortizol seviyeleri artar, bazen normal değerler de görülebilir. BT veya MR Tümörden şüpheleniliyorsa tömörün yerleşimini ve boyutlarını değerlendirmek için yapılabilir.

103 Tedavi Hastalığın nedenine ve hastanın özelliklerine göre cerrahi, radyoterapi ve ilaç tedavisi şeklinde olabilir. Eğer bu durum dışardan kortizol verilmesi ile oluşmuş ise kortizol kademeli olarak azaltılır. Bir tümör nedeni ile oluşmuş ise cerrahi girişim uygulanır. Bilateral adrenalektomi hastanın yaşamı boyunca hormon tedavisi gerektirir. ACTH ın fazla salınımına neden olan hipofiz adenomlarında radyoterapi uygulanır. Hasta ameliyata alınamıyorsa ACTH salınımını ve adrenal hormon sentezini engelleyen bazı ilaçlar kullanılabilir. Adrenal fonksiyonları baskılayan ilaçları alan hasta akut adrenal kriz yönünden risk altında olabilir!!!

104 Hemşirelik Girişimleri Kas yorgunluğuna bağlı aktivite azlığına yönelik bakım verilir. Su ve sodyum tutulumuna yönelik bakım verilir. Yaralanma ve enfeksiyon riskine yönelik bakım verilir. Beslenme bozukluğuna yönelik bakım verilir. Asitli gıdalar kısıtlanır. Hiperglisemi ve hipertansiyon yönünden özel dikkat gerekir!!! Psikolojik destek sağlanır. Depresyona yönelik bakım verilir. ADRENAL (BÖBREK ÜSTÜ) BEZ HASTALIKLARI

105