1. SAĞLIKTA BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ SEMPOZYUMU

Transkript

1 1. SAĞLIKTA BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ SEMPOZYUMU GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TIP MERKEZLERİ VE TIP KÜTÜPHANELERİ Ögr. Gör. Abdullah Murat METE Deü Tıp Fak. SHMYO İZMİR murat.mete@deu.edu.tr

2 TIP KÜTÜPHANELERİ Kütüphaneciliğinin temeli anlamlı, doğru ve güncel bilgiye hızlı erişim ilkesine dayanır.sağlık konusunun önemi ve aciliyeti bu kütüphanelerin oluşumu ve gelişiminde önemli olmuş ve bu türü diğer kütüphane türlerinden ayırmıştı

3 TIP KÜTÜPHANELERİ Tıbbi bilgiye erişim, her çağda toplumların insan sağlığına bakış açısını yansıtmaktadır. Hayati neden taşıyan tıbbî bilginindüzenlenmesi, saklanması ve bilginin hizmete sunulmasında tıp kütüphaneleri önemli roller üstlenmektedir. Modern anlamda tıp kütüphaneciliği 19. yüzyıldan itibaren bilimsel olarak incelenebilir. Modern tıbbin 1850 lerden sonra kurulması, çağdaş tıp eğitiminin vazgeçilmez unsuru olarak tıp kütüphanelerinin oluşumu da bu dönemle başlamaktadır

4 TARİHSEL GELİŞİM İlk tıp papirüsleri M.Ö Sümerler ve M.Ö yılları arasında Mısırlılar tarafından yazılmıştır.roma, Eski Yunan ve Arap-islam dünyasında tıp kütüphanelerinin örnekleri vardır.ilk tıp kütüphanesi Mezopotamya da Asurbanipal döneminde (MÖ ) kurulan Ninova Kütüphanesidir. Burada tıpla ilgili tabletlere rastlanmıştır.mısır tapınakları şifa merkezi olarak kullanılmıştır. Bunlar içinde en iyi organize edilmiş olanı Toth Tapınağının koleksiyonudur.çok tanrılı dönemde Asklepios adına yapılan tapınaklar aynı zamanda o dönemin hastaneleridir.istanköy Adası Asklepion u ilk tıp okulu ve tıp kütüphanesidir. Hipokrat ın bu kütüphanenin geliştirilmesindeçok büyük katkısı vardır

5 DÜNYA DA İLK KÜTÜPHANELER Dünyada ilk kütüphaneyi Babilliler kurmuştur. Babillilerin kütüphanelerinde kiremit parçalarından oluşan tabletler yer almaktadır Babilin ünlü hükümdarlarından II. Sargon (Şarru-kin) M.Ö Varaka Kitap Şehri isminde büyük bir kütüphane yaptırmaya başlamış, daha sonra Sargon un oğlu Sennacherib tarafından devam ettirilmiş ve Sennacherib in oğlu Assur Kralı Assurbanipal tarafından büyük bir kütüphane haline getirilmiştir

6 ANTİKÇAĞ BİLİMİNİN KALBİ: İSKENDERİYE KÜTÜPHANESİ İskenderiye Kütüphanesi M.Ö. III. yüzyılda İskenderiye'de kurulmuş olan kütüphane, insanlık tarihinde meydana getirilmiş önemli eserlerden biridir. Eski kaynaklar, burada 900 bin cilt el yazması eserin toplandığını kaydeder. İskenderiye şehri M.Ö. 382 yılında, Makedonyalı Büyük İskender tarafından kurulmuştur. Bu yeni devletin merkezi İskenderiye şehriydi. Yeni firavun burayı baştanbaşa onarıp, genişleterek o devrin en meşhur başkenti haline getirdi. Burada meydana getirdiği en önemli eser ise müze ve buna bağlı olan kütüphane idi. Kurulması için saray civarında ve güzel bir yer seçildi. Müzede o devirde bilinen bütün ülkelerdeki hayvan ve bitkilerin bir örneği vardı. Ayrıca botanik bahçesi ve bir rasathane bulunuyordu. Otopsi yoluyla insan vücudunun incelenmesi için bir anatomi salonu açılmıştı. Bu bilim sitesinde fizik, kimya, tıp, astronomi, matematik, felsefe, edebiyat, ve fizyoloji bilgileri için evler yapılmıştı.

