Sanayi ve üretim tesislerinde bir işlem sırası veya sonrasında ortaya çıkan katı atıklara endüstriyel katı atıklar denir.

Transkript

1 1. ATIK TÜRLERİ a. Evsel Atıklar b. Tıbbi Atıklar c. Tehlikeli Atıklar d. Endüstriyel Atıklar e. İnşaat Atıkları a. EVSEL ATIKLAR Konutlardan ve/veya işyerlerinden ortaya çıkan içlerinde tehlikeli zararlı madde içermeyen atıklara evsel atıklar denir. Örneğin; yiyecek atıkları, şampuan ambalajları, meyve suyu kartonları ve şişeleri, plastik su ve meşrubat şişeleri, cam kavanozlar, teneke ve metal konserve kutuları evsel atıklara örnek verilebilir. b. TIBBİ ATIKLAR Hastane, klinik ve muayenehane gibi sağlık ve tedavi merkezlerinden oluşan atıklar ile kullanılmış ilaç, tıbbi malzeme, ameliyat ve tedavi sırasında oluşan atıklar tıbbi atıklara örnek verilebilir. c. TEHLİKELİ ATIKLAR Sanayiden ve çeşitli üretim tesislerinde ortaya çıkan insan ve çevre sağlığına zarar verecek olan atıklara tehlikeli atıklar denir. Örneğin; pil, boya, akü ve çeşitli kimyasallar. d. ENDÜSTRİYEL ATIKLAR Sanayi ve üretim tesislerinde bir işlem sırası veya sonrasında ortaya çıkan katı atıklara endüstriyel katı atıklar denir. e. İNŞAAT ATIKLARI Yapılan inşaatlar, yıkımlar, evlerdeki tamiratlar sırasında ortaya çıkan taş, toprak, demir, tahta türü atıklara inşaat atıkları denir. 2. ENDÜSTRİYEL ATIK YÖNETİMİ 2.1. ATIK Üretim ve kullanım faaliyetleri sonucu ortaya çıkan, insan ve çevre sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesi sakıncalı olan her türlü maddedir. Şekil 1. Atık Yönetim Piramidi 1

2 Yani ilk aşama atığın oluşmasının önlenmesi, eğer bu sağlanamıyorsa atığın Minimizasyonu, diğer bir deyişle atığın en aza indirilmesi amaçlanır ÇÖP Atıkların içinden, kağıt, cam, karton, plastik gibi malzemeler ayrıldıktan sonra geride kalan ve hiçbir şekilde kullanılamayacak halde olan artık malzemeye çöp denir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nca önerilen Atık Yönetim Piramidi; Atık Yönetim Piramidi üst basamaktan alt basamaklara doğru değerlendirilir ATIK YÖNETİMİ Atığın kaynağında azaltılması, özelliğine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, ara depolanması, geri kazanılması, taşınması, bertarafı ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü ve benzeri işlemleri içeren bir yönetim biçimidir ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ Şekil 2. Endüstriyel sistem döngüsü ve atık oluşu Atık Yönetiminin entegre olarak tüm atıklara beraber uygulanmasıdır. Daha sonra atığın Yeniden kullanımı eğer bu da mümkün olmuyorsa önce geri dönüşüm ve sonra enerji geri kazanımı amaçlanır. Bu uygulanan yöntemlerden sonra elimizde kalan atığa ya da bu yöntemleri uygulayamadığımız atığa yapılacak en son işlem bertaraftır (Düzenli Depolama, yakma gibi) ATIK YÖNETİMİ NASIL YAPILMALI? Yetkili / Sorumlu Belirlenmesi Atığa ait işlemlerin tek elden ve sorunsuzca yürütülebilmesi için ilk adım olarak bu konuda bir sorumlu belirlenmeli ve bu kişi tarafından yeterli sayıda personelden oluşan bir Çevre birimi oluşturulmalıdır. Sorumlu tarafından atık toplamakla görevli personeller, atık geçici depolama alanı sorumlusu gibi diğer görev paylaşımları da yapılmalıdır Atığın Tanımlanması Tesiste ortaya çıkan tüm atıklar ilk önce tanımlanmalı ve kaynakları belirlenmelidir. İlk olarak belediye tarafından alınan evsel nitelikli katı atıklar, ambalaj atıkları ve endüstriyel nitelikli atıklar (tehlikeli atıklar, atık yağlar, kontamine (herhangi bir tehlikeli atık/atık yağ bulaşmış) ambalaj atıkları belirlenmelidir. Bunların oluşum sıklığı ve miktarları tespit edilmelidir. Bu atıkların hangi mevzuata tabi olduğu, nasıl toplanması, taşınması, geçici depolanması gerektiği, maksimum depolama süresi gibi hususlar belirlenmelidir. 2

3 Kaynağında Ayrı Toplama Tüm atıkların kaynağında ayrı toplanması için bu atıkların oluştuğu yerlere yeterli büyüklükte ve sayıda atığın türüne ve niteliğine uygun konteynırlar konmalıdır. (Tehlikeli atıklar için kapalı konteynırlar kullanılmalıdır. Her bir konteynırlar üzerine, içerisine atılacak atığın türünü belirten bilgi ve uyarı etiketleri yazılmalıdır. Eğer mümkünse farklı atıklar için farklı renklerde konteynırlar da kullanılabilir. Bu şekilde bir uyulama atıkların kaynağına ayrı toplanmasındaki başarıyı yükseltecektir Personel Eğitimi Gerek atık yönetiminden sorumlu ekibe, gerekse tüm personele atık yönetimi konusunda eğitim/bilgi verilmeli, herkesin üzerine düşen vazifeler bildirilmeli ve atıkların ayrı toplanması konusunda herkesin hassasiyet göstermesi hususları hatırlatılmalıdır Geçici Atık Depolama Sahası Kurulması Kaynağında farklı konteynırlarla ayrı olarak toplanan atıkların tesis içerisinde güvenli ve mevzuata uygun şekilde geçi depolanması için bir Geçici atık Depolama Alanı kurulmalıdır. Tehlikeli atıklar, ambalaj atıkları ve evsel atıklar için farklı depolama sahaları kurulabilir. Tehlikeli atıkların geçici depolanacağı alan; tesis sahası içerisinde, sızdırmaz beton zeminli, üzeri kapalı, dökülme ve sızıntılara karşı önlem alınmış, farklı atıklar için farklı bölümler oluşturulmuş ve farklı atıkların bu bölümlerde ayrı olarak uygun şekilde (gerektiğinde konteynır içerisinde) depolanacağı bir alan olmalıdır. Bu alandaki bölümlerde depolanan atıkların isimleri yazılır. Bölümlere ve atık depolanması için eğer konteynır kullanılıyorsa konteynır üzerine atığın kodu, depolama tarihi gibi bilgiler yazılır Ön İşlem Ambalaj atıkları, tehlikeli atık ile kontamine olmuş ambalajlar (mesela boya tenekeleri) depolanırken ve taşınması esnasında daha az yer kaplaması için mümkünse sıkıştırılmalıdır. Sulu atıklar ise mümkün olduğunca susuzlaştırılmalıdır. Bu önlemler ağırlık ve maliyet açısından firmaya önemli ekonomik avantaj sağlamaktadır Tehlikeli Atıkların Taşınması Atıkların taşınması bu iş için lisans almış kişi ve kuruluşlarca yapılması ve taşınan atığın özelliğine uygun araçlarla taşınması zorunludur. Aynı araçta aynı kap içinde taşınacak atığın kod numarası aynı olmak zorundadır. Atık taşımak isteyen gerçek ve tüzel kişiler tehlikeli atık taşıma lisansı almak üzere yönetmeliğin (EK-18) de yer alan bilgi ve belgelerle, valiliğe başvurmak zorundadır. Lisans, başvuran firmaya ve araca verilir. Lisans alan firma 11/7/1993 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliğinin (Ek-4) de yer alan tehlikeli atık işaretlerini araçlarında kullanmak zorundadır. Bu hükümler sadece kara taşıtları için geçerlidir. Deniz, hava ve demiryolu taşımacılığı için bu amaçla uygulanan ulusal ve uluslar arası kabul görmüş taşımacılık kuralları uygulanır. Taşımanın karayolu ile yapılması halinde, 10/7/2003 tarihli ve 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanununda tehlikeli maddelerin karayoluyla taşınmasına ilişkin hususlar doğrultusunda, ilgili valilikten alınacak taşıma lisansının yanı sıra, şehirler arası taşıma faaliyetlerinde bulunacak gerçek ve tüzel kişilerin Karayolu Taşıma Kanunu uyarınca Ulaştırma Bakanlığından yetki belgesi almak zorundadır Atıkların Bertaraf / Geri Kazanıma Gönderilmesi Geçici depolama alanındaki atıkların bertaraf/geri kazanımı için araştırma yapılmalı bu konuda lisanslı tesislerle görüşme yapılarak atığı alacak yetkili tesis seçilmelidir. 3

