KONYA KARAMAN BÖLGESİ AR-GE VE İNOVASYON STRATEJİSİ

Transkript

1 1

2 KONYA KARAMAN BÖLGESİ AR-GE VE İNOVASYON STRATEJİSİ 2013, MEVKA Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kullanılmadan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazılı izin alınmadıkça, hiçbir şekilde ve yöntemle işlenmek, çoğaltılmak, çoğaltılmış nüshaları yayılmak, satılmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da başka teknik, sayısal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanılamaz. Hazırlanmış olan çalışmanın tüm hakları Mevlana Kalkınma Ajansı na aittir. Çalışmadan kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapılabilir MAYIS 2013 Hazırlayan: Mehmet Emin YİĞİTBAŞI Araştırma, Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı 2

3 İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ BÖLGE OLARAK ARGE VE YENİLİKÇİLİK DESTEKLERİNDEN YARARLANMA DURUMUMUZ NEDİR? KONYA KARAMAN BÖLGESİ AR-GE VE İNOVASYON ÖNCELİK VE STRATEJİLERİ SONUÇ KAYNAKÇA...25 ŞEKİL DİZİNİ Şekil 1 Fikir Aşamasından Patent Alımına Uzanan Süreç (Ayhan, 2002)...5 Şekil 2 Bölge Üniversitelerinin Ülke Toplamı İçindeki Payı (%)...10 Şekil 3 Firmalara Verilen Hibe Destek Tutarının İllere Göre Dağılımı (%, )...11 Şekil 4 Yıllar İtibariyle Bölgeden Yapılan Marka Başvuru Ve Tescilleri...11 Şekil 5 Yıllar İtibariyle Bölgeden Yapılan Patent Başvuru Ve Tescilleri...12 Şekil 6 Yıllar İtibariyle Bölgeden Yapılan Faydalı Model Başvuru Ve Tescilleri...13 Şekil 7 Yıllar İtibariyle Bölgeden Yapılan Faydalı Endüstriyel Tasarım Başvuru Ve Tescilleri...13 Şekil 8 Konya Karaman Bölgesi İnovasyon İndeks Değerleri (Gömleksiz, 2012)...18 TABLO DİZİNİ Tablo 1 TÜBİTAK'A Önerilen Ve Desteklenen Projelerin Yıllara Ve Üniversitelere Göre Dağılımı (2012)...8 Tablo 2 TÜBİTAK a Önerilen Ve Desteklenen Projelerin Son 3 Yıla Ve Üniversitelere Göre Dağılımı...9 Tablo 3 SCI, SSCI, AHCI te Yayımlanan Yayınların Üniversitelere Göre Sıralaması,

4 1 GİRİŞ Günümüzde değişen ve gelişen rekabetçilik kavramı çerçevesinde bölgelerin kalkınmasında mevcut potansiyellerini dikkate alan, değişim sürecinin habercisi olan Ar-Ge ve yenilikçilik/inovasyon politikalarının önemi giderek artmıştır. Ar-Ge nin amaçları genel itibarı ile şu şekilde sıralanmıştır: Yeni ürün ve süreçleri geliştirmek, mevcut ürün ve malzemeler için yeni kullanım alanları bulmak, yeni üretim teknikleri bulmak veya mevcut üretim tekniklerini geliştirmek, rakip işletmelerin gelişmelerine ayak uydurarak rekabet gücünü korumak, işletmede verimliliği artırmak, üretim maliyetlerinin düşürülmesini sağlamak, işveren-işçi ilişkilerinin iyileştirilmesini sağlamak, yönetime doğru ve gerekli bilgilerin zamanında ulaşmasını sağlayacak yönetim bilişim sisteminin kurulmasını sağlamaktır. Genel olarak inovasyon ise, tüketicilerin daha önce karşılaşmadığı yeni bir ürünün icadı, imalatçılar tarafından daha önce keşfedilmemiş ve bilimsel olarak yeni olan bir üretim yönteminin bulunması, imalat dalları arasında daha önceleri var olmayan bir alanda yeni bir piyasanın oluşumu, yeni hammadde kaynakları ya da ara malların ele geçirilmesi ve herhangi bir endüstride yeni örgütsel oluşumların ortaya çıkması gibi birçok faaliyetten oluşmaktadır(schumpeter, 1934: 66). Bu tanımdan inovasyonun yenilikçilik olarak literatürde karşılık bulsa da daha teknik bir terim olduğu ve ekonomik olarak fayda içeren yeni oluşumlar olduğu sonucu çıkarılabilmektedir. Bölgesel inovasyon sistemi ise, kendisini oluşturan aktörler (bölgedeki işletmeler, kamu kurumları, finansman sağlayıcılar, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları, araştırma kuruluşları ve diğer ilişkili kuruluşlar) arasındaki işbirlikleriyle hayat bulur. Bir bölgesel inovasyon sisteminin etkinliği, bu aktörler arasındaki ilişkilerin kalitesi ve yoğunluğuna bağlıdır. OECD, hem küresel ekonomik büyümenin hem de toplumsal yakınlaşma ve uyumun bölgelerin rekabet gücünün artmasına bağlı olduğunu vurgular. İnovasyonu ve yatırımı tetikleyen karşılaştırmalı üstünlüklerin ulusal olduğu kadar bölgesel bir özellik olduğunun altını çizer. Bölgelerin küresel pazarda rekabet etmek için kendi varlıklarından, becerilerinden ve fikirlerinden yararlanmaları ve kullanılmayan potansiyellerini geliştirmeleri şarttır (Elçi, Karataylı, Karaata, 2008: 39). Bölgelerin ulusal ölçekte ve makro düzeyde belirlenen öncelikli alanlar doğrultusunda gelişmelerini sağlamayı amaçlayan politikaların yerini giderek bölgesel kaynakların az sayıda öncelik alanına yoğunlaşmasını sağlayarak bölgelerin inovasyon yeteneklerinin artırılmasını hedefleyen ve sağlayan politika yaklaşımlarına bıraktığı görülmektedir. Bilindiği üzere bölgelerin kalkınma ve rekabetçiliğini arttırmak amacıyla hazırlanan bölgesel inovasyon stratejileri de bölgedeki tüm aktörlerin performansını artırmaya, bölgede inovasyon kültür ve faaliyetleri yaygınlaştırmaya yönelik stratejileri içermektedir. Zira Ar-Ge ve inovasyon stratejilerinin ulusal düzeyde hazırlanmasından 4

