İnternet Bağımlılığı. Digital Bağımlılık. Dr. Ömer ŞENORMANCI Barış AYGENER

Transkript

1 İnternet Bağımlılığı Digital Bağımlılık Dr. Ömer ŞENORMANCI Barış AYGENER

2

3

4

5 Bilgisayar bağımlılığı Online bağımlılık Siber bağımlılık Patolojik internet kullanımı Aşırı internet kullanımı İnternet bağımlılığı bozukluğu Net bağımlılığı Siberalan bağımlılığı Sorunlu internet kulanımı Teknolojik bağımlılık Kompulsif internet kullanımı İnternet davranış bağımlılığı İsimlendirme

6 BAĞIMLILIK Addiction Dependence Kimyasal olmayan davranışsal bağımlılıklardır (DSM-IV e göre dürtü kontrol bozuklukları olarak değerlendirilir) Olumsuz sonuçlara rağmen kullanımı sürdürme Madde gibi kimyasal olan kullanımları içerir Kişi veya genellikle bir madde olan bazı uyaranlar arasındaki fizyolojik bağımlılık Kontrol dışı veya kompulsif kullanım Aşerme (craving)

7

8 Diğer teknolojilerden farklı olarak internet sınırsız online materyalin aktif olarak kullanımıdır. Bir tuşla, aranılan içeriğe (pornografi, e-posta) hızlı bir şekilde ulaşılır (uyaran-yanıt ilişkisi). Bu uyaran yanıt ilişkisi öngörülemeyen, cezbedici, değişkendir (kumar oynamadaki değişken aralıklı pekiştireç benzeri).

9 Triple A Engine (Cooper 1998) Accessibility (ulaşılabililirlik): İnsanların her yerde, her zaman kolaylıkla internete ulaşabilmesi, reddedilme olmayan internette aradıklarına kolayca ulaşabilmesidir. Affordability (karşılanabilirlik, ödenebilirlik) : Özellikle cinsellik alanında internet üzerinde bulunan zengin içeriğe ödenebilir bir bedelle kolayca ulaşabilmedir. Anonymity (isim belirtilmemesi): Hem gerçek hem de algılanan kimliğinin bilinmezliğidir.

10 Diğer taraftan ekran üzerine kod-şifre yazmayı öğrenmek insanlarla ilgili şifre ve kodları çözmekten daha kolay Başka bir deyişle; MAKİNA MERKEZLİ ODAKLANMA, İNSAN MERKEZLİ ODAKLANMAYA göre daha kolay ve tercih edilebilir nitelikte.

11 Teknoloji bağımlılığı terimi; Yeni gelişen teknolojilere karşı tepki olarak ortaya çıkan uyum sorunlarını psikiyatrize etmesi Tüm kültürleri etkileyen ve yıkıcı sonuçlara yol açan kontrolsüz internet kullanımının magazinleştirilmesine yol açması gibi nedenlerle uygun olmayabilir.

12

13 Young un patolojik kumar oynama kriterlerini temel alarak tanımladığı ölçütler (1996) 1. İnternet ile ilgili aşırı zihinsel uğraş. 2. İnternet e bağlı kalma süresinde artışa ihtiyaç duyma. 3. İnternet kullanımını azaltmaya yönelik başarısız girişimlerde bulunma. 4. İnternet kullanımının azaltılması durumunda yoksunluk belirtileri yaşama (huzursuzluk, disfori vb.) 5. Zamanı (günlük aktiviteleri) programlama ile ilgili sorunlar. 6. Aşırı internet kullanımı nedeniyle çevre ile problemler (aile, okul, iş, arkadaşlar). 7. İnternete bağlı kalabilmek veya bağlanabilmek için dürüst olmayan girişimlerde bulunmak (yalan söylemek, hırsızlık yapmak). 8. İnternete bağlanıldığı süre içerisinde duygulanımda değişikliğin olması.

14 Tanımlanan 8 ölçütten 3 ya da 4 ölçütün karşılanması da internet bağımlılığı tanısının konulması için yeterlidir. Dowling ve Quirk 2009

15 ARAŞTIRICI Griffiths (1996) Brenner (1997) Anderson (2001) TANI KAVRAMSALLAŞTIRMASI Madde kötüye kullanımı/bağımlılığı Madde kötüye kullanımı/bağımlılığı Madde kötüye kullanımı/bağımlılığı Shapira ve ark. (2003) Ko ve ark. (2005) Dürtü kontrol bozukluğu Dürtü kontrol bozukluğu, Davranışsal bağımlılık Aboujaoude ve ark. (2006) Dürtü kontrol bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk, madde kötüye kullanımı

16 Bazı araştırıcılar ise kullanıcıların internetin online oyun, sohbet gibi olanaklarına bağımlı olduklarını ileri sürmüştür. Griffiths 2000, Li ve Chung 2006

17 Bilişsel davranışçı yaklaşıma göre patoloji eşiği? Bilişsel davranışçı yaklaşıma göre internet bağımlılığı için herhangi bir zaman, davranış, bilişsel fonksiyon eşik değeri yoktur. Birey işlevsel olan ve işlevsel olmayan biçiminde sınırı kendisi belirler.