4 3. ENDÜSTRİYEL ATIK YÖNETİM PLANI Üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri gösteren kurum, kuruluş ve işletmelerden kaynaklanan tehlikeli atıkların üretildikleri yerlerde ayrı toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesi ile ilgili esasları düzenleyen Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile bazı tehlikesiz atıkların yönetimine yönelik esasları düzenleyen Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği uyarınca; tehlikeli atık üreticileri 3 Yıllık Tehlikeli Atık Yönetim Planı hazırlamakla, bazı tehlikesiz atıkların üreticileri de Tehlikesiz Atık Yönetim Planı hazırlamakla yükümlü tutulmuşlardır Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarihli ve 9223 sayılı yazısı ile; Sanayi faaliyetleri neticesinde aynı anda tehlikeli ve tehlikesiz atıkların oluşabilmesi nedeni ile atık yönetimine yönelik planlamaların tüm atık türleri düşünülerek yapılması gerektiği bildirilerek Tehlikeli ve Tehlikesiz tüm atıkları içeren atık yönetim planları ile ilgili yapılacak güncellemelerde ve yeni hazırlanacak planların Endüstriyel Atık Yönetim Planı şeklinde hazırlanması gerektiği talimatı verilmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından formatı hazırlanan Endüstriyel Atık Yönetim Planı faaliyetleri sonucu tehlikeli ve tehlikesiz atık üretimi olan işletmeler tarafından hazırlanarak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne sunulması gerekmektedir. Atık üreticileri tarafından hazırlanarak Müdürlüğe sunulan ve Müdürlüğün uygun bulması ile onaylanan atık yönetim planları onay tarihinden itibaren 1 yıl geçerli olup bundan sonra onaylanacak atık yönetim planlarında ayrıca geçerlilik süresi belirtilecektir. Her atık yöneticisi tarafından geçerlilik süresi dolmadan Müdürlüğe yeni (revize) atık yönetim planının sunulması ve Bakanlıkça/Müdürlükçe yapılan denetimler esnasında Bakanlığa/Müdürlüğe geçerlilik süresi dolmamış atık yönetim planlarının sunulması gerekmektedir. Endüstriyel Atık Yönetim Planı Formatı ilgili yukarıda belirtilen hususlara aykırı davranılması halinde 2872 Sayılı Çevre Kanunu kapsamında İdari Para Cezası uygulanacaktır ENDÜSTRİYEL ATIK YÖNETİM PLANLARININ HAZIRLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1- İlimizde faaliyet gösteren atık üreticileri tarafından hazırlanacak Endüstriyel Atık Yönetim Planlarının sadece Valiliğimizce belirlenmiş format doğrultusunda hazırlanması gerekmektedir. 2- Plan formatının 3. Bölümünde tanımlanan ek bilgi ve belgelerin eksiksiz olarak plan ekinde yer alması gerekmektedir. Söz konusu ekler ile ilgili olarak; Yapı kullanma izin belgeleri tesis dışına daha sonradan inşaa edilmiş kapalı geçici atık depolama alanlarını da içermelidir. Yapı Kullanma İzin Belgesinden muaf yapılar için resmi kurum/kuruluşlardan alınmış belge örnekleri (elektrik,su faturaları gibi) sunulmalıdır. İşletme genelinde yürütülen tüm faaliyetlere yönelik Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamındaki değerlendirme yazısı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünden alınmış Kapsam Dışı görüş yazısı, ÇED Gerekli Değildir Karar belgesi yada ÇED Olumlu karar belgesinin bir sureti şeklinde olup bu yazı yada belgenin bir sureti plana eklenmelidir. Bu yönetmelik kapsamında değerlendirilmemiş olan işletmeler tarafından öncelikli olarak Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ÇED Şube Müdürlüğüne başvurulması ve bu değerlendirme sürecinin tamamlanmasının sağlanması gerekmektedir. Kapasite raporları güncel olmalı ve geçerlilik tarihleri uygun olmalıdır. İşletme proseslerine ilişkin iş akım şemaları ve açıklamaları kapasite raporları ile uyumlu olmalıdır. Kapasite raporunda yer alan tüm makine ve ekipmanlar tanımlanmalıdır Tehlikeli atık geçici depolama alanları için Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası genel sorumluluk sigortası branşında ruhsatı bulunan bütün sigorta şirketleri tarafından yapılabilmekte olup sigorta poliçelerinde tehlikeli atıkların ve geçici depolama alanlarının tanımlı olması gerekmektedir. Atık Minimizasyon uygulama izinleri ile ilgili bilgi, sadece kendi atıklarını kendi tesisleri içinde bertaraf eden yada geri kazanımını yapan tesisler için istenmekte olup bu işlemleri yapan tesislerin Bakanlığımız Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünden izin/onay/uygun görüş almaları gerekmektedir. Atıklar ile ilgili sözleşme zorunluluğu sadece tıbbi atıklar ve bitkisel kızartmalık yağlar için mevcut olduğundan bu atıkların üreticileri tarafından ilgili kurum/kuruluşlar ile sözleşme yapılması gerekmektedir. Diğer atık grupları için (atık akü, atık yağ, muhtelif tehlikeli ve tehlikesiz atıklar) sözleşme zorunluluğu bulunmamaktadır. 4

5 Atıklar ile ilgili analiz zorunluluğu özellikle düzenli depolama tesislerine gönderilen atıklar ile atık yağlar (motor yağları hariç) için mevcut olup özel durumlarda ilgili İdarelerce istenmemiş ise diğer atıklar için analiz zorunluluğu yoktur. 3- Planın 4. Bölümünde işletme bünyesinde oluşan/oluşması muhtemel tüm atıkların tanımlanması gerekmekte olup işletme içinde yer alan tüm üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri atıkların oluşum kaynakları, periyotları ve tahmini miktarları açısından değerlendirilmelidir. Planda tüm tehlikeli atıklar ile Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği kapsamında kalan atıkların yer alması gerekmektedir. (Ambalaj Atıkları, Ömrünü Tamamlamış Lastikler ve Evsel Nitelikli Katı Atıklar gibi özel mevzuatı bulunan tehlikesiz atıklara yer verilmeyecektir.) 4- Planın 5. Bölümünde yer alan tablolarda işletme genelinde oluşan atıklar Atık Yönetim Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre atık kodlarına göre tanımlanmalı, bu atıkların bertaraf/geri kazanım yöntemleri sadece bu yönetmelikte tanımlı D ve R kodlarına göre yapılmalıdır. Bu kodlar atıkların gönderildiği, gönderileceği yada gönderilebileceği lisanslı tesislere göre düzenlenmelidir. 5- Planın 6. Bölümünde yapılacak 3 yıllık atık miktarı tahminleri atık oluşum periyotları dikkate alınarak yapılacak olup düzenli periyotlar ile oluşmayan atıklar için miktar belirtilmesi zorunlu olmamakla birlikte atıkların bu tabloda tanımlı olması gerekmektedir. 6- Yine planının bölümünde, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 5. Maddesinde yer alan Atık üretiminin ve atığın zararlılığının, 1) Doğal kaynakların olabildiğince az kullanıldığı temiz teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması, 2) Üretim, kullanım veya bertaraf aşamalarında çevreye zarar vermeyecek veya en az zarar verecek şekilde tasarlanan ürünlerin pazarlama ve teknik gelişiminin sağlanması, 3) Geri kazanım sonrasında geriye kalan tehlikeli maddelerin nihai bertarafı için uygun tekniklerin geliştirilmesi ve uygulanması, suretiyle önlenmesi ve azaltılması esastır. hükmü uyarınca işletme bünyesinde alınan/alınması planlanan tedbirler ve bu doğrultuda yapılan/yapılacak çalışmalar hakkında bilgi verilmesi gerekmektedir. 7- Planın 7. Bölümünde, İşletmede oluşan atıkların gönderildiği tesislere ilişkin bilgiler kısmında sadece atık gönderimi yapılan işletmelere ilişkin bilgilere yer verilmesi gerekmekte olup halihazırda atık gönderilmemiş tesislere ilişkin bilgilere yer verilmemesi gerekmektedir. Henüz oluşmamış ve daha önceden de hiçbir tesise gönderilmemiş olan atıklar için ise sadece açıklama/dipnot verilmesi yeterli olacaktır TEHLİKELİ ATIKLARIN TANIMI Genel olarak tehlikeli atık; İnsan sağlığına ve çevreye zarar verebilen, tutuşabilen, patlayıcı, oksitleyici, enfeksiyon yapıcı, tahriş edici, zararlı, toksik, kanserojen, korozif gibi tehlikeli kabul edilen özelliklerden birini veya birden fazlasını gösteren atıklardır. Resim 1. Tehlikeli Atıklar 2872 sayılı Çevre Kanununda tehlikeli atık; fiziksel, kimyasal ve/veya biyolojik yönden olumsuz etki yaparak ekolojik denge ile insan ve diğer canlıların doğal yapılarının bozulmasına neden olan atıklar ve bu atıklarla kirlenmiş maddeler olarak ifade edilmiştir. Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (AYGEİY) EK-IV Listesi A İşaretli Atıklar M İşaretli Atıklar 5

