TYB AKADEMi. Osman Turan ve Selçuklular. Suriye Selçuklu Mclikıerinin Haçhlarla İljŞkjleri f Ebru Altan

Transkript

1 TYB AKADEMi D i ı E d _-e b i y a t v e S o s y a 1 B i 1 i m 1 e r D e r g i s i t Osman Turan ve Selçuklular Tarih Devam Ediyor, Tarihçiler de /D. Mehmet Doğan Osman Turan'ın Hayatı ( Ocak 1978) ve Tarihçlliği j Abdurrahim Tufantoz Anadolu'nun Fethi ve Dıiıkon Çayı Anlaşması'nın Bu Süreçteki Yeri/Gülay Öğün Bez.er - ~ Mevdfid 13. Altun tekin: HaçWarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı/ Birsel ICıiçüksipahioğlu Suriye Selçuklu Mclikıerinin Haçhlarla İljŞkjleri f Ebru Altan Selçuklu Çağında Kuman-Kıpçaklar /Muııllô. uydu Yücel Melik Şahinşah'mSaltanat Mücadelesi (USS-ll76) f Muharrem Kesik Selçuklular Döneminde Nalôbü'n-N~balann Siyasi, İdari ve İç@ıai Hayattaki Rolleri: Tırad B. Muharumed ye OğluAli B. Tırad El-Kureşi El-li'aşim.i El-Abbas! Ez-2eynebl.Ömeği f Abdülkerim Özaydın Selçuklu Türkiyesi'nde Bir Mekan Adı: İrmarıbane f S adi S. Kucur Meyyafllı:ikin (Silvan) Şeb.ii.oin Kuruluşu Üzerine Bir İnceleme/ MustafaAlican Selçuklu Türkiye's4lde Defin ve Taziye Merasimlerine Dair f Emine Uyumaz Mülllit / Kitabiyat /Doğumun un ıoo.yı1ında Prof Dr. Ali Birinci'nin Anlatımıyla Prof Dr. Osman Thran /Salih Yılmaz-Murat Nalçaı:ı. " JJir Belge/ Celü Güngür Fatih Gökdağ Ali Birbiçer A1bekAbazov

2 TYBAKADE.Mİ , Yıl:4 Sayı: 12 Eylül 2014 Osman Turan ve Selçuklular İmtiyaz Sahibi 1YB Vakfı İktisadi İşletmesi adına D. Mehmet Doğan Genel Yayın Yönetmeni Celil Güngör Sayı Editörü Prof. Dr. Gülay Öğün Bezer Yazı İşleri Müdürü Mustafa Ekici Yayın Kurulu Murat Erol, İskender Gümüş, Kemal Kahraman, Cengiz Karataş, Mehmet Kurtoğlu, Atilla Mülayim, Osman Öz bahçe Yayma Hazırlık Dilara Coşkun DIUll!lma Kurulu Hicabi Kırlangıç, İbrahim tnvi Yavuz, Muhsin Mete, Nazif öztürk Yönetim Yeri Milli Müdafaa Cad. 10/13 Kızılay-Ankara os 71 Tasanın mtrmedya B asla Özel Matbaası ISSN: Fiyab ıs TL Abone Bedeli 40TL Kurumlar için 75 TL Hesap No ValaJbank Başkent Şb. IBAN: TR34 oo oo Ziraat Bankası Başkent Şb. IBAN: TR YB AKADEMi hakemi i bir dergidir. Dört ayda bir yayımlanır. Dergide yayımlanan yazıların bilimsel sonımluluğu yazariarına aittir. Yazılar yayıncının izni olmadan kısmen veya tamamen, basılamaz, ço altılamaz ve elektronik ortama taşınamaz. Yazıların yayımlanıp, yayımlanmamasından yayın kurulu sorumludur.

3 Mevdı1d B. Altun tekin: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı/ Birsel Küçiiksipahioğlu 37 Mevdud ç. Altuntekin: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı Birsel Küçüksipahioğlu Doç. Dr., İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı ıı. yüzyılın sonlannda başlayan Haçlı Seferleri yaklaşık 200 yıl boyunca Türk-İslam dünyasında büyük acılann yaşanmasına sebep oldu. Bu süreçte, Haçlılada mücadeleyi İslam Dünyasının lideri olmak sıfatıyla Türk sultan ve emirleri yürüttü. Bunlardan birisi de Büyük Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar (ııos-ııı8) tarafından Haçlılarla mücadele için görevle~dirilen Musul Valisi Şerefli'd-Din Mevdud b. Altuntekin'di. Haçlı kaynaklannda adı Maledoctusı, Malducus 2 ve Menduc,a Ermeni kaynağında Mamdud veya Memdud 4 olarak geçmektedir. Mevdud'un hayatımn Musul Valisi olmadan önceki losmıyla ilgili bilgi bulunmamasına rağmen; babasının adının Altuntaş veya daha muhtemel olarakaltuntekin olduğıı anlaşılmaktadır. 5 Aynca bazı araştırma eserlerde yer alan, Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar'ın kardeşi 6 veya Musul Valisi Kürboğa'nın (1096-ııo2) yeğeni olduğu 7 yolundaki iddialar kaynaklar tarafından des- 1 Fulcherius Carnotensis, Gesta Francorum lherusalem peregrinantium, RHC. occ., m, s tre. R. Ryan, Fııleher oj Chartres. A History of the Expeditionto Jerusalem , Knoxville 1969, s Albertus Aquensis, Liber Christianae Expeditionis pro Ereptione, Emundatione et Restitutio ne Sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae, RHC. occ., IV, XVIII,-s Willemıus Tyrensis, Historia rerum in partibus transmarinis gestarum, RHC. oce., I, xı, 19, s. 484, tre. E. A Babcock ve A. C. Krey, A History of Deeds Done Beyand the Sea. By Wılliam Archbishop oftyre, 2 eilt, New York 1943, I, s Urfalı Mateos, Vekayiname, tre. Hrant Andreasyan, Uıfalı Mateos Vekayinamesi ( ) ve Papaz Griger'un Zeyli ( ), Ankara 1987, s , , 246, İbnü'l-Esir, el-kamil Fi't-Tarih, tre. A ' özaydın, İstanbul 1991, X. 339 ve İbnü'l-Adim, Buğyetü't-talebfi Tarihi Hal~b, tre. Ali Sevim, Biyagrafilerle Selçuklular Tarihi, Ankara 1989, s.ıo1'dealtuntekin'in oğlu olduğu ifade edilirken, Ebü'l-Fida'nın (el-muhtasar fi tarihi'l-beşer, İstanbulı286, I/2) eserinin bir yerinde (s. 234) Altuntekin, bir başka yerinde ise (s. 23.7) Altuntaş şeklinde geçmektedir. H.A.R. G.ibb ise (İbn al-qalanisi, 11ıe Damascus Chronicle of the Crusa~. extracted and translated, H.A.R. Gibb, Londop. 1932, s. 99, not 4'te Altuntaş'ın oğlu olduğunu belirtirken, kendisine ait bir makalede ("Notes on the Arabic Materials for the History of the Early Crusades", Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol. 7, 4(1935), s. 742, not 4) kesin olarak Altuntekin'iıi oğlu olduğunu kaydetmektedir. 6 W.B. Stevenson, 11ıe Crusaders in the East, Cambridge 1907, s. 64, 84, Gibb, 11ıe Damascus Chronicle..., s. 99, not 4'te Mevdud'un Musul Valisi Kürboğa'nın yeğeni

