T.C. SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ KAYSERĐ ĐLĐNDE GĐLABORU BĐTKĐSĐ (Viburnum opulus L.) ÜZERĐNDE BULUNAN ARTHROPODA TÜRLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ Selim KOCA YÜKSEK LĐSANS TEZĐ BĐTKĐ KORUMA ANABĐLĐM DALI KONYA, 2009

2 T.C. SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ KAYSERĐ ĐLĐNDE GĐLABORU BĐTKĐSĐ (Viburnum opulus L.) ÜZERĐNDE BULUNAN ARTHROPODA TÜRLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ Selim KOCA YÜKSEK LĐSANS TEZĐ BĐTKĐ KORUMA ANABĐLĐM DALI KONYA, 2009 Bu tez Tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği/oyçokluğu ile kabul edilmiştir. Prof. Dr. Celal TUNCER (Danışman) Prof. Dr. Özdemir ALAOĞLU (Üye) Prof. Dr. Meryem UYSAL (Üye)

3 i ÖZET Yüksek Lisans Tezi KAYSERĐ ĐLĐNDE GĐLABORU BĐTKĐSĐ (Viburnum opulus L.) ÜZERĐNDE BULUNAN ARTHROPODA TÜRLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ Selim KOCA Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Ana Bilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Celal TUNCER 2009, 61 Sayfa Jüri: Prof. Dr. Celal TUNCER Prof. Dr. Özdemir ALAOĞLU Prof. Dr. Meryem UYSAL (Danışman) (Üye) (Üye) Bu araştırma gilaboru bitkisi (Viburnum opulus L.)üzerinde bulunan Arthropoda türlerinin belirlenmesi amacıyla Kayseri ilinin Hisarcık ve Gesi beldelerinde yıllarında yürütülmüştür. Araştırmada bu bölgede bulunan 523 adet gilaboru bitkisi taranmıştır. Sonuç olarak, teşhisi yapılmış olan, toplam 8 takım içerisinde 13 familyaya ait 27 tür elde edilmiş olup, bunlardan 2 tanesi sadece cins düzeyinde teşhis edilebilmiştir. Bu araştırma ile Gilaboru üzerinde belirlenen türler; Forficula auricularia L. (Dermaptera: Forficulidae); Tetranychus urticae Koch (Akarina: Tetranychidae); Aphis fabae Scopoli, Aphis viburni Scopoli, Ceruraphis eriophori Walker (Homoptera: Aphididae); Psammotettix sp., Artianus manderstjernii Kirschbaum, Idiocerus lituratus Fallen, Macropsis graminea Fabricius, Empoasca decipiens

4 ii Paoli, Hardya anatolica Zachvatkin (Homoptera: Cicadellidae); Chrysoperla carnea Stemp. (Neuroptera: Chrysopidae); Archips rosanus L. (Lepidoptera: Tortricidae); Agriotes obscurus L. (Coleoptera: Elateridae); Anthonomus rubi Herbst, (Coleoptera:Curculionidae); Adalia bipunctata L., Psyllobora viqintiduopunctata L., Adalia fasciatopunctata Mulsant, Propylaea quatuordecimpunctata L., Coccinella semptempunctata L. (Coleoptera: Coccinellidae); Rhaphigaster nebulosa Poda, Piezodorus lituratus F., Palomena prasina L.. Aelia sp. (Heteroptera: Pentatomidae); Gonocerus acuteangulatus Goeze (Heteroptera: Coreidae); Vespula germanica Fabricius (Hymenoptera: Vespidae); Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae) dir. Bu türler içerisinde Empoasca decipiens ve Aphis fabae en fazla bulunan türler olmuştur. ANAHTAR KELĐMELER: Kayseri, Türkiye, Böcek Gilaboru, Arthropoda, Fauna,

5 iii ABSTRACT Master Thesis DETERMINATION OF ARTHROPOD SPECIES ON EUROPEAN CRANBERRYBUSH (Viburnum opulus L.) IN KAYSERI PROVINCE OF TURKEY Selim KOCA Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Plant Protection Supervisor: Prof. Dr. Celal TUNCER 2009, 61 Pages Jüri: Prof. Dr. Celal TUNCER Prof. Dr. Özdemir ALAOĞLU Prof. Dr. Meryem UYSAL (Counselor) (Member) (Member) This research was carried out on European cranberrybush (Viburnum opulus L.) to determine Arthropoda species in Hisarcık and Gesi counties in Kayseri during In the research 523 cranberrybush plants in the area have been scanned. As a result of study, 27 insect species were identified from this plant including 8 order and 13 families. Only 2 species of them were identified as genus level. These species were as follows: Forficula auricularia L. (Dermaptera: Forficulidae); Tetranychus urticae Koch (Acarina: Tetranychidae); Aphis fabae Scopoli, Aphis viburni Scopoli, Ceruraphis eriophori Walker (Homoptera: Aphididae); Psammotettix sp., Artianus manderstjernii Kirschbaum, Idiocerus lituratus Fallen, Macropsis graminea Fabricius, Empoasca decipiens Paoli, Hardya anatolica Zachvatkin (Homoptera: Cicadellidae); Chrysoperla carnea Stemp.

6 iv (Neuroptera: Chrysopidae); Archips rosanus L. (Lepidoptera: Tortricidae); Agriotes obscurus L. (Coleoptera: Elateridae); Anthonomus rubi Herbst, (Coleoptera: Curculionidae); Adalia bipunctata L., Psyllobora viqintiduopunctata L., Adalia fasciatopunctata Mulsant, Propylaea quatuordecimpunctata L., Coccinella semptempunctata L. (Coleoptera: Coccinellidae); Rhaphigaster nebulosa Poda, Piezodorus lituratus F., Palomena prasina L.. Aelia sp. (Heteroptera: Pentatomidae); Gonocerus acuteangulatus Goeze (Heteroptera: Coreidae); Vespula germanica Fabricius (Hymenoptera: Vespidae); Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae). Among these species, Empoasca decipiens Paoli and Aphis fabae Scopoli were found more frequently. KEY WORDS: Kayseri, Turkey, Viburnum opulus, Arthropoda, Insecta, Fauna

7 v TEŞEKKÜR Sağlık açısından oldukça önemli bir yere sahip olan gilaboru bitkisinin tanınması ve ileride öneminin daha iyi anlaşılması ile üretiminin artması sonucunda kurulacak yeni bahçelerin karşılaşacağı zararlılarla mücadele sorununda önemli bir kaynak oluşturacak bu tezin konusunun belirlenmesinden sonuçlarının yazımına kadar bana her türlü konuda yardımcı olan ve en önemlisi bana büyük bir sabırla yaklaşan danışmanım Sayın Prof. Dr. Celal TUNCER e, tezimde bulunan afitlerin teşhisi için bana yol gösteren sayın Prof. Dr. Meryem UYSAL a, Çalışmamda bulunan Arthropoda türlerinin teşhislerini yapan değerli hocalarım Prof. Dr. Şaban GÜÇLÜ, Prof. Dr. Erol YILDIRIM, Prof. Dr. Sultan ÇOBANOĞLU, Yard. Doç. Dr. Levent GÜLTEKĐN, Dr. Işıl ÖZDEMĐR e, bu çalışmanın finansal desteğini sağlayan ve araştırma projemizi onaylayan ( no lu) S.Ü. BAP Koordinatörlüğüne ve Fen Bilimleri Enstitüsü personeline, laboratuar çalışmalarında ve bir çok konuda yardımına başvurduğum bir hocadan çok abi gibi gördüğüm sayın Arş. Gör. Ahmet ŞAHBAZ a, tez çalışmalarında ve resmi prosedürlerin uygulanmasında yardımlarını esirgemeyen değerli arkadaşım ve hocam Arş. Gör. Ekrem ÖĞÜR e, öğrencilik yıllarımı paylaştığım ve misafirperverliği ile beni her seferinde ağırlayan çok değerli arkadaşım sayın Arş. Gör. Ali KAHRAMAN a, umutsuz anlarımda moral desteği ile yanımda olan Zir. Müh. Muhitdin ATASAGUN a ve bu günlere gelmemde büyük payları olan aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Zir. Müh. Selim KOCA