6 AYGEİY EK-III B de verilen tehlikeli atıkların eşik konsantrasyonu üzerinde bir değere sahipse TEHLİKELİ ATIK AYGEİY EK-III B de verilen tehlikeli atıkların eşik konsantrasyonu üzerinde bir değere sahip değilse İşaretsiz Atıklar TEHLİKESİZ ATIK 3.3. MEVZUAT 2872 sayılı Çevre Kanunu (5491 sayılı kanunla değişik.), Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( tarih ve 25755sayılı R.G.), Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik ( tarih ve sayılı R.G.), Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik ( tarih ve sayılı R.G.), Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik ( tarih ve sayılı R.G.), Atık Ara Depolama Tesisleri Tebliği ( tarih ve27916 sayılı R.G.) 3.4. TEHLİKELİ ATIK ÜRETİCİLERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ Genel ilkeler Atık yönetim planları Atıkların geçici depolanması Atıklarla ilgili kayıtlar, ambalajlama, etiketleme Analizler Atık beyan formları Atıkların taşınması Tesis içinde kazalar Tehlikeli Atık Mali Sorumluluk Sigortası İşletme Ruhsatı Alınması 3.5. GENEL İLKELER Atıkların kaynağında en aza indirilmesi için gerekli tedbirlerin alınması esastır, Atık yönetiminin her safhasında çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek tedbirler alınmalıdır, Atıkların, Bakanlıktan lisans almış bertaraf tesisleri dışında ticari amaçlar ile toplanması, satışı ve bertaraf edilmesi, diğer yakıtlara karıştırılarak yakılması yasaktır, Atıklar fiziksel, biyolojik ve kimyasal ön işlemler haricinde doğrudan başka bir madde veya atıkla karıştırılamaz ve seyreltilemez, 3.6. ATIK YÖNETİM PLANLARI Atık kodları ve miktarları, Varsa geçici depolama alanı ile ilgili bilgiler, Atıkların ne kadarının geri kazanıldığı, ne kadarının bertarafa gönderildiği, Atıkların gönderildiği geri kazanım ve bertaraf tesislerinin isim ve adresleri, Varsa atıklara uygulanan ön işlemler, Tesis içinde atık minimizasyonu için yapılan işlemlerle ilgili bilgiler yer almalıdır. 6

7 3.7. ATIKLARIN GEÇİCİ DEPOLANMASI Geçici Depolama: Atıkların ara depolama, geri kazanım ve nihai bertaraf tesislerine ulaştırılmadan yada tesiste tekrar kullanmadan önce, atık üreticisi tarafından tesis içinde, tesis içinde uygun yer bulunmaması durumunda üreticiye ait uygun bir alanda güvenli bir şekilde depolanması olarak tanımlanmıştır. Ayda bin kilogramdan fazla atık üreten tesislerde geçici depolama sahalarına Valilikten izin alınması zorunluluğu bulunmakta olup, izin süresiz olarak verilir. Tesis içinde atıkların toplanması taşınması ve geçici depolanması gibi işlemlerden sorumlu olan, herhangi bir tehlike halinde arazide önlem alabilmek için en az bir kişinin görevlendirilmesi ve bu kişinin iletişim bilgilerinin valiliğe bildirilmesi gerekmektedir. Atık miktarı ayda 1000kg. dan az Geçici Depolama Sahasına İzin Alınmaz Koşul Biriktirilen atık miktarı 6000 kg geçmemek kaydıyla atıklar en fazla 180 gün bekletilebilir. Atık miktarı ayda 1000kg. dan fazla Geçici Depolama Sahasına Valilikten İzin Alınır Koşul Atıklar en fazla 180 gün bekletilebilir Tehlikeli atıkların tesis içinde geçici depolanması ile ilgili koşullar yönetmelikte (TAKY) belirtilmiş olup, buna göre; Tesis sınırları içinde, tesis ve binalardan uzakta beton bir saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz, emniyetli ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynırlar içerisinde, Konteynırların üzerinde tehlikeli atık ibaresine yer verilmesi, Depolanan maddenin miktarını ve depolama tarihini konteynırlar üzerinde belirtilmesi, Konteynırların hasar görmesi durumunda atıkları, aynı özellikleri taşıyan başka bir konteynıra aktarılması, Konteynırların devamlı kapalı kalmasının sağlanması, Atıklarını kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde geçici depolanması gerekmektedir. Kurulacak geçici depolama alanının Üstü kapalı ve her türlü dış etkenden atıkları koruyacak nitelikte olması, Atıkların hepsinin etiketli olması, Her bir atığın depoya giriş tarihinin, miktarının ve atık kodunun belirtilmiş olması, Geçici depolama alanından sorumlu personelin belirlenmiş olması, Zeminin geçirimsiz olması, Sızma veya dökülmelere karşın absorban maddelerin bulundurulması, Sızma ve dökülme durumunda atıkları toplayacak bir drenaj kanalının bulunması, 7

8 Yangın gibi her türlü acil duruma karşı güvenlik tedbirlerinin alınmış olması, Dışarıdan içeri izinsiz olarak girişe izin vermeyecek yapıda olması gerekmektedir. Resim 2. Atıkların Geçici Depolanmasında Kötü Örnekler Resim 3. Atıkların Geçici Depolanmasında İyi Örnekler 3.8. ATIKLARLA İLGİLİ KAYITLAR, AMBALAJLAMA, ETİKETLEME Tehlikeli atık üreticileri ürettiği atıklarla ilgili kayıt tutmakla, atığını göndereceği çevre lisansı almış olan geri kazanım ya da bertaraf tesisinin istemiş olduğu uluslararası kabul görmüş standartlara uygun ambalajlama ve etiketleme yapmakla yükümlüdür. 8

9 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik eklerinde bu amaçla kullanılacak sembol ve işaretler belirlenmiştir. Tablo 1. Tehlikeli Madde ve Müstahzarların Etiketlenmesinde Kullanılacak Tehlike Sembol ve İşaretleri 3.9. ANALİZLER Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin ekinde yer alan EK-IV te (M) işareti ile belirlenmiş kodlara sahip atıkların tehlikeli olup, olmadığı Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum/kuruluşlara ait akredite laboratuarlarca yapılan analizlerle belgelenmesi gerekmektedir. Bu analizlere ilişkin yapılan harcamaların karşılanması atık üreticisinin yükümlülüğüdür. Ayrıca geri kazanım ve bertaraf tesisleri atığın tesise girişinde atığın fiziksel ve kimyasal analizini yapmakla, atığın taşıma formunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespit etmekle yükümlüdür. Yapılan denetimlerde analiz sonuçlarının ibraz edilmesi gerekmektedir ATIK BEYAN FORMLARI Tehlikeli atık üreticileri her yıl takip eden yılın en geç Mart ayı sonuna kadar bir önceki yıla ait bilgileri içerecek şekilde Bakanlıkça hazırlanan web tabanlı programı kullanarak Atık Beyan Formu doldurmak, onaylamak, çıktısını almak ve beş yıl boyunca bir nüshasını saklamakla yükümlüdür. Atık üreticileri Çevre Bilgi Sistemi üzerinden online başvuru yaparak bağlı bulunduğu Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerinden kullanıcı adı ve parola aldıktan sonra yine aynı sistem üzerinden atık beyanlarını yaparlar. Üreticilerin göndermekle yükümlü olduğu bir önceki yılın bilgilerini içeren atık beyan formları Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce değerlendirilir ve gerekli düzeltmelerin yapılması sağlanır. Yapılan denetimlerde son beş yıla ait atık beyan formlarının ibraz edilmesi gerekmektedir. Atık Beyan Formlarının içeriğinde; Ait olduğu yıl, Tesis adı, adresi, tesis sorumlusu, 9

10 Atık adı ve kodları Atık Miktarı, Atık işleme yöntemi ve işlemin nerede yapıldığı, Atığın gönderildiği geri kazanım/bertaraf tesisi ismi ve lisans numarası bulunmaktadır ATIKLARIN TAŞINMASI Tehlikeli atık üreticileri TAKY Ek 9A daki bilgileri içeren ulusal atık taşıma formlarını doldurmak, atıklarını lisans almış kişi ve kuruluşlarca taşıtmak, atıkların taşınması sırasında mevcut uluslararası standartlara uymak, atığı lisanslı geri kazanım veya bertaraf tesisinin kabul etmemesi durumunda taşıyıcıyı başka bir tesise göndermekle veya taşıyıcının atığı geri getirmesini ve bertarafını sağlamakla yükümlüdür. Atıkların taşınması ve bertarafı ile ilgili harcamaları atık üreticisi karşılar. Geri kazanım ve bertaraf tesisleri kabul ettiği atığın taşıma formunu imzalamak ve otuz gün içinde atık üreticisine göndermekle, atık taşıma formu ile ilgili olarak üretici ile arasında uyuşmazlık çıkması halinde, bu uyuşmazlık giderilemezse on beş gün içinde, uyuşmazlığı Bakanlığa bildirmekle yükümlüdür. Muafiyet: Toplamı 50 kg. geçmeyen, Fotoğraf Endüstrisi Atıkları başlığı altında kayıtlı gümüş içeren sabitleştirme banyoları atıkların taşınmasında lisanslı araçlarla ve ulusal atık taşıma formlarıyla taşınması şartı aranmaz. Taşıma işlemi yapılacak araçlarda atık taşıma formu bulundurulması zorunludur. Taşıma Formları atık üreticisi tarafından Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünden temin edilir. Ülke içi taşımada (Ek 9-A), Uluslararası taşımada ise (Ek 9-B) de yer alan atık taşıma formları kullanılır TESİS İÇİNDE KAZALAR Resim 4. Tehlikeli Atık Taşıma Aracı Kaza sonucu veya kasti olarak atıkların dökülmesi ve bunun gibi olaylar sunucu meydana gelen kirliliğin önlenmesi amacıyla, atığın türüne bağlı olarak olayın vuku bulduğu andan itibaren en geç bir ay içinde olay yerinin eski haline getirilmesi ve bununla ilgili tüm harcamaların karşılanması, olay vuku bulduğunda valiliğin bilgilendirilmesi ve kaza tarihi, kaza yeri, atığın tipi ve miktarı, kaza sebebi, atık bertaraf işlemi ve kaza yerinin rehabilitasyonuna ilişkin bilgileri içeren raporun valiliğe sunulması yasal zorunluluktur. 4. TEHLİKELİ ATIKLARIN GERİ DÖNÜŞÜMÜ VE BERTARAFI 4.1. ÜLKEMİZDE OLUŞAN BAŞLICA TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli madde ile kontamine olmuş ambalajlar (boya kutuları, kimyasal kapları, yağ teneke ve varilleri v.b.) Tehlikeli madde ile pislenmiş bez, eldiven, üstübü gibi atıklar Boya ve vernik kalıntıları, 10

