BESLENME, SAĞLIK VE SAĞLIKLI İLETİŞİM

Transkript

1

2 BESLENME, SAĞLIK VE SAĞLIKLI İLETİŞİM Ülkemizde son yıllarda yapılan araştırmalar, medyadaki sağlık konulu haber, program, reklam içerikli yayınların takip edilme oranları: -İnternet ortamında % 27 -Televizyonlarda % 19 -Gazetelerde % 14 Bilgi ve teknoloji çağında insanlar birçok kaynaktan ve hızla bilgiye ulaşmaktadır. - Sağlık programı, ticari iletişim yayınlarında artış, geniş bilgi, reçete gibi tavsiyelerin kamuoyuna aktarılması

3 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Medya, tüketici davranışlarını etkileyen çevresel faktörlerin başında yer almaktadır. Sağlık konusunda insanların bilgili olması, sağlığa gösterilen önemi artırmakta, yaşam tercihlerinin belirlenmesine yardımcı olmakta, besin seçimini, beslenme alışkanlıklarını etkilemektedir. * Ne kadar sağlıklı olduğu? * Ne kadar bilgilendirici olduğu? * Ne ölçüde kamu yararını gözettiği? gündemdeki eleştirile arasındadır.

4 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Temel kamu hizmeti niteliği taşıyan sağlık hizmetlerinin sunumunda; gerek hekimler, gerekse sağlık kuruluşları, ilgili mevzuatlarla, reklam yapmaktan men edilmiş olup, sağlıkla ilgili yapılan her türlü haber, bilgilendirme ve tanıtımın, toplumun sağlıkla ilgili konularda doğru bilgilendirilmesini ve insan sağlığının korunması amacıyla, mevzuatla belirlenmiş sınırlar dahilinde yapılmasını gerekli kılmıştır. Sağlık kurum/kuruluşlarının bu sınırlara uymasının zorunluluğu yanında, medyanın da aynı şekilde sorumluluğu vardır. Yapılacak olan bilgilendirme ve tanıtımlarda, aykırı uygulama ve faaliyetleri sınırlamak amacıyla ilkeler belirlenmiş, mevzuatı oluşturulmuştur. (RTÜK: gizli reklam, halkı aldatıcı tanıtım, genel sağlık, kriz dönemi yayın)

5 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Olağanüstü dönemlerdeki yayınlar: /2 «Medya hizmet sağlayıcı, Cumhurbaşkanının veya Hükümetin; millî güvenliğin, kamu düzeninin, genel sağlığın ve genel ahlakın gerekleriyle ilgili bildirilerini, bildirinin ulaştığı gün saat 23:30 a kadar yayınlamakla yükümlüdür.» Olağanüstü dönemlerde, salgın vakalarında medyanın daha dikkatli, bilinçli, halkı paniğe sevk etmeyecek yayın yapması gerekmektedir. RTÜK, Domuz Gribi salgını döneminde uyarılar yayınlamış ve alınması gereken tedbirler açıklanmıştır: Tüm haber ve yayınlarda Sağlık Bakanlığı ndan bilgi alınması, konu hakkında kamuoyunu bilgilendiren kimselerin alanında güvenilir, uzman kimseler olmasına dikkat edilmesi, arşiv görüntüler yayınlandığında bunun kesinlikle belirtilmesi ve kamuoyunu paniğe sevk edecek ifade ve görüntülere yer verilmemesi, kamuoyunu bilgilendirmek amaçlı, ilgili kurumların hazırladığı bilgilendirici spot filmlere yer verilmesi, konunun bahane edilerek sosyal, kültürel, ekonomik ve turizm gibi alanlarda birtakım yanlış beklenti ve hedefleri olanlara fırsat verilmemesi ve Türkiye nin uluslararası camiada yanlış tanıtılmamasına dikkat edilmesi