4 sb TYB AKADEMİ/Eylül20ı4 teklenmemektedir. Kaynaklann Sultan Melikşah'ın çocuklanyla ilgili olarak verdilderi bilgiler arasmda böyle bir rivayeti geçerli kılacak küçük bir ima bile yoktur. Aynca Muhammed Tapar1a ilgili çalışmalarda da, devcin kaynaklannda herhangi bir bilgi bulunmadığı için, söz konusu iddia mevzu bile edilmemiştir. Bunlann yanı sıra, Mevdud'un, Sultan Tapar tarafından oğluna atabey tayin edilmiş olduğu bilinmektedir. Teknik olarak bir "Selçuklu meliki"nin başka bir şehzadeye hoca tayfu edilerneyeceği de malum olduğuna göre, bu iddianın tutarlı bir tarafı bulunmadığı açıktır. Mevdı1d ııo8 yılmda Musul valisi tayin edilmesiyle birlikte tarih sahnesine çıkmıştır. Ancak haklanda bu tarihten lasa bir zaman öneeye ait bazı bilgiler de mevcuttur. Haçlılarla mücadeleyi ciddi ve kapsamlı bir şekilde ele alan Sultan Muhammed Tapar, Musul Valisi Çavlı'nın güven vermeyen davranışlan üzerine, Emir Mevdı1d b. Altuntekin'i onun üzerine göndermek zorunda kalmıştı. Sekiz ay boyunca Mevdı1d tarafından Musul'da kuşatılan Çavlı, sultanın huzuruna giderek yeniden itaat arz etmiş; el-cezire bölgesi kendisine ikta edilirken Haçlılarla mücadele görevi de verilmişti. 8 Ancak Çavlı'nın sultana karşı itaatsiz tutumunu sürdürmesi ve ikta bölgesinin gelirlerinden hazineye hiçbir şey göndermemesi Muhammed Tapar'ın öfkelenmesine ve onu Musul valiliğinden aziederek yerine Mevdı1d b. Altuntegin'i getirmesine neden oldu. Ardından sultan aralannda Mevdı1d b. Altuntegin, Sökmen el-kutbi, Nasr b. Mühelhil, Aksungur el-porsulô ve Erbil hakimi Ebu1-Heyca'nın da bulunduğu emirleri Çavlı'ya karşı Musul'a gönderdi. Nisan-Mayıs ııo8'de Musul önlerine gelen ordu Eylül ayına kadar şehri kuşatma altında tuttu. Bu esnada Çavlı, şehrin s urlarım yükseltip sağlamlaştınnış, şehre yiyecek, içecek ve savaş aletleri stoklamış aynca Musul ileri gelenlerini de yakalayarak hapse atmıştı. Ardından eşini bir miktar kuvvetle şehirde bıraktıktan sonra kendisi Musul'dan çıkarak etrafı yağınalamaya başladı. Harran Savaşı'nda9 esir alınan Urfa Kontu II. Baudouin de yanında bulunmaktaydı. Çok zor bu bilgi kendisinin yukantlaki makalesinde ("Notes on the Arabic s. 742, not 4) düzeltilınekte ve Kürboğa'nın yeğeni de olmadıjp belirtilmektedir. Aynca bkz. H.S., Fink, "Mawdud I ofmosul, PrecursorofSaladin", TheMüslim World, xı.m (1953), s İboü1-Esir, el-kamil Fi't-Tarih, tre. X, 339 Krş. A. Özaydın, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-sııjııos-mB), s. sı-s2. 9 Urfa Haçlı Kontu Baudouin du Bourg ile Antakya Haçlı Prinkepsi Bohemund, Musul-Haleb yolu üzerinde yer alan Harran'ı ele geçirmek için birlikte hareket etmiş ancak Harran yakın Janoda Musul Valisi Çökürmüş ile Artukoılu Sökmeiı'in orduları., karşısında? Mayıs 1104'de ağır bir yenilgiye uğramışlardı. Urfa Kontu Baudouin ile kuzeoi Teii-BB.şir lıikimi Joscelin de Courtenay'in esir düştüğü bu savaş Haçlılano, Türkler karşısında aldığı en ağır mağlubiyetlerdeo biri olarak kayıtlara geçti. Zira Mardin, Diyarbakır ve lıal:ta Musul'u ele geçirmeyi ve bu sayede sırurlanın doğuya doğru genişletmeyi düşünen HaçWar bu gayelerine ulaşa):nadıklaru gibi prestij ve itibarlan da sarsıldı. Baudouin de Bourg, Sökmen'in elinde esirken, Çökürmiiş'ün adamlan tarafından kaçmlarak Musul'a götürüldü. Joscelin ise Sökmen'in yanında bırakıldı. Sökmen'in 1104 yılında ölümünden sonra ilgazi'nio eline geçen Joscelin, onun tarafından serbest bıralaldı.. Çöki.irmüş'teo sonra Musul Valisi Çavlı'nın yanında bulunan Baudouin ise belirtildiği üzere 1108 yılında serbest kaldı. Bkz. Işın Demirkent, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-ıııB), Ankara 1990, I, s. 87 vdd.

5 Mevdud B. Altun tekin: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı/ Birsel Kiiçüksipahioğlu 39 durumda kalan Çavlı, muhtemelen Urfa Kontluğu'ndan destek almak için Baudouin'i serbest bıraktı. Musul'da ise Çavlı'nın eşinin aldığı sert tedbir ve uygulamalar, halkın tepkisine neden olmaktaydı. Sonunda içeriden iki askerin veya Ebu'l-Ferec'in' 0 kaydına göre, şehri tahkim için çalışan işçilerin yardım etmesi ve sultanın ordusunun gayreti ile Musul11o8 Eylül ayında ele geçirildi. Şehre giren Mevdfid, herkese eman verildiğini, sükunet ve huzur içinde evlerine ve işlerine dönebileceklerini bildirdi. Mevdfid, böylece şehrin yeni valisi olarak 1108 yılmda görevine başlamış oldu. Bu tarih aynı zamanda onu tarihe mill edecek sürecin de başlangıcıydı. u Zira Musul valiliği sırasında Sölanen el-kutbi ve Artukoğlu İ1gazi ile birlikte, Sultan Muhammed Tapar tarafından Haçlılarla mücadele ile görevlendirildi. Aslında Mevdud, Muhammed Tapar tarafından Haçlılarakarşı Trablusşam emiri Fahrülmülk İbn Ammar'a yardıma gönderilecekken Çavlı meselesi dolayısıyla gerçekleşmedi. 12 Mevdfid'un 1108 yılından itibaren.haçlılarla mücadeleye görevlendirildiği dönem, Türk-İslam dünyasının planlı, disiplinli ve geniş kapsamlı bir şekilde Haçlılara karşı hücuma geçtiği, Anadolu, Suriye ve Filistin'de Müslümanları kan ve gözyaşına boğan Haçlıların doğrudan hedef alındığı zamandı. Bu hedefe doğru gidilirken olayların akışı, Urfa Haçlı Kontluğu'nu öncelikli kıldı. Çünkü bu kontluk hem Büyük Selçuklu Devletinin Suriye'deki topraklarıyla, hem de Suriye ileanadolu Türklüğünün irtibatım kesen bir konumda bulunmaktaydı. Sultan Muhammed Tapar, Kasım-Aralık 1109'da ümeraya Haçlılarla mücadele için hazırlanınalarmı ve Türk-İslam beldelerini onların tehdidinden kurtarmalarım bildirdi. İbnü'l-Kalanisi'nin ifadesine göre13 Bunun üzerine bir araya gelen Mevdud ve Sölanen el-kutbi hemen harekete geçerek Cizre'de (Ceziret İbn Ömer) karargah kurdular. Buraya yalan bölge valilerinin ve etraftan gelecek gönüllülerin ulaşmasım bekleyen bu iki emire kısa süre içinde Artukoğlu İlgazi de askerleriyle iltihak etti. Böylece çok kalabalık bir sayıya ulaşan Türk birlikleri aralarmda yaptıkları istişare sonunda önceliği Urfa Haçlı Kontluğu'na vererek Haçlılar la mücadele için harekete geçtiler. Bu sırada Urfa Kontluğu'nun başında Çavlı tarafından serbest bıralalan Baudouin du Bourg (uoo-ııı8) bulunmaktaydı. Mevdud komutasındaki Türk birlikleri 2-ııMayıs ı11o'da Urfa önlerine gelerek şehri kuşattı. Urfalı Mateos'un 14 dediğine göre Mevdud, dağları, 10 Ebu'l-Ferec, tre. Ömer Rıza Doğru}, Gregory AbQ'l-Farac, Ab{l7-Farac Tarihi, Ankara 1999, n, u Aziml, Tdrihu'l-Azimi, tre. Ali Sevim, Az! mf Tarihi Selçuklutarla İlgili Bölümler (h = 1038/ /1144), Ankara -1988, s. 36;İbnü'l-Esir, el-kdmil Fi't-Tarih, tre. X, ; Ebu'l-Ferec, n, s Krş. Ali Sevim, Suriye ve Filistin Selçuklulan Tarihi, Ankara 1989, s. 207;ÖU.ydın, a.g.e., s Birsel Kü,çüksipahioğlu, Trablus Haçlı Kontluğu Tarihi ( ), İstanbul2007, s İbnü'l -Kalinisi, Zeylü Tdrihi Dımaşk, yay. H. F. Amedroz, Beyz:ut 1908, s Urfalı Mateös, s