7 ANTİKÇAĞ BİLİMİNİN KALBİ: İSKENDERİYE KÜTÜPHANESİ Müzenin en önemli bölümü kütüphanesiydi. Kütüphanenin müdürü, bulabileceği her yazılı eseri alma yetkisine sahipti. Mısır a giren her kitabın buraya götürülmesi mecburiyeti vardı. Kitabın burada bir nüshası çıkarılıp sahibine verilir, kitabın aslı ise kütüphanede kalırdı. Bir taraftan da yurt dışına gönderilen memurlar, başka ülkelerde buldukları kitapları satın alıp, getirirlerdi. Böylece, o zamana kadar birçok bilime ait dağınık halde ve kaybolmaya mahkum durumda olan eserler emin bir yerde toplanmış oldu. Kütüphanenin Yıkılışı Genel kanı bu kütüphanenin, çıkan çeşitli fanatik görüşler nedeniyle, antik Pagan tapınakları ve yapıların imhası sırasında Hıristiyanlar tarafından yakıldığı yönündedir. Kütüphanesi nin eski putperestlik kültürünü devam ettiren kitaplarını ileri sürdü. İmparator, bunun üzerine hepsinin yok edilmesini emretti. İskenderiye Kütüphanesi ndeki tüm eserler şehrin hamamlarına dağıtılarak yaktırıldı ve böylece insanlık tarihinin bu bilim ve kültür hazinesi yok oldu. Daha önceleri bu kütüphanenin şehrin Müslümanlar tarafından alınmasından kısa bir süre sonra ikinci İslam Halifesi Hz. Ömer in emriyle Mısır Fatihi Amr İbnül-As tarafından yakılarak yok edildiği ileri sürülmüştür. Genelde bu iddialar Hristiyanlar'ın Müslümanlar'a suçu atmaları olarak kabul görmüştür. Kütüphanenin Sezar tarafından, İskenderiye'yi kuşattığı sırada yok eldiği görüşü de çeşitli tarihi eserlerde yer almaktadır. Kütüphanenin varlığını 4. yüzyıla kadar sürdürdüğü bilinmektedir. Sezar'ın kuşatmasında sadece bir bölümünün zarar görmüş veya yıkılmış olduğu da düşünülmektedir. Yakılan İskenderiye kütüphanesinin bulunduğu alanda yeni bir kütüphane yapılmış ve 2002yılında hizmete açılmıştır.

8 ANTİKÇAĞ BİLİMİNİN KALBİ: İSKENDERİYE KÜTÜPHANESİ

13 HELLENİSTİK DÖNEMDEN BERGAMA (PERGAMON) KÜTÜPHANESİ Anadolu nun en eski ve en zengin kütüphanesi olan Bergama Kütüphanesi, Pergamon Kralı II.Eumenes (M.Ö ) tarafından yaptırılmıştı. Bugünkü Bergama da kurulan Pergamon şehri, Büyük İskender in imparatorluğunun dağılmasından sonra Bergama ile Asya arasındaki tarihi ve ticari yol bağlantısı sayesinde gelişmiş, önemli bir merkezdi. Bergama Kütüphanesi binası, Athena Tapınağı yakınında, sütunlu avlularla bağlantılı doğu-batı yönünde dört odadan oluşmaktaydı. Kütüphanenin doğu bölümünde bulunan 13,53 x15,95 metre ölçüsündeki büyük oda, okuma salonuydu. Bu odanın günümüze ulaşan duvarlarının içyüzeylerinde yerden 2,20 metre yükseklikte birer metre ara ile yatay bir sıra halinde kitap raflarının tutturulduğu deliklerin yerleri bulunmuştur. Kuzey, batı ve doğu duvarlarından 50 cm uzaklıkta 1 metre genişliğinde yerde, bir temelin var olduğu görülmektedir. Böylece ahşap rafların, duvarların 50 cm önündeki 1 metre genişliğinde bir temel üzerine oturduğu ve kalın kalaslarla duvara tutturulmuş olarak salonun üç yanını çevirdiği anlaşılmaktadır. Rafların duvara dayanmamaları ve arada 50 cm boşluk bırakılması, kitapların rutubetten korunmaları için alınmış bir önlemdi. Aynı yöntemin Efes Celsus Kütüphanesi nde de kullanıldığı bilinmektedir. Kütüphane binasında pek çok heykel kaidesine rastlanması ve şimdi Berlin Müzesi nde bulunan 3,5 metre yüksekliğindeki Athena heykelinin burada bulunmuş olması, kütüphane binasında tanrı heykellerinin, önemli yazar ve şairlerin heykel ve büstlerinin de yer aldığını göstermiştir. Bergama Kütüphanesi nin, İskenderiye Kütüphanesi nden daha sonra kurulmasına rağmen hızla gelişerek ruloluk yazma esere ulaşması üzerine, İskenderiye Kütüphanesi ni geçmesinden endişe eden Mısır Kralı Ptoleme Epiphenes (M.Ö ) Bergama ya papirüs ihracını yasaklamıştı. Yazı yazma malzemeleri kesilen Bergamalılar kısa bir şaşkınlık devresinden sonra aslında daha önceden keçi ve koyun derisinden yapmayı bildikleri parşömeni geliştirerek, derinin üzerine yazı yazmaya başladılar. Önceleri tüysüz kısmı kullanırken daha sonra her iki yüzüne de yazı yazılmaya başlanan parşömen, nemli Akdeniz ikliminde papirüse oranla daha dayanıklı olduğu için, tercih edilmeye başlandı ve M.S. 3-5 yüzyıllar arasında çok yaygın olarak kullanıldı. Parşömenin geniş ölçüde kullanımı; yapraklar halinde kesilip, deri iplerle bağlanarak bugün kullandığımız kitapların ilk örnekleri olan Codex lerin de yolunu açmıştır. Bergama Kütüphanesi de, İskenderiye Kütüphanesi gibi çok sayıda bilim adamı yetiştirmişti. Bu maaşlı bilim adamlarından en ünlüsü Stoacı Kratesli Mallos tu. Sürekli rekabet içindeki bu iki önemli kütüphane benzer bir sonla karşılaştılar. İskenderiye Kütüphanesi nin yazmaları M.Ö. 47 yılında Sezar ın İskenderiye yi işgali sırasında yanarak yok oldu. Bu duruma çok üzülen Mısır Kraliçesi Kleopatra yı etkilemek isteyen Antonius, M.Ö.41 yılında Bergama Kütüphanesi yazmalarını gemilerle Mısır a taşıtarak kraliçeye hediye etti. Ancak Bergama Kütüphanesi yazmaları da daha sonraki bir savaş ertesinde yanarak tamamen yok oldu. Böylece insanlık tarihinin bu büyük bilgi depoları, ne yazık ki yine insanoğlu tarafından yok edilerek karanlığa gömüldü.

