İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK (BİLİNGUALİSM) ve DİL KARIŞMASI (İNTERFERENCE)

Transkript

1 Bengü Bitig. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ed. Bülent Gül, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2013, s İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK (BİLİNGUALİSM) ve DİL KARIŞMASI (İNTERFERENCE) Doç. Dr. Ufuk Deniz AŞÇI Selçuk Üniversitesi [Türkiye] Özet: İki dillilik, iki dili birden, özellikle ana dili konuşur gibi akıcı ve karakteristik özellikleriyle birlikte konuşmak veya kullanmaktır. İki dilli kişi, iki dili de ana dilini konuşur gibi kontrollü ve doğal, alışageldik bir biçimde kullanır ve iki dillilik bir ağızda iki dili kullanabilmektir. Bu tanım, sadece mükemmel iki dilliliği açıklar. İki dilli insan, ana dilinden farklı bir dilde; dinlediğini anlama, konuşma, okuma ve yazmadan oluşan dört dil becerisinden sadece biriyle ilgili küçük bir yeterliğe sahip olan kişidir. iki dillilik bireyin, ikinci dili, ana dili gibi yorumlamaktan ziyade, kendi yapısına ve kavramlarına uyarak konuşma becerisidir. Ana dili ile ikinci dil arasına kalan kişinin konuşmasında dil karışması oluşur. Dil karışması, dillerden birinde diğer dilin etkisiyle değişmeler olması durumudur. Bu makalede, İngiltere'deki Türkçe konuşan toplumun dilindeki iki dillilik ve dil karışması durumuna değinilmiştir. İki dilliliğin tanımı, nedenleri, sonuçları ve çeşitlerine değinilmiştir. Türkçe konuşan toplumdaki dil karışmasına örnekler verilmiştir. Bununla beraber, Türkçe konuşan toplumun İngiltere ye nerelerden, hangi nedenlerle göç ettikleri anlatılmıştır. Onların İngiltere deki nüfusları, eğitim durumları, dinî yapıları, çalışma şartları; Türkçe basın, Türkçe öğrenimi gibi genel konularda bilgiler verilmiştir. Anahtar Sözcükler: İki dillilik, dil karışması, Kıbrıs Türkleri, İngiltere deki Türkçe konuşan toplum, İngiltere deki Türkler, Londra Bilingualism and interference in Turkish-speaking community in The United Kingdom Abstract: Bilingual is defined as having or using two languages especially speaking the language fluently and with the characteristics of a native speaker; a bilingual person uses both languages habitually and with spontaneous control like a native speaker and bilingualism is to use two languages in one mouth. This definition explains only perfect bilingualism. Bilingual is the one who possesses a minimal competence in only one of the four language skills, listening comprehention, speaking, reading and writing, in any other language rather than his mother tongue. Bilingualism is the ability of speaking a second language in accordance with the concepts and structures of the language rahter than paraphrasing as it is in the mother tongue. Interference (mixing the language) occurs in the speech of person who is in between his mother tongue and the second language. Mixing the language is the state of having changes in one language with the effect of the other one. In this article, the state of bilingualism and interference in Turkish-speaking community in the UK are discussed.

2 Ufuk Deniz AŞÇI The definition of bilingualism, its causes and consequences, and variations are described. The examples of interference in the language of the Turkish-speaking community are given. Additionally, the reasons of migration of the Turkish-speaking community from Turkey and Cyprus to UK are explained. It is also expressed about their population in UK, education levels, religious structures, working conditions, also Turkish Press, Turkish education. Key Words: Bilingualism, interference (mixing the language), Turkish Cypriots,Turkish-speaking community in UK, Turks in UK, London I. Giriş Türkiye İkinci Dünya Savaşı na girmedi ama bu süreçte dolaylı olarak Avrupa nın yaşadığı ekonomik ve sosyolojik travmaları en az Avrupalı kadar hissetti. Savaştan sonra yaralarını sarmak ve eski ekonomik gücüne tekrar kavuşmak isteyen Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri nin de yardımıyla (Marshall) hızlı bir kalkınma sürecine girdi. Bu süreçte insan (işçi) gücüne gereksinim duyan Avrupalılar, Türkiye den işçi transfer etmeye başladı. Türklerin Avrupa ya göç macerası da böylece başlamış oldu. Genel anlamda 1950 lerde başlayan Türklerin Avrupa macerası, ilkin ekonomik nedenlerle gerçekleşmiştir. Sonraki yıllarda ekonomik nedenlere siyasi, sosyal, ailevi ve eğitimsel nedenler eklenmiş; Avrupa daki Türk nüfusu, yaşadıkları ülkelerin bugünü ve geleceği için göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir diaspora hâline gelmiştir. Türkler Avrupa ya geldiklerinde, şüphesiz ki çok azının aklında bu topraklarda daimi kalmak vardı. Genel eğilim, Avrupa da para kazanmak ve kazandıkları parayla ülkelerinde yeni bir hayat kurmaktı. Fakat süreç böyle işlemedi. Bu yıllarda Türkiye nin ekonomik ve devamında sosyolojik çalkantıları, siyasi tutarsızlıkları, Avrupalı Türklerin Türkiye ye dönme niyetlerini günbegün erteletti. Her geçen gün bulundukları ülke şartlarına alışan, çeşitli nedenlerle buralara bağlanan/ bağlanmak zorunda kalan Türkler; çocuklarının Avrupa da doğmaya başlamasından sonra bulundukları ülkelerin vatandaşlığını almaya ve buralarda yerleşmeye karar verdiler. Günümüzde bile pek çok Avrupalı Türkün Türkiye ye dönme niyetleri canlılığını korusa da 1 artık bu niyetin hoş bir nostalji olduğunu onlar da bilmekte, kendilerini Avrupa nın ayrılmaz bir parçası kabul etmektedirler. UNESCO verilerine göre, dünya nüfusunun yarıdan fazlası iki dillidir. İnsanlar iki kültürlü (bicultural) ortamlarda büyürler veya ihtiyaç duyarlarsa iki dilli (bilingual) olurlar. İki dilliliğin oluşmasında birçok neden sayabiliriz. Kişilerin kendi iradeleri dışında öğretim ihtiyacı, teknoloji, ekonomik durum, din, kültür, siyaset, askerî nedenler veya rejim değişiklikleri, doğal afetler gibi pek çok neden, iki farklı milletin/ kültürün bir arada yaşamasını zorunlu kılabilir. İki dilli toplumun oluşması için genel şartlar dışında kendine özgü özel şartların oluşması gerekir. Toplumsal iki dillilik, iletişim aracı olan dil için geçici bir durumdur. Çünkü iletişim birebir gerçekleşen bir olgudur. İki koldan gelişen iletişim, kusurludur. Bu nedenle iki dillilik zamanla yerini tek dilliliğe bırakır. Baskın olan dil, diğerini zaman içinde bünyesinde eritir. Sonuçta her ne kadar 1 Özellikle son yıllarda Türkiye ye dönme niyetinin adeta hortlamasında Avrupa da patlak veren son ekonomik krizin, Türkiye deki istikrarlı ekonomik ve sosyal gelişmenin etkisinin büyük olduğunu bizzat gözlemledik. Konuyla ilgili olarak bilgi almak isteyen Avrupalı Türklerin bize ilk sorusu genellikle Türkiye ye dönersek hangi iş sahasında çalışabiliriz? idi. 98

3 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI şartları aleyhinde gelişen dil için dil ölümü dediğimiz bir felaket gerçekleşecek olsa da bu durum iletişimin bütünlüğü için normal bir süreçtir. İki dilli ortamlarda yetişen bireyde, iki dillilik olgunlaşıncaya kadar dil karışması (interference) görülmesi doğaldır. Şayet birey bu süreci başarıyla atlatırsa, onun için iki dilli olmak, bulunduğu toplumun gereksinimleri için büyük bir avantaj hâline gelir. Başarısızlık ise bireyin dilinde yozlaşmaya, toplumda ise melez, karma, karışık dilin ortaya çıkmasına neden olur. İngiltere deki Türkçe konuşan toplumda iki dillilik sürecini tamamlamış bireylerin sosyal konumlarının iyiliği, bu duruma en güzel örneklerden biridir. İngiltere deki Türkçe konuşan toplumun dilinde henüz melez dilden bahsetmek erken olur. Fakat bu toplumun Türkçesi büyükşehir (Londra) ortamında tehlikeli bir süreçten geçmekte, İngilizce sözlük, söz dizimi ve kavramlar hızla Türkçe konuşan toplumun diline karışmaya devam etmektedir. Özellikle üçüncü ve dördüncü neslin dilinde, melez dilden bir önceki safha diyebileceğimiz tuhaf bir bozuk dil ortaya çıkmıştır. Bugün Türkiye Türkleri haricindeki bütün dünya Türklüğü iki dillidir. İngiltere de yaşamak gibi bir ihtiyaç ile karşı karşıya kalan Türkçe konuşan toplum da, yeni yurtlarındaki insanların kültürlerine alışmaya, dillerini öğrenmeye mecbur kalmışlardır. Yeni ülkelerinin ana dili, kendileri için ikinci dili olan İngilizceyi öğrenmek, onlar için daha iyi şartlarda yaşamanın, özledikleri refah düzeyine ulaşmanın temel gereksinimi olmuş, bu zorunluluk, İngiltere de Türkçe konuşan toplumu zaman içerisinde iki dilli toplum hâline getirmiştir. Burada görülen asıl tehlike, iki dilli toplum olmak değil, iki dillilik sürecini tamamlayamamış, dillerinde dil karışması görülen ve melez, karma, karışık dil olgusuyla yüz yüze kalan bireylerin, toplumun yakın gelecekte Türkçeyi unutmak, İngilizceyi tercih etmek zorunda kalacak olmalarıdır. Zira melez dilin bir sonraki safhası dil ölümüdür. II. İngiltere deki Türkçe Konuşan Toplum İngiltere deki Türkçe konuşan toplum ifadesi, İngiltere ye göç etmiş Kıbrıslı Türkleri, Türkiyeli Türkleri, Kürtleri ve diğer ülkelerden göç eden Türkleri kapsamaktadır. Yirminci yüzyılın başlarında Avrupa ya göç eden ilk Türkler, Kıta Avrupa sında değil, İngiltere de görülmektedir. Rus Çarlığı ile Osmanlı İmparatorluğu nun yıllarında yaptığı, 93 Harbi adıyla bilinen savaşta Osmanlı ağır bir yenilgi almış, Ayastefanos (İstanbul, Yeşilköy) Anlaşmasıyla Balkanlar, Kuzey Doğu Anadolu elimizden çıkmıştı. İngilizler, Rus Çarlığı nın ilerleyişini engellemek için Osmanlı lehine kararlar çıkarttığı 1878 Berlin Anlaşmasıyla Osmanlı İmparatorluğunun kaybı bir nebze hafifletilmiş, bu yardım karşılığında Kıbrıs İngilizlere verilmişti. Bu hadiseden sonra Ada nın sahibi olan İngilizler, Kıbrıslılara 1917 yılında İngiliz vatandaşlığı hakkı tanımıştır. Bu hakkı elde eden Türklerin Büyük Britanya ya göçü başlamış, 1930 lu yıllara kadar çeşitli yollardan düşük seviyede de olsa bu göç sürmüştür. İkinci Dünya Savaşı öncesinde Büyük Britanya ya göçen Kıbrıslıların (Rumlar ve Türkler) sayısı 7-8 bin kadardır ye kadar Kıbrıs tan Büyük Britanya ya gelenlerin çoğunluğu genç ve yetişkin Rumlardır ve bunlar genellikle Londra da West End deki otel ve restoranların mutfaklarında çalışmışlardır yılındaki büyük göçmen hareketliliğinde en az Rumlar kadar Türkler de İngiltere ye göçmüşlerdir (Oakley, 1987a: 3-4). 99