6 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Türkiye de sağlık haberciliğinin doğru bilgilendirme ve etik kurallara uyması ile ilgili faaliyet gösteren önemli iki sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır. Eğitim ve Sağlık Muhabirleri Derneği (ESAM), ikincisi ise Sağlık Muhabirleri Derneği dir Haziran 1999/ESAM, TTB, TÜBİTAK/ Sağlık Bilinci ve Medya konulu toplantısında, Halkın Yararı İçin Sağlık Haberciliği Bildirgesi ni yayınlamıştır. * Sağlıkta uzmanlaşma desteklenmeli, doğru sağlık haberciliği için sağlık muhabiri istihdamı, bilimsel danışma havuzu oluşturulması, İletişim Fakültelerine dersler konulması

7 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Bildirgenin yayınlanmasından 12 yıl sonra bu konu ile ilgili olarak Anadolu Üniversitesi tarafından bir proje planlanmış ve yürütülmektedir. Türkiye de Sağlık Konulu Yayıncılık İlkelerinin Belirlenmesi: Kaynak, İleti ve Sağlık Haberlerinin İçerik Analizi ve Medya Etiği Hedef Kitle Bağlamında Sağlık Konulu Yayınların Analizi Proje ile sağlık konulu yayıncılığın betimlenmesi, yayın içeriklerinin irdelenmesi, kamuoyunun algı ve değerlendirmelerinin belirlenmesi ve bu bağlamda sağlık konulu yayıncılığa ilişkin ilkelerin ortaya konularak bu alana ilişkin toplumsal bilincin artırılması amaçlanmıştır. (Çalıştayların sonunda «Bildirge», araştırma sonuçları)

8 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Araştırmadan Bazı Veriler: - Türkiye genelinde ciddi bir rahatsızlıkla karşılaşan vatandaşların % 94 ü doktora gitmeyi ve doktordan bilgi almayı doğru buluyor. Doktordan öğrendikleri bilgiye güvenenleri oranı ise % Ciddi bir rahatsızlık karşısında kitle iletişim araçları arasında en çok internetten bilgi alınıyor (% 13). - İnterneti takip eden vatandaşların % 66'sı bu yayınlar sayesinde "sağlığımla ilgili olarak artık daha bilinçli davranabiliyorum" diyor. İnternet kullanıcısı vatandaşların % 31'i haber içerikleri sayesinde "sağlığıyla ilgili bir rahatsızlığı olduğunu anladığını" ifade ediyor. Yayınların Güvenilirliği - Sağlık profesyonellerinin % 21'i, medya profesyonellerinin ise % 12'si medyada yer alan sağlık konulu haber ve yazıları kesinlikle "güvenilmez" buluyor.

9 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Yayınların Denetimi - Sağlık profesyonellerinin % 38'i ve medya profesyonellerinin % 24'ü medyada yer alan sağlık konularının içeriklerinin denetlenmediğini düşünüyor. - Vatandaşların % 51'i gazete ya da dergilerdeki, % 45'i televizyondaki, % 48'i de internetteki sağlık konulu yayınların denetlenmediği kanaatini taşıyor. Fayda görülüyor mu? - Vatandaşların % 4'ü medyadan öğrendiği sağlık konulu bilgi ya da tedavileri genellikle ya da sık sık uyguladığını, Halkın % 1,6'sı ise her zaman hepsini uyguladığını belirtiyor. - Medyadan öğrendiği tedavileri uygulayanlara "Bu uygulamadan fayda ya da zarar gördünüz mü?" sorusuna, % 15'i "çoğunlukla fayda gördüm", % 2'si de "zararını gördüm" yanıtını veriyor. Satın alıyorlar mı? - Medyadan öğrendiği sağlık, beslenme, diyet, iyi yaşam, estetik ya da güzellikle ilgili herhangi bir kitap, hap, kür ya da ürünü para karşılığı satın alanların oranı % 9. Katılımcıların % 4'ü de "Almak istedim ama alamadım" yanıtını veriyor.

