Karotis Arter Endarterektomisi ve Güncel Yaklafl mlar

Transkript

1 Karotis Arter Endarterektomisi ve Güncel Yaklafl mlar Dr. Cengiz Köksal, Dr. Deniz Çevirme, Dr. Arzu Antal Dönmez Kartal Kofluyolu Yüksek htisas E itim ve Araflt rma Hastanesi, stanbul ÖZET nme nedeniyle oluflan kal c nörolojik bozukluklar ve ölümler bu hastal n tedavisinin daha etkin yap lmas mecburiyetini getirmifltir. Bu anlay flla yola ç k ld nda medikal tedavinin yan s ra karotis endarterektomisi veya karotis artere stent implantasyonu günümüzde birçok klinikte uygulanmaktad r. Hasta ister semptomatik isterse asemptomatik olsun uygulanacak tedavilerde ve endikasyonlarda tart flmalar sürmektedir. Baz konularda gri alanlar bulunsa da karotis endarterektomisi günümüzde karotis arter darl na ba l geliflen inme riskini azaltmada en etkin yol olarak göze çarpmaktad r. Anahtar Kelimeler: Endarterektomi, Karotis, Karotis Arter Hastal klar ABSTRACT Current Approaches for Carotid Endarterectomy Permanent neurologic injuries and death following stroke, necessitates more vigorous treatment of carotid disease. Carotid stenting and carotid endarterectomy are treatment options in many centers besides medical treatment. Whether the patient is symptomatic or asymtomatic, indications and management strategies for treatment remain controversial. Despite the debate, carotid endarterectomy is still accepted to be the most efficient intervention to decrease risk of stroke due to carotid artery stenosis. Key Words: Endarterectomy, Carotid; Carotid Artery Diseases G R fi skemik inme, geliflmifl ülkelerde uzun dönem ifl göremezli in önemli bir sebebi olup önemli bir sa l k sorunudur.(1-5) nme, intraserebral arterlerin aterosklerozu sonucu beyinde infarkt nedeniyle oluflabilece i gibi, parankimal hemoraji, karotis arterden veya kalpten kaynaklanabilecek emboliler sonucu oluflabilir. Supraaortik damarlar n ve özellikle de kommon karotis arterin bifurkasyonunun aterosklerozu tekrarlayan iskemik inmelerin önemli sebebi olup tüm inmelerin %20 sini olufltururlar ve mortalite oran %10-%30 aras nda de iflmektedir. Klinik olarak önemli derecedeki karotis arter darl, inme riskini artt r r. Çok merkezli randomize klinik çal flmalar %70 den daha fazla darl olan semptomatik ve asemptomatik karotis arter darl klar nda cerrahi tedavinin medikal tedaviye üstünlü ünü göstermifltir. Karotis doppler ultrasonu, karotis arter hastal n n tan mlanmas nda ve risk s n fland - r lmas nda kullan lmakta ise de tan için alt n standart de ildir. Yap lan çal flmalarda karotis arter darl %50 olan asemptomatik hastalarda 5 y l içerisinde ipsilateral inme geliflimi %4, %70 olan hastalarda ise %8 olarak bulunmufltur.(6) Riskli hasta gurubu, multipl risk faktörleri ile birlikte yüksek oranl darl klar için geçerlidir ki 50% veya 60% darl klar n tedavisi klinik olarak önemlilik arz etmektedir. 65 yafl ve üstü olmak, erkek cinsiyet, sigara, kalp hastal ve hipertansiyon klinik olarak önemli risk faktörlerindendir. (7-9) Karotis endarterektomisi inme oluflmas n engeller, ayn zamanda risk faktörlerinin düzenli tedavilerle kontrolü inme geliflimi ve inme sonras oluflabilecek s k nt lar n engellenmesi için önemlidir. Randomize klinik çal flmalar göstermifltir ki karotis endarterektomisi, ciddi karotis arter darl olan ve geçici iskemik atakl veya küçük inme ata geçirmifl hastalarda oldukça efektif bir tedavi seçene idir. SEMPTOMAT K HASTALAR skemik inme, geçici iskemik atak, geçici ya da kal c görme bozukluklar semptomatik hasta grubunu oluflturur. Ciddi karotis arter stenozuna ba l geçici iskemik