4 Ufuk Deniz AŞÇI İkinci Dünya Savaşı ndan 1966 yılına kadar Kıbrıslı Rum ve Türk Büyük Britanya ya göç etmiştir (Oakley, 1971: 23) yılına gelindiğinde, göçmenlerin İngiltere de doğan yaklaşık çocuğuyla beraber, Kıbrıslı göçmenlerin sayısı kişiye ulaşmıştır Kıbrıs Savaşından sonra göç dalgası Rumlar açısından zirveye ulaştı yılında Türkiye de gerçekleşen Askerî Darbe sonrasında Kuzey Kıbrıs üzerinden Büyük Britanya ya büyük bir siyasi sığınmacı akımı oluştu. Yaklaşık kişi sığınma talebiyle İngiltere ye geldi. Türkiye deki durum normalleşince bunlardan 7000 kadarı ülkelerine geri döndü, 3000 kişi ise İngiltere de kaldı (Oakley 1987b: 5). Kıbrıs tan göç eden Rumlar ve Türkler genellikle Londra ya yerleştiler. Büyük Britanya daki Kıbrıslıların %73 ü Londra da yaşamaktadır (Census, 1971). Kıbrıslı göçmenlerle ilgili çalışmalarıyla dikkat çeken Robin Oakley 3, yılları arasında Londra ve çevresinde yerleşen Kıbrıs doğumluların yoğunluğunu şöyle göstermiştir: Yıllar İngiltere deki diğer şehirlere Londra ya ve Galler e yerleşenler yerleşenler ,208 7, , , , , ,270 53,095 (Oakley, 1987a: 5). 2 3 Kıbrıslı Türklerin göçüyle ilgili İngiltere de çok değerli bilimsel çalışmalar ve raporlar kaleme alınmıştır. Özellikle Robin Oakley in çalışmaları doğrudan Kıbrıslı göçmenleri konu edindiği için önemlidir. Bu kaynaklar içinde bilimsellik ve hazırlanış kalitesi olarak öne çıkanlar şunlardır: Ballard, R. and Driver, G. (1977), The ethnic approach, New Society, 16 June 1977; Cohen, A. (ed.) (1974), Urban ethnicity, Tavistock, London; Krausz, E. (1971), Ethnic minorities in Britain, MacGibbon & Kee, London; Ladbury, S. (1977), The Turkish Cypriots: Ethnic relations in London and Cyprus, in Watson, J.L. (ed), (1977), Between two cultures: migrants and minorities in Britain, Basil Blackwell, Oxford; Ladbury, S. (1979), Cypriots in Britain, national centre for industrial language training, Southall; Ladbury, S. (1979) Turkish Cypriots in London, economy, society and culture, London, SOAS; Mayhew, K. & Rosewell, B. (1978), Immigrants and occupational crowding in Great Britain, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 1978, Vol.3, pp ; Oakley, R. (1970), The Cypriots in Britain, Race Today, 2, pp ; Oakley, R. (1971), Cypriot migration and settlement in Britain, D.Phil. Thesis, University of Oxford; Oakley, R. (1979), Family, kinship and patronage: The Cypriot migration to Britain, in Khan V.S. (ed) (1979), Minority families in Britain, Macmillan, London; Oakley, R. (1987), 'The Control of Cypriot migration to Britain between The Wars, Immigrants and minorities, Vol. 6, No.l (March 1987); Peach, C. (1975) Immigrants in the Inner City, Geographical Journal, Vol.141, No.3; Oakley, R. (1987), Changing patterns of distrubution of Cypriot settlement, Centre of research in ethnic relations, University of Warwick Pres.; Owen, D. (1993), Ethnic minorities in Great Britain: Housing and family characteristics, Coventry: Centre for Research in Ethnic Relations,University of Warwick. Dr. Robin Oakley, Brunel University de Britanya da yaşayan Kıbrıslılar hakkında yaptığı çalışmalarla tanınan bir sosyologdur. 100

5 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI Aşağıdaki tabloda 1971 yılında Kıbrıslıların Londra daki yerleşim yerleri gösterilmiştir. Yerleşim yoğunlukları çizgi sıklıklarıyla belirtilmiştir. Günümüzde Türkçe konuşan toplumun da aynı bölgelerde yaşamaktadırlar. Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi Kuzey Londra da yoğunlaşan Kıbrıslı nüfus, yoğunluk sırasına göre Haringey, Islington, Hackney, Enfield, Southwark (Güney Londra), Camden ve Barnet bölgelerine yerleşmişlerdir (Oakley 1987a: 10). Türkiye den Büyük Britanya ya göç hareketi, diğer Avrupa ülkelerine göçten çok sonra, özellikle yılları arasında başlamıştır. Denilebilir ki Türkiyeli göçmenler Avrupa da en son Büyük Britanya yı keşfetmişlerdir. Bunun en temel nedeni iki ülke arasında göçle ilgili bir anlaşmanın olmamasıdır 4. 4 Türkiye den Büyük Britanya ya göçün macerasıyla ilgili daha geniş bilgilere şu kaynaklardan ulaşılabilir: Küçükcan, T. (1999) Politics of ethnicity, identity and religion: Turkish Muslims in Britain, London, Ashgate; Yılmaz, İ (2001) Londra'daki Türkiye ve Türk Diasporası, içinde Sedat Laçiner, Bir Başka Açıdan İngiltere, Ankara, Asam: ; Sonyel, S. R. (1992) İngiltere'deki Türk Toplumu, Batı Avrupa Türkleri, Göçmenlikten Yerleşik Hayata Geçiş, Amsterdam: ; Aydın, M. A. (2001) Turkish speaking communities and education -no delight, London: Fatal Publication; Tözün I.(2005) Talking Turkey The Language, culture and identity of Turkish speaking children in Britain, Staffordshire: Trentham Books. 101

6 Ufuk Deniz AŞÇI 1990 larda, İskandinavya ülkeleri gibi İngiltere de bir iltica liberalizmi uygulamaya başladı. Bu yolla hem ihtiyacı olan işçi gücünü ülkesine kazandıracak hem de dünya nazarında koruyucu, esirgeyen, insan haklarına saygılı devlet portresi çizecek; öte yandan kendi politikalarında bu insanları kullanabilecekti. Ekonomi ve özellikle terör yüzünden yaşadıkları bölgelerde sıkıntılı günler geçiren Doğu ve Güneydoğu Anadolulu Kürtler ve Aleviler, Türkiye nin Batı bölgelerine yaptıkları göçün bir benzerini İngiltere ye de gerçekleştirmişlerdir. İngiltere nin bu mülteci politikası 2000 li yılların başında, özellikle İngiliz halkının tepkileri ve ağırlaşan ekonomik nedenler yüzünden terk edilmiştir. Bugünlerde artık İngiltere de mülteci olmak neredeyse imkânsız hâle gelmiş, iltica kapıları iyice kapanmıştır. Önceleri siyasi nedenlerle mülteci olanların sayıları çoğunlukta iken, şimdilerde iltica sebebi olarak cinsiyet ayrımcılığı, kadına şiddet, sosyo-ekonomik gerekçeler kabul görmektedir. Bu sayı da çok azdır. Bunun dışındaki talepler, son yıllarda Türkiye de gerçekleştirilen demokratik reformlar ileri sürülerek geri çevrilmektedir yılları arasındaki iltica başvuruları ve kabuller aşağıda yıllara ve yaş gruplarına göre verilmiştir 5. Erkeklerde mülteci kabul durumu şu şekildedir: Yıllar Toplam * * * * * * * * * 125 Toplam 9370 Kadınlardaki mülteci kabul durumu şu şekildedir: Yıllar Toplam * * * * * * * * * * * * * - 25 Toplam 2690 Kadın ve Erkek Toplam Mülteci Sayısı Tablo, resmî bir veridir ve tarihinde Londra Türk Büyükelçiliği nden alınmıştır. 102