5 ziyade bölgesel ve kurumsal düzeyde hazırlanması bu stratejilerin daha iyi anlaşılması ve uygulanması bakımından önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı Konya Karaman Bölgesi nde Ar-Ge ve inovasyonun mevcut durumunu eldeki veriler ışığında tespit ederek Ar-Ge ve inovasyon stratejisini ortaya koymak ve ileride hazırlanacak daha kapsamlı Bölge Ar-Ge ve İnovasyon Stratejisi için altlık oluşturmaktır. Ülke ve bölgelerin en önemli hedeflerinden birisi bilindiği üzere ülke veya bölgenin topyekûn rekabet edebilirliğini arttırıp refah seviyesini en üst düzeye çıkartmak ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlamaktır ki bunun yolu da her alanda Ar-Ge faaliyetlerini arttırıp yenilikçi bir yapıya bürünmekten geçmektedir. Zira yapılan araştırmalar neticesinde OECD nin saptamalarına göre, son 25 yılda özellikle gelişmiş ülkelerin ekonomik büyümelerinde inovasyonun katkısı %50 den fazladır (Soyak,2008). Yenilikçi yapıdan kasıt ise ulaştığı seviyeyi sürekli bir üst noktaya yeniliklerle taşıyan dinamik bir bölge olgusunu ön plana çıkartmaktadır. Bu durumun ülke veya bölgelerde ortaya çıkabilmesi için öncelikle inovasyon ve Ar-Ge kavramları üzerinde durmanın fert, işletme, kamu ve bölge düzeyinde bu kavramların daha iyi anlaşılmasına ve bilinç düzeyinin artışına katkı sağlanacağı düşünülmüştür. Şekil 1 Fikir Aşamasından Patent Alımına Uzanan Süreç (Ayhan, 2002) Yeni ürün ve hizmetlerin üretilmesi sürecinde bilim ve teknolojinin kullanıldığı çalışmalar, araştırma ve geliştirme faaliyetleri Ar-Ge olarak tanımlanmaktadır. Ar-Ge, adından da tam olarak anlaşıldığı gibi önce bir araştırma, henüz bulunmamışı bulma 5

6 bilgiyi veya bir ürünü geliştirme veya öncü olmayı içerir. 1 OECD toplam brüt üretim değeri içinde Ar-Ge harcamalarının payının % 5'ten fazla olduğu sektörleri ileri teknoloji grubu içinde sınıflandırmaktadır. Ülkemizde ulusal gelirden Ar-Ge ye ayrılan payın son yıllarda ciddi oranda artış göstermiş olmasına rağmen Ar-Ge harcamalarının GSYİH ye oranı olan %0,86 (2011) lık değer AB ülkelerinin ortalamasının hala altındadır. OECD Raporları incelendiğinde dünyada yalnızca Türkiye, Polonya ve Yunanistan da sanayinin Ar-Ge ye ayırdığı miktar üniversitelerden daha düşüktür. Türkiye nin milli gelirden Ar-Ge ye ayırdığı payın, henüz %1 i geçemeyişinin bir nedeni de sanayinin bu konuda geri kalmış oluşuna bağlı olabilir. 2 Bu göstergeler, Türkiye nin Ar-Ge, bilgi üretme ve bilgiyi ekonomik ve sosyal faydaya dönüştürme yani inovasyon yeteneğinin istenilen düzeyde olmadığının kanıtı mahiyetindedir. Ülkelerin olduğu gibi bölgelerin de gelişmişlik düzeylerinin bir göstergesi olan Ar-Ge harcamalarının toplam harcamalar içersindeki payının artışı, Ar-Ge faaliyetlerinin yenilik üretmeleri ve verimliliği arttırmaları nedeniyle bölgelerin rekabetçilik düzeyinin arttırılması açısından büyük önemi haizdir. Ar Ge faaliyetleri sonucunda elde edilen bilgi yeni bir ürünün ve üretim yönteminin geliştirilmesi ve yeni bir pazarın ortaya çıkarılmasında kullanılmaktadır. Üretilen bu bilgi firmaların rekabet güçlerini artırmak suretiyle gelişmelerine katkıda bulunmaktadır. Bir firmada üretilen bilgi, hızlı bir şekilde teknoloji ve ağ sistemleri sayesinde bölgedeki diğer firmalara da yayılarak, bölgenin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. 3 Esnek üretim yapısına sahip ve KOBİ ağırlıklı firmaların üretim yaptığı, yeni açılan üniversiteleri ile bilimsel bilgi kapasitesini arttırmaya yönelen Konya-Karaman Bölgesi için de Ar-Ge faaliyetleri ve yenilikçilik bölgenin rekabetçilik düzeyi ve kalkınması için büyük önem arz etmektedir. Ar-Ge ve yenilikçilik konusunda bölgedeki paydaşların yürüttüğü çalışmalardaki kurumlar arası koordinasyon eksikliği, bölgedeki Ar-Ge faaliyetleri konusunda bölgesel envanter eksikliği, bölgedeki işletmelerin profesyonel iş yapma kültüründeki eksiklikler, Ar-Ge faaliyetlerine olan kısıtlı bakış açısı, bölgede yer alan üniversitelerdeki öğretim elemanlarının sanayi ile işbirliği konusunda farkındalık düzeylerinin yetersiz olması, mevcut YÖK mevzuatının öğretim elemanları - sanayi işbirliğine vermiş olduğu teşvikte yetersiz oluşu sonucunda bölgenin rekabet edebilirlik düzeyinin istenilen seviyede 1 (Erkek, 2011: 5). 2 URAP Araştırma Laboratuarı, BİLİM VE TEKNOLOJİ RAPORU, IŞIK, KILINÇ, 2010 Bölgesel Kalkınmada Ar Ge ve İnovasyonun Önemi: Karşılaştırmalı Bir Analiz 6