14 PARŞÖMENİN IŞIĞI : BERGAMA KÜTÜPHANESİ

18 OSMANLI ZAMANI TIP KÜTÜPHANELERİ Osmanlı da tıp kütüphanelerinin temelini medrese ve dar-üş-şifalar oluşturur. Osmanlıda ilk tıp kütüphanesi II. Murat döneminde İshak Bey tarafından 1446 da Üsküp de kurulan İshak Bey Medresesi Tıp Kütüphanesidir.1470 Fatih külliyesi- Fatih Dar-üş-şifası,1555 Süleymaniye külliyesi-tıp medresesi ve dar-üş-şifası önemli merkezlerdir Bu kütüphanelerde bilginin depolanmasının yanı sıra kolay erişim için düzenlemelerde yapılmıştı

19 OSMANLI ZAMANI TIP KÜTÜPHANELERİ

24 OSMANLI ZAMANI TIP KÜTÜPHANELERİ Osmanlı İmparatorluğunda Tıp Kütüphaneleri Osmanlı İmparatorluğu nda sosyal hizmetler hayır sahipleri tarafından kurulan hayır kuruluşları (vakıflar) yardımı ile yürütülürdü. Bu vakıflar arasında külliyeler, medreseler, dar-üş-şifalar, camileri tekkeler, vb. vardı. İnşa edilen bu hayır kuruluşlarının devamlılığını sağlamak için vakıflar kurulmuş ve bu vakıfların yönetilmesi içinde de vakfiyeler düzenlenmiştir. Bu kuruluşların inşa edildikleri yöre halkı ile ilişkileri sadece dini olmamış, ticari, eğitsel ve sosyal yardım anlayışı ile iç içe sürdürülmüştür. Örneğin külliye yapılarında tabhane (yolcular için yatacak yer), han (kervansaray), dükkânlar ve arasta ticari hayatla ilgili olarak yer alırken, camiye cemaat sağlanmış, medrese, mektep, kütüphane yapıları, çevre halkının özellikle çocukları için birer eğitim merkezi olmuştur. Bazı külliyelerde tıp medresesi üniversite düzeyinde hekim yetiştirirken, dar-üş-şifa yapıları hem sağlık hem de tıp öğretimi yapılan eğitsel kurumlar olarak halka hizmet sunmuştur Medreselerde, dar-üş-şifalarda ve camilerde âlimlerin ve öğrencilerin, mahallelerde mahalle halkının kitap ihtiyacını karşılamak için yapılmış kütüphaneler de vardı. Bu nedenle Osmanlı devrinde Türk kütüphaneleri karşımıza bir vakıf kuruluşu olarak çıkmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu nda tıp eğitimi, İslam tıp eğitimine paralel olarak medrese ve dar-üş-şifalarda yapılırdı. Tıp eğitim ve öğretimi medreselerde veya darüş-şifalarda teorik olarak yapıldıktan sonra dar-üş-şifalarda (hastanelerde) pratik uygulaması yapılırdı. Medrese ve dar-üş-şifalarda ders veren hocaların ve öğrencilerin yararlanmaları için de kütüphaneler kurulurdu. Bu nedenle Osmanlı İmparatorluğu nda tıp kütüphanelerinin başlangıcını, medrese ve dar-üş-şifalarda kurulan kütüphaneler oluştururdu. Bu kütüphanelerden bazıları halk kütüphaneleri gibi halka da hizmet vermişlerdir

