Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 111

Transkript

1 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ KONYA İLİNDE TARIM ALET VE MAKİNALARI ÜRETEN FİRMALARIN KAPASİTE KULLANIM ORANLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Factors That Affect the Level of Capacity Usage in Agricultural Machinery and Equipment Companies Located in Konya ÖZET A. PEKER Konya'da yerleşik 2 adet firma üzerinde anket çalışması uygulanarak, kapasite kullanım oranı ve kapasite kullanım oranını etkileyen faktörler belirlenmiştir. Kapasite kullanım oranı üzerinde firmaların işletmecilik ve pazarlama anlayışları ile bu alanda kullandıkları araçların önemli oranda etkili oldukları saptanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, firmaların ortalama kapasite kullanım oranı % 49,2 olarak bulunmuştur. Firmalardan sadece biri, işletmesinin kapasite kullanım oranını yeterli bulmaktadır. Kapasite kullanım oranını olumsuz yönde etkileyen önemli faktörler olarak rekabet yoğunluğu, piyasa koşulları ve sermaye yetersizliği gibi hususlar saptanmıştır. Talebin belirlenmesinde ise enflasyonun, iklim koşullarının, piyasa koşullarının ve rekabet yoğunluğunun önemli etkisi olduğu saptanmıştır. Firmaların ürünlerini sırasıyla bayiler, Tarım Kredi Kooperatifleri ve kişisel çabalarıyla pazarladıkları saptanmıştır. Firmaların modern pazarlama araçları olarak sırasıyla vadeli satış, satış sonrası hizmetler ve satış garantisi gibi unsurları kullandıkları saptanmıştır. ABSTRACT A questionnaire is implemented to 2 companies in order to establish the capacity usage level and factors that adversely affect the capacity usage level in these companies. It is found that the managerial and marketing approaches of these companies have a significant impact on the capacity usage level. Accorting to the research findings capacity usage level as satisfactory. Factors that adversely affect capacity usage level are mentioned as follows: high competetion, market conditions and insufficent capital. Inflation, wheather and market conditions and the level of competition are stated as factors that have an impact on the determination of demand. It is established that the companies included in the research market their products through agencies, Agricultural Credit Cooperatives and their own selling department. According to the companies credit sale, aftersale services and quarantee are used as modern marketing techniques. GİRİŞ Doç.Dr., S.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Konya.