7 olmadığı görülmektedir. 4 İnovasyon konusu elbette ki Ar-Ge ile yakından ilişkili bir kavramdır. Fakat bu ikisini birbiriyle karıştırmamak gerekir. Her inovasyon için Ar-Ge çalışması gerekmediği gibi her Ar-Ge çalışmasının da başarılı bir inovasyonla sonuçlanacağı düşünülmemelidir. Hatta AB, Ar-Ge çalışması fazla olduğu halde bunları verimli inovasyona çevirememenin sıkıntısını yaşamakta ve buna çözüm bulmaya çalışmaktadır (Çeliktaş, 2008: 27). Bilinmesi gereken önemli bir husus, inovasyon denilen şeyin mutlaka elektrik ampulünü bulmak, interneti icat etmek, cep telefonunu geliştirmek, ya da kellik ilacını formüle etmek gibi dünyayı değiştirecek radikal buluşlar içermesi gerekmediği gerçeğidir. Elbette bunları yapabilecek şirketler için bu çok faydalı olabilir. İnovasyon, başkalarının düşünmediğini düşünüp ciro ve kar artışı getirecek yenilikleri pazara sunmak olarak tanımlandığına göre, bu sonucu getirebilecek en küçük buluşlar bile inovasyon kapsamı içine girer (Kırım, 2006). İnovasyon, firmalar, bölgeler ve ülkeler arasındaki performans farklılıklarının açıklanmasında güçlü bir açıklayıcı faktördür. Bu kapsamda inovasyonda başarılı olan firmalar, diğer rakiplerinin aksine daha yüksek bir düzeyde refah elde ederler. Ayrıca inovasyonda lider olan ülkeler ve bölgeler, daha yüksek bir verimlilik ve gelir düzeyine sahip olmaktadırlar. Dolayısıyla lider rakiplerini yakalama umudu içerisindeki ülke ve bölgeler, bu amaçla kendi inovasyon faaliyetlerini artırma zorunluluğuyla yüzleşmektedirler (Gömleksiz, 2012: 25). Yenilik/inovasyon yaparak rekabet seviyelerini lehlerine çeviren ülke ve bölgelerin yaptıkları ise özetle, farklı bir ürün, hizmet veya farklı bir süreci ortaya koymaları ve bunu ticarileştirebilmeleridir. Bu çalışma ile de lider ülke ve bölgeleri yakalama umudu içinde olan diğer ülke ve bölgelerin Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerini arttırma zorunluluğundan hareketle Konya Karaman Bölgesi için bu alandaki öncelik ve stratejilerin belirlenebilmesine çalışılmıştır. Fakat öncesinde Ar-Ge faaliyetleri ve inovasyon kapsamında bölgenin mevcut durumuna kısaca değilmiştir. 4 Arge- Yenilik- Inovasyon Teknik Komitesi Raporu,2013 7

8 2 BÖLGE OLARAK ARGE VE YENİLİKÇİLİK DESTEKLERİNDEN YARARLANMA DURUMUMUZ NEDİR? Ülke genelinde ve bölgede yeniliğin desteklenmesine ilişkin uygulanan teşvik politikaları firmaların ve kurumların yenilik faaliyetlerini hızlandırmaktadır. Ancak ürün, süreç, pazarlama ve organizasyonel yenilik alanlarının tümünde gerçekleştirilecek yenilik faaliyetleri, faaliyet sahiplerine fayda sağlarken bunlardan büyük oranda sadece Ar-Ge eksenli olan faaliyetler desteklenmektedir. Teşviklerin yanında, yenilikçilik kurumunun fonları, ilişkili şirketlerin fonları, mali olmayan fonlar, banka kredileri ve girişim sermayesi gibi mali şirketlerin fonları ve uluslararası fonların bölgede yenilikçiliğin teşvik edilmesinde kullanılması önem arz etmektedir. Literatüre bakıldığında yenilikçi faaliyetlerin sonucu olarak değerlendirilebilen çıktıların genel olarak bilimsel ve yaratıcı çıktılar kapsamındaki patentler, faydalı modeller, markalar, bilimsel yayınlar vb. şeklinde sınıflandırıldığı söylenebilmektedir. Bu anlamda Konya Karaman Bölgesi nin Ar-Ge desteklerinden yararlanma oranları, marka, patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım konularından başvuru ve tescil açısından performansı yıllar itibariyle incelendiğinde tüm bileşenler açısından Konya nın Karaman a göre daha iyi bir konumda olduğu söylenebilir. Hem Konya hem de Karaman merkezde yoğunlaştığı görülen Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin daha çok, büyük ölçekli işletmeler tarafından gerçekleştirildiği bilinmektedir. Aşağıdaki tabloda 2012 yılında TÜBİTAK akademik AR-GE desteklerinden en fazla yararlanan üniversitelerle ilgili bilgiler verilmiştir yılında TÜBİTAK akademik AR- GE desteklerinden en fazla yararlanan üniversiteler sıralamasında 14. sırada yer alan Selçuk Üniversitesi nin, 2012 yılı itibarı ile aldığı destek miktarı bazında değerlendirildiğinde 17. sıraya gerilediği görülmektedir. Tablo 1 TÜBİTAK'A Önerilen Ve Desteklenen Projelerin Yıllara Ve Üniversitelere Göre Dağılımı (2012) Sıra Üniversite Önerilen proje Desteklenen proje Yıl İçinde Yapılan Harcama Miktarı (1000 TL) 1 ODTÜ ,40 2 Bilkent ,90 3 Ege ,60 17 Selçuk ,60 Kaynak: TÜBİTAK, 2012,Kamu projeleri alt projeler bazında dahil edilmiştir 8