8 vi ĐÇĐNDEKĐLER ÖZET..... i TEŞEKKÜR...v ĐÇĐNDEKĐLER.....vi ŞEKĐLLER LĐSTESĐ....ix ÇĐZELGELER LĐSTESĐ..x 1. GĐRĐŞ KAYNAK ARAŞTIRMASI Gilaboru Bitkisi Üzerinde Fenolojik Çalışmalar Gilaboru bitkisindeki Arthropodlar Üzerine Çalışmalar MATERYAL VE METOT Materyal Metot Arazi Çalışmaları Laboratuar Çalışmaları Etiketleme Örneklerin teşhise hazırlanması Teşhis ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA Gilaboru Bitkisi üzerinde bulunan Arthropoda Türleri Takım: Acarina Familya: Tetranychidae Tetranychus urticae Takım: Dermaptera Familya: Forficuloidae Forficula auricularia Takım: Heteroptera Familya: Coreidae Gonocerus acuteangulatus

9 vii Familya: Pentatomidae: Palomena prasina Rhaphigaster nebulosa Piezodorus lituratus Aelia sp Takım: Homoptera Familya: Aphididae Aphis fabae Aphis viburni Ceruraphis eriophori Familya: Cicadellidae Hardya anatolica Empoasca decipiens Psammotettix sp Idiocerus lituratus Macropsis graminea Artianus manderstjernii Takım: Neuroptera Familya: Chrysopidae Chrysoperla carnea Takım: Coleoptera Familya: Curculionidae Anthonomus rubi Familya: Elateridae Agriotes obscurus Familya: Coccinellidae Adalia bipunctata Psyllobora viqintiduopunctata Adalia fasciatopunctata Coccinella septempunctata Propylea quatuordecimpunctata Takım: Lepidoptera Familya: Tortricidae... 46

10 viii Archips rosanus Takım: Hymenoptera Familya: Vespidae Vespula germanica Familya: Apidae Apis mellifera SONUÇ VE ÖNERĐLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMĐŞ

11 ix ŞEKĐLLER LĐSTESĐ Şekil 1.1. Gilaboru meyvesi (a) ve çiçekleri (b) Şekil 3.1. Hisarcık ve Gesi beldelerinin haritadaki yeri. 8 Şekil 4.1. Tetranychus urticae nin genel görünümü..16 Şekil 4.2. Forficula auricularia nın genel görünümü Şekil 4.3. Gonocerus acuteangulatus un ergini Şekil 4.4. Palomena prasina nın ergini Şekil 4.5. Rhaphigaster nebulosa nın ergini Şekil 4.6. Piezodorus lituratus un ergini Şekil 4.7. Aelia sp. Ergin...25 Şekil 4.8. Aphis fabae nın kanatlı formu Şekil 4.9. Empoasca decipiens in genel görünümü...30 Şekil Psammotettix cinsine örnek Psammotettix albomarginatus Şekil Idiocerus lituratus ergini. 33 Şekil Macropsis graminea ergini. 34 Şekil Chrysoperla carnea nın ergini 36 Şekil Anthonomus rubi ergini Şekil Agriotes obscurus un ergini Şekil Adalia bipunctata nın ergini Şekil Psyllobora viqintiduopunctata ergini...42 Şekil Adalia fasciatopunctata nın ergini Şekil Coccinella septempunctata nın ergini..44 Şekil Propylea quatuordecimpunctata nın ergini. 45 Şekil Archips rosanus un ergini Şekil Vespula germanica nın ergini. 49 Şekil Apis mellifera nın ergini 50

12 x ÇĐZELGELER LĐSTESĐ Çizelge 1.1. Gilaboru Bitkisinde Bulunan Bazı Bileşikler (mg/kg)..4 Çizelge 4.1. Kayseri ilinde yıllarında gilaboru üzerinde saptanan türler. 13

13 1 1. GĐRĐŞ Kayseri ve civarında oldukça sık tüketilen fakat Türkiye genelinde çok fazla bilinmeyen gilaboru (Viburnum opulus), daha çok yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı karasal iklimde yetişmeye uygun bir bitki olup Türkistan, Sibirya, Amerika, Avrupa, Kuzey Asya ile Kuzey Afrika da sınır ve süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir (Baytop, 1963, 1984; Davis, 1972). Bu tür, Amerika kıtasında bulunan Viburnum trilobum türü ile benzer özellikler gösterir. Orman kenarları ve ormanların seyrek olduğu bölgelerde, daha çok su kenarlarında ve nemli yerlerde, organik maddece zengin ve iyi güneş alan topraklarda verimli ve kaliteli bir şekilde yetişmektedir. Osmanlı Đmparatorluğu zamanında çiçeklerinin çok güzel olmasından dolayı gülebru ismi verilmiş ve zamanla bu isim gilaboru şekline dönüşmüştür. Gilaboru adı farklı bölgelerde farklı isimler almış; Konya da giraboğulu; Tunceli ve Karadeniz Bölgesinde ise gili gili ismiyle tanınmıştır. Gilaboru bazen bir çalı şeklinde, bazen de boyu 4 metreye kadar ulaşan küçük bir ağaçtır. Yaprakları karşılıklı, bir sonraki ile çapraz, kenarları kertikli, 3-5 lopludur. Đlkbaharda yeşil olan yaprakları sonbahara doğru açık kırmızı bir renk alır. Çiçekleri şemsiye gibi topluca bir arada ve çiçek demetinin etrafını çevreleyen bir sıra steril (kısır) ve içerideki diğer çiçekler ise fertildir. Meyveleri önce yeşilimsi sonra kan kırmızı bir renk alır ve çapı cm olup içerisinde sadece bir adet çekirdek bulunur. Meyvelerden tanesi bir araya gelerek bir salkımı oluşturmaktadır. Đnce ve düz yapıdaki kabuk, meyveye yapışık olarak bulunur. Meyveye ilişkin bazı özellikler yaklaşık olarak şu şekildedir; taneye oranı %11 olan pembe renkli, parlak ve pürüzsüz çekirdeklerin ağırlığı gr, genişliği 7.15 mm, uzunluğu 9.5 mm, kalınlığı 1.9 mm ve hacmi de ml dir. Olgunlaştıkça sulanan meyveler zayıf, sarkık, şemsiyemsi bir görünüm almaktadır. Gilaboru bitkisinin meyve tutma oranı %15.32, ağaç başına verimi ise 8.4 kg kadardır. Periyo-disite durumu göstermeyen gilaboru bitkisinden her yıl aynı oranda verim alınabilmektedir. Bu meyvelerin meyve suyu verimi yaklaşık olarak %43.5 dir ( Anonymous, 2002a, 2002b, 2002c, 2002d, 2003a, 2003c; Baytop, 1963, 1984; Civelek, 1997; Davis, 1972; Frohne ve Pfaender,1987).

