10-16 Yaş Arasındaki İlköğretim Çocuklarında Bağırsak Parazitlerinin Gelişme Geriliğine Etkisi

Transkript

1 ARAŞTIRMA Bağırsak Parazitleri ve Gelişme Geriliği T A D Yaş Arasındaki İlköğretim Çocuklarında Bağırsak Parazitlerinin Gelişme Geriliğine Etkisi Effect of Intestinal Parasites on Weight and Height Percentile Values in Primary School Students at Age of Year Tuncay Çelik 1, Semiha Aydın 2, Servet Kölgelier 3 1 Adıyaman Üniversitesi, Tıp Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, Adıyaman, Türkiye 2 İstanbul Üniversitesi, Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi, Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye 3 Adıyaman Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği. Adıyaman, Türkiye Özet Bu çalışma, Adıyaman Altınşehir İlköğretim Okulu nda öğrenim gören öğrencilerde bağırsak parazitlerinin sıklığı ve paraziter hastalıkların, vücut ağırlık ve boy persentil değerlerine etkisinin araştırılması amacıyla yapıldı. Veriler, öğrencilerde yapılan ölçümler, dışkı örnekleri ve selofan bant materyallerinin incelenmesi ile elde edildi. İshalli dışkılarda, ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) yöntemiyle E. histolytica ya spesifik antijen araştırıldı. Çalışmaya alınan 450 öğrencinin 217 (%48.3) si kız, 233 (%51.7) ü erkek olup, yaşları (ort:11.5±2.4) arasında değişmekte idi. Öğrencilere ait 450 dışkı örneğinin 147 (32.6%) sinde, 420 selofan bant örneğinin 29 (%6.9) unda bağırsak parazitleri saptandı. Öğrenciler, parazit saptanmayanlar (1. Grup) ve saptananlar (2. Grup) olarak iki gruba ayrıldı. İki gruptaki öğrencilerin persentil değerleri yönünden karşılaştırıldığında, gruplar arasında boy persentil değerleri yönünden anlamlı bir fark rastlanmazken (P>0.05), 2. gruptaki öğrencilerin ağırlık persentil değerlerinin 1. gruptaki öğrencilere göre anlamlı düzeyde düşük olduğu görüldü (P<0.05). Gelişme geriliği görülen veya kitlesel okul taramaları sonucu düşük ağırlık saptanan çocuklarda bağırsak parazitleri yönünden tetkik edilmesinin uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: İlkokul çocukları, Bağırsak Parazitleri, Ağırlık, Boy, Persentil Abstract This study was carried out to investigate the frequency of intestinal parasites and the effect of parasitic diseases on percentile values of body weight and height in students at Altinsehir Primary School in Adiyaman. The data was obtained by measurements made on students, from examining the cellophane tape materials, and fecal samples taken from the students. Diarrheic samples were examined for presence of Entamoeba histolytica antigens by ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) Human subjects were 450 students; 217 girls (48.3%) and 233 boys (51.7%) with the age of 10 to 16 (mean.11.5±2.4). Intestinal parasites were found in 147 (32.7%) of 450 stool specimens, 50 (11.9%) of cellophane tape specimens. The students were separated into two groups as parasite negative group (group 1) and parasitic group (group 2). There was no difference between the groups in terms of height percentile (P>0.05) but a significant lower value for weight percentile was detected in Yazışma Adresi: Doç. Dr. Tuncay Çelik Bölüm: Adıyaman Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı. Adres: Adıyaman Üniversitesi, Altınşehir Mh Sokak No: Adıyaman. Telefon: tuncay100@hotmail.com group 2 (P<0.05). In our study it was found that the weight percentile values of the children with intestinal parasites were significantly lower than those without intestinal parasites. It can be suggested that a screening for parasites be performed in children with malnutrition. Key Words: Primary Education Students, Intestinal Parasites, Weight, Height, Percentile Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):1-5 1