6 40 TYB AKADEMi/ Eylill2014 tepeleri ve ovalan askerleriyle doldurmuştu. Bu manzaradan dehşete düşen halk korku içinde karşı koymaya çalışırken, yeterince yiyecek ikmali yapılmadığından bir yandan da açlıkla mücadele etmekteydiler. Urfa'yı çevreleyen surlar çok güçlü olduğundan kısa sürede huranın ele geçirilmesi mümkün görünmemekteydi. Nitekim daha önce Mayıs 1098'de Musul Valisi Kürboğa da üç hafta boyunca Urfa'yı kuşatmasına rağmen muazzam surları ve zaman darlığı sebebiyle şehri ele geçirememişti. Türklerin şehri kuşatması karşısında şaşkına dönen Haçhlar, savunma için ellerinden gelelli yaparken diğer Haçlı yöneticilerine de haber göndererek kendilerine yardım edilmesini istediler. Haçlı kaynağı Albertus Aquensisıs, Kudüs Kralı I. Baudouin'e Urfa Kontu Baudouin'den, Türklerin kalabalık ordulada Urfa'yı kuşattıkları ve civannı tahrip ettiklerine dair haber geldiğini yazınaktadır. Bu esnada Beyrut'u kuşatmakta olan I. Baudouin, 13 Mayıs ı no' de şehri ele geçirdikten sonra, Haziran başlarında Trablus Kontu Bertrand ile birlikte Urfa'ya doğru yola çıktı. 16 Kral I. Baudouin ve Bertrand'ın askerleriyle birlikte Urfa'ya doğru gelmekte olduklarını ve Fırat Nehri'ni geçtiklerini haber alan Mevdüd kuşatmayı kaldırarak Harran'a doğru geri çekilmek zorunda kaldı. Bunu aslında Haçhlan bulunduklan yerlerden çıkarıp kendisiiii takip etnıelerini sağlamak ve onları pusuya düşürüp tamamıyla yok etmek için yapmıştl. Mevdüd komutasındaki Selçuklu ordusunun Urfa'dan çekilmesinden sonra Kont Baudouin du Bourg, 400 şövalye ve ıo.ooo Ermeni askeri eşliğinde şehirden çıkarak Kudüs Kralı I. Baudouin'i karşılamış; ona, Mevdüd'un ordusuyla birlikte Harran'a doğru Çekildiğini bildirmişti. Albertus Aquensis'in~ 7 dediğine göre Baudouin de Bourg krala ayrıca, Türklerin Urfa'yİ Antakya prenkepsi Tankred'in teşvikiyle kuşattıklarındah ve Tankred'in kendisine olan düşmanlığından da söz etmişti. Kral bunun ~erine Tankred'e haber gönderip yanına gelmesini istedi,. Önce Baudouin'in çağrısına icabet etmekte tereddüt eden Tankred, daha sonra ısrarl~ karşısınd~i Urfa'ya gitmek ve kralın da çlduğu kalabalık bir topluluk önünde kendisini savunmak durumunda kaldı. Ardından da isteksiz bir şekilde, Mevdüd'a kcirşı oluşturulan haçlı ordusunda yer aldı. 18 Haçhlar b.undan sonra görünüşte birlik halinde Urfa'dan ayrılıp Mevdud'u takip etmek gayesiyle önce Harran yönünde'ilerlediler. Sonra Müslümanlara ait olan ve Harran'ın kuzey batlsında yer alan Şenav Kalesi'ne sonuçsuz bir taarruzda bulundular. El<:~zire bölgesinde geniş kapsamlı bir harel_<at düz~nlemek niyetinde olduğu'-anlaşılan.1\udüs Kralı ıs Albertus Aquensis, RHC. occ., IV, XI, ı6, s ı6 İbnü1-Kalinisi; Zeylü TarihiDımaşk, s. ı69;albertusaquensis, RHC. occ., IV, XI, 17-19, s ; Urfalı Mateos, s. 237 vd. Krş.Sevim, a.g.e, s, 210 vd; Demirkent, Urfa HaçlL.., I, 129 vd; Küçüksipahioğlu, a.g.e., s. Bo vd. 17 Albertus Aquensis, RHC. occ.; IV, XI, 20, s ıb Albertus Aquensis, RHC. occ., IV, XI, , s Krş. Steven Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi, tre. Fikret Işıltan, 3 cilt, Ankara 1989, ll, s ;Demirkent, Urfa Haçlı... I, 134 vd.