2 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ 2 Tarımsal mekanizasyon, tarımsal üretimde insan iş verimini iyileştirmek ve geliştirmek için, insan el emeği yerine kullanılan her türlü mekanik araçların tasarımı, yapımı, geliştirme ve uygulama deneyleri ile pazarlama, işletme, bakım, onarım ve yayımı ile ilgili hizmetlerdir (4). Pazarlama, üreticiler ile tüketicileri buluşturan önemli bir araçtır. Pazarlama, çevre koşullarına göre kendini yenileyen, değişen ve sürekli iyileştiren bir daldır. Çevre koşullarının başında ise teknoloji gelmektedir. Pazarlama alanındaki faaliyetleri, Türkiye'ye özgü enflasyon, döviz kurlarındaki sürekli değişim ve rekabet gibi ekonomik koşullar önemli oranda etkilemektedir. Özellikle rekabet, pazarlama alanında önemli bir etkendir (9). Tarımda kullanılan girdi fiyatlarının her geçen gün artması buna karşı ürün taban fiyatlarının girdi maliyetlerindeki artışı karşılayamaması; kimyevi gübre ve ilaç gibi temel girdilerdeki devlet desteğinin kalkması, çiftçileri ekonomik yönden önemli ölçüde zayıflatmaktadır. Çiftçilerin gereksinim duydukları teknolojik tarım iş makinalarını satın alamamaları, bu gereçlerin tasarımcısı, üreticisi ve pazarlayıcısı durumunda olan tarım makinaları imalatçılarını da zorlamaktadır (3). Ülkemizde tarım alet ve makinaları üreten kuruluşlar az sayıda orta ölçekli kuruluş olup, bunların dışında kalanlar ise son derece küçük işletmelerdir. Birkaç orta ölçekli kuruluş dışında araştırma, geliştirme ve uygulama yapacak yeterli düzeyde nitelikli eleman ve ekipmanı olmayan kuruluşlardır (). Konya da yerleşik tarım alet ve makinaları üreten kuruluşlar da büyük oranda küçük işletmeler olup, yine bunların çoğu aile işletmesi şeklindedir. Ayrıca anonim şirket, kollektif şirket ve limited şirket şeklinde organizasyonlar da mevcuttur (6). Genel olarak tarım iş makinaları üretiminde Türkiye talebinin üzerinde bir kapasite kurulmuştur. Ülkemizde bu alanda kapasite kullanım oranlarının düşüklüğünün temelinde, fabrika organizasyonu etkinliğinin düşüklüğü, aynı zamanda üreticilerin kendi alanlarında tamircilik yapmaları, imalat, satış, hammadde, fiyat ve pazarlama gibi konulardaki darboğazlar yatmaktadır (2). Üretim planlamasında temel amaç, üretim hızının mümkün olduğu kadar istikrarlı tutulmasıdır. Buna göre ortaya çıkan çeşitli maliyet unsurlarını minimum yapacak formüller ve çözüm alternatifleri üzerinde durulur. Talep tahminlerindeki yanılmalar ve minimum-maksimum stok düzeylerinin seçimindeki isabetsizlik üretim hızının sık sık değiştirilmesini zorunlu kılar. Bu durumda hazırlık maliyetleri yükseleceği gibi, maksimum makina ve insangücü kapasitesinin altında çalışılır. Düşük kapasite ile çalışma bir çeşit görünmez maliyet unsuru doğurur. Kapasite kaybı, verimliliği doğrudan olumsuz yönde etkiler (5). İşletme düzeyinde eksik kapasite kullanımı üretim maliyetini yükseltmekte ve mamullerin rekabet yeteneğini düşürmektedir. Eksik kapasite kullanımının bu etkisi nedeniyle, özellikle gelişmekte olan ülkelerde kalkınmanın ihracat yolu ile finansmanında önemli darboğaz oluşmaktadır. Kapasite eksikliğine ülkelerin yapısal özelliklerinin yanısıra pazar ve ölçek ögeleri ile diğer bazı faktörler etkili olmaktadır (8). Bu çalışmada, Konya da tarım iş makinaları imal eden firmaların üretim kapasiteleri ve kapasite kullanım oranlarına etkili faktörlerin saptanması amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOD

3 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ 3 Araştırmaya konu veriler, Konya il merkezinde yerleşik toplam 2 firmadan yüz yüze yapılan görüşmeler ile sağlanmıştır. Anket sorularında başlıca şu hususlara yer verilmiştir: Firmaların üretim desenleri ve kapasite durumları, Kapasite kullanım oranını etkileyen faktörler, Firmalarda çalışanların mesleki dağılımları, Kapasite kullanım oranını artırmada talebin rolü, Firmalar arası rekabet durumu, Firmaların ürün fiyatlarını belirleme şekli, Firmaların talebi artırmaya yönelik çabaları, Firmaların yöneldiği pazarlar, Pazarlamada kullanılan dağıtım kanalları, Firmaların piyasada ürün tutundurmada kullandıkları araçlar, Firmaların rakiplerine göre durumlarını değerlendirmeleri. İşletmelerin kapasite kullanma oranları (çalışma derecesi), her bir işletmenin fiili kapasitesinin teorik kapasitesine oranı ile bulunmuştur (7). BULGULAR ve TARTIŞMA Firmaların Üretim Deseni ve Kapasite Kullanım Oranları (KKO) Konya da yerleşik tarım iş makinaları imalat işletmeleri, üretim çeşitleri ve yapısal özelikleri nedeni ile Türkiye tarım iş makinaları imalat sektörünün önemli bir örneğini oluşturmaktadır. Ele alınan 2 işletmenin 997 yılı itibariyle ürettiği ürünler ve bu ürünlerin firmalara göre dağılımı çizelge 'de verilmiştir. Çizelge. Firmaların ürünleri ve kapasite kulanım oranları Mamülün Adı Firma Sayısı Teorik Kapasite (Adet/Yıl) Fiili Kapasite (Adet/Yıl) KKO (%) -Kültüvatör -Kombikürüm -Tahıl Ekim Makinası -Diskli Pulluk -Diskaro -Harman Makinası -Derin Kuyu Pompası -Çayır Biçme Makinası -Kanatlı Orak Makinası -Saman Aspiratörü -Tesviye Küreği -Pülverizatör -Santrifüj Gübre Dağıtıcısı -Goble Disk -Traktör Kabini -Pancar Sökme Makinası -Saman Makinası Toplam Çizelge in incelenmesinden de görüleceği gibi, araştırmaya konu 2 firma 7 çeşit tarım alet ve makinaları üretmektedir. Harman makinası 6 ayrı firma; tahıl ekim makinası, derin kuyu pompası ve saman aspiratörü ise 5 ayrı firma tarafından