2 Çelik ve ark. Ü lkemizde olduğu gibi bölgemizde de bağırsak parazitleri önemli bir halk sağlığı problemidir. İklim, nüfus artışı, yetersiz ve kontamine su kaynaklarına bağlı olarak bazı bölgelerde bağırsak parazitlerine daha sık rastlanmaktadır. Genellikle fekal-oral yolla bulaşan bu hastalıklarla mücadelede kişisel hijyen ve eğitim oldukça önemlidir. Bağırsak parazitleri özellikle küçük yaştaki çocuklarda gelişme geriliği, anemi, ishal gibi fizyolojik sorunların yanı sıra psikolojik sorunlara da neden olabilmektedir (1-3). Bağırsak parazitlerine kırsal bölgelerde şehir merkezlerine göre daha sık rastlanır. Ayrıca, birçok çalışmada doğu illerinde batı illerine göre bağırsak parazitlerinin daha yaygın olduğu bildirilmektedir (4-6). Bağırsak parazitleri besinlere ortak olarak, hayati önemi olan vitaminleri kullanarak, toksik ya da mekanik etkilerle bağırsak hasarı, enflamasyon, ishal ve absorbsiyon bozuklukları oluşturarak konakta beslenme bozukluklarına ve bunların sonucunda fiziksel ve zihinsel gelişmede olumsuz etkilere neden olmaktadır. Fiziksel gelişimin bir göstergesi olarak kabul edilen, cinsiyet ve yaşa göre belirlenen boy ve ağırlık persentil değerlerini hastalıklar dışında ırk, sosyo-ekonomik koşullar, çevre koşulları, beslenme kültürü gibi faktörler de etkilemektedir (7-9). Çalışmamızda İlköğretim Okulu öğrencilerinde bağırsak parazitlerinin sıklığı ve paraziter hastalıkların vücut ağırlığı ve boy persentil değerlerine dolayısı ile fiziksel gelişimlerine olan etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem Çalışma, tarihleri arasında Adıyaman il merkezinde bulunan farklı sosyal ve ekonomik düzeydeki ailelerin çocuklarının okuduğu Altınşehir İlköğretim Okulu nda yapıldı. İl Milli Eğitim Müdürlüğü nden gerekli izin alındıktan sonra çalışmaya başlandı. Okulun 4 üncü, 5 inci, 6 ıncı ve 7 inci sınıflarda öğrenim gören toplam 491 öğrenci çalışmaya dahil edildi. Ancak, velinin onayı olmayan veya örnek getirmeyen öğrenciler çalışmadan çıkarıldı. Bu nedenle, 450 öğrenciden alınan örnekte bağırsak parazitleri araştırıldı. 450 öğrenciden 30 u selofan bant örneği getirmediği veya yanlış getirdiği için çalışmaya alınmadı. Ayrıca her sınıfa yaklaşık 30 dakika paraziter hastalıklar hakkında genel bir eğitim verildi. Eğitimin sonunda her öğrenciye kapalı zarf içerisine kapaklı sızdırmaz bir kap, selofan bant yapıştırılmış lam konarak nasıl yapılacağı sözlü ve onam formuna yazılı olarak detaylı bir şekilde açıklandı. Dışkılar bekletilmeksizin Direkt (nativlugol preparatı) mikroskopta incelendi. Direkt incelemede ishalli örnekler ELISA (TechLab, Blacksburg, VA, USA) yöntemiyle E. histolytica ya spesifik antijen araştırıldı (10). İstatistik Parazit saptanan ve saptanmayan olguların istatistiksel olarak karşılaştırılmasında verilerin önemlilik analizi için SPSS paket programı aracılığıyla sayı-yüzde, ki-kare ve Kruskal-Wallis testleri kullanıldı. Bulgular Araştırma kapsamında 233 (%51.7) ü erkek ve 217 (%48.3) si kız öğrenci olmak üzere toplam 