7 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI 1917 yılından beri Büyük Britanya ya olan Türk göçü, çok az ve şekil değiştirmiş dahi olsa, günümüzde de devam etmektedir. Bugünlerde gerçekleşen hadiseler için göç sözcüğünden ziyade, bireysel tercihler neticesinde ülke değiştirmek demek daha doğru olur. Artık toplu bir Türk göçünden söz edemeyiz. Bireysel göçler söz konusudur ve bunlar da genellikle iş veya eş tercihi sonucunda gerçekleşmektedir. Öğrenci olarak bu ülkeye gelen, okulunu bitirdikten sonra burada iş bulup kalan Türkiyeli gençlerin oranı da azımsanmayacak dereceye ulaşmıştır. Bugün Büyük Britanya (İngiltere, İskoçya, Galler, Kuzey İrlanda) da kayıtlı civarında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı yaşamaktadır 6. Kayıtlı kişiler haricinde Türkiye den çeşitli yollarla (iltica, kaçak vb.) buralara gelenlerle beraber yaklaşık civarında Türkiyelinin olduğu tahmin edilmektedir. Kıbrıs tan göçen Türklerin nüfusu yaklaşık olarak dir. Büyük Britanya da toplam e yakın Türkçe konuşan kişi vardır (Travis, 2011). İngiliz kaynaklarına göre, 2011 yılında İngiltere de yaklaşık Türkiyeli göçmen, civarında Kıbrıslı Türk yaşamaktadır. Son yıllarda Bulgaristan, Almanya, Romanya, Makedonya ve Yunanistan gibi ülkelerden gelen Türk vatandaşları da bu sayıyı arttırmıştır (Tenth Report, 2011:38). İngiltere ye göç eden Türkiye ve Kıbrıs kökenli göçmenlerin %75 i Londra da, % 23 ü Birmingham, Manchester, Liverpool, Luton, New Castle ve Leeds gibi Orta İngiltere şehirlerinde, %2 lik bölümü ise İskoçya da, özellikle Endinbugh da, daha azı Kuzey İrlanda'da yaşamaktadır 7. Türkiyeli göçmenler, Londra da, Kıbrıslı Türklerin yaşadıkları bölgelere yerleşmişlerdir. Türkçe konuşan göçmenlerin büyük bir bölümü (yaklaşık %80) Kuzey Londra da yaşamaktadır. Yerleşim yoğunluğu olarak Dalston, Wood Green, Haringey, Enfield başta olmak üzere Barnet, Edmonton, Hackney, Islington, Palmers Green, Southgate, Stoke Newington, Tottenham bölgelerini zikredebiliriz. Güney Londra da Elephant Castle, Lewisham, Peckham (Küçükcan 1999: 64-66) ve Waltham Forest (Açıkgazete, ) göçmenlerin ikamet ettikleri başlıca bölgelerdir lı yıllara kadar genellikle tekstil sektöründe iş tutan Türkiye ve Kıbrıs kökenli göçmenler, Uzakdoğu ülkelerinin ucuz imalat avantajı sonrasında, hemen hemen tekel kurdukları sektörün İngiltere de yok olması sonucunda çeşitli iş dallarına dağılmışlardır (Atay 2006: 82-83). Bugünlerde, İngiliz toplumuna entegrasyon süreci daha öncelere dayanan Kıbrıslı göçmenler, iş çeşitliliği açısından Türkiyeli göçmenlere oranla daha şanslı durumdadırlar. Kıbrıslı Türkler, henüz üçüncü kuşağı temel öğretim yaşlarında olan Türkiyeli göçmenlere oranla, yetişmiş insan gücü bakımında da ileri seviyededirler. Türkiyeli göçmenler ise ağırlıklı olarak yemek sektöründe çalışmaktadır. Teknik becerileri olanlar, kendi alanlarında iş bulabilmektedirler (Erdemir, Vatsa, 2007). II.1. Türkçe Konuşan Toplumda Eğitim Düzeyi Büyük Britanya ya göç eden Türkçe konuşan toplumun eğitim seviyesi maalesef iç açıcı bir durumda değildir. Genellikle para kazanmak için İngiltere ye gelen 6 7 Bu bilgi, tarihinde Londra Türk Büyükelçiliği nden alınmış resmî bir veridir. Bu veriler, tarihinde, Londra Türk Büyükelçiliği nden alınmıştır. Yüzdelik dilimler kesin bilgiler değil, tahminî verilerdir. Londra Belediye Bakanı Boris Johnson un 2009 yılında yaptırdığı 52 sayfalık Londra daki Türkçe Konuşanlar konulu raporda, Kıbrıs ta doğan Kıbrıslı göçmen Türklerin %60 ı, Türkiye de doğan göçmenlerin %74 ünün Londra da yaşadıkları kaydedilmiştir (Açıkgazete, ). 103

8 Ufuk Deniz AŞÇI birinci kuşak, çocuklarının iyi eğitim almaları için gerekli hassasiyeti göstermemiş, onları kendi kurdukları işyerlerinde veya başka bir yerde çalıştırmayı tercih etmişlerdir. Bu nedenle, ilköğretim seviyesinden sonra üniversitelere devam eden Türk çocuğu sayısı, İngiltere deki diğer azınlıklara oranla çok düşüktür. İkinci kuşak Türkler, çocuklarını okutma konusunda daha tutarlıdırlar. Hackney ve Haringey belediyelerinin Haziran 2012 de yayımladığı verilerine göre, Türkçe konuşan toplumun bu bölgelerdeki eğitim düzeyi, diğer azınlıklar arasında sondan ikinci sırada yer almaktadır. Türkçe konuşan toplum içerisinde Kıbrıslı Türklerin eğitim düzeyi, diğer azınlıkların ortalamasına yakındır. Türkiye den göçen Türk ve Kürtlerin eğitim seviyesi ise maalesef çok düşüktür 8. Eğitim seviyesi düşük olan bu kesim vasıfsız işçi olarak nitelendirilmekte ve daha düşük profilli işlerde çalışmak zorunda kalmaktadır. Londra daki Türkçe konuşan toplum, meslekî beceri sıralamasında İranlılar, Iraklılar ve Suriyelilerden daha gerilerde yer almaktadır (Açıkgazete, ). Yeterli eğitim alamayan, bunun sonucu olarak iyi bir iş bulamayan ve maalesef hırsızlık yapan, cinsel suçlar işleyen, uyuşturucuya alışan; yetersiz Türkçe, biraz İngilizce bilen ama hiçbir zaman ne Türk ne de İngiliz olabilen bir nesil yetişmektedir. Bu nesil de Türk göçmenlerin suç işleme oranını her geçen gün arttırmaktadır 9. II.2. Türkçe Konuşan Toplumda Dinî Yapı İngiltere de Türkçe konuşan topluluğun büyük çoğunluğunu Sünniler oluşturmaktadır lı yıllardaki mülteci politikası sonucu önemli oranda Alevî Türkler de İngiltere ye göç etmiştir. Son yıllara kadar Londra Türk Büyükelçiliği ile daha sıkı ilişkiler içinde olan Aleviler, 1993 yılında İngiltere Alevi Kültür Merkezi ve Cemevi adı altında sosyal ve kültürel faaliyetler yürüttükleri bir merkez tesis etmişlerdir. Kendi kültürel ve dinî anlayışlarını yaşatmak ve sonraki nesillere aktarmak isteyen Alevîler, Türkiye sevdalısı olsalar da, Sünni politikalar uygulayan ülkelerine kırgınlıklarını dile getirmekten kaçınmamaktadırlar. İngiltere ye ilk gelen Türkler, dinî gereksinimlerini bireysel gayretlerle sürdürmüşler, organize bir yapı oluşturmamışlardır. İlerleyen yıllarda bu ülkede kalıcı olacaklarını anlayınca, ibadetlerini yapacakları yerler konusunda bir şeyler yapmaları gerektiğinin farkına varmışlardır. Birinci kuşak Türk göçmenler, toplu 8 9 Londra Türk Büyükelçiliği Eğitim Ateşesi, Hackney ve Haringey belediye başkanlarının bu veriyi Elçilikle paylaştığını belirtmiştir. Bugünlerde, adı geçen belediyelerde Türkçe konuşan topluma yönelik iş becerisi kazandırma ve eğitimi teşvik programları uygulanmaktadır. Programın yürütülmesinde Büyükelçilik de rol almıştır. Londra da yaşayan etnik gruplar içinde Türklerin suç işleme oranı düşüktür. Londra Türk Büyükelçiliğinin resmî verilerine göre, 23 Ocak 2012 tarihi itibariyle İngiltere hapishanelerinde tutuklu bulunan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı sayısı 128 dir. Tutuklular içinde 30 kişi tecavüz suçundan hapistedir. Cinayet, öldürmeye teşebbüs, cana kast gibi suçlardan hapiste olanların sayısı 32 dir. 19 tutuklu uyuşturucu suçlarından, 11 i hırsızlıktan içeridedir. Kalan 36 tutuklu muhtelif suçlardan dolayı hapistedir. Bu rakamlar, kayıtlı vatandaşla ilgili bir rakamdır. Diğer yollarla İngiltere ye gelen ve Londra Türk Büyükelçiliği nde kaydı olmayanlarla ilgili resmî bir rakam yoktur. Londra daki Türkiyeliler, kayıtlı olmayanlar içinde çok fazla Türkiyelinin hapislerde olduğunu, resmî rakamların çok komik kaldığını iddia etmektedirler. 104