4 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ 4 üretilmektedir. Teorik kapasiteye sahip olma bakımından tahıl ekim makinası ilk sırayı almakta (9850), bunu sırasıyla harman makinası (6050) ve santrifüj gübre dağıtıcısı izlemektedir. Fiili kapasite olarak ilk sırayı tahıl ekim makinası (6220) almakta, bunu harman makinası (2850) ve kültüvatör (250) izlemektedir. Kapasite kullanım oranı bakımından ilk sırayı kanatlı orak makinası (%76,00) almakta, bunu sırasıyla derin kuyu pompası (%75,88) ve diskli pulluk (%70,00) izlemektedir. En düşük kapasite kullanım oranı santrifüj gübre dağıtıcısında (%20,65) bulunmuştur. Firmalardan sadece i (%4,67) tek vardiya çalışmada işletmesinin kapasite kullanım oranını yeterli bulurken, 20 firma (%95,24) işletmelerinin kapasite kullanım oranlarını yetersiz bulmaktadır. Çizelge 2. Firmaların kapasite kulanım oranını etkileyen faktörler Faktörler Oran (%) -Piyasa Koşulları Talep Yetersizliği Pazarlama Yetersizliği Rekabet Yoğunluğu Hammadde Temin Yetersizliği Sermaye Yetersizliği 7.8 -Makine Teçhizat Yetersizliği İşgücü Yetersizliği 5.48 Çizelgenin incelenmesinden görüleceği gibi, firmalara göre kapasite kullanım oranını etkileyen en önemli faktörler piyasa koşulları (%23,28), rekabet yoğunluğu (%23,28), sermaye yetersizliği (%7,8) ve pazarlama yetersizliği (%2,34) olmaktadır. Firma Çalışanlarının Durumu Konya da tarım alet ve makinaları üreten firmalarda genel olarak yedi farklı statüde çalışan bulunmaktadır. Bunların sayısal ve oransal dağılımı çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3. Firmalarda çalışanların dağılımı Personel Grubu Sayısı (Adet) Oranı (%) -Yönetici -Mühendis -Teknisyen -İdari Personel -Pazarlamacı -Vasıflı İşçi -Vasıfsız İşçi Firmalarda çalışanların %57,52'si (47) vasıflı işçi, %23,72 si (72) vasıfsız işçi olurken, teknik personelin (mühendis, teknisyen) genel oranı %2,90 (2) gibi oldukça düşük bir değerde kalmaktadır. Aynı şekilde pazarlama elemanı da %2,34 (7) gibi son derece düşük bir değerdedir.

5 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ 5 Kapasite Kullanım Oranını Artırmada Talebinin Rolü Firmalar, ürünlerine olan talebi belirleyen faktörleri çizelge 4 de aşağıdaki şekilde belirtmişlerdir. Çizelge 4. Talebin belirlenmesinde etkili faktörler Talebi Etkileyen Faktörler Oran (%) -Piyasa fiyatı.84 -Maliyetler Piyasadaki genel talep durumu Lider işletmelerin fiyatları İşletmeler arası fiyat rekabeti.84 -İklim Koşulları 7.0 -Enflasyon Hükümet politikaları.84 -Kalite.32 Firmalara göre, ürettikleri mamullere olan talebi belirleyen faktörlerin başında enflasyon (%2,05) gelmektedir. Bunu sırasıyla o sezonki iklim koşulları (%7,0), hükümet politikaları (%,84), firmalar arası fiyat rekabeti (%,84) ve piyasa fiyatları (%,84) izlemektedir. Kalite %,32 ile oldukça düşük değerde bir etkiye sahip bulunmaktadır. Firmaların Rekabet Durumu Firmaların sektörlerindeki rekabet durumunu değerlendirmelerine ilişkin sonuçlar, çizelge 5 de verilmiştir. Çizelge 5. Sektördeki rekabet durumu Rekabet Derecesi Firma Sayısı Oran (%) -Oldukça Yoğun -Yoğun -Orta Derecede Firmalara göre sektörde oldukça yoğun bir rekabet yaşanmaktadır (%6,9). Nitekim firmalardan %85,7 i (8) rakip firmaların faaliyetlerini yakından takip ettiklerini, üretim ve pazarlama faaliyetlerini buna göre yürüttüklerini ifade etmişlerdir. Mamül Fiyatlarının Belirlenme Şekli Firmalardan %47,62 si (0), ürettikleri mamulün fiyatını maliyete yönelik olarak belirlediklerini, %9,05 i (4) ise cari piyasa fiyatlarını esas aldıklarını belirtmişlerdir. %33,33 ü (7) ise her iki yöntemi de dikkate alarak belirlediklerini ifade etmişlerdir. Firmalardan %95,24 ü (20), benzer mamullerin fiyatları arasında müşteri bakımından önemli bir farkın bulunduğunu ifade ederek, talebi artırmak için çizelge 6 da verilen hususları dikkate aldıklarını belirtmişlerdir. Çizelge 6. Firmaların talebi artırmaya yönelik çabaları. Talebi Artırma Çabaları Oran (%)