11 Atık Yağlar (Motor, makine ve türbin yağları, sentetik ve mineral yağlar, emülsiyon ve solüsyonlar) Organik solventler, Eski piller ve aküler, Metallerin mekanik olarak işlenmesi esnasında oluşan ve yağ bulaşmış atıklar (yağlı metal talaşları, metalik çamurlar v.b.) Tıbbı atıklar Flouresan lambalar, Pestisitler (tarımdaki zararlılara karşı kullanılan ilaçlar ile böcek ilaçları ve fare zehirleri genel olarak pestisit ismiyle bilinmektedir.) Asbest içeren maddeler Filtre tozları Siyanür içeren sertleştirme tuzları Metal içeren boya ve fosfat çamuru Yağ içeren kablo atıkları Fotoğrafçılık endüstrisinden kaynaklanan film banyo suları gibi atıklar 4.2. TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN KODLARI VE ÖZELLİKLERİ Bir maddenin tehlikeli olma özelliğini tanımlayan ölçütler, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ekinde (Ek-5) ve Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik ekinde (Ek 3-A) tanımlanmıştır. Tablo 2. Tehlikeli Kabul Edilen Atıklar 11

12 ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİĞİN EK-IV bölümünde her bir atık teker teker kodlanarak verilmiştir. Önce ana bölüm olarak kodlanmış, sonra her ana bölüm içerisinde kodlanmıştır. KOD (01) Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar, (02) Tarım, bahçıvanlık, su kültürü, ormancılık, avcılık ve balıkçılık, gıda üretimi ve işlemesi sonucu ortaya çıkan atıklar, (03) Ahşap işleme ve kağıt, karton, kağıt hamuru, panel (sunta) ve mobilya üretiminden kaynaklanan atıklar, (04) Deri, kürk ve tekstil endüstrilerinden kaynaklanan atıklar, (05) Petrol rafinasyonu, doğal gaz saflaştırma ve kömürün pirolitik işlenmesinden kaynaklanan atıklar, (06) Anorganik kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar, (07) Organik kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar, (08) Astarlar (boyalar, vernikler ve vitrifiye emayeler), yapışkanlar, yalıtıcılar ve baskı mürekkeplerinin imalat, formülasyon tedarik ve kullanımından (İFTK) kaynaklanan atıklar, (09) Fotoğraf endüstrisinden kaynaklanan atıklar, (10) Isıl işlemlerden kaynaklanan atıklar, (11) Metal ve diğer malzemelerin kimyasal yüzey işlemi ve kaplanması işlemlerinden kaynaklanan atıklar; demir dışı hidrometalurji, (12) Metallerin ve plastiklerin fiziki ve mekanik yüzey işlemlerinden ve şekillendirilmesinden kaynaklanan atıklar, (13) Yağ atıkları ve sıvı yakıt atıkları (yenilebilir yağlar, 05 ve 12 hariç), (14) Atık organik çözücüler, soğutucular ve itici gazlar (07 ve 08 hariç), (15) Atık ambalajlar; başka bir şekilde belirtilmemiş emiciler, silme bezleri, filtre malzemeleri ve koruyucu giysiler, (16) Listede başka bir şekilde belirtilmemiş atıklar, (17) İnşaat ve yıkım atıkları (kirlenmiş alanlardan çıkartılan hafriyat dahil), (18) İnsan ve hayvan sağlığı ve/veya bu konulardaki araştırmalardan kaynaklanan atıklar (doğrudan sağlığa ilişkin olmayan mutfak ve restoran atıkları hariç) (19) Atık yönetim tesislerinden, tesis dışı atık su arıtma tesislerinden ve insan tüketimi ve endüstriyel kullanım için su hazırlama tesislerinden kaynaklanan atıklar, (20) Ayrı toplanmış fraksiyonlar dahil belediye atıkları (evsel atıklar ve benzer ticari, endüstriyel ve kurumsal atıklar). Resim 5. Tehlikeli Madde Örnekleri 4.3. TEHLİKELİ ATIKLAR DEĞERLENDİRİLİRKEN UYGULANAN METOTLAR Kaynakta azaltma/önleme: Atıklardan kaçınmanın en iyi yolu, kaynağında üretilmemesi veya en az atık üretilmesidir. 12

13 Geri dönüşüm / Geri kazanım: Atıkların tamamının veya içindeki kullanılabilir maddelerin geri kazanımı yada tekrar kullanılmasıdır ( atık yağ geri kazanımı gibi). Arıtma: Atıklar fiziksel, biyolojik yada kimyasal arıtma ile atık tehlikesiz veya daha az tehlikeli hale getirilebilir. Bertaraf: Atık oluşumunun kaçınılmaz olduğu ve yukarıda belirtilen işlemlerin uygulanamadığı durumlarda değerlendirilemeyen atıklar yakma, depolama gibi metotlarla bertaraf edilir TEHLİKELİ ATIKLAR İÇİN BERTARAF YÖNTEMLERİ D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10 D11 D12 D13 D14 D15 Toprağın altında veya üstünde düzenli depolama (örneğin, düzenli depolama ve benzeri), Arazi ıslahı (örneğin, sıvı veya çamur atıkların toprakta biyolojik bozulmaya uğraması ve benzeri), Derine enjeksiyon (örneğin, pompalanabilir atıkların kuyulara, tuz kayalarına veya doğal olarak bulunan boşluklara enjeksiyonu ve benzeri), Yüzey doldurma (örneğin, sıvı ya da çamur atıkların kovuklara, havuzlara ve lagünlere doldurulması ve benzeri), Özel mühendislik gerektiren düzenli depolama (çevreden ve herbiri ayrı olarak izole edilmiş ve örtülmüş hücresel depolama ve benzeri), Deniz/okyanus hariç bir su kütlesine boşaltım Deniz yatakları dahil deniz/okyanuslara boşaltım D1 ile D7 ve D9 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi biri yoluyla atılan nihai bileşiklerin veya karışımların oluşmasına neden olan ve bu ekin başka bir yerinde ifade edilmeyen biyolojik işlemler, D1 ile D8 ve D10 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi biri yoluyla atılan nihai bileşiklerin veya karışımların oluşmasına neden olan fiziksel-kimyasal işlemler (örneğin, buharlaştırma, kurutma, kalsinasyon ve benzeri), Yakma (Karada) Yakma (Deniz üstünde) Sürekli depolama (bir madende konteynerların yerleştirilmesi ve benzeri), D1 ila D12 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutulmadan önce harmanlama veya karıştırma, D1 ila D13 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutulmadan önce yeniden ambalajlama, D1 ila D14 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar depolama (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç) 4.5. TEHLİKELİ ATIKLAR İÇİN GERİ KAZANIM İŞLEMLERİ R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9 R10 R11 R12 R13 Enerji üretimi amacıyla başlıca yakıt olarak veya başka şekillerde kullanma Solvent (çözücü) ıslahı/yeniden üretimi, Solvent olarak kullanılmayan organik maddelerin ıslahı/geri dönüşümü (kompost ve diğer biyolojik dönüşüm prosesleri dahil) Metallerin ve metal bileşiklerinin ıslahı/geri dönüşümü, Diğer anorganik malzemelerin ıslahı/geri dönüşümü, Asitlerin veya bazların yeniden üretimi, Kirliliğin azaltılması için kullanılan parçaların (bileşenlerin) geri kazanımı, Katalizör parçalarının (bileşenlerinin) geri kazanımı, Yağların yeniden rafine edilmesi veya diğer tekrar kullanımları, Ekolojik iyileştirme veya tarımcılık yararına sonuç verecek arazi ıslahı, R1 ila R10 arasındaki işlemlerden elde edilecek atıkların kullanımı, Atıkların R1 ila R11 arasındaki işlemlerden herhangi birine tabi tutulmak üzere değişimi, R1 ila R12 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar atıkların depolanması (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç) 13