atak geçirme riski, semptomlar n bafllad andan itibaren 5 y l içerisinde %30-35 aras nda de iflmektedir. lk bir y l içerisinde risk %12-13 tür. Bu risk oranlar antikoagulasyon tedavisinin kullan m n gerektirmifltir. Ayaktan tedavi edilen hastalar için antikoagulan tedavinin kontrolü zor olmufltur, 55 ile 74 yafl aras nda yap lan bir vaka serisinde intrakranial hemoraji riski kontrol gurubuna göre 8 kat daha Yaz flma Adresi Doç. Dr.Cengiz Köksal Kartal Kofluyolu Yüksek htisas E itim ve Araflt rma Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Denizer Cad. Cevizli, 34846, Kartal, stanbul Telefon: Faks: ckoksal@hotmail.com Kofluyolu Kalp Dergisi 2010;13(3):26-31

2 fazla bulunmufltur. Antikoagulan tedavi intrakranial kanama riski ile yak ndan ba lant l d r.(10) Antiplatellet-antiagregan ilaç kullan m n n tedavi sonuçlar antikoagulan tedaviye parelellik göstermifl, tekrarlayan geçici iskemik ataklar n n insidans n düflürmüfltür. Ancak daha uzun zamanl takipte inme riskini anlaml olarak düflürmeyi baflaramam flt r. Bununla beraber 1980 li y llar n sonlar na do ru semptomatik hastalar ile ilgili önemli çal flmalar yap lm flt r. Bunlardan en önemlileri European Carotid Surgery Trial (ECST), Kuzey Amerika çal flmas (NASCET) ve VA Cooperative Trial of Symptomatic Carotid Disease (VASST) dir. %70 ve üzerinde karotis arter darl na sahip hastalarda cerrahi tedavinin medikal tedaviye belirgin üstünlü ü NASCET çal flmas nda aç kça gösterilmifltir. Ancak NASCET çal flmas nda %30-%69 darl a sahip hasta gurubunda, anjiografik olarak %50 darl a sahip olan hastalarda cerrahi sonuçlar n faydas olabildi i de gösterilebilmifltir. ECST, NASCET ile benzer sonuçlar göstermifl olmakla beraber, %30 darl n alt ndaki hastalarda medikal tedavinin üstün oldu unu göstermifltir ki bu grup NASCET çal flmas nda yer almamaktad r. Yine ECST, %50 darl kta cerrahi tedavinin faydas n net söyleyemese de, plak ölçüm sisteminin farkl oluflu bu konuya aç kl k getirmifltir. Dolay s yla ECST kriterlerine göre orta derece darl klar (%50), NASCET kriterlerine göre %50 nin alt nda oldu u ortaya ç km flt r. Netice itibar ile ECST, NASCET ve VASST çal flmalar klasik geçici iskemik atakl karotis arter hastalar nda anjiografik olarak %50 den fazla darl k gösterilmifl ise cerrahi tedavinin medikal tedaviden üstün bir seçenek olaca sonucunu ortaya ç karm flt r.(11-12) ASEMPTOMAT K HASTALAR skemik inme karotis arter hastal n iflaret etse de hastalarda geçici iskemik atak, bafl dönmesi, görme bozukluklar gibi semptomlar n olmamas karotis arter hastal - n n olmad yan lg s na neden olabilir. Oysa ki yüksek riskli aterosklerotik populasyonda flüpheci olmakta fayda vard r. Bununla beraber hastalar risk faktörleri aç s ndan da de erlendirilmelidir (Tablo1). Tablo 1: NASCET çal flmas nda kriter olarak kullan lan risk faktörleri 1. Yafl > 70 y l 2. Erkek cinsiyet 3. Sistolik kan bas nc > 160 mm Hg 4. Diastolik kan bas nc > 90 mm Hg 5. Yeni semptomlar (< 31 gün) 6. Önceki inme hikayesi 7. Stenoz > 80% 8. Ülsere Plak 9. Sigara kullan m 10. Hipertansiyon hikayesi 11. Myokard Infarktüs hikayesi 12. Konjestif kalp yetersizli i hikayesi 13. Diabet varl 14. Klodikasyon 15. Yüksek serum lipid seviyesi Hastalar rutin muayene esnas nda karotis arterdeki üfürümle fark edilebilir ya da büyük cerrahi geçirecek bir hastada haz rl k esnas nda saptanaca gibi daha önceden karotis endarterektomisi geçirmifl semptomatik unilateral hastalarda kontralateral lezyonlar da asemptomatik hastalar gurubuna dahil edilebilir. Yine de bilinmelidir ki bu hastalarda risk faktörlerinde en belirleyici özellik semptomatik hastalarda oldu u gibi karotis arter stenozunun fliddeti ve derecesidir. Yap lan çal flmalar göstermifltir ki karotis doppler ultrason ile yüksek darl k derecesi gösterilen hastalarda inme riski de yüksek seviyededir.