7 MevdUd B. Altuntekin: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı/ Birsel Küçüksipahio~lu 41 I. Baudouin, pusuya düşmekten korktuğu için Türklerle savaşa girmeden Uıfa'ya, ardından Samsat'a doğru geri çekilmeyi uygun gördü. Haçlıların çekilmesinin bir sebebi aralarında devam eden busumet ve güvensizlik, diğeriyse Dımaşk atabeyi Tuğtekin'in Mevdftd'a yardım için yola çıktığını öğrenmiş olmalanydı. Mevdud'un niyeti aslında Haçlılan daha içerilere İslam topraklarıı:.ıa çelanek ve orada yok etmekti. Ama Haçlıların yürüyüşü durdurması buna iın.kan vermedi. Nitekim II. Baudouin, Müslümanların sürekli alanlan yüzünden Fırat'ın doğusunun artık güven1i olmadığı gerekçesiyle, balla nebrin batısına göçmeye teşvik ediyordu. Bu hareketlilikten haberdar olan Mevdı1d, Haçlılan takibe koyularak on1an Samsat yakınında nehri geçerken yakaladı. Urlalı Mateos'unı9 kaydına göre, n ehrin öbür tarafına geçmek için suya atlayanlardan boğulanlar olurken, bir losını da kayıklara binrnek için izdibam yarabyordu. Kaçamayan Haçlılar Selçuklu ordusu tarafından tamamen yok edildiler. Mevdı1d, Urfa'yı ele geçirme konusunda kararlı olduğu için Fırat'ın batısına geçmedi ve doğrudan Urfa üzerine yürüdü.. Tuğtekin'in göndermiş olduğu birlikler de bu sırada yardıma geldi. Uıfa'yı yeniden muhasaraya başlayan Mevdud, kışın yaklaşması ve iaşe sıkmbsı baş göstermesi yüzünden kuşatmayı kaldırıp Musul'a geri çekildi. Bunun1a birlikte Harran'da Urfa'yı gözetleyecek bir garni:zon bıralap tedbir almayı ihmal etmedi. 20 Mevdud'un Uıfa kuşatması istenilen sonuca ulaşamadıysa da, Haçlılann artık Türk-İslam - Dünyasının hedefinde bulunduğu ve on1ara karşı kapsamlı bir bareleabd başladığı anlaşılmaktaydı. Aynca bu sefer Urfa Haçlı Kontluğu'nu temelinden sarsmışb. Çünkü nebrin babsına yaşanan göç yüzünden doğu tarafının ıssızlaşması doğal olarak güven1ik zafiye-.. ti yaratmaya devam edecekti. Haçlıların Mevdı1d'un Uıfa seferi sırasında uğradıklan kayıplar, Haçlıların İslam dünyasına yönelik düşmanlığını arbrmaktaydı. Haleb Meliki Rıdvan'ın Urfa kuşatmasıyla eş zamanlı olarak Antakya ve Haleb bölgesinde Haçlılara karşı yürüttüğü faaliyetler de bu düşmanca tavrı tahrik ediyordu. Birinci Haçlı Seferinin kazanımlarını kaybetmeleri halinde yok olacaklannı bilen Haçlılar, bu neden1e her taraftan Türk-İslam dünyasına karşı saldırıya geçtiler. Kudüs Kralı I. Baudouin, bu çerçevede Baalbek ve Bika bölgesine yönelik olarak düzen1ediği harekatta Sayda'yı ele geçirirken; Antakya prinkepsi Tankred, Haleb bölgesine saldırılannı arbrarak balla öldürmeye, mal ve mülklerini yağmalayıp bulunduklan yerlerden sürmeye başladı. Tankred'in özellikle Haleb'e bağlı Artah, Esarib ve Zerdana'yı ele geçirmesi durumun ne kadar ciddi olduğunun göstergesiydi. 19 Urfalı Mateos, s İbnü1-Kal3.nisi, Zeylü Tarihi Dımaşk, s.ı70;urfalı Mateos, s. 240;Fulcherius Canıotensis, RHC; Occ, II, s vd, tre. Ryan, s ;Albertus Aquensis, RHC. occ., IV, XI, 24, s Ayrıca bkz. Runciman, a.g.e., II, s. 96 vd; Demirkent, Uıfa Haçlı... I, s. 138 vd; Stevenson, a.g.e.,s ; Özaydın, a.g.e., s. 106 vd.

8 TYB AKADEMi /Eylill2014 Haleb'in Haçlılarca kuşatılması tehlikesine karşı endişeye kapılan Rıdvan bir taraftan Tanlcred ile anlaşmaya çalışırken diğer yandan da. Sultan Tapar'dan acil yardım talebinde bulundu. Bu çağrıya kayıtsız kalmayan sultan, Haziran-Temmuz ıııı'de bölgedeki emirlere haber göndererek Haçlılara karşı yeni bir savaşa hazırlanmalannı bildirdi. Selçuklu sultanının bu çağrısına ilk icabet eden, Musul valiliği görevinin, Haçlılarla mücadele konusunda kendisine yüklediği sorumluluğa binaen Mevdud oldu. Re'sul-ayn bölgesinde Şahalıtan ve Tell-Kurad'ı ele geçiren Mevdud'a, daha sonra Meraga Emiri Ahmedil, Emir Sökmen el-kutbi, Erbil hakimi Ebu'l-Heyca, İlgazi'nin oğlu Aya:ı., Hemedan Emiri Porsuk'un oğulları ve başka emirler de katıldı. Hatta Sultan Tapar, oğlu Mesud'u da bir orduyla Mevdud'a katılmak üzere Musul'a gönderdi. Albertus Aquensis'in 21 abartılı ifadesine göre bu ordunun mevcudu kişiye ulaşmıştı. Mevdfid ordusuyla Harran'da bulunduğu sırada Şeyzer emiri Ali b. Münlaz'dan, Tanlcred'in Şeyzer'e geldiği ve bölgede bir kale inşa ettirdiği haberini aldı. Bu nedeille ordu yardım için Şeyzer'e doğru ilerlerken, 28 Temmuz ıııı'de Urfa Haçlı Kontluğu'na ait Tell-Bftşir'i kuşattı. Bu sırada H ernedan emiri Porsukoğlu Porsuk ta orduya katıldı. Urfa Kontu Baudouin du Bourg vasıtasıyla Tell-Bftşir'in kuşatıldığını haber alan Kudüs Kralı I. Baudouin, hemen diğer Haçlı reisierinden yardım isteyerek hazırlıklara girişti. Ancak Tell-Bftşir senyörü Joscelin de Courtenay, kralın müdahalesine gerek kalmadan EmirAhmedil ile temasa geçip bazı tekliflerde bulunarak onun ordudan aynlmasını sağladı. Bu arada Hale b Meliki Rıdvan da Haçlılarakarşı Mevdfid'dan acil yardım istemişti. Bunun üzerine Mevdfid 22 Ağustos ıııı'de, 26 gündür sürdürdüğü Tell-Bftşir kuşatmasım kaldınp Haleb'e doğru yola çıktı. Böylece bu harekat başladığında korkuya kapılan Urfa Haçlı Kontluğu bir kez daha tehlikeyi atıatmış oldu. Buna rağmen bu savaş sırasında da görüldüğü gibi, Haçlılar Fırat'ın doğusunda Türk akınıanna karşı koyamadıklarından, mücadele iyiden iyiye nehrin batı yakasındaki topraklara kaymışb. 22 Mevdfid Tell-Bftşir'den ayrıldıktan sonra kendisini ısrarla Haçlılara karşı yardıma çağırmakta olan Melik Rıdvan'ın yanına J:Ialeb'e geldi. Ancak Rıdvan endişeye kapılarak.mevdud'a şehrin kapılarını kapattı ve onuilla anlaşma yapmaya yanaşmadı. Onun bu şekilde davranmasında Haleb ön: 21 Albeıtu.s Aqueosis, RHC. occ., IV, Xl, 38, s. 68ı. 22 İbnü'l-Kalarusi, Zeylü Tarihi Dımaşk, s. 171 vd; İboü'l-Esir, el-kam(lfi't-tarih, X, s ; İboü'l-Adim, Zübdetü'l-Haleb min Tarihi Haleb, yay. Sami ed-delihan, 3 Cilt, Dımaşk , n, 156 vd; Urfalı Mateos, s ; Ebu'l-Fere<:, n, s Krş. R. Röhricht, Geschichte des Königreichs Jerusalem (ııoo-1291), Innsbruck ı898, s. 89 vd; Stevenson, a.g.e., s. 89 vd.;runcimao, a.g.e., n, s. 99 vd; Sevim, a.g.e., s. 215Vd; Demirkent, Uıfa Hbçlı...I, s ; C. Alpteldn, DımaşkAtabegliği, İstaobulı985, s. 40-4t;Özaydıo, a.g.e., s. ıo8-ıı2; 23. İbnü'l-Esir, el-kamilfi't Tarih., X,s ; İbnü'l-KaHinisi, Zeylü Tarihi Dımaşk, s. 175 vd; İbnü'l-Adim, Zübde, n, 159 vd. Aynca bkz. Sevim, a.g.e, s ; Alpteldn, a.g.e., s. 41 vd; Özaydıo, a.g.e., s. 113 vd.