9 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI ibadetler yapmak ve sonraki nesillere kendi dinî ve millî değerlerini öğretebilmek için örgütlenmeye başlamışlardır (Küçükcan 1999: ). İbadethanelere sahip olabilmek için örgütlenen Türk göçmenler, ilkin küçük evler alıp buraları mescit yaparak işe başlamışlardır. Daha sonra eski bir sinema binası (Aziziye Camii), bir kilise (Peckham Camii) ve bir sinagog (Shacklewell Cami) camiye dönüştürülmüştür yılında minareli yeni bir cami (Süleymaniye Camii) inşa edilmiştir yılında ise bir Hindu tapınağı camiye (Mevlana Rumi Camii) dönüştürülmüştür. Bu dini mekânlarda dinsel faaliyetlerin yanında, eğitsel, kültürel ve sosyal aktivitelerin yürütülmesi, Türkçe konuşan toplumun bir taraftan dinî ve millî kimliğinin korunmasına, diğer taraftan da İngiltere ye entegrasyonuna katkı sağlamış ve sağlamaya devam etmektedir (Coştu, Turan 2009: 39-40). Türk göçmenlerin İngiltere deki dinî organizasyonları, tıpkı Kıta Avrupasında olduğu gibi, Türkiye deki dinî grup, cemaat ve vakıf hareketlerinin birebir devamı niteliğindedir. İngiltere de dinî ve kültürel hizmetler sunan gruplar şunlardır: Nurcular (Gülen Grubu) Süleymancılar, Millî Görüşçüler, Ülkücüler, Şeyh Nazım Kıbrısî Grubu, Aleviler ve son olarak da Türk Diyanet Vakfı (Coştu, Turan 2009: 40). Bu dinî, millî grupların kendilerine ait camileri, kültür merkezleri vardır 10. İngiltere Türk Diyanet Vakfı, bu grupların birlik içerisinde hareket etmesi için büyük gayret göstermektedir 11. II.3. İngiltere de Türkçe Eğitimi Türkiye nin Kendi dilini iyi bilmeyen başka dilleri de iyi öğrenemez. sloganıyla dünyadaki bütün Türkler için başlattığı Türkçe öğretim seferberliği çerçevesinde, İngiltere de Türkçe eğitim kursları açılmıştır. İngiliz okullarında seçmeli Türkçe dersleri konulmaya başlanmıştır. Talep edildiği takdirde Türkçe dersleri için Türkiye den öğretmenlerin getirileceği, masraflarının da Türk hükümeti tarafından karşılanacağı, İngiliz makamlarına iletilmiştir. Son yıllarda Türkçe festival, tiyatro, konser gibi eğitsel ve kültürel etkinlikler artmıştır. Londra Türk Büyükelçiliği, Yunus Emre Vakfı gibi çeşitli kurumlarda Türkçeye yönelik kurslar açılmıştır. Londra Türk Büyükelçiliği Eğitim Müşavirliği verilerine göre, 2011 yılı sonu itibariyle İngiltere de toplam 30 Türk dernek okulunda ve 45 İngiliz okulu bünyesinde, Millî Eğitim Bakanlığının kadrolu 25 öğretmeni, hafta sonlarında Türk ve yabancı öğrencilere Türkçe öğretmektedir. Söz konusu okul ve kurslara 4500 Türk ve yabancı uyruklu öğrenci kaydolmuş, dersleri takip etmiştir. Londra da Gülen Cemaatinin kurup idare ettiği Maraton ve Axis Eğitim Vakıflarına (Axis Educational Trust) bağlı Wisdom School Primary, Wisdom School Secondary ve Coral Yatılı Kız Koleji adlarında üç özel Türk okulu faaliyet göstermektedir. Yine aynı gruba bağlı Glasgow daki The Nurture Educational & Cultural Society, Leicester daki Anadolu Eğitim ve Kültür Derneği (Anatolia İngiltere ve Londra daki Camilerin adları, işlevleri, hangi gruba ait olduğuna dair bilgilere ve Türk toplumunun dinî yaşantısının onların sosyal hayatlarına etkileri hakkında daha geniş bilgi için Yakup Coştu ve Süleyman Turan ın 2009 yılında yayımladıkları İngiltere deki Türk Camileri ve Entegrasyon Sürecine Sosyo-Kültürel Katkıları adlı makale incelenmelidir yazındaki Ramazan da büyük bir iftar veren Vakıf, Londra daki Türk toplumuna ait bütün grupları iftarda birleştirmiştir. Vakfın gayretleri sadece şekilde kalmamaktadır. Farklı grupların bölünmüşlük değil birer zenginlik olduğu fikri her zaman Türkçe konuşan topluma anlatılmaya çalışılmaktadır. 105

10 Ufuk Deniz AŞÇI Cultural and Educational Society) de Türkçe eğitime ciddî katkıları olan kuruluşlardır. II.4. İngiltere de Türkçe Basın Londra da Türkçe basılan yerel gazeteler Türkçe konuşan topluma yönelik yerel haberler yanında İngiltere, Türkiye ve dünyayla ilgili önemli haberlere de sütunlarında yer verirler. Gazeteler biri dışında haftalıktır ve genellikle Perşembe veya Cuma günü yayımlanırlar. Ücretsiz olarak dağıtılan gazetelerin gelirleri reklâmlar ve ilanlardır. Gazeteler dışında özel kişiler, dernek ve sektörel kuruluşlar tarafından aylık dergiler de yayımlanmış, çoğunun ömrü kısa olmuştur. Bazıları hâlâ yayın hayatına devam etmektedir. North Cyprus UK, Ekonomi, Kadın, Mahir e Sor, İşçi Türkçe konuşan topluma yönelik yayımlanan dergilerden bazılarıdır. Bunun yanında euroturks.com, acikgazete.com, haberindex.com gibi Türkçe sanal gazeteler de vardır. Gazetelerde Türkiye Türkçesi yazı dili kullanılmaktadır. Londra Toplum Postası nda, az da olsa, Kıbrıs Türk ağzına uygun söyleyiş ve cümle çeşitliliğini görmek mümkündür. Londra Gazete ve Telgraf gazeteleri iki dilde yayın yapmaktadır. Bu gazeteler şunlardır: Olay Gazete:1989 yılında yayın hayatına başlayan gazete, haftada iki kere yayımlanır. Dili Türkçedir. Boyutları İngiliz gazeteleri gibi küçüktür. Gazetede İngiltere, Kıbrıs ve Türkiye den haberlere yer verilir. Haber yayınlama niteliğinden ziyade reklâm gazetesi gibidir. 40 sayfa olarak çıkar, en az 22 sayfası reklâmdır. Avrupa: Haftalıktır. Perşembe günleri yayımlanır yılında yayın hayatına başlamıştır. Boyutları Türkiye deki gazeteler gibi büyüktür. Dili Türkçedir. Gazetede sadece bir sayfa (23. sayfa) İngilizce haber ve köşe yazısına ayrılır. 32 sayfa olarak çıkar. Haber: Haftalıktır. Cuma günleri yayımlanır. Boyutları İngiliz gazeteleri gibidir. Dili Türkçedir. Habercilik ve makale yönünden zengindir. 40 sayfadan oluşur. Londra Gazete (London Turkish Gazete): Haftalık bir gazetedir. Bir yüzü Türkçe diğer yüzü İngilizce olmak üzere iki dilde yayımlanır. Boyutları İngiliz gazeteleri gibi küçüktür. Haber ve makale yönünden zengindir. Diğer gazeteler gibi 40 sayfadan oluşur. Londra Toplum Postası: Haftalıktır. Kıbrıs Türk Toplum Merkezi nin sahip olduğu bir gazetedir. Dili Türkçedir. Genellikle Kıbrıslı Türkler hakkında haberler yapar. 40 sayfa yayımlanır. Telgraf: Haftalıktır. Cuma günleri yayımlanır. Boyutları İngiliz gazeteleri gibi küçüktür. Dili Türkçe ve Kürtçedir. Gazetede İngilizce haber veya makalelere de yer verilir. Çoklukla Londra daki Türkiyeli Kürtlerin gündemiyle ilgili haberler yapılır. Nisan 2006 dan beri düzenli olarak yayımlanmaktadır. III. İngiltere deki Türkçe Konuşan Toplumda İki Dillilik (Bilingualism) ve Dil Karışması (Interference): İki dillilik (bilingualism), iki dili birden, özellikle ana dili konuşur gibi akıcı ve karakteristik özellikleriyle birlikte konuşmak veya kullanmaktır. İki dilli (bilingual) kişiler, iki dili de ana dilini konuşur gibi kontrollü ve doğal, alışageldik bir biçimde kullanır. İki dillilik bir ağızda iki dili kullanabilmektir. Popüler ifadeyle iki dillilik, iki dile sahip olmak ve her ikisini de mükemmel kullanabilmek, kontrol edebilmektir. Bu tanımlar Bloomfield tarzı yaklaşımdır ve sadece mükemmel iki dilliliği açıklar. Macnamara, Bloomfield tarzına zıt bir iki dillilik tanımı yapmıştır. Ona göre iki dilli insan, ana dilinden farklı bir dilde; dinlediğini anlama, konuşma, okuma ve yazmadan oluşan dört dil becerisinden sadece biriyle ilgili küçük bir 106