14 2 Gilaboru, hızla büyüyen çok yıllık bir bitkidir ve yüksekliği 1.3 metreden 4 metreye kadar çıkabilir. Bitki dikimden 3 yıl sonra ürün vermeye başlamakta ve dip sürgünleri sayesinde 300 yıl kadar yaşayabilmektedir. Açık gri-kahvemsi renkteki kabuğun üzerinde ufak pullar vardır ve kabuğun iç yüzü sarımsı kahverengidir (Anonymous, 2006b). Gilaboru bitkisinin sistematikteki yerine değinecek olursak; Alem : Plantae Şube : Magnoliophyta, Sınıf : Magnoliopsida Takım : Dipsacales Familya : Caprifoliaceae (Hanımeligiller) Cins : Viburnum Tür : Viburnum opulus (Gilaboru) (a) (b) Şekil 1.1. Gilaboru meyvesi (a) ve çiçekleri (b) (Anonymous, 2006b,2006c)

15 3 Gilaboru suyu Orta Anadolu da yıllardır geleneksel bir içecek olarak tüketilmektedir. Sonbahar sonlarında meyveler bıçak ya da makas kullanılarak hasat edilir ve meyvelerin suyu sıkıldığında acı bir tat oluşturmaması için yaklaşık 3 ay gibi bir süre ağzı kapalı büyük kavanozlarda suda bekletilir. Meyveler ezilerek suyu çıkartılır ve şerbet haline getirilerek tüketilir ( Soylak ve ark., 2002). Bir diğer kullanım şekli de nisandan ağustosa kadar geçen zamanda dallarının kabukları soyularak kurutulur ve kaynatılarak içilir. Gilaboru 2. sınıf şifalı bir bitkidir. Gilaborunun kabuk ve meyveleri farmakolojide geniş bir kullanım alanı bulmaktadır. Kabukların kaynatılmasıyla elde edilen çayın dahili ve harici kullanım alanları vardır. Hafif astım, epilepsi nöbetleri, yüksek tansiyon, bazı kalp rahatsızlıkları, kramplar, menstrüal sancılar, kabakulak, doğum sonrası sancılar, uyku bozuklukları, romatizma ve bazı sinir rahatsızlıklarında dahili olarak, egzema gibi bazı cilt problemlerinde ise harici olarak kullanılmaktadır. Gilaboru meyve suyunun tüketilmesiyle de böbrekte oluşan kum ve taşları erittiği ve bu eritme işlemi sırasında taşları kimyasal olarak eriterek idrarla atılmasını sağladığı için ağrı yapmadığı bilinmektedir. Anadolu da safra ve karaciğer hastalıklarının tedavisinde de bu bitkiden yararlanılmaktadır. Ancak başlıca kullanım alanları kramplar ile menstrüal sancılardır. Kasın gevşemesini sağlayan bileşenin viopu-dial olduğu düşünülmektedir. Gilaborunun diğer aktif bileşenlerine bakacak olursak hidrokinonlar, arbutin, metilarbutin, skopolin ve skopoletin gibi kumarinler ve tanenlerdir (Anonymous, 2002b, 2002c; Baytop 1963,1984; Demircan, 1998). Harward Medicine School da yapılan ve The New England of Medicine da yayınlanan çalışmada günde 150 gram gilaboru suyu tüketiminin sağlık üzerine olumlu etkilerinin olduğu belirtilmektedir. Üriner enfeksiyonlar ile kanser tümörlerindeki azalmaların gilaboruda bulunan antioksidan maddelerle olan ilgisi üzerine çalışmalar ise halen devam etmektedir (Anonymous, 2002e). Gilaboru ayrıca vitamin K, viburnin, isovalerianik asit, salisin, salik asit ve reçine de içermektedir. Valerik asit in özelliği ise teskin edici bir koku vermesidir. Gilaboru meyveleri ayrıca boya ve mürekkep endüstrisinde de kullanılmaktadır.

16 4 Gilaboru meyvesinin çekirdek ve pulp artıklarında önemli oranda sterol bulunmaktadır. Gilaboru çekirdeklerinin aspartik asit, treonin, serin, glutamik asit, prolin, glisin, alanin, valin, lösin, izolösin, tirozin, fenilalanin, histidin, lisin ve arjinin olmak üzere toplam 15 farklı aminoasit içerdiği belirlenmiştir (Karimova et. al., 2000). Gilaboruda bulunan galaktoz, arabinoz ve ramnoz gibi bazı şakerlerin bağışıklık sistemini uyaran bir etkiye sahip olduğu ve asidik polisakkaritlerin uyarıcı etkilerinin olması için kalsiyum iyonlarına ihtiyaç duyulmaktadır ( Ovodova et. al., 2000). Gilaboru bitkisinin kimyasal içeriği Çizelge 1.1 de verilmiştir (Bolat ve Özcan,1995). Çizelge 1.1. Gilaburu Bitkisinde Bulunan Bazı Bileşikler (mg/kg) (Bolat ve Özcan,1995). BĐLEŞEN KABUK GÖVDE MEYVE Ursolik asit Valerianik asit Klorojenik asit Sinamik asit B-Sitosterol Tanen Pektin Protein Arbutin Viopudial Demir Magnezyum Silikon Fosfor Potasyum Kalsiyum Sodyum Bakır Çinko Bu derece önemli olan gilaboru bitkisinin ileride öneminin daha iyi anlaşılmasıyla üretiminin artacağı ve zirai mücadele konusunda yaşanan sıkıntıların giderilmesi için bu çalışmanın faydalı olacağı aşikardır.

17 5 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI Gilaboru her ne kadar şifalı bir bitki olsa da çok fazla tanınmamasından dolayı özellikle ülkemizde yetiştiriciliği, hastalık ve zararlıları ile çok fazla çalışma yapılmamıştır. Yurt dışı kaynaklarını inceleyecek olursak genel olarak gilaboru (Viburnum opulus) ve akraba türlerinde kısıtlı sayıda araştırma yapılıştır Gilaboru Bitkisi Üzerinde Fenolojik Çalışmalar Bolat ve Özcan (1995) tarafından gilaboru meyvesi üzerinde yapılan laboratuar çalışmalarında meyvede bulunan bileşikler tespit edilmiş ve bu bileşikler oranlarıyla birlikte belirlenmiştir. Gilaborunun amino asit içeriği ve vitamin olarak çok zengin bir bitki olduğu, diğer bitkilere nazaran insan sağlığına daha yararlı olduğu tespit edilmiştir. Karimova et al. (2000), gilaboru meyvesinin çekirdek ve pulp artıklarında önemli oranda sterol bulunduğunu belirlemişlerdir. Çekirdeklerin toplam 15 farklı aminoasit içerdiği görülmüştür. Anonymous (2002b, 2002c); Baytop (1963,1984); Demircan (1998), gilaboru kabuklarının kaynatılmasıyla elde edilen çayın, birçok hastalığa iyi geldiğini belirtmektedir. Bu hastalıklar genel olarak sancı ve kramplardır. Ayrıca meyve suyunun tüketimiyle de başta böbrek rahatsızlıkları ile safra ve karaciğer rahatsızlıklarını giderdiği belirlenmiştir. Ovodova et al. (2000), Gilaboruda bulunan bazı şekerlerin bağışıklık sistemine uyarıcı bir etki yaptığını belirtmektedir. Soylak ve ark. (2002), Gilaborunun Đç Anadolu da geleneksel olarak tüketilen bir içecek olduğunu, hasat zamanı bıçak ve makaslarla toplanan meyvelerin