9 Mevdiid B. Altuntekin: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı / Birsel Küçüksipahioğlu 43 lerine gelen ordunun etrafa zarar vermesinin ve halka karşı boş olmayan hareketlerde bulunmasının da etkisi vardı. Mevdud şehrin önlerindeyken Dımaşk Atabegi Tuğtekin askerleriyle birlikte Haleb'e gelerek onlara katıldı. Onun gelişi herkesi memnun etmekle birlikte Tuğtekin, Haçlılarla savaşmak için güneye inmek gerektiği şeklinde görüş bildirdi. Bunun üzerine Selçuklu ordusu Eylül ını'de Haleb'ten ayrılarak Maarratu'n-Numan'a, sonra Asi Nehri yalanlarına geldi. Selçuklu ordusunun Haleb'ten ayrılınasından sonra Melik Rıdvan, ernirlere Tuğtekin'i hertaraf ederek, topraklarının işgal edilmesini isteyen mektuplar gönderdi. Mevdud bu teklife biç itibar etmediği gibi, Tuğtekin'i adeta bimayesi altına aldı. Bu sırada Mevdud'un yanında sadece Tuğtekin kalmış; diğer emirler orduyu terk etmiş bulunmaktaydılar. Müslümanların birbirlerinden ayrıldığını gören Haçlılar, aralarındaki anlaşmazlıkları bir tarafa bırakarak onlarla savaşmak amacıyla Efamiye'de toplandılar. İbn Münkız'ın da desteklediği Müslüman ordusu ile Haçlılar Maarratu'n Numan yalanlarında yer alan Tell-Mennes civarında karşılaştı. Türk ordusunun taarruzu karşısında etkisiz kalan Haçlılar, güçlükle de olsa kaçınayı başarabildiler. Bu seferden sonra Musul'a dönen 23 Mevild'un, ordusunun zaaf göstermesine rağmen kazandığı başarı, Haçlılar'ın hareket alanının bir ölçüde sınırlandığını gösteriyor; keza inisiyatifin artık sadece Haçlılarda olmayacağı da anlaşılmış oluyordu. Mevdud, 1111 seterinden sonra 1112 yılında da Haçlılarla mücadelesine devam ederek doğrudan Urfa Haçlı Kontluğunu hedef alan bir sefer düzenledi seferini yalnızca Musul askeriyle yürüten Mevdud, 30 Nisan-4 Mayıs ııı2'de Urfa önlerine gelip, karargabını kurduktan sonra etrafı tahrip ederek şehri sooştırmaya başladı. Halka şehri teslim etmeleri balinde kendilerine iyi davranılacağını ve sılantılarının sona ereceğini bildirdi. Bu sırada kaynakların ifadesine göre, Urfalı 20 Ermeni, Mevdud'a haber yollayarak şehri kendisine teslim etmek üzere hazırladıkları gizli plfuıı ilettiler. Ermenilerin bu şekilde davranmasının sebebi, Haçlıların onlara güvenmemeleri ve her zaman kuşkulu yaklaşınaları yüzünden yaşadıkları olumsuzluklardı. Nitekim Urfa Kontu I. Baudouin döneminden itibaren Ennenilere uygulanan baskı, şiddet ve takibat bunu destekler mabiyetteydi Özellikle II. Baudouin'in esaretten kurtulup Urfa'ya geldikten sonra, ihanet edeceklerinden şüpbelenmesi, Ermenilere yönelik ağır bir layımı beraberinde getirmiş, kalabalık bir gurup da şehirden zorla çıkanlmıştı. Yaşadıkları olaylar zaman içinde onları Haçlılardan uzaklaştırmış; Haçlılar geldiğinde Türklere ihanet etmiş olan Ermeniler, şimdi onları yeniden bir kurtuluş ümidi olarak görmeye başlamışlardı. Bu sebeple Türklerle işbirliği etmeleri anlaşılabilir bir durumdu. Ermenilerin hazırladıkları plana göre Mevdud, kuşatmayı kaldırdığı izlenimini vererek Urfa'dan uzaklaşacak, şehri savunan Haçlılar da Mevdud gittiği için savunmada za:fi.yet gösterecek ve Müslümanlar bu durumdan istifade edeceklerdi.

10 44 TYBAI<ADEMİ/Eylü12o14 Gerçekten Mevdftd kuşatmayı kaldırarak Haziran-Temmuz 1112'de Seruc'a gitti. Burada da etrafı tahrip etmeye, ekili alanlara zarar vermeye devam etti. Mevdftd'un harekatını takip eden Tell-Başir hakimi Joscelin, Türk birliklerine saldırarak onlara epeyce kayıp verdirdi. Mevdftd bu olaydan sonra süratle Urfa'ya dönerek Ermenilerle anlaştığı şekilde, sur-tarafından şehre girmeye çalıştı. Bu sırada Mevdftd'un Ermenilerle aı:ilaştığını öğrenen Joscelin de Courtenay de gizlice Urfa'ya geldi. Ancak onun gelişinden kısa süre önce şehrin doğu tarafındaki surlarda bulunan bir kule Mevdftd'un adamlannın eline geçmişti. Ermeniler uzattıkları ip merdivenlerle Türklerin yukanya çılanasını sağladılar. Ancak Joscelin, surlara çıkan askerlerin ana orduyla irtibatını kestilrten sonra hepsini öldürdü. Bu sayede Urfa'nın Mevdftd'un eline geçmesini önlemiş oldu. Ardından ihanet eden Ermeniler ağır bir şekilde cezalandırıldı. Mevdftd bunun üzerine Temmuz ııı2'de kuşatmayı kaldırarak Musul'a döndü. Ancak geri dönüş yolunda, Şahalıtan bölgesinde yer alan TeU-Mavzen'i ele geçirdi. 24 Görüldüğü üzere Mevdftd, 1112 seferi ile doğrudan Urfa Haçlı Kontluğunu hedef almış fakat henüz İslam Dünyasının birlik teşkil edememesi nedeniyle başarılı olamamıştı. Ancak bu sefer bile Haçlılan korkuya sevk etmeye, Türkler karşısında daha temkinli ve ciddi olmaları gerektiğini hatırlatmaya yetmişti. Bununla birlikte bu seferin sanki Mevdftd'un kusur ve ilimali yüzünden başarısız olduğu şeklinde dedikodular çıktığı anlaşılmaktadır. Hatta Mevdftd'un Tuğtekin ile ittifak yaparak Sultan Muhammed Tapar'a karşı isyan edeceği söylentileri yayıldı. Sultanın bunlardan etkileurnesi üzerine, Mevdftd eşi ve oğlunu Muhammed Tapar'a yollayarak dedikoduların asılsız olduğunu kanıtlamak mecburiyetinde kaldı. Mevdftd'un Haçlılar la mücadelesinde şöhretini borçlu olduğu en önemli olaylardan birisi şüphesiz Taberiyye Savaşıydı. Kudüs Kralı I. Baudotıffi'in Dımaşk'a bağlı el-beseniyye, Havran ve Sevad'a saldırılar düzenleyip bölgeyi tahrip etmesi ve yolları kesmesi yüzünden Dımaşk'ta büyük sıkıntılar yaşanmaktaydı. Bu nedenle zor durumda kalan Atabeg Tuğtekin, Musul Valisi Mevdftd'a mektuplar göndererek Kral I. Baudouin'e karşı kendisine yardım etmesi için hemen Dımaşk'a gelmesini rica etmişti. Mevdftd.bu çağnya, Sincar Emiri Temirek ve Artuklu İlgazi'nin oğlu Ayaz'ın da katılımıyla oluşan kalabalık bir ordu toplayarak mukabele etti. Mevdftd idaresindeki Selçuklu ordusu, 18 Mayıs 1113'de Fırat'ı geçip Suriye topraklarına girdi. \ Mevdftd'un harekatından Ermenilerin gönderdiği haberciler vasıtasıyla haberdar olan ve telaşa kapılan Kudüs Kralı I. Baudouin,.kendisine Taberiyye'yi verdiği eski Tell-Bftşir Senyörü Joscelin de Courtenay ile birlikte Atabeg Tuğtekin'e anlaşma teklif eden bir mektup yazdı. joscelin tarafından kaleme alınan bu mektupta kral, S~mfuıin.Kalesi ve Cebel-i 24 İbnü1-Kalanisi, Zeylü TarihiDımaşk, s. ısı; İbnü1-Esir, el-kamil Fi't-Tarih, X, s. 393;Anonim Süryani Vekayinamesi, tre. Tritton, s. 83 vd;urfalı Mateos, s. 246 vd. Krş. Röhricht, Geschichte des Königreichs..., s. g6 vd; Stevenson, a.g.e., s. 95 vd; Demirkent, Urfa Haçlı...I, s. 149c152; Özaydın, a.g.e., s. u6-ıı8.