18 Sağlıklı internet kullanımı İnternetin, bilişsel ve davranışsal bir rahatsızlık olmaksızın makul bir zaman dilimi içerisinde açık bir amaç için kullanılması Gerçek hayattaki iletişimle internet iletişimini ayırt edebilme İnternetin kimlik kaynağı olarak kullanılmaması

19

20 Epidemiyoloji İnternet bağımlılığının yaygınlığının % arasında değiştiği bildirilmektedir (Petersen ve ark. 2009).

21 Johansson ve ark Norveç İnternet Bağımlılığı Tanı Anketi (Diagnostic Questionnaire for Internet Addiction, YDQ) İnternet kullanan ve kullanmayan yaş arasındaki 3237 ergen % 1.98 Morahan-Martin ve ark.2000 ABD Patolojik İnternet Kullanımı Ölçeği (Pathological Internet Use Scale, PIUS) Daha önce internet kullanmayan altı katılımcının bulunduğu 277 kolej öğrencisi % 8.1 Tsai ve ark Tayvan Gözden Geçirilmiş Çin İnternet Bağımlılığı Ölçeği (Chinese Internet Addiction Scale-Revision, CIAS-R) 4710 üniversite ilk sınıf öğrencisi % 17.9

22 Cinsiyet farkı açısından ise klinik örneklemlerin yanı sıra toplum temelli ve online araştırmalar erkeklerde internet bağımlılığının daha fazla olduğunu göstermektedir. Çalışmalar internet bağımlılığının geç 20 li yaşlar ve erken 30 lu yaşlarda başladığını gösterse de, internet bağımlılığının doğal seyri henüz tam olarak bilinmemektedir. Shaw ve Black 2008

23 İnternet bağımlılığıyla ilgili çalışmalar ve bunlardan elde edilen tutarsız sonuçlar; Çalışmada kullanılan ölçekler, Kullanılan ölçeklerin bağımlılığın şiddetini ölçmemesi, Ölçeklerin zamansal boyutlarının olmaması, Çoğu çalışmanın sorunu abartma eğiliminde olması, Bazı kişilerin öz bildirim ölçeklerde sorunlarını minimalize etme eğilimi,

24 İnternetin hangi amaçla kullanıldığının (ör. iş amaçlı veya uzakta olan bir yakınla görüşme amaçlı) ayırt edilmemesi, Geçerli ve güvenilir olmayan araştırma yöntemleri, Hedef popülasyon, kültürel ve sosyal yapı farklılıkları gibi nedenlerden kaynaklanabilir Widyanto ve Griffiths 2007, Tsai ve ark. 2009,Huang ve ark. 2010

25 İNTERNET BAĞIMLILIĞININ ALT TİPLERİ (Davis, 2001) ÖZGÜL YAYGIN İnternetin birçok fonksiyonu içerisinde spesifik bir fonksiyonuna bağımlıdırlar İnternetin genel, çok yönlü kullanımını içerir Online seks (en sık), online oyunlar, online kumar, online borsa, online alışverişi içerir İnternetin sosyal yönüyle ilişkilidir Önceden oluşan bir psikopatolojinin sonucu olduğu varsayılır Özellikle aileden ya da arkadaşlardan gelen sosyal destek eksikliği ya da sosyal izolasyon sonucu gerçekleşir

26 İNTERNET BAĞIMLILIĞININ ALT TİPLERİ (Davis) ÖZGÜL YAYGIN İçeriğe spesifik olduğu için internet yokluğunda da devam eder Belirli bir amaç olmaksızın online sohbet ve gibi vakit geçirmeyi içerir Bağımlılar için internet kullanımı sadece çeşitli uyaranlara bağlılıklarını ifade etme aracıdır Online iken oluşan sosyal temas/destek ve yalancı sosyal yaşam için yoğun bir istek duyulur. Anksiyetelerini ifade etmenin yolu yoktur. İnternet bireyin dış dünyayla bağlantısıdır

27 Caplan (2002), Davis in modelinin önerdiği yaygın PİK kullanımı kavramından yola çıkarak kendi oluşturduğu Yaygın Problemli İnternet Kullanım Ölçeğini (Generalized Problematic Internet Use Scale) kullanarak üniversite öğrencileri üzerinde araştırma yapmıştır.