10 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından gerçekleştirilen «Kadınların Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması- 2» araştırmasına göre (2007) kadın izleyicilerin en fazla izlediği program Doktorum programı olmuştur. Kadınların % 60 ının günde yaklaşık 2 ile 5 saat arasında televizyon izlediğini ortaya koymuştur. Araştırmada kadınlar Doktorum programını bilgilendirici, eğitici ve yararlı bulduklarını belirtmişlerdir. Programda; hastalıklar konusunda bilgiler yer almakla birlikte, sağlıklı kalma ve hastalıkları önleme konusunda sürekli bilgi sunulan ve hastalık gelmeden nasıl önlem alınacağı konusunda insanların aydınlatılmaya çalışılmaktadır. hastalıkla geldiğinde mücadele etmek yerine, hastalık gelmeden önleme

11 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Basında yer alan haberler kişilerin sağlıklı yaşam ya da sağlık sorunları ile mücadelede izleyecekleri yolları bilinçli ya da bilinçaltı şekilde etkilemektedir. Bu nedenle sağlık ile ilgili haberlerde halkı doğru bilgilendirmek çok önemlidir. Haberler toplumun sağlık alanında ve yeni tedaviler hakkında bilgi edinmede önemli kaynaklardan biridir. Yanlış yönlendirebilecek basılı ve sözel yayınlara da sıklıkla rastlanmaktadır. Doğruluğu/yanlışlığı bilinmeyen birçok elektronik posta sanal ortamda dolaşmaktadır.

12 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Toplumda pek çok konu araştırılmadan, televizyondan izlenerek bilgi edinilmekte ve paylaşılmaktadır. İlgili kurumların denetimlerine rağmen; en büyük tehlike taklit ve sahte üründe yaşanmaktadır.(ifşa edilen ürünler: Süt, yoğurt, sıvı yağ, peynir, tereyağı, kırmızı et, tavuk eti, pirinç, bal ) Gıdaların katkı maddeleri, GDO lu ürünler, tarım ilacı kalıntıları gibi nedenlerle hastalıklara yol açtığı bilgileri toplumda paniğe yol açmakta, bir taraftan da yanlış bilgilendirmeler ürünlere olan güveni yok etmektedir. (Doğal olanı tüketin/ Ambalajlı süt-sokak sütü/ Ayranımız niye bozulmuyor, süt niye ekşimiyor?/ Şeker kanser yapıyor, Gıdalar kanser yapıyor, GDO lar zararlı, mısır yemeyin/tavuk tüketmeyin/ Suda arsenik var/ Balık tüketmeyin)

13 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Kitle iletişim araçları aracılığıyla, bitkisel ürün adı altında satışa sunulan gıda takviyesi ürünlerin, bitkisel olduğu iddia edilerek, birçok hastalığı önleyebileceği/tedavi edebileceği yönündeki ifadelerle, tüketiciyi yanıltıcı iddialarla, adeta mucizevi şekilde tanıtılmaktadır. Ürün güvenliği, bilimsel etkinliği kanıtlanmamış bu ürünlere bir de sağlık beyanıyla tanıtılan gıdaların eklenmesi (bal, polen, bebek maması, bebek devam sütü vb.) uygulama alanını genişletmektedir.

14 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Kamuoyuna aktarılan bilgilerin doğruluğu, güvenilirliği ve geçerliliği yönünde kaygıların artmış olması, denetim sorununu da beraberinde getirmiştir yılından bu zamana yazılı ve görsel-işitsel medyada tüketiciyi yanıltıcı reklam ve tanıtımların artması, kendi mevzuat hükümleri çerçevesinde denetimlerini sürdüren bir çok kurumu bir araya getirmiş, mevzuata aykırı yayınların önlenmesi konusunda etkin mücadele süreci başlatılmıştır. (kurumların ayrı hareket etmeleri, iletişim ve koordinasyon eksiklikleri, yetki kullanımı, halkı yanlış yönlendiren içerikler, halk sağlığı ve bilincinin oluşturulması konusunda eğitici/bilgilendirici ikame ve spot programlar)

15 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA Yapılan toplantılarda konunun tüm paydaşları (kamu, özel sektör temsilcileri, üniversite ve STK lar) bir araya gelmiş, gıda ve içecek sektörünü yakından ilgilendiren konular ele alınmıştır: - Denetimler sürerken herkes üzerine düşeni yapmalı, otokontrolünü sağlamalı, - Çalışmalarda ve mevzuat hazırlama sürecinde işbirliği yapılmalı, - Medyadaki bilgi kirliliğinin sektöre zarar verdiği, - Kayıt dışı üretimin önüne geçilmesi, iyi imalat, iyi tarım uygulamalarının desteklenmesi,

