T.C SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ÜÇ BOYUTLU KADASTRO ÜZERĐNE BĐR ÇALIŞMA. Ömer YURDAKUL DANIŞMAN: Yrd. Doç. Dr.

Transkript

1 1 T.C SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ÜÇ BOYUTLU KADASTRO ÜZERĐNE BĐR ÇALIŞMA Ömer YURDAKUL DANIŞMAN: Yrd. Doç. Dr. Tayfun ÇAY YÜKSEK LĐSANS TEZĐ HARĐTA MÜHENDĐSLĐĞĐ ANABĐLĐM DALI Konya, 2009

2 2 T.C SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ÜÇ BOYUTLU KADASTRO ÜZERĐNE BĐR ÇALIŞMA Ömer YURDAKUL DANIŞMAN: Yrd. Doç. Dr. Tayfun ÇAY YÜKSEK LĐSANS TEZĐ HARĐTA MÜHENDĐSLĐĞĐ ANABĐLĐM DALI Konya, 2009 Bu Tez 23/ 10/ 2009 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği / oyçokluğu ile kabul edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Tayfun ÇAY Prof. Dr. Cevat ĐNAL Yrd. Doç. Dr. Şaban ĐNAM (Danışman) (Üye) (Üye)

3 iii ÖZET YÜKSEK LĐSANS TEZĐ ÜÇ BOYUTLU KADASTRO ÜZERĐNE BĐR ÇALIŞMA Ömer YURDAKUL Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Harita Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Tayfun ÇAY 2009, 83 Sayfa Jüri: Prof. Dr. Cevat ĐNAL Yrd. Doç. Dr. Tayfun ÇAY Yrd. Doç. Dr. Şaban ĐNAM Üç boyutlu kadastro, arazinin 3 boyutlu mülkiyetini kayıt altına almanın yanında, kent planlama, arazi modelleme, mühendislik projeleri, vergi toplama, afet yönetimi, kültürel ve doğal varlıkları koruma, çevre koruma gibi kadastro dışındaki değişik alanlarda yürütülen çalışmalar için gerekli olan üç boyutlu konumsal verileri sağlamak ve üç boyutlu konumsal çözümlemelerin yapılmasını olanaklı kılmak ile yükümlüdür. Bu çalışmada kadastrosu 2 boyutlu yapılmış bir alanda 2 boyutlu veri setlerine 3. boyutun eklenmesi ile karma kadastro yapılarak 3B kadastrosunun önemi dile getirilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: 3B Kadastro, Kadastro, 3B Kadastro Modelleri, Tescile Konu Haklar, CBS

4 iv ABSTRACT MS Thesis A STUDY INTERESTED IN THREE DIMENSIONAL CADASTRE Ömer YURDAKUL Selcuk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Geomatic Engineering Education Brabch Supervisor: Asst. Prof. Dr. Tayfun ÇAY 2009, 83 Pages Jury: Prof. Dr. Cevat ĐNAL Asst. Prof. Dr. Tayfun ÇAY Asst. Prof. Dr. Şaban ĐNAM Three-dimensional cadastre, under the registration of the 3-dimensional property of land the next, urban planning, terrain modeling, engineering projects, tax collection, disaster management, cultural and natural assets protection, such as environmental protection outside the cadastre in various fields of work carried out for the threedimensional positional data to provide three-dimensional spatial resolution is required to enable you to do. In this study, cadastre with 2-dimensional in a field 3rd dimension in 2 dimensional data sets with the addition of the hybrid cadastre is made of the importance of 3D cadastre were expressed. Key Words: 3D Cadastre, Cadastre, 3D Cadastre Models, Registered Rights, GIS

5 v TEŞEKKÜR Yüksek lisans tez çalışmamın danışmanlığını yapan ve çalışmalarım süresince beni hep destekleyen değerli hocam Sayın Prof. Ömer H. TOMBAKLAR a ve çalışmalarım boyunca eleştirileri ve desteği ile bana yol gösteren, eksiklerimi gidermemde yardımcı olan ve danışmanlığımı üstlenen Sayın Yrd. Doç. Dr. Tayfun ÇAY a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Hazırlanan tez çalışmasında büyük emeği geçen Sayın Prof. Dr. Cevat ĐNAL a, Sayın Yrd. Doç. Dr. Şaban ĐNAM a, Sayın Yrd. Doç. Dr. Ayhan CEYLAN a, Sayın Yrd. Doç. Dr. Đsmail ŞANLIOĞLU na ve Ar. Gör. H. Zahit SELVĐ ye teşekkür ederim. Tez çalışmalarım boyunca bana desteğini hiç esirgemeyen sevgili eşim Raziye YURDAKUL a teşekkür ederim. Ömer YURDAKUL

6 vi ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa ÖZET...iii ABSTRACT....iv TEŞEKKÜR......v ĐÇĐNDEKĐLER....vi KISALTMA LĐSTESĐ...viii ŞEKĐL LĐSTESĐ...ix ÇĐZELGE LĐSTESĐ.. x 1. GĐRĐŞ TÜRKĐYE KADASTROSU Kadastronun Çeşitleri Vergi kadastrosu Mülkiyet kadastrosu (Hukuki kadastro) Ekonomik kadastro Çok amaçlı kadastro Arazi bilgi sistemleri Kadastro Mevcut Durum Türk Kadastro Sisteminde Yaşanan Genel Sorunlar Türk Kadastro Sisteminde Üçüncü Boyutun Eksikliğinden Kaynaklanan Sorunlar ÜÇ BOYUTLU KADASTRO Taşınmaz Üzerinde Üç Boyutlu Haklar ve Kısıtlamalar Mülkiyet hakkı Đrtifak hakkı Üst hakkı Mecra (Akımlık) hakkı Geçit hakkı Kaynak hakkı Đntifa hakkı Sükna (Oturma) hakkı Kat mülkiyeti Đpotek Üç Boyutlu Kadastro Üç boyutlu kadastronun teknik boyutu Üç Boyutlu Kadastroya Duyulan Gereksinim

7 vii 3.4 Dünyadaki 3B Kadastro Çalışmaları Almanya Amerika Birleşik Devletleri Hollanda Norveç Đsveç Avustralya Đsrail B Kadastro Dışında 3B Bilginin Kullanım Alanları B Kadastro Đçin Modeller B Kadastro için kavramsal modeller Tam 3B kadastro yöntemi Karma kadastro yöntemi Var olan kadastral kayıtlara 3B etiketler eklenmesi yöntemi B Kadastro için mantıksal modeller Nesne ilişkisel (Nesneye yönelik ilişkisel) model Çok katmanlı bilgi yöntemi modeli GPS Ölçü Yöntemleri UYGULAMA Uygulama Alanının Seçilmesi Ölçülerin Yapılması Değerlendirme ve Analiz Uygulama Alanına Karma Kadastro Yönteminin Uygulanması Tam 3B Kadastro Yöntemi ile Karma Kadastro Yönteminin Karşılaştırılması SONUÇ VE ÖNERĐLER 68 KAYNAKLAR...70 ÖZGEÇMĐŞ 73

8 viii KISALTMA LĐSTESĐ 2B 3B 3D ABD AFIS ALB ALK ALKIS ATKIS BM BS BÖHYY CAD CBS ESRI FIG HKMO MEXT OGM SAM SOI SSCB TAKBĐS TBMM TKGM TKMP TMK TMMOB UN UN-ECE WPLA 2 Boyutlu 3 Boyutlu 3 Dimensional Amerika Birleşik Devletleri Amtliche Festpunktinformationssystem Automatisiertes Liegenschaftsbuch Automatisiertes Liegenschaftskarte das Amtliche Liegenschaftskataster-Informationssystem der Vermessungsverwaltungen in Deutschland Amtlichen Topographischen Informationssystem Birleşmiş Milletler Bilgi Sistemleri Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği Computer Aided Design Coğrafi Bilgi Sistemleri Environmental Systems Research Institute Fédération Internationale des Géomètres Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology Orman Genel Müdürlüğü Sayısal Arazi Modeli Survey of Israel Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi Türkiye Büyük Millet Meclisi Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Kadastro Modernizasyon Projesi Türk Medeni Kanunu Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği United Nations United Nations Economic Commission for Europe Working Party on Land Administration

9 ix ŞEKĐL LĐSTESĐ Şekil 2.1 Kadastronun dinamik yapısı (Enemark 2001, Çağdaş ve Gür 2003) Şekil 2.2 Balkapanı Hanı Alt Katı (TKGM) Şekil 2.3 Balkapanı Hanı Üst Katları (TKGM).. 10 Şekil 2.4 Arastalı Köprü (ATLAS 2005)...16 Şekil 2.5 Bina altından geçen su arkı (Kumdakçı 2005)...17 Şekil 2.6 Dere yatağı üzerine inşa edilmiş bina (Kumdakçı 2005).17 Şekil 2.7 Ankara Kızılay Meydanı na ait harita ve ortofoto (Aydın ve ark. 2004) 18 Şekil 3.1 Mülkiyetin sınırları hakkındaki görüşler (Stoter 2002) Şekil 3.2 Çok Katmanlı Arazi Kullanımı (Stoter 2002) Şekil 3.3 Đrtifak hakkının gösterimi (Erkan 2001)...23 Şekil 3.4 Tescile konu olan 3B nesneler (Forrai ve Kirschner 2003) Şekil 3.5 3B Kadastro Sorunları (FIG 2002) Şekil 3.6 3B Kadastro sorunlarına çözüm önerileri (FIG 2002) Şekil 3.7 Dünya nüfusundaki artış (Akın 2007) Şekil 3.8 Skywalk (Oosterom ve ark. 2005) Şekil 3.9 St. Paul Skywalk Sistemi Haritası (Oosterom ve ark. 2005) Şekil 4.1 Nirengi ve Poligonların Netcad 5.0 Programında gösterilmesi Şekil 4.2 Pinnacle 1.0 Dengelem Programı Şekil 4.3 Uygulama Alanının Kadastro ve Halihazır Haritasının çakıştırılmış durumu 61 Şekil 4.4 Uygulama Alanının Kadastro ve Halihazır Haritasının Netcad programında gösterilmesi...62 Şekil 4.5 Uygulama Alanına ait sayısal projenin Google Earth e aktarılmış şekli.62 Şekil 4.6 Uygulama Alanının Sayısal Arazi Modeli...64 Şekil 4.7 Karma Kadastro Yöntemiyle Elde Edilmiş 3B Mülkiyetin Gösterimi....66

10 x ÇĐZELGE LĐSTESĐ Çizelge 2.1 Mahalle bazında şehir kadastrosu (TKGM 2009) Çizelge 2.2 Köy bazında kırsal alan kadastrosu (TKGM 2009)...11 Çizelge 2.3 Toplam köy ve mahalle kadastrosu (TKGM 2009).11 Çizelge 2.4 Yüzölçümü bazında toplam köy ve mahalle kadastrosu (TKGM 2009).12 Çizelge 2.5 Haritaların üretim yöntemine ve ölçeklerine göre durumları (Sarı 2006)...14 Çizelge 3.1 Topcon Hiper + GPS Aletinin Teknik Özellikleri...56

11 1 1. GĐRĐŞ Đnsanlığın başlangıcından beri insanoğlunun toprakla ilişkileri var olagelmiştir. Đnsanların yaşamı için hayati önem taşıyan toprak, güvenilir bir yatırım aracı olması sebebiyle ekonomik alanda önemli roller üstlenmektedir. Bununla birlikte, özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında dünya nüfusundaki hızlı artış nedeniyle oluşan (özellikle kentsel alanlarda) arazi kullanımı yoğunluğu, toprağın kullanım ve korunmasıyla ilgili "sürdürülebilir kalkınmaya yönelik yeni politika (toprak yönetimi = land management) ve bu politikaların uygulanması için bir araç olan ve taşınmaz mülkiyetine, değerine ve kullanımına ilişkin bilgileri saptama, kaydetme ve yayımlama süreci" (Çağdaş ve Gür 2003) biçiminde tanımlanan taşınmaz idaresi (land administration) kavramlarını doğurmuştur. Dünya nüfusu ve arazi tüketimi artmasıyla birlikte arazi üzerindeki hak ve kısıtlamaları ve arazi mülkiyetini güvence altına almak için, araziye ilişkin tüm bilgilerin, geleceğin kadastro sistemleri tarafından açık bir şekilde kayıt altına alınması gerekmektedir. Stoter (2004), 2B kadastrosunu henüz tamamlayamamış ülkeleri, üçüncü dünya ülkeleri olarak nitelendirmektedir. Tarihin Türkler ile başladığı iddialarına ve medeniyetlere başkentlik yapmış toprakların üzerinde yaşamamıza rağmen, ülkemizde kadastronun hala tamamlanamamış olması, kadastrosu tamamlanmış yerlerde de (Bölüm 2 de anlatılacak) sorunların yaşanması ve teknik anlamda 3B kadastroya geçilememiş olması üzüntü veren bir gerçektir. Tarih boyunca kadastro, taşınmazın yasal mülkiyetinin sınırlarını ve içeriğini belirlemede bir araç olarak kullanılmıştır. Ancak günümüzde, küreselleşme ile birlikte etkinlik alanı artmış, kullanıcılar tarafından mülkiyet, planlama, değerleme ve bunların eşgüdümü ile ilgili daha çok bilgiye gereksinim duyulmuştur. Bunun