18 6 yaklaşık 3 ay suda bekletildikten sonra tüketildiğini, ayrıca gilaborunun içindeki bileşikler sayesinde çok faydalı bir içecek olduğunu ve içinde portakaldan 5-10 kat daha fazla askorbik asit bulunduğunu belirtmektedir. Anonymous (2002a, 2002b, 2002c, 2002d, 2003a, 2003c); Baytop (1963, 1984); Civelek (1997); Davis (1972); Frohne ve Pfaender(1987), Gilaborunun 3 metreye kadar boylanabilen ve sulak alanlarda yetiştirilen bir bitki olduğunu ifade etmektedir. Meyveler salkım şeklinde olup çiçeklenme döneminde çiçekler kartopu şeklini alarak çok güzel bir görüntü oluşturmaktadır. Gilaboru ismi de bu çiçeklerinin güzel oluşundan dolayı Osmanlı zamanında gül ebru ismi verilmesinden kaynaklanmaktadır Gilaboru Bitkisindeki Arthropodlar Üzerine Çalışmalar Kanada da yapılan bir çalışmada Viburnum opulus üzerinde bulunan en zararlı tür olarak Pyrrhalta viburni (Viburnum leaf bettle, Chrysomelidae:Coleoptera) tespit edilmiştir. Bu zararlının ana konukçusu Viburnum opulus olsa da V. lantana ve V. refinesquianum üzerinde de sıkça görülür. Larva ve ergin böcekler yaprakla beslenir ve yaprakta sadece damarlar kalana dek beslenmeye devam ederler. Bu şekilde zarar 2-3 yıl devam ederse ağaçlar yapraklarını dökerek ölmeye başlarlar (Anonymous, 2000). Viburnum opulus ve V. lantana üzerinde yapılan çalışmalardan bir diğerinde ise 22 adet Arthropod türü tespit edilmiştir. Bu türler; Aphididae familyasından Aphis citricola, A. fabae A. viburni, Ceruraphis eriophori, Myzus persicae, Cecidomyiidae familyasından Contarinia sambuci ve C. cerasi, Chrysomelidae familyasından Orsodacne cerasi ve Pyrrhalta viburni, Curculionidae familyasından Phyllobius pyri, Diaspididae familyasından Chionaspis salicis, Dynaspidiotus britanicus, Eriophyidae familyasından Eriophyes viburni, Geometridae familyasından Acacis viretata, Gracillariidae familyasından Phyllonorycter lantanella, Noctuidae familyasından Brachionycha nubeculosa ve Orthosia cerasi,

19 7 Pyralidae familyasından Phyyctaenia coronata, Scarabaeidae familyasından Trichinus fasciatus, Tenthredinidae familyasından T. livida, Tortricidae familyasından Acleris schalleriana ve Lobesia botrana dir (Kollmann and Peter, 2002). Anonymous (2008a), Aphis fabae nın özellikle kartopu çalısı (Viburnum opulus) ve filbahri nin (Philadelphus coronarius) primer konukçusu olduğunu belirtmektedir. Gilaboru bitkisi yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan bir kültür bitkisi olmadığından üzerinde bulunan Arthropodlar ile ilgili çalışmaların sayısının oldukça sınırlı olduğu görülmektedir.

20 8 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal Bu çalışmanın ana materyali Kayseri Đli Hisarcık ve Gesi beldelerindeki gilaboru bahçelerinde toplam 523 adet bitkiden toplanan Arthropoda şubesine bağlı türlerdir. Bu iki beldenin seçilmesindeki önemli faktörler; bahçelerin büyük olması ve ulaşım kolaylığından ileri gelmektedir. Bu iki belde ortalama 1150 metre yüksekliğinde olup, yazları oldukça serindir. Meyve ve orman ağaçları florası olarak da zengin olan bu bölgeler gilaborunun sevdiği nemli ve güneşli ortamları sağlamaktadır. Çalışmanın yapıldığı Hisarcık ve Gesi beldelerinin yeri şekil 3.1 de gösterilmiştir. Şekil 3.1. Hisarcık ve Gesi beldelerinin haritadaki yeri

21 9 Çalışmada kullanılan diğer önemli materyaller ise atrap, samur fırça, bisturi, potasyum siyanürlü öldürme şişesi, emgi şişesi, bez şemsiye, polietilen torba, küçük örnekleri saklamak için %70 lik alkol bulunduran küçük şişeler, akar fırçası, mikroskop, lam, lamel, saat camı, petri kapları laboratuar çalışmalarında kullanılan etil alkol ve laktik asitdir Metod Arazi Çalışmaları Bu çalışma için gerekli örnekler Kayseri ili Hisarcık ve Gesi Beldelerindeki bahçelerden uygun yöntemler kullanılarak toplanmıştır. Çalışmaya ilk olarak 2006 yılının nisan ayında başlanılmış ve ağustos ayına kadar örnek toplama işi devam etmiştir yılının Nisan ayında çalışmalara tekrar başlanılmış ve ekim ayına kadar devam edilmiştir yılının nisan ayında tekrar örnekleme yapılmaya başlanılmış ve ekim ayına kadar sürdürülmüştür. Genel olarak 15 günde bir örnek toplamak için araziye çıkılmıştır. Bu çalışmada örnekler genel olarak belli yöntemler kullanılarak toplanmış ve etiketlenmiştir. Bu çalışmada yöntemlerden en çok kullanılan atrapla yakalama ve darbe yöntemi olmuştur. Hisarcık beldesindeki bahçelerde yaklaşık 60 dekarlık bir alanda belirlenen her bir ağaç üzerinde 5 kere atrap sallanmış ve ortalama bir günde 30 adet ağaç taranmıştır. Atrapla yakalanan türler öldürme şişelerine alınarak sayımı yapılmıştır. Darbe yönteminde ise bez şemsiye kullanılmış, bir kişi ağacın dallarını sallarken diğer kişi örneklerin şemsiyeye düşmesini sağlamıştır. Bazen de büyük beyaz bezler ağaçların altına serilmiş ve ağaçların dört bir tarafına sopalarla vurularak örneklerin beze düşmesi sağlanmıştır. Bu örnekler fırça ya da elle toplanarak öldürme şişelerine alınmıştır.