(13) Dolay s yla randomize klinik çal flmalar bu yüksek riskli hastalar n karotis arter endarterektomisinden fayda görece ini göstermifltir (Tablo 2). KAROT S ENDARTEREKTOM S : END KASYONLAR VE TEDAV LE LG L ÖNEML NOKTALAR Hastalar n tedavi endikasyonlar 5 farkl durumda incelenir: 1. Nörolojik semptomlar, 2. Karotis stenozunun derecesi, 3. Medikal ko-morbidite, 4. Vasküler ve lokal anatomik özellikler, 5. Karotis plak morfolojisi I. Nörolojik Semptomlar ve Karotis Stenozunun Derecesi: a. Endarterektomi semptomatik olan ve %70 den fazla (NASCET) karotis darl olan hastalarda mutlak endikedir. >50% (NASCET) darl olan hastalar n ise fayda gördü ü aç kt r. Perioperatif inme/ölüm oran <6% olmal d r.%50 alt ndaki darl klarda karotis endarterektomisi kontrendikedir. b. Endarterektomi son semptomdan sonraki ilk 2 hafta içinde yap lmal d r. c. Cerrahi riski %3 ten az, 75 yafl alt nda erkek, %70-99 darl kl, asemptomatik karotis arter darl klar nda endarterektomi tavsiye edilir. d. Karotis stenozlu asemptomatik kad nlarda endarterektominin avantaj erkeklere nazaran belirgin olarak düflüktür. Genç ve uygun kad n hastalarda karotis endarterektomisi yap lmas tavsiye edilir. II. Semptomatik Hastalarda Endovasküler Giriflimlerin Rolü: a. Semptomatik hastalarda cerrahi seçenek en iyi tercihtir. b. Endovasküler giriflimlerin inme önlemedeki orta dönem baflar s cerrahi ile ayn bulunmufltur. c. Yüksek hasta say l merkezlerdeki randomize klinik çal flmalar göstermifltir ki, cerrahi tedavi için yüksek riskli olarak de erlendirilen semptomatik hastalarda ifllem esnas nda inme geçirme ve ölüm riski düflüktür. Bu tip hastalarda endovasküler giriflimlerin faydal olaca düflünülmüfltür. III. Asemptomatik Hastalarda Endovasküler Giriflimlerin Rolü: SAPPHIRE (Stenting and Angioplasty with Protection in Patients at High Risk for Endarterectomy) çal flmas nda cerrahi giriflim için yüksek riskli oldu u bilinen asemptomatik hasta grubu karfl laflt r lm flt r. 40 ifllem esnas ndaki nörolojik komplikasyon oran cerrahi yap lan ve endovasküler giriflim yap lan grupta benzer sonuçlar verse Kofluyolu Kalp Dergisi Karotis Arter Endarterektomisi ve Güncel Yaklafl mlar 27

3 Tablo 2: Stenoz Derecesi ve nme (5y ll k takip) NASCET ASCT Medical cerrahi Medical cerrahi Stenoz n inme* N inme* stenoz n inme n inme <50% % % 60% 79% % % 50%-69% % % 80% 89% % % 70%-99% % % 90% 99% % 498 5% *Ipsilateral nme, Tüm nmeler, NASCET: North American Symptomatic Carotid Endarterectomy Trials; kriter olarak anjiografi alm flt r, ACST: Asymptomatic Carotid Surgery Trial; kriter olarak doppler ultrason verilerini alm flt r. de uzun dönem takipte inme ve MI nedeniyle ölümün cerrahi yap lan grupta daha fazla olabilece ini göstermifltir. Sonuç olarak; a. Endovasküler giriflimin, cerrahi için yüksek riskli asemptomatik hasta grubunda düflük mortalite ve morbidite oran verdi ini söyleyen çal flmalar, yaln zca yüksek hasta say s olan ve iyi tasarlanm fl randomize çal flmalarda gösterilebilmifltir. b. ster asemptomatik %70 ve üzeri lezyon, ister semptomatik %50 ve üzeri olsun, endarterektomi yap labilecek hastalarda endovasküler giriflimin yap lmas kabul görmemifltir. c. Hiç bir randomize klinik çal flmada endovasküler giriflime endikasyon oluflturabilecek stenoz derecesi belirtilememifltir. IV. Ko-Morbidite ve Yüksek Riskli