International Congress of Social Science. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Bildiriler Kitabı Eylül/September 2017 Diyarbakır

Transkript

1 International Congress of Social Science Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Bildiriler Kitabı Eylül/September 2017 Diyarbakır Editörler: Mehmet Bilen Fuat İstemi Bayram Kanarya Veysel Gürhan

2 Şarkiyat Bilim ve Hikmet Vakfı Yayınıdır Yenişehir Yıldız Sokak No: Yenişehir/Diyarbakır Editörler: Mehmet Bilen Fuat İstemi Bayram Kanarya Veysel Gürhan Eylül tarihlerinde Şarkiyat Vakfı, Şarkiyat Araştırmaları Derneği ve e-şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi tarafından Diyarbakır da tertiplenen Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi nde sunulan bildirilerin tam metinlerini içermektedir. Aralık 2017 ISBN:

3 Feyzullâh Râ if-i Âmidî nin Diyarbakır Yazmalar Ktp. AHA Kol. 88. De Yer Almayan Şiirleri Ramazan Sarıçiçek * Öz Feyzullah Râ if de Diyarbakır da doğmuştur. Diyarbakır, bir zamanlar Ali Emîrî nin Diyarbakır Encümen-i Dânişi adını verdiği şairler topluluğuyla birçok şairin yetiştiği önemli edebî muhitlerden biridir. Diyarbakır Osmanlı coğrafyasında yetiştirdiği 40 şairle 5. Sıradadır. Vâlî, Lebîb, Hâmî, Emîrî gibi şairlerle klasik edebiyatımıza büyük katkılar sağlamıştır. Bu şairlerden bir kısmı ülke çapında bir şöhret kazanırken Râ if gibi bazı şairler ise ancak bulundukları muhit içerisinde seslerini duyurabilmişlerdir. Hâlbuki edebiyatımız merkeziyle muhitiyle bir bütündür. Râ if de klasik şiirimizin malzemelerini güzel kullanmasını bilmiş bir şairdir. Çevresindeki şairleri, şiirlerini tahmis edecek kadar etkilediği görülmektedir. Küçük bir divançe meydana getirecek kadar şiirleri vardır. Bununla beraber bütün şiirleri ortaya çıkarılabilmiş değildir. Daha önce râ harfinden itibaren olan şiirleri tarafımızdan tespit edilip yayınlanmış olmakla beraber elif ten râ harfine kadar olan şiirleri bulunamamıştır. Bu çalışmamızda Râ if in daha önce üzerinde çalıştığımız şiirlerinden bazılarını içeren düzensiz başka bir nüshasını özellikle önceki çalışmamızdaki olmayan bir şiirini ve bazı beyitleri ele almaya çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Edebî muhit, Diyarbakır, Ali Emîrî Efendi, Feyzullah Râ if-i Âmidî, divançe Feyzullâh Râ if-i Âmidî s Poems which are not included in Diyarbakır Manuscript Ktp. AHA Kol. 88 Abstract Feyzullah Râ'if was born in Diyarbakir in Diyarbakır is one of the most important literary circles where many poets have been raised by a group of poets whom Ali Emîrî once called "Diyarbakir Encümen-i Dânişi". Diyarbakır is in the 5th rank with its 40 poets in the Ottoman geography. It has made a great contribution to our classical literature with poets such as Vâlî, Lebîb, Hâmi, * Doç. Dr., D. Ü. Edebiyet Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. ramazansaricicek@gmail.com 363