14 Tehlikeli Atıkların Yönetimi Konusunda Firmaların Takip Edebileceği Aşamalar ÖZET Atık üretimini en az düzeye indirecek tedbirleri almak, Üretilen atık tür ve miktarına ilişkin atık beyan formunu her yıl doldurarak Bakanlığa göndermek, Atıklarını tesis içerisinde uygun şekilde depolamak. (Bunun için beton zeminli (ya da eşdeğeri), sızdırmazlığı sağlanmış, üzeri kapalı bir geçici depolama alanı oluşturmak, atıklarını niteliğine uygun konteynırlarda depolamak). Atıkların tesis içinde yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun geçici depolarda bekletilmesi için valilikten izin almak,(ayda 1000kg dan fazla atık üretenler) Üç yıllık atık yönetim planını hazırlayarak valilikten onay almak, Atıklarını bu yönetmelikteki esaslara uygun olarak kendi imkanları ile veya kurulmuş lisanslı atık bertaraf tesislerinde gerekli harcamaları karşılayarak bertaraf etmek ve bertaraf işleminin tamamlandığını yetkililere bildirmek, Atık taşımacılığında mevcut uluslararası standartlara uymak, Ürettiği atıklara uygun ambalajlama ve etiketleme yapmak 4.6. ATIK LİSTESİNDEKİ KODLAR VE (A) VE (M) İŞARETLERİNİN ANLAMI Atık yönetimi genel esaslarına ilişkin yönetmeliğinin Ek-IV de (A) işareti ile gösterilen atıklar konsantrasyonuna bakılmaksızın tehlikeli atık sınıfına girerken aynı listede (M) işareti ile gösterilmiş atıklar EK-III B deki eşik konsantrasyonları üzerinde bir değere sahipse tehlikeli atıktır. Bu ayırımın yapılabilmesi için atığı temsil eden numuneleri lisanslı bir akredite çevre laboratuarında analiz ettirmek gerekir. Ayrıca doğal karakterleri ya da oluşmalarına neden olan aktiviteye bağlı olarak Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin EK-3A (PCB, PCT, solvent kalıntısı, mürekkepler v.s) veya EK-3B (bitkisel yağlar, piller, su arıtma tesisi çamurları, solvent olarak kullanılmayan halojenli olmayan organik maddeler v.s) de bulunup EK 4 verilen maddeleri (asbest, kadmiyum, arsenik, cıva, halojenli çözücüler v.s )içeren atıkların Atıkların Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliği nin ekinde yer alan Ek-III A daki özelliklerden bir veya bir kaçına sahip olmaları ve Ek-III B de verilen tehlikeli özellikleri göstermeleri durumunda tehlikeli atık olarak sınıflandırılır HANGİ ATIKLAR TEHLİKELİDİR? ÜRÜN GÜVENLİK BİLGİ FORMU (MSDS) raporuna göre H1 den H14 özellikleri gösteren atıklar tehlikeli olarak sınıflandırılır. Tehlikeli olduğu bilinen bazı atıklar: boya, vernik, yapıştırıcı, kozmetik atıkları, laboratuar kimyasalları, kullanım süresi geçmiş ilaçlar, boya fosfat çamurları, arıtma çamuru, flüoresan, kondansatör, x-ray tüpleri, basınçlı kaplar, kartuş toner atıkları 4.8. LİSANSLI NAKLİYENİN NORMAL NAKLİYEDEN FARKI NEDİR? Lisanlı araçlar tehlikeli atıkların taşınması için sızdırmazlık gibi özel önlemler alınmış ve Bakanlıktan lisanslanmış araçlardır. Yönetmeliğe göre Tehlikeli atıkların lisanslı araçla nakliyesi zorunludur. Normal nakliye araçlarıyla tehlikeli atık taşınmasına izin verilmemektedir CEZAİ ŞARTLAR NELERDİR? Çevrenin kasten kirletilmesi MADDE 181 (1) İlgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak ve çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya kasten veren kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Atık veya artıkları izinsiz olarak ülkeye sokan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 14

15 (3) Atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi hâlinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza iki katı kadar artırılır. (4) Bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan fiillerin, insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıklarla ilgili olarak işlenmesi hâlinde, beş yıldan az olmamak üzere hapis cezasına ve bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur. (5) Bu maddenin iki, üç ve dördüncü fıkrasındaki fiillerden dolayı tüzel kişiler hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur. Çevrenin taksirle kirletilmesi MADDE 182 (1) Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya artıkların, toprakta, suda veya havada kalıcı etki bırakması hâlinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (2) İnsan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya taksirle verilmesine neden olan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır RADYOAKTİF ATIKLAR Radyoaktif atıklar tıp, endüstri, araştırma gibi değişik uygulama alanlarında değişik aktivite, fiziksel ve kimyasal durumlarda ortaya çıkmaktadırlar. Radyoaktif atıklar değişik ölçütler çerçevesinde sınıflandırılmaktadırlar. Bir çok ülke, uygulanacak atık yönetiminin gerektirdiği özelliklere bağlı olarak değişik atık sınıflandırma sistemi geliştirmiştir. Atıklar sınıflarının gerektirdiği şekilde işlenmekte ve bertaraf edilmektedirler. Radyoaktif atıkların uzun süreli depolanması amacıyla yapılan tesislerdeki yaklaşım radyoaktif atıkların konsantre edilmesi ve matris olarak tanımlanan beton, asfalt, cam gibi kapalı ortamlarda saklanmasıdır. Radyoaktif atıklar içlerindeki radyonüklitlerin yarı ömrüne ve diğer özelliklerine bağlı olarak değişik sürelerde depolanmaları gerekir. Radyoaktif atıklar için yapılan depolama tesisleri kabaca iki grupta toplanabilir; yakın yüzey depolama tesisleri ve derin depolama tesisleri. Radyoaktif atıkların çevre ve insan sağlığını etkilememesi, insanların ve çevrenin en etkin şekilde korunması amacı ile bütün dünyada çalışmalar sürdürülmektedir. Bu amaçla, radyoaktif atıklar ve atık nihai bertaraf tesislerinin envanterleri, gelecek nesillerin de açık şekilde bilgilendirilmesi ve atık kayıtlarına kolaylıkla ulaşmalarını sağlayacak koşullarda düzenlenir ve saklanır. 5. GERİ DÖNÜŞÜM Yeniden değerlendirilme imkanı olan atıkların çeşitli fiziksel ve/veya kimyasal işlemlerden geçirilerek ikincil hammaddeye dönüştürülerek tekrar üretim sürecine dahil edilmesine geri dönüşüm denir. Diğer bir tanımlamayla herhangi bir şekilde kullanılarak kullanım dışı kalan geri dönüştürülebilir atık malzemelerin çeşitli geri dönüşüm yöntemleri ile hammadde olarak tekrar imalat süreçlerine kazandırılması olarak tanımlanabilir. Tabii kaynakların sonsuz olmadığı, dikkatlice kullanılmadığı takdirde bir gün bu doğal kaynakların tükeneceği akıldan çıkarılmamalıdır. Bu durumu farkına varan ülke ve üreticiler kaynak israfını önlemek ve ortaya çıkabilecek enerji krizleri ile baş edebilmek için atıkların geri dönüştürülmesi ve tekrar kullanılması için çeşitli yöntemler aramış ve geliştirmişlerdir. Kalkınma çabasında olan ve ekonomik zorluklarla karşı karşıya bulunan gelişmekte olan ülkelerin de tabii kaynaklarından uzun vadede ve maksimum bir şekilde faydalanabilmeleri için atık israfına son vermeleri, ekonomik değeri olan maddeleri geri dönüşüme ve tekrar kullanma yöntemlerini uygulamaları gerekmektedir. 15

16 Geri dönüşümde amaç; kaynakların lüzumsuz kullanılmasını önlemek ve atıkların kaynağında ayrıştırılması ile birlikte atık çöp miktarının azaltılması olarak düşünülmelidir. Demir, çelik, bakır, kurşun, kağıt, plastik, kauçuk, cam, elektronik atıklar gibi maddelerin geri dönüşüm ve tekrar kullanılması, tabii kaynakların tükenmesini önleyecektir. Bu durum; ülkelerin ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ithal edilen hurda malzemeye ödenen döviz miktarını da azaltacak, kullanılan enerjiden büyük ölçüde tasarruf sağlayacaktır. Örneğin kullanılmış kağıdın tekrar kağıt imalatında kullanılması hava kirliliğini %74, su kirliliğini %35, su kullanımını %40-45 azalttığı ve bir ton atık kağıdın kağıt hamuruna katılmasıyla 16 ağacın kesilmesi önlenebilmektedir. Diğer yandan, yukarıda bahsedildiği gibi geri dönüşümün amaçlarından biride bertaraf edilecek katı atık miktarlarının azaltılması nedeni ile çevre kirliliğinin önemli ölçüde önlenmesi de sağlanacaktır. Özellikle katı atıkları düzenli bir şekilde bertaraf edebilmek için yeterli alan bulunmayan ülkeler için katı atık miktarının ve hacminin azalması büyük bir avantajdır. Sağlıklı bir geri dönüşüm sisteminin ilk basamağı ise bu malzemelerin kaynağında ayırması sureti ile toplanılmasıdır. Geri dönüştürülebilir nitelikteki bu atıklar normal çöple karıştığında bu malzemelerden üretilen ikincil malzemeler çok daha düşük nitelikte olmakta ve temizlik işlemlerinde sorunlar olabilmektedir. Bu yüzden geri dönüşüm işleminin en önemli basamağını kaynakta ayırma ve ayrı toplama oluşturmaktadır. Geri dönüşüme olan ihtiyacın başlamasında savaşlar nedeniyle ortaya çıkan kaynak sıkıntıları etkili olmuştur. Büyük devletler, İkinci Dünya Savaşı sırasında ülke çapında geri dönüşümle ilgili kampanyalar başlatmışlardır. Vatandaşlar özellikle metal ve fiber maddeleri toplama konusunda teşvik edilmişlerdir. ABD'de geri dönüşüm işlemi yurtseverlik anlayışında çok önemli bir yer edinmiştir. Hatta, savaş sırasında oluşturulan kaynak koruma programları, doğal kaynakları kısıtlı bazı ülkelerde (Japonya gibi), savaş sonrası da devam ettirmiştir GERİ DÖNÜŞÜMÜN ÖNEMİ a. Doğal kaynaklarımızın korunmasını sağlar. b. Enerji tasarrufu sağlamamıza yardım eder. c. Atık miktarını azaltarak çöp işlemlerinde kolaylık sağlar. d. Geri dönüşüm geleceğe ve ekonomiye yatırım yapmamıza yardımcı olur GERİ DÖNÜŞEBİLEN MADDELER Demir Çelik Bakır Alüminyum Kurşun Piller Kağıt Plastik Kauçuk Cam Motor yağları Atık yağlar Akümülatörler Araç lastikleri Beton Röntgen filmleri Elektronik atıklar Organik atıklar 5.3. GERİ DÖNÜŞÜMDE YASAL MEVZUAT Ülkemizde geri dönüşüm; Çevre Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılan yönetmeliklerle düzenlenmektedir. Bu yönetmelikler aşağıda sıralanmıştır: Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (APAK) Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği 16