12 2 sonucunda kadastro, sürdürülebilir kalkınmanın bir parçası olarak taşınmaz idaresine dönüşmektedir. Bu bağlamda kadastro, "toprak-insan ilişkilerini modellendiren, toprakla ilgili her türlü plan, proje ve hizmetlere altlık oluşturan bir bilgi sistemidir'" (Demir 2002). Tarihte kadastroyu ilk olarak Mısırlılar mülkiyet sınırlarını belirlemek için kullanmışlardır. Đlk çağın başlarından başlayarak (Eski Mısır Krallarından itibaren), ülke topraklarının yalnızca yüzölçümü değil beraberinde toprak niteliklerinin de yer aldığı bir kadastrodan yararlanmışlardır. Romalılar ise, Mısırlılardan aldıkları kadastro ile arazi vergisi toplamışlardır (Tahiroğlu 2001). Günümüzde kadastrodan yararlanma alanları oldukça geniştir. Demir'e (2002) göre bu yararlanma alanları aşağıdaki gibidir: Sınır Belirleme; Özel Mülkiyet Arazileri, Hazine Arazileri, Vakıf Arazileri, Devlet Ormanları, Mera, Yaylak ve Kışlaklar, Köy Orta Malları, Afet Sonrası Sınırlar Hukuk; Sınır Mülkiyet Anlaşmazlıkları, Alım-Satım Đşlemleri Tarım; Toprak ve Tarım Reformu Çalışmaları, Arazi Toplulaştırması, Kırsal Alan Düzenlemesi, Üretim Planlaması, Rekolte Tayini Şehircilik; Fiziki Planların Hazırlanması, Đmar Planı Uygulamaları, Teknik Altyapı Tesislerinin Projelendirilmesi ve Yapımı, Kentsel Gelişimin Đzlenmesi ve Gecekondu Önlemesi Mühendislik; Etüt Çalışmaları, Proje Tasarımı ve Hazırlanması Đstatistik Ekonomi; Taşınmaz Değerleme, Alım-Satım Đşlemleri, Vergilendirme Arazi üzerindeki yoğunluğun giderek artması, arazinin düşey boyutunun daha fazla kullanılmasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda, sıklıkla farklı mülkiyet birimleri veya kullanım türleri üst üste konumlandırılmakta veya daha karmaşık yapılar oluşturmaktadırlar. Bu karmaşık durumları tanımlayabilme ve taşınmazlara etkili bir yasal ve teknik güvence sağlama ihtiyacı üç boyutlu kadastroya ilgiyi artırmıştır. Mevcut yasalara yapılacak bazı düzenlemeler ile bu talebi karşılayacak mülkiyet

13 3 haklarının oluşturulması mümkün olmakla birlikte, bu hakların kadastroda tanımlanıp temsil edilmelerinde problemler yaşanmaktadır. Buradaki zorluk, üst üste binen ve kesişen yapıların, iki boyutlu parselleri temel alan kadastrodaki tescillerinin yüzeye indirgendiklerinde nasıl yapılacağıdır. Arazinin tüm boyutlarındaki hakları açık ve tartışmaya neden bırakmayacak şekilde güvence altına alabilmek, ortaya çıkacak karmaşık problemlerin çözümüne katkı sağlamak üzere kadastronun üçüncü boyuta genişletilmesi gerekmektedir. Bu hedefleri gözeterek hazırlanan bu yüksek lisans tez çalışmasında ilk olarak, kadastro kavramı, içeriği, tarihi gelişimi, faydaları ve çeşitleri ikinci olarak Türkiye kadastrosu, şu an ki mevcut durum ve Türk kadastro sisteminde yaşanan sorunlar ele alınmıştır. Üçüncü olarak "3 Boyutlu Kadastro nedir? ve Neden gereklidir?" sorusunun cevabının verilebilmesi için, mülkiyete konu olan 3 boyutlu hak ve kısıtlamalar, 3B kadastroya duyulan gereksinimler, 3B kadastronun önündeki sorunlar, dünyadaki 3B Kadastro çalışmaları, 3B bilginin kullanım alanları, 3B kadastro için modeller incelenmiştir. Ayrıca kadastrosu 2 boyutlu yapılmış 103 parselden oluşan 283 hektarlık bir alanda 2 boyutlu veri setlerine 3. boyutun eklenmesi ile karma kadastro yapılarak 3B kadastrosunun önemi, faydaları ve 2B kadastrodan farkları dile getirilmeye çalışılmıştır.

14 4 2. TÜRKĐYE KADASTROSU 2.1 Kadastronun Çeşitleri Dünyada toprak kavramındaki tarihsel değişim kadastronun da değişmesine neden olmuştur, bu da kadastronun dinamik bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir (Şekil 2.1). Đlk çağlarda tek boyutlu ve sadece vergi amaçlı kullanılan kadastro, artık çok boyutlu ve kalkınmanın olmazsa olmaz koşulu olmuştur. Bu dinamik yapı, kadastronun değişik türlerini ortaya çıkarmıştır. Kadastronun çeşitleri şu şekildedir (Demir 2002, Erkan 2001): Vergi Kadastrosu (Mali Kadastro) Mülkiyet Kadastrosu (Hukuki Kadastro) Ekonomik Kadastro Çok Amaçlı Kadastro Arazi Bilgi Sistemleri Taşınmaz Đdaresi Feodalizm Sanayi Devrimi Soğuk Savaş Bilgi Devrimi Şekil 2.1 Kadastronun dinamik yapısı (Enemark 2001, Çağdaş ve Gür 2003)

15 Vergi kadastrosu Tarihte ilk kullanılan kadastro çeşidi olan vergi kadastrosu, tek boyutludur. Tarım topraklarının vergilendirilmesinde yararlanılmıştır; taşınmazın değeri, verimliliği, yüzölçümü ile ilgili veriler yer alır, koordinat sistemlerine bağlı değildir ve tek boyutludur Mülkiyet kadastrosu (Hukuki kadastro) Taşınmaz mülkiyetini sınırlandırarak güvence altına alan, taşınmaz üzerindeki hak ve kısıtlamaları gösteren, koordinat sistemlerine bağımlı ve tapu sicilinin oluşturulmasını amaçlayan bir kadastro çeşididir Ekonomik kadastro Sanayi devriminin ardından ortaya çıkmıştır. Taşınmaz değerlerindeki ekonomik değişimleri kayıt altına alan kadastrodur. Taşınmazların yasal ve geometrik durumları ile birlikte değerleri de kaydedilir. Bu sayede taşınmazlar üzerindeki ticari ilişkiler güvence altına alınmış olur.

16 Çok amaçlı kadastro Yeryüzü üzerinde gerçekleştirilecek her türlü proje için altlık oluşturacak konumsal ve mülkiyete ilişkin verileri hazırlayan, ekonomi, hukuk, istatistik, kamu yönetimi ve bilimsel çalışmalardaki gereksinimlere cevap verebilecek kadastro türüdür Arazi bilgi sistemleri Arazi bilgi sistemleri, belirli bir bölgedeki araziye ilişkin verilerin kendileriyle ve mekânla ilişkilerinin kurulduğu, yönetildiği ve sorgulanabildiği, ülke koordinat sistemine bağlı ve parsel tabanlı bir coğrafi bilgi sistemidir. 2.2 Kadastro 2014 FIG tarafından, 1994 yılında Avustralya'nın Melbourne kentinde düzenlenen FIG'in XX. kongresinde, 7. komisyonun öncülüğünde, bir sonraki kongreye kadar olan süreç içerisinde taşınmaz idaresi ve kadastro konularının irdelenmesine karar verilmiş ve yılları arasında "Kadastroda Reform Çalışma Grubu" oluşturulmuştur. Bu çalışma grubunun görevi, kadastro reformuna duyulan gereksinimleri belirlemek ve gelecekte kadastronun nasıl olması gerektiğine dair bir görüş ortaya koymaktır. Bu noktadan hareketle 1994 yılında Kanada'nın Frederiction kentinde, 1995 yılında Hollanda'nın Delft kentinde, 1996 yılında Macaristan'ın Budapeşte kentinde ve 1997 yılında Malezya'nın Penang kentinde toplantılar yapılarak sorunlar ve çözüm önerileri ortaya konmaya çalışılmıştır yılından

17 7 başlayarak 20. yılsonunda kadastronun nasıl olması gerektiğinin tasarlandığı projenin adı da bu yüzden Kadastro 2014 olarak belirlenmiştir. FIG tarafından farklı tarihlerde çeşitli kongrelerde 3B kadastro ile ilgili çalışma grupları oluşturulmuş bu grupların çalışmaları ve çalışma sonuçları bölüm 3.2 de anlatılmıştır. 2.3 Mevcut Durum Ülkemizde ilk kadastro çalışmalarına Osmanlı Devleti döneminde 1912 yılında "Emval-i Gayrımenkulenin Tahdit ve Tahriri Hakkında Kanun-u Muvakkat" ile başlanmış fakat savaşlar sebebiyle ara verilmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra, 1924 tarih 474 sayılı "Artvin, Ardahan, Kars Vilayetleri ile Kulp, Iğdır Kazaları ve Hopa Kazası'nın Kemalpaşa Nahiyesi'ndeki Araziler Hakkında Tasarrufa Ait Kanun", ile kadastro çalışmalarına tekrardan başlanmıştır. Daha sonra sırasıyla 1925 yılında çıkarılan 658 sayılı "Kadastro Kanunu",1934 yılında 2613 sayılı "Kadastro ve Tapu Tahriri Kanunu", 1950 yılında 5602 sayılı "Tapulama Kanunu", 1964 yılında 509 sayılı ve 1966 yılında (Anayasa Mahkemesi'nin 509 sayılı yasayı iptali üzerine) 766 sayılı tapulama kanunları ile kadastro çalışmalarına devam edilmiştir. Günümüzde ise kadastro çalışmaları 3402 sayılı "Kadastro Kanunu" ve 5304 sayılı "Kadastro Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun", hükümlerine göre yürütülmektedir. Aynı zamanda bu yıl Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü 3402 sayılı Kadastro Kanununun 22-a maddesine göre yenileme çalışmalarına başlamıştır. Projenin adı Tapu Kadastro Modernizasyon Projesi konularak amacın sadece kadastro pafta ve belgelerinin yenilenmesinin olmadığı bunların yanı sıra hizmet sunumunun iyileştirilmesi, insan kaynakları ve kurumsal gelişimin yükseltilmesi, gayrimenkul değerleme gibi amaçların hedeflendiği belirtilmiştir.

18 8 658 sayılı kanuna göre yapılan kadastro çalışmalarında, iş hanlarının zemin katları ve üst katları ayrı ayrı olarak paftalarda gösterilmiştir yılında yapımına başlanan ve 1934 yılında bitirilen Şekil 2.2 ve Şekil 2.3'deki paftalar, bu özelliği ile ülkemiz açısından 3B Kadastro için tarihi bir belge niteliği taşımaktadır. Şekil 2.2 ve Şekil 2.3 de Balkapanı Hanının alt kat, birinci, ikinci ve bodrum katlarının mülkiyet durumlarını gösterir paftaları ayrı ayrı üretilmiştir. Ancak günümüzde böyle bir uygulama yapılmamaktadır. Bu uygulama yerine bu nitelikteki yapıların sadece arazi üzerindeki sınarları ölçülerek haritalarda gösterilmekte ve tapuya Kat Mülkiyeti Kanunu hükümlerine göre kaydedilmektedir.

19 Şekil 2.2 Balkapanı Hanı Alt Katı (TKGM) 9

20 10 Şekil: 2.3 Balkapanı Hanı Üst Katları (TKGM) Türkiye'deki var olan kadastro sisteminin amacı; "ülke koordinat sistemine göre memleketin kadastral veya topoğrafik kadastral haritasına dayalı olarak taşınmaz malların sınırlarını arazi ve harita üzerinde belirterek hukukî durumlarını tespit

21 11 etmek suretiyle 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun öngördüğü tapu sicilini kurmak, mekânsal bilgi sisteminin alt yapısını oluşturmaktır". Mayıs 2009 tarihindeki verilere göre ülkemizdeki kadastro çalışmaları çizelge 2.1, çizelge 2.2, çizelge 2.3 ve çizelge 2.4 deki gibidir. Çizelge 2.1 Mahalle bazında şehir kadastrosu (TKGM 2009) Toplam Mahalle Sayısı Oran Toplam Biten Mahalle Sayısı %97,40 Devam Eden Mahalle Sayısı 373 %2,00 Kalan Mahalle Sayısı 69 %0,40 Sorunlu Mahalle Sayısı 36 %0,20 Çizelge 2.2 Köy bazında kırsal alan kadastrosu (TKGM 2009) Toplam Köy Sayısı Oran Toplam Biten Köy Sayısı %89,40 Devam Eden Köy Sayısı 2656 %7,70 Kalan Köy Sayısı 533 %1,50 Sorunlu Köy Sayısı 480 %1,40 Çizelge 2.3 Toplam köy ve mahalle kadastrosu (TKGM 2009) Toplam Köy ve Mahalle Sayısı Oran Toplam Biten Köy ve Mahalle Sayısı %92,13 Devam Eden Köy ve Mahalle Sayısı 3029 %5,75 Kalan Köy ve Mahalle Sayısı 602 %1,14 Sorunlu Köy ve Mahalle Sayısı 516 %0,98

22 12 Çizelge 2.4 Yüzölçümü bazında toplam köy ve mahalle kadastrosu (TKGM 2009) Toplam Alan(Tahmini-km 2 ) Oran Biten Alan %92,13 Devam Eden Alan %5,75 Kalan Alan 7883 %1,14 Sorunlu Alan 6776 %0,98 Bir yandan bitirilmeye çalışılan Türkiye Kadastrosu, diğer bir yandan da sayısallaştırılarak ulusal konumsal veri altyapısına hizmet edebilecek bir yapıya kavuşturulmaya çalışılmaktadır. TAKBĐS (Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi) olarak isimlendirilen proje henüz sonuçlandırılamamıştır. Projenin sonuçlandırılamamasının en önemli etkeni, Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar olan süreçte yapılan kadastro çalışmalarında farklı ölçeklerde ve farklı yöntemlerde üretilen kadastral haritaların, bir Arazi Bilgi Sistemi niteliği taşıması gereken TAKBĐS için yeterli doğruluk ve kalitede veri sağlayamayacak olmasıdır. TKGM, TAKBĐS'in bir an önce hayata geçirilmesi için çalışmalarına devam etmektedir. Fakat 3B kadastroya ilişkin hiçbir çalışma, düzenleme ve hedefin gözetilmemesi TAKBĐS projesinin en büyük eksikliği olsa gerektir. 2.4 Türk Kadastro Sisteminde Yaşanan Genel Sorunlar TMK'nin 719. md. ne göre; "Taşınmaz sınırları, tapu planları ve yeryüzündeki sınır işaretleriyle belirlenir. Tapu planları ile yeryüzündeki işaretler birbirlerini tutmazsa, asıl olan plandaki sınırdır." Bu sebeple taşınmaz mülkiyetinin bütünleyici parçası haritalardır ve haritalardaki sınırlar esastır. Konunun hukuki bir sorun olarak ortaya çıkmasının sebebi de budur. Çünkü BÖHYY 1988 yılında çıkarılmıştır, bu tarihten daha önce üretilen haritalar çizgisel olarak üretilmiş ve parsellerin yüzölçümleri köşe