11 Mevdud B. Altunteldn: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı 1 Birsel Küçilksipahioğlu 45 Arnila'nın Tuğtekin'e verilmesi, el-habis Kalesi ile Sevad Bölgesi'nin yansının Kudüs Krallığı'na bırakılmasını istemekte ve artık Dımaşk civarına saldırmayacağını belirtmekteydi. Kral böylece Tuğtekin'i Türk gücünden ayırınayı hedeflemekteydi, aynca antlaşma yapmak hususunda çok geç kalmış bulunuyordu. Zira Mevdud Suriye topraklanna girerken, hazırlıklarını tamamlayan Tuğtekin de, Hıms'ın kuzeyinde bulunan Merc-Selemiyye'de Mevdiid'un kumandasında Sincar ve Artuldu askerlerinden meydana gelen Selçuklu ordusunu karşılamış bulunmaktaydı. Tuğtekin ve M~vdO.d'un kumandasındaki Türk ordusunun birlikte I. Baudouin üzerine yürümesine karar verildi. Bu amaçla 28 Mayıs ııı3 tarihinde önce Kades'e sonra Aynü'l-Cerr üzerinden Banyas'a gelip ordugahlarıru kurdular. Burada kaldıkları siire içerisinde bir Selçuklu birliği etrafa alanlar düzenlemiş, ardından Tuğtekin ile MevdO.d buradan ayrılarak karargahlarını kurmak üzere Taberiyye Gölü yakınlarında bulunan el-kuhvfuıe'ye doğru yola çıkmışlardı. Bu gelişmeler karşışında Kudüs Kralı I. Baudouin, Şam bölgesinde tahribata girişirken, Antakya Prinkepsi Roger de Salerne (ı112-ııı9) ile Trabl\ıs Kontu Pons'a (1112-ıı37) derhal kuvvetlerini toplayarak yardıma gelmeleri çağnsında bulundu. Savaş 28 Haziran 1113 günü birdenbire başladı. Anlaşıldığı kadanyla Kral I. Baudouin, MevdO.d ile mücadele edebilmek için Sinnebra Köprüsü'nün babsına geçerek Tiirklerin bulunduğu el-kuhvane'ye gitmek istemişti. Bu sırada MevdO.d'un askerlerinden yiyecek aramak için köprüyü geçen bir gurup etrafta dolaşırken Haçlılarla karşılaşınca savaş başlamış oldu. Türk ordusu ilk andan itibaren üstünlük sağlayarak Haçlı kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. 2ooo'e yakın Haçlı öldürüliirken onlara ait silah, çadır ve bütün ağırlıklar ele geçirildi. İbnü'l-K.alanisi'nin2.Sverdiği bilgiye göre aslında Kral da yakalananlar arasındaydı. Silah ve teçhizab yağınalanmış olmakla birlikte tanınmadığı için biri yolunu bulup kaçabilmişti. Ancak onun kadar şanslı olmayan pek çok Haçlı Taberiyye Gölü'nde boğulurken, ölü ve yaralıların suya karışan kanları yüzünden gölün suyu günlerce kullanılamamışb. Kurtulabilen yarali Haçlılar ise Taberiyye'ye sığındılar. Kralın yardım istediği Pons ve Roger ancak savaş bittikten sonra Taberiyye'ye gelmiş ve kendilerini beklemeden savaşa giren I. Baudouin'e tepki gösterm.işlerdi. Musul valiliğine tayin edildiğinden bu yana Haçlılarakarşı sistemli bir mücadele içinde olan Mevdiid, bu zaferle kendisirlin ve İslam Dünyasının Haçlılar karşısında yükselmekte olan özgüvenini pekiştirmişti. Stevenson, Mevdiid'un Taberiye seferini "gayesi arazi elde etmek değildi. BirinciHaçlı Seferi askerleri gibi Kudüs ve kutsal toprakları kurtannayı hedejlemişti. Bu şekilde o, daha yıllar once Nureddin ve Saidhaddin'in yüksek gayelerini hissetmişti" cümleleriyle değerlendirmiştir. Keza Fink de "Mevdud'un 1113 yzlz...seferi, 1187'de SaZahaddin Eyyubl'nin yaptığını andzn.r şekilde parlaktz"diyerek bu galibiyetin, İslam Dünyası ve Haçlılar için ne anlama 25 İbnü'l-Kalanisi, Zeylü Tarihi Dımaşk, s.ı8 s.