22 10 Afitler ve akarlar gibi küçük örneklerin alınması ise fırça ya da emgi şişesi kullanılarak yapılmıştır. Ağaç üzerinde yapılan taramalarda Arthropoda yumurtaları ve yumurta paketleri bulunan dal ve yapraklar budama makasları kullanılarak kesilmiş, ağzı tülbentlerle kapatılmış ve hava alan kavanozlarda ergin birey elde etmek için kültüre alınmıştır. Rastgele seçilen ağaçlar üzerinden toplanan yaprak örnekleri laboratuara getirilerek, mikroskop altında incelenip çıplak gözle görülemeyen Arthropodların tespitine çalışılmıştır Laboratuar Çalışmaları Etiketleme Örnekler polietilen torbalar ve kutular içinde laboratuara getirilmiş ve takım düzeyinde tasnif edilmiştir. Birbirine yakın olan türler mikroskop altında incelenmiş familya ya da cins bazında sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Daha sonra bu örnekler yapısına (ebat, kitin kalınlığı vb.) uygun bir şekilde iğnelenmiş ya da yapıştırılmıştır. Afitler, akarlar ve thripsler %70 lik alkol içinde küçük cam şişelere konulmuştur. Yapıştırılan, iğnelenen ve alkol içine alınan örnekler daha sonra nereden, ne zaman ve hangi bitki üzerinden alındığını belirten küçük kağıtlar vasıtasıyla etiketlenmiştir. Bu etiketleme işlemi, belirlenen örneklerin ne zaman daha yoğun olarak bitki üzerinde bulunduğuna dair fikir elde edilmesi açısından da önemlidir.

23 Örneklerin teşhise hazırlanması Genel olarak iğnelenmiş ve yapıştırılmış örnekler bu hali ile teşhise gönderilmiştir. Đğnelenemeyen küçük yapılı örnekler ise küçük kartonların ucuna sağ yan toraks üzerine yatırılarak yapıştırılmış ve etiketlenmiştir. Akarların preparatının yapılmasında şu yöntem kullanılmıştır: berraklaştırma işlemi için lacto-phenol ortamı kullanılmıştır. Saat camına bir miktar lactofenol ortamı konulduktan sonra alkol içinde bulunan akarlar damlalık yardımıyla bu ortam içine alınmış ve 50-55C 0 de etüvde akarların açılmaları ve teşhis karakterlerinin ortaya çıkması için belli bir süre tutulmuştur. Preparatta ise Hoyer ortamı kullanılmıştır. Hoyer ortamı hazırlamak için 50 gr damıtık su, 30 gr Arap zamkı, 200 gr Kloral hidrat ve 20 gr Gliserin sırasıyla karıştırılmıştır (Düzgüneş, 1980). Afit türleri ise %70`lik etil alkol bulunan şişelere alınmış ve Hile Ris Lambers (1950) in uyguladığı yönteme göre preparatları yapılarak, teşhise hazır hale getirilmiştir Teşhis Teşhise hazır olan örnekler, konusunda uzman öğretim elemanları tarafından teşhis edilmiştir. Prof. Dr. Şaban GÜÇLÜ (Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü) Cicadellidae familyalarına ait türleri, Prof. Dr. Erol YILDIRIM (Atatürk Üniv. Zir. Fak. Bit. Kor. Böl.) Apidae ve Vespidae familyalarına ait türleri, Yard. Doç. Dr. Levent GÜLTEKĐN (Atatürk Üniv. Zir. Fak. Bit. Kor. Böl.) Curculionidae ve Elateridae familyasına ait türleri teşhis etmişlerdir. Prof. Dr. Celal TUNCER (Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü) tarafından, Coccinellidae familyasına ait türler ile Rhaphigaster nebulosa, Piezodorus lituratus, Palomena prasina, Aelia sp., Gonocerus acuteangulatus,

24 12 Archips rosanus, Forficula auricularia gibi türler daha önceden teşhis edilmiş örnekler ve kaynaklara bakılarak teşhis edilmiştir. Prof. Dr. Sultan ÇOBANOĞLU (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü) tarafından, Tetranychidae Familyasına ait türler teşhis edilmiştir. Dr. Işıl ÖZDEMĐR (Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü) tarafından, Aphididae familyasına ait türler teşhis edilmiştir.

25 13 4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA 4.1. Gilaboru Bitkisi Üzerinde Bulunan Arthropoda Türleri Kayseri ilindeki gilaboru bitkileri üzerinde yapılan bu çalışmada teşhisi yapılmış olan toplam 8 takım içerisinde, 13 familyaya ait 27 tür elde edilmiş olup bunlardan 2 tanesi sadece cins düzeyinde teşhis edilmiştir. Çizelge 4.1. Kayseri ilinde yıllarında gilaboru Üzerin de saptanan Arthropoda türleri Takım Familya Tür Acarina Tetranychidae Tetranychus urticae, Koch Dermaptera Forficulidae Forficula auricularia, Linnaeus Heteroptera Homoptera Coreidae Pentatomidae Aphididae Cicadellidae Gonocerus acuteangulatus Goeze Aelia sp. Palomena prasina Linnaeus Piezodorus lituratus Fabricius Rhaphigaster nebulosa Poda Aphis fabae, Scopoli Aphis viburni, Scopoli Ceruraphis eriophori,walker Psammotettix sp. Artianus manderstjernii, Kirschbaum Idiocerus lituratus, Fallen Macropsis graminea, Fabricius Empoasca decipiens, Paoli Hardya anatolica, Zachvatkin

26 14 Çizelge 4.1. in devamı Takım Familya Tür Neuroptera Chrysopidae Chyrsoperla carnea, Stephens Elateridae Agriotes obscurus, Linnaeus Curculionidae Anthonomus rubi, Herbst Adalia fasciatopunctata Mulsant Coleoptera Propylaea quatuordecimpunctata Linnaeus Coccinellidae Psyllobora viqintiduopunctata Linnaeus Adalia bipunctata Linnaeus Coccinella semptempunctata Linnaeus Lepidoptera Tortricidae Archips rosanus, Linnaeus Hymenoptera Apidae Vespidae Apis mellifera, Linnaeus Vespula germanica, Fabricius

27 Takım: Acarina Familya: Tetranychidae Familyanın Genel özellikleri: Kırmızı örümcek adı verilen Tetranychidae bireyleri 4 çift bacağa sahip oval ya da armut şekilli, renkleri türe göre sarı, kırmızı, kahverengi, portakal kırmızısı veya kızılımsı kahverengidir. Propodosoma ve opistosoma birbirine geniş olarak bağlanmıştır. Bir çift stilet rostrumun dorsal yüzeyinde V şeklinde yarık içerisinde hareket eder. Gözleri bir çift olup, propodosomanın iki yanında yer alır. Bacaklar, coxa, trochanter, femur, genu, tibia ve tarsus olmak üzere 6 parçalıdır. Vücut üzerinde kıllar vardır ve bu kıllar teşhisde büyük önem taşır (Jeppson et al., 1975). Bu familyadaki akarların bazı türlerinde ağ örme özelliği vardır. Yumurtadan çıkan larva 3 çift bacağa sahiptir. Protonimf, deutonimf ve ergin dönemleri 4 çift bacaklıdır. Bitki ile beslenen akarlar içinde bu familya, ekonomik yönden en önemli türleri içerir. Gilaboru bitkisi üzerinde tespit edilen tür ise genellikle kolay tanınabilen ve polifag özellikte olan Tetranychus urticae dir Cins: Tetranychus Tür : Tetranychus urticae Koch., 1836 Sinonimleri Acerus telarius Linnaeus, 1758 Tetranychus turkestani Baker and Pritchard, 1953 Tanımı: Vücut oval, sarı, yeşilimsi sarı, kahverengimsi yeşil, kışlayan erginler portakal rengi veya kiremit renginde; vücudun ortası hizasında, iki tarafa birer siyah nokta mevcut; dişiler 0,42 mm, erkekler 0,32 mm boyunda erginin posteriörü sivricedir. Dorsal kıllar diken şeklindedir (Uysal, 1998).