25 NLM:NATIONAL LIBRARY OF MEDICINE NLM Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi National Library of Medicine (NLM) 19. yüzyılda Amerika da tıp eğitimi veren eğitim kurumlarının artması,başka oluşumları da beraberinde getirmiştir. Bu dönemde kurulan iki önemli kütüphanecilik oluşumu, modern tıp kütüphaneciliğinin temellerinin atılmasına da katkıda bulunmuştur. Dünyanın en büyük tıp kütüphanelerinden sayılan ve tıbbî literatürün toplanmasında ve yayılmasında yetkin olan Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi (National Library of Medicine NLM) nin kuruluş tarihi 1818 dır. Halen Amerika Birleşik Devletleri hükümetince desteklenen bu kurumun koleksiyonunda, tıpla ilgili 7 milyondan fazla kitap, dergi, teknik rapor, nadir eser, mikrofilm, fotoğraf ve görüntü içermektedir itibaren dergi yayın sayısının artışına paralel olarak Index Medicus u yayınlamaya başlamıştır. Bugünkü sayısal değerlere bakıldığında 16 milyondan fazla makalenin künyesinin bu kütüphane üzerinden tüm dünyaya ulaştırıldığı görülmektedir

26 NLM:NATIONAL LIBRARY MEDICINE Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi nin (National Library of Medicine) öncü kuruluşu olan Askeri Tıp Kütüphanesi (Army Medical Library), ilk önce ABD Genel Sağlık Hizmetleri Sorumlu Başhekimi (Surgeon General) tarafından satın alınan referans kitaplarının koleksiyona katılmasıyla 1818 yılında kurulmuştu. Aynı yıl yayınlanan ilk katalogda kütüphanede yer alan 2100 kitabın künyesi bulunuyordu yılında kütüphane Ülkede basılan bütün tıp kitapları ile devlet ve eyaletlerin sağlık konusunda yayınladığı her türlü belgenin koleksiyona katılması kararı sonucunda ulusal bir tıp kütüphanesi oluşturulmaya başlandı; yıllarında bu kütüphane ülkenin en büyük tıp kütüphanesi durumuna geldi. Ulusal Tıp Kütüphanesi bu alanda eğitim amaçlı olarak kurulmuştur ve bir devlet kurumu olarak bu kütüphaneye mevcut potansiyeli geliştirmesi için sorumluluk verilmiştir. Özellikle II Dünya Savaşı ertesinde, sağlık bilimleri alanlarında araştırma ve eğitim konularına ağırlık verilmiş, bu alanlara milyonlarca dolarlık bütçeler ayrılmıştır. Bunda Amerikan Federal Hükümeti kadar özel sektörün de payı büyük olmuştur yılları arasında biomedikal alanda müthiş bir bilgi patlaması olmuş, bu gelişmelere paralel olarak gerek eğitimin gerek de araştırmanın en önemli destek merkezi olarak kütüphaneler ön plana çıkmıştır. Tıp bilimleri alanlarında yeni bilgiler edinmek üzere yapılan araştırmaları desteklemek için bilgi/belge kaynaklarına büyük yatırımlar yapılmıştı. (1) Tıp kütüphaneleri hangi kurum içinde yer alırsa alsın, sağlıkla ilgili bilgiler daima en doğru ve en çabuk biçimde erişilmesi gereken önemli kaynaklardan biri olmuştur yılında Tıp Kütüphanelerini destekleme Yasası çıkarılmıştır. Bu yasa Federal Devlete, tıp kütüphanelerine alıncak kaynaklar, donanım ve araştırma faaliyetlerine maddi destek verme konusunda yükümlülük getirmiştir. Böylece Ulusal Tıp Kütüphanesi : 1) ülkedeki tıp kütüphanelerini desteklemek üzere programlar başlatmış, 2) bölgesel tıp kütüphaneleri kurulmasına ve diğer yerel kurumlar arasında bir tıp bilgi ağı oluşturulmasına destek vermiştir. (18) Bilgi belge toplamanın yanısıra, Ulusal Tıp Kütüphanesinin görevlerinden biri de değişik bölge ve yerel kütüphanelerde bulunmayan kitap ve materyalleri toplamak, böylece bölgesel ve yerel kütüphanelere ödünç verme hizmetleri sunarak onları desteklemek idi. Ayrıca bu hizmetlerinin yanısıra Ulusal Tıp Kütüphanesinin önemli diğer görevleri de bibliyografyalar hazırlamak, tıp alanında süreli yayınlar için dizinler hazırlamak ve tıp konusunda bir sınıflandırma sistemi hazırlamak olarak belirlendi