23 13 noktalarından hesaplanarak değil de grafik olarak alınan değerler ile çoğunlukla da planimetre ile belirlenmiştir (Sarı 2006). Ayrıca haritalar, farklı koordinat sistemlerinde üretildiği için de bir bütünlük sağlanamamaktadır. Durum böyle olunca da haritalar ile arazideki sınırlar uyuşmamaktadır. Üretilen kadastro haritaları ve özellikleri sebebi ile yaşanan diğer sorunlar şu şekilde sıralanabilir (Sarı 2006): Yükseklik bilgileri yoktur. Bu yüzden, haritalardaki verilerin üç boyutlu verilerle ilişkilendirilmesi kolay ve ucuz değildir. Yer kontrol noktalarının çoğu kaybolmuştur. Paftalar ada bazında açıldığı için pafta bölümleme sistemlerinde ve boyutlarında standart yoktur. Kadastro bilgilerinin günümüzdeki teknoloji ile uyumlu duruma getirilmesi, güncelleştirilmesi ve kadastral olarak yenilenmesi gerekmektedir. Çizgisel harita üzerinde değişikliklerin izlenmesi ve güncel tutulması zordur. Oysa kadastro dinamik bir yapıya sahiptir ve bilgiler sürekli değişmektedir. Kadastro haritalarının doğruluğuna güvenilmemektedir ve kontrolleri zordur. Ölçek, altlık türü, üretim tekniği ve koordinat sistemlerinde farklılıklar nedeniyle hem kendi içlerinde hem de diğer kullanım alanlarıyla ilişkilendirilmeleri zordur (Çizelge 2.5). Bilgi sistemlerine altlık teşkil edecek nitelikte değildirler. Örnek verilecek olursa; parsel tabanlı coğrafi bilgi sistemleri, aynı jeodezik datum altında parsel köşe noktalarının sayısal olarak depolandığı konumsal verilere ihtiyaç duyar. Bu sebeple parsellerin yüzölçümlerinin doğru olarak belirlenebilmesi için parsel köşe koordinatlarından yüzölçümleri hesaplanmalıdır ama kadastral haritalarda yer alan parsellerin yüzölçümleri (1:5000 ölçekli fotogrametrik yöntemle üretilen haritalarda bile) planimetre ile hesaplanmıştır.

24 14 Ülkemizde orman kadastrosu çalışmaları 6831 sayılı yasaya göre Orman Genel Müdürlüğü (OGM) bünyesindeki orman kadastro komisyonları tarafından, mera nitelikli araziler ise, 4342 Sayılı Mera Kanunu'na göre Tarım Bakanlığı bünyesindeki mera komisyonlarınca yapılmaktadır. Ancak üretilen haritaların uygulama kabiliyetlerini olmaması ve teknik hassasiyetten yoksun olmaları nedeniyle tesis kadastrosu verileri ile ilişkilendirilmelerinde sorunlar yaşanmakta, hukuki karışıklıklar ortaya çıkmaktadır ve her iki uygulamada da eş güdüm sorunu yaşanmaktadır. Anılan sorunların çözümü ve uygulamada birliğin sağlanması için ülke genelinde, tüm alanların kadastrosu tek bir kurum tarafından yapılmalıdır. Bu bağlamda, gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir (Ayazlı 2006). Çizelge 2.5 Haritaların üretim yöntemine ve ölçeklerine göre durumları (Sarı 2006) Adet % Grafik ÜRETĐM YÖNTEMĐNE GÖRE Prizmatik Kutupsal Fotogrametrik Sayısal ÖLÇEKLERĐNE GÖRE 1/ / / / / / / / / /

25 Türk Kadastro Sisteminde Üçüncü Boyutun Eksikliğinden Kaynaklanan Sorunlar Büyük kentlerde arazi kullanımı çok yoğundur ve bu yoğunluk sebebi ile arazinin hem altı hem de üzerinin kullanılmasını zorunlu hale getirmektedir. Bu sebeple 3B nesneler özel mülkiyete konu olmaktadır. 3B kadastro kavramının doğmasına neden olan nesneler şunlardır (Akçın ve Yüceer 2005): Yeraltı binaları ve yapıları (metro istasyonları, yer altı park yerleri vb.) Birbirinin üzerinde olan yapılar örneğin bir yeraltı park yeri, alt geçitler vb. Apartmanlar Tarihi eserler Kaynak izinleri 3402 sayılı Kadastro Kanunu'nun 16. md.' ne göre kamu malı olarak tespit edilen ancak özel mülkiyete konu olmayan taşınmazlar (Yol, meydan, köprü, deniz, göl, nehir vb.) tescil dışı bırakılmaktadır. Tescil dışı bırakılan bu yerlerin altında üstünde veya üzerinde yer alan özel mülkiyete konu olan taşınmazların tescili yapılırken hem Anayasaya hem de Medeni kanununa göre kadastronun görevi olan mülkiyet hakkının güvence altına alınmasında sorunlar yaşanmaktadır. Şekil 2.4'de karmaşık mülkiyet yapısına örnek olarak Bursa'da Gökdere üzerindeki tarihi Irgandı Köprüsü yer almaktadır. Uzun süre çarşı olarak hizmet veren 1442 tarihli Irgandı, bu özelliğiyle dünyadaki dört örnekten biridir (ATLAS 2005).

26 16 Şekil 2.4 Arastalı Köprü (ATLAS 2005) Şekil 2.5 ve Şekil 2.6'da ise kamusal alana inşa edilmiş özel mülkiyete konu olan binalar yer almaktadır. Bu taşınmazların kadastro sırasında kamu alanına tecavüz miktarları beyanlar bölümünde belirtilerek tecavüzlü olarak kadastro tespiti yapılmaktadır veya ilgili kamu kurumu dava açarak irtifak hakkı tesis edilmektedir (Kumdakçı 2005).

27 17 Şekil 2.5 Bina altından geçen su arkı (Kumdakçı 2005) Şekil 2.6 Dere yatağı üzerine inşa edilmiş bina (Kumdakçı 2005) Özellikle kentlerde yaşanan trafik sorunları, raylı sistemler, yaya alt ve üst geçitleri gibi yapılarla aşılmaya çalışılmaktadır. Yaya alt ve üst geçitleri ile metro istasyonlarında yer alan yeraltı çarşılarında da mülkiyetin üçüncü boyutu sebebiyle sorunlar yaşanmaktadır. Bu geçitler ve istasyonlar genellikle tescile konu olmayan yerlerin altında oldukları için (Şekil 2.7), buralarda kadastral bir işlem uygulanmamaktadır. Özellikle Đstanbul ve Ankara gibi taşınmaz fiyatlarının yüksek olduğu şehirlerdeki yeraltı çarşılarındaki dükkânların mülkiyeti güvence altına alınamamaktadır ve burada yaşanan mülkiyet sorunu sebebiyle ülke ekonomisine zarar gelmektedir. Örnek verilecek olursa Đstanbul'daki metro istasyonlarında açılması tasarlanan yeraltı çarşıları var olan nedenlerden dolayı açılamamaktadır ve

28 18 yerel yönetimler buralardan alacakları olası kira ve vergileri toplayamamaktadır. Var olan çarşılardan alınan kira ve vergilerin de adaletli olarak toplandığı konusunda kuşkular vardır. Bu sebeplerden dolayı mülkiyet hakları üzerindeki devletin güvenirliliği kaybolmaktadır (Ayazlı 2006). Şekil 2.7 Ankara Kızılay Meydanı na ait harita ve ortofoto (Aydın ve ark. 2004) 3B Kadastronun konularından biri de, kent planlamanın önemli bir bileşeni olan teknik altyapı nesneleridir. Teknik altyapı nesneleri medeni kanuna göre taşınmaz kapsamında olmadığı için kadastroya da konu olmamaktadır, tescilleri yapılmaz ve teknik altyapı/yeraltı hatları kadastrosundan söz edilemez. Ülger e (1987) göre, teknik altyapı kadastrosunun tanımı şöyledir: Üç boyutlu teknik altyapı tesislerinin geometrisinin birleşik, grafik, sayısal gösterimi olmalı ve tesisler kendi doğrusal konumu içinde doğru olarak belirlenmeli, gösterilmeli günlük kullanım için yeterli niceliksel ve niteliksel bir lejant ile donatılmalıdır.

29 19 3. ÜÇ BOYUTLU KADASTRO 3.1 Taşınmaz Üzerinde Üç Boyutlu Haklar ve Kısıtlamalar Dünyada var olan kadastro sistemleri iki boyutlu olduğu için taşınmaz üzerindeki üç boyutlu mülkiyete konu olan hak ve kısıtlamaların, kadastral kayıtları (tescili) tam olarak yapılamamaktadır. Mülkiyet kavramının içerisinde mevcut olan ve yasalarla güvence altına alınan mülkiyet hakkının düşey boyutunun, üç boyutlu olarak tescilinin yapılamaması sebebiyle sorunlar (Bölüm 2.5 ve Bölüm 3.3) yaşanmaktadır. Gerçek dünya varlıklarının çeşitli yazılımlar (CAD, CBS vd.) yardımıyla sayısal 3 boyutlu modellerinin kolaylıkla oluşturulduğu ve bilgi sistemleri içerisinde kullanıldığı günümüzde, bu varlıkların mülkiyetinin 3 boyutlu modellenmemesinden kaynaklanan eksiklikler 3 Boyutlu Kadastro nun doğmasına neden olmuştur. Ancak unutulmamalıdır ki, maliyeti yüksek olan 3 boyutlu kent modelleri, 3 boyutlu kadastro değildir ve her yerde gerek de duyulmaz. Bunlar, 3B Kadastronun gösterimi için kullanılan araçlardır (Ayazlı 2006) Mülkiyet hakkı Toplumların gelişmesinde önemli olan mülkiyet/iyelik, Türk Medeni Kanunu nda (TMK) ayni haklar bölümünde incelenir; kişilerin mallarla olan ilişkileri eşya hukuku bölümünde incelenir. TMK nin 704. maddesine göre taşınmaz mülkiyetin konusu şunlardır: Arazi Tapu kütüğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağımsız ve sürekli haklar Kat mülkiyeti kütüğüne kayıtlı bağımsız bölümler

30 20 Taşınmaz mülkiyetinin kazanılması ise TMK 704. maddeye göre tescille olur ve maddeler arasında kazanma biçimleri (Yasal işlem, işgal, yeni arazi oluşması, arazi kayması ve kazandırıcı zamanaşımı/zilyetlik) açıklanmaktadır. Tarih içerisinde mülkiyetin yerin altındaki ve üstündeki sınırlamalarına ait ilk tartışmalar kuralları günümüze kadar gelen ve Avrupa daki hukuk sistemlerinin altlığını oluşturan Roma Hukuk Sisteminde yapılmıştır. Milattan önce (M. Ö.) V. yüzyıldan başlayarak mülkiyet kavramı hakkında önemli değişiklikler olmuş ve bir hukuk kavramı niteliği kazanmıştır. Mülkiyet hakkı için kavmin bütününün, hukukunun güvencesi fikri doğmuştur ve mülkiyet hakkı, üzerinde bulunduğu eşya ile karışarak ilk mülkiyet fikri ortaya çıkmıştır (Tahiroğlu 2001). Mülkiyetin sınırları konusu, sadece taşınmaz mülkiyetinde ortaya çıkar. Sınırları tanımlanış özel arazi mülkiyeti ile Roma kralı Romulus zamanında karşılaşılmaktadır. Kral Romulus, miras ile intikal eden yarım hektar civarındaki toprak bölümlerinin dağıtımını yapmıştır (Tahiroğlu 2001). Arazinin üst kullanımı (Şekil 3.1 ve Şekil 3.2) hakkındaki tartışmalar ilk olarak Roma Hukuku nda yapılmıştır. Roma Hukuku ndaki görüşlerden birisi şöyledir: Malikin arazisi üzerindeki mülkiyeti göklere veya yıldızlara, altındaki mülkiyeti ise dünyanın merkezine, yerin sonsuz derinliklerine kadar gider şeklindedir (Tahiroğlu 2001).

31 21 Şekil 3.1 Mülkiyetin sınırları hakkındaki görüşler (Stoter 2002) Şekil 3.2 Çok Katmanlı Arazi Kullanımı (Stoter 2002)

32 22 Ülkemizde mülkiyet hakkının üçüncü boyutu, Anayasa ve Medeni Kanun ile çözülmeye çalışılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın 35. maddesine göre mülkiyet hakkı; Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz şeklinde ifade edilmektedir. TMK nin 718. maddesinde ise taşınmaz mülkiyetinin içeriği şu şekilde tanımlanmaktadır: Arazi üzerindeki mülkiyet, kullanılmasında yarar olduğu ölçüde, üstündeki hava ve altındaki arz katmanlarını kapsar. Bu mülkiyetin kapsamına, yasal sınırlamalar saklı kalmak üzere yapılar, bitkiler ve kaynaklar da girer Đrtifak hakkı Bilinen en eski sınırlı ayni hak olan irtifak hakkı, kişiye, bir başkasının mülkiyeti altında bulunan (taşınmaz) malın üzerinden, üstünden veya altından tanınan, maddi olmayan yararlanma hakkıdır. Ancak irtifak hakları var olan mülkiyete mükellefiyet yüklerken, yine sınırlı ayni bir hak olan rehin hakkında rehinli alacaklı kendisine verilen malı satabilir (Erdoğmuş 2000). Đrtifak hakkı, taşınmaz mala veya kişi adına tesis edilebilir ve irtifak hakkı tesisi malikin talebi üzerine, mahkeme kararı ile veya kamulaştırma yoluyla yapılır. Đrtifak hakkı tesis edilirken bir bedel ödenebileceği gibi işlem bedelsiz olarak da gerçekleştirilebilir (Yeşil 2002). Đrtifak hakları sınırlandırma krokilerinde genişlikleri ve uzunlukları belirtilerek röperlenir ve gösterilirler (Şekil 3.3).