450 öğrenci alındı. Öğrencilerin %32.6 sında bağırsak parazleri saptandı. Öğrencilerden parazit saptanmayan (1. Grup) ve saptanan (2. Grup) öğrencilerin, cinsiyet ve yaşa göre dağılımı. Tablo 1 de gösterildi. Gruplar arasında cinsiyet ve yaşları yönünden istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı (P>0.05). İki gruptaki öğrencilerin boyağırlık ve bunlara ait persentil değerlerinin ortalamaları Tablo 2 de gösterildi. Gruptaki öğrencilerin boy ve ağırlık persentil değerlerine göre dağılımı Tablo 3 te gösterildi. Boy persentil değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmazken (P>0.05), ağırlık persentil değerlerinde anlamlı düzeyde düşük olduğu (P<0.05) görüldü. Bağırsak paraziti saptanan öğrencilerin dışkı örneklerinin 55 (%17.9) inde Giardia intestinalis, 34 (%11.1) ünde Entamoeba coli, 22 (%7.1) sinde Blastocystis hominis, 5 (%3.4) inde Iodamoeba butschlii, 3 ( %2.1) ünde Entamoeba hartmanni, 2 (%1.4) sinde Hymenolepis nana paraziti saptandı. Öğrencilerden alınan 420 selofan bant örneğinin; 23 (%5.47) ünde Enterobius vermicularis, 4 (%0.95) ünde Taenia spp. ve 2 (%0.5) sinde Ascaris lumbricoides yumurtaları olmak üzere toplam 29 (%6.9) örnekte parazit yumurtası görüldü. 55 ishalli dışkı ELISA yöntemiyle incelendi, örneklerin hiçbirinde E. histolytica saptanmadı. Tablo 1. Parazit saptanmayan (1. Grup) ve saptanan (2. Grup) öğrencilerin, cinsiyet ve yaşa göre dağılımı. Yaş ve üzeri Toplam 1. Grup E K Grup E K Toplam Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):1-5 2

3 Bağırsak Parazitleri ve Gelişme Geriliği ARAŞTIRMA Tablo ve 2. gruptaki öğrencilerin boy, ağırlık ve bunlara ait persentil değerlerinin ortalamaları. Gruplar Boy Persentil Ortalaması % Boy ortalaması Ağırlık persentil ortalaması % Ağrılık ortalaması 1.Grup 141,4±13,7 58,2±30,1 35,2±11,2 51,3±27,5 2.Grup 136,8±13,3 55,1±29,6 32,1±9,4 46,1±23,0 İstatistikî değerler X 2 =11,135 P=0.01 X 2 =1,187 P=0.267 Tablo ve 2. gruptaki öğrencilerin persentil değerlerine göre dağılımı. X 2 =8,013 P=0.006 X 2 =3,935 P= grup 2.grup Persentil Değeri n %* n %* Toplam , ,6 101 BOY , , , , , ,1 105 AĞIRLIK , , , , , ,5 119 *Yüzdeler satır yüzdesidir. İstatiksel değerlendirme X 2 =1,139 Sd=3 P=0.608 X 2 =12,137 Sd=3 P= Sonuç Parazitlerin gelişmiş ülkelerde %2-5, gelişmekte olan ülkelerde %20-30 oranlarında ve çocuklarda daha sık saptandığı bildirilmektedir (11,12). Ülkemizde bu oran sosyo-ekonomiik koşullara bağlı olarak % olarak değişmektedir (13). Yapılan çeşitli çalışmalarda; Diyarbakır da 7-12 yaş grubu çocuklarda %52.51, Elazığ da %25.8, Malatya da %22.5, Kayseri de %19.5 oranlarında bağırsak paraziti saptandığı bildirilmiştir (14-17). Çalışmamızda parazit prevalansı %32.6 oranında bulundu. İlköğretim çağındaki çocukların paraziter hastalıklara yakalanma riski, yetişkinlere göre daha fazla görülmektedir. Okul, kreş gibi toplu yaşanan ortamlarda bulunmaları, kişisel hijyenin tam anlamıyla gelişmemesi, yetişkin bireyler kadar kazanılmış bağışıklığa sahip olmamaları bu yaş grubunun paraziter hastalıklara yakalanma riskinin yüksek olmasının nedenleridir (18). Özellikle 0-7 ve 0-14 yaş grubu çocuklarda psikolojik bozuklukların yanı sıra, bedensel ve zihinsel gelişme geriliğine neden olduğu bildirilmektedir (19). Bağırsak enfeksiyonları, konağın beslenme durumunu farklı şekilde etki etmektedir. Özellikle iştah kaybına yol açarak, besin alınımını