İŞLETME RİSK YÖNETİMİ 1/19

Transkript

1 İŞLETME RİSK YÖNETİMİ 1/19

2 Risk Değerlendirmesi İşlem BASAMAKLARI 2 2/19

3 İşyerinizde sorun çözme şeması EVET HER ŞEY YOLUNDA MI? HAYIR SAKIN KARIŞMA EVET İŞİ SEN Mİ KARIŞTIRDIN? SENİ KAFASIZ HAYIR KİMSE GÖRDÜ MÜ? EVET OZAMAN AYVAYI YEDİN EVET ÜSTÜNE Mİ KALACAK? HAYIR SAKIN SÖYLEME! HAYIR SUÇU BAŞKASININ ÜSTÜNE ATABİLİR MİSİN? HAYIR GÖRMEZDEN GEL 3 EVET SORUN YOK, RAHATLA! 3/19

4 Olasılık ve Risk 4/19

5 Olasılık ve Şiddet Risk analizinde risklerin belirlenmesi tehdidin olma ihtimali ile tehdidin etkisi sayısal değerlerle ifade edilir. Bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur. Etkili bir sonuç elde etmek için bu iki kavramın iyi anlaşılması ve doğru belirlenmesi önemlidir. 5/19

6 Olasılık Olasılık, bir şeyin olabilme durumu veya ihtimalidir. Olabilecek şey sonuçları itibariyle olumlu veya olumsuz olabilir. Piyangodan ikramiye çıkma olasılığı, İşyerinde kaza olma olsılığı. 6/19

7 Olasılık A olayının olasılığı, 0 ile 1 arasında bir reel sayıdır ve ondalık veya yüzde cinsinden ifade edilir. Olabilmesi imkansız olan bir olayın olasılığı 0 dır. Çatıda çalışan bir kişinin ayağının kayması olasılığı 0.08 dir. Olabilmesi kesin olan bir olayın olasılığı %100 dür yada 1 dir. İSG temel amacı işyerinde olabilecek kazaların ve hastalıkların olma olasılığını azaltmaktır, yani, bunların olasılık değerlerini sıfıra yaklaştırmaktır. 7/19

8 Olasılık Bir tehlikenin olasılığı söz konusu tehlikeyi oluşturan koşullar ve etmenlerle birlikte değerlendirilir. Bu etmenler; Tehlikeye maruz kalan kişilerin sayısı, Tehlikenin hangi sıklıkla yaşandığı, Tehlikeye ne kadar süreyle maruz kalındığı, Çalışanların ve çevredekilerin tehlikeye ne kadar yakın oldukları 8/19

9 Olasılık Çalışanların eğitim düzeyi, Çalışanların denetiminin etkinlik düzeyi, Çalışanların iş yapma koşulları, Çalışanların yorgunluk, dikkatsizlik, halsizlik vb. Örnek olarak, bir inşaatta çalışanların başına yukarıdan tuğla düşmesi tehlikesi olasılığını ele alalım. 9/19

10 Olasılık VE ile ifade edilen bir sonucun ortaya çıkması, bu sonuca katkıda bulunan tüm nedenlerin birlikte ortaya çıkmalarına bağlıdır. Örneğin, bir işçinin aşağıya düşmesi için işçinin ayağının kayması ve bağlanmamış olması gerekir. 10/19

11 Olasılık ve Risk VEYA ile ifade edilebilen bir olayın meydana gelmesi için olayın oluşması nedenlerinden birinin veya daha fazlasının meydana gelmesi yeterlidir. Örneğin işçinin aşağı düşmesi için ayağının kayması veya başının dönmesi veya boşa basması yeterlidir. Dikkat edelim ki İş Sağlığı ve Güvenliği kapsamında VEYA ile ifade edilebilen olaylar sonuçları bakımından daha kötüdür. 11/19

12 Neden risk değerlendirmesi yapmalıyız? Mevzuat yönünden zorunludur. İşletmeye sağladığı yararları vardır. İşletmenin sağlık giderleri azalır, Tazminat giderleri azalır, Güvenli çalışma ortamında verimlilik artar, Üretimde kalite yükselir, İşletme güven ve prestij kazanır, Pazar payı yükselir, Ekonomik yönden güçlü hale gelir 12/19

13 Riskin değerlendirilmesinin ana amacı Riskler kabul edilebilir midir? Kabul edilemez riskler için neler yapılmalıdır? Yasal mevzuat ile tanımlanmamış riskler için bu soruların cevabı işletmenin değer yargılarına bağlıdır. 13/19