27 NLM:NATIONAL LIBRARY MEDICINE Bilgiye erişimde en önemli etken, bilginin denetim altına alınması, başka bir deyişle bilginin yönetimidir. İlk kez Ulusal Tıp Kütüphanesi 1941 yılında The Current List of Medical Literature adlı bir dizin yayınlanmıştı. Bu dizin kütüphane tarafından yayınlanan ilk onaylanmış (authorized) tıp konu başlıkları dizinidir ve 1954 yılında Subject Headings Authority List adıyla çıkmıştır. Bu listenin temeli Current List of Medical Literature adlı dizinde kullanılan başlıklara dayanıyordu. Bu başlıklar da daha önce kütüphane tarafından hazırlanan Index-Catalogue ile Quarterly Cumulative Index Medicus için kullanılan konu başlıklarından oluşmaktaydı. Index Medicus adlı yayının 1960 yılında başlamasından sonra, baştan sona yeniden düzenlenmiş olan Medical Subject Headings son haliyle ortaya çıktı. Yayınlanan bu konu dizinlerinde kategorik liste biçiminde düzenlenmiş standart konu başlıkları da yer almaktaydı. MEDLARS 1960 yılında yayına başlamış, ilk kez 1966 yılında otomasyona geçilmiş bunun sonucunda NLM Current Catalogue adlı kitap katalogları yayınlanmaya başlamıştır. Bu çalışmaların sonucunda The Medical Subject Headings MeSH(R) adlı dizin ortaya çıktı. Tıp konularının dizinlenmesinde çok önemli bir araç olan MeSH bu alanda en temel konu başlıkları listesi, bir diğer adıyla Kavram Dizini ya da thesaurus diye bilinen onaylanmış bir kavram terimleri dizinidir. MeSH dizinleme amacıyla kullanıldığı gibi, tıp alanında bilgi ve belgelerin sınıflandırması amacıyla da kullanılır; ayrıca biyomedical ve sağlık bilimlerinde, bilgi ve belge aramak için de kullanılan bir araçtır. MeSH değişik veritabanlarında ve online olarak değişik sistemlerde bulunabilir; örneğin MEDLINE/PubMed adlı veritabanından MeSH listesindeki terimlerden arama yapmak mümkündür.

28 TÜRKİYE DE TIP KÜTÜPHANELERİ Üniversitelerin temel görevleri arasında eğitim ve öğretimi gerçekleştirmek ve araştırma yapmak gelmektedir. Üniversiteler, genellikle ülkelerin ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişimi ile ilgili hedeflerine ulaşabilmeleri için gerekli olan insan gücünü yetiştiren kurumlar olarak kabul edilmektedir Belirlenen amaçlar doğrultusunda üniversitelerin üstlendikleri işlevleri gereğince yerine getirirken de ilgili oldukları konulardaki bilgilere ihtiyaç duyarlar ve bu bilgilere dayalı olarak işlevlerini yerine getirirler. Bilinmeyeni aydınlatmaya yönelik çalışmalarda başarılı sonuçlar elde etmek ve eğitimli insanlar yetiştirmek için insan gücü ve bilgi kaynakları açısından donamlı kütüphanelere gereksinimleri vardır. Üniversite kütüphaneleri, içinde bulundukları üniversitenin öğretim üyelerinin, öğrencilerin, bilim adamlarının ve araştırmacıların bilgi gereksinimlerini karşılamakla yükümlü kuruluşlardır Bu amaçla ülkemizde tıp fakültesini bünyesinde bulunduran ve kütüphane hizmetlerini eksisksiz yerine getirmeye çalışan aşağıda adı gecen fakülteler ülkemizde modern anlamda tıp eğitimi veren ilk kurumlar olarak adlandırılmaktadır Bu kurumlar 1-İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 2-İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ CERRAHPAŞA TIP FAKÜLTESİ 3ANKARA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 4-HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 5-EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 6-ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 7-DİYARBAKIR ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 8-ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 9-KAYSERİ GEVHER NESİBE TIP FAKÜLTESİ 10-ESKİŞEHİR TIP FAKÜLTESİ 11-SAMSUN TIP FAKÜLTESİ 12-TRABZON TIP FAKÜLTESİ 13-SİVAS TIP FAKÜLTESİ 14-ANTALYA TIP FAKÜLTESİ 15-BURSA TIP FAKÜLTESİ 16-EDİRNE TIP FAKÜLTESİ