33 23 Şekil 3.3 Đrtifak hakkının gösterimi (Erkan 2001) Türk hukuk sistemine göre (TMK Md. 725, 726, 727, 744, 745, 746, 747, 748, 756) irtifak hakkı altı şekilde tesis edilmektedir: Üst Hakkı Mecra Hakkı Geçit Hakkı Kaynak Hakkı Đntifa Hakkı Sükna Hakkı Üst hakkı, mecra hakkı, geçit hakkı ve kaynak hakkı taşınmaza bağlı irtifak hakkı iken intifa hakkı ve sükna hakkı kişiye bağlı irtifak haklarıdır.

34 Üst hakkı Sahibine, bir başkasının mülkiyeti altında olan taşınmaz malın üstünde ve/veya altında inşaat yapma (ve/veya var olan yapıyı koruma) ve bu inşaatın mülkiyetine sahip olma yetkisini veren bir irtifak hakkıdır. TMK 726. md. ye göre Bir üst irtifakına dayalı olarak başkasına ait bir arazinin altında veya üstünde sürekli kalmak üzere inşa edilen yapıların mülkiyeti, irtifak hakkı sahibine ait olur Mecra (Akımlık) hakkı TMK nin 727 md. ne göre su, gaz, elektrik ve benzerlerinin mecraları, işletmenin bulunduğu taşınmazın dışında olsalar bile, aksine bir düzenleme olmadıkça o işletmenin eklentisi ve işletme malikinin malı sayılır. Üst hakkı ile arasındaki fark; mecra hakkına konu olan nesne, irtifak hakkına konu olan nesnenin sadece hava sahasını da kullanabilir, yani bir inşaata gereksinim duyulmayabilir (Gürzumar 1998) Geçit hakkı TMK nin 747 md. ne göre zorunlu olan geçit hakkı şöyledir: Taşınmazından genel yola çıkmak için yeterli geçidi bulunmayan malik, tam bir bedel karşılığında bir geçit hakkı tanınmasını komşularından isteyebilir. Bu hak, ilk önce kendisinden bu geçidin

35 25 istenmesi önceki mülkiyet ve yol durumuna göre en uygun düşen komşuya karşı ve daha sonra bundan en az zarar görecek olana karşı kullanılır. Zorunlu geçit iki tarafın menfaati gözetilerek belirlenir. TMK nin 748 md. ne göre diğer geçit hakları şöyledir: Taşınmaz malikinin taşınmazını işletme veya iyileştirme ya da taşınmazı üzerinde yapı yapma amacıyla komşu taşınmaza geçici olarak girme hakkı ile tarla yolu, hayvan sulama yolu, kış geçidi, tomruk kaydırma yolu ve oluğu ve bunlara benzer diğer geçitler özel kanun hükümlerine tâbidir. Özel kanun hükmü yoksa yerel âdet uygulanır. Doğrudan doğruya kanundan kaynaklanan geçit hakları, tapu kütüğüne tescil edilmeksizin doğar. Ancak, bunlardan sürekli nitelikte olanlar beyanlar sütununda gösterilir. Uygulamada en çok karşılaşılan irtifak hakkı türüdür ve bu hakkın taşınmazın neresinden geçeceği bir haritada gösterilmelidir Kaynak hakkı Yeraltında kaynayan sular da kanunlarımıza göre taşınmaz niteliğindedir ama özel mülkiyete konu olamaz. TMK nin 756 md. ne göre; Kaynaklar, arazinin bütünleyici parçası olup, bunların mülkiyeti ancak kaynadıkları arazinin mülkiyeti ile birlikte kazanılabilir. Başkasının arazisinde bulunan kaynaklar üzerindeki hak, bir irtifak hakkı olarak tapu kütüğüne tescil ile kurulur. Yeraltı suları, kamu yararına ait sulardandır. Arza malik olmak, onun altındaki yer altı sularına da malik olmak sonucunu doğurmaz. Arazi maliklerinin yeraltı sularından yararlanma biçimi ve ölçüsüne ilişkin özel kanun hükümleri saklıdır.

36 Đntifa hakkı Kişinin, intifa hakkı ile taşınmaz üzerinde geniş bir kullanma ve yararlanma yetkisi vardır. Đntifa hakkı tapu kütüğüne tescil ile kurulur, mahkeme kararı veya sözleşme ile tesis edilir. Kişiye bağlı bir hak olduğu için miras yolu veya başka bir şekilde diğer kişilere devredilemez Sükna (Oturma) hakkı Sadece konut niteliğinde olan binalardan oturma sebebi ile yararlanılabilen şahsi bir irtifak hakkıdır ve intifa hakkında olduğu gibi taşınmazdan geniş bir şekilde yararlanma söz konusu olmadığı için tapu siciline uygulanması da sınırlıdır. Sadece gerçek kişiler bu haktan yararlanabilir, tüzel kişiler lehine sükna hakkı tesis edilemez (Yeşil 2002). Kişiye bağlı bir hak olduğu için miras yolu veya başka bir şekilde diğer kişilere devredilemez Kat mülkiyeti 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaşanan kentsel alandaki nüfus artışı, beraberinde konut sorununu da getirmiştir. Özellikle kentsel alanlardaki konut sorununu çözebilmek için 1965 yılında çıkarılan 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu, bu yasada değişiklikler yapan 2814, 3227 ve 5711 sayılı yasalar ve TKGM nin konu ile ilgili yayımladığı genelgeler ile kat mülkiyeti işlemleri yapılmaktadır.

37 27 Kat mülkiyeti ile üst hakkı arasında benzerlikler olmasının sebebi, her ikisinin de taşınmaz üzerinde ayrı ayrı mülkiyet haklarının kurulmasına izin vermesidir. Ancak, aralarındaki fark üst hakkı bir sınırlı ayni hak iken, kat mülkiyeti, bir irtifaka bağlı değildir ve üst hakkı arazi ile yapıyı ayırmasına rağmen kat mülkiyeti, tam olarak ayırmamaktadır (Gürzumar 1998). Türk hukuk sisteminde kat mülkiyeti konusunda var olan durum incelenecek olursa 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu nda yapılan bazı tanımlar şöyledir: Madde 3: Kat mülkiyeti, arsa payı ve ana gayrimenkuldeki ortak yerlerle bağlantılı özel bir mülkiyettir. Kat irtifakı arsa payına bağlı bir irtifak çeşidi olup, yapı tamamlandıktan sonra arsanın malikinin veya kat irtifakına sahip ortak maliklerin veya bunlardan birinin tapu idaresine yapacağı yazılı bir istem üzerine, bu kanunda gösterilen şartlar uyarınca, kat mülkiyetine çevrilir. Madde 4: Ortak yerlerin konusu sözleşme ile belirtilebilir. Aşağıda yazılı yerler ve şeyler bu kanun gereğince her halde ortak yer sayılır. a) Temeller ve ana duvarlar, bağımsız bölümleri ayıran ortak duvarlar, tavan ve tabanlar, avlular, genel giriş kapıları, antreler, merdivenler, asansörler, sahanlıklar, koridorlar ve buralardaki genel tuvalet ve lavabolar, kapıcı daire veya odaları, genel çamaşırlık ve çamaşır kurutma yerleri, genel kömürlük ve ortak garajlar, elektrik, su ve havagazı saatlerinin korunmasına mahsus olup bağımsız bölüm dışında bulunan yuvalar ve kapalı kısımlar, kalorifer daireleri, kuyu ve sarnıçlar, yapının genel su depoları, sığınaklar, b) Her kat malikinin kendi bölümü dışındaki kanalizasyon tesisleri ve çöp kanalları ile kalorifer, su, havagazı ve elektrik tesisleri, telefon, radyo ve televizyon için ortak, şebeke ve antenler; sıcak ve soğuk hava tesisleri, c) Çatılar, bacalar, genel dam terasları, yağmur olukları, yangın emniyet merdivenleri. Yukarıda sayılanların dışında kalıp da, yine ortaklaşa kullanma,

38 28 korunma veya faydalanma için zaruri olan diğer yerler ve şeyler de (Ortak yeri) konusuna girer Đpotek Açlar ve Çağdaş a (2002) göre ipotek; Halen mevcut olan ya da ilerde olabilecek bir kişisel alacağı güvence altına almak üzere bir taşınmazın rehnedilmesidir. Yasalarla desteklenen ve sağlam bir güvence olan taşınmazlar için ipotek işlemi çok geniş bir uygulama alanına sahiptir. 3.2 Üç Boyutlu Kadastro Gerçek dünya nesnelerinin üç boyutlu olmasına rağmen kadastral sistemler iki boyutludur (Şekil 3.4). Bu sebeple taşınmaza ait düşey yöndeki hakların ve kısıtlamaların gösterilmesinde ve yasal durumlarının kayıt altına alınmasında sıkıntılar yaşanmaktadır.

39 29 Şekil 3.4 Tescile konu olan 3B nesneler (Forrai ve Kirschner 2003) Nisan 2002 de Washington da düzenlenen FIG kongresinde, 3 boyutlu kadastral kayıt konusunun ayrı bir çalışma grubu tarafından uluslararası düzeyde tartışılması ve bunun için bir çalıştay yapılması düşünülmüştür. FIG in 3. ve 7. komisyonları, BM Ekonomi Komisyonu Taşınmaz Đdaresi Avrupa Çalışma Grubu nun (WPLA) katkıları ile Kasım 2002 tarihlerinde Hollanda nın Delft şehrinde bir çalıştay düzenlenmiştir. FIG in yılları arasındaki çalışma planları (Nisan 2002 Washington FIG Kongresi, Nisan 2003 Paris FIG Çalışma Haftası, Mayıs 2004 Atina Çalışma Haftası Özel Oturum, Kasım 2006 Münih FIG Kongresi) arasında uluslararası alanda 3 Boyutlu kadastronun tartışılması yer almıştır. Düzenlenen çalıştayda dört konu üzerine yoğunlaşılmıştır. 3B nesnelerin, sınırlamaların vb. yasal durumları 3B Kadastronun kurulması için gerekenler, komşu mülkiyetler vb.

40 30 3B kadastral nesnelerin hem yasal durumlarının hem de geometrisinin kaydedilmesi 3B Kadastronun kurulabilmesi için düşünceler ve çözümler Bu dört konu, üç ayrı (yasal, teknik ve düzenleyici) toplantıda incelenerek sorunlar (Şekil 3.5) ve çözüm önerileri (Şekil 3.6) tartışılmıştır. Çalıştay sonrası hazırlanan raporda yer alan genel sonuçlar ise aşağıdaki gibidir (FIG 2002): Kurumlar 3B modellere çok fazla gereksinim duyacaktır. Peki, kadastronun bu gelişmeler içinde alacağı rol nasıl düzenlenmelidir? Diğer bir olabilirlik de mekânsal veri altyapısının bir parçası olarak geliştirilebileceğidir. Parasal etkenler çok düşündürücüdür. Şu an için bu şartlarda 3B kadastro gerçekleştirilemez. Ancak bu, gelecekte de kadastro 2B olacak anlamına gelmez. Đleride bu sorunlar kolayca aşılacaktır. Diğer taraftan teknolojik olanaklar çok büyük olacaktır. 3B kadastro gereksinimi kullanıcıya bağlıdır (Sadece özel kuruluşlar değil resmi kurumlar da). 3B kadastro çalışmaları akademik olarak devam etmelidir.

41 Şekil 3.5 3B Kadastro Sorunları (FIG 2002) 31

42 32 3B Kadastro Sorunlarına Çözümler TEKNĐK SORUNLAR ĐÇĐN ÇÖZÜMLER YASAL SORUNLAR ĐÇĐN ÇÖZÜMLER ORGANĐZASYONEL SORUNLAR ĐÇĐN ÇÖZÜMLER - Çok amaçlı veri kullanımı: Sonuç olarak, nesneler 3B olsalar bile şu an için 2B gösterimin uygun olduğu belirtilmiştir. 3B kadastral veri tabanı oluşturulmasının maliyeti yüksektir ve mevcut durumun %90 ında 3B kadastral veritabanına ihtiyaç duyulmamaktadır. Bazı 3B veriler kent yönetimi ve kent planlaması için oluşturulan modellerden alınabilir. Konumsal veri altyapısına uygun olarak kadastro birçok alandan veri alabilir (büyük ölçekli haritalar, sayısal arazi modelleri, 3B gösterimler vb.). Ancak şu soru sorulabilir: Kadastral bakış açısına göre tüm dünyayı 3 boyutlu modellemek gerekli midir? - Tanımlamalar: 3B Kadastronun tanımı hakkında fikir birliği olmadan ilerlemek çok zordur. - Yasalar 3B Kadastro için sorun oluşturmaz. Eğer gerekliyse yasalar değişir. Sorun bazı sınırlar daima kapalı bir hacim değildir. Bazı zamanlarda bulanık yüzey ve çizgilerden bahsedilmelidir. Eğer bulanık yüzey ve çizgiler yoksa model gerçekliğini yakalamak zordur. - Her ülkenin kendine özgü yasaları olması her ülke için bir sistem geliştirilmesini gerektirmez. Bu yüzden gösterim sorunları bütün ülkelerde ortaktır. Sadece iyelik ilişkileri farklıdır. - Hava boşluğunun tescili gerektiği hakkında genel bir görüş yoktur. Bu yasal durumlara bağlıdır. - 3B topolojinin çözümlenmemiş olması 3B kadastronun önündeki teknik bir sorundur - Yasal dayanaklar olmadığından 3B Kadastro için gerekli verilerin nasıl toplanacağı ve tapu veya senetlerde nasıl yer alacağı bilinmemektedir - Her yerde araziye ilişkin 3B bilgiye gereksinim olmaması ise maliyeti düşüren bir sebeptir Şekil 3.6 3B Kadastro sorunlarına çözüm önerileri (FIG 2002) Üç boyutlu kadastronun teknik boyutu Üç boyutlun kadastronun teknik boyutu kapsamında ele alınabilecek konular şu başlıklar altında sırlanabilir: Üç boyutlu veri toplama, Konumsal veri modelleri,