28 16 Habitat: Acarina takımının Tetranychidae familyasına bağlı olan bu tür hem sahil hem de yayla şartlarında bulunan ve pek çok konukçuya sahip polifag bir zararlıdır. Erginler ve nimfler yaprakların alt yüzeylerinde besleniler. Sokucu-emici ağız yapıları ile bitki özsuyunu emerler (Uysal, 1998). Ülkemizde her bölgede mevcuttur. Sıcak bölgelerde kışın da faaliyetine devam eder. Soğuk bölgelerde ise kışı döllenmiş dişi halinde ağaçlardaki çatlak ve yarıklarda diapoz halinde geçirirler. Đlkbaharda faaliyete geçen dişiler genelde konukçu bitkilerin yapraklarını alt yüzeyinde ağ örer ve beslenirler. Akarlar hayat döngülerini yaklaşık 8-12 günde tamamlarlar ve bir yılda 4-21 nesil verirler. Bir dişi ortalama olarak 200 kadar yumurta bırakabilir (Anonymous, 2008a) Yayılışı: Tüm dünyada yaygın olan T. urticae ev süs bitkileri de dahil olmak üzere pek çok tek yıllık ve çalımsı süs bitkileri, meyve ağaçları, sebze alanları, sera bitkileri ve orman ağaçlarında da zararlı olarak kaydedilmiştir (Pritchard and Baker, 1955; Jeppson et al., 1975). Şekil 4.1. Tetranychus urticae nin genel görünümü (Anonymous, 2002f ) Çok yaygın bir zararlı türü olan Tetranychus urticae ye gilaboru üzerinde sıkça rastlanılmış fakat bu 3 yıl süre zarfında yüksek oranda zarar yaptığı tespit

29 17 edilememiştir. Önceki çalışmalarda, gilaboru üzerinde akar bulunduğuna dair bir kayıt yoktur. Đncelenen materyal: Hisarcık: 29.V.06, Ergin; 03.VI.06, Ergin; 21.VI.06, Ergin; 05.VII.06, Ergin; 21.V.07, Ergin; 05.VI.07, Ergin; 25.VI.07,Ergin; 15.V.08, Ergin; 23.V.08, Ergin; 01.VI.08, Ergin; 14.VI.08, Ergin; 03.VII.08, Ergin; 19.VII.08, Ergin; Gesi:15.VI.06, Ergin; 20.VII.06, Ergin; 29.V.07, Ergin; 13.VI.07, Ergin; 10.V.08, Ergin; 24.VI.08, Ergin Takım: Dermaptera Familya: Forficulidae Familyanın genel Özellikleri: Đlk bakışta diğer Arthropodalardan ayrılabilecek en önemli özelliği vücut sonunda bulunan kıskaçlarıdır. Ayrıca küçük, düz kanatları vardır. Ortalama mm uzunluğunda ince uzun bir yapısı vardır. Geceleri faaliyete geçerler ve gündüzleri yaprak birikintilerinin altında yaşarlar. Ev ve depo alanlarında sıkça rastlamak mümkündür. Dünya da 360 dan fazla türü bulunur. Yurdumuzda bu familyaya bağlı 2 cinse ait 9 tür bilinmektedir (Lodos, 1991) Cins: Forficula Tür: Forficula auricularia Linnaeus, 1758 Tanımı: Kısa kanatları ve karın uçlarındaki kıskaçları sebebiyle kolay tanınabilen, parlak kahverenkli böceklerdir. Dişilerin kıskacı erkeklerinki gibi kıvrık olmayıp düzdür. Çok küçük olan ön kanatlar derimsi yapıda ve damarsızdır. Arka kanatlar ise sarımsı, radyal damarlı ve yelpaze gibidir. Bacakları kırmızımsı kahverengidir (Kansu, 1994). Habitat: Ergin ve nimfleri omnivor olup birçok bitkinin yaprak, çiçek ve meyvelerini yerler. Özellikle süs bitkilerinin çiçeklerini yiyerek zarar yaparlar.

30 18 Dalya, karanfil, krizantem ve gül gibi süs bitkilerinde sıkça görülür. Yaprakları yiyerek dantel gibi şekil almalarına sebep olurlar (Lodos, 1991). Yayılışı: Türkiye, Bulgaristan, A.B.D, Yunanistan ve Avrupa nın genelinde görülmektedir. Şekil 4.2. Forficula auricularia nın genel görünümü (Orijinal, 2009) Forficula auricularia gilaboru üzerinde yaygın olarak görülmekte fakat başka Arthropodların zararı sonucunda kıvrılmış yaprakların içinde gizlenme amaçlı bulunduğu sanılmaktadır. Gilaboru üzerinde zarar yaptığı tespit edilememiştir. Önceki çalışmalarda gilaboru üzerinde bulunduğuna dair bir kayıt yoktur. Đncelenen materyal: Hisarcık: 17.VII.06, 3 Ergin; 25.VIII.07, 1 Ergin; 20.VIII.07, 1 Ergin; 16.VIII.08, 1 Ergin; 14.VI.08, 1 Ergin; 08.VIII.08, 1 Ergin; Gesi: 13.VI.07, 1 Ergin; 25.VI.08, 1 Ergin.

31 Takım: Heteroptera Familya: Coreidae Familyanın genel özellikleri: Boyutları türden türe farklılık gösterir ama genel olarak 1-2 cm uzunluğundadırlar. Renkleri sarımsı kahverengi, siyahtır. Baş öne doğru uzamış şekildedir ve antenler genel olarak 4 segmentlidir. 5 adet gömlek değiştirdikten sonra ergin olurlar (Kurt, 1982) Cins: Gonocerus Tür: Gonocerus acuteangulatus Goeze Tanımı: Ergin, mm boyda ve kestane renkli olup antenleri 4 segmentlidir. Yumurta, oval ve pembemsi kırmızı renkte, 1,5-2 mm boydadır. Nimfler genel olarak ergine benzerler. Bunların karın kısımları yeşil, baş ve göğüsleri kırmızı kahverenklidir (Kurt, 1982). Habitat: Mart sonu nisan başlarında çıkmaya başlayan kışlamış erginler başlangıçta kiraz yada diğer meyveli bitkilerle bir süre beslenirler. Bu tür genel olarak fındık zararlısı olarak bilinir ve fındık meyvesinin oluşumuyla fındık bahçesine geçerler. Çiftleşmeden sonra dişiler yumurtalarını, zulufların iç ve dış yüzlerine, meyve yada yaprakların üzerine bırakırlar. Mayıs sonundan eylüle değin süren yumurtlama döneminde bir dişi ortalama 35 yumurta bırakır. Yumurtaların kuluçka süresi 1-3 hafta arasında değişir. Çıkan nimfler 5 gömlek değiştirdikten sonra ergin olurlar. Yeni döl erginleri ot, çalı gibi bitkiler arasında ya da dökülmüş yapraklar altında kışlarlar bu zararlı yılda bir döl vermektedir (Kurt, 1982). Yayılışı: Avrupa, Rusya ve Asya Kıtasının batı kısmında yaygındır. Türkiye de fındık yetiştirilen alanların çoğunda rastlanır.