16 BESLENME, SAĞLIK YAYINLARI VE MEDYA İhtiyaçların karşılanmasında insan sağlığını, geleceğini korurken, gelecek kuşakların da kendi ihtiyaçlarını tehlikeye sokmaksızın önlemler alınması, Gıda sektörünün iletişim alanını iyi kullanması, medyanın bir kaynak olarak görülmesi, Tüketicinin doğru, bilimsel verilerle bilgilendirilmesi, bilgilendirmenin kolay, anlaşılır olması, Medyada yaşanan bilgi kirliliğinin önüne geçilmesi noktasında tüm paydaşların katılımıyla politikalar geliştirilmesi, gerektiği ifade edilmiştir.

17 ÇOCUKLARIN KORUNMASI ve RTÜK İlerleyen teknolojiyle birlikte, çocukların maruz kaldıkları etkili pazarlama teknikleriyle hazırlanan (ticari iletişim, sponsorluk, gizli reklam, internetten yapılan satışpazarlama, satış promosyonları) reklamların olumsuz etkilerinden koruması amacıyla çalışmalar yapılmaktadır. AB yasalarıyla uyum sürecinde RTÜK tarafından, çocukların sağlıklı büyümesi ve medyanın olumsuz etkilerinden korunması amacıyla, aşırı tüketimi önerilmeyen yiyecek ve içeceklerin reklamlarının daha etkili denetlenebilmesi için, Sağlık Bakanlığı nezdinde girişimde bulunulmuştur.

18 ÇOCUKLARIN KORUNMASI ve RTÜK Bakanlığın açıklayacağı liste doğrultusunda önümüzdeki günlerde çocuk programlarında bu tür yiyecek ve içeceklerin reklamlarının yapılması önlenecektir. Böylelikle televizyonlarda gıda reklamları kapsamında Çocuklar için koruma kalkanı oluşturulacaktır. Yapılan düzenlemelerle, sağlıklı beslenme konusunda algı oluşturacak, düzenli ve dengeli beslenmeyi teşvik eden mesajlar verilecektir.

19 TÜRKİYE DE ÇOCUKLARIN MEDYA KULLANMA ALIŞKANLIKLARI ARAŞTIRMASI RTÜK tarafından 2013 yılında yapılan "Çocukların Medya Kullanma Alışkanlıkları Araştırması na göre; çocuklar en fazla kitap, gazete ve dergiye önem veriyor, en uzun zamanı ise cep telefonuna harcıyorlar. Çocukların önem sıralamasında internet ikinci, cep telefonu dördüncü Kitap, gazete ve dergi % 70.7, İnternet % 60.8, Bilgisayar/tablet % 48.6, Cep telefonu % 45, Televizyon % 40.5 (Radyo, % 55.2 oranında önemli değil kategorisinde) En fazla zaman ayrılan cep telefonu Öğrenciler cep telefonuna günde ortalama 2 saat 39 dk, televizyona 1 saat 55 dk, internete 1 saat 48 dk, bilgisayar/tablete (internet dışında) 1 saat 34 dk, kitap, gazete, dergi (ders kitabı dışında) okumaya 1 saat 32 dk, radyo dinlemeye 58 dk zaman ayırıyorlar. (Türkiye genelini temsilen, 26 İl merkezi, ilçe, kasaba ve köylerinde 6-18 yaş grubu, Sınıflarda okuyan öğrenciye, yüz yüze görüşme yöntemiyle)

20 ÇOCUKLARIN KORUNMASI ve RTÜK Araştırma, yeni neslin televizyondan, mobil cihazlara doğru eğilim gösterdiğini, çocukların cep telefonu ve tablet gibi mobil cihazlara harcadıkları zamanın giderek arttığını ortaya koydu. Bunun üzerine RTÜK, Milli Eğitim Bakanlığı ve çeşitli üniversitelerden akademisyenler bir araya gelerek 2006 yılından beri ortaokullarda okutulan, medya okuryazarlığı ders programını tamamen yenilediler. Böylelikle medya okuryazarlığını, ailede başlayan ve hayat boyu gelişimini devam ettiren bir beceri olarak gören akademik bakış açısı pratiğe yansıtılmıştır.