9 Selçuk Üniversitesi nin yıl içerisinde ortalama proje başına yapılan harcama miktarının ODTÜ ve Bilkent Üniversitesi ne göre düşük kalması desteklenen ARGE projelerinin daha küçük bütçeli olduğuna işaret etmektedir. ODTÜ ve Bilkent gibi üniversitelerde her 2 proje başvurusundan birisi desteklenirken Konya Karaman Bölgesi nde bu rakam ortalama 5 tir yılı itibarı ile Konya da tek üniversite konumunda olan Selçuk Üniversitesi nin önerilen Ar-Ge proje sayısı 7, desteklenen proje sayısı ise 6 dır. Aynı yıl 228,2 TL (x1000) olan destek miktarı 2012 yılı itibarı ile 3414,6 (x1000) olmuş ve yaklaşık 15 kat artmıştır. Bölgede bulunan diğer üniversitelerin henüz kurulmuş olması nedeniyle yıllar itibarı ile karşılaştırma yapmanın çok sağlıklı olmadığı kanaatine varıldığından bir değerlendirme yapılmamıştır. Fakat Selçuk Üniversitesi nin 2012 yılı itibarı ile ilk onda yer alan üniversitelerin yakaladığı başarıyı nispeten yakalamış olması bölge adına olumlu bir durum olarak değerlendirilmiştir. Tablo 2 TÜBİTAK a Önerilen Ve Desteklenen Projelerin Son 3 Yıla Ve Üniversitelere Göre Dağılımı Ö D H Ö D H Ö D H TR52 BÖLGE , , ,5 SELÇUK Ü , , ,6 K.OĞLU MEHMETBEY Ü. KONYA N.ERBAKAN Ü , , , ,9 KTO KARATAY Ü MEVLANA Ü ,9 Kaynak: TÜBİTAK,2012 Bölge üniversitelerinden son 3 yıl içerisinde önerilen proje sayısının artışına rağmen desteklenen proje sayısı ve desteklere yapılan toplam harcama miktarı azalma eğilimindedir. Diğer yandan son üç yılda desteklenen proje sayısı azalmış fakat desteklenen proje başına ortalama harcama miktarlarının artış göstermiştir. Bu da bizi bir anlamda bölge 9

10 üniversitelerinin daha büyük çaplı projelere yöneldiği yorumuna götürmektedir. Şekil 2 Bölge Üniversitelerinin Ülke Toplamı İçindeki Payı (%) 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 3,34 2,63 2,93 2,75 2,32 2,3 2,68 2,55 2,53 Ö D H Ö D H Ö D H Kaynak: TÜBİTAK, 2012 Kamu projeleri alt projeler bazında dahil edilmiştir Ö : Yıl İçinde Önerilen Proje Sayısı D : Yıl İçinde Desteklenen Proje Sayısı H : Yıl İçinde Yapılan Harcama Miktarı (x 1000 TL) MKYS verileri olup 2012 yılına deflate edilmiştir Tablo 3 SCI, SSCI, AHCI te Yayımlanan Yayınların Üniversitelere Göre Sıralaması,2010 Brüt Net Öğetim Öğretim Yayın Sayısına Üniversite Adı SCI SSCI AHCI Toplam Toplam Üyesi Üyesi Başına Göre Sıralama ** *** Sayısı Yayın Oranı 1 İstanbul Hacettepe Ankara Selçuk Karamanoğlu Mehmet Bey Kaynak: YÖK, 2010 Yılında Tüm Üniversitelerde SCI+SSCI+AHCI'te Yayımlanan Yayınların Üniversitelere Göre Sıralaması *Sadece full article (tam makale) ler alınmış olup diğer doküman tipleri dikkate alınmamıştır *Öğretim Üyesi sayısı ÖSYM tarafından çıkarılan yılı Yükseköğretim İstatistikleri kitabından alınmıştır. 10

11 TÜBİTAK a bağlı Teknoloji ve Yenilik Destek Programı Başkanlığı (TEYDEB) tarafından son yıllarda sanayiye verilen destekler ciddi oranlarda artış göstermiş, bu gelişme sonucunda ülkede özel sektörün toplam AR-GE harcamalarındaki payı 1990 daki %20,4 lük oranından %42,5 (2010) lar seviyesine gelmiştir. TÜBİTAK-TEYDEB Destek Programları kapsamında önerilen proje başvurularının illere göre dağılımı da yılları arasında birikimli olarak incelendiğinde Konya %2,8 ile 7. sırada yer alırken yılları arasında yerini daha da üst noktaya taşıyarak %3,3 ile 6. sıraya yükselmiştir. Konya ülkedeki diğer benzer endüstriyel büyüme odağı niteliğindeki kentler ile karşılaştırıldığında TEYDEP desteklerinden faydalanma açısından görece daha iyi bir konumdadır. Nitekim TEYDEB programları kapsamında Konya daki firmalar tarafından alınan hibe miktarı yılları itibarı ile birikimli olarak incelendiğinde ilin %2,2 ile 8. sırada yer aldığı görülmektedir. Şekil 3 Firmalara Verilen Hibe Destek Tutarının İllere Göre Dağılımı (%, ) ,6 20,4 15,4 12,1 4,7 3,8 2,4 2,2 1,1 1 0,9 0,9 0,8 0,5 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 Şekil 4 Yıllar İtibariyle Bölgeden Yapılan Marka Başvuru Ve Tescilleri Kaynak: TPE,