32 20 Şekil: 4.3. Gonocerus acuteangulatus un ergini (Orijinal, 2009) Đncelenen materyal: Hisarcık: 01.IX.07, 1 Ergin; 27.VIII.07, 1 Ergin; 25.VIII.08, 1 Ergin; 03.IX.08, 1 Ergin. Gilaboru üzerinde önemli bir zararı ve populasyon yoğunluğu tespit edilememiştir Familya: Pentatomidae Familyanın genel özellikleri: Tür sayısı 500 ü bulan bir familyadır. Vücut yassı ve çoğunlukla oval şeklinde olup beşgen şeklini andırır. Scutellum gayet geniştir ve arkaya doğru uzanmıştır. Antenler 5 segmentlidir. Pis kokulu salgı bezlerine sahiptirler. Genellikle bitki özsuyu ile beslenirlerse de avcı olanları da vardır (Kansu, 1994).

33 Cins: Palomena Tür: Palomena prasina Linnaeus, 1761 Tanımı: Vücut geniş, yassı, koyu yeşil renkte, kışlayan bireylerde vücut rengi kahverengi, abdomen dorsalde mor, ventralde açık yeşil, antenin uç segmentleri ve bacaklar kırmızı, boyu mm dir (Kurt, 1975). Habitat: Polifag bir zararlıdır. En önemli konukçusu fındıktır. Çeşitli meyve ve orman ağaçları, sebze, tütün ve birçok yabani bitkilerde görmek mümkündür. P. parasina kışı ergin halde yaprak döküntülerinin altında geçirir. Đlkbaharda sıcaklık 15 0 C nin üzerine çıktığında erginler kışlaklardan çıkar. Çiftleştikten sonra dişiler yumurtalarını yaprağın alt yüzeyine 14 veya 28 lik gruplar halinde koyar. Yumurtalar fıçı şeklinde, yeşil renktedir. Toplam 5 nimf dönemi geçirir ve 4 ve 5 dönem nimfler oldukça obur beslenirler. Karadeniz bölgesinde yılda 1 döl verirken sıcak yerlerde yılda 2 döl verdiği tespit edilmiştir (Kurt, 1975). Şekil 4.4. Palomena prasina nın ergini (Orijinal, 2009)

34 22 Yayılışı: Türkiye, Rusya, A.B.D. Ülkemizde özellikle Karadeniz, Ege ve Marmara Bölgesinde yaygındır. Gilaboru üzerinde diğer Pentatomidae türlerine nazaran daha sık rastlanılmış fakat belirgin bir zararı olduğu tespit edilememiştir. Đncelenen materyal: Hisarcık: 11.VI.06, 1 Ergin; 20.VIII.07, 3 Ergin; 01.IX.07, 1 Ergin; 08.IX.07, 1 Ergin; 19.IV.08, 1 Ergin; 08.IX.08, 1 Ergin; 19.VII.08, 1 Nimf; Gesi: 15.IV.07, 1 Ergin Cins: Rhaphigaster Tür: Rhaphigaster nebulosa Poda Tanımı: Koyu grimsi esmer yada sarımsı esmer renkte, üzeri sık siyah noktalı antenlerin basal yarısı sarı, uçları siyah renkte; boyları mm dir (Kurt, 1982). Şekil 4.5. Rhaphigaster nebulosa nın ergini (Orijinal, 2009)

35 23 Habitat: Kışı ergin halde yaprak döküntüleri ve diğer birçok gizlenebilecek yerlerde geçirir. Đlkbaharda erginler özellikle çiçekli fındık bitkilerine geçer, tomurcuk ve çiçek yumurtalıklarında beslenirler. Dişiler yumurtalarını yaprağın alt yüzeyine genellikle 14 lük gruplar halinde koyarlar. 1-2 hafta sonra yumurtalar açılır, çıkan nimfler meyve, yaprak ve sürgünlerde bitki özsuyunu emerek beslenirler. Temmuz sonu ağustos başlarında yeni nesil erginleri oluşur. Bir süre beslendikten sonra kışlama yerlerine geçerler. Zeytin, fındık ve bazı meyve ve orman ağaçlarında da zararlı olmaktadırlar. (Kurt, 1982). Yayılışı: Avrupa, Kafkasya, Rusya ve ülkemizin fındık alanlarında sıkça görülür. (Kurt, 1982). Gilaboru üzerinde önemli bir zararı ve populasyon yoğunluğu tespit edilememiştir. Đncelenen materyal: Hisarcık, 15.VII.07, 1 Ergin; 20.VIII.07, 3 Nimf Cins: Piezodorus Tür: Piezodorus lituratus Fabricius, 1794 Tanımı: Yazın yeşil, kışın esmer renktedir. Antenler kırmızımsı veya sarımsı renktedir. Hortum açık sarımsı renkte olup orta koksalara kadar uzanır. Vücudun alt tarafı ve bacaklar açık sarımsı veya yeşil renktedir. Vücut uzunluğu mm dir. Habitat: Erginler kışı dağların yüksek yerlerinde geven, kirpiotu veya taş altlarında geçirirler. Baharda erkenden kışlaktan çıkan erginler beslenmeye başlar ve sonra çiftleşerek dişiler yumurta bırakmaya başlarlar. Dişiler yumurtalarını yapraklar veya sürgünler üzerine 14 lük gruplar halinde 2 sıralı bırakır. Yumurtaların açılma süresi iklim koşullarına bağlı olarak gündür. Yumurtadan çıkan nimfler ilk gömleği değiştirene kadar çıktığı yumurtanın etrafında bulunur. Đkinci döneme gelenler beslenmeye başlarlar. Yeni erginler yerine göre Haziran sonundan Ağustos sonuna

36 24 kadar çıkar. Yılda bir döl verir. Genel olarak baklagil yem bitkilerini severler (Kurt, 1982). Şekil 4.6. Piezodorus lituratus un ergini (Orijinal, 2009) Yayılışı: Avrupa, Akdeniz Ülkeleri, Kafkasya, Đran ve Türkistan dır. Ülkemizin hemen hemen her yerinde bulunur. Gilaboru üzerinde önemli bir zararı ve populasyon yoğunluğu tespit edilememiştir. Đncelenen materyal: Hisarcık, 08.VIII.07, 1 Ergin; 15.VII.07, 1 Ergin; 20.VIII.07, 2 Ergin; 27.VIII.07, 1 Ergin; 17.V.08, 1 Ergin; 16.VIII.08, 1 Ergin; 23.VIII.08, 2 Ergin Cins: Aelia sp Tanımı: Ülkemizde bulunan en yaygın türleri Aelia rostrata (Kımıl), A. acuminata (Avrupa kımılı), A. syriaca (Suriye kımılı), A. furcula (Çatallı kımıl). En yaygın

37 25 türü A. rostrata olup, türlere göre farklılık göstermekle beraber yaklaşık 8-11 mm uzunluğunda ve 4-6 mm genişliğindedir. Baş üçgen şeklinde, genişliğinden daha uzun, ön kısmı sivridir. Başın orta kısımları koyu, kenarları genellikle açık kirli sarıdır. Antenleri kırmızımtırak renktedir. Nokta gözler kırmızı, bileşik gözler siyahtır (Anonymous, 2008a). Şekil 4.7. Aelia sp. Ergin (Orijinal, 2009) Habitat: Erginler yaz sonunda havaların sıcak olduğu dönemde m yükseklikteki kışlak adı verdiğimiz dağ ve tepelere çıkarlar. Kışı uyuşuk halde meşe, kirpi geven gibi bitkilerin ve yaprakların altlarında geçirirler. Đlkbaharda havaların ısınmasıyla hareketlenirler. Hava sıcaklığının C ye çıkmasıyla hareketleri artar ve kışlaktan ovaya uçmaya başlarlar. Başaklı ve gelişmiş ekinlerde gün kadar beslendikten sonra çiftleşirler ve dişiler yumurtalarını paketler halinde başaklara, saplara ve yabani otlara bırakırlar. Bir dişi ortalama yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan nimfler 5 gömlek değiştirdikten sonra ergin olurlar. Yılda bir döl verir (Anonymous, 2008a). Yayılışı: Türkiye, Kafkasya, Đran, Afganistan ve Suriye.