11 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI yeterliğe sahip olan kişidir. İki dillilik için yukarıda verilen iki uç tanımın ortasında bir öneri Titone dan gelmiştir. Ona göre iki dillilik bireyin, ikinci dili, ana dili gibi yorumlamaktan ziyade, kendi yapısına ve kavramlarına uyarak konuşma becerisidir (Hamers, Blanc 2000: 6-7). Doğan Aksan iki dilliliği, bireyin çeşitli nedenlerle ve değişik koşullar altında birden fazla dili edinmesi, kullanması ya da ikinci bir dili ana diline yakın düzeyde öğrenmesi durumu (bilinguismus, bilinguisme, bilingualism, zweisprachigkeit) (Aksan 2000: 26) diye tanımlamıştır. Günay Karaağaç a göre iki dillilik; bir kişi, bir meslek, bir topluluk veya bütün bir dil toplumunda görülen iki dil kullanma durumu (bilingualism, diglossia) dur (Karaağaç 2011: 222). Bireylerde veya toplumlarda iki dillilik olabilir. Karaağaç, bireysel iki dillilik ile toplumsal iki dilliliğin nedenlerinin farklı olduğunu belirtir (Karaağaç 2011: ). İki dillilik, genellikle farklı toplumların bir arada yaşadığı ülkelerde görülür. İngiltere ye göç etmiş Türkçe konuşan toplumda iki dilli kişilere sıkça rastlanmaktadır. 29 Haziran 2012 den 16 Eylül 2012 tarihine kadar çeşitli araştırma, inceleme ve tespitler yaptığımız İngiltere deki Türkçe konuşan toplumda, bireysel iki dilliliğin yanı sıra, kendilerini gettolara hapsetmeyen kuşaklarda toplumsal iki dillilik örneklerine de şahit olduk. Hatta iki dilli bireylerin konuşmalarında, dillerden birinde diğer dilin etkisiyle değişmeler olması durumu (Aksan 2000: 27) diye tanımlanan dil karışmasına (interference) da şahit olduk. Bireylerdeki dil karışması, iki dillilikte olduğu gibi bir ayrıcalık değil, aksine bireyin sahip olduğu iki dili de iyi kullanamaması durumunda ortaya çıkar. Dil karışmasının ortaya çıkmasındaki ilk merhale, ana dilindeki seslerin çıkarılmasında ikinci dilin etkilerinin görülmesidir. İkinci merhalede ses dizgelerindeki vurgular, tonlamalar öğrendiği diğer dilin özelliklerine kayar. Sessel dil karışması diye adlandırılan bu durum, İngiltere deki Türkçe konuşan toplumun ikinci ve üçüncü neslinde belirgindir. Londra daki birinci nesil Türklerin İngiliz Türkçesi adını verip alaycı yaklaştıkları durum, tam da bu dil hadisesine örnektir. Türkçe sesleri İngilizcedeki sesler gibi çıkaran; Türkçe sözcüklerdeki vurguları, tonlamaları İngilizceye göre yapanlar, dil karışmasının ilk safhasını yaşadıklarının farkında bile değildirler. Dil karışmasının ikinci merhalesi dilbilgisel ilişkilerde görülür. Bazı biçimbirimlerin aktarılmasında yanlışlıklar yapılır, benzer biçimbirimlerin cümledeki anlam veya görevlerinin değiştirilmesi gerçekleşebilir. Türkçe konuşan toplumun, İngilizce soru cümlelerini düz kurması ve tonlamayla cümleye soru özelliği verilmeye çalışılması veya Türkçe sözcüklerle söyleyiş benzerliği gösteren İngilizce sözcüklerin, Türkçedeki benzerleri gibi telaffuz edilmeleri dilbilgisel karışmaya örnek gösterilebilir. Dil karışmasının en belirgin görüldüğü tür sözlüksel dil karışmasıdır. İngilizce ifadelerin birebir Türkçeye aktarılması ve aktarılırken anlamsal kaymaların oluşması; aynı şekilde Türkçe kalıpların da İngilizceye aktarılırken, düşünce boyutunda Türkçe olan kalıbın birebir aktarılması neticesinde düşülen yanlışlar, Türkçe konuşan toplumda çok sık görülmektedir. Sözcüklerin kullanımında anlamsal yanlışlar da yoğun olarak yapılmaktadır. İngiltere deki Türkçe konuşan toplumdaki iki dilli insanların günlük hayatlarındaki konuşmalarında çok ilginç anlar yakaladık. Bir gün otobüste Türkiye den göçen Kürt olduğunu anladığımız bir göçmen, otobüsteki insanlarla İngilizce, eşiyle Kürtçe, küçük kızıyla da Türkçe iletişim kuruyordu. Üç dili bir 107

12 Ufuk Deniz AŞÇI anda, bir ortamda kullanan bu kişiyi özellikle dinledim. Bu dilleri konuşurken bir anlık duraksayıp düşünerek konuştuğunu duymadım. Yaklaşık 20 dakikalık yolculuk boyunca hiç susmayan babanın dilinde dil karışıklığına da şahit olmadım. İki dillilik üzerine çalışmalar yapan bilim insanlarının önceden yaptıkları tespitler ve bizim İngiltere deki Türkçe konuşan toplumda tanık olduğumuz örnekler doğrultusunda, iki dilliliğin ve dil karışmasının ortaya çıkma nedenlerini şöyle sıralayabiliriz: III. 1. Bireyin aile içinde iki dilli olarak yetişmesi Farklı milletlere mensup ve doğal olarak farklı diller konuşan anne ve babanın çocukları iki dilli olabilmektedir. İki dilliliğin çağımızda bir avantaj olduğu bilincinde olan ebeveynler, çocuklarının iki dilli olarak yetişmesini desteklemektedirler. Bu durum bilinçli bir gayrettir. Bunun dışında istem dışı gelişen iki dilli çocuklar da mevcuttur. Dilbilimciler ve psikologların tespitleri göstermiştir ki, birey her ne kadar iki dili olsa da, bu dillerden biri onun temel, ana dili olarak gelişmekte, diğer dil tali kalmaktadır. İngiltere de İngiliz anne ve Türk babadan olan bir çocukta iki dilliliğe şahit olduk. Çocuğa küçük yaştan itibaren annesinin dili öğretilmiş, eğitim dili olarak da İngilizcenin öne çıkması sonucu çocuğun birinci dili İngilizce olmuştur. Öte yandan, çocuğun Türk kimliğini unutmaması için babanın bireysel gayreti söz konusudur. Bu özel gayret sonucu, çok iyi düzeyde olmasa da, çocuğun bir Türk le anlaşabilecek düzeyde Türkçe konuşabildiğine, Türkçe yazılı metinleri okuyup anlayabildiğine tanık olduk. Babası Türk annesi İngiliz olan bir başka iki dilli çocuk örneğinde, çocuğun İngilizceyi çok iyi konuştuğunu, Türkçeyi ise zorlanarak ancak anlayabildiğini, bazı kalıp ifadeler -vurgular İngilizceye benzer şekilde- dışında Türkçe konuşamadığını gözlemledik. Türk baba bu durum karşısındaki memnuniyetini Benden iyi İngilizcesi var. Hiç Türkçe konuşmaz. diye ifade etmiştir. Türk ve İngiliz ebeveyne sahip iki dilli on iki çocuğun durumunu incelediğimizde şöyle bir sonuca vardık: Şayet anne Türk ise çocuk mutlaka Türkçeyi en az orta düzeyde anlayabilmekte, konuşabilmekte ve düşük düzeyde de olsa Türkçe yazıları okuyabilmektedir. Babası Türk olan iki dilli çocuklarda ise, babanın özel bir gayreti yoksa çocuk iki dilli olsa da İngilizce baskın bir şekilde ön plana çıkmakta, Türkçeyi orta düzeyde anlayabilmekte ama kalıp ifadeler dışında çok az konuşmakta ve neredeyse sıfır düzeyde Türkçe okuyup yazabilmektedir. Bu durumda olan çocukların yaşları ilerledikçe iki dilliliklerinin ortadan kalkacağı ve baskın dil olan İngilizcenin onun tek dili olacağı kaçınılmaz bir durumdur. Babası Türk annesi Urdu (Pakistanlı) bir çocukta iki dillilik daha farklı tezahür etmişti. 11 yaşındaki çocuk annesinin dilini sadece anlayacak derecede biliyor fakat babasının dili olan Türkçeyi hem anlıyor hem de konuşabiliyordu. Öte yandan İngilizcesi Türkçesinden de Urducasından da çok iyi düzeydeydi. Çocuğun Türkçesinin annesinin dili olan Urducadan daha iyi olmasında en büyük etken, ailenin Türklerin yoğun olarak yaşadığı Dalston bölgesinde oturmasıydı. Buna benzer iki hatta üç dil arasında kalan çocuklar, yetişkin olduklarında -özel bir gayret yoksa- genellikle tek dilliliğe kaymaktadırlar. III. 2. Ebeveyni aynı dili konuşan, fakat yabancı bir ülkede doğmuş veya uzun süre yabancı bir ülkede yaşamış olan bireylerde iki dillilik İngiltere ye çeşitli tarihlerde göç etmiş Türkçe konuşan toplumda, bu şekilde oluşan iki dillilik örnekleriyle çok fazla karşılaştık yılında İngiliz vatandaşlığı hakkı aldıkları andan itibaren, 1960 lı ve 70 li yıllarda yoğun olarak 108