14 Risk Değerlendirme Risk değerlendirme çalışmalarının etkili olabilmesi için Sistemin ve operasyonların kapsamlı ve doğru analiz edilmesi gerekir, Kanun, tüzük ve yönetmeliklerin istekleri, Kabul edilen standartların gerekenlerinin sağlanması, Benzer işlerden kazanılmış olan deneyimlerden faydalanılmalıdır. 14/19

15 Risk Değerlendirme UYARI Güvenlik standartları ve deneyimlerin birçoğu geçmişte yaşanmış olan kazaların incelenmesi sonucu edinilmiştir. UYARI Deneyimin yetersiz kaldığı durumlarda sistem yeni tehlikelere, potansiyel kazalara açık olur. Bu nedenle sistemde karşılaşılabilecek yeni kazalar incelenmelidir. Yeni veya farklı işlemler, ekipmanlar sözkonusu olduğunda tahminsel risk değerlendirme teknikleri kullanılır. 15/19

16 Risk Değerlendirme Risk Değerlendirmesi yapılırken Risk Değerlendirme Formu kullanılır. Risk Değerlendirme formunda yer alması gerekli bilgiler: Proses Adı: Analizi yapılacak olan prosesin referans numarası varsa yazılır, yoksa kısa bir tanımı yapılır. Örneğin; kaynak, kaplama, montaj, boya vb. Alt Proses: Eğer alt proses için analiz yapılıyor ise bu alt prosesin kısa bir tanımı yapılır. Örneğin; havalandırma tesisatı, fırın, kazan dairesi vb. Takım Üyeleri: Takımı oluşturan bütün kişilerin isimleri ve bölümleri. Takım Lideri: Sorumlu olan İş Güvenliği Uzmanının adı Tarih: Risk değerlendirmesi nin yapıldığı tarih Revizyon Tarihi: Risk değerlendirmesi nin son revizyon tarihi Risk Değerlendirmesi Numarası: Takip etmek amacıyla kullanılabilecek bir Risk Değerlendirmesi numarası 16/19

17 Risk analizinde önemli olan nokta, alınan riskin ne olduğunun belirtilmesidir. Günlük hayatta sıklıkla risk analizi yaparız. Otobüse binmek taksiye göre ucuzdur ancak geç kalma riski yükseldiğinde bunu göze almayıp pahalı aracı tercih edebiliriz. Evimizi yangına karşı sigorta yaptırmayarak risk alabiliriz. Kanser riskini göze alarak sigara içmeyi sürdürebiliriz. 17/19

18 Tanımlanan Çalışma: Kapalı ortamda çalışma, sınırlı saha çalışması (Kanal çalışması, kazan içerisinde yapılan ateşli işler vb.) Olası Tehlike(ler) : Zehirli gazlara maruziyet, yetersiz oksijen vb. Oluşturacağı Risk(ler):Zehirlenme, boğulma vb. N 18/19

19 Tanımlanan Çalışma: Elektrikli aletlerle çalışma Olası Tehlike(ler): Yalıtılmamış, yetkili kişilerce kurulmamış elektrik donanımı Oluşturacağı Risk(ler): Elektrik çarpması, yangın 19/19

20 Tanımlanan Çalışma: Elle taşıma işçiliği Olası Tehlike(ler): Yanlış taşıma yöntemlerinin kullanılması, fazla yük kaldırma Oluşturacağı Risk(ler): Kas/İskelet sistemi rahatsızlıkları 20/19

21 Risk Değerlendirme Teknikleri 21/19

22 Risk Değerlendirme Teknikleri Risk Analizi / Değerlendirmesi belirlenen tehlikelerinin yol açabileceği risklerin nicel bir büyüklük olarak saptanması sürecidir. Risk analizi yöntemleri iki ana grupta toplanabilir. Nicelik/kantitatif (quantitative) Nitelik/kalitatif (qualitative) 22/19

23 Nicel/Kantitatif Risk Analizi Riski hesaplarken sayısal yöntemlere başvurur. Bu yöntemde tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur. Risk = Tehditin Olma İhtimali * Tehditin Etkisi 23/19

24 Nicel Yaklaşım Risk = Olasılık * Şiddet Şiddet Olasılık Hafif -1 Orta 2 Yüksek - 3 Düşük - 1 Düşük Risk 1 Düşük Risk - 2 Orta Risk - 3 Orta - 2 Düşük Risk 2 Orta Risk - 4 Yüksek Risk - 6 Yüksek - 3 Orta Risk 3 Yüksek Risk- 6 Yüksek Risk Olasılık: Belli bir dönemde (genellikle bir yıl); 3: Zararın meydana gelmesi kesindir ya da nerdeyse kesindir. 2: Zarar belki meydana gelir 1: Zarar nadiren meydana gelir Şiddet: 3: Ölüm ya da büyük yaralanma 2: Etkisi 3 gün süren hastalık ya da yaralanma 1: Diğer tüm yaralanma ya da hastalıklar 24/19