4 Emîrî,. While some of these poets earned a national reputation, some poets such as Râ'if could become popular only in their immediate surroundings. However, our literature is a whole with its center and circle. Râ'if is also a poet who knows how to use the material of our classical poetry beautifully. He influenced poets around him to such an extent that make them to change his own poems. He has enough poems to form a small divançe (small divan). However, not all his poems could be revealed. His poems starting from letter râ" have been already identified and published by us, but his poems from letter "elif" to "râ" could not be found.in this work we will try to examine another irregular copy containing some of Râ'if's poems which we have studied on before, especially a poem that is not included in our previous work and some couplets. Keywords: Literary circle, Diyarbakir, Ali Emîrî Efendi, Feyzullah Râ'if-i Âmidî, divançe (small divan). GİRİŞ Feyzullah Râ if-i Âmidî Diyarbakır ın seçkinlerindendir. Müftî Kâtibizâde ünvanıyla tanınır. Diyarbakır ulemasından; Fetvâ Emîni Emîn Efendi nin oğlu olan Râ if 1247/ de dünyaya gelmiştir. Şiirlerinde Râ if mahlasını kullanır. Hâfız Mehmed Kâmî Efendi den tahsîl-i ma ârif ve kemâlât ederek kendisini yetiştirmiştir. Aynı zamanda hattat da olan Râ if yılında memuriyete başlamış ve çeşitli görevlerde bulunmuş 1296/1878 yılı ortalarında ise Diyarbakır-Elaziz- Sivas vilayetleri Islahat Ser-komiserliğine atanan Âbidin Bey tarafından, yeni kurulan adliye teşkilatında Diyarbakır Ceza Mahkemesi Reisliği ne getirilmiş ve mütemayiz rütbesine kadar yükselmiştir. (Korkusuz 2013: 718) Hatır gönül ve hak hukuk bilen; iyiliksever, şefkat ve vefâ sahibi iyi bir aile dostu olan şair tahminen 1307/ tarihinde vefat etmiştir. (Beysanoğlu 1959: 63) Edebî Kişiliği Râ if, çevresiyle samimi ilişkiler kuran zeki bir ediptir. Döneminin şairleriyle müşâ areleri vardır. Emîrî, Esâmî-i Şu ârâ-yı Âmid de Râ if i hüsn-i hattı bî-nazîr, kitabeti dil-pezîr, eş ârı layık-ı takdîrdir. diyerek över. (2003: 24) Emîrî, onun şiirlerini zarif ve lâtif olarak niteler. Râ if de kendisini; her fenn ü ma ârif te üstat ve yeni mânâlar üretme de Allah vergisi bir yeteneğe sahip olarak görmektedir: Taḳdîr-i bahâ eyleyemez olsa da naḳḳâd Her fenn ü ma ârifde bizüz ârif ü üstâd Tevlîd-i ma ânîde bize oldı Ḫudâ dâd (12/5) (Sarıçiçek 2014: 249) 364