Hasta: NASCET kriterine göre uygun olmayan hasta gruplar yüksek riskli olarak kabul edilebilir. SAPPHIRE çal flmas na göre medikal ko-morbiditesi olan yüksek hasta grubu flu özelliklerden birine sahiptir. a. Konjestif kalp yetersizli i (NYHA ClassIII-IV) ve/veya ciddi sol ventrikül disfonksiyonu b. 6 hafta içerisinde aç k kalp cerrahisinin gereklili i c. Yak n zamanda geçirilmifl MI d. Unstable angina (CANADA Class III-IV) e. Ciddi akci er hastal Yafl karotis arter endarterektomisi için risk faktörü olabilir. SAPPHIRE çal flmas nda 80 yafl ve üstü kriter olarak al nm flt r. Endovasküler giriflim yap lan hastalarda ifllem esnas nda ortaya ç kabilecek ölüm ve nörolojik olay insidans 80 yafl grubu hastalar nda di er hasta grubundakilere göre daha yüksek ç km flt r. Di er taraftan en son yay nlarda cerrahi tedavi yap lan 80 yafl grubu hastalardaki büyük istenmeyen etkiler ile di er hasta grubundaki etkilerin insidans ayn bulunmufltur.(15,16) Buna göre; 1. Karotis endarterektomisi yap lan yüksek riskli hastalarda kardiak sorun, inme ve ölüm oranlar kabul edilebilir seviyelerdedir. 2. Yap lan çal flmalar n sonucu yüksek risk grubuna dahil olan asemptomatik hastalarda medikal tedavi vermek, invaziv iflleme göre daha kabul edilebilir olarak gözükmektedir. 3. Endovasküler giriflim 80 yafl grubunda artm fl nörolojik komplikasyon ile birliktedir. Karotis endarterektomisi ise bu yafl grubunda daha kabul edilebilir emboli ve kardiak komplikasyon oranlar na sahiptir. 4. Giriflim esnas nda oluflabilecek komplikasyon oran >3 olan yüksek riskli asemptomatik hastalarda endovasküler giriflim tavsiye edilmemektedir. V. Vasküler ve Lokal Anatomik Özellikler: Kompleks uzun bifurkasyon hastal klar, multifokal lezyonlar veya aç l internal karotis arter, genifl aortik veya brachiocephalic trunk pla, arkus damarlar n n fliddetli tortuozite veya kalsifikasyonu veya k vr m, karotis bifurkasyonunda a r kalsifikasyon endovasküler giriflimler için relatif kontrendikasyonlar oluflturur. Yaln zca yüksek hasta potansiyeline sahip merkezlerde yap lan çal flmalarda bu hasta gruplar nda inme ve ölüm oranlar - n n düflük olabilece i dokümante edilebilmifltir. Buna göre; a. Karotis arter stentleme; kontraleteral laringeal sinir felcinde, daha önce geçirilmifl boyun diseksiyonu hikayesi olanlarda, servikal bölgeye radyasyon uygulanm fl hastalarda ve restenoz geliflmifl daha önceki karotis endarterektomili hastalarda, yüksek bifurkasyonlu ve intrakranial seyirli karotis lezyonlar nda endikasyonu vard r. b. Genifl aortik ve supra aortik damarlarda plak olmas, kalsifikasyon ve tortuozite bulunmas durumunda endovasküler giriflim tavsiye edilmez. c. Plak morfolojisi tüm hastalarda invaziv giriflim öncesi tan mlanmal d r. d. Prosedürel emboli riski olan plaklar, görüntüleme ve tan koydurucu yöntemler vas tas ile ortaya ç kar labilir. e. Endovasküler giriflim esnas nda kullan lan beyin koruyucu cihazlar geç dönem embolizasyonu önleyemezler. f. Hiç bir randomize klinik çal flma kullan labilecek stentlerin birbirine olan üstünlü ünü gösterememifltir. VI. Teknik De erlendirmeler: Endarterektomi esnas nda karotis arterin klemplenmesi de iflen derecelerde beyinde iskemiye yol açar. Bu nedenle bir çok cerrah endarterektomi esnas nda flant kullan m n n gereklili ini savunmufltur. Bununla beraber flant kullan lmaz ise; her iki internal karotis arter darl - n n olmas ve gövde bas nc n n 50 mmhg alt nda oldu- u vakalarda komplikasyon olufltu u rapor edilmifltir(17). Araflt rmac lar bu tür hastalarda inme riskinin %14 oldu unu bildirmifllerdir. Rutin flant uygulanmas na sak ncal bakan otörlerin geçerli oldu unu savunduklar 2 önemli konu vard r. Birincisi flant kullanmak endarte- 28 Kofluyolu Kalp Dergisi Dr. Cengiz Köksal