25 Nicel Yaklaşım Bu yöntemi daha nicel hale getirebilmek için; şiddet skalasında daha çok ayrıntı verilebilir (ileride ele alacağız) Olasılık skalasında geçmiş dönem istatistikleri kullanılır Örnek skala: Risk ayda bir veya daha sık meydana gelir skor: 3 Risk ayda bir veya daha seyrek meydana gelir skor: 2 Risk yılda bir veya daha seyrek meydana gelir skor: /19

26 Nitel/Kalitatif Risk Analizi Riski hesaplarken ve ifade ederken nümerik değerler yerine önemsiz, yüksek, çok yüksek gibi tanımlayıcı değerler kullanır. 26/19

27 Nitel Yaklaşım Bu yaklaşımda risklerin olasılık ve şiddetleri herhangi sayısal değerler kullanılmadan birbirlerine kıyas edilerek sübjektif şekilde verilir. Şiddet Olasılık Hafif Orta Yüksek Düşük Düşük Risk Düşük Risk Orta Risk Orta Düşük Risk Orta Risk Yüksek Risk Yüksek Orta Risk Yüksek Risk Yüksek Risk 2 7 Olasılık: Düşük: Zarar nadiren meydana gelir. Orta: Zarar belki meydana gelir. Yüksek: Zararın meydana gelmesi kesindir Şiddet: Hafif:Yaralanma ya da hastalık Orta: Uzun süren hastalık ya da yaralanma Yüksek: Ölüm ya da büyük yaralanma 27/19

28 Riskin oluşma ihtimalinin derecelendirilmesi Tehditin Olma İhtimali Nadir Az Muhtemel Muhtemel Mümkün Yaklaşık Kesin Ortaya çıkma olasılığı / frekans için derecelendirme basamakları Yılda bir Üç ayda bir Ayda bir Haftada bir Her gün 28/19

29 Riskin oluştuktan sonraki etkisinin derecelendirilmesi Tehditin Etkisi Önemsiz Hafif Orta Ciddi Çok Ciddi Sonucun Etkisi İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren Hafif yaralanma, tedavi gerekir Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik 29/19

30 Risk Değerlendirme Matrislerinin Tasarımı Olasılık satırlarda sırayla artmalı ya da azalmalı Riskin şiddeti sütunlarda sırayla artmalı ya da azalmalı Genellikle 3 temel kodlama yapılır: düşük, orta, yüksek risk üst yönetimin stratejik kararları için Satır ve sütun sayıları hassasiyeti artırmak için artırılabilir: 5x5 lik matrisler yaygındır /19

31 Stratejik kararlar için risk gruplaması Yüksek Düzey: Kabul edilemez risk Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı ACİL Orta Düzey: Dikkate değer risk Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli termin gerekli Düşük Düzey: Kabul edilebilir risk Acil tedbir gerektirmeyebilir, tehlikeyi gözlemeye devam /19

32 Tasarımda önemli noktalar Matrisin içindeki kutuların düşük, orta ya da yüksek risk gruplarından hangisine gireceğine işyeri karar verebilir hazır şablonu kullanmak şart değil Olasılık ve şiddet düzeylerinin sayısına ve düzeylerine işyeri karar verebilir işyerinde ve ilgili birimlerde çalışan sayısına ve kaza sıklıklarına bakılarak işyerine uygun düzeyler seçilmeli /19

33 Tipik bir 5x5 lik risk matrisi ŞİDDET Çok Ciddi Ciddi Orta Hafif Çok Hafif Çok Yüksek O L A 5 Yüksek 4 Yüksek 20 Yüksek Yüksek 16 Yüksek Yüksek 12 Orta Orta 8 Orta Düşük 4 Düşük S Orta I 3 Yüksek Orta Orta Düşük Düşük L I K Düşük 2 Çok Düşük 10 Orta 5 8 Orta 4 6 Düşük 3 4 Düşük 2 2 Düşük 1 1 Düşük Düşük Düşük Düşük Düşük 33/19

34 34/19 Olasılık Etkinin Şiddeti Önemsiz Sınırda Ciddi Kritik Felaket Oldukça olası 1*5 5 2*5 10 3*5 15 4*5 20 5*5 25 Olası 1*4 4 2*4 8 3*4 12 4*4 16 5*4 20 Nadir 1*3 3 2*3 6 3*3 9 4*3 12 5*3 15 Az 1*2 2 2*2 4 3*2 6 4*2 8 5*2 10 İmkânsız 1*1 1 2*1 2 3*1 3 4*1 4 5*1 5