engeller ve beslenme bozukluğuna neden olmaktadır. Bazı enfeksiyonlarda ise metabolizmayı olumsuz yönde etkilemekte ve kilo alımını hızlandırdığı görülmektedir (6, 20). Çocuklardaki beslenme, büyüme ve gelişme geriliği parazitin tür ve sayısına bağlı olduğu bildirilmektedir (21). Gelişmekte olan ülkelerde protozoon enfeksiyonları daha yaygın görülmesine rağmen, helmint enfeksiyonları çocukların beslenme ve psikomotor bozukluğa etkisinin daha fazla olduğu tespit edilmiştir (22). Çalışmamızda bağırsak parazitleri bulunan grup, bulunmayan gruba göre kıyaslandığında, gruplar arasında boy persentil değerleri yönünden anlamlı bir fark rastlanmazken, ağırlık persentil değerleri yönünden istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğu görüldü. Bir çalışmada, parazit saptanan çocuklarda ağırlık persentil değerlerinin, parazit görülemeyen gruba göre daha düşük bulundu (23). Giardiosisin neden olduğu sindirim ve beslenme bozukluklarına bağlı olarak malnütrisyon ve malabsorbsiyon gibi çocuklarda çok ağır seyredebilen bedensel ve zihinsel gelişme bozuklukları oluşmaktadır. Enfeksiyona karşı antiparaziter ilaçlarla tedavi edilen çocukların ilk 6 ay içerisinde boy ve kilolarında anlamlı oranda artış tespit edildiği saptanmış (6, 24). Son yıllarda yapılan çalışmalarda parazit saptanan giardiosisli çocukların hemogram değerlerinin daha düşük olduğu görülmüş (25). Parazit görülen çocukların %38.6 sında zayıf motor gelişimi, %22.6 sında konuşma veya bilişsel beceri eksikliği ve 65 parazitli çocuğun 30 unda genel gelişme geriliği saptanmış (26). Ascaris lumbricoides görülen çocukların beslenme durumunu, bilişsel gelişim ve öğrenme yeteneğini olumsuz etkilediği bildirilmiş (27,28). Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):1-5 3

4 Çelik ve ark. Çalışmamızda, A. lumbricoides görülen her iki çocukta ağırlık persentil değerlerinin kontrol grubuna göre düşük olduğu görüldü. Çocuklarda en fazla görülen parazit G. intestinalis (%17.9) olup, parazit saptanan 55 öğrenciden 32 sinde ağırlık persentil değerlerinin düşük olduğu tespit edildi. Bağırsak amebiyazı, sıklıkla asemptomatik olarak gözlenmekte, ancak ishalden dizanteriye kadar çeşitli semptomlara da yol açabilen bir kalın bağırsak hastalığı olarak da görülmektedir. Bangladeş te 6-9 yaş arası çocuklarda yapılan araştırmada, E. histolytica enfeksiyonu ile çocukların beslenme durumu araştırılmış, ishal ve dizanterili görülen çocuklarda E. histolytica enfeksiyonu ile malnütrisyon, çocukların boy ve kilosu arasında istatistiksel olarak anlamlı bulunmuş (29). Entamoeba nın amibik kolite neden olan E. histolytica ve patojen olmayan E. dispar türleri dışkının mikroskobik incelemesi ile ayırt edilememektedir. Bu nedenle E. histolytica için en güvenli ayırt edici tanı spesifik antijenlerin değişik yöntemlerle gösterilmesidir (30). Yapılan çalışmalarda, 1720 dışkı örneğinin %1,51 inde E. histolytica saptanırken, bir başka çalışmada 617 ishalli dışkı örneğinde prevalans %0.32 olarak bulunmuş (31,32). Çalışmamızda 55 ishalli dışkı örneği ELISA yöntemiyle spesifik antijen araştırıldı ve E. histolytica saptanmadı. Paraziter hastalıklar toplumun bütün kesimlerini etkilemekle beraber büyümekte ve gelişmekte olan çocukları daha çok etkilemektedir. Temel sağlık ve temizlik alışkanlıklarının kazanılmasında çok önemli olan ilköğretim döneminde bu kazanımları sağlayacak etkili ve yeterli düzeyde bir sağlık eğitimi verilmesi konusunda önem verilmesi gerektiği kanısındayız. Bu çalışma, Adıyaman Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından SYOBAP2009/0001 nolu proje ile desteklenmiştir. Kaynaklar 1. Çeliksöz A, Demirtaş S, Sümer Z, Özçelik S, Saygı G. Sivas SHÇEK çocuk yuvasındaki çocuklarda bağırsak parazitlerinin incelenmesi. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 1997; 21: Kucik CJ, Martin GL, Sortor BV. Common intestinal parasites. American Family Physican. 2005; 69: John TD, Petri WA. Markell and Voge s Medical Parasitology. 9th ed. Philadelphia, Pa, USA, WB Saunders Co, Demirli H, Arabacı F. Van ilinde 6 12 yaş grubu çocuklarda bağırsak parazitlerinin araştırılması. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2004; 28: Ulukanlıgil M, Seyrek A. Demographic and parasitic infection status of schoolchildren and sanitary conditions of schools in Sanliurfa, Turkey. BMC Public Health. 2003; 3: Opara KN, Udoidung NI, Opara DC, Okon OE. Edosomwan EU, Udoh AJ. The Impact of Intestinal Parasitic Infections on the Nutritional Status of Rural and Urban School-Aged Children in Nigeria. International Journal of MCH and AIDS. 2012; 1: Özcel MA. Genel Parazitoloji. Özcel MA (ed). Tıbbi Parazit Hastalıkları. Türkiye Parazitoloji Derneği Yayınları, İzmir. 2007; Otkun MT, Eskiocak M, Akata F, Karabay O, Tuğrul HM. Edirne de sosyoekonomik düzeyi farklı iki ilkokulda 14 yıl sonra tekrarlanan koproparazitolojik çalışmanın sonuçları. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2000; 24: Malatyalı E, Özçelik S, Çeliksöz A. Değerli S. Bağırsak parazitlerinin Sivas ili farklı yerleşim birimlerindeki ilköğretim okulu öğrencilerinde görülme sıklığı. Cumhuriyet Tıp Dergisi. 2009; 31: Petri WA Jr, Jackson TF, Gathiram V, Kress K, Saffer LD, Snodgrass TL. Pathogenic and nonpathogenic strains of Entamoeba histolytica can be differentiated by monoclonal antibodies to the galactose-specific adherence lectin. Infect Immun. 1990; 58: Nowak P, Jochymek M, Pietrzyk A. Occurrence of human intestinal parasites in selected populations of Cracow region in the years on the basis of parasitological stool examinations performed in the Laboratory of Parasitology of the District Sanitary-Epidemiological Center. Wiad Parazytol. 2007; 53: Quihui L, Valencia ME, Crompton DW, Phillips S, Haqan P, Morales G, Diaz- Camacho SP. Role of the employment status and education of mothers in the prevalence of intestinal parasitic infections in Mexican rural schoolchildren. BMC Public Health. 2006; 6: Babür C, Kılıç S, Özkan AT, Esen B. Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı parazitoloji Laboratuvarı'nda yıllarında saptanan bağırsak parazitlerinin değerlendirilmesi. Turkiye Parazitoloji Derg. 2002; 26: Uzun A, Tekay F, Karaşahin Ö, Yeşilmen S, Topçu M, Gül K. Diyarbakır İl Merkezinde farklı bölgelerdeki beş ilköğretim okulunda bağırsak parazitlerinin araştırılması. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2004; 28: Kaplan M, Polat AS, Kuk S, Ozan AT, Akgün D. Abdullahpaşa Eğitim ve Araştırma Sağlık Ocağı bölgesindeki ilköğretim okulu öğrencilerinde bağırsak parazitlerinin görülme sıklığı. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2003; 27: Çelik T, Daldal N, Karaman Ü, Aycan ÖM, Atambay M. Malatya İli Merkezinde üç ilköğretim okulu çocuklarında bağırsak parazitlerinin dağılımı. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2006; 30: Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):1-5 4