13 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI İngiltere ye göçen Kıbrıslı Türklerdeki iki dillilikle, 1970 li yılların sonundan itibaren buralara göç eden Türkiyeli göçmenler ve 1990 lı yıllardaki mülteci kabulüyle İngiltere ye yerleşen Türkiyelilerde görülen iki dillilik arasında farklılıklar vardır. Kıbrıslı Türklerin İngiltere ye gelişleri çok daha erken zamanlarda gerçekleştiği için, bu toplumda İngiltere doğumlu ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci neslin dilinde iki dillilik, Türkiyeli göçmenlere oranla çok daha oturmuş durumdadır. Kıbrıslı Türklerin ilk nesli özellikle Kuzey Londra da yerleşmiş, bu bölgelerde ev satın almış ve gettolar hâlinde bir yaşam sürmüşlerdir. Bu nedenle, ilk neslin dilinde görülen İngilizce, günlük hayatın gereği olarak yaygın kullanılan İngilizce sözcükler ve kalıp ifadelerle sınırlı kalmıştır. İngiltere de doğan diğer nesillerde eğitim dilinin İngilizce olması, ebeveynlerine nazaran İngilizce konuşan toplumla daha içli dışlı olmaları, iş dünyalarının, arkadaş çevrelerinin homojen yapıdan heterojen yapıya dönüşmesi, bu neslin iki dilli olmasını sağlamıştır. Üçüncü nesilden itibaren, iki dilliliği tam oturtamayan Kıbrıslı Türklerin dil karışması yaşadıklarına şahit olduk. Bu kişiler Türkçe konuşurken İngilizce kalıp ifadeleri, kavramları aynen kullanmakta; cümle kurarlarken İngilizce sözcük gruplarına sıkça müracaat etmektedirler. Bugün için, sosyal çevre ve yaşam koşulları Türkiyeli göçmenlere oranla çok daha iyi durumda olan Kıbrıslı Türklerin İngiliz toplumuyla entegrasyonu neredeyse tamamlanmış gibidir. Her ne kadar gettolarda yaşayan Kıbrıslıların sayısı hâlâ fazla olsa da, iyi bir iş ve kazanç elde edenler, gettolardan çıkarak bütün Londra ya yayılmış durumdadırlar. Bunun doğal sonucu olarak, iki dilliliği avantaj olarak kullandıkları görüldüğü gibi bazen de Türkçeden ziyade İngilizceyi tercih ettiklerine tanık olunmuştur. Londra da tespit ettiğimiz örnekler içinde, eğitimli Türk öğrencilerden sonra iki dilliliği tam olarak edinmiş kesim, Kıbrıslı Türklerdir. Onlar bu durumu tam bir avantaj hâline getirmiş durumdadırlar. Kendilerine özgü Kıbrıs ağzıyla Türkçeyi de İngilizceyi de çok iyi konuşan bu göçmenlerin dördüncü nesilden çocuklarında İngilizceye doğru bir tek dillilik oluşmuştur, diyebiliriz. Genel içinde sayıları az da olsa, bu nesil, Türk kimliğini bilmekte, fakat toplum olarak atalarının yaşam şekillerini, çevrelerini ve atalarının dillerini yavaş yavaş terk etmektedirler. Türkiyeli göçmenlerin durumu çok daha farklıdır. Bunlar İngiltere ye kabaca 1970 lerin sonlarında göçmeye ve 1980 lerin ortasında yerleşmeye başlamışlardır. Türkiyeli göçmenlerin ilk nesli, eğitim düzeyleri oldukça düşük Türklerden ve Kürtlerden oluşmaktadır. Cehaletin verdiği çekingenlik neticesinde bu neslin İngiliz toplumuyla entegrasyonu bugün bile asla gerçekleşmemiş, dinî ve kültürel farklılık nedeniyle, kendilerine mahsus bir getto oluşturup İngilizlerden uzak bir yaşam meydana getirmişlerdir. Bugün bile -öğrenilmesi elzem, basit bazı İngilizce sözcükler dışında- hiç İngilizce bilmeyen çok fazla Türkiyeli göçmen bu gettolarda yaşamaktadır yazında tespitlerde bulunduğumuz bu gettolarda, tabela dilinin Türkiye dekinden daha Türkçe olması, evlerde Türk televizyon kanallarının seyredilmesi ve sokaklarında Türkçe konuşulması, bu durumu açık şekilde ortaya koymaktadır. Yoğun olarak yaşadıkları Dalston bölgesinin adını Dostun olarak Türkçeleştiren bu nesil, Türkçenin İngiltere deki varlığını sürdürmesinde en büyük şans olmuştur. Cehaletin Türkçe için şans olduğu böyle örnekler Kıta Avrupasında da örneğine sıkça rastladığımız bir olgudur. 109

14 Ufuk Deniz AŞÇI Birinci nesil Türkiyeli göçmenlerin konuşma dilleri, geldikleri bölgelerin ağız özelliklerini taşımaktadır. Türkiye nin standart diliyle konuşanların sayısı çok azdır. Bu neslin çocukları ve torunları da atalarından öğrendikleri ağızlarla konuşmaktadırlar. Son yıllarda, uydu yayınlarıyla evlere giren Türk televizyon kanalları vasıtasıyla, ağız özellikli konuşmalarını kısmen de olsa İstanbul Türkçesine yaklaştıran kişileri tespit ettik. Fakat bu değişimde sözcüklerin anlamları, telaffuzları, kullanılma yerleri karıştırılmaktadır. Böyle de olsa, gettolarda yaşayan bu insanların %95 gibi ezici bir çoğunlukla Türkçe televizyon kanallarını takip etmeleri, işyerlerine bu kanallarda gösterilen dizilerdeki karakter isimlerinin verilmesi, karakterlerin dillerine özenip Türkçelerini düzeltmeye çalışmaları, Türkçenin İngiltere deki varlığı için olumlu gelişmeler olarak kabul edilmelidir. İkinci ve özellikle üçüncü nesil Türkiyeli göçmenlerin, eğitimlerini İngilizce aldıkları ve toplumsal etkileşimde ebeveynlerine oranla daha girişken oldukları için, iki dillilik özellikleri ve hatta dil karışması durumları daha yaygındır. Çocuklarının ve torunlarının yaşamlarında, eğilimlerinde, dillerinde gördükleri olumsuzluklardan hoşnut olmayan birinci neslin; öz kültürlerini, değerlerini ve dillerini onlara sağlıklı bir şekilde devretmek için gayret gösterdiklerini belirtmemiz gerekir. Bunun için çeşitli kültür dernekleri, okullar, ibadet yerleri ve etkinlikler düzenleyen Türkçe konuşan toplumun bu gayreti maalesef çok yetersiz kalmaktadır. Son 5-10 yılda Türk Büyükelçiliği ve bazı dinî, kültürel grupların öz kültürlerini, dillerini muhafaza yönünde ciddî gayretlerini görmezden gelemeyiz. Fakat bu grupların -Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti hariç- kendilerine has ritüelleri, yaşam şekilleri, onları diğer gruplardan ayrıştırmakta, Türkçe konuşan toplumun kendi içinde bölünmesine neden olmaktadır. Her grubun camisi, lokantası, kültür derneği farklı olunca, birlikte hareket edebilme kabiliyetini ve Türkçe konuşan toplumun menfaatlerini savunacak bir Türk diasporası oluşmasını önlemektedir. Bu tehlikeyi gören Türk Büyükelçiliği ve Diyanet Vakfı nın gayretleri ise henüz çok yeni atılımlar olarak görülmekte, yetersiz kalmaktadır. III. 3. İyi bir yabancı dil öğrenme, daha iyi bir eğitim alma kaygısıyla geçici olarak yabancı ülkelerde yaşayanlarda görülen iki dillilik İngiltere, eğitim ve dil öğrenimi almak için dünyanın her ülkesinden, her bölgesinden insan çeken bir cazibe adasıdır. Bu amaçla buralara gelen Türk gençlerinin sayısı, Türkiye nin ekonomik gelişimine paralel olarak her geçen gün artmaktadır. Bunlar, İngiltere ye yerleşmek amacıyla gelmemektedir. Ancak, okullarını bitirdikleri ve Türkiye den çok daha iyi şartlarda iş buldukları veya İngiltere de yaşayan biriyle evlilik yaptıkları zaman fikirlerini değiştirip buralara yerleşmektedirler. Geçici olarak gelen ve yukarıda açıkladığımız nedenlerle İngiltere de kalıcı olan Türklerin sayısı azımsanmayacak orandadır. Bu şekilde İngiltere de kalan Türkler, Türkiye de en az lise eğitimini tamamlamış olanlardır. İçlerinde üniversite eğitimini Türkiye de tamamlamış olanların sayısı da çok fazladır. Doğal olarak bu kişilerin eğitim seviyeleri çok iyi durumdadır. Türkçeleri de en az Türkiye deki akranları kadar iyidir. Çok iyi düzeyde Türkçe konuşup yazabilmekte, kendilerini en iyi şekilde Türkçe ifade edebilmektedirler. Üç ve daha uzun yıllar İngiltere de kalmış olan Türklerin İngilizceleri de mükemmel seviyeye ulaşmıştır, diyebiliriz. Kendi dilini kusursuz kullanan kişilerin başka dilleri daha iyi öğrenebildiklerine bu durumdaki Türkler çok iyi bir örnektir. Onlar iki dilliliğin avantaj olduğunun bilincinde olan, iki dili birbirine en az karıştırarak kullanan Türklerdir. 110