43 33 Üç boyutlu gösterim, Üç boyutlu VTYS (Veri Tabanı Yönetim Sistemi), CBS ve CAD yazılımları. Üç boyutlu kadastronun gerçekleştirilmesindeki aşamalardan biri üç boyutlu konumsal verinin teminidir. Sadece bir koordinat veri seti için düşünüldüğünde bu veri setinin, x ve y değerlerine z değerinin eklenmesi günümüz ölçme teknolojisinde çok zor değildir. Özellikle GPS bazlı ölçme teknikleri yüksek doğrulukta üç boyutlu koordinat değerlerini sağlayabilmektedir. Bununla birlikte, büyük miktardaki mevcut iki boyutlu veri setinin üç boyutlu olarak tanımlanmasında yersel ölçme tekniklerinden veya GPS teknolojinden faydalanmak oldukça zordur. Bu noktada, sayısal arazi modelleri (SAM) kullanarak mevcut iki boyutlu verilerin (örneğin kadastro parselleri) yükseklik verisiyle entegrasyonunu sağlamak mümkündür. SAM oluşturmak amacıyla fotogrametriden yararlanılabilir. Bunun yanında, son yıllarda lazer-altimetre (LIDAR) yöntemi geniş alanlar için yükseklik verisinin toplanmasında kullanılmaya başlanmıştır. Farklı teknikler mevcut olmakla birlikte, sadece kadastral amaçlar için geniş alanlarda üç boyutlu veri toplamak ekonomik açıdan uygun olmayabilir. Burada önemli olan nokta kadastroda ihtiyaç duyulduğunda farklı kaynaklardaki verileri kullanabilecek şekilde bir yapının oluşturulmasıdır (Stoter ve Salzmann 2003). Kadastroda hem konumsal (parseller) hem de konumsal olmayan (haklar, kişiler) veriler bulunmaktadır. Günümüzde bu türden verilerin yönetilmesinde bilgisayardan yararlanılmaktadır. Gerçek dünyanın bilgisayar ortamında anlaşılabilecek şekilde tasvir edilmesinde ise veri modellerinden istifade edilir. Günümüzde konumsal veriler çeşitli modeller kullanılarak konumsal VTYS içerisinde modellenmektedirler. Konumsal VTYS de objelerin geometrik ve topolojik yapıları tanımlanır. Geometrik yapı obje koordinatlarına doğrudan erişim sağlarken topolojik yapı objelerin konumsal ilişkilerine dair bilgileri içerir. Bugün için üç boyutlu uygulamalarla ilgili en önemli sorun hacimsel veri tiplerinin VTYS leri tarafından desteklenmemesi ve dolayısıyla algılanmamalarıdır. Bir diğer sorun da üç boyutlu topolojik yapının VTYS içinde tam olarak oluşturulamamasıdır. Bu konu üzerindeki araştırmalar hala

44 34 devam etmektedir. Bunun neticesinde belli bir uygulama için tasarlanan veri modeli başka bir uygulama için başarısız olmaktadır. Bunun yanında iki boyutlu veri tipleri için geliştirilen standartlar (OpenGIS Simple Feature Specification) üç boyutlu veriler için mevcut değildir (Zlatanova ve ark. 2002). Diğer teknik mesele de verinin gösterimidir. Üç boyutlu mülkiyetin kadastronun konumsal veritabanında temsil edilmesi yanında objelerin geometrik durumlarının anlaşılabilir şekilde kullanıcılara sunulması gerekmektedir. Üç boyutlu konumsal verinin gösterimi özellikle CBS alanında yapılan çalışmalarda ele alınmaktadır. Karşılaşılan problemlerden biri, üç boyutlu büyük veri setlerinin, gösterim için yüksek kapasitede yazılım ve donanıma ihtiyaç duymalarıdır. Donanım alanında ortaya çıkan ilerlemeler gösterim imkânlarının geliştirilmesine önemli katkı sağlamıştır. Yazılım alanında ise, objenin geometrisi yerine bir nevi resmini kullanma veya farklı detay düzeyleri gibi metotlardan faydalanarak verinin gösteriminde kapasiteyi artırmak mümkündür. Bu gibi tekniklerin amacı objeler yakınken daha fazla detay, uzakken daha az detay göstermektedir. Bunlar yanında, üç boyutlu gösterimin bilgisayar ekranında ve kağıt ortamda daha gerçekçi olabilmesi için renklendirme, aydınlatma/karartma, gölgelendirme, doku kullanımı gibi tekniklerden yaralanılabilmektedir (Zlatanova ve ark. 2002). Bir yandan artan üç boyutlu bilgi ihtiyacı diğer yandan üç boyutlu veri toplama tekniklerindeki gelişmeler ve bilgisayar donanımı alanındaki ilerlemeler (bellek ve işlemci kapasitelerinin artışı, grafik kartlarının gelişmesi vb.) çeşitli üç boyutlu çalışmaların yapılmasını olanaklı hale getirmiştir. Bununla birlikte, birçok uygulama alanı olmasına rağmen üç boyutlu verinin ve üç boyutlu standart yazılım paketlerinin mevcut olmayışı gerçek anlamda üç boyutlu coğrafi bilgi işleme uygulamalarının geliştirilmesini sınırlandırmaktadır (Döner ve Bıyık 2007).

45 Üç Boyutlu Kadastroya Duyulan Gereksinim 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra dünya nüfusundaki hızlı artış (Şekil 3.7); birçok ülkede, insanların ticaret, sanayi, konut vb. gereksinimlerinin karşılanabilmesi için özellikle büyük kentlerde arazi kullanımının düşey yönde gelişmesine neden olmuştur. Dünyadaki kadastral sistemler 2 boyutludur, bu yüzden kentleşmenin düşey yönde olduğu yerlerde mülkiyetin kayıt altına alınmasında karışıklılar yaşanmasına sebep olmaktadır. Bu karışıklıklardan dolayı ortaya çıkan sorunların çözümü için 3B Kadastro kavramını doğmuştur (Ayazlı 2006). Şekil 3.7 Dünya nüfusundaki artış (Akın 2007)

46 36 Stoter e (2004) göre 3B Kadastro kavramı ile birlikte 3B Mülkiyet Durumu ve 3B Mülkiyet Birimi kavramları gündeme gelmektedir ve bu kavramları aşağıdaki gibi tanımlamaktadır: 3 boyutlu bir kadastro, kayıt yapılan ve sadece parsel üzerindeki değil aynı zamanda 3 boyutlu mülkiyet birimlerinin üzerindeki haklar ve kısıtlamalarla ilgili de fikir veren bir kadastrodur. 3 boyutlu mülkiyet birimi, bir kişinin ayni haklar yoluyla/ayni haklar bağlamında hakkı olan boşluktaki sınırıdır veya bir kişinin ayni haklar bağlamında boşluktaki payıdır. Yani bir kişinin kullandığı geleneksel parsel bir 3 boyutlu mülkiyet birimidir (genellikle sınırları açıkça belirlenmemiş). Ancak bu durum üçüncü boyutla ilgili herhangi bir probleme neden olmamaktadır. Çünkü var olan kadastro sistemi, bu tür geleneksel mülkiyet durumlarını açıklamak için yeterlidir. Sorunlar 3 boyutlu mülkiyet durumlarında ortaya çıkmaktadır. 3 boyutlu mülkiyet durumu, farklı mülkiyet birimleri (muhtemelen farklı arazi kullanım çeşitleri ile) içindeki durumları işaret eder; birbirinin üstünde veya hatta daha karışık inşa edilmiş yapılar, biri diğerine bağlanmış yapılar gibi. 3 boyutlu mülkiyet durumu, tabakalandırılmış mülkiyet şeklinde ifade edilebilir. 3B Kadastroya duyulan temel gereksinimleri Stoter (2004) aşağıdaki gibi özetlemektedir: 3B hakların tam bir kaydına sahip olmak gerekir. 3B konumsal bilgiyi içeren çok katmanlı mülkiyetlerin yasal durumuna kolayca erişilebilirse 3B Kadastro daha etkili olur. 3B kayıt, 3B haklar üzerindeki bilgiyi, sınırlı ayni hakları ve yasal bildirimleri kapsar ve 3B bilginin var olan kadastral konumsal veri kümesi ile birleştirilmesine izin verir. 3B kayıt sayesinde 3B mülkiyet birimi 3B olarak sorgulanabilir ve aynı şekilde bir parsel var olan sistemde sorgulanabilir.

47 37 3B Kadastro, 3B mülkiyet durumlarının üzerindeki sayısal bilgileri birleştirir. Mevcut sistemde, analog çizimler tapulara eklenerek 3. boyut hakkında bilgi verirler. Bu çizimler taranarak sayısal ortama eklenebilir. Ancak, kurumlar arasında etkileşimli çalışılabilmesi için bu çizimlerin grafik olarak ülke koordinat sistemine bağlanması gerekmektedir. Eğer 3B kayıt olanaklı olursa, 3B mülkiyet durumlarına ait parçaların kaydı, konumsal bilgileri de tapularda yer alabilir. Bu sayede bilgilere hızlı bir şekilde erişilebilir. 3B kayıtlar diğer kayıtlar ile etkileşimli olarak çalışabilmelidir. Altyapı nesnelerine ilişkin konumsal veriler kadastro içinde yer alırsa bu veriler kadastro amaçlı kullanılabilir. Altyapı kurumları/kuruluşları da bu verilerden yapılarının güzergâhları konusunda kesin bilgilere ulaşabilecek ve tesisleri ile kesişmeyen parsellere yasal olarak kamulaştırma bedeli ödemekle yükümlü olmayacaklardır. Ayrıca kadastral veritabanı ile diğer yeraltı tesisleri için oluşturulan veritabanları birbirlerine bağlanarak bu hatların tescili yapılmış olacaktır. Yukarıda anlatılan gereksinimlerden yola çıkarak 3B kadastronun işlevselliğini artırmak için (Stoter 2004): Haklar üzerindeki 3B bilgiye ve 3B bilginin kaydına erişim kolay olmalıdır. Kadastroya konu olan nesnelere ait diğer veritabanları ile bağlantı kurulabilmeli (altyapı nesneleri vb) ve birleştirilmelidir. Bunun için iyi tasarlanmış bir ulusal konumsal veri altyapısı gerekir. Tescile konu olan nesnelere ait bilgiler güncellenebilmelidir. Örneğin, hataların bulunup düzeltilmesi veya 3B mülkiyet durumlarının yasal durumları görüntülenebilmelidir.

48 Dünyadaki 3B Kadastro Çalışmaları Dünyada taşınmaz mülkiyetinin kayıt altına alınması esas olarak iki şekilde yapılmaktadır ve her iki sistem de 2 boyutludur. Bunlardan birincisi arazi tescili (land recording), ikincisi ise arazi kaydıdır (land registration) (Yomralıoğlu vd., 2003). Arazi tescili kavramı ülkemizde ve birçok Avrupa ülkesinde uygulanmakta olan, yasalarla desteklenen ve tapuların kadastral haritalar ile ilişkilendirilerek taşınmaz mülkiyetinin güvencelendiği kadastro sistemidir. Arazi kaydı ise, batı Avrupa ülkeleri ve onların kolonilerinde, Amerika Birleşik Devletleri ve Đspanyol/Portekiz yasalarına göre idare edilen Latin Amerika ülkelerinde uygulanan, taşınmazın kadastrosunun zorunlu olmadığı ve noterler aracılığı ile sözleşme veya senetler ile taşınmazın mülkiyetinin belirlendiği sistemdir (Yomralıoğlu ve ark. 2003, Stoter 2004). Avrupa Birliği ülkelerinin büyük bir bölümünde (Đngiltere, Đrlanda, Portekiz ve Yunanistan dışındaki ülkelerde) tesis kadastrosu tamamlanmış ve teknolojik gelişmeler paralelinde kadastro, arazi bilgi sistemleri içinde değerlendirilerek yenileme çalışmalarına önem verilmiştir. Avrupa nın birçok ülkesinde (Almanya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda ve Lüksemburg) 19. yy.da başlayan tesis kadastrosu çalışmaları yine aynı yy.da tamamlanmıştır (Sarı 2006) Almanya Almanya da kadastro çalışmalarına 19. yy. da vergi amaçlı başlanmıştır yılından sonra çok amaçlı kadastronun izlerine rastlanmaktadır. Günümüzde Almanya kadastrosu tüm yasal yönleriyle tamamlanmış durumdadır ve parsel tabanlı çalıştığı için planlama, çevre koruma vb. amaçlara hizmet eden Arazi Bilgi Sistemleri nin altlığını oluşturmaktadır. Mülkiyet hakkı tapu ve kadastral haritalar ile

49 39 tescil edilir. Kadastral haritaların ve kayıtların büyük bir kısmı sayısallaştırılmıştır ALK (Automatisiertes Liegenschaftskarte; Otomatik Taşınmaz Haritaları) ve ALB (Automatisiertes Liegenschaftsbuch; Otomatik Taşınmaz Kayıtları) olarak adlandırılan bu kayıtların gelecekte ALKIS (Amtliche Liegenschaftskataster- Informationssystem der Vermessungsverwaltungen in Deutschland; Almanya Haritacılık Kurumları Resmi Kadastro Bilgi Sistemi) ile birleştirilmesi düşünülmektedir. Almanya Kadastrosu, taşınmaz kadastrosu ve arazi mülkiyeti kayıtlarından oluşur. Taşınmaz kadastrosunun içeriğini kadastral haritalar ve arazi vergisi kayıtları oluşturur (Coors, 2001). Almanya Kadastrosu nun kapsamı şu şekildedir (Hawerk 2003): Mülkiyet hakkı Uzun vadeli kira sözleşmeleri Kat mülkiyeti (arazinin paylı mülkiyeti ile tüm binanın mülkiyetinin birleştirilmesi) Đrtifak hakları Konut edindirme (Mortgage) Almanya Kadastrosu 2 boyutludur ve mülkiyet sadece yeryüzü üzeri ile ilgilidir. Kadastral sistem üzerinde oluşturulan 3B kent modellerine sağlam bir altlık teşkil etmektedir (örneğin Hamburg kentinin tamamının 3B kent modeli oluşturulmuştur) fakat bu durum Almanya kadastrosunun 3B Kadastro niteliği taşıdığı anlamına gelemez. Her ne kadar 3B kent modelleri ile 3B kadastro birbirine benzese de 3B Kent modelleri, bir 3B Kadastro değildir (Coors 2001). Almanya da kadastro CBS ve onun bir parçası olan konumsal veri altyapısı çalışmalarının altlığını oluşturur. Konumsal veri altyapısı çalışmaları AdV (Arbeitsgemeinschaft der Vermessungsverwaltungen der Länder der Bundesrepublik Deutschland; Federal Almanya Cumhuriyeti Eyaletler Arası Harita Kurumları Çalışma Kurulu) tarafından yürütülmektedir. AdV projesi, AFIS (Amtliche Festpunktinformationssystem; Resmi Jeodezik Kontrol Đstasyonları Bilgi Sistemi), ALKIS ve ATKIS den (Amtlichen Topographischen Informationssystem; Resmi Topografik Kartografik Bilgi Sistemi) oluşmaktadır ve AAA (AFIS-ALKIS-ATKIS) projesi olarak da adlandırılmaktadır (Ayazlı 2006).