5 Mütevekkil bir kişiliğe sahip Râ if âşıkâne şiirler yazar. Şiirleri, mecmuada yer alan ve müstensihler tarafından yazıldığı anlaşılan değerlendirmelerde beğenilmekte bikr-i ma nâ ve inci gibi nükteler ihtiva ettiği ve memleketi İrem bağlarına çevirdiği ifade edilmektedir. Şair tasavvufî konuları da işler. Onun bu tarz bir şirinin tahmis edilmesi bu konudaki duygu derinliğinin göstergesidir. (Sarıçiçek, 2014: 249) O nun şirileri daha hayattayken tahmis edilmiştir. Bu da onun döneminde ne kadar sevilip beğenildiğini göstermektedir. Onun şiirleri çağdaşları olan Sırrî Hanım (öl.1877)(korkusuz, 2005: 90-91), Rahmî-i Harpûtî (öl.1884), Harpûtî Hâmid (öl.1920) (Abdulhamid Hamdi Efendi olmalı.), Hayâlî-i Âmidî(öl.1887), Ali Emîrî gibi şairler tarafından tahmis edilmiştir. (Sarıçiçek 2014: 250) Şair bir divan tertip etmediğini kendisi söylemektedir. Hatta şiirleri üzerine yaptığımız çalışmadan bir divançe bile tertip etmemiş olduğu anlaşılmaktadır. Biz onun şiirlerini ihtiva eden bir mecmuayı bir makalede yayımlamıştık. 765 Şairin 34 şiirinin yer aldığı bu mecmua 766 eksikti. Zira mürettep olarak tertip edilen şiirler dâl harfinden başlamaktaydı. Bu durum bizde elif ten dâl harfine kadar olan kısmın başka bir mecmuada yer aldığı kanaatini doğurdu. Ancak böyle bir mecmuaya henüz rastlayamadık. Bununla beraber araştırmalarımız sırasında Râ if in şiirlerini ihtiva eden müsvedde olduğunu zannettiğimiz başka bir mecmua tespit ettik. 767 Bir öğrenci tezini incelerken haberdar olduğumuz bu mecmua 8 varak renkli kâğıtlardan oluşmuş ve bazı şiirler 45 derece eğik şekilde rik a hattıyla yazılmıştır. 768 Satır sayısı muhtelif, bazı sayfalar boş müstensih ise belli değildir. Anlaşıldığı kadarıyla bu mecmua müellifin müsvedde olarak yazdığı bir nüshaya benzemektedir. Hem içindeki tashihler hem de şiir sayısındaki azlık bunu göstermektedir. 769 Bu nüshada önceki nüshada da yer alan, bazı şiirlerle birlikte yazımızın da konusu olan bir gazel ve bir kıt anın son beyti 770 ile 7b deki yer alan bir beyit bulunmaktadır. Bu çalışmanın konusu olan bu gazel ve beyitler aşağıda verilmiştir Ramazan SARIÇİÇEK (2014). Feyzullâh Râ if-i Âmidî ve Şiirleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, Cilt: 7 Sayı: 31 Volume: 7 Issue: 31, Issn: Diyarbakır Yazmalar Ktp. AHA Kol Diyarbakır Yazmalar Kütüphanesi AHA Koll Ebru Akçiçek (2008). Diyarbakırlı Feyzullah Ra if Efendi Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divançesi, D.Ü.Z.G.Eğitim Fakültesi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Bölümü Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Anabilim Dalı Bitirme Tezi, s Bazı şiirlerdeki tashihler bu nüshanın şairin kendi el yazısıyla olma ihtimalini akla getirmektedir. (1a, 5a, 6a da yer alan gazellerde ve 6b de yer alan Said Paşa nın gazelini tahmisinde bazı tashihler vardır.) 770 Bu şiir önceki nüshada 16b de 3 beyitlik bir kıt a olarak kayıtlıdır. Burada ise bir mahlas beyti eklenerek 4 beyitlik bir şiir olarak kaydedilmiştir. Bu durum önceki nüshayı istinsah edenin bu nüshayı görmediği veya başka bir nüshadan istinsah ettiği şeklinde yorumlanabilir. 771 Şairin diğer şiirleri için bk. Sarıçiçek

6 / / / Bir zamân ḫâṭıruñuz kendüme olmışdı maḳar Şimdi ḳalmadı n içün mihr ü muḥabbetden es er 2-Şeb-i ẓulmetde ḳalup mûnis-i ġam-ḫ v ârum yoḳ Şuᶜle-i vaṣlıñ ile eyle derûnum enver 3-ᶜAcabâ n oldı beni böyle ferâmûş itdüñ Meᵓmulüñ ġayrı idi terk idesin tâ bu ḳadar 4-Bî-vefâ böyle cefâ eylemeden maḳṣat ne Seni sevdimse eger çekmedüñ ᶜâlemde żarar 5-Ġurrelenme güzelüm ḥüsnüñe bu ᶜâlemde Anı da leşker-i ḫaṭ bir gün ider zîr ü zeber 6-Elvirür itme amân ḳıyma meded âşıḳıña Baña itdükleriñe bir gün olursun maẓhar 7-Bilmeyen cevri hemân gelsün idesün taᶜlîm Ṭıfl iken eylemiş ol şûḫ-ı cihânum ezber 8-Râᵓifâ ḥâl-i diger-gûniyi Allâh bilsün Ḫalḳa iẓhâr-ı tażarruᶜ ile bilmem ne biter (1a) Ḳıṭᶜa / / / ᶜAceb ṣanma yaḳılsa âteş-i ruḫsârına 772 göñlüm Arada tâ ezelden şemᶜlik pervânelik vardur 2-Zamânıla olurken dâᵓimâ hem-meclis-i ülfet Nedür ḥikmet bileydüm şimdiler bîgânelik vardur 772 ruḫsâreye (önceki nüshada). 366