35 Risk gruplaması Grup sayısı 3 ten fazla olabilir. Ama üst yönetimin stratejik planlamasına genellikle yararı olmaz. ŞİDDET Çok Ciddi Ciddi Orta Hafif Çok Hafif O L A S I L I K Yaklaşık Kesin Mümkün Çok Yüksek Çok Yüksek Çok Yüksek Yüksek Muhtemel Yüksek Önemli Az Muhtemel Nadir Önemli Kayda Değer Kayda Değer Yüksek Önemli Hafif Önemli Kayda Değer Kayda Değer Hafif Hafif Düşük Hafif Düşük Önemsiz Hafif Düşük Önemsiz Önemsiz 35/19

36 Risk = olasılık x şiddet olmak zorunda değil!!!!!!! ŞİDDET Çok Ciddi Ciddi Orta Hafif Çok Hafif O L A S I L I K Çok Yüksek A Yüksek B Orta C Düşük D Çok Düşük E Yüksek Yüksek Yüksek Orta Orta Yüksek Yüksek Orta Orta Düşük Yüksek Orta Orta Düşük Düşük Yüksek Orta Düşük Düşük Düşük Yüksek Orta Düşük Düşük Düşük /19

37 Sonuç 37/19

38 Risk Değerlendirmesi şu pratik sorulara cevap ararız Ne yanlış gidebilir? Bunun olasılığı nedir? Olursa ne tür sonuçlar doğurabilir? Riski nelerdir? Bu riskler kabul edilebilir düzeyde midir? Riskler nasıl azaltılabilir? /19

39 RİSK DEĞERLENDİRMESİ 1.ADIM TEHLİKELERİN BELİRLENMESİ BEŞ temel adımdan oluşur Tanımladığınız tehlikelerle ilgili olarak herhangi bir mevzuat, standart, rehber veya madde güvenlik bilgi formu var mı? EVET Bu konuda elinizdeki bu kaynakları takip edin 5.ADIM İZLE VE GÖZDEN GEÇİRME HAYIR 2.ADIM RİSKLERİN ANALİZİ ADIM KONTROL TEDBİRLERİNİN UYGULANMASI 3.ADIM KONTROL TEDBİRLERİNE KARAR VERİLMESİ 39/19

40 4 0 40/19

41 4 1 41/19

42 RİSK DÜZEYİ VEYA RİSK SKORU SONUÇ ZARARIN AĞIRLIĞI OLASILIK OLASILIK Çok ÇOK Küçük YÜKSEK (1) 5 ÇOK Çok CİDDİ Hafif (1) Anlamsız YÜKSEK 1 Hafif CİDDİ (2) Düşük YÜKSEK 2 Orta ORTA (3) Düşük YÜKSEK 3 Ciddi HAFİF (4) Düşük ORTA 4 ÇOK Çok Ciddi HAFİF (5) Düşük 5 DÜŞÜK 5 Küçük YÜKSEK (2) 4 Düşük YÜKSEK 2 20 Düşük YÜKSEK 4 Düşük ORTA 6 Orta ORTA 8 Orta DÜŞÜK Orta ORTA (3) 3 Düşük YÜKSEK 3 Düşük Orta Orta Orta ORTA 6 ORTA 9 DÜŞÜK 12 DÜŞÜK Yüksek KÜÇÜK (4) 2 Düşük Orta Orta Yüksek Yüksek ORTA 4 8 ORTA DÜŞÜK 12 DÜŞÜK 16 DÜŞÜK Çok ÇOK Yüksek KÜÇÜK (5) 1 Düşük DÜŞÜK 5 Orta DÜŞÜK 10 Orta DÜŞÜK 15 Yüksek DÜŞÜK 20 Tolore Edilemez DÜŞÜK /19

43 RİSK DEĞERLENDİRME CETVELİ SONUÇ EYLEM KABUL EDİLEMEZ RİSK Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı DİKKATE DEĞER RİSK 7-11 Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli 4 3 4, 5, 6 1, 2, 3 KABUL EDİLEBİLİR RİSK Acil tedbir gerektirmeyebilir 43/19