21 BESLENME, SAĞLIK VE RTÜK YASASI Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetleri sektörünü düzenlemek ve denetlemek amacıyla kurulmuş, idarî ve malî özerkliğe sahip, tarafsız bir kamu kuruluşudur. Üst Kurul, 6112 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelik ile kendisine verilen bu görev ve yetkiyi kullanmaktadır Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun, Avrupa Birliği Görsel-İşitsel Medya Hizmetleri Yönergesi ile Avrupa Sınırötesi Televizyon Sözleşmesi kriterleriyle uyum içerisinde hazırlanmıştır. ( tarih ve sayılı R.G.) 02 Kasım 2011 tarihinde ise Yayın Hizmeti Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmeliğimiz yürürlüğe girmiştir.

22 BESLENME, SAĞLIK VE RTÜK YASASI Yayın Hizmeti İlkeleri: Kanunun 8/j bendi: Haksız çıkarlara hizmet eden ve haksız rekabete yol açan unsurlar içeremez. Kanunun 8/l bendi: Genel sağlığa, çevrenin ve hayvanların korunmasına zarar verecek davranışları teşvik edemez. Kanunun 8/2 fıkrası: Radyo ve televizyon yayın hizmetlerinde, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî gelişimine zarar verebilecek türde içerik taşıyan programlar bunların izleyebileceği zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullanılmadan yayınlanamaz.

23 BESLENME, SAĞLIK VE RTÜK YASASI Yayın Hizmetlerinde Ticarî İletişim: Kanunun 9/3 fıkrası: Gizli ticarî iletişime izin verilemez. Kanunun 9/6-c bendi: Yanıltıcı olmamak ve tüketicinin çıkarlarına zarar vermemek Yönetmeliğin 9/6-c bendi: Yanıltıcı olmamalı ve tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarına zarar vermemelidir. Ticari iletişimi yapılan bir ürün, hizmet veya imajın özellikleri hakkında aldatıcı düzeye ulaşan eksik bilgi ve abartılı ifade ve görüntülere yer verilemez.

24 BESLENME, SAĞLIK VE RTÜK YASASI Yayın Hizmetlerinde Ticarî İletişim: Kanunun 9/6 fıkrasının (ç) bendi: Çocukların fiziksel, zihinsel veya ahlakî gelişimine zarar vermemek, deneyimsizliklerini veya saflıklarını istismar ederek, çocukları bir ürün veya hizmeti satın almaya veya kiralamaya doğrudan yönlendirmemek; çocukları reklamı yapılmakta olan ürün veya hizmetleri satın almak için ebeveynlerini veya başkalarını ikna etmeye doğrudan teşvik etmemek; Kanunun 9/6 fıkrasının (e) bendi: Sağlık, çevre ve güvenliğe zarar verecek davranışa teşvik etmemek, zorundadır.

25 BESLENME, SAĞLIK VE RTÜK YASASI Yayın Hizmetlerinde Ticarî İletişim: Kanunun 9/7 fıkrası: Genel beslenme diyetlerinde aşırı tüketimi tavsiye edilmeyen gıda ve maddeler içeren yiyecek ve içeceklerin ticarî iletişimine, çocuk programlarıyla birlikte veya bu programların içinde yer verilemez. Yönetmelik 9/7: (Değişik:RG-3/4/ )Genel beslenme diyetlerinde aşırı tüketimi tavsiye edilmeyen yağ, yağa dönüşen asitler, tuz/sodyum ve şeker gibi gıda ve maddeleri içeren yiyecek ve içeceklerin ticarî iletişimi; a) Çocuk programlarının başında ve sonunda veya bu programların içinde yapılamaz. b) Diğer programlarla birlikte veya bu programların içinde yapılması durumunda, ekranın alt kısmında izleyiciler tarafından rahatça okunabilir, akar bant şeklinde yayınlanacak ve içerisinde düzenli ve dengeli beslenmeyi teşvik eden ifadelere yer veren yazılı uyarılarla birlikte yapılır. c) Genel beslenme diyetlerinde aşırı tüketimi tavsiye edilmeyen yiyecek ve içeceklerin tespitinde, Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan liste esas alınır.