17 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 5.4. GERİ DÖNÜŞÜM SİSTEMİNİN BASAMAKLARI Kaynakta ayrı toplanması Değerlendirilebilir nitelikli atıkların oluştukları kaynakta çöple karışmadan ve kirlenmesine izin verilmeden ayırarak toplanması. Bu şekilde bu tür atıkların diğer çöplerle karışmadan ayrı toplanması geri dönüşüm basamaklarında zamandan tasarruf sağladığı gibi kirlenmesinin önlenmesi ile ayrıca yıkanmasına gerek kalmayacaktır. Buda yeniden yıkanmasına engel olacağından sudan da tasarruf sağlanmış olacaktır Sınıflama Bu işlem kaynağında ayrı toplanan malzemelerin cam, metal plastik ve kağıt bazında sınıflara ayrılmasını sağlayacaktır. Bu sınıflama değerlendirilecek çöplerin ayrı ayrı olarak geri dönüşüm tesislerine ulaştırılması sağlanacaktır. Kaynağında sınıflama yapılmadan toplanan çöpler ana çöp alanlarına taşınarak bu bölgelerde ayrıştırılarak yeniden değerlendirilme işletmelerine taşınacaktır. Kaynağında sınıflara ayrılması zaman, nakliye ve işçilikten tasarruf yapılmasını sağlayacaktır Değerlendirme Temiz ayrılmış kullanılmış malzemelerin ekonomiğe geri dönüşüm işlemidir. Bu işlemde malzeme kimyasal ve fiziksel olarak değişime uğrayarak yeni bir malzeme olarak ekonomiye geri döner Yeni ürünü ekonomiye kazandırma Geri dönüştürülen ürünün yeniden kullanıma sunulmasıdır GERİ DÖNÜŞÜM SEMBOLLERİ VE KODLARI Bazı maddelere ait geri dönüşüm sembol ve kodları aşağıda verilmiştir. Bu semboller uluslararası olarak kullanılır. Şekil 3. Geri Dönüşüm Sembolleri 5.6. GERİ DÖNÜŞÜM METOTLARI Geri dönüştürme metotları her malzeme için farklılık göstermektedir. 17

18 Alüminyum Atık alüminyum küçük parçacıklar halinde doğranır. Daha sonra bu parçalar büyük ocaklarda eritilerek, dökme alüminyum üretilir. Bu sayede atık alüminyum, saf alüminyum ile neredeyse aynı hale gelir ve üretimde kullanılabilir. Alüminyumun geri kazanımıyla; enerji tüketiminde azalma % 95, hava kirliliğinde azalma % 90, su kirliliğinde azalma % 97, baca gazı kirletici emisyonunda azalma % 99 oranında olur ve boksit cevherinde korunmuş olur. Bir kilogram alüminyum kutu geri kazanıldığında; 8 kg boksit madeni, 4 kg kimyasal madde, 14 kw/sa elektrik enerjisi kullanımı korunmuş olur. On adet alüminyum içecek kutusu geri kazanıldığında, 100 kw/sa bir lambanın 35 saatte veya bir TV nin 30 saatte harcadığı elektrik enerjisi korunmuş olur. Bir ton kullanılmış alüminyumdan alüminyum üretilirse; 1300 kg boksit bakiyesi, litre soğutma suyu, 860 litre proses suyu, 2000 kg CO 2 ve 11 kg SO 2 emisyonu daha az oluşur. Metal'in geri dönüşümü 1. Tüketim 2. Ayrı Toplama 3. Manyetik Ayıklama 4. Fabrikada Eritme 5. Geri dönüştürülmüş Metal 6. Yeni Metal Ürün Beton Beton parçalar, yıkım alanlarından toplanarak kırma makinalarının bulunduğu yerlere getirilir. Kırma işleminden sonra ufak parçalar, yeni işlerde çakıl olarak kullanılır. Parçalanmış beton, eğer içeriğinde katkı maddeleri yoksa yeni beton için kuru harç olarak da kullanılabilir Kağıt Kağıt öncelikle kağıt çamurunun hazırlanması için, su içerisinde liflerine ayrılır. Eğer gerekirse içinde lif olmayan yabancı maddeler için temizleme işlemine tutulur. Mürekkep ayırıcı olarak, sodyum hidroksit veya sodyum karbonat kullanılır. Daha sonra hazır olan kağıt lifleri, geri dönüşmüş kağıt üretiminde kullanılır. Kağıt, insanlığın önemli ihtiyaç maddelerinden biri olup, kağıt sanayinin gelişmesi bir ülkenin sanayi ve kültürel gelişmişlik düzeylerinin belirleyici etmenlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Atık kağıt sürekli olarak geri kazanılamaz. Eğer, belirli miktardaki kağıt sürekli olarak geri kazanılırsa, son kullanılma limitlerine çok kısa bir süre içinde ulaşılır. Her geri kazanımda, liflerin boyu kısalır ve liflerin yapışması için yardımcı maddeler ilave edilmeden yeni kağıt üretilemez. 1 ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri dönüştürüldüğü ve kağıt üretiminde tekrar kullanıldığı zaman; m 3 havadaki sera gazı olan karbon dioksitin bertaraf edilmesi, m 3 oksijen gazının üretilmeye devam etmesi, 32 kişinin oksijen ihtiyacını sağlayan 16 yetişkin ağacın korunması, Ayda 3 ailenin tükettiği 32 m 3 su tasarrufu, Kış aylarında ısınma amacı ile iki ailenin tüketeceği 1750 litre fuel-oil tasarrufu, 2,4 m 3 çöp depolama alanından tasarruf, 18

19 20 ailenin bir ay süreyle tüketeceği 4100 kw/sa elektrik enerjisinden tasarruf edilebilmesi mümkündür Plastik Plastik atıklar öncelikle cinslerine göre ayrılarak geri dönüşüm işlemine tabi tutulur. Cinslerine göre ayrılan geri dönüşebilir plastik atıklar, kırma makinalarında kırılıp küçük parçalara ayrılır. İşletmeler bu parçaları direkt olarak belli oranlarda, orijinal hammadde ile karıştırarak üretim işleminde kullanabildiği gibi; tekrar eritip katkı maddeleri katarak ikinci sınıf hammadde olarak da kullanabilir. 1 ton plastik ambalaj atığının geri dönüşümü sonucunda kwh enerji tasarrufu sağlanmış olur. Örneğin; Türkiye genelinde tasarruf edilebilecek enerji miktarı yıllık 4 Milyon Megawatt saattir (MWh) Cam Camın bileşimine giren üç grup madde vardır. Bunlar cam haline gelebilen oksitler, eriticiler ve stabilizatörler denilen maddelerdir. Şişe, kavanoz, cam bardak, vazo ve diğer cam atıklar toplama kutularında veya atığın oluştuğu yerlerde ayrı toplanır ve bu atıklar renklerine göre ayrılarak geri dönüşüm tesislerine verilir. Burada atık ve katkı maddelerinden ayrılır. Cam maddeler kırılır ve hammadde karışımına karıştırılarak eritme ocaklarına dökülür. Kırılan cam, beton katkısı ve camasfalt olarak da kullanılmaktadır. Camasfalta %30 civarında geri dönüşmüş cam katılmaktadır. Cam, sonsuz bir döngü içinde geri dönüştürülebilir, yapısında bozulma olmaz. Camasfalta %30 civarında geri dönüşmüş cam katılmaktadır. Cam bu şekilde sonsuz bir döngü içinde geri dönüştürülebilir, yapısında bozulma olmaz. 1 ton cam atığının geri dönüşümü sonucu 100 litre benzin tasarrufu sağlanmaktadır. Örneğin; Türkiye genelindeki cam atıkların geri dönüştürülmesinden yıllık 30 milyon litre benzin tasarruf edilebilecektir. Camın Geri dönüştürülmesiyle Sağlanan Tasarruf Enerji tüketiminde azalma %25 Hava Kirliliğinde azalma %20 Maden atığında azalma %80 Su Tüketiminde azalma %50 Korunan doğal kaynaklar: kum, soda, kireç Aküler Ve Piller Evlerde, işyerlerinde, ulaşımda ve sanayide kullanılan bir çok alet ve ekipmanda pil kullanılmaktadır. Atık piller; kağıt, metal ve cam gibi atıklara göre daha az hacme sahip olmalarına rağmen, onlardan binlerce kat fazla doğal yaşama ve insanlığa zararlı ağır metaller içerirler. Atık haldeki piller ayrı bir yerde (naylon torba, kutu, kavanoz, vs.) biriktirilerek atık pil toplama kutularına atılmalı veya satın alındığı yere geri götürülmelidir. Atık piller uzun süre muhafaza edilmemelidir. Aküler ise daha çok araçlarda olmak üzere yine bir çok alanda kullanılmaktadır. Atık akümülatörleri değiştirirken eskisini, akümülatör ürünlerinin dağıtım ve satışını yapan işletmeler ve araç bakım-onarım yerlerini işletenlerin oluşturduğu geçici depolama yerlerine ücretsiz teslim edilebilir. Tüketici olan sanayi kuruluşlarının üretim süreçleri sırasında kullanılan tezgah, tesis, forklift, çekici ve diğer taşıt araçları ile güç kaynakları ve trafolarda kullanılan akümülatörlerin, atık haline geldikten sonra üreticisine teslim edilene kadar fabrika sahası içinde sızdırmaz bir zeminde doksan günden fazla bekletilmemesi gereklidir. Pil ve akümülatör üretenler ile piyasaya sürenler, Yönetmeliğe uygun şartlarda toplanmasını, Taşınmasını ve bertarafını sağlamak ve bu amaçla yapılacak harcamaları karşılamakla yükümlüdürler. 19