6 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ 6 -Maliyeti düşürme -Kaliteyi yükseltme -Reklama önem verme -Satın alma kolaylıkları sağlama -Yeni pazarlama olanakları sunma -Teknik destek verme ve servis sağlama -Garanti süresi tanıma Çizelgeden de görüleceği üzere, firmalara göre talebin artırılmasında kaliteyi yükseltme (%7,75) ilk sırayı almaktadır. Bunu satın alma kolaylıkları sağlama (%7,50) ve garanti süresi tanıma (%7,50) takip etmektedir. Teknik destek ve servis hizmetleri de %6,25 gibi bir oranla önemli bir başka husus olarak göze çarpmaktadır. Firmaların Yöneldiği Pazarlar Firmaların %57,4 u (2) sadece iç pazara yönelik olarak çalışmaktadır. %42,86 sı (9) ise hem iç pazara, hem de dış pazara yönelik olarak faaliyet göstermektedir. Dış pazara mal veren firmalar, bu faaliyetlerini tümüyle aracı kuruluşlar marifetiyle yürütmekte, doğrudan dış pazarla irtibatları bulunmamaktadır. Üretilen mamulün yaklaşık olarak %0 u ihraç edilmektedir Yurt dışına satışı yapılan mamullerin cinsi ve miktarları çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7. İhraç edilen mamuller ve miktarları Mamulün Cinsi -Harman Makinası -Diskli Pulluk -Ot Tırmığı -Tahıl Ekim Makinası -Saman Aspiratörü -Tamburlu Çayır Biçme Makinası -Kültüvatör -Saman Makinası -Parmaklı Çayır Biçme Makinası Miktarı (Adet) Oran (%) Çizelgelerden de görüldüğü gibi dışsatımda en fazla pay %24,5 (500) ile harman makinasına aittir. Bunu %20,50 (420) ile pulluk ve %9,6 (400) ile ot tırmığı izlemektedir.. Firmaların Dağıtım Kanalları Firmaların ürettikleri tarım alet ve makinaları pazarlama ve dağıtım kanalları çizelge 8 de verilmiştir. Çizelge 8. Firmaların ürettiği mamulleri dağıtım kanalları ve oranları Pazarlama Şekli Oran (%)