29 TÜRKİYE DE TIP KÜTÜPHANELERİ Bu kurumlar ülkemizde ilk olarak kurulan modern üniversite anlayışına bağlı hizmet veren tıp ve sağlık alanında araştırma yapan kurumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde Bu kurumların sayısı daha da artmış modern anlamda dünya ile rekabet edebilen tıp eğitimi veren kurumlar daha da yaygınlaşmıştır Buna paralel olarak yine modern dünyada kütüphane anlayışının en üst seviyede temsil edilen kurumların başında yine ülkemizde yer alan bu tıp ve sağlık bilimleri kurumları gelmektedir. Bu kurumların en önemli özelliği çok güçlü bir kütüphane yapısını bünyesinde bulundurmasıdır

30 HACETTEPE TIP KÜTÜPHANESİ

31 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ TIP KÜTÜPHANESİ

32 TIP TARİHİNİN HAZİNELERİ BU KÜTÜPHANEDE SAKLI İBN-İ SİNA'DAN İSHAK BİN MURAD'A KADAR BİR ÇOK KİŞİ TARAFINDAN YAZILAN 1000'İN ÜZERİNDE TIP TARİHİ ESERİ KONYA'DAKİ KÜTÜPHANEDE BULUNUYOR

33 HULUSİ BEHÇET KÜTÜPHANESİ

34 ULAKBİM TÜRK TIP VERİ TABANI Konu Kapsamı Kapsadığı Yıllar Dergi Sayısı Güncelleme Aralığı Erişim Formatı Veri Tabanı Üreticisi Başvuru ve Yazışma Adresi Web Adresi Sağlık Bilimleri 1996'dan günümüze Haftalık Bibliyografik, Tam Metin TÜBİTAK-ULAKBİM Türk Tıp Dizini TÜBİTAK ULAKBİM YÖK Binası B5 Blok Bilkent ANKARA Telefon: 0(312) Faks: 0(312) E-Posta: tip@ulakbim.gov.tr uvt.ulakbim.gov.tr/tip/

35 TÜRKİYE ATIF DİZİNİ

36 TÜRK MEDLİNE

37 TIP KÜTÜPHANELERİ ÖZELLİKLERİ Kuruluş amaçları, hizmet grupları, oluşum ve yapılanma farkları nedeniyle birbirinden ayrılmaktadır. Çoğunlukla hastane kütüphaneleri olarak anılmaktadır. Bağlı olunan hastanenin büyüklüğü, uzmanlık alanlarına göre yapılanmaları da farklı olmaktadır. Hastane özellikleri ve gelişimi arttıkça bu kütüphanelerde gelişmektedir. Hastane kütüphaneleri öncelikle hastane çalışanlarının -doktor, hemşire vb.- bilgi ihtiyacını karşılamak üzere hasta bakımını destekleyecek hizmeti vermektedir. Hastanenin yanı sıra eğitim ve araştırma faaliyetleri de yürütülüyorsa, kütüphanenin bu unsurları da desteklemesi beklenir

38 TIP KÜTÜPHANELERİ TÜRLERİ Genel olarak tıp kütüphanelerini dört gruba ayrılır: Hastane kütüphaneleri Akademik tıp kütüphaneleri Sağlık sektörü endüstrisindeki tıp kütüphaneleri Tıp derneklerinin ve vakıfların kütüphaneler

39 HASTANE VE SAĞLIK MERKEZLERİ KÜTÜPHANESİ Hastane personelinin bilgi ihtiyacını karşılamak için klinik ve biyomedikal bilgi kaynaklarının ağırlıklı olarak yer aldığı bilgi merkezleridir.amaç:kurumun bilgi gereksinimini belirlemek,bu gereksinimleri karşılayacak bilgi sistemlerini tasarlamak,kurum içinde üretilen verileri saklamak, çözümlemek,sonuçlarını bilgiye dönüştürerek raporlaştırmak,dağıtımını gerçekleştirmek vebu bilginin performans geliştirmek amacıyla kullanımını sağlamaktı

40 AKADEMİK TIP KÜTÜPHANELERİ Eğitim, araştırma ve hasta bakımı ile ilgili merkezlerdir. Bu nedenle bu üç unsuru da destekleyen bir koleksiyona sahiptir. Temel kaynakların yanı sıra, klinik eğitim kaynaklarını da içerir. Koleksiyon ve sunulan hizmetler çok yönlü ve diğer tıp kütüphane türlerine oranla daha zengindir. Tıp alanında ayrıntılı, bilimsel ve güncel bilgiye erişimde önemli merkezlerdir. Özellikle yayın tarama, kütüphaneler arası ödünç verme, gör-işit hizmetleri, kullanıcı eğitimi, güncel duyuru gibi hizmetler vermesiyle diğer tıp kütüphanelerden ayrılı

41 SEKTÖR VE ENDÜSTRİ TABANLI KÜTÜPHANELER Sağlık sektöründe faaliyet gösteren özel kütüphanelerdir. Bunlar ilaç firmaları, araştırma kurumları veya medikal araç-gereç üreten ve pazarlayan kurumlar olabilir.hizmetleri ve koleksiyonları dar kapsamlıdır

42 DERNEK VE MESLEKİ SEKTÖR KÜTÜPHANELERİ Tıp ve sağlık alanında kurulan dernekler ve vakıflara hizmet veren kütüphanelerdir. Kuruluş amaçları daha çok üyelere hizmettir. Genelde doktorlara ve diğer sağlık çalışanlarına hizmet verirler. Koleksiyon ve hizmetleri sınırlıdır.