4 rektomi prosedürünü geciktirmektedir, ikinci olarak da flant n kendisinden kaynaklanabilece i problemlerdir ki bunlar hava embolisi, trombüs ya da aterom, diseksiyon, malpozisyon, distalde bükülme yapmas ya da yetersiz ak m n yol açabilece i durumlard r.(18) 1729 hastan n kat ld ECST çal flmas nda flant kullan m n n, patch plasti iflleminin, intraoperatif EEG kullan m n n veya kullan lan anestezi tiplerinin aras nda istatistiksel olarak anlaml bir sonuç bulunamam flt r.(19) Karotis endarterektomisi ifllemi esnas nda rutin flant kullan m n uygulanmas na dair herhangi bir kan t bulunmamaktad r. Endarterektomi tekni i cerrahlar aras nda farkl l k gösterebilmektedir. Bu farkl l k bir çok randomize klinik çal flma ile irdelenmifltir. Cochrane çal flmas nda eversion tekni inin di er tekniklere oranla daha az restenoza neden oldu u gösterilmifltir, di er çal flmalardan elde edilen sonuçlarda benzer olup, eversion tekni i ile konvansiyonel endarterektomi teknikleri aras nda nörolojik defisit aç s ndan anlaml bir farkl l k gözlemlenmemifltir.(20,21-25) Özetle uygulanacak teknik cerrah n tecrübesi ve seçimine ba l d r. VII. Anestezi: Semptomatik hastalarda karotis endarterektomisinin inme riskini düflürdü üne inanan cerrahlar n bir k sm lokal anestezi uygulaman n komplikasyon riskini düflürdü- ünü savunmaktad rlar. GALA (General Anestesia versus Local Anestesia) çal flmas bu konuya aç kl k getirmeye çal flm flt r. Multicenter randomize klinik çal flma 24 ülkeden 95 merkezin datalar n kullanm fl olup toplamda 3526 hasta çal flmaya al nm flt r. Kullan lan anestezi fleklinin perioperatif mortalite ve morbidite (özellikle inme), k sa dönemdeki yaflam kalitesi, inme ve MI olmadan geçen 1 y la olan etkisini araflt rm flt r.(26) Oluflturulan iki grupta benzer özelliklere sahip olup uygulanan yöntemin yaflam kalitesi, inme, perioperatif mortalite ve morbidite aç s ndan birbirine karfl istatistiksel olarak anlaml bir farkl l saptanamam flt r. Ayn flekilde 75 yafl üstündeki ve alt ndaki yüksek riskli hastalarda her iki anestezi tekni i aras nda anlaml bir farkl l k saptanmam flt r. Bununla beraber, kontraleteral karotis oklüzyonu olan 310 hastan n 23 ünde nörolojik olay meydana gelmifl olup, bunlardan genel anestezi ile opere edilenlerde risk aç s ndan bir anlaml l k saptanm flt r. NASCET ve ECST çal flmalar nda komplikasyon oranlar hem genel anestezi hem de lokal anestezi uygulanan hastalar için düflük olarak bulunmufltur. Sonuç olarak her iki anestezi tekni inin de güvenli oldu- u düflünülmektedir. Yöntemin seçilmesi için anestezist, cerrah ve hastan n birlikte karar önem arz eder, özellikle kontralateral karotis lezyonlu hastalarda lokal anestezi tercih edilmelidir. VIII. Patch Plasti ya da Primer Onar m Cochrane database incelemesi 7 çal flma üzerine yo- unlaflm flt r.(27) 1127 hasta ve 1307 operasyonun sonuçlar incelenmifl olup, primer onar m, ven greft ve di- er greftlerin sonuçlar analiz edilmifltir. Analiz edilen çal flmalardaki datalar yetersiz ve metodolojik hatalar içerse de incelenen çal flmalardan elde edilen sonuçlar patch plasti yap lan grupta primer onar m grubuna göre inme riskinin düflük oldu u ve uzun dönemli takiplerde arteriel okluzyonun patch plasti grubunda daha düflük bulundu u sonucuna var lm flt r. Bununla beraber retrospektif analizlerin tersine randomize klinik çal flmalar, söz konusu gruplar aras nda istatistiksel bir fark olmad n söylemekte ise de elde edilen kan tlar karotise patch plasti uygulaman n oklüzyon ve re-stenoz riskini kombine inme ve ölüm oran kadar azaltt yönündedir.