28 Araştırma sonuçları; Düşük kendilik değerine sahip olan insanların yalnız olduğunu, yüz yüze iletişim kurma yerine internet üzerinden sosyal ilişkiler kurmayı tercih ettiklerini ve bunun yaygın patolojik internet kullanımının etiyolojisinde, gelişmesinde ve sonuçlarında rol oynadığını öne sürmüştür

29 Liu ve Kuo (2007) nun internet bağımlılığı faktörlerini belirlemek amacıyla 555 öğrenci üzerinde interpersonal psikoterapi yi kullanarak gerçekleştirdiği çalışmada; Kişilerarası ilişkilerin ebeveyn-çocuk ilişkisinde gözlenen etkileşim kalıbıyla önemli derecede ilişkili, hatta bunun doğrudan yansıması olduğu, Bu kişilerarası ilişkinin sosyal anksiyete üzerinde önemli etkileri olduğu, Ebeveyn-çocuk ilişkisi, kişilerarası ilişkiler ve sosyal anksiyete üçlüsünün internet bağımlılığının ortaya çıkmasını ve şiddetini etkilediği saptanmıştır.

30

31 Fiziksel semptomlar Özbakım azalması Göz kuruması Sırt ve bel ağrıları Hareket azlığına bağlı kilo alımı Karpal tünel sendromu Uyku paterninde bozulma Bası yaraları Diyabet varlığında, yemek yeme ihmalinden dolayı kan şekeri düzensizlikleri

32 Eş tanılar İnternet bağımlılığı tanısı alan olguların %86 sında başka bir DSM-IV tanısı olduğu saptanmıştır Block 2008 Bir çalışmada bir hastada ortalama 1,5 ek tanı saptanmıştır Ahn 2007

33 Eş tanılar Sosyal fobi Yalnızlık Depresyon Kişilik bozuklukları Anksiyete bozuklukları Madde bağımlılığı Utangaçlık Seksüel kompulsivite İçe dönüklük Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu Robin-Marie Shepherd ve ark. 2005, Kratzer ve ark. 2008, Saunders ve ark.2008, Ebeling-Witte ve ark. 2007, Yoo ve ark. 2004, Kraut ve ark.1998, Cooper ve ark.1999, Morahan-Martin ve Schumacher 2000, Shapira ve ark.2000

34 İki bozukluğun komorbiditesi etiyolojik açıklamayı belirlemez. İnternet kötüye kullanımı üzerine sınırlı düzeyde araştırma olduğundan internet kötüye kullanımı ve diğer psikopatolojilerin bir arada oluşunu (coexistence) birini diğerinin nedeni ya da semptomu olarak belirlemeden kabul etmek daha anlamlı olabilir. Morahan-Martin 2005

35 İnternet bağımlılığı için yataklı ilk klinik 2006 yılında Pekin de açıldı. ABD, Çin, Güney Kore, Tayvan internet bağımlılığı nı ulusal bir problem olarak tanımlamışlardır. Şu an sadece Güney Kore de 140 ın üzerinde internet bağımlılığı tedavi kliniği hizmet vermektedir.

36

37

38

39 Tedavi

40 Tedavi Yaklaşımı-1 Altta yatan temel psikopatoloji internet bağımlılığı semptomlarına sebep olabilmesine rağmen, internet bağımlılığı semptomları internet bağımlılığına spesifiktir ve temel psikopatolojiyle internet bağımlılığı birbirlerinden ayrı araştırılmalı ve hedeflenmelidir.

41 Tedavi Yaklaşımı-2 Eştanılı durumlarda internet kullanımına yol açacak bilişler saptanırsa, temel psikopatolojiye müdahale edip, bu tedavinin ardından internet kullanımının düzelip düzelmediği izlenebilir.