20 Pil ve akümülatör üreticileri ve ithalatçıları kota uygulaması ve depozito uygulaması sistemlerine tabidir. Pil üretiminde kurşun, cıva ve kadmiyum kullanımına kısıtlamalar getirilmiştir. Pil ve akümülatör ürünleri Türk Standartlarına uygun olarak etiketlenmek ve işaretlenmek zorundadır. Atık pil ihracatında Bakanlıktan onay alınır. Zararlı maddeleri içeren pilleri üretmemekle veya ithal etmemekle, ürettikleri veya ithal ettikleri pildeki zararlı madde miktarını en az düzeye indirecek tedbirleri almakla yükümlüdür. Pil ve akümülatörlerin ithalatı esnasında Bakanlıktan alınacak Çevre Uyum Belgesi bulundurulması zorunludur Lastikler Lastikler araç altından söküldükten sonra "kullanılmış lastik" ya da "ömrünü tamamlamış lastik" olurlar. Çevrede zor ayrışır olmaları, atık lastiklerin önemli bir çevre problemi olmalarının asıl nedeni değildir. Ne kadar zor ayrışsalar da atıklar tabiatta sonunda ortadan kaldırılabilmektedir. Buna yakma ile destek de olunabilmektedir. Ancak, üretilen atık lastiklerin çok önemli miktarlarda olması bu atıkların giderilmesindeki en önemli yönü ortaya koymaktadır. Atık lastiklerin yeniden kaplama, geri kazanma, enerji elde edilmesi, atık deposunda depolama ve ihracat yöntemleri ile bertaraf edilmektedir. Hurda lastiklerin yığıldığı yerlerde önemli 2 çevre zararı söz konusu olmaktadır. Bunlar: Bu yığınlarda meydana gelen şiddetli yangınlar ve bu yığınlarda rahatça çoğalma fırsatı bulan böcekler nedeniyle toplum için oldukça tehdit edici hastalıkların yayılma ihtimalleridir. Özellikle kamyon ve iş makinesi lastikleri kaplama yolu ile geri dönüştürülmektedir Röntgen Sularından Gümüş Geri Dönüşümü Resmi ve özel hastanelerde kullanılan röntgen makinelerinden çıkan röntgen suları, n, matbaalardan, fotoğrafçılardan kaynaklı atık fotoğrafik banyo suları(röntgen suları), röntgen ve matbaa filmlerinden Gümüş geri kazanımı mümkündür. Bu işyerlerinden yıllardır büyük miktarlarda kanalizasyon sularına karıştırılan ve atık olarak değerlendirilen bu sular, son yılarda Çevre Ve Orman Bakanlığı ndan lisans almış firmalar tarafından toplanmaktadır. Bu işyerlerindeki çevreye duyarlı yöneticilerin duyarlılıkları ve çevre denetimi görevi yapan denetmenlerin telkinleriyle doğaya atılan bu sular lisanslı firmalara tarafından toplanarak gümüş kazanılması sağlanmaktadır. Bu dönüşü gerçekleştiren işletmeler atık sulardan ülkemizin kar etmesini sağlamaktadırlar. Bu geri dönüşüm döngüsünün etkin hale gelmesinde özellikle hastane yetkililerine ve röntgen teknisyenlerine büyük görevler düşmektedir. Bu atık suların ve atık malzemelerin lisansı olmayan işletmelere verilmemesi gerekmektedir Atık Altın Parça Ve Tozlarının Geri Dönüşümü Kuyumcu atölyelerinde (bilezik atölyeleri, tamir atölyeleri v.b) kuyumcu tamircilerden ve küçük çaplı atölyelerden altının işlenmesi sırasında yere dökülen, parlatma ve temizleme esnasında oluşan artık altın tozları piyasada yer ve cila ramadı olarak tanımlanmaktadır. Kuyumcu atölyelerinde, oluşan ayak ramadı ve cila ramadından Altın ve Gümüş ü saf olarak elde edilmesi işlemleri iki metotla yapılmaktadır. 6. KAĞIT VE MATBAA SEKTÖRÜNDE TEHLİKELİ ATIKLAR a) Atık mürekkepler, solventler, b) Fotoğraf ve ağır metalli atıklar, c) Parlayıcı ve korozif atıklar, d) Ağır metal içeren sıvı atıklar, 20

21 e) Halojenli atıklar, f) Elektro kaplama atıkları, g) Ağır metaller içeren mürekkep çamuru h) Ağır metaller içeren boya kalıntıları, i) Kuvvetli asit ve bazlar Resim 6. Kağıt Atıkları Çevre Kanunu nun 8. maddesi gereği; her türlü atık ve artığı, çevreye zarar verecek şekilde, ilgili Yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır. Kirlenme ihtimalinin bulunduğu durumlarda ilgililer kirlenmeyi önlemekle; kirlenmenin meydana geldiği hallerde kirleten, kirlenmeyi durdurmak, kirlenmenin etkilerini gidermek veya azaltmak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdürler ATIK KAĞIT Atık kağıt geri dönüşüm döngüsünde hammadde olarak kabul edilir. Herhangi bir kullanım alanında fonksiyonunu tamamlayarak kullanılamayacak halde olduğu için elden çıkarılarak atılan tüm kağıt çeşitleri ve kartonlar atık kağıt olarak kabul edilir. Bunun yanında gazete matbaalarından çıkan hatalı gazete baskıları ve baskı fazlası gazete kağıtları da atık kağıtlar olarak görürler. Buna karşılık tek kullanım için tasarlanmış emici kağıtlar ve hijyen amaçlı kullanılan kağıtlar hijyen ve sağlık nedenlerinden dolayı geri dönüştürülemedikleri için atık kağıt olarak kabul edilmezler NEDEN GERİ DÖNÜŞÜM? Kağıt geri dönüşümü uygulanabilirlik açısından en kolay olan maddedir. Kağıt ve ambalaj atıkları atık zincirinde büyük miktarda yer alırlar. Bu yüzden geri dönüşümleri çevreye büyük ölçüde fayda getirecektir. Zira üretimi sırasında yok olan ağaç ve doğal kaynakların başında enerji tasarrufu ihtiyacı en aza indirgenecek ve atık olarak elden çıkarılması gereken kağıt miktarı da azaltılarak çöp alanlarının dolması engellenecektir. Sağlıklı bir geri dönüşümün oluşabilmesi için bireylerin koyacağı katkı yadsınamaz. Kağıdın başarıyla geri dönüştürülebilmesi için en öncelikle yeteri miktarda atık kağıdın toplanabilmesi gerekmektedir ki dönüşüm işlemi ekonomik olarak tamamlanabilsin... Buna ek olarak atık kağıtların biriktirilmesi sırasında diğer atık türleriyle temasa girmemeleri ve dolayısıyla kirletilmemeleri gerekmektedir. Atık kağıtlar yemek atıkları, plastik, metal ve diğer çöp atıklarından ayrı bir yerde biriktirilmelidir GERİ DÖNÜŞÜM İŞLEMİ Atık olarak toplanan kağıtlar fabrikada çeşitli temizleme işleminden geçirilirler. Çoğunlukla zımba telleriyle toplanmış atık kağıtlar böylelikle zımba tellerinden arınarak diğer işlemlere hazır hale gelirler. Daha sonraki işlem kağıt üzerinde bulunan mürekkep ve yapıştırıcı maddelerin yok edilerek kağıdın geri dönüştürülme işlemine hazır hale getirilmesi sağlanır(bu aşamada elde edilen mürekkep fazla sudan arındırılarak tekrar kullanılacak hale getirilmektedir). Arıtma, ağartma ve renk silme işlemleriyle renkli olan kağıtların 21