(28) Patch plastide kullan lan materyallerin (dacron, PTFE, otolog vb.) sonuçlar na bak ld nda ise aralar ndaki farkl l n az oldu u gözlemlenmifltir. IX. Efl Zamanl Karotis ve Periferik Damar Cerrahisi Periferik arteryel hastal klar inme, MI ve kardiovasküler ölüm riskinde art fl ile aterosklerotik hastal klar için belirleyici bir rol oynar.(29-32) Önemli karotis darl ile birlikte olma prevelans bu grup hastada yüksektir. Çeflitli çal flmalarda semptomatik periferik arter hastal ile >%50 darl k olan karotis lezyonlar n n birlikte görülme oran n n %33 e kadar ulaflt gösterilmifltir.(33-34) Diabetin düzenlenmesi, kardiak yetmezlik ve hipertansiyon tedavisini içeren risk faktörlerinin kontrol alt na al nmas zorunludur. Embolizasyon riskini azaltmak ve plak stabilizasyonunu sa lamak için antiplatellet ilaçlar ve statinlerin tedaviye eklenmesi önemlidir. Asemptomatik karotis lezyonlu hastalarda periferik arter cerrahisi geciktirilmemelidir. Di er taraftan periferik arter cerrahisi yap lmadan önce >%70 karotis stenozlar 6 ay içerisinde semptomatik olabilir. X. Efl Zamanl Karotis ve Koroner Arter Hastal Karotis endarterektomisi yap lan hastalar n 28-40% kadar nda birlikte koroner arter hastal mevcuttur, CABG yap lan hastalardaki karotis arter stenozu riski ise % aras nda de iflmektedir.(35-38) Orta veya düflük derecede koroner arter hastal na sahip kifliler kabul edilebilir perioperatif riskler tafl makta ve karotis endarterektomisi güvenli bir flekilde yap labilmektedir. Ne var ki semptomatik ve NYHA Class III-IV veya karars z anjinaya sahip kritik karotis stenozlu hastalarda cerrahi plan n nas l olaca tart fl lan bir konudur. Öncelikli karotis cerrahisi perioperatif MI riski tafl rken, öncelikli koroner bypass cerrahisi de inme riski tafl maktad r. Bununla beraber her iki yaklafl m n ayn anda planlanmas hastaya artm fl cerrahi stres yükünü beraberinde getirmektedir. Naylor ve ark. yapt genifl çapl metaanalizde aflamal yap lan cerrahi ile her iki ifllemin birlikte yap ld prosedürün sonuçlar aras nda istatistiksel bir fark bulamam flt r.(39) SAPPHIRE çal flmas koroner arter hastal aç s ndan yüksek riskli bulunan hastalarda karotis arter stent iflleminin endarterektomiye üstünlü ünü gösterse de as l olan bu konuda yetersiz randomize klinik çal flma olmas d r.(40) Mevcut veriler ve bilgiler fl - nda kullan lacak cerrahi stratejinin bu tür özellikli ve yüksek riskli hastalarda kiflisellefltirilmesi mant kl bir çözüm olarak öne ç kmaktad r. K sacas hastan n mevcut klinik durumu yap lacak cerrahi ifllemin önceli ini de belirleyecektir. Kofluyolu Kalp Dergisi Karotis Arter Endarterektomisi ve Güncel Yaklafl mlar 29

5 KAYNAKLAR 1. Thom T, Haase N, Rosamond W, Howard VJ, Rumsfeld J,Manolio T, et al. American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee. Heart disease and stroke statisticsd2006 update: a report from the American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee. Circulation 2006;113: Kleindorfer D, Panagos P, Pancioli A, Khoury J, Kissela B, Woo D, et al. Incidence and short-term prognosis of transient ischemic attack in a population-based study. Stroke 2005;36: White H, Boden-Albala B, Wang C, Elkind MS, Rundek T, Wright CB, et al. Ischemic stroke subtype incidence among whites, blacks, and Hispanics: the Northern Manhattan Study. Circulation 2005;111: Bonita R, Stewart A, Beaglehole R. International trends in stroke mortality: 