42 Dell Osso ve ark Essitalopram (n:19) İlk 10 haftalık açık etiketli fazında tüm bağımlılar essitalopram 9 haftalık çift kör kesme fazında randomize essitalopram ve plasebo İlk fazda tüm grup ilaç tedavisinden fayda gördüğü, kesilme fazında ise plasebo ve essitalopram alan grup arasında anlamlı fark görülmediği saptanmış Bostwick ve Bucci 2008 Online seks bağımlısı Naltrekson Opiyat antagonisti Opiyatların dopamin salınımı arttırıcı etkilerini önler 3 yıldan daha uzun süreli bir izlemde ciddi bir düzelme sağlanmış Han ve ark Bupropion SR (n:11) Online oyun bağımlısı 6 haftalık aktif tedavi Oyun oynama için aşerme (craving), toplam oyun süresi ve dorsolateral prefrontal korteksteki (interneti hatırlatıcı işaretler) cue induced beyin aktivitesi, ilaç tedavisi sonrasında azalmıştır Han ve Renshaw 2011 Depresyon + online oyun bağımlısı 50 erkek Randomize bupropion + İKE ya da plasebo + İKE İlk 8 haftalık aktif tedavi fazının ardından 4 haftalık tedavi sonrası izlem periyodundan oluşan 12 haftalık çift kör çalışma Depresyon puanları ve online oyun oynamanın azalmış Düzelme 4 haftalık tedavi sonrası izlem periyodu boyunca da sürmüş

43 Psikoterapi İnternet bağımlılığının psikoterapisiyle ilgili çalışmalarda genellikle çok modaliteli terapi uygulamaları kullanılmıştır. Kognitif davranışçı terapinin internet bağımlılığı üzerindeki etkinliği ve prognoz hakkında fikir sağlayan bugüne kadarki en önemli çalışma, Young un 114 internet bağımlısının sadece kognitif davranışçı terapi ile izlendiği çalışmasıdır.

44

45 Orzack ve ark hafta grup Online seks (35 E) Kim 2008 Grup gerçeklik (reality) terapi Değişime hazır olma müdahaleleri Motivasyonel görüşme Kognitif davranışçı terapi Haftada 2 seans, 5 hafta süren 13 kişilik terapi grubu 12 kişilik kontrol grubu Yaşam kalitesi ve depresyon puanlarında iyileşmeler gözlenmiş İnternet kullanımında anlamlı düzelme gözlenmemiş İnternet bağımlılığı derecesi belirgin olarak azalmış Öz saygı (self-esteem) kontrol grubuna göre anlamlı olarak artmıştır Shek ve ark ergen ay YÇDP Madde kötüye kullanımı Aile danışmanlığı Akran destek grupları İnternet bağımlılığı azalmış Algılanan ebeveyn tutumlarında olumlu değişiklikler Subjektif olarak değerlendirildiğinde faydalı Du ve ark Multimodal school based group CBT yaş 32 kişilik aktif tedavili 24 kişilik tedavisiz grup 8 seans sonrası ve 6. ayda değerlendirilmiş İnternet kullanımının her iki grupta da azalmış Terapi grubunda zaman yönetim becerileri, duygusal, kognitif, davranışsal semptomlarda belirgin düzelme görülmüş Twohig ve Crosby 2010 Acceptance and Commitment Therapy Online pornografi izleyicisi 6 erkek Haftalık 1,5 saat,8 seans Tedavi öncesi, tedavi sonrası, haftalık ve 3 aylık izlem Pornografi izlemede belirgin azalma Psikolojik esneklik ölçümlerinde büyük bir azalma olmuş

46 İnternet bağımlılığının tedavisinde, alkol bağımlılığı ve madde kötüye kullanımı için uygulanan terapilerden türetilen kognitif davranışçı terapi yaklaşımı, yeterli ampirik kanıtları olmamasına karşın en etkili yöntem olarak görünmektedir.

47 Birçok internet bağımlısı yaşam alanlarının bozulmasına ve ailelerinin çabalarına rağmen tedavi arayışı içinde olmazlar, sorunlarıyla ilgili farkındalıkları azdır. Klinik gözlemlerin yanı sıra araştırma bulguları (Orzack ve ark. 2006; Shek ve ark. 2009) nın da desteklediği gibi internet bağımlığı tedavisindeki ilk aşama motivasyonel görüşme tekniklerinin kullanılması olabilir.

48 Davranışın değişim modeli (Prochaska ve Di Clemente) Sürekli çıkış Nüks Tasarlama öncesi Sürdürüm Tasarlama Eylem Karar

49 Davranış değişikliği yaratmak amacıyla danışan odaklı, yönlendirici bir danışmanlık biçimidir. Temel hedefi ikilemi (ambivalansı) keşfetmek ve çözmektir. ve çözmektir. Önem/Güven cetveli

50 DDT de kullanılan validasyon stratejileri Yüzdeki kapı tekniği (door in the face) Kapıdaki ayak tekniği (foot in the door) Şeytanın avukatı tekniği Fayda-zarar analizi

51 Bir kişide madde kullanma veya kumar oynama riski algılansa dahi ebeveyn/eş uyarılma durumuna geçer. Bunların başlamasını engellemeye veya eğer başladıysa erken dönemde sonlandırmaya çalışırlar.