7 3-Niyâz-ı vaṣla vardur ârzû ammâ dilüm dönmez Mey-i ᶜaşḳuñla serde sâḳiyâ mestânelik vardur 4-Ezel ḳaṣr-ı dilüñ maᶜmûr idi vuṣlatla ey Râᵓif Bu günlerde firâḳ-ı yârdan vîrânelik vardur 773 (1a) Sonuç Beyt / / / -. - Şâm-ı ġamda ḳaldı gitdi bu dil-i âvâremiz Meşᶜal-i luṭfuñ yaraşur ḳalmadı hiç çâremiz (7b) Bir divanı olmayan şairlerin şiirleri ancak çeşitli mecmualar taranarak gün yüzüne çıkarılabilmektedir. Fayzullah Râ if in de şiirleri değişik mecmua ve defterlerde olmalıdır. Zira şiirlerinin yarısına yakını tespit edilmiş olup râ harfine kadar olan şiirleri halen bulunabilmiş değildir. Bu mecmua veya defter de onun hiç olmazsa bir gazeli ve beyitlerini gün yüzüne çıkmasına vesile olmuştur. Belki başka şiirleri de başka defter ve ya mecmualarda araştırıcıları beklemektedir. Kaynaklar ADAK, Abdurrahman, Ali Emiri nin Gözüyle Diyarbakırlı Şairler, Kent Işıkları Yayınları, İstanbul 2012, s. 83. AKÇİÇEK, Ebru (2008). Diyarbakırlı Feyzullah Ra if Efendi Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divançesi, D.Ü.Z.G.Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Bitirme Tezi. Ali Emirî Efendi Esâmî-i Şu arâ-yı Âmid, (R. Güner-N. Güner), Ankara 2003, s. 24. Ali Emirî Tezkire-i Şuara-yı Âmid, C. I., Dersaadet Matbaa-i Âmidî 1328, s Ali Emîrî Efendi, Tezkire-i Şu arâ-yı Âmid, (Doç. Dr. İdris Kadıoğlu), Sonçağ Yayınları, Ankara BEYSANOĞLU, Şevket, Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları, C. 2, Diyarbakır ı Tanıtma Derneği Neşriyatı, Işıl Matbaası, İstanbul Bu beyit önceki mecmuada yoktur. 367

8 ERDOĞAN, Kenan, Diyarbakırlı Sa îd Paşa Dîvânı, Manisa İPEKTEN, Halûk, Divan Edebiyatında Edebî Muhitler, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1996.YIL-2 S.4 KAVAZ, İ. ve ONUR, N., Harputlu Rahmî Dîvânı, İzzetpaşa Vakfı Yayınları 2, Ankara 1996, s KORKUSUZ, M. Şefik, Tezkire-i Meşâyıh-ı Âmid (Diyarbekir Velileri) I-II, Kent Işıkları Yayınları, İstanbul Diyarbekirli Şair Sırrî Hanım ın Divanı, Kent Yayınları, İstanbul Diyarbekir Kadı, Müftü, Hattat ve Mûsikişinasları, Toprak Kitap, İstanbul 2014, s Osmanlı Arşivlerinde Diyarbekirli Devlet Memurları, Toprak Kitap, İstanbul 2013, s ONUR, M. Naci, Harputlu Dîvân Şâirleri, Manas Yayıncılık, Elazığ SARIÇİÇEK, Ramazan, Feyzullâh Râ if-i Âmidî ve Şiirleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, Cilt: 7 Sayı: 31 Volume: 7 Issue: 31, Issn: , (1a) 368

9 (1a) (7b) Feyzullâh Râ if-ı Âmidî nin Divançesi AHA 11 (Diyarbakır Yazmalar Ktp.)1a;7b 369