50 Amerika Birleşik Devletleri ABD de (Amerika Birleşik Devletleri) mülkiyet hakkı, Louisiana eyaleti dışında, örf ve adetlere dayalı bir hukuk sistemine göre idare edilir. Buna rağmen Avrupa medeni hukuku nun temelini oluşturan Roma Hukuku na benzerlik gösterir (Örneğin; üst arza tabidir veya arazinin sahibinin mülkiyet hakkı, gökyüzünden yerin en alt katmanlarına kadar gider ). Bu sebeple ABD deki mülkiyet sistemi de Avrupa daki sistemlere benzerlik göstermektedir (Oosterom ve ark. 2005). ABD de, ülkemizdeki kadastral sistemden farklı olarak arazi kaydı şeklinde mülkiyet tescil edilir. Arazi kayıtları eyalet bazında muhafaza edilir ve bu yüzden çok dağınık bir yapıya sahiptir. 3B mülkiyet durumlarının kaydı eyaletten eyalete değişiklikler göstermektedir. Minnesota daki Skywalk ve Güney Carolina daki kat mülkiyeti örnek olarak gösterilebilir. Skywalk (Yaya Köprüsü) Bu sistem sadece yerin üstünde değil aynı zamanda yerin altında veya binaların içinde de olabilir. Bu yaya köprüleri yardımı ile insanlar alışveriş merkezlerine, restoranlara vb. yerlere dışarı çıkmadan gidebilirler (Şekil 3.8 ve Şekil 3.9) (Oosterom ve ark. 2005).

51 41 Şekil 3.8 Skywalk (Oosterom ve ark. 2005) Şekil 3.9 St. Paul Skywalk Sistemi Haritası (Oosterom ve ark. 2005)

52 42 Minnesota da eyalet mahkemesi kurallarına uygun olarak iki farklı tapu verilir. Eğer arazi, kaydedilmişse Torrens Title adı verilen Torrens Tapusu verilir. Eğer arazi kaydedilmemişse Abstract Title adı verilen tapu verilir (Oosterom ve ark. 2005). Avustralyalı ve Đngiliz devlet adamı Robert Torrens tarafından bulunan arazi kayıt sisteminde, arazi tapuları tek bir merkez ofiste toplanır. Torrens sisteminde, arazi tapu senedi mülkiyet hakkını tam olarak gösteren, geçerli ve iptal edilemez özelliktedir. Abstract Title, arazinin belli bir bölümü ile ilişkili tüm senetlerin, mortgage ve diğer tüm belgelerin tarihi bir kısaltılmış şeklidir. Torrens kanunundan (1901) önceki tüm araziler Abstract arazidir. Minnesota da mülkiyet bilgileri internet tabanlı coğrafi bilgi sistemi ile kamuya açıktır. Bu bilgi sistemi ile 3B mülkiyetin yasal tanımına ulaşılabilir. Gelecekte sistemin 3B CBS içerinde olması düşünülmektedir (Oosterom ve ark. 2005). Kat mülkiyeti Güney Carolina da kat mülkiyeti, Yatay Mülkiyet Kanunu na (Horizontal Property Act) göre tanımlanır. Yatay Mülkiyet Sistemi ne göre bir bina ortak unsurlar (temel, çatı, ana duvarlar, asansör vb.) ve apartmanın özel mülkiyete konu olan bölümlerinden oluşur. Bu sistem kira sözleşmeleri veya senetler tarafından kurulur. Senetlerde arazinin ve binanın tanımı, genel bilgiler, her bir apartmanın numarası, yüzölçümü, konumu ve tanımlama için gerekli diğer bilgiler, ortak bölümlerin tanımı, mülkiyetin ve apartmanın değeri, ortak mülkiyet söz konusu ise hisse yüzdeleri, hakların ve yükümlülüklerin tanımı yer alır. Yatay mülkiyet sistemi kurulduktan sonra her apartmanın birimi senet üzerinde kaydedilir. Bu senet, ana (master) senet olarak adlandırılır. Ana plan üzerine parselasyon planı ve bina planı eklenir. Parselasyon planları üzerinde binaların yatay ve düşey konumları ile yatay mülkiyet sistemi altında mülkiyet sınırları yer alır (Oosterom ve ark. 2005).

53 43 Taşınmazlara ait bilgilere internet üzerinden erişilebilir. Bina planlarında bazı yükseklik bilgisi bulunmasına rağmen parsel tabanlı kadastral haritalarda 3B bilgi kullanılabilir değildir. 3B kadastral model oluşturma çalışmaları devam etmektedir (Oosterom ve ark. 2005) Hollanda Hollanda da Planlama, Đskan ve Çevre Bakanlığı na (Ministry of Spatial planning, Housing and the Environment) bağlı olan Netherlands Kadaster (Hollanda Kadastro Kurumu) tarafından yürütülen kadastro çalışmaları, arazi kaydı şeklinde yapılır ve taşınmaz mülkiyeti noterler tarafından verilen senetler ile güvencelenir. Arazi mülkiyetinin kaydı zorunludur ve 2B olan kadastro parsel tabanlıdır. Kadastrosunu tamamen bitirmiş olan Hollanda, 1988 yılında başlattığı proje ile 1500 km2 lik bir alanda yenileme çalışmalarını tamamlamıştır (Sarı 2006). 3B Kadastro kavramını bilimsel olarak ele alan ve bu konu üzerinde ciddi çalışmalar yapan Hollanda, 3B kadastro veritabanı kurmaya yönelik çalışmalar yapmaktadır (Ayazlı 2006) Norveç Teknik çalışmalar yanında yasal düzenlemeler yaparak üçüncü boyuttaki mülkiyet haklarını iyileştirmeyi amaçlayan Norveç te 1995 yılında kurulan bir komisyon üç boyutlu mülkiyetin tesis edilebileceği durumları şu şekilde belirlemiştir: yeraltı parkları, alışveriş merkezleri ve tüneller gibi yeraltında bulunan alanlar, altından karayolu veya demiryolu geçen yapılar, yüzey üzerinde sütunlar ile su taşıyan

54 44 yapılar. Komisyonun teklifi doğrultusunda hazırlanan yasa önerisi 2002 yılında meclise gelmiştir (Döner ve Bıyık 2007) Đsveç Yasal çalışma yapan bir diğer ülke de Đsveç tir yılına kadar Đsveç te düşey boyutta mülkiyet bölümlemesi yapmak mümkün olmamıştır. Yeraltından geçen yapıların ve binalardaki katların tescilinde karşılaşılan problemlerin çözümü için 1994 yılında hükümet tarafından atanan bir komisyon çalışmalara başlamıştır. Komisyonun çalışmaları doğrultusunda, 1 Ocak 2004 tarihinde çok boyutlu mülkiyetin oluşturulması amacıyla yeni bir yasa kabul edilmiştir. Hazırlanan kanun sadece hukuki işlemleri kapsamaktadır. Yapıların nasıl belgeleneceği, nasıl tescil edileceği ve paftalarla nasıl gösterileceği ile ilgili kadastral ve teknik meseleler hala çözüm beklemektedir (Valstad 2006) Avustralya Üç boyutlu tescille ilgili uygulamaların bulunduğu diğer bir ülke Avustralya dır. Avustralya nın ikinci büyük eyaleti olan ve ülke topraklarının yüzde 25 ini oluşturan Queensland ta 1997 yılından beri üç boyutlu geometrik verilerle tanımlanan parsel ölçmeleri yapılmaktadır. Bu eyalette geleneksel hukuka dayanan yasal yapı üç boyutlu mülkiyet birimlerinin tesisine imkân vermektedir. Yasal olarak tanımlanabilen hacimsel parsellere ait detaylı ölçü planları tapulara eklenmektedir. Bu ölçü planlarında hacimsel parseller açı ve mesafe değerleriyle temsil edilirler.

55 45 Hacimsel parsellerin koordinat değerleri ise sadece, bu veriler kadastro veritabanına aktarılacağı zaman belirlenmektedir. Bununla birlikte, üç boyutlu parsellerin kadastroda temsili ile ilgili sorunlar çözülememiştir. Kadastro yalnızca üç boyutlu parsellerin kadastro haritaları üzerindeki izdüşümlerini içermektedir (Stoter ve ark. 2004). Yukarıda belirtilen ülkelerin yaptıkları çalışmalar incelendiğinde, yaklaşımlar farklı olsa bile bazı ülkelerin üç boyutlu kadastral tescillin gerçekleştirilmesiyle ilgili kısmi çözümler bulduğunu söylemek mümkündür. Bu çözümlerin en önemli eksikliği teknik, hukuki veya kadastral açıdan ele alındıklarında genel olarak kabul edilebilecek temel bir yaklaşım olmamalarıdır. Bulunan çözümlerin büyük çoğunluğu problemin hukuki kısmına yoğunlaşmıştır (Döner ve Bıyık 2007) Đsrail Üç boyutlu kadastro ile ilgili proje geliştiren bir diğer ülkede Đsrail dir. Ölçme teşkilatı tarafından 2002 yılında bir üç boyutlu kadastro projesi başlatılmıştır. Farklı meslek gruplarından uzmanların görev aldığı bu proje 2004 yılında tamamlanmıştır. Projenin amacı, parsellerin altındaki ve üstündeki mekânların etkili kullanımını sağlamak için yasal, jeodezik, kadastral, planlama ve mühendislik çözümler üretmek böylece gelecekteki çok katmanlı üç boyutlu kadastronun oluşturulmasını sağlamak olarak tanımlanmıştır. Projenin ana aşamaları iki boyutlu dijital kadastronun oluşturulması, iki boyutlu kadastroyu yükseklik verisiyle bütünleştirmek, üçüncü boyuttaki ölçme, veri işleme ve haritalama çalışmaları, üç boyutlu kadastro veritabanı oluşturulması ve tescil için yasal değişikliklerin önerilmesidir. Proje kapsamında, fiziksel objeleri içine alan konumsal alt parseller tanımlanarak çeşitli üç boyutlu durumlar üzerinde örnek çalışmalar gerçekleştirilmiştir (Benhamu 2002).

56 B Kadastro Dışında 3B Bilginin Kullanım Alanları Düşey yönde gelişen kentlerde 3B bilgiye karşı duyulan gereksinimler de günden güne artmaktadır. Özellikle büyük kentlerde daha çok karşılaşılan trafik, gürültü kirliliği, yorucu iş hayatı vb. sebeplerle insanların psikolojik olarak yıpranması ve kent hayatında karşılaşılan sorunların çözümündeki mükemmeliyetçilik arzusu, 3B bilgiye duyulan gereksinimleri artırmaktadır. Kadastro dışında 3B bilgiye duyulan gereksinimler şu şekilde sıralanabilir (Stoter 2004): Kent planlamada hızlı modelleme yaklaşımları, görselleştirme, etkileşimli uygulamalar ve konumsal çözümlemeler Arazi modellemek için etkileşimli tasarımlar ve simülasyonlar (benzetimler) Yol, demiryolu ve kanal yapımı, bakımı ve korunması Gerçek dünya nesneleri üzerindeki 3B bilgilerin korunmasında, örneğin vergi amaçlı olarak bina hacimlerinin hesaplanması gibi 3B konumsal modellemelerde, örneğin bir tünel projesi için yapılan kazı işleri sırasında ortaya çıkan gürültü seviyesi ve bina risk analizleri Çevre koruma alanlarında yapılan çalışmalarda, örneğin gürültü, koku denetimi ve bunlara ait güvenlik düzeyleri Jeolojik uygulamalar Đletişim araçlarının (anten, baz istasyonu vb.) konumlandırılacağı yerlerde yapılacak 3B çözümlemeler Afet senaryoları (sel, toprak kayması kestirimi, erozyon vb.) Yeraltı tesislerinin konum bilgileri, bakımı ve korunması

57 B Kadastro Đçin Modeller 3B kadastronun meydana getirdiği sorunların çözümü için geliştirilen 3B Kadastro Modelleri, kavramsal modeller ve mantıksal modeller (Stoter 2004) olmak üzere iki bölümde incelenebilir. Kavramsal modellemede üç değişik yöntem söz konusudur (Benhamu ve Doytsher 2002, Stoter 2004): Tam 3B Kadastro Yöntemi (Full 3D Cadastre) Karma Kadastro Yöntemi (Hybrid Cadastre) Varolan Kadastral Kayıtlara 3B Etiketler Eklenmesi Yöntemi (3D tags linked to parcels in current cadastral registration) Mantıksal modelleme de ise 3B kadastroya yönelik veri modellerinin nasıl olması gerektiği incelenir. Veri modelleri konusunda farklı yaklaşımlar vardır. Đsrail de Benhamu ve Doytsher (2002), Çok Katmanlı Bilgi Yönetimi Modelini önermiştir. Hollanda da ise, Stoter (2004) tez çalışmasında 3B kadastronun gerçekleştirilebilmesi için nesne ilişkisel modelin kullanılmasını uygun görmüştür ve bu bakış açısıyla tezinde, mekânsal veri modeli ve yönetici veri modeline yer vermiştir (Ayazlı 2006) B Kadastro için kavramsal modeller Tam 3B kadastro yöntemi Mülkiyet hakkı 3B mekânda tanımlanır. 3B mekân, hacimsel parsellerle bölünür. Yasalar, taşınmaz işlemlerine ait (yasal) belgeler ve kadastro, 3B hakların kurulmasını ve bir başkasına devredilmesini desteklemelidir. 2 boyutlu haritalar, üçüncü boyutla (hacimlerle) ilgili herhangi bir hak ve kısıtlamayı içermeyeceği için,