15 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI Sonradan İngiltere de yaşamaya başladıkları için, bunların dillerindeki iki dillilik genellikle sözcük kullanımındaki tercihler şeklinde sınırlı kalmaktadır. Bazı tespitlerimizde bunların dillerindeki bazı kalıp ifadelerin, soyut sözcüklerin ve özellikle teknolojik sözcüklerin kullanımında İngilizcenin varlığının yoğunluğunu tespit etsek de, bu durumun ana dilleri Türkçe için bir tehdit oluşturacak düzeyde olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. III. 4. Azınlık dili olarak varlığını sürdüren, öte yandan baskın ve resmî bir dilin etkisinde kalan kişilerde oluşan iki dillilik İngiltere deki Türkçe konuşan toplumdaki iki dillilik bu şekilde oluşan iki dilliliğe örnek teşkil etmemektedir. Ekonomik, siyasi veya bireysel kaygılarla İngiltere ye göç eden Türkçe konuşan toplum, birinci, ikinci ve üçüncü gruba örnek teşkil edecek iki dillilik örnekleri göstermektedir. Türkiye deki Kürtlerin dilleri, bu örneğe daha uygundur. IV. İngiltere deki Türkçe Konuşan Toplumda Dil Karışması (Interference) Örnekleri Dil karışmasının iki dillilik sürecini tamamlayamayan bireylerde görüldüğünü belirtmiştik yazında, üç aylık süreçte tespit ettiğimiz bazı dil karışması örneklerini, kullanıldığı durum veya şekilleri temel alarak kabaca gruplandırdık. Makalenin çok uzamaması için, tespit ettiğimiz bütün örnekleri değil, cümlelerin içinden bazılarını seçerek burada göstereceğiz: IV.1. Türkçe konuşan toplumdakiler, aralarında Türkçe konuşurlarken resmî daireler, tiyatro, sinema, kafe, restoran, istasyon, cadde, sokak gibi yerlerin adlarını; onlarla ilgili terimleri İngilizce sözcüklerle karşılamaktadırlar. Kullandıkları sözcüklerin telaffuzu, İngilizcedeki söyleyişe uygundur: Bügün hospitalda appointmentim var, gelemem. Bugün hastanede randevum var, gelemem. Job centerda ne iş? Bügün you are free, yeah? İş merkezinde ne işin var? Bugün serbest değil misin? (Bugün tatil gününde değil misin?). Size tax free olmaz. Az gün de kalsaŋız, councile tax ödemek gerek abi. Siz vergi vermeden oturamazsınız. (İngiltere de) az da kalsanız, belediyeye vergi ödemeniz gerekir abi. Akşam oldummu bi night cluba gidip drunk olana kadar drink abi. Bizde cultural event pek yok. Hep all time enjoy abi. You know abi, hep iş work olmaz. Gencik, kan durmuyo bizde. Akşam olunca bir gece kulübüne gidip sarhoş oluncaya kadar içiyoruz abi. Biz pek kültürel etkinlik yapmıyoruz. Her zaman eğleniyoruz. Bilirsin abi, hep iş olmaz. Genciz, kanımız durmuyor. Libraryde çalışmanız için registration yapmanız gerek. Kütüphanede çalışabilmeniz için kayıt yaptırmanız gerekiyor. Niye taşıyoŋ ki passportuŋu, ID cardıŋı? Ben bayaadır London dayım, make sure abi, bi policeman benden ID card sormadı. Neden yanında pasaport ve kimlik kartı taşıyorsun ki? Ben bayağıdır Londra dayım, emin ol ağabey, bir polis bile benden kimlik kartı istemedi. (Genç) -Shrek e gittik, teatra. 111

16 Ufuk Deniz AŞÇI (Ben) -Sahi ya, ben tiyatroyu çok severim. Londra nın ünlü tiyatroları neredeydi? (Genç) -West End, Hocam, Leicester Street te. Undergrounda gir, Piccadilly Circus Station or Leicester Square Station da in. Beş-on minute yürürsen varırsın. Where is The West End? diye sorsan gösterirler Hocam. (Genç) -Shrek Müzikaline gittik, tiyatroya. (Ben) -Sahi ya, ben tiyatroyu çok severim. Londra nın ünlü tiyatroları neredeydi? (Genç) -Leicester Caddesindeki West End adlı yerde Hocam. Metroya bin, Piccadilly Meydanı İstasyonu veya Leicester Alanı İstastonunda in. Beş on dakika yürüyüş mesafesindedir. West End nerede? diye sorarsanız gösterirler hocam. Bus durağı yok oraya, tube durağı var. Emirates Stadiumua gidiyoŋuz da, get a ticket yaptıŋız mı? Oraya giden otobüs durağı burada yok, metro istasyonu var. Emirates Stadyumuna gidiyorsunuz ama (stadyuma girmek için) bir bilet aldınız mı? Harry Potter ı görmek için booking gerek. Bookingiŋiz yoksa studiolara entre olmaz! Harry Potter ı görmek için randevu almak gerekir. Randevunuz yoksa stüdyolara giremezsiniz! Russell Squarede cycling yapamaŋ, sade jogging, running, istersen de yürüyebiliŋ. Russell Sguare de bisiklet süremezsin, Sadece hafif koşu yapar veya koşarsın. İstersen yürüyebilirsin de. IV.2. İngiltere ye ilk gelen birinci kuşağın Türkçeleri -geldikleri yörenin ağız özellikleri belirgin olsa da- dil öğrenmek veya eğitim için buralara gelen Türk öğrencilerin Türkçesinden sonra, İngiltere deki en düzgün Türkçedir. Bu kişiler, konuşmalarında kullandıkları bazı sözcüklerin veya ifadelerin önemini belirtmek, onlara dikkatleri çekmek için, bu sözcüklerin İngilizcesini kullanırlar; fakat sözcükleri okundukları gibi telaffuz ederler: Oolum bugün mutlaka arbanın insurancesini yapmam lazım. Araba böyle yakalanınca ehliyetten üç point götürüyo. Oğlum, bugün mutlaka arabanın sigortasını yaptırmam lazım. Arabayı böyle yakalatırsak, üç ceza puanı alırım. İnan Hocam, bu İngiliz milletini drugla enjoy öldürüyor. Hadi onlar neyse de bizim punkçu, serseri gençler de alıştı bu merede! Her punkçunun elinde bi cigara (marihuana sigarasını kastediyor). Hadi içiyorlar da, tradeini de yapıyorlar Hocam. Yazık bunlara yaa Jailda, (Anlamadığımı düşünerek Türkçesini de hemen kullanıyor.) delikte, mahpusta çürüyecek ömürleri. İnan ki Hocam bu İngilizleri uyuşturucu ile eğlence öldürüyor (geriletiyor). Hadi onlar neyse de bizim serseri, çeteci gençler de alıştı bu merete! Her serserinin elinde bir sigara var. Hadi içiyorlar, neyse de, ticaretini de yapıyorlar Hocam. Yazık bunlara Kodeste, hapishanede çürüyecek ömürleri. İngilizlere be careful abi! Aman ha, yüzüne gülerler ama seni sevmezler aslında. İngilizle dost oldun mu be careful valla İngilizlere dikkat et abi! Aman ha, yüzüne gülerler ama aslında seni sevmezler. İngilizle dost olursan şayet, dikkatli ol 112

17 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI Pound burda hâşâ Allah! Ne kadar poundun var, o kadar adamsın! Para burada hâşâ Allah gibidir. Ne kadar paran varsa o kadar adam yerine konulursun! IV.3. Türkçe konuşanlar, alışveriş yaparlarken veya para miktarıyla ilgili herhangi bir cümle kurarlarken genellikle İngilizce sözcükler kullanıyorlar. Birinci nesil para birimini Türkçe; ikinci ve üçüncü nesil İngilizce kullanıyor. Para birimlerini veya sayıları İngilizce söyleyişe uygun telaffuz ediyorlar: (Markette kasiyer): Borcun seventy six pound abi. Aldığın şeylerin ederi 76 Sterlin abi. Bana fourty pound borç versene Brother. Kızımı çıkaracağım, lazım. 40 Sterlin borç versene kardeşim. (Bu akşam) Kız arkadaşımla dışarı çıkacağım. (Bu para bana) lazım. After a week, five pound fazladan alırım, okay mi? Bir hafta sonra beş Sterlin fazla alırım, kabul mu? Benim haftalık, ayıptır söylemesi four hundred-five hundred arası. İşine göre değişiyor. Bu da ayda, işte, tahminen two thousand Lira falan. London pahalı abicim, bu parayla ancak idare edilir. Haftalığın one thousand Lira falan olmayanı adamdan saymıyorlar burda! Haftalığım, ayıptır söylemesi dört yüz-beş yüz Sterlin arasıdır. Yaptığın işe göre değişiyor. Böyle olunca da ayda iki bin Sterlin falan kazanıyoruz. Londra pahalı bir şehir abiciğim. Bu parayla ancak yaşanır. Haftalığı bin Sterlin olmayanı adamdan saymıyorlar İngiltere de. IV.4. İkinci ve üçüncü nesil, zamanla ilgili ifadeleri genellikle İngilizce kullanıyor. Birinci nesilde bu duruma hiç rastlamadık: Beş minute daha gecikseydiniz undergrounda binip gidecektim. -Mehmet, Saat kaç? -Nine, abi. Tam geldik. İyi English konuşmak için three month not enough, yetmez abi. Size daha çok time, process, duration (Türkçesini düşünüyor) Neydi (Ben zaman, süreç diyorum) Haa, zaman gerek. Çene bol onda. Ağız bir açılıyor, one hours go on ha! Onun (ağzında) laf çok. Ağzı bir açıldı mı bir saat (konuşmaya) devam ediyor. IV.5. İkinci ve üçüncü kuşak içinden Türkçeyi çok iyi konuştuğunu iddia edenler, tane tane ve düşünerek konuşuyorlar. Bunların konuşmalarında karşılaşılan en büyük sorun, günlük hayatta az kullanılan, özellikle soyut kavramların Türkçelerini bilmemeleri veya anımsayamamalarıdır. Bu durumda o sözcüğün İngilizcesini kullanıyorlar: Buraya gelen Türk öğrencilerin bence en büyük (Duraklıyor) acquisition (İngilizce sözcüğü anlayıp anlamadığımızı gözlemliyor. Anlamadığımızı veya Türkçe olmadığını fark edince) yani kârları (Ben araya girip sözcüğün tam anlamını söylüyorum.) -Edinimleri, kazançları -a evet, tam Türkçesi bu. Tabi Türkçedeki abstract word, daha doğrusu abstract kelimeleri tam bilemiyorum. 113