12 Yıllar itibariyle Konya Karaman Bölgesi ndeki illerin tescillenmiş marka, patent, faydalı model ve endüstriyel tasarımları incelendiğinde en dikkat çekici husus; 2008 yılına kadar olan artış eğiliminin 2009 yılında düşüşe geçmesidir ki bu durum krizin etkileri ile işletmelerin Ar-Ge harcamalarından ve tescil maliyetlerinden kaçınmasından kaynaklanmıştır. Sonrasında ise küresel krizin de etkilerinin azalması ile 2011 yılı sonuna kadar süren artış eğiliminin yılsonu itibarı ile tekrar düşüşe geçmiş olmasına rağmen 2012 yılı itibarı ile marka, patent, faydalı model ve endüstriyel tasarımların tescilindeki görünüm bölge açısından 2008 yılına kıyasla çok daha olumludur. Bu noktada dikkat çekici bir diğer nokta Karaman ın tescillenmiş patentinin olmamasıdır ki bu durum ilden yapılan marka, patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım başvurularının istenilen kriterleri yakalayamadığı sonucunu doğurmaktadır. Şekil 5 Yıllar İtibariyle Bölgeden Yapılan Patent Başvuru Ve Tescilleri Kaynak: TPE,2012 Son 11 yılda Konya dan Türk Patent Enstitüsüne sınaî mülkiyet başvurusu yapılmıştır. Konya, 2012 yılı başvurularına göre 81 il arasında; Marka başvurularında 7., Patent başvurularında 6., Faydalı Model başvurularında 5. ve Endüstriyel Tasarım başvurularında 7. sıradadır. Konya dan 2012 yılında yapılan Marka başvuruları 2002 yılına göre artarak 696'dan 2443 e ulaşmıştır. Konya dan 2012 yılında yapılan Patent başvuruları da yine 2002 yılına göre artarak 7'den 144 e ulaşmıştır. Ayrıca Konya dan 2012 yılında yapılan Faydalı Model başvuruları 2002 yılına göre artarak 54'ten 216 ya ve yine Konya dan 2012 yılında yapılan Endüstriyel Tasarım başvuruları 2002 yılına göre artarak 224'ten 890 a ulaşmıştır. Son 11 yılda Karaman dan Türk Patent Enstitüsüne toplam 2725 sınai mülkiyet başvurusu yapılmıştır. Karaman, 2012 yılı başvurularına göre 81 il arasında; marka başvurularında 33., patent başvurularında 30., faydalı model başvurularında 31. ve endüstriyel tasarım başvurularında 23. sıradadır. Karaman İli ne ait başvuru sayıları değerlendirildiğinde; 2012 yılında 2002 yılına göre marka başvuruları artarak 174 den 222 ye ve 2012 yılında 2002 yılına göre faydalı model başvuruları da artarak 2 den 5 e 12

13 ulaşmıştır. Ayrıca 2012 yılında 2002 yılına göre endüstriyel tasarım başvuruları da yine artarak 19 dan 115 e ulaşmıştır. Şekil 6 Yıllar İtibariyle Bölgeden Yapılan Faydalı Model Başvuru Ve Tescilleri Kaynak: TPE,2012 Konya 2012 yılı marka başvurularında 81 il arasında 7. sırada iken, tescillenen 1553 marka ile 5. sırada yer almıştır. Yine 2012 yılı itibarı ile patent başvurusunda 6. sırada iken tescillenen 28 patentle 7. sıradadır. Konya faydalı model başvurusunda 5. sırada, tescillenmiş 105 faydalı modelle yine 5. sırada yer almıştır. Endüstriyel tasarım başvurusunda 7. sırada, tescili yapılan 685 endüstriyel tasarım ile de 8. sırada yer almıştır. 5 Karaman 2012 yılında marka başvurularında 81 il arasında 33. sıraya yer almıştır yılı tescillenen 139 marka ile 33. Sıradadır. Faydalı model başvurusunda 31. sırada, tescillenmiş 3 faydalı modelle 25. sırada yer almıştır. Endüstriyel tasarım başvurusunda 23. sırada, tescili yapılan 89 endüstriyel tasarım ile yine 25. sırada yer almıştır. Aynı dönemde Karaman patent başvurusu sıralamasında 4 adet başvuru ile 30. sırada bulunmasına rağmen hiç patent tesciline sahip değildir. 6 Şekil 7 Yıllar İtibariyle Bölgeden Yapılan Faydalı Endüstriyel Tasarım Başvuru Ve Tescilleri Kaynak: Türk Patent Enstitüsü, Türk Patent Enstitüsü 6 Türk Patent Enstitüsü 13