1970e1985. Stroke 1990;21: Veith FJ,Amor M, Ohki T, Beebe HG, Bell PR, Bolia A, et al. Current status of carotid bifurcation angioplasty and stenting based on a consensus of opinion leaders. J Vasc Surg 2001; 33(2 Suppl):S Longstreth WT, Jr., Shemanski L, Lefkowitz D, O'Leary DH, Polak JF, Wolfson SK, Jr. Asymptomatic internal carotid artery stenosis defined by ultrasound and the risk of subsequent stroke in the elderly. The Cardiovascular Health Study. Stroke 1998;29(11): Fine-Edelstein JS, Wolf PA, O'Leary DH, et al. Precursors of extracranial carotid atherosclerosis in the Framingham Study. Neurology 1994;44(6): Mannami T, Baba S, Ogata J. Strong and significant relationships between aggregation of major coronary risk factors and the acceleration of carotid atherosclerosis in the general population of a Japanese city: the Suita Study. Arch Intern Med 2000;160(15): Wilson PW, Hoeg JM, D'Agostino RB, et al. Cumulative effects of high cholesterol levels, high blood pressure, and cigarette smoking on carotid stenosis. N Engl J Med 1997;337(8): Whisnant J, Cartlidge N, Elveback L. Carotid and vertebro-basilar transient ischemic attacks: effect of anticoagulants, hypertension, and cardiac disorders on survival and stroke occurrence a population study. Ann Neurol 1978; 3: Inzitari D, Eliasziw M, Gates P, Sharpe BL, Chan RK, Meldrum HE et al. The causes and risk of stroke in patients with asymptomatic internal-carotid-artery stenosis. North American Symptomatic Carotid Endarterectomy Trial Collaborators. N Engl J Med 2000;342: European Carotid Surgery Trialists Collaborative Group. Risk of stroke in the distribution of an asymptomatic carotid artery. Lancet 1995;345: Norris JW, Zhu CZ, Bornstein NM, Chambers BR. Vascular risks of asymptomatic carotid stenosis. Stroke. 1991;22: Jonathan G. Asymptomatic Carotid Stenosis. Stroke 2007;38; Ballotta E, Da Giau G, Militello C, Barbon B, De Rossi A, Meneghetti G, et al. High-grade symptomatic and asymptomatic carotid stenosis in the very elderly. A challenge for proponents of carotid angioplasty and stenting. BMC Cardiovasc Disord 2006;6: Reed AB, Gaccione P, Belkin M, Donaldson MC, Mannick JA, Whittemore AD, et al. Preoperative risk factors for carotid endarterectomy: defining the patient at high risk. J Vasc Surg 2003;37: Baker WH, Littooy FN, Hayes AC, Dorner DB, Stubbs D. Carotid endarterectomy without a shunt! The control series. J Vasc Surg 1984; 1: Derin GP. Conventional CEA is a safe, effective and durable procedure: It is still the gold standard. Trans Montefiore Veith Symposium, New York, NY. November Bond R, Warlow CP, Naylor AR, Rothwell PM. European Carotid Surgery Trialists Collaborative Group. Variation in surgical and anaesthetic technique and associations with operative risk in the European carotid surgery trial: implications for trials of ancillary techniques. Eur J Vasc Endovasc Surg 2002;23: Pluskwa F, Bonnet F, Abhay K, Touboul C, Rey B, Marcandoro J, et al. Blood pressure profiles during carotid endarterectomy. Comparing flunitrazepam/fentanyl/nitrous oxide with epidural anaesthesia (author s translation). Annales Francaisesd anesthesie et de reanimation 1989;8: Ballotta E, Da Giau G, Saladini M, Abbruzzese E, Renon L. Toniato A. Carotid endarterectomy with patch closure versus carotid eversion endarterectomy and reimplantation: a prospective randomized study. Surgery 1999;125: Ballotta E, Renon L, Da Giau G, Toniato A, Baracchini C, Abbruzzese E. A prospective randomized study on bilateral carotid endarterectomy: patching versus