22 renklerinden arınması sağlanarak kağıdın her türlü üretim için hazır hale getirilmesi sağlanır. Kağıt üretimi renk ve kullanım amaçlarına göre farklılık gösterdiği için uygulanacak ön işlemler de farklılık gösterebilir. Örneğin beyaz kağıt üretimi için atık kağıtların hem artıma, renk silme hem de ağartma işleminden özenle geçirilmesi gerekmektedir. Temizlenmiş arıtılmış kağıt hamuru üretim için hazır hale getirildikten sonra seri üretime başlanır. Bu aşamaya kadar elde edilen ya tek başına kullanılır ya da içine saf ağaç lifi ilave edilerek karıştırılabilir. Bu tamamen üretim/kullanım amacına bağlıdır. Hazırlanan kağıt hamuru %99,5 i su olacak olacak şekilde su ve üretim için gerekli çeşitli kimyasallarla karıştırılarak kağıt üretim makinesine gönderilir. Bu sırada su hamurdan çekilmeye başlar ve lifler birbirine bağlanarak tabaka oluştururlar. Bu tabakadaki su bir sonraki aşamada yüksek ısıdaki metal silindirle kurutularak ve düzleştirilerek kağıdı oluştururlar. Böylelikle kağıt kullanıma hazır hale gelmiş olur. Bu aşamada üretilmek istenen amaç kapsamında kağıda son rötuşlar yapılarak kullanıma hazır hale getirilir. Kısaca özetlediğim üretim aşamasıyla amacım kağıt üretiminin aslında oldukça kolay bir işlem olduğunun altını çizmekti. Bizim için aslında önemli olan üretimin olup/olmaması değil, bireyler olarak ne derece katkı koyabileceğimizdir. Yanlış hatırlamıyorsam birkaç yıl öncesine kadar ülkemizde zaten bir kağıt dönüşüm fabrikası vardı fakat atık kağıt madde miktarının getirisini az olması dolayısıyla kapatılmak zorunda bırakılmıştı. Kısaca, artık yan gelip yatarak birilerini suçlamak yerine bizlerin de en azından yapılan faaliyetlere destek koymamız ve bu faaliyetleri teşvik ederek çalışır durumda olmasını sağlamamız gerekmektedir. Unutmayalım ki bunu kimse için değil kendimiz için yapmak zorundayız ATIK KAĞIT GERİ DÖNÜŞÜMÜNÜN ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Atık kağıt geri dönüşümü normal şartlardaki bir kağıt üretimi için gerekli olan su ihtiyacını yüzde 60 oranında azaltırken, enerji ihtiyacını da yüzde 40 oranında azaltmayı başarabilmektedir. Uygulanan ülkelerde, hava kirliliğinde yüzde 74 azalma görülürken, su kirliliğinin de bu üretime bağlı olarak yüzde 35 düştüğü gözlemlenmiştir. Buna ek olarak bertaraf etme sorunu da ortadan kalkarak, geri dönüşüm için kullanılan her ton kağıdın en az litre su tasarrufu ve KWh enerji tasarrufu yaptığı gözlemlenmiştir. Geri dönüşüm aslında ekonomi için de canlanma demek olabiliyor. Zira bu yerel endüstrinin gelişmesi ve yeni iş olanaklarının da oluşması demek oluyor. Kağıt üretiminin geri dönüştürülerek yapıldığı ortamlarda enerji tüketiminin yüzde 28 ile 70 arasında azaldığı ve her ton geri dönüştürülmüş kağıdın 4 varil petrol tasarrufu yaptığı belirlenmiştir. İyi organize edilmiş bir toplama sistemi belediyelerin katı atık toplama yüklerini hafifleteceği gibi, çöplüklerde bertaraf edilmesi işlemini de önleyecektir. Ayrıca, üretimin atık kağıt kullanılarak yapılması halinde imalat için gerekli olan su ve kimyevi maddelerin daha az kullanılacak olması ÇEVRE KORUNMASI açısından son derece önemlidir. Orman kaynakları açısından; Türkiye de orman kaynakları kağıt üretimine paralel olarak gelişmemekte, bu yüzden kağıt sanayi için hammadde sıkıntısı doğmaktadır. 1 ton kağıt üretimi için takriben 3 m³ ağaca ihtiyaç vardır ki, atık kağıdın değerlendirilebilmesi ile odun kullanımı sınırlandırılabilmektedir. İstatistiklere bakıldığında; Atık kağıt kullanılmaması halinde; Türkiye de günde 175 hektar, Dünya da ise her dakikada 110 bin hektar orman yok olmakta. Bunun getireceği doğa tahribatı ve ekolojik dengeye verdiği zarar ise hiçbir ekonomik bedelle ödenmeyecek kadar ağırdır. 20 yaşındaki ağaçtan 60 kg. kağıt elde edilirken, 150 kg. atık kağıttan 100 / 140 kg. mamul kağıt/ karton elde etmek mümkün olmaktadır. 22

23 1 ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri dönüştürüldüğü ve kağıt üretiminde tekrar kullanıldığı zaman; m 3 havadaki sera gazı olan karbon dioksitin bertaraf edilmesi, m 3 oksijen gazının üretilmeye devam etmesi, 34 kişinin oksijen ihtiyacını sağlayan 17 yetişkin ağacın korunması, Ayda 3 ailenin tükettiği 32 m 3 su tasarrufu, Kış aylarında ısınma amacı ile iki ailenin tüketeceği 1750 litre fuel-oil tasarrufu, 2,4 m 3 çöp depolama alanından tasarruf, 20 ailenin bir ay süreyle tüketeceği 4100 kw/sa elektrik enerjisinden tasarruf edilebilmesi mümkündür. 7. PLASTİK MALZEMELERİN GERİ KAZANIM YOLCULUĞU Plastikler ham petrol, kömür ve gaz kökenli maddelerdir. Plastik malzemelerimizi çöpe attığımızda çürümez, paslanmaz, çözünmez, biyolojik olarak bozulmazlar. Doğada bozulmadan uzun yıllar kalabilen plastik atıklar, su kaynaklarının ve toprağın kirlenmesine neden olur. Tüm doğa canlılarına zarar verir hatta ölümlerine neden olur. Atık plastikleri geri dönüştürerek; Gitgide tükenmekte olan doğal kaynaklarımızın verimli kullanır; daha fazla israf edilmesini önleriz. Toprağa gömülecek atık miktarlarını ve dolayısıyla da çevreye verilecek zararı en aza indiririz. İşte tüm bu sebeplerden ötürü atık durumdaki plastikleri yepyeni ürünlere dönüştürebilmek çok önemlidir. Plastiklerin geri dönüşümü ürünlerin kirlilik oranlarına göre, temizlenmesi, yıkanıp kurutulması ve tekrar granül haline getirilmesinden oluşur. Geri kazanım kutularında biriktirdiğimiz plastik ambalaj atıklarımız, getirildikleri geri dönüşüm tesisinde hammaddeye çevrilmeden önce ilk olarak boyutları ve gerekirse renkleri açısından kabaca bir eleme işleminden geçirilirler. Daha sonrasında ise gruplara ayrılan bu plastikler ön yıkama işleminden geçirilerek, içlerinde kalmış olan veya dış kısımlarına çevreden bulaşmış olan artıklardan, yabancı cisimlerden su vasıtasıyla temizlenirler. Temizlenen plastikler makinelerde kırılır, yoğunluklarına göre PET, PP, PVC şeklinde çeşitlere ayrılır ve ikinci kez yıkanırlar. 23

24 Şekil 4. Plastiğin Geri Dönüşümü Her plastik çeşidinden geri kazanım yoluyla farklı ürünler elde edilir, bu yüzden ayırma işi önemli bir noktadır. Yıkandıktan sonra plastik yığınları, içerisinde metal parça kalmaması için metal kontrollerinden geçirilir ve hammadde üretimi için doğruca extruder dediğimiz makinelere gönderilirler. Extruderler plastik parçacıklarını eriten ve sonrasında boncuk şeklindeki granül haline getiren cihazlardır. Resim 7. Atık Plastikten Granül Oluşturan Granül Makinesi Extruder sonucu çıkan boncuk görünümündeki plastik granülleri hammadde olarak plastik malzeme üretim tesislerine gönderilirler. Burada granül şeklindeki geri kazanılmış plastik hammaddelerinden birçok yeni ürün elde edilir. Piyasaya sürülen plastiklerin satın alınmasıyla da döngü yeniden en başa döner. 24

25 Şekil 5. Kullanılan Plastiğin Geri Dönüşümü 8. ÇEVRESEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ VE YÖNETİMİ Çevresel Risk, Gerçekleştirilen faaliyetin insan sağlığını veya çevreyi doğrudan veya dolaylı olarak olumsuz etkileme ihtimalidir RİSK DEĞERLENDİRMESİ Tüm faaliyetlerde, riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve riske tahammül edilip edilemeyeceğine karar vermek ÇEVRESEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ Sistematik metotlarla çalışma ortamında var olan çevresel Tehlikeleri belirlemek, Riskleri ortaya çıkarmak ve Riskleri kontrol etmek için uygun nitel ve/ya da nicel yöntemler kullanılarak yapılan çalışmaların bütünüdür RİSK DEĞERLENDİRMESİ NE İŞE YARAR? Tehlikeleri tanımlamak, Risk değerlendirmesi süreçlerini uygulayarak tehlikelerin yol açabileceği riskleri belirlemek ve Mevzuatlara uygun olarak gerekli önlemleri almak 8.4. ÇEVRESEL RİSK YÖNETİMİ Çevresel risk yönetimi, ne yapılacağına karar verme sürecidir. Verilen mevcut risk tahminleri üzerinden; risklerin kabul edilebilir olup olmadığı, kabul edilebilir risk düzeyine erişmek için yapılması gerekenler ve nasıl yapılacağı gibi konularda karar verilmesi gerekmektedir. 25