14 Türkiye deki tescilli markaların %3,2 si, tescilli patentlerin ise %2,7 si, faydalı model tescilinin %0,48 i ve endüstriyel tasarım tescilinin ise %1,9 u Konya Karaman Bölgesi ne aittir. Ekonomik istikrarsızlıklar, kayıt dışılık, özel ekonomi ile yenilik ortamının gelişmemiş olması, yenilik kararı almaya ilişkin azaltılmış yetkiler, zayıf yenilik sistemleri ve düşük seviye yenilik karakteristiği gibi olumsuz etkenler gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerin ve bölgelerin Ar-Ge zorlukları olarak gözükmektedir. Bütün bunlar dikkate alınarak, Konya Karaman Bölgesi nin Ar-Ge ve İnovasyon tedbirlerinin belirlenmesi sürecinde aşağıdaki başlıklar önem arz etmektedir. Konya Karaman Bölgesi nde ulusal ve uluslararası bazda üretilen bilgilerin öğrenilmesi ve yerele özel bilgilerin üretilmesi suretiyle bilginin içe ve dışa doğru yayılımının sağlanması gerekmektedir. Yenilikçiliğin artırılmasının en önemli kaynağı bilgidir. Bölgede yenilikçilik alanında faaliyet göstermek isteyen kişi ve kuruluşlar için çoğu bilgi düzenlenmiş olup, genel bilgi kaynakları doğrudan etkileşim olmaksızın erişilebilir ve kullanılabilir durumdadır. Ancak sektörlere ve alt sektörlere ait detay bilgilerin üretilmesinde ve yayılmasında bir sorun bulunmaktadır. Düzenlenmiş bilgi aktarımı, teknoloji yayılmasının büyük bir kısmını oluşturmakta olup, bilginin düzenlenmesinin teşvik edilmesine yönelik çabalar, üretkenlik, büyüme ve yenilik üzerinde önemli etkilere sahip olabilecektir. Bölgede yeni kurulanlar ile beraber 5 adet üniversite faaliyetine devam etmektedir. Bu kurumların bilgiyi üretme ve yaygınlaştırma konusunda yerel faaliyetlerine olan ihtiyaç her geçen gün daha da artmaktadır. Özellikle teknik kapasite açısından Selçuk Üniversitesi bu konuda en önemli aktör konumundadır. Fakat bölgede özgün, farklı ve disiplinler arası bölümlerin açılması ve üniversitelerin ortak ve bütünleşik programlar düzenlemeleri ihtiyacı hissedilmektedir. Zira imalat sanayi başta olmak üzere tüm sektörlerde gelişmeler ve rekabet ortamları yeni bilgilere ve yöntemlere olan ihtiyacı artırmaktadır. İşletmelerde, Ar-Ge ve yenilikçilik konusunda çalışacak nitelikli eleman istihdamının, danışmanlık alımlarının ve Ar-Ge birimlerinin kurulmasının teşvik edilmesi sağlanmalıdır. Bölgede yenilikçilik kültürünün gelişimi yeni nesil gençlerin bilgiyi öğrenim tarzından başlayarak geliştirilmelidir. Mevcut nitelikli çalışanlar ve yöneticiler için ise detaylı araştırma yapılarak konuya ilişkin düşünceleri ve eğilimleri saptanmalı ve akabinde yerel politikalar geliştirilmelidir. Bilim Merkezi nin tamamlanması, bölgede teknoloji transfer aktarım merkezi/ara yüz merkezleri ve girişimcilik merkezi gibi yapılanmaların bir an önce oluşturulması gerekmektedir. 14

15 Mevcut sanayide yenilikçilik kültürünün geliştirilmesinde en büyük etken, sanayinin rekabet edebilirlik için sürekli yenilik yapma zorunda kalışı ve Ar-Ge harcamalarına verilen destekler olmuştur. Bölgede yer alan kişi, kurum ve kuruluşların yenilikçilik ve Ar-Ge nin önemi konusunda bilinçlenmesi sağlanmalıdır. İşletmelerin yenilikçilik ve Ar-Ge konusunda ihtiyaç duydukları makine-ekipman ve laboratuar altyapı harcamalarının desteklenmesi gerekmektedir. Diğer bir husus ise sektörlere ilişkin öğrenilen bilgilerin ticarileştirilmesinin sağlanmasıdır. İşletmelerin sektörlerindeki gelişmeleri izlemeleri, Ar-Ge merkezlerinin faaliyetlerini takip etmeleri ve bu konudaki ulusal ve uluslararası işbirliklerini geliştirmelerinin ve bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımlarının desteklenmesi zaruri bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. TÜBİTAK, KOSGEB, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve Çerçeve Programları gibi yenilikçilik ve Ar-Ge faaliyetlerini destekleyen teşvik mekanizmalarının geliştirilmesine katkıda bulunulmalıdır. Yenilikçilik ve Ar-Ge faaliyetleri konusunda Konya Teknokent in etkinliğinin arttırılması ve altyapısını tamamlanması sağlanmalıdır. Ulusal ve uluslararası firmaların, özel Ar-Ge merkezlerini bölgede kurmaları teşvik edilmelidir. Ulusal Fikri ve Sınaî Mülkiyet Hakları Strateji Belgesi nin hazırlanması ve Verimlilik Politika ve Stratejisinin oluşturulması gibi ulusal projelere katkı sağlanmalıdır. Özellikle Karaman ilindeki bisküvi sanayi gibi katma değeri ve rekabetçiliği düşük sektörlerde katma değerli ürünlere geçiş için Ar-Ge ve İnovasyon faaliyetleri desteklenmelidir. İlgili kesimlerin ortak proje geliştirme ve üniversite-sanayi işbirliği konusunda bilinç düzeylerinin artırılması sağlanmalıdır. Üniversite-sanayi işbirliğinde etkinliğin sağlanmasına yönelik projelerin ve destekleme mekanizmalarının geliştirilmesine katkıda bulunulmalıdır. Sanayinin ulusal ve uluslararası proje deneyiminin arttırılmasında, üniversitelerin aktif rol alması sağlanmalıdır. 15