44 Risk Formülasyonu /19

45 Riskleri ölçmek ve kıyaslamak kolay mı? /19

46 Risk Formülü Risk = Olasılık* Şiddet Örnek 1: Tehlike: Yüksekte çalışma Risk: Yüksekten düşme Soru: Risk büyük mü? Veriler: Yılda (52 hafta) 2 kaza haftalık kaza olasılığı = 2/52 = % 3.8 Şiddet: 10 üzerinden 8 Risk = 3.8 * 8 = /19

47 Risk Formülü Örnek 2: Tehlike: Barutla işlem Risk: Barutun alev alması sonucu 1. derece yanık Soru: Risk nedir? Veriler: 52 haftada 10kaza haftalık kaza olasılığı = 10/52 = % 19.2 Şiddet: 10 üzerinden 4 Risk = 19.2* 4 = 76.8 Örnek 1 & 2 kıyaslama: 76.8 > 30.4 Örnek 2 de risk daha büyük /19

48 Bir işletme örneği I. risk: Kamyon yükleme boşatma sırasında dengesini kaybederek düşüp yaralanma Geçen yıl 2 kez meydana geldi. Kırık ve kesik muhtemel. II. risk: Montaj işleminde kimyasalla muamele sırasında el de küçük alanda 1. derece yanık. Geçen yıl 15 kez meydana geldi. Revirde müdahale. III. risk: Pres atölyesinde el-parmak ezilmesi. Geçen yıl 13 kez meydana geldi. Hastanede ilk yardım ve tedavi. IV. risk: Elle ağır yük kaldırma ve taşıma nedeniyle bel fıtığı vakaları. Geçen yıl 5 çalışana tanı konuldu. 3 kişi ameliyat oldu. V. risk: Yangın sonucu yanma ve dumandan zehirlenme. 4 8 Son on yılda yaşanmadı. Olursa birden çok kişi hayatını kaybedebilir. 48/19

49 Bir işletme örneği I. risk: Kamyon yükleme boşatma sırasında dengesini kaybederek düşüp yaralanma Geçen yıl 2 kez meydana geldi. Kırık ve kesik muhtemel. Şiddet Olasılık Hafif -1 Orta 2 Yüksek - 3 Düşük -1 (yılda birden seyrek) Orta- 2 (1yıl ile 1 ay arası) Yüksek -3 (ayda bir veya daha sık) : Yükleme boşaltmada yaralanma /19

50 Bir İşletme Örneği II. risk: Montaj işleminde kimyasalla muamele sırasında elde küçük alanda 1. derece yanık. Geçen yıl 15 kez meydana geldi. Revirde müdahale. Şiddet Olasılık Hafif -1 Orta 2 Yüksek - 3 Düşük -1 (yılda birden seyrek) Orta- 2 (1yıl ile 1 ay arası) Yüksek -3 (ayda bir veya daha sık) : Yükleme boşaltmada yaralanma. 3: Montajda kimyasalla yanık /19

51 Bir İşletme Örneği III. risk: Pres atölyesinde el-parmak ezilmesi. Geçen yıl 13 kez meydana geldi. Hastanede ilk yardım ve tedavi. Şiddet Olasılık Hafif -1 Orta 2 Yüksek - 3 Düşük -1 (yılda birden seyrek) Orta- 2 (1yıl ile 1 ay arası) Yüksek -3 (ayda bir veya daha sık) : Yükleme Boşaltmada yaralanma. 3: Montajda kimyasalla yanık. 6 : Preste Parmak Ezilmesi /19

52 Bir İşletme Örneği IV. risk: Elle ağır yük kaldırma ve taşıma nedeniyle bel fıtığı vakaları. Geçen yıl 5 çalışana tanı konuldu. 3 kişi ameliyat oldu. Şiddet Olasılık Hafif -1 Orta 2 Yüksek - 3 Düşük -1 (yılda birden seyrek) Orta- 2 (1yıl ile 1 ay arası) Yüksek -3 (ayda bir veya daha sık) 2 4 : Yükleme Boşaltmada yaralanma. 3: Montajda kimyasalla yanık. 6 : Preste Parmak Ezilmesi 6: Bel fıtığı 9 52/19

53 Bir İşletme Örneği V. risk: Yangın sonucu yanma ve dumandan zehirlenme. Son on yılda yaşanmadı. Olursa birden çok kişi hayatını kaybedebilir. Şiddet Olasılık Hafif -1 Orta 2 Yüksek - 3 Düşük -1 (yılda birden seyrek) Orta- 2 (1yıl ile 1 ay arası) Yüksek -3 (ayda bir veya daha sık) 1 2 3: Yangın 2 4 : Yükleme Boşaltmada yaralanma. 3: Montajda kimyasalla yanık. 6 : Preste Parmak Ezilmesi 6: Bel fıtığı 9 53/19