5 Bağırsak Parazitleri ve Gelişme Geriliği ARAŞTIRMA 17. Çetinkaya Ü, Yazar S, Kuk S, Ateş S, Hamamcı B, Gedikbaş T ve ark. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Parazitoloji Anabilim Dalı laboratuvarında yılları arasında saptanan bağırsak parazitlerinin dağılımı. Kafkas Univ Vet Fak Dergisi. 2012; 18: A93-A96, 18. Özçelik S, Sümer Z, Çeliksöz A, Poyraz Ö, Koçoğlu F, Demirtaş S ve ark. Survey of intestinal parasites in orphan of orphnage in Sivas, Turkey. Türkiye Parazitol Dergisi. 1995; 19: Çulha G, Sangün Ö, İncecik F. Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Laboratuarına Başvuran 0-14 Yaş Çocuklarda Bağırsak Parazitlerinin Dağılımı. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 29: Soltzfus RJ, Albonico M, Tielsch JM, Chwaya HM, Savioli L. Linear growth retardation in Zanzibari school children. J Nutr. 1997; 127: Oberhelman RA, Guerrero ES, Fernandez ML, Silio M, Mercado D, Comiskey N, et. al. Correlations between intestinal parasitosis, physical growth, and psychomotor development among infants and children from rural Nicaragua. Am J Trop Med Hyg. 1998; 58: Yassin MM, Shubair ME, al-hindi AI, Jadallah SY. Prevalence of intestinal parasites among school children in Gaza City, Gaza Strip. J Egypt Soc Parasitol. 1999; 29: Kaplan M, Polat SA. İlköğretim Çağındaki Çocuklarda Bağırsak Parazitlerinin Ağırlık ve Boy Persentil Değerlerine Etkisi. Türk Mikrobiyol Cem Dergisi. 2004; 34: Saldiva SR, Silveira AS, Philippi ST, Torres DM, Mangini AC, Dias RM, et al. Ascaris-Trichuris association and malnutrition in Brazilian children. Paediatr Perinat Epidemiol. 1999; 13: Karaman Ü, Karcı E, Çolak C, Karadan M, Fırat PY. Giardia intestinalis ve gelişme geriliği tanısı alan çocuklarda hemogram sonuçlarının değerlendirilmesi. Tıp Araştırmaları Dergisi. 2011; 9: Koruk I, Simsek Z, Tekin Koruk S, Doni N, Gürses G. Intestinal parasites, nutritional status and physchomotor development delay in migratory farm worker's children. Child Care Health Dev. 2010; 36: Hadidjaja P, Bonang E, Suyardi MA, Abidin SA, Ismid JS, Margand SS. The effect of intervention on nutritional status and cognitive function of primary school children infected with Ascaris lumbricoides. Am J Trop Med Hyg. 1998; 59: Jensen LA, Marlin JW, Dyck DD, Laubach HE. Prevalence of multi-gastrointestinal infections with helminth, protozoan and Campylobacter spp. in Guatemalan children. J Infect Dev Ctries. 2009; 3: Tarleton JL, Haque R, Mondal D, Shu J, Farr BM, Petri WA Jr. Cognitive effects of diarrhea, malnutrition, and Entamoeba histolytica infection on school age children in Dhaka, Bangladesh. Am J Trop Med Hyg. 2006; 74: Zeyrek, FY, Özbilge H, Yüksel FM, Zeyrek CD, Sırmatel F. Şanlıurfa'da parazit faunası ve ELISA yöntemi ile dışkıda Entamoeba histolytica/entamoeba dispar sıklığı. Türkiye Parazitoloji Dergisi.,2006; 30: Mengeloğlu FZ, Aktaş E, Külah C, Cömert FB. Dışkı örneklerinde ELISA yöntemi ile Entamoeba histolytica nın saptanması. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2009; 33: Akdemir C, Aydın A. Dumlupınar Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastalarında Entamoeba histolytica Prevalansı. Kafkas Univ Vet Fak Dergisi. 2012; 18: A53-A56. Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):1-5 5