7 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ 7 -Bayiler Aracılığıyla -Tarım Kredi Kooperatifleri Aracılığıyla -Kendi Çabalarıyla -Fabrikadan Direkt Satış -Panko Birlik Aracılığıyla Çizelgeden de görüleceği üzere firmalar ürettikleri mamullerin %30,57 sini kendi gayretleri ile satarken; %69,43 ünü bayiler, Tarım Kredi Kooperatifleri ve Panko Birlik aracılığıyla pazarlamaktadırlar. Firmaların piyasaya girmede kullandıkları araçların dağılımı ise çizelge 9'da verilmiştir. Çizelge 9. Firmaların piyasaya girmede kullandıkları araçlar Araçlar Oran (%) -Kişisel Gayret Reklam Halkla İlişkiler 6.3 -Satış Geliştirme Araçları 6.45 Çizelgeden de anlaşılacağı gibi, firmaların mamullerini pazarlamada en önemli unsur %45,6 ile kişisel çabaları olmaktadır. Reklam ise %32,26 ile ikinci sırada gelmektedir. Firmaların, modern pazarlama araçları kullanmasına ilişkin tercihleri ise çizelge 0 da verilmiştir. Çizelge 0. Firmaların modern pazarlama araçlarını kullanma oranları Modern Pazarlama Araçları Oran (%) -Vadeli Satış Satış Sonrası Hizmetler Satış Garantisi Reklam Halkla İlişkiler 7.69 Firmaların modern pazarlama aracı olarak değerlendirmelerinde ilk sırayı %26,5 ile vadeli satış ve yine aynı oranla satış sonrası hizmetler almaktadır. Satış garantisi ise %24,62 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Firmaların Pazarlamada Karşılaştıkları Sorunlar Firmaların pazarlama alanında karşılaştıkları sorunlara ilişkin hususlar çizelge de verilmiştir. Çizelge. Firmaların pazarlama alanında karşılaştıkları sorunlar Pazarlamada Karşılaşılan Sorunlar Oran (%)

8 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ 8 -Rakip Firma Çokluğu Nedeniyle Yoğun Rekabet -Fiyatların Yüksek Olması -Pazarın Daralması -Mamul Tanıtımının İyi Yapılamaması -Talep Yetersizliği ve Belirsizlikler -Aracı Kuruluşlarla Anlaşmazlık Firmaların pazarlama alanında karşılaştığı en önemli sorun %3,5 ile sektördeki rakip firma çokluğuyla yoğun rekabet olmaktadır. Bunu %24,59 ile fiyatların yüksek olması, %4,75 ile pazarın daralması ve yine %4,75 ile mamul tanıtımının iyi yapılamaması izlemektedir. Firmaların Rakiplerine Göre Durumu Firmaların rakiplerinin durumuna göre kendi işletmeleri ve mamulleri hakkındaki değerlendirmeleri çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2. Firmaların rakiplerine göre durumlarının değerlendirilmesi Çok kötü Kötü Aynı İyi Çok iyi Ortalama () (2) (3) (4) (5) Müşteri siparişine uygun üretim Mamul teslim zamanı Dağıtım güvenirliği Yeni mamul dizaynı Servis ve satış sonrası hizmetler Mamul fiyatı Mamul kalitesi Çizelge 2 nin incelenmesinden de görüleceği gibi, firmalar rakiplerine göre mamul teslim zamanı (4,52) ve dağıtım güvenilirliği (4,24) konusunda kendilerini iyi konumda, mamul fiyatı konusunda ise diğer firmalarla yaklaşık olarak aynı düzeyde bulmaktadırlar. Araştırma sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde şu tespitler yapılabilir:.konya da tarım alet ve makinaları üreten firmaların ortalama kapasite kullanım oranları (KKO) %49,2 olarak bulunmuştur. Tarım alet ve makinaları bazında en yüksek KKO %76,00 ile kanatlı orak makinasında, %75,88 ile de derin kuyu pompasında bulunmuştur. En düşük KKO ise %20,65 ile santrifüj gübre dağıtıcısında bulunmuştur. Firmalar, işletmelerinin KKO larını %95,24 gibi yüksek bir oranla yetersiz bulmuşlardır. 2.Firmaların KKO nını etkileyen faktörlerin başında %23,28 ile piyasa koşulları ve yine aynı oranla rekabet yoğunluğu gelmektedir. 3.Firmalarda çalışanların dağılımında teknik personel ve pazarlama elemanı sayısının çok düşük düzeyde kaldığı görülmektedir. Firmaların çağın gerektirdiği yoğun rekabet ortamında ayakta kalabilmeleri için teknik personel ve pazarlama elemanı istihdamına önem vermeleri gerekmektedir. 4.Firmalara göre talebi etkileyen unsurların başında enflasyonist ortam gelmektedir. Bunu iklim şartlarının etkisi izlemektedir. 5.Firmalar sektörde oldukça yoğun bir rekabetin yaşandığını belirtmektedirler.