26 BESLENME, SAĞLIK VE RTÜK YASASI Belirli Ürünlerin Ticarî İletişimi: Kanunun 11/2 fıkrası: Reçeteye tabi ilaçlar ve tedaviler hakkında ticarî iletişim yapılamaz. Kanunun 11/3 fıkrası: Reçeteye tabi olmayan ilaçlar ve tedavilerin reklamları dürüstlük ilkesi çerçevesinde, gerçeği yansıtan ve doğrulanması mümkün unsurlardan oluşacak şekilde hazırlanır. Yönetmelik 12/c bendi: Bu konuda 17/2/2005 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Beşeri Tıbbi Ürünlerin Sınıflandırılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre hazırlanan ve her yıl Sağlık Bakanlığınca yayımlanan liste esas alınır. İlaçlar ve tıbbi tedaviler için tele-alışverişe izin verilemez. Kanunun 11/4 fıkrası: İlaçlar ve tıbbi tedaviler için tele-alışverişe izin verilemez.

27 BESLENME, SAĞLIK VE RTÜK YASASI Program Desteklemesi Kanunun 12/3 fıkrası: Programlar, ticarî iletişimi yasaklanmış olan mal ve hizmetlerin üretimi veya satışıyla iştigal eden gerçek ve tüzel kişilerce desteklenemez. Tıbbi ürünleri üreten, pazarlayan veya satan ya da tıbbi tedavileri pazarlayan veya sunan gerçek ve tüzel kişilerin program desteklemesinde bulunması hâlinde, gerçek ve tüzel kişilerin ismi, markası, logosu veya imajı program desteklemesinde kullanılabilir; ancak gerçek ve tüzel kişilerin üretim veya satışını yaptığı reçeteye tabi tıbbi ürünler veya tıbbi tedaviler kullanılamaz. Kanunun 13/5fıkrası: Ticarî iletişimi yasaklanmış ürünlerin ürün yerleştirmede kullanılmasına izin verilmez.

28 RTÜK ÇALIŞMALARI Düzenlenen Raporlar: Sağlık beyanıyla tanıtılan ürünlerle ilgili genel sağlığa aykırı, halkı yanıltıcı ve gizli reklam hükümleri doğrultusunda, 6112 sayılı Yasa nın yürürlüğe girdiği tarihinden ( ) bugüne kadar düzenlenen müeyyide karar sayısı toplam dir. ( tarihi itibariyle) 6112 SAYILI KANUN HÜKMÜ 8/1. Maddesinin (l) bendi (Genel sağlığa zarar verilmemesi) MÜEYYİDE SAYISI 2011/ /3. madde (Gizli reklam) /6. Maddesinin (c) bendi (Yanıltıcı reklam) 9/6. Maddesinin (ç) bendi (Çocuklara zararlı reklam) T O P L A M 4.698

29 RTÜK ÇALIŞMALARI Uygulanan idari para cezalarının sonuca ne olmuştur? (tedavide etkinliği ve emniyeti kanıtlanmamış ürünlerin, gerçeğe aykırı beyanlarda bulunarak halkı istismar ettiği, yanılttığı, bilimsel yönden eksik veya doğru olmayan bilgilerle tüketicileri yanlış yönlendirdiği, bu ürünlerin bilinçsiz tüketimine neden olarak toplum sağlığı açısından risk oluşturduğu, mevzuata aykırı sağlık beyanı kullanıldığı) Yayın formatının değiştirilmesi, / Sağlık beyanını kullanmadan ürün tanıtılması, / Ürün ismini belirtmeden tavsiye edilmesi, / İdari para cezalarını karşılanarak aynı şekilde yayına devam edilmesi/ Yurt dışı kaynaklı yayın yapılması