58 48 kat mülkiyetine konu olan bağımsız bölümler, tanımlanan bir 3. boyutta taşınmaz nesneleri olabilmelidir, tersi bir durumda bağımsız bölümler üzerinde ayni haklara sahip olunamaz. Bu sebeple yasal ve teknik olarak bazı düzenlemeler gerekmektedir. Tam 3B Kadastro Yöntemi için iki seçenek vardır (Stoter ve ark. 2004): Sonsuz parsel (sınırları sonsuza giden parseller) kolonları ile hacim parsellerin (sınırları belirli) birleştirilmesi Yalnızca 3. boyutta sınırları belirlenmiş (hacim parseller) parsellerin oluşturulması Birinci seçenekte sınırlı parseller (hacimsel parseller) sadece 3B mülkiyet durumları için oluşturulur. Bu yüzden yeryüzünde sınırları tanımlı parselleri oluşturmak için uygundur. Parsellerin var olan gösterimlerinin üçüncü boyuta dönüştürülmesi ile başlar. Sınırları tanımlı parseller, sınırları yeryüzündeki parsel sınırları ile kesişen sonsuz parsel kolonlarına dönüştürülür. Bu seçenek için taşınmaz nesnesi iki türlüdür; (sınırları sonsuz) parsel kolonları ve (sınırları tanımlı) hacim parseller (Stoter 2004). Đkinci seçenekte ise tüm boyutları tanımlı hacimsel parseller ile mekân 3B hacimlere bölünür. Sınırları tanımlı olduğu için bu hacimsel parsellerin 3B olarak (x, y, z) sınırları kesindir ve ölçülebilir (Stoter 2004) Karma kadastro yöntemi Karma kadastro, 2B kadastronun korunması ve 3B mülkiyet durumlarının var olan kadastral sisteme eklenerek 2B kadastral konumsal veri kümesinin bir parçası olması anlamına gelir. Yani, 2B parseller ile 3B mülkiyet durumlarının ayrı ayrı kaydedilmesinin (birleştirilmesinin) karma çözümüdür. 3B mülkiyet durumlarının

59 49 kadastral kaydının yasal bir geçerliliği yoktur, sadece bir fikir verir. Çünkü mülkiyetin yasal durumu, 2B kadastro ile güvencelenmiştir. Yeni oluşturulacak tapularda hem alıcılar hem de satıcılar, hacmin tanımı üzerinde anlaşmak zorundadırlar. Bu tanımlama daha sonraki aşamalarda 3B kayıtta kullanılabilir. Mülkiyet durumlarının 3B gösterimi, hacmin mülkiyet tanıdığı kişi (birinci seçenek) veya kendi başına fiziksel bir nesne olabilir (ikinci seçenek) (Stoter 2004). Birinci seçenek, zaten tescil edilmiş hakların 3B kayıtlarını belirtir yani hakların 3B görünüşü hakkında fikir veren bir araçtır. Đkinci seçenek ise, fiziksel nesnelerin (kadastral konumsal veri kümesi ile ilişkili, örneğin; var olan sistemdeki binalar gibi) kendi başlarına tescilidir, ek olarak parsellerin gerçek durumları netleşir. Birinci seçenekte tescilin başlangıç noktası parsel, olurken, ikinci seçenek de fiziksel nesnelerdir. Her iki durumda da mülkiyetin yasal ve kadastral kapsamı değişmez. Haklar daima 2B parsel üzerine kurularak kaydedilirken, parselin sahibi, sınırsız parsel kolonları kullanılarak sınırlı haklar ve yasal uyarılarla sınırlandırılabilir. Bu sebeple 3B mülkiyet durumları için haklar aynı şekilde kurulur, aralarındaki fark ise bu haklar var olan kadastral sistemde tescil edilebilir ve görülebilir (Stoter 2004) Var olan kadastral kayıtlara 3B etiketler eklenmesi yöntemi Bu yöntemde 2B kadastro dış dayanaklar ile (3B mülkiyet durumlarının sayısal veya analog gösterimleri) korunur. Karmaşık 3B durumlar geçici çözümler ile var olan sistemin elverdiği kadarıyla kaydedilirken, tescil edilen her hakka 3B gösterimler atfedilebilir. Karma kadastro ile arasındaki fark; 3B gösterimler ayrı yerlerde muhafaza edilir, kadastral mekânsal veri kümesi ile birleştirilmez (Stoter ve ark. 2004).

60 B Kadastro için mantıksal modeller Nesne ilişkisel (Nesneye yönelik ilişkisel) model Yaşadığımız dünya, değişik amaçlar doğrultusunda hareket eden nesnelerden oluşmaktadır. Bu sebeple gerçek dünya nesnelerinin sayısal ortamda daha kolay ve daha anlaşılabilir bir biçimde modellenebilmesi için nesneye yönelik yaklaşım tüm dünyada benimsenmiştir. Nesneye yönelik yaklaşımın başlıca yararları şunlardır (Türk 2004): Daha gerçekçi modellerin üretilebildiği bir yaklaşımdır. Veri saklama özelliği sayesinde oluşturulan modeller dış etkenlere karşı korunur. Yazılım geliştiriciler kendi veri çeşitlerini oluşturabilirler. Oluşturulan modellerin güncellenmesi daha basittir. 3B Kadastro için nesne ilişkisel model üç farklı şekilde incelenebilir. Bunlardan birincisi, Mekânsal veri modeli, ikincisi Đdari veri modelidir, üçüncüsü ise kadastronun zaman boyutunun korunduğu Tarihsel modelden oluşur (Stoter 2004). Mekânsal veri modeli Mekânsal veritabanı uygulamalarında karşılaşılan veri türleri 2B ve 3B mekânda nokta, çizgi ve poligondur. Mekânsal veri modeli içinde mülkiyet durumlarının, fiziksel nesnelerin ve hacim parsellerin (tam 3B kadastro için) geometrisi ve topolojisi yer alır.

61 51 Đdari veri modeli 3B mülkiyet durumlarının, gerçek dünya varlıklarının ve hacim parsellerin özniteliklerinin, parsel ile nesnelerin arasındaki ilişkilerinin, 3B kadastro için toplanan verilerinin ve gerekli sorgulamaların yönetildiği veri modelidir. Tarihsel veri modeli Đnsanlar 3B gerçek dünya varlıklarının 4B (zaman) bir gerçeklikte var olduğu bir dünyada yaşamaktadır. Günümüzdeki veritabanı yönetim sistemleri içerisinde kayıt seviyesinde yer alan tarihsel boyut, 3B kadastro için her nesnenin kodu (ID), başlangıç ve bitiş tarihleri ile temsil edilmelidir Çok katmanlı bilgi yönetimi modeli SOI (Survey of Israel, Đsrail Harita Üretimi Kurumu) tarafından 3B ve Çok Katmanlı Kadastro kavramları doktora düzeyinde araştırma projeleri olarak yürütülmektedir. Bu bağlamda, 3B kadastro için bir çözüm olarak Çok Katmanlı Bilgi Yönetimi Modeli önerilmektedir. Ancak bu kavramın dünya genelinde kabul edilen bir görüş olup olmadığı ve 3B kadastral sorunların çözümünde ne kadar başarılı olabileceği konusunda herhangi bir bulguyla karşılaşılmamıştır. Çok katmanlı bilgi yönetimi modeli dörde ayrılır; tek katmanlı veri modeli, çok katmanlı veri modeli, nesneye yönelik veritabanı ve birleştirilmiş veri modeli (Benhamu ve Doytsher 2002).

62 52 Tek katmanlı veri modeli Çok katmanlı bilgi mekândan ziyade özne tarafından düzenlenir, bu nedenle mekânsal nesneler tüm katmanlarda yer alır. Bu veri modeli, gelecekte arazi üzerindeki birçok etkinliğin yönetileceği çok katmanlı gerçekli için uygundur. Đçinde çok katmanlı varlıkları bulunduran yeryüzü katmanı, kullanıcıların nesneler arasındaki çok katmanlı ilişkileri keşfetmesine olanak tanımaktadır. Tek katmanlı veri modeli topolojik nedenlerden dolayı günümüz CBS sistemlerinde çok katmanlı çözümleme yapılmasına imkân vermemektedir (Benhamu ve Doytsher 2002). Çok katmanlı veri modeli Çok katmanlı nesnelere ilişkin bilgi, yeryüzü, yeryüzünün altı ve yeryüzünün üstü olmak üzere üç farklı katmanda düzenlenir. Günümüz CBS sistemleri içerisinde çok katmanlı çözümlemeler yapılmasına izin verir ve var olan yeryüzü katmanı korunur. Ancak Çok katmanlı bindirmelere izin vermez ve birçok alanda çok katmanlı düzeyler boş olabilir (Benhamu ve Doytsher 2002). Nesneye yönelik veri modeli Yeryüzü katmanından ziyade nesne üzerindeki bilgi düzenlenir. Bu nedenle mekânsal özellik bir nesne gibi tanımlanır ve hiçbir tekli bilgi düzeyini içermez. Nesneler, her bir nesne için bir mekânsal ve zaman bilimsel (kronolojik) özdeşlik (ID) numarası ile sınıflandırılır. Bu modelin gerçekleştirilmesinde iki boyutlu kadastrodan çok boyutlu kadastroya geçişte zorluklar yaşanır (Benhamu ve Doytsher 2002). Birleştirilmiş veri modeli Veritabanı sadece tek bir yeryüzü katmanındır. Yeryüzü bilgisi, katmalar içinde düzenlenir ve çok katmanlı bilgi nesne düzeyinde düzenlenir. Tanımlı her bir

63 53 yeryüzü parseli işaretlendiğinde, bu parsel ile ilişkili olan çok katmanlı nesneler de gösterilecektir. Bu dört seçenek içindeki en uygun olan birleştirilmiş veri modelidir çünkü iki boyutlu kadastro ve 3 boyutlu gerçek dünya varlıkları korunduğundan 2 boyutlu bilgi ile 3 boyutlu bilgi arasında ilişki kurulabilir (Benhamu ve Doytsher 2002). 3.7 GPS Ölçü Yöntemleri Beş farklı yöntemi olup bunlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir. 1-Statik Ölçü Yöntemi: Klasik GPS ölçü tekniği olup; çok yüksek doğruluk istendiğinde, uzun bazlar söz konusu olduğunda, mevcut uydu geometrisi başka bir ölçüm tekniğine olanak vermediğinde, sistematik etkilerin dikkate alınması durumunda (örneğin: iyonosfer, troposfer) en iyi yöntemdir. Yer kabuğu hareketlerinin belirlenmesi gibi bilimsel amaçlı çalışmalarda ve çok uzun bazların söz konusu olduğu (plaka hareketlerinin belirlenmesi) yüksek doğruluk gereken durumlarda ölçü süreleri en az birkaç saat olmak üzere 24 saate kadar belirlenebilmektedir. Statik yöntemle toplanmış olan ölçüler büroda uygun GPS yazılımları (post-process) ile değerlendirilmektedir. 2-Hızlı Statik Ölçü Yöntemi: Bu da bir çeşit statik ölçü yöntemi olup çok daha kısa süreli ölçülerle duyarlı sonuçların alınması nedeniyle ekonomik bakımdan büyük önem taşımaktadır. Genel olarak alıcılardan birisi referans noktası üzerinde sabit bırakılarak sürekli gözlem yaparken başka alıcı yada alıcılar tüm diğer noktalara çok kısa süreler için kurularak eş zamanlı gözlemler yapılır. Hızlı statik yönteminin uygulanmasında konumu belirlenecek olan yeni noktalar arasında alıcı taşınırken açık olması gerekmemektedir. Buda pratik açıdan büyük kolaylık sağlamaktadır. Hızlı statik ölçü yöntemi, özellikle kısa sürede çok sayıda noktanın doğru ve ekonomik olarak ölçülmesi gerektiği durumlarda en iyi yöntemdir.

64 54 3-Tekrarlı Ölçü Yöntemi: Bu yöntemin birden fazla adı olup, (pseudokinematic, pseudostatic, reoccupation, intermittent static) bu da statik ile kinematik arasında bir yöntem olmasından kaynaklanmaktadır. Kinematik yönteme göre daha az statik yönteme göre ise daha fazla sayıda nokta üretilebilmektedir. Bu yöntem bir yada iki saatlik bir ölçü süresinin başlangıç ve sonunda değişen uydu geometrisinden yararlanmak için bir noktanın birkaç dakika süre ile iki defa ölçülmesi esasına dayanmaktadır. Bu yöntemde her bir nokta en az 10 ar dakikalık süreler ile iki defa ölçülmeli ve bu iki ölçü arasında en az bir saat fark olmalıdır. Đki ölçü en fazla 4 saat içerisinde tekrar edilmelidir. Ölçüler değerlendirilirken bu iki bağımsız ölçü kümesi sanki her noktada tek bir gözlem varmış gibi ele alınmakta ve her iki ölçüde mevcut tüm uydular kullanılmaktadır. Bu yöntem özellikle zayıf uydu geometrisi olduğu durumlarda yada tek frekanslı alıcılar varsa uygun bir ölçü tekniğidir. 4-Dur-Git (Stop and Go) Yöntemi: Bu yöntemde yine bir alıcı konumu bilinen nokta üzerinde sabit ve sürekli olarak izleme yapmaktadır. Đkinci alıcı ise önce herhangi bir noktaya kurulur. Bu birinci noktada aynen hızlı statik yöntem kullanılıyormuş gibi birkaç dakika ölçü yapılır. Bunun nedeni bu noktada faz başlangıç belirsizliklerinin çözülmesi zorunluluğu olmasındandır. Birkaç dakikalık ölçü ile başarılı bir faz belirsizliği çözümü için yeterli bir veri toplandıktan sonra söz konusu ikinci alıcı uydulara olan izlemeyi devam ettirerek diğer noktalar birkaç epokluk (10-20 sn lik) ölçülerle gezilir. Eğer bu arada izlemede kesilme olursa ya da uydu sayısı 4 ün altına düşerse bu durumda sonraki noktalarda birkaç epokluk ölçü yapmak yeterli olmayacaktır. Dolayısıyla böyle bir durumda ya geri dönülerek aynı işlemler tekrarlanacak ya da bir sonraki noktadaki kalış süresi uzayacaktır. Bu yöntem özellikle ölçü noktaları birbirine çok yakınsa iyi sonuçlar vermektedir. 5-Kinematik Ölçü Yöntemi: Dur-Git ölçü yönteminin daha genel bir şeklidir. Burada amaç tek tek noktaların ölçülmesi olmayıp hareket eden bir antenin gezi yolunun belirlenmesidir. Diğer bir ifadeyle Dur-Git yönteminde önceden belirlenen noktalarda konum belirleme söz konusu iken kinematik yöntemde bir güzergah tespit edilmekte ve bu güzergah üzerinde belirli zaman aralıkları ile nokta konumları belirlenmektedir. Burada faz belirsizliği bilinmeyenlerin çözülmesi yine esastır.