43 TIP KÜTÜPHANELERİ DEĞİŞİM VE GELİŞİM SÜRECİ Tıp kütüphaneleri hızlı bir değişim içindedir. Bu değişime neden olan unsurlar şu şekilde özetlenebilir : Yeni bilgide hızlı artış. Yeni uzmanlık alanları ve bunlara ait literatürün atması. Elektronik tanı ve tedavi araçları ile elde edilen bilginin organizasyonu Tele-tıp / uzaktan tıp uygulamaları ve bunlara ilişkin verilerin düzenlenme zorunluluğu Klinik kararlar ve benzeri bilginin yayınlanması Yeni bilgi teknolojisi ve bunların yaygın kullanım

44 TIP KÜTÜPHANELERİ DEĞİŞİM VE GELİŞİM SÜRECİ Bu gelişmeler araştırma ve eğitim yapısının yeniden tanımlanması gereğini doğurmuştur. Yeni sağlık sistemlerinin bilgiye ve kanıta dayalı olması gereği ortaya çıkmıştır. Kanıta dayalı-evidence based medicine Bilgiye dayalı-knowledge based medicine gibi oluşumlar bu değişimler sonucu ortaya çıkmıştır Anlamlı bilginin tıpla ilgili bilgi yığını içinden seçilerek kısa sürede sunulmasının hasta bakımı açısından önemi. Kanıta dayalı tıp anlayışı ile tıp kütüphanelerinin yeniden yapılandırılması. Teknolojik gelişmeye ayak uydurma Tıp ve sağlık alanlarında oluşan kuram ve uygulamaları yakından izleme gereği duymaktadır

45 TIP KÜTÜPHANELERİNİN KOLEKSİYON ÖZELLİKLERİ Tıp ve sağlık bilimleriyle ilgili koleksiyonun çok çeşitli türlerde, çeşitli düzeylerde ve farklı ortamlara kayıtlı bilgi kaynaklarından oluşması gerekmektedir. Kütüphanenin niteliğine ve ihtiyaçlara göre bir koleksiyon politikası oluşturulmalıdır. Bu politika oluşturulurken kullanıcı özelliklerine, konunun sınırlarına, gerekli literatürün miktar ve niteliğinin ne olacağına ilişkin sınırlar çizilmelidir.

46 Koleksiyonun kapsamına giren genel konular TIP KÜTÜPHANELERİ DEĞİŞİM VE GELİŞİM SÜRECİ Genelde bir tıp koleksiyonu biyotıp, cerrahi, hemşirelik, eczacılık ve diş hekimliği disiplinleri üzerine yoğunlaşır. Bu alanlar ihtiyaca göre farklı terapi uygulamalarını içine alarak genişletilebilir. Koleksiyonun kime hitap edeceği sorusuna cevap aranmalıdır. Hastane, eğitim kurumu veya araştırma merkezi için oluşturulacak koleksiyon birbirinden farklıdır

47 TIP KÜTÜPHANELERİ İŞLEVLERİ Klinik uygulamalar ve sağlık hizmetleri Araştırma faaliyetleri Sağlık uzmanlarının eğitimi Sağlık hizmetleri ve eğitim programlarının yönetimi Arşiv oluşturma: Kurum yayınları ve benzeri materyalin sağlanması ve saklanması

48 KOLEKSİYON OLUŞTURMA SÜRECİNDE KRİTERLER Kaynak seçerken şu etkenler dikkate alınmalıdır: Kurumun yapısı Bütçesi Yürütülen eğitim programı Verilen klinik hizmetleri Yürütülen araştırma projeleri Farklı formatlarda alınacak kaynaklar için ek kriterler saptanmalıdır. Alınacak kaynakların kurum yapısına göre kapsam ve düzey olarak değerlendirilmesi gereklidir.