30 RTÜK ÇALIŞMALARI Platform işletmecileri uyarıldı RTÜK ten lisans almadan uydudan yayın yaparak gıda takviyelerinin ve bitkisel ürünlerin tanıtımlarını yayınlayan kanalların, genel sağlığa aykırı ve halkı yanıltıcı yayınlarının engellenmesi için, platform işletmecileri nezdinde de girişimde bulunulmuştur. 12 Temmuz 2013 tarihindeki toplantıda da, dijital platformların temsilcilerine, yayınlarını iletecekleri kanalların RTÜK ten lisanslı olmalarının önemi vurgulanmıştır. Mevzuata aykırı çeşitli ürünlerin reklamlarının durdurulması talebiyle ilgili Bakanlıklardan gelen yazılar, yayıncı kuruluşların bilgilenmelerini sağlamak amacıyla RTÜK ün resmi internet sitesinde yer almıştır.

31 RTÜK ÇALIŞMALARI Sağlık Bakanlığı nın yeni mevzuatı doğrultusunda 1262 sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu'nun 2/1/ /32 madde ile değişik 19 uncu maddesinin birinci fıkrasındaki; "... Müstahzar olmamakla beraber hastalıkları teşhis ve tedavi ettiği beyanı ile herhangi bir ürünün satışını, pazarlamasını veya reklamını yapanlar bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ayrıca bunların tanıtım veya satışlarının internet veya başkaca herhangi bir elektronik ortam üzerinden yapılması hâlinde 18 inci maddenin üçüncü fıkrası uygulanır." hükmüne göre takdir ve gereğinin ifası için Bakanlığa 485 adet bildirim yapılmıştır. ( tarihinden tarihine kadar)

32 RTÜK ÇALIŞMALARI Eğitici Kamu Spotları-Zorunlu Yayınlar: Üst Kurulun 8/8/2012 tarih ve 2012/45 sayılı toplantısında kabul edilerek yürürlüğe giren Kamu Spotları Yönergesi, kamu spotlarını Kamu kurum ve kuruluşları ile dernek ve vakıf gibi sivil toplum kuruluşlarınca hazırlanan veya hazırlatılan ve Üst Kurul tarafından yayınlanmasında kamu yararı olduğuna karar verilen bilgilendirici ve eğitici nitelikteki film ve sesler ile alt bantları olarak tanımlamaktadır. Bu amaçla hazırlanan kamu spotlarının süresini 45 saniye ile sınırlayan yönerge (Md.6/1), kamu kuruluşlarının bir yılda en fazla üç ayrı kamu spotu yayınlatabileceği (Md.4/6) yönünde bir başka sınırlama getirmiştir.

33 RTÜK ÇALIŞMALARI Eğitici Kamu Spotları-Zorunlu Yayınlar: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 662 sayılı KHK gereğince gıda güvenliği, gıda güvenirliliği, bitki ve hayvan sağlığı ile toprak koruma konularında; Sağlık Bakanlığı, 663 sayılı KHK doğrultusunda halk sağlığının korunması ve geliştirilmesi, hastalık risklerinin azaltılması ve önlenmesi ile teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin daha verimli kullanılabilmesi konularında, Ayda 90 dakikadan az olmamak üzere uyarıcı ve eğitici mahiyette yayınlar hazırlar veya hazırlatılır. Kamu spotlarının hedeflenen davranış değişikliğini yaratabilecek bir etki oluşturabilmesi, hedef kitleye uygun bir mesaj vermesi ile mümkün olacaktır.

34 SONUÇ VE ÖNERİLER Bu kadar kurumun mücadele sürecinde olduğu yayınlar/bilgilendirmeler kapsamında kesin sonuç alınamaması, işbirliği ile çalışmayı, etkin mevzuat düzenlemelerini, otokontrolün ve bilinçlendirilmenin gerekliliğini bir kez daha ortaya koymaktadır. AB mevzuatına uyum sürecinde, yasalarımız revize edilmekte, halk sağlığını ve çıkarını korumak için yasaklar getirilmektedir. Ancak bu yasağın tam olarak uygulanması ise, çok iyi denetim yapılmasıyla mümkün olacaktır. Halk sağlığını olumsuz etkileyen, tüketiciyi yanıltan ifadelerle yapılan yayınlarla mücadele kapsamında kurumlar yetki ve sorumluluk alanlarını netleştirmeli, yetkilerin kullanımı sağlanmalı, ortak çalışmalarda ihtiyaç duyulan listeler açıklanmalıdır.