65 55 Dolayısıyla ikinci alıcı gezdirilmeye başlanmadan önce faz belirsizliği bilinmeyenlerinin çözümü için yine alıcılardan biri konumu bilinen bir noktaya ikinci alıcı ise herhangi bir noktaya kurulur ve başarılı bir faz belirsizliği çözümü için gerekli veri toplanana kadar ölçüye statik durumda devam edilir. Daha sonra diğer noktalarda önceden belirlenen ölçü aralıkları ile (örneğin 1-2 saniye aralıklarla) ölçüye devam edilerek hareket halindeki antenin konumu belirlenmiş olur. Đkinci alıcı hareket halinde iken en az 4 uydunun sürekli izlenmesi gerekmektedir. Uydu sayısı 4 ün altına düştüğü an faz belirsizliği bilinmeyenleri yeniden belirlenmelidir. Bu Đşlem ise Dur-Git yönteminde anlatıldığı gibi yapılmaktadır. Bu yöntem hızlı ve ekonomik bir ölçü tekniği olup özellikle hareket halinde ve hidrografik amaçlı ölçmelerde uygundur (Kahveci ve Yıldız 2001). Bu tez çalışmasının 4. bölümünde anlatılacak ölçü işlerinde statik ve kinematik ölçü yöntemleri ile Topcon Hiper + GPS aleti kullanılmıştır. Aşağıda GPS aletine ait kısa bilgiler verilmiştir. Topcon Hiper + En Belirgin Özellikleri: Bluetooth teknolojisi 1 GB dahili hafıza USB girişi GPS sinyallerini değişmeden yakalayabilen radyo erişimini arttırmak için opsiyonel olarak dâhili radyo veya GSM modemi mevcuttur.

66 56 Çizelge 3.1 Topcon Hiper + GPS Aletinin Teknik Özellikleri Tanımlar Đzleme Özellikleri Đzleme kanalları Đzlenen sinyaller Performans Özellikleri Baz Hassasiyeti(Statik-hızlı statik) RTK (OTF) Hassasiyeti Soğuk Başlama Sıcak Başlama Yeniden veri elde etme Güç Özellikleri Dahili batarya Harici batarya girişi Güç tüketimi GPS+ Anteni Özellikleri GPS/ GLONASS Anteni Anten tipi Ground Plane 40 kanallı GPS+ alıcısı alüminyum muhafazalı 40 L1 GPS (20 GPS L1+L2+GLONASS Cinderella günlerinde) 20 GPS L1+L2 (GD) veya GPS L1 + GLONASS (GG) L1/L2 C/A ve P kod & taşıyıcı ve GLONASS ( 1 sigma) L1+ L2 için: 3mm+0.5 ppm, L1 için H:5mm+0.5 ppm L1 +L2 için: 10mm+1.0 ppm, L1 için H:15mm+1.0 ppm <60 saniye <10 saniye <1 saniye Dâhili Li-Đon bataryalar ve harici güç girişi 6-28 V DC 3.0 watt dan az Bütünleşik Microstrip (0 merkezli) Ground plane anten

67 57 4. UYGULAMA 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra dünya nüfusundaki hızlı artış; birçok ülkede, insanların ticaret, sanayi, konut vb. gereksinimlerinin karşılanabilmesi için özellikle büyük kentlerde arazi kullanımının düşey yönde gelişmesine neden olmuştur. Dünyadaki kadastral sistemler 2 boyutludur, bu yüzden kentleşmenin düşey yönde olduğu yerlerde mülkiyetin kayıt altına alınmasında karışıklılar yaşanmasına sebep olmaktadır. Bu karışıklıklardan dolayı ortaya çıkan sorunların çözümü için 3B Kadastro kavramı doğmuştur. Bu çalışmada kadastrosu 2 boyutlu yapılmış bir alanda 2 boyutlu veri setlerine 3. boyutun eklenmesi ile karma kadastro yapılarak 3B kadastrosunun önemi dile getirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca uygulama alanı içerisinde 3 boyutlu kadastroya konu olan doğalgaz hattı, enerji nakil hattı gibi detaylarda parseller üzerinde belirtilerek taşınmazlara ait düşey yöndeki tüm haklar gösterilmiştir. 4.1 Uygulama Alanının Seçilmesi Uygulama alanı olarak Ankara Đli, Polatlı Đlçesi, Malıköy Köyü, Tuğcu Mezarı Mevki seçilmiştir. Bu bölgenin uygulama alanı olarak seçilmesinin nedeni bölgenin sahip olduğu % 2 ila % 12 arasında değişen eğimin 3 boyutlu ve 2 boyutlu kadastro arasında farkı yansıtmada yeterli olmasıdır. Uygulama alanının yaklaşık yüzölçümü 283 hektar dır.

68 Ölçülerin Yapılması Uygulama Alanı olarak seçilen bölgedeki tüm detayların ölçü işlerinin yapılmasını kapsamaktadır. Yani bölgenin Hâlihazır Harita dediğimiz arazi yüzeyindeki tüm detayların ölçümü yapılarak haritasının üretilmesidir. Ölçü işleri aşağıda anlatıldığı gibi aşamalı bir şekilde yapılmıştır. Planlama: Haritası yapılacak alanın yaklaşık sınırları 1/5000 lik paftaları üzerine işaretlendi. Ölçü işlerinde kullanılacak olan sabit noktalar (C1, C2, C3 ve C4) ile ilgili çalışmalar yapıldı. Đhtiyaca binaen yeni tesis edilecek olan C3 ve C4 dereceli noktaların yerleri paftalarında belirlendi. Đstikşaf: Arazide mevcut olması gereken C1, C2 ve C3 noktaları teker teker gezildi ve tesisleri mevcut olanlar paftasına işlendi. Planlama aşamasında yeni tesisine karar verilen C3 ve C4 dereceli noktalar araziye tesis edildi. Arazide Đ28G001, Đ28G002 ve Đ29G002 numaralı 3 adet TUTGA noktası; Đ ve Đ282H027 numaralı 2 adet C2 noktasının bulunduğu tespit edildi. Bunlara ilave olarak da 5 adet C3 noktası 26 adet poligon noktası yeni tesis edildi. Ölçü işlerinde toplam 36 sabit nokta kullanılmış oldu.

69 59 Şekil 4.1 Nirengi ve Poligonların Netcad 5.0 Programında gösterilmesi Ölçü işleri: Topcon Hiper + GPS aleti ile C3 noktalarının ölçümü 20 dakika oturumlu olmak üzere statik ölçü yöntemiyle kontrollü olarak tamamlandı. Yine aynı ölçü yöntemiyle 10 ar dakika oturumlu olarak poligonların ölçüleri tamamlandı. Sonra aynı GPS aletiyle detay noktalarının ölçüleri RTK (Real Time Kinematik) ölçü yöntemiyle tamamlandı. Elde edilen ham datalar Pinnacle 1.0 dengeleme programı ile dengelenerek ölçüler değerlendirme ve analize hazır hale getirildi (Şekil 4.2).

70 60 Şekil 4.2 Pinnacle 1.0 Dengeleme Programı Elde edilen datalar Pinnacle 1.0 programında dengelendikten sonra değerlendirmek ve analiz edilmek üzere Netcad 5.0 programına aktarıldı. Uygulama Alanına ait bölgenin mülkiyet durumunu gösterir paftalarından parseller sayısallaştırılarak kadastral haritası elde edildi. Uygulama Alanının kadastro ve halihazır haritası çakıştırılarak tek projede birleştirildi (Şekil 4.3).

71 Şekil 4.3 Uygulama Alanının Kadastro ve Halihazır Haritasının çakıştırılmış durumu 61

72 62 Şekil 4.4 Uygulama Alanının Kadastro ve Halihazır Haritasının Netcad programında gösterilmesi Şekil 4.5 Uygulama Alanına ait sayısal projenin Google Earth e aktarılmış şekli

73 Değerlendirme ve Analiz Elde edilen datalar Pinnacle 1.0 programında dengelendikten sonra Netcad 5.0 programına aktarıldı (Şekil 4.3). Burada parsellerin kadastro durumları ile hâlihazır projesi birleştirildi. Bu sayede parsel koordinatlarına (2 boyutlu koordinatlara) 3. boyut eklenmiş oldu. Uygulama alanının ArcView 9.2 programında 3 boyutlu modeli ve sayısal arazi modeli oluşturuldu (Şekil 4.6). Uygulama sonucunda: 2B olan parsellerin mülkiyet durumları 3. boyutu kazanmış oldu. Üretilecek paftalar yükseklik bilgilerine sahip hale geldi. Ancak Karma kadastro yönteminde mülkiyetin yasal durumu 2B kadastro ile güvencelendiği için 3B mülkiyet durumlarının yasal bir geçerliliği yoktur sadece bilgi ve fikir verir. Üretilen paftalar 3 boyutlu verilere sahip oldukları için bilgi sistemlerine ve 3. boyutu gerektiren yol, demir yolu, kanal, tünel, boru hattı (petrol, gaz, elektrik vs.) gibi projelere altlık teşkil edecek nitelik kazandılar. Yaya alt ve üst geçitleri ile metro istasyonlarında yer alan yer altı çarşılarında mülkiyetin 3. boyutunun eksikliği sebebiyle tescillerinde sorunlar yaşanmaktadır sayılı Kadastro Kanunu'nun 16. md.' ne göre kamu malı olarak tespit edilen ancak özel mülkiyete konu olmayan taşınmazlar (yol, meydan, köprü, deniz, göl, nehir vb.) tescil dışı bırakılmaktadır. Özellikle Đstanbul ve Ankara gibi taşınmaz fiyatlarının yüksek olduğu şehirlerdeki yeraltı çarşılarındaki dükkânların mülkiyeti güvence altına alınamamaktadır ve burada yaşanan mülkiyet sorunu sebebiyle ülke ekonomisine zarar gelmektedir. Bu bağlamda gerekli yasal ve teknik düzenlemeler yapılarak bu sorunlar giderilebilir. Mülkiyet durumlarının 3B gösterimi sonsuz parsel veya hacim parsel şeklinde gösterilebilir.

74 64 Mülkiyet durumlarının 3B gösterimi sonsuz parsel şeklinde olması halinde tescil edilmiş hakların 3B kayıtlarını belirtir. Tescilin başlangıç noktası parseldir. Mülkiyet durumlarının 3B gösterimi hacim parsel şeklinde olması halinde fiziksel nesnelerin kendi başlarına tescilidir ve parsellerin gerçek durumları netleşir. Her iki durumda da mülkiyetin yasal ve kadastral kapsamı değişmez. Haklar daima 2B parsel üzerine kurularak kaydedilirken parselin sahibi, sınırsız parsel kolonları kullanılarak sınırlı haklar ve yasal uyarılarla sınırlandırılabilir. Bu sebeple 3B mülkiyet durumları için haklar aynı şekilde kurulur. Şekil 4.6 Uygulama Alanının sayısal arazi modeli

75 Uygulama Alanına Karma Kadastro Yönteminin Uygulanması Uygulama Alanındaki kadastro parsellerinin var olan 2 boyutlu verilerine 3. boyutun eklenmesiyle Karma Kadastro olarak adlandırılan 3 boyutlu veri kümeleri elde edildi. Bu 3 boyutlu veriler ArcView 9.2 programına aktarılarak arazinin 3 boyutlu modeli ve sayısal arazi modeli (SAM) oluşturuldu (Şekil 4.6 ve Şekil 4.7). Türkiye kadastrosu 2 boyutludur. Fakat 2004 yılından itibaren ihaleli kadastro çalışmalarının başlamasıyla beraber tüm ölçüler 3 boyutlu yapılmaya başlanmıştır. 3 Boyutlu verinin mevcut olduğu bir alanda teknik anlamda 3 boyutlu kadastroyu oluşturmak çok az bir iş gücüyle yapılabilecek bir iştir. Ayrıca bu şekilde 3 boyutlu kadastroyu oluşturmak şu an devam eden kadastro çalışmalarına veya ileride yapılacak olan yenileme çalışmalarına ek zaman ve maliyet getirmemektedir. Sadece çalışma alanlarının 3 boyutlu modellenmesi ve sayısal arazi modellerinin oluşturulması yeterlidir.

76 66 Şekil 4.7 Karma Kadastro Yöntemiyle Elde Edilmiş 3 Boyutlu Mülkiyetin Gösterimi 4.5 Tam 3B Kadastro Yöntemi ile Karma Kadastro Yönteminin Karşılaştırılması Tam 3B Kadastro Yönteminde parsellerin mülkiyet durumlarının veya 3B modeli çıkarılacak alanın verilerinin elde edilebilmesi için bütün ölçülerin 3 boyutlu olarak yapılması gerekir. Karma Kadastro Yönteminde ise parsellerin 2B mülkiyet durumları ile 3. boyutun birleştirilmesi suretiyle elde edilebilir. Tam 3B Kadastro Yönteminde mülkiyetin yasal durumu hem 2B hem de 3B olarak güvencelenir. Karma Kadastro Yönteminde ise mülkiyetin yasal durumu 2B kadastro