18 Ufuk Deniz AŞÇI -Soyut kelimeler, sözcükler desen daha güzel Türkçe olurdu. (Gülüşüyoruz) Bu processte (Sözcüğün İngilizce olduğunun farkında olmadan konuşmasına devam ediyor.) iyi eğitim almayan Türk arkadaşlarımızın yaşam styleı (Sözcüğün telaffuzunu İngilizce yapıyor. Sonra yanlışını hemen düzeltiyor.) stili İngiliz yaşıtlarından farklılık gösteriyor. Genç generationda crime rate, yani suç yapma sayısı çok fazla. Turkish embassynin size verdiği dataler pek doğru değil. Genç kuşak içinde suç oranı çok fazladır. Türk Büyükelçiliğinin size sunduğu veriler pek gerçeği yansıtmıyor. IV.6. İngiltere deki Türkçede, Türkiye Türkçesine de giren yabancı sözcüklerden çok daha fazla teknolojik alet adları ve ilgili terimler İngilizcedir: Tiviyi swich off yaptın mı? Televizyonu kapattın mı? Odanı süpürdüysen hooverı yerine koy. Odanı süpürdüysen elektrik süpürgesini yerine koy (Hoover: çok kullanılan bir marka adı.) İngiltere de herkes Apple computer kullanır. İngiltere de herkes Apple marka bilgisayar kullanır. Bu mobile phone gitmiş, repair lazım. Bu cep telefonu bozulmuş, tamir ettirmek gerekir. New i-phone aynı para ama second handi ucuz. O da locked, işine yaramaz. Yeni i-phone akıllı telefonlar (Türkiye dekilerle) aynı fiyat ama ikinci el telefonlar ucuz. Onlar da belli bir operatör tarafından kilitlenmiş, her operatörü kullanamazsın, işine yaramaz. Razorla mı kesiyorsun? Ben korkarım, shaver kullanırım. (Sakallarını) jiletle mi kesiyorsun? Ben (jiletten) korkarım, tıraş makinesi kullanırım. Double Deckerla, undergroundla git, cab rahat ama çok tutar. Ya da bekle, benim car var, onla gidelim. (Gideceğin yere) çift katlı otobüsle veya metroyla git. Taksiler rahat ama çok (para) tutar. Ya da beklersen benim arabam var, onunla gidelim. IV.7. Millet, ırk adlarında tamamen İngilizce; ülke adlarında genellikle İngilizce sözcükler kullanırlar: Bizim streette çok indian var. Caraibian da vardı ama onları buradan kovduk. Hepsi drugçı onların. Bizim caddede çok Hindistanlı yaşıyor. Karaiblerden gelen siyahlar da vardı ama onları bölgemizden çıkardık. Onların hepsi uyuşturucu kullanıyor. -Arkadaşın Rusa benziyor Memo (Konuşan benim). -Yok abi, Polish. Yok abi, Polonyalı. Bizim okulda çok Greek arkadaşım var. Hem de Greece doğumlu. Çok iyi arkadaşız. Ben bi tek Chineselerden hoşlanmam. İyi olanlar da var ama genelde pisler. 114

19 İNGİLTERE DEKİ TÜRKÇE KONUŞAN TOPLUMDA İKİ DİLLİLİK ve DİL KARIŞMASI (Grek: Yunanlı, Greece: Yunanistan, Chinese: Çinli) Scottishler Britanniadan ayrılmazlar, hepsi British olup gitmiş. Ekonomi de yok onlarda. İskoçlar Büyük Britanya dan ayrılmazlar, hepsi İngiliz olmuş. Onların yeterli ekonomileri de yok. Almanya daki racism İngiltere de yok. Tek Irishler bazen problem. Almanya daki gibi bir ırkçılık İngiltere de yoktur. Sadece İrlandalılar bazen sorun olurlar. IV.8. Telaffuzu kolay olan veya Türkçede sesteş benzerleri var olan İngilizce sözcükler, Türkçe konuşan toplumun diline kolaylıkla yerleşmiştir. Bazen bu sözcüklerden kurulu sözcük gruplarında karışık kullanımlar söz konusudur: Az ilerde bus durağı var, 28 numaraya bin, direk Oxford Street e gider. (Bus durağı: otobüs durağı) Burda güvenlik line niye var? Olay oldu? Buraya güvenlik şeridi neden çekilmiş? Bir olay mı oldu? Siz take away yemek yapıyoŋuz mu? Siz yemeği evde veya dışarıda yememiz için paket yapıyor musunuz? Dostun un (Dalston) ana streetinde pig dükkanı az bulunur. Dalston ın ana caddesinde domuz satan dükkân bulmak zordur. IV.9. Şehir hayatında her gün gördükleri tabelalardaki İngilizce sözcükleri, sözcük gruplarını okundukları gibi telaffuz ediyorlar: Sana uygun bi to let dükkân buldum, ucuz, uzak da değil buraya. (to let: kiralık) Bizim de off licence olsa daha güzel olacak işler ama (off licence: içki satma ruhsatı). Daha London a geleli bir yıl oldu, adama bak ya, company açmış, import export yapıyor, helal olsun, bizim gibi değil millet! (company: şirket; import export: ithalat ihracat). IV.10. İngilizce konuşurken soru cümlelerini, olumlu cümle gibi kurarlar ve cümlenin sonuna ekledikleri yaeh?, okay?, ha? gibi ibarelerdeki tonlamayla soru kalıbını oluştururlar: You are okay, yeah? İyisin, değil mi? You are free, ha? (Şu anda) işin yok değil mi? You know brother, okay? Biliyorsun, değil mi? IV.11. Türkçe konuşurlarken sık sık İngilizce kalıp ifadeler kullanırlar. Sıklıkla duyduğumuz kalıp sözler şunlardır: Of course, Elbette, no problem sorun değil, you know Biliyorsun, That s all Benden bu kadar, I hope Umarım İnşallah, in fact aslında, almost hemen hemen, neredeyse, perhaps, maybe, probably belki, muhtemelen, I guess sanırım, I see anladım, anlıyorum, I think Bence I mean yani, demek istediğim, I don't care Umurumda değil, I don't mind Farketmez, bana uyar., It doesn t matter Önemli değil, bir önemi yok., I got it Anladım, buldum, yaptım, ettim., check it out / take a look Bakalım, görelim, give up Pes, tamam, vazgeçtim., anyway /whatever Her neyse, never mind Boşver, unut gitsin., get out my way Yolumdan çekilin, açın önümü!, done? Bitti mi, yaptın mı?, right? 115

20 Ufuk Deniz AŞÇI Öyle değil mi, değil mi?, not at all / no worries/ that s Ok/ that s alright/ no problem/ you're welcome Bir şey değil., what's up? Ne var ne yok? Durum nedir?, what s the matter? Sorun nedir?, are you kidding me? Benimle dalga mı geçiyorsun?, take it easy Ağır ol, sakin ol, God bless you / bless you Çok yaşa, what is it to you! Sana ne!, get well soon Geçmiş olsun, take a break Ara ver, watch your boundaries Haddini bil!, thanks to me Sayemde. IV.12. İngilizceyi iyi derecede bilen kişilerin Türkçe konuşurken, bazı İngiliz atasözlerini kullandıklarına tanık olduk. Bu kişiler, kullandıkları atasözlerinin Türkçelerini bilmediklerini söylediler. Aşağıda İngilizce atasözü, Türkçedeki karşılığı olan atasözü ve Türkçe birebir çevirisi verilmiştir: You can not teach an old dog new tricks. / Ağaç yaşken eğilir. / Eski köpeğe yeni numaralar öğretemezsin. Time is money. / Vakit nakittir. / Zaman paradır. Between the devil and deep sea. / Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık. / Şeytan ile derin deniz arasında. It is never too late to mend. / Zararın neresinden dönersen kârdır. / Onarmak için asla geç değildir. Two heads are better than one. / Akıl akıldan üstündür. / İki tane kafa bir taneden iyidir. Many hands make light works. / Bir elin nesi var, iki elin sesi var./ Birçok el, işleri hafifletir. Where there is life there is hope. / Çıkmadık candan ümit kesilmez./ Hayatın olduğu yerde umut vardır. Once thief, always a thief. / Alışmış kudurmuştan beterdir. / Bir defa hırsız olan, her zaman bir hırsızdır. As you make your bed, so you lie on it. / Kendi düşen ağlamaz. / Madem yatağını yaptın, şimdi üzerine yat. The apples on the other side of the wall are the sweetest. / Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür. / Duvarın diğer tarafındaki elmalar daha tatlıdır. A burnt child dreads the fire. / Sütten ağzı yanan, yoğurdu üfleyerek yer. / Yanmış çocuk ateşten korkar. All his geese are swans. / Kuzguna yavrusu şahin görünür. / Onun bütün kazları kuğudur. Give a dog a bad name and hang him. / Adamın adı çıkacağına canı çıksın. / Bir köpeğe kötü isim tak ve onu idam et. Cleanliness is next to godliness. / Temizlik imandan gelir. / Temizlik dindarlığın yanındadır. IV.13. Türkler küfür ederken genellikle İngilizce küfürler kullanırlar. Bunun en büyük nedeni, İngilizce bilmeyen Türklerin yanında da bunu rahatça kullanmalarıdır: Get out / Get the fuck out of here Defol, s*kt*r git! Son of a bitch O çocuğu What the fuck is going on here? Burada ne yapıyoruz? Who is this guy on the earth? Lanet olasıca bu adam da kim? 116