16 3 KONYA KARAMAN BÖLGESİ AR-GE VE İNOVASYON ÖNCELİK VE STRATEJİLERİ Bölgesel inovasyon politikası; bölgeler arasındaki dengesizlikleri en aza indirmek, inovasyona dayalı firmaları ve nitelikli işgücünü çekmek ve firmaların rekabet gücünü artırmak için uygulanan politika ve stratejiler olarak tanımlanmaktadır. Bir bölgenin inovasyona bağlı olarak gelişmesi ve refah seviyesinin yükseltilebilmesi için bölgenin sahip olduğu fiziksel, toplumsal, beşeri ve finansal sermayeye yatırım yapılması gerekir (Işık, Kılınç, Ekim 2011: 29). Bölgesel inovasyon stratejileri de, bölgeye özel şartların dikkate alınmasıyla bölgenin inovasyon politikasını uygulamak, potansiyelini harekete geçirmek ve buna bağlı rekabet gücünü artırmak için izlenecek yolu ortaya koyar. Bu stratejilerin güttüğü ana amaçları dört başlık altında toplamak mümkündür: 1. Bölgesel yönetimlerin politika gündemlerinde önceliği inovasyona vermelerini ve bölgelerde inovasyon kültürünün geliştirilmesini sağlamak, 2. Özel sektörün inovasyon faaliyetlerini artırmak, 3. Araştırma ve teknoloji geliştirme faaliyetlerinin iş dünyasının ihtiyaçlarına göre şekillenmesini ve inovasyon için gereken bilginin akışını sağlayacak kamu-üniversite özel sektör işbirliklerini ve ağlarını geliştirmek, 4. İnovasyon için ayrılan kısıtlı kamu ve özel sektör kaynaklarının daha etkin kullanımını ve daha büyük etki yaratmasını sağlamak (Elçi, Karataylı, Karaata, 2008: 48-49). Daha önceki dönemlerde olduğundan daha çok AB ye uyum sürecinde ülkemizdeki kalkınma planlarında temel öncelik, refah seviyesinin artırılmasına verilmiştir. Bunun sağlanabilmesi için makroekonomik göstergelerde iyileşmenin sağlanması, Ar Ge, inovasyon, bilim ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi vb. temel politika hedefleri ulusal bazda yapılan strateji belgelerinde yer almıştır. Bu çalışma ile de Konya Karaman Bölgesi özelinde Ar-Ge ve inovasyon stratejileri belirlenmeye çalışılacaktır. Gömleksiz tarafından yapılan Bölgesel İnovasyon Sistemleri ve Türkiye: İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması Düzey 2 Bölgeleri İnovasyon İndeksi çalışmasında bölgesel inovasyon sistemleri içerisinde bulunan bir dizi bileşen ve bunlara ait çok sayıda gösterge, genel bir girdi - çıktı modeli ile Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması 2. Düzey bölgeleri kapsamında incelenmiştir. Bölgesel inovasyon indekslerinin hesaplanmasında inovasyon girdilerini oluşturan ana değişkenler olarak 16

17 Beşeri Sermaye ve Araştırma, Altyapı ve Kültür, Piyasa Gelişimi ve İş Ortamı alınmış, bu girdilerin bir sonucu olarak inovasyon çıktılarına ait ana değişkenler ise; Bilimsel Çıktılar, Yaratıcı Çıktılar ve Refah değişkenleri olarak belirlenmiştir. Gömleksiz in bu çalışmasında inovasyon indeksinde yer alan bu ana değişkenler, kendilerini oluşturan 45 alt değişkenden meydana gelmektedir. Söz konusu bu alt değişkenler ise genel olarak eğitim, işgücü, Ar-Ge, bilgi ve iletişim teknolojileri, ulaştırma, enerji, kültür ve bilim, girişimcilik, rekabet, ticari faaliyetler, yatırımlar, teşvikler, bilimsel yayınlar, ticari çıktılar ve refah katkısı olarak sıralanmıştır. Yine aynı çalışmada Gömleksiz tarafından, bölgelerin inovasyon girdilerine karşılık olarak meydana gelen inovasyon çıktıları, inovasyon etkinliği olarak değerlendirilmiş, çalışmada her bölge için hesaplanan bu inovasyon etkinliği ise basit olarak şu formülle hesaplanmıştır: Etkinlik = İnovasyon Çıktı İndeksi / İnovasyon Girdi İndeksi Bu çalışmada inovasyon indeksi 7 ye yakın olanlar inovasyon kapasite ve performansı ve etkinlik değerleri 1 ve 1 den büyük olanlar ise inovasyon etkinliğinin göreceli olarak yüksek olduğu yerler olarak tespit edilmiştir. TR52 Bölgesi bu çalışma ile 26 düzey 2 bölgesi içinde hem bölgesel inovasyon indeksi hem de etkinlik sıralamasında 12. Sırada yer almıştır. İndeks bileşenleri çerçevesinde bölgeyi öne çıkaran en önemli nokta patent, endüstriyel tasarım, faydalı model ve marka tescillerini içerisine alan yaratıcı çıktılar ana alt indeks bileşeni kapsamında 4. sırada yer alıyor olmasıdır. Bu durumun olası sebepleri arasında, bölgede faaliyet gösteren makine imalat, gıda, metal ve otomotiv yan sanayi sektörlerinin varlığı gösterilebilir. Bununla birlikte bölgenin, yine alt bileşenler içerisindeki ticaret, inovasyon çevresi ve refah bileşenlerinde Düzey 2 ortalamasına kıyasla daha gerilerde yer aldığı görülmektedir. 17

18 Şekil 8 Konya Karaman Bölgesi İnovasyon İndeks Değerleri (Gömleksiz, 2012) Bir bölgede inovasyon ile rekabet gücünün ve yaşam kalitesinin artması için dört ana sermaye faktörüne bölgenin yatırım yapması gereklidir ki bunlar insan/beşeri sermaye(si), bölgenin toplumsal sermayesi, fiziksel sermaye ve finansal sermayedir. Rekabet gücünü belirleyen temel faktör ise Ar-Ge ve inovasyon kaynaklı yüksek ve sürdürülebilir verimlilik artışıdır. Konya Karaman Bölgesi nin Ar-Ge ve inovasyon stratejileri için de bu ana faktörler dikkate alınmış ve bölge bazında stratejiler belirlenmeye çalışılmıştır. 18