49 KAYNAK TÜRLERİ Bir tıp kütüphanesinin (basılı ve elektronik) şu tür materyalleri içermesi gerekir. süreli yayınlar kitaplar referans kaynakları rapor ve bildiriler istatistiksel yayınlar görsel işitsel materyaller gri yayınlar (dokümanlar, broşürler, tezler vb) bibliyografik ve tam metin veri tabanları

50 KAYNAK TÜRLERİ Referans koleksiyonunda; bibliyografik veri tabanları, el kitapları, konu sözlükleri, rehberler ve anatomi atlaslarına, Sıradan kullanıcıların sorularına cevap verebilecek sınırlı sayıda ve genel nitelikli kaynaklara, Güncel bilginin izlenmesinde hakemli, etki faktörü yüksek süreli yayınlara ihtiyaç vardır. Süreli yayın seçiminde Index Medicus, PUBMED, SCI gibi önemli indekslerde yer alan süreli yayınların seçimine dikkat edilmelidir. Seçilecek derginin etki faktörüne, çıkış aralığına bakılmalıdır. Bu alanda kullanıcının zamanının sınırlı olması ve çok sayıda yayın üretilmesi review yayın kullanımına; yayın kalitesinden emin olma endişesi peer review yayınların kullanımına ağırlık verilmesine neden olmaktadır.

51 HİZMETLER basılı ve elektronik ortamı içeren koleksiyon oluşturma, erişim ve sunumunu, çevrimiçi yayın tarama, kaynak talepleri alma ve sipariş etme, kütüphane dışında hasta ve tanı bilgi sistemlerinden bilgi sağlama ve sunma, görsel işitsel materyallerin ve etkileşimli bilgisayar hizmetlerinin, özellikle cerrahi gibi uygulamaya dayalı alanlarda eğitimi desteklemesi açısından hizmet kapsamı içinde yer almasına özen gösterilmelidir.

52 TIP KÜTÜPHANELERİNDE YÖNETİM Kullanıcı beklentileri ve özellikleri dikkate alınarak kurumun amaç ve misyonuna uygun olarak bir politika oluşturulmalı, bilgi ihtiyacı için gerekli bütçe, koleksiyon ve hizmet hazırlanmalı, örgütsel yapı ve iş dağılımı belirlenmeli, kütüphaneler arası işbirliği sağlanmalı, koleksiyon, hizmet ve performans değerlendirmesi yapılmalı, yenilikler izlenmeli ve teknik gelişime uyum için gerekli oluşumlar sağlanmalıdır.

53 TIP KÜTÜPHENECİSİ PROFİLİ Bir tıp kütüphanecisinde olması gereken özellikler üç başlık altında incelenebilir. Kişisel özellikler : Sorumluluk alabilme, yönetim yeteneği vb. Konuyla ilgili özellikler : Tıp terminolojisine hakim olma Tıp ve diğer sağlık bilimleri alanlarında bilgi sahibi olma Alanda var olan bilgi kaynaklarını tanıma Teknik gelişmeleri izleme ve uyum sağlayabilme Tıp kütüphanelerinde kullanılan yöntem ve teknikleri bilme Genel özellikler : Yabancı dil bilme (özellikle İngilizce)Bilgisayar kullanabilme ve bilişim teknolojisine uyum sağlayabilme Problem çözebilme

54 MLA: MEDİCAL LİBRARY ASSOCİATİON EAHIL:EUROPEAN ASSOCATION HEALTH AND INFORMATİON LİBRARİES Tıp ve sağlık alanında hizmet veren kütüphanecilerin oluşturduğu en etkili mesleki dernekleri: Mesleki standartların oluşmasında ve kütüphanecilik hizmetlerinin yapılandırılmasında oldukça etkili roller yapmaktadır

55 TIP KÜTÜPHANECİSİNİN SAHİP OLMASI GEREKENBİLGİ VE BECERİLERİ (M.L.A) YA GÖRE MLA e (2000) göre tıp kütüphaneciliği, kütüphanecilikle aynı derecede önemli diğer alanların kesiştiği bir meslek dalıdır. Bu nedenle, tıp kütüphanecileri, kütüphanecilik mesleğinin gerektirdiği genel bilgi ve becerilerin yanı sıra tıp ve sağlık alanlarının temel bilgilerine, entellektüel ve teknik içeriğine uygun bilgi becerilere sahip olmalıdır Bilgi Yönetimi ve Kütüphaneciler: Medical Library Association (MLA) tarafından hazırlanan hastane kütüphaneleri standartları özetle, bir tıp kütüphanecisinin rolünü, bilgiye dayalı faaliyetler ile hasta bakımı, hastaların eğitimi, performans gelişimi, eğitim ve diğer uygulamaların arasındaki ilişkilerin bütünü, olarak tanımlar. Bunlara ek olarak, kütüphaneci bilgi temeline dayalı bilgi gereksinimlerinin değerlendirilmesi, saptanması ve planlanmasına; bilgiye dayalı hizmetlerin iyileştirilmesi ve duyurulmasına; ayrıca kütüphanenin yer, donanım ve gerekli personelin sağlanmasına yardımcı olur.

56 GELECEKTE YENİ NESİL TIP KÜTÜPHANELERİ

60 GELECEĞİN TIP KÜTÜPHANELERİ

62 GELECEĞE HAZIRIZ

63 TEŞEKKÜRLER