9 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ 9 6.Firmalar mamul fiyatlarını büyük oranda maliyete yönelik olarak belirlemektedirler. Cari piyasa fiyatlarını da mamul fiyatlarını belirlerken dikkate almaktadırlar. 7.Talebi artırmaya yönelik çabalar ise kaliteyi yükseltme, satın alma kolaylığı sağlama ve servis imkanları konularında odaklaşmaktadır. 8.Firmalar daha çok iç pazara yönelik olarak çalışmaktadırlar. Bölgede üretilen araçların yaklaşık %0 u dış pazarlara gönderilmektedir. Dış pazara gönderilen ürünler içerisinde harman makinası %24.5 ile ilk sırayı almaktadır. Bunu %20,50 ile diskli pulluk izlemektedir. 9.Firmalar ürünlerini büyük oranda bayiler aracılığı ile pazarlamaktadırlar. Tarım Kredi Kooperatifleri de önemli bir dağıtım kanalı olarak görünmektedir. Ayrıca firmalar kendi çabalarıyla da önemli bir pazarlama potansiyeline sahiptirler. 0.Firmalar pazarlama araçları olarak en çok kişisel gayret ve reklam unsurlarını kullanmaktadırlar. Bu arada modern araçlar olarak da vadeli satış, servis ve bakım hizmetleri ile satış garantisi gibi araçları kullanmaktadırlar..firmalar pazarlama alanında en çok rakip firma çokluğu nedeniyle yoğun rekabetten etkilenmektedirler. 2. Firmalar rakipleri ile kendilerini değerlendirdiklerinde ürünlerinin kalitesini ve üretim faaliyetlerini genel olarak iyi bulmaktadırlar. Sadece fiyat konusunda aralarında pek fark olmadığını bildirmektedirler. Sonuç olarak, Konya'da yerleşik tarım alet ve makinaları imalat işletmelerinin kapasite kullanım oranı ortalamasının %49,2 gibi bir oranla oldukça düşük olduğu, firmaların işletmelerinin çalışma derecesini yükseltecek çabaları tam olarak uygulayamadıkları anlaşılmaktadır. Firmalar, ürettikleri tarım alet ve makinalarını tüketiciye arzda geleneksel satış yöntemlerini uygulamaktadırlar. Çiftçilerin satın alma gücünün düşük olmasının yanı sıra ülke ekonomisindeki belirsizlikler de talebi olumsuz yönde etkileyen başlıca faktörler olmaktadır. Firmaların, talebin artması yönünde yapabilecekleri uygulamalar olarak teknolojik yeniliklere sahip fonksiyoner makine imalatına ağırlık vermeleri, çiftçilere cazip gelecek yeni pazarlama olanaklarını sunmaları ve dış pazar olanaklarını zorlamaları gibi hususlar önerilebilir. Düşük kapasite ile çalışmanın işletmeye görünmez maliyet yüklediği ve işletmenin verimliliğini olumsuz yönde etkilediği daima göz önünde tutulmalıdır. KAYNAKLAR. Anonymous, Tarım Alet ve Makinaları İmalat Sanayi. DPT Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 28, Anonymous, Tarım Alet ve Makinaları İmalat Sanayi. DPT Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 99, Demir, L., Tuncer, İ.K., Kirişçi, V., Elmas, C., Kahramanmaraş İl'indeki Tarım Makinaları İmalatçıları ve Sorunları. Tarımsal Mekanizasyon 6. Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül Bursa, 25-34, Kadayıfçılar, S.,Öztürk, R., Acar, A.İ., Tarımsal Mekanizasyon Derecesinin Değerlendirilmesi. Tarım Makinaları Bilimi ve Tekniği Dergisi.Cilt 2, No:, -4, 990.

10 Tarımsal Mekanizasyon 8. Ulusal Kongresi Tekirdağ Kobu, B., Üretim Yönetimi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi, İşletme İktisadı Enstitüsü Araştırma ve Yardım Vakfı Yayın No: 0, İstanbul, 60, Peker, A., Konya Yöresinde Tarımsal Mekanizasyon Araçları İmalat Potansiyeli. Basılmamış Doktora Semineri, Ankara, Tekin, M., Üretim Yönetimi. Cilt, Arı Ofset Matbaacılık, Konya, Tekin, M., Konya Sanayi Bölgesi Verimlilik Araştırması. Selçuk Üniversitesi Yayınları: 88, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları No: 2, Konya, 85, Tüfekçi, G., Gelecek Bin Yılda Pazarlama. Ad Business Dergisi, /98, İstanbul, 84-86, 998.