35 SONUÇ VE ÖNERİLER Tüm paydaşlar arasında, kurumlar arası işbirliği, koordinasyon, doğru ve hızlı bilgi akışı ile bu bilgilerin sürekliliği, şeffaflığı sağlanmalı, kontrol ve denetime yönelik hizmetler etkinleştirilmeli, kurumsal kapasite güçlendirilmelidir. Sorumlu kurumların belirledikleri hedef ve çalışmalara ilgili sektörün de dahil edilmesi, Sorumlu Bakanlıkların denetimlerini arttırmasının yanı sıra, gıda firmaları da otokontrollerini sağlamalıdır. Denetim mekanizmasında cezadan önce, otokontrol yönetimi ve toplum duyarlılığı geliştirilmeli, herkes üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmelidir. Gıda güvenliği noktasında denetimlerin ve yaptırımların yeterli olması sağlanmalıdır.

36 SONUÇ VE ÖNERİLER Bilgi kirliliğinin ortadan kaldırılarak, güvenin tesisi için, çoklu katılımla, kamuoyunun güveneceği bir kurum tesis edilmeli, sağlık, beslenme, ürün güvenliği konularında, halkın paniğini, korkusunu ve endişelerini giderecek açıklamaları bilimsel yaklaşımlarla bu kurumun yapması sağlanmalıdır. Kitle iletişim araçlarında, toplumu bilgilendirmek için yapılan sağlık yayınlarında; verilen bilgiler doğru ve bilimsel temele dayalı olmalıdır. Sağlık ve beslenme bilgileri; hedef kitleye uygun, açık ve sade bir dille, anlaşılır düzeyde, ciddi, kaliteli, ikna edici, etkileyici ve bilgilendirici bir biçimde sunulmalıdır.

37 SONUÇ VE ÖNERİLER Halkın, yeterli düzeyde bilinçlendirilmesine yönelik ortak çözümler oluşturulmalı, eğitici-bilgilendirici ikame ve spot programlar hazırlanmalıdır. Güvenli gıda, tüketici hakları, sağlıklı gıda, besin etiketlerinin okunması konusundaki eğitimde medya kullanımı önemsenmeli ve desteklenmelidir. Tüketicilerin haklarını bilmeleri kapsamında, insanlara dijital kanallar aracılığıyla bilgilendirmeler ulaştırılmalı, sosyal medya aktif kullanılmalıdır. Resmi makamlarca kurulan destek ya da şikayet hatlarının kullanımı teşvik edilmelidir.

38 SONUÇ VE ÖNERİLER Toplumun tüm kesimini ilgilendiren gıda güvenliği, gıda güvencesi, beslenme konularında Tüketiciler/ Üreticiler eğitilmeli, bilinçlendirilmelidir. Üretici piyasaya güvenli ürünleri arz etmek zorundadır. Ürettikleri besinin kalitesini satış aşamasından önceki her adımda kontrol etmeli, otokontrolünü sağlamalıdır. Üreticiler sektör bazında Tüketici Danışma Hatlarını kurmalı, ürünle ilgili her konuda tüketicilerin bilgilenmeleri sağlanmalıdır. Doğru seçim yapılabilmesi için eksiksiz ve doğru bilgilendirme yapılmalı, Gıda etiketi bilgisi anlaşılır olmalıdır.

39 SONUÇ VE ÖNERİLER Tüketiciler de denetime katılmalıdır. Haklarını öğrenmeli, sahip çıkmalı, şikayet mekanizmasıyla devletin denetim yapmasını etkinleştirilmelidir. Alışverişlerinde ürün güvenliği kapsamında kendi denetimini yaparak satın almalıdır. Hak aramanın gerekliliği, güvensiz ürünler kapsamında izlenecek yollar ve ilgili merciiler hakkında bilgilendirilmeleri sağlanmalıdır.

40 TEŞEKKÜRLER İstanbul, Kasım 2014 Sevgi HASİPEK Üst Kurul Uzmanı