12 1YB AKADEMi/ Eylül2014 geldiğini, lasa fakat çok net bir şekilde anlatmıştır. Mevdud ve Tuğtekin zaferi Sultan Tapar'a, pek çok esirveganimet eşliğinde gönderdikleri bir elçiyle müjdelediler. Bundan sonra Selçuklu ordusu Kudüs ile Akka arasındaki bölgede asayişi sağlamak maksadıyla bir müddet daha kaldı. Zaten Taberiyye Savaşından sonra kurtulabilen Haçlı birlikleri, Taberiyye'nin batısında bulunan dağa çıkarak 26 gün orada beklemiş; Haçlılara bir daha toparlanma imkanı vermeden onları yok etmek için savaşa çekmeye çalışan Türk ordusuna da karşılık vermemişlerdi. Uzunca bir süredir Haçlıları takip etmekten dolayı ordusu yorulan ve sonbahar mevsiminin de yaklaşmakta olduğunu gören Mevdud, Selçuklu sultamnın da onayını alarak 5 Eylülııı3 tarihinde Tuğtekin.'le birlikte Dımaşk'a döndü. Askerlerine de dinlenmek için izin verdi Niyeti İlkbaharda Haçlılarla mücadeleye, cihada kaldığı yerden devam etm.ekti. 2 6 Tuğtekin tarafından Dımaşk'ta misafir edilen ve kendisine gerekli hürmet gösterilen Mevdud, ı o Ekim ll13 günü Tuğtekin1e birlikte Dımaşk Ulu Camii'nden çıkarken bir Batıni fedaisinin saldınsına uğradı ve dört yerinden yaralandı. İbn Kesif27 dilenci lahğındaki fedainin emirden bir şeyler istediğini, onun da verdiğini; ancak daha sonra bu şahsın Mevdud'un yanına gelerek onu bıçakladığını ve hemen orada öldüğünü kaydetmektedir. Bu sırada oruçlu olan Mevdud yaralı bir halde Tuğtekin'in evine götürüldü. Muhtemelen tedavisiyle ilgili olarakorucunu bozması istendiğinde, Allah'a oruçlu olarak kavuşmak istediğini söyleyip teklifi reddetti ve aynı gün hayabnı kaybetti. N aaşı geçici olarak Dımaşk'ta Dukak'ın türbesine defnedildi. Sonra Bağdat'a Ebu Hanife'nin mezarının yanına gömüldü; ancak sonra buradan da alınarak İsfahan'a nakledildi. Mevdud'u şehit eden Batıni fedaisi ise öldürüldükten sonra teşhis edilmek için kafası kesildi ve ardından ateşe atıldı. 28 Mevdud'un öldürülmesinden Bab.nilerin yanı sıra Atabeg Tuğteki.n ve Haleb bakimi Rıdvan da sorumlu tutulmuşlardır. Rivayete göre Tuğtekin Dımaşk'ın Mevdud'un eline geçmesinden çeldndiği için tuttuğu kiralık katile bu işi yaphrmıştı. Urfali Mateos, 29 Mevdud'un Tuğtekin'i ber- 26 ibnü1-kalarus1,zey/ü Tarihiİ>ımaşk, s ; İbnü1-Esir, el-kamilfi't-tarih, terc. Özayd.ın, X, s ; Fulcherius Carnotensis, RHC. occ., m, s , tre. Ryan, s ; Wıllermus Tyrensis, RHC. occ., I, ıcı, 19, s. 484 vd, tre. Krey, I, s ; Urfalı Mateos, s Krş. Stevenson, a.g.e., s. 96; Alptekin, a.g.e., s. 47 vd; Özayd.ın, a.g.e., s. 118 vd; Fink, a.g.m., s. 2s; aynı yazar, "The Foundation of the Latin States, 1099-wS",AHistoıy ofthecrusades, Yay, K. Setton, The University of Wisconsin Press, 6 c, Madison- Mi!Yiaukee-London 1969, C. I, s. 402; Küçiiksipahioğlu, a.g.e., s. 84 vd. 27 İbn Kesir, el-bidaye ve'n-nihüye, Mısır 1932, tre. Mehmet Keskin, el-bidlıye ve'n-nihaye. Büyük İs ilim Tarihi, ıs cilt, İstanbulı994, XII, s \ 28 İbnü'l-Kal1inisi, Zeylü Tarihi Dımaşk s. 187 vd; İbnü'l -Es ir, el-kô.milfi't-tarih, X, 396; İbn Kesir, el-bidliye ve'n-nihaye, tre. 332; Fulcherius Cartotensis, RHC. Occ., m, sı, s. 428, tre. Ryan, s. 209; Ebu1-Ferec, n, s Ayrıca bkz. Stevenson, a.g.e., s ; Runcim.an, a.g.e., n, s. 104;Aiptekin, a.g.e., s ;özayd.ın, a.g.e., s. 123 vd;fink, a.g.m., s. 25 vd; I. Demirkent, "MevdQd b. Altuntegino, DİA, C. XXIX, s Urfalı Mateos, s. 252-

13 Mevdud B. Altun tekin: HaçWarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı/ Birsel Küçüksipahio~lu 47 taraf ederek Dımaşk'ı ele geçirme düşüncesinde o]duğunu, bunu bilen Tuğtekin'in idam mahkfunu bir İranlı'yı hapisten çıkanp kendisini aifedeceği vaadiyle Mevdud'u öldürttüğiinü yazmaktadır. Wıllermus,aobu ölümde hakimiyetinin elinden alınacağını düşünen Tuğteki.n'in rolü olduğunu kaydetmekte, onun bilgisi ve nzası olmadan bu cinayetin işlenemeyeceğini söylemektedir. Ebu'l-Ferec3' bazılannın Rıdvan'ı suçladığını, ancak çoğunun Tuğtekin'i sorumlu tuttuklarını; Tuğtekin'in Mevdftd'dan kurtulmak için bu işi yaptı.rdığını ve katile ödüller vadettiğini rivayet etmektedir. Albertus Aquensis,sa Mevdftd'un Türkler ve Hristiyanlar arasındaki itibar ve ünü sebebiyle Tuğtekin'in onu kıskandığı ve yok etmek için uğraştığını, bu işi yaparken kendi hallonm nefretini çelanernek için son derece gizli hareket ettiğini ilave etmelqedir. Albertus'a göre Tuğteldn, Mevdftd'u birtalam hediye ve vaatlerle etkilediği dört siyahi askere öldürtmüştü. Ardından da olayda hiç dalıli yolanuş ve büyük üzüntü duyuyormuş gibi davranarak, bu cinayeti işleyenierin nerede olurlarsa olsunlar bulunmasını emretınişti. Fulcherius33ise, Mevdud'u bir Müslümanın öldürdüğiinü, Taberiye Savaşma atıfla zaferin ona uğur getirmediğini, sıra dışı birisi tarafından öldürüldüğiinü kaydetmektedir. İslam tarihçisi Azimi,34 Mevdiıd'u tanmmayan birisinin yaraladığını söylerken, Sıbt İbnü'l-Cevzi, 3 5Hıristiyan kaynaklarm iddialarının aksine Tuğtekin'in Mevdftd'u çok sevdiğini, ölümüne üzüldüğiinü, yas tutarak ve fakiriere sadaka dağıtarak acısını hafifletmeye çalıştığını rivayet etmektedir. Emir Mevdiıd, hayatını Türk-İslam dünyasını Haçlı tehlikesinden kurtarmaya adamış büyüktürk komutanlanndan birisiydi. S elçuldu Devletinin şartlarını iyi analiz eden ve buna göre politika belirleyebilen Mevdud'un temel stratejisi Türk-İslam dünyasında birliği sağlayarak Haçhlarla mücadele etmekti. Bilindiği gibi Elcezire, Şam ve hatta Mısır'mjeomorfolojikveje' ostratejik şartları, tarih boyunca bu top:raklarda siyasi birliğin sağlanması gereğini dayatmıştı.r. Haçlı Seferleri bo)'ullca her iki tarafın yiirüttüğü stratejiler dikkatle incelendiğinde zorunlu hedefin bu topraklarda birliği gerçekleştirmek olduğu görülmektedir. O sebeple Mevdud da Haçlılarakarşı başarının ön şartının, bu topraklarm tek elde toplanması olduğunun bilinciyle hareket etmiştir. Bu nedenle Tuğtegin ve M elik Rıdvan'ın onun bu faaliyetlerinden kaygı duymaları ve hatta onu tehdit olarak görmeleri de anlaşılabilir bir durumdur. Daha sonra halefieri İmadeddin Zengi, Nureddin Mahmud ve Salahaddin Eyyftbl'nin de başlıca hedefleri bu coğrafi birliği sağlamak olacaktır. Zaten 1144 yılında Urfa Haçlı Kontluğuna son vererek Türk-İslam dünyasını çok büyük bir tehlikeden kurtaran İmadedilin 30 Wıllermus Tyrensis, RHC. Ocç., XI, 20, s. 487, tre Ebu1-Ferec, D, s Alberhıs Aquensis, RHC. Occ., IV, xvın, s Fulcheri~ Cartotensis, RHC. Occ., m, 51, s. 428, tre. Ryan, s Aziıni, a.g.e., s Sıbt İbnü1-Cevzl, Mir'ôtü'z-Zamôn, RHC. Or, ill/2, s Krş. Öıaydın, a.g.e., s. 125.