19 Konya Karaman Bölgesi ndeki işletmelerin Ar-Ge tanımı konusunda bir bilinç eksililiği yaşamaları, Ar-Ge ve yeniliğin yalnızca yeni bir ürünün icadı şeklindeki bir algıya sahip olmaları, Ar-Ge ve yeniliğin katma değer açısından kendilerine uzun vadede sağlayacağı geri dönüşün yeterince farkında olmamaları ve bölgede Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin daha çok sınırlı sayıdaki büyük işlemelerde gerçekleşiyor olması, işbirliklerin yetersiz olması gibi sorunlar bölgenin iktisadi anlamda ulusal ve küresel rekabet edebilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Konya Karaman Bölgesi nde mevcut sanayide yenilikçilik kültürünün geliştirilmesinde en büyük etken sanayinin rekabet edebilirlik için sürekli yenilik yapma zorunda kalışı ve Ar-Ge harcamalarına verilen destekler olmuştur. Bu nedenle hazırlanan bu strateji belgesi Ar-Ge ve yenilik kavramına özel önem vererek bölgedeki tüm kurum ve kuruluşlarda yenilikçi iş çözümleri ve Ar-Ge faaliyetlerinin desteklenmesine katkı sağlayacaktır. Sonuç olarak bu çalışma ile, Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerinin hayata geçirilmesi noktasında bölgenin mevcut durumu, potansiyelleri ve bu alanda yapılmış diğer çalışmalar göz önüne alınarak Konya Karaman Bölgesi için şu öncelik ve stratejiler benimsenmiştir: Bölgedeki Tüm Kurum ve Kuruluşlarda Yenilikçi İş Çözümleri ve Ar-Ge Faaliyetlerin Desteklenmesi Zorlu rekabet şartlarında küresel talep kusursuza en yakın ürün ve hizmete yöneldiğinden dünya standartlarında, katma değeri yüksek ürünlerin işletmeler tarafından sunulabilmesinin ve markalaşmaya gidilebilmesinin Ar-Ge ve yenilikçilik yapmalarından geçtiği bilinci, ilgi kurum ve kuruluşlar aracılığıyla çeşitli organizasyonlarla işletmelere verilecektir. Diğer yandan günümüzde yeniliğin yalnızca Ar-Ge faaliyetleri sonucunda ortaya çıkmadığı konusunda işletmelerde bilinç yaratılması ve bu sayede yeniliğin teşvik edilmesi sağlanacaktır. Bu çalışma, ürün geliştirme projeleri, özellikle yeni bir ürün üretilmesi, ürün kalitesi veya standardının yükseltilmesi ile maliyet düşürücü ve standart yükseltici mahiyette yeni tekniklerin uygulanması konusunda yapılacak Ar-Ge çalışmalarına yönelik programların hazırlanmasında dikkate alınacaktır. Bölgenin Stratejik sektörlerinde faaliyet gösteren işletmelerde Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerinin özendirilmesi adına destek programları uygulanacak; yenilikçilik ve Ar-Ge konusunda özellikle yurt dışı işbirliklerine dayalı katılımlar teşvik edilecektir. Bölgenin geleneksel emek yoğun sektörlerinde işgücünün tasarım ve yaratıcılık kapasiteni artırmaya yönelik girişimler desteklenecek; bu sektörlerde yüksek katma değerli ve yenilikçi üretim faaliyetleri teşvik edilecektir. 19

20 İşletmelerde, Ar-Ge ve yenilikçilik konusunda çalışacak nitelikli eleman istihdamının, danışmanlık alımlarının ve Ar-Ge birimlerinin kurulmasının teşvik edilmesi sağlanacaktır. Ayrıca özel sektörün Ar-Ge birimlerinde çalışmak isteyen potansiyel işgücünün istihdam edilmeleri sağlanacaktır. Buna paralel olarak, araştırmacıların istihdam edileceği üniversiteler, özel sektör ve kamu kurum ve kuruluşlarının da kapasitelerinin geliştirilmesine odaklanılması gerekecektir. Özgün bir ürün ortaya çıkaran veya geliştirilen, özgün bir süreç oluşturan, yeni bir organizasyon biçimi veya pazarlama modeli gibi inovasyonu oluşturan kavramların işletmeler bünyesindeki uygulayıcıları tarafından çok iyi benimsenmesi ve bunun yaygınlaşması için tetikleyici programlar düzenlenecek ve düzenleyen kurum ve kuruluşlar desteklenecektir. Sektörlerde çevresel performansı arttıran Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine destekler verilecektir. Bölgede kamu sektöründe, özellikle halkın daha fazla sıklıkla ilişkiye girdiği kamu kurum ve kuruluşlarında standart işletme prosedürlerinin yeni bir bakış açısı ile ele alınıp süreçlerde iyileşmeye götürecek projelere destekler verilecektir. Özellikle Destekleyici Kuruluşlar Aracılığı İle Ar-Ge ve Yenilik Konusunda İşbirliği Mekanizmalarının Geliştirilmesi Bölgesel ağlar, bir bölgenin yeteneklerinin ve yönetim yapılarının şekillenmesinde önem arz etmektedir. Bu ağlarda bulunan politika, bilim, eğitim, teknoloji ve ekonomi alanındaki farklı aktörler arası ilişkiler ise, bölgesel ve bölgeler arası ortakların güçlerinin gelişiminde doğrudan etkili olmaktadır (Heidenreich, 2005: ). İşletmelerin kendi içlerinde ve kamu STK lar üniversite ile ilişkilerinin geliştirilmesi, ortak proje geliştirme ve işbirliği konusunda bilinç düzeylerinin artırılması sağlanacaktır. TR52 Bölgesi nde ulusal ve uluslararası bazda üretilen bilgilerin öğrenilmesi ve yerele özel bilgilerin üretilmesi suretiyle bilginin içe ve dışa doğru yayılımının sağlanması yönündeki faaliyetler desteklenecektir. Tüm iç kaynakları kullanarak inovasyonu gerçekleştirmeyeceğini bilen işletmeler ve yöneticiler işbirliğini, inovasyonu başarılarının anahtarı olarak görürler. Bu nedenle de başka organizasyonlarla ortak olarak çalışmak için dışarıya yönelirler. Bu nedenle, 20