52 Eşim son 2 yıldır çok değişti artık benim ve çocuğumun yüzüne bakmıyor. Çocuğumu artık tanıyamıyorum, dersleri sadece 3 ay içinde tepetaklak oldu.

53 Modern hayatın olmazsa olmazı olarak kabul edilen internet, eksikliğinin hayal bile edilememesinden dolayı bağımlıların yakınları tarafından da ilk başlarda sorun olarak algılanamayabilir. Bu kişilerin öyküsü sorgulandığında yakınlarındaki değişmelerin internetin kontrolsüz kullanımından sonra başladığı tespit edilebilir.

54 İnternet bağımlılığı nın madde/alkol kötüye kullanımı, bağımlılığı veya patolojik kumar oynama gibi durumlardan bir farkı da farkındalık öncesi ve farkındalık evrelerine benzer bir şekilde hasta yakınlarının da farkındalıklarının olamamasıdır.

55 Daha da kötüsü bağımlının bir yakını sorunu ciddiye alıyor (genellikle anneler), diğer yakını (genellikle babalar) sorunu önemsemiyorsa, hedeflenen davranış değişikliği gerçekleşmeyebilir.

56 Bilgisayar günlük yaşamda önemli işlevlere sahip olduğundan internetten tam olarak uzaklaşma şeklindeki tedavi modelleri pratik değildir. Terapi, amaca yönelik, düzenli ve kontrollü internet kullanımı ve internetten uzak tutan alternatif aktiviteleri geliştiren teknikler içerir.

57 İnternet Olumlu duygular İnternete bağlanan bilgisayarın sesi Klavyede yazarken oluşan dokunma duyusu Odanın kokusu Koşullanmış yanıtlar

58

59 Anahtar bilişler İnternetle ilgili bilişler çeşitli psikososyal problemlerin (depresyon, yalnızlık, sosyal beceri eksikliği) sonucudur Nedeni değil Davis 2001, Caplan 2005, Caplan 2010

60 Anahtar bilişler İnternet bağımlılarında kendisi ve dış dünyayla ilgili aşırı genelleştirme, ya hep ya hiç ve felaketleştirme tarzında işlevsel olmayan düşünce örüntüleri vardır. Davis 2001, Young 2007

61 Anahtar bilişler Kendisiyle ilgili olarak; Ben sadece internette iyiyim İnternette olmadığım zaman değersizim, ama internette önemli bir bireyim İnternette olmadığımda başarısızım

62 Anahtar bilişler Dış dünya ile ilgili olarak; Saygı duyulduğum tek yer internet İnternette olmadığım zaman kimse beni sevmiyor İnternet benim tek arkadaşım İnsanlar bana internet ortamı dışında kötü davranıyor

63 İzin verici düşünceler Sadece bir kez daha oynamam bana zarar vermez Ben internete bağımlı olmam Alkol ve madde bağımlısı olacağıma internet bağımlısı olmam daha iyidir İnternetle sorun yaşayan benden daha kötü kişiler var

64 Metakognisyonlar ve ruminasyon İnternet bağımlılarında özellikle kendisiyle ilgili olan olumsuz otomatik düşüncelere yanıt olarak ruminasyonlar etkinleşir ve uyum bozucu davranışlara neden olur. Bu ruminasyon internet bağımlılığının anlamı ve nedenleri hakkında tekrarlayıcı tarzda düşünmedir.

65 Ben sadece internette iyiyim Neden ben böyleyim? Bağımlılıktan kurtulabilecek miyim? Başka hiçbir şey yapamıyorum? Etkili problem çözme ve sorunlarını tanımlama yerine ruminasyon

66 Sorunlar Atlanan eş tanılar, özellikle gençlerde M. Depresyonun tanınamaması Büyüme çağında internet kullanan gençlerle, internetle ergenlik sonrası tanışan erişkinlere farklı tedavi stratejileri geliştirme gereksinimi

67 Sorunlar Bireysel terapinin dışında aile içi davranış örüntülerini çalışma gereksinimi (ekip çalışması) Bağımlılık merkezini kötüye kullanma (aile tarafından veya başvuran kişi tarafından) İlaç tedavisinin sınırlı olması ve birkaç seans sürebilen motivasyonel görüşme gereksinimleri nedeniyle uzun terapi seansları gereksinimi

68 Sorunlar Özellikle internette pornografi bağımlılarında görülen cinsel isteksizlik, cinsel tatmin eksikliğinin tedavisindeki yetersizlikler Relaps sorunu (uzun bilgisayar kullanımının ardından, internet kafenin önünden geçme)

69