14 TYBAKADEMİ/Eylül2014 Zengi'nin yetişmesinde de Mevdud'un büyük rolü vardı. Onu Haçlı tarih yazarlan Fulcherius3 6 "Tilrkler arasında ünlü, güçlü ve çok zengin biri" ve Albertus37 ise"onun adı ve ünü Tilrkler ile Hristiyanlar arasında çok iyi bilinir, çünkü o Hristiyanlara karşı diğerlerinden daha büyük mücadele etmiştir" diye tanımlamışlardır. Mevdu~ adalet, merhamet, cömertlik hayırseverlik ve dindarlığı ile meşhurdu.3 8 Ibnü'l-Esir'in kaydına görej9, Mevdud'un şehit edilmesinden sonra Tuğteldn'e mektup yazan Kudüs Kralı I. Baudouin bu husustaki duygulannı "İslamın direğini bir bayram günü.hem de Allah'ın evinde öldüren bir milletmutlakaallah tarafindan yok edilmeye layıktır" cümleleriyle ifade etmiştir. Bu rivayet eğer müellifin duygulannı ifade eden bir masaj değilse; hayatını Türk-İslam Dünyası ile mücadele ederek geçirmiş bir haçlının liderinin Mevdud'un ölümü dolayısıyla sarf ettiği sözler çok anlamlı olmalıdır. Kaynaklar Abdulkerim özaydın, İbnü'l-Esir, el-kô.milfi't-tarih, tre., İstanbul1991 Albertus Aquensis, Li b er Christianae Expeditionis pro Ereptione, Emundatione et Restitutione Sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae, RHC. occ., IV, XVIII, s Ali Sevim, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, Ankara 1989 Ali Sevim, Suriye ue Filistin Selçukluları Tarihi, Ankara 1989 Ali Sevim; Aziml Tarihi Selçuklularla İlgili Bölümler (h = 1038! /1144), Ankara1988 Ebu'l-Ferec, tre. Ömer Rıza Doğru}, Gregory Abıi'l-Farac,Aba'l-Farac Tarihi, Ankara 1999 Fulcberius Carnotensis, Gesta Francorum Iherusalem peregrinantium, RHC. occ., m, s tre. R. Ryan, Fulcher ofchartres. A History of the Expeditionto Jerusalem n27, Knoxville 1969, s Işın Demirkent, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-ııı8),.Ankara 1990 İbnü'l-Esir, el-kdmil Fi't-Tarih İbn Kesir, el-bidôye ue'n-nihôye, Mısır 1932 İbnü1-Kalarusi, Zeylü Tarihi Dımaşk Mehmet Keskin, el-bidôye ve'n-nihaye. Büyük İslam Tarihi, ıs cilt, İstanbul1994 Wıllermus 'I)ırensis, Historia rerum in parti b us transmarinis gestarum, RHC. occ., I, )Q, 19, s. 484, tre. E. A. Babcock ve A. C. Krey, A History of Deeds Done Beyand the Sea. By WilliamArchbishop oftyre, 2 cilt, New York 1943, I, s Papaz Grigor'un Zeyli ( ), Ankara 1987 Sı bt İbnü'l-Cevz:i, Mir'ô.tii'z-Zaman Urfalı Mateos, Vekayiname, tre. Hrant Andreasyan, Urfalı Mateos Vekayinamesi.( ) W.B. Stevenson, The Crusaders in the East, Cambridge 1907 \ 36 Fulcherius Cartotensis, RHC. Occ., m, sı. s. 428, tre. Ryan, s Albertus Aquensis, RHC. Occ., N, XVIII, s İbnü'l-Esir, el-kamil fi't-tarilı, X, 396. Ayrıca bkz. Fink, a.g.m., s. 25 vd; I. Demirkent, "Mevdfıd b. Altuntegin", DiA, C. XXIX, s İbnü1-Esir, el-kamilfi't-tarih, X, 396.

15 Mevdil.d B. Altuntekin: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı/ Birsel Küçilksipahioğlu 49 Mevdud B. Altuntekin: A Seljuk commander who fougbt against Crusaders Bİrsel Küçüksipahioğlu Abstract The Cnısades, starting from the end of the uth century, deeply affected 1\ırkish-Islamic world throught 200 years. During this period, Şerefli'd-Din Mevdud b. Altuntekin, govemer of Mosul, was one of the commender who fought against the Cnısaders. Mevdud laıown to be assigned for the govemer of Mosul in u os was commissioned by Sultan Tapar to fight against the Crusaders (uos-uıs). It was such a period that 1\ırkisb-Islaınic world attacted to the Cnısaders ina plaiıned, disciplined and oomprehensive way. It was als o such a time that the Crusader, who surrounded and invai:ied Anatolia, Syria and Palestine, was targeted. During this struggle since the tlow of events tendered it priority to fight against Cnısade Count, Mevdud m ade oonstant military campaigns one after an other in uıo, uu and Taberiyye war was a special one in bis career, where Crusades was defeated. Mevdud was assassinated and martyrized by a devoted Batıni wbile he was stepping out from the Great Mosque in Damascus on October ıoth, uı3. Mevdüd B. Altunteldn: Haçlılar la Mücadele Eden Bir Selçuklu Kamutam Birsel Küçüksipahioğlu Özet 11. yüzyılın sonlannda başlayan Haçlı Seferleri 200 yıl boyunca Türk-İslam dünyasım derinden etkiledi. Bu süreçte HaçWarla mücadele eden komutanlardan birisi de Musul Valisi Şerefü'd-Din MevdOd b. Altuntekin'di. ııo8 yılında Musulvalisi tayin edilmesiyle tanınan MevdOd, Sultan Tapar (ııos-ııı8) tarafından Haçblarla mücadele ile görevlendirilrnişti. Bu dönem Türk-İslam dünyasının plinlı, disiplinli ve kapsamlı bir şekilde Haçlı] ara karşı bücuma geçtiği, Anadolu, Suriye ve Filistin'i işgal ve istila eden HaçWann doğrudan hedef alındılı bir zaman dı. Bu mücadele sırasında olayların akışı Urfa Haçlı Kontlutıı'nu öncelikli kıldı. MevdOd'un bu nedenle Urfa'ya ıuo, ıııı ve ıu2 yıllannda art arda seferler düzenledi. Anıa onun kariyerinde Haçlılara ağır bir darbe indirilen Taberiyye Savaşı'ıun ayn bir yeri vardı. Mevdı1d, ıo Ekim 1113 günü Dımaşk Ulu Camii'nden çıkarken bir Blitıni fedaisinin saldınsına uğrajarak ~ehit oldu.

16 so TIBAKADEMİ/Eylül 2014 Fakülte yıllannda, Prof. Dr. Abdulkadir İnan ve arkadaşlanyla