eversion. Clinical outcome and restenosis. Ann Surg 2000;232: Balzer K. Eversion versus conventional carotid endarterectomy. In: Horsch S, Ktenidis K, editors. Perioperative monitoring incarotid surgery. Darmstadt: Steinkopff Springer; p Cao P, Giordano G, De Rango P, Zannetti S, Chiesa R, Coppi G, et al and collaborators of the EVEREST Study Group. A randomized study on eversion versus standard carotid endarterectomy: study design and preliminary results: the EVEREST trial. J Vasc Surg 1998;27: Vanmaele RG, Van Schil PE, DeMaeseneer MG, Meese G, Lehert PH, Van Look RF. Division-endarterectomy-anastomosis of the internal carotid artery: a prospective randomized comparative study. Cardiovasc Surg 1994;2: Gough MJ, Bodenham A, Horrocks M, Colam B, Lewis SC, Rothwell PM, et al. GALA: an international multicentre randomized trial comparing general anaesthesia versus local anaesthesia for carotid surgery. Trials 2008;9: Bond R, Rerkasem K, AbuRahma AF, Naylor AR, Rothwell PM. Patch angioplasty versus primary closure for carotid endarterectomy. Cochrane Database Syst Rev; 2006:1 28. Mannheim D, Weller B, Vahadim E, Karmeli R. Carotid endarterectomy with a polyurethane patch versus primary closure: a prospective randomized study. J Vasc Surg 2005;41: Fowkes FG. Epidemiology of atherosclerotic arterial disease in the lower limbs. Eur J Vasc Surg 1988;2: Newman AB, Siscovick DS, Manolio TA, Polak J, Fried LP, Borhani NO, et al. Ankle-arm index as a marker of atherosclerosis in the Cardiovascular Health Study. Cardiovascular Heart Study (CHS) Collaborative Research Group. Circulation 1993;88: Belch JJ, Topol EJ, Agnelli G, Bertrand M, Califf RM, Clement DL, et al. Critical issues in peripheral arterial disease detection and management: a call to action. Arch Intern Med 2003;163: Simons PC, Algra A, Eikelboom BC, Grobbee DE, van der Graaf Y. Carotid artery stenosis in patients with peripheral arterial disease: the SMARTstudy. J Vasc Surg 1999;30: Alexandrova NA, Gibson WC, Norris JW, Maggisano R. 30 Kofluyolu Heart Journal Dr. Cengiz Köksal

6 Carotid artery stenosis in peripheral vascular disease. J Vasc Surg 1996;23: Cina CS, Safar HA, Maggisano R, Bailey R, Clase CM. Prevalence and progression of internal carotid artery stenosis in patients with peripheral arterial occlusive disease. J Vasc Surg 2002;36: Hertzer NR, Young JR, Beven EG, Graor RA, O Hara PJ, Ruschhaupt 3rd WF, et al. Coronary angiography in 506 patients with extracranial cerebrovascular disease. Arch Intern Med 1985;145: Urbinati S, Di Pasquale G, Andreoli A, Lusa AM, Carini G, Grazi P, et al. Preoperative noninvasive coronary risk stratification in candidates for carotid endarterectomy. Stroke 1994; 25: Hertzer NR, Loop FD, Beven EG, O Hara PJ, Krajewski LP. Surgical staging for simultaneous coronary and carotid disease: a study including prospective randomization. J Vasc Surg 1989; 9: Schwartz LB, Bridgman AH, Kieffer RW, Wilcox RA, McCann RL, Tawil MP, et al. Asymptomatic carotid artery stenosis and stroke in patients undergoing cardiopulmonary bypass. J Vasc Surg 1995;21: Naylor AR, Cuffe RL, Rothwell PM, Bell PR. A systematic review of outcomes following staged and synchronous carotid endarterectomy and coronary artery bypass. Eur J Vasc Endovasc Surg 2003;25: SAPPHIRE Investigators (Stenting and Angioplasty with Protection in Patients at High Risk for Endarterectomy). Protected carotid-artery stenting versus endarterectomy in highrisk patients. N Engl J Med 2004;351: Kofluyolu Kalp Dergisi Karotis Arter Endarterektomisi ve Güncel Yaklafl mlar 31