38 26 Gilaboru üzerinde önemli bir zararı ve yüksek populasyon yoğunluğu tespit edilememiştir. Đncelenen materyal: Hisarcık: 01.IX.07, 1 Ergin; 20.XIII.08, 1 Ergin Takım: Homoptera Familya: Aphididae Familyanın genel özellikleri: Baş küçük, protorax a sıkı şekilde bağlanmış olup kaidesi en geniş yeridir. Antenleri değişik, genellikle kıl şeklinde olup, 6 segmentli, fakat nadiren 4-6 segmentlidir. Ocelli 3 adet olup yalnızca kanatlı formlarda vardır. Fakat bazı kanatsız erkek bireylerde de bulunabilir. Hortum iyi gelişmiş, kısa veya vücuttan daha uzun olabilir ve 4 segmentlidir. Ön kanatlardaki M damarı bir veya iki defa kola ayrılmıştır. Kenar tüberküler çoğunlukla mevcuttur. Bez grupları yoktur. Kornikulus lar uzun, silindir şeklinde, bazen şişkince, nadiren konik fakat çok ender olarak gözenek şeklindedir (Lodos, 1986) Cins: Aphis Tür: Aphis fabae Scopoli, 1763 Tanımı: Kanatsız vivipar dişilerde vücut değişik renklerde, siyah ve kahverengi arasında, genellikle abdomenin üzerinde düzenli olmayan daha koyu lekeler bulunur. Kornikulus siyah ve uca doğru hafifçe daralır, boyu kaudanın üçte biri ya da altıda biri kadar veya daha uzundur. Anten boyu vücudun üçte ikisi kadar, kauda siyah ve parmak şeklinde; arka tibialar kalınlaşmış durumdadır. Vücut uzunluğu mm dir. Kanatlı vivipar dişilerde baş ve toraks siyah, abdomen esmerimsi siyahtan koyu zeytin yeşili renge kadar değişir ve arka kenarı boyunca çoğunlukla beş adet düzenli olmayan leke vardır. Üçüncü anten segmentinde 10 veya 11 den fazla rhinaria bulunur. Vücut uzunluğu mm kadardır (Avidov ve Harpaz, 1969).

39 27 Şekil.4.8. Aphis fabae nın kanatlı formu (Anonymous, 2006e) Habitat: Yaprakbitlerinin genelinde olduğu gibi A. fabae da oldukça zararlı bir türdür. Bitkilerin özsuyunu emerek, sürgün ve yaprakların kıvrılmasına, sararmasına, çiçek ve tohumlarda şekil bozukluğuna sebep olurlar. Özellikle kartopu çalısı (Viburnum opulus) ve filbahri ( Philadelphus coronarius) primer konukçularıdır. Çok sayıda otsu bitkide sekonder konukçusudur. Kışı yumurta halinde primer konukçularında geçirir (Anonymous, 2008). Yayılışı: Avustralya nın dışında dünyanın hemen hemen her tarafında yayılış gösteren kozmopolit bir tür olduğu bildirilmiştir (Avidov ve Harpaz, 1969). Gilaboru üzerinde bulunan en yaygın türdür. Yoğunluğu yaz aylarının başlarında oldukça yükselmektedir. Gesi beldesinde bir bahçede bu zararlıya karşı kimyasal mücadele yapılmaktadır. Đncelenen materyal: Hisarcık, 06.VI.06, Ergin; 24.VI.06, Ergin; 15.VI.07, Ergin; 14.VI.08, Ergin; 25.VI.08, Ergin.

40 Tür: Aphis viburni Scopoli, 1763 Tanımı: Ortalama 2 mm boyunda, mat siyah renktedir. Antenler ve tibia soluk renklidir ve kahvarenkli alanlar bulunur. Siphinculi ve cauda kahverengidir. Antenin ilk segmentinde 5-6 bazen de 7 adet kıl bulunur. Abdomen açık renklidir (Jörg, 1995). Habitat: Viburnum opulus üzerinde bulunur. Fakat ülkemizde çok zararlı bir tür değildir. Yayılışı: Almanya, Portekiz, Đspanya, Danimarka gibi Avrupa ülkelerinde görülür (Schmelzer et al, 1960). Ülkemizde ise ilk olarak gilaboru üzerinde yıllarında yapılan çalışmalar neticesinde tespit edilmiştir (Tuatay, 1993). Gilaboru üzerinde düşük seviyede zarar ve populasyon tespit edilmiştir. Đncelenen materyal: Hisarcık, 11.VI.06, Ergin; 24.VI.07, Ergin; 23.VI.08, Ergin Tür: Ceruraphis eriophori Walker,1848 Habitat: Genç yapraklarda kıvrılma yapar ve galeri oluşturur. Türkiye de ilk kayıt; Bünyan Mahya Köyü V. opulus üzerinde (Kalkandelen, 1967). Carex (ayakotu), eriophorum (pamukotu), luzuia, scirpus (saldalyasazı), typha, Viburnum fantana, V. opulus (kartopu ve adi kartopu) bilinen konukçularıdır. Türkiye de konukçusu Viburnum opulus dur. Yayılışı: Kuzey Batı, Batı ve Güney Avrupa, Türkiye Gilaboru üzerinde yüksek oranda zarar ve populasyon artışı tespit edilememiştir.

41 29 Đncelenen materyal: Hisarcık, 11.VI.06, Ergin; 23.VI.08, Ergin Familya: Cicadellidae Familyanın genel özellikleri: Cicadellidae türlerinin boyları 2-30 mm arasında değişir. Fakat daha çok 3-10 mm arasında görülürler. Renkleri genellikle kahverengi bazen sarı-yeşil tonlarında olabilir. Bazı türlerin üzerinde basit, fakat canlı desenler, bazılarında ise karışık desenler görülür. Genel olarak vücut şekli dar üçgen prizma görünüşündedir. Genel morfolojik özelliklerini teşkil eden; baş, gögüs ve karın, dişilerde dış cinsiyet organları ve erkek dış cinsiyet organlarıdır. Başlıca teşhis karakteri olarak; özellikle erkek bireylerin dış ve iç cinsiyet organlarıdır. Bazı Cicadellidae alt familyası dişilerin aynı cinse bağlı erkek iç cinsiyet organlarına benzerlik durumuna göre tür düzeyinde teşhisi yapılabilir (Kalkandelen, 1974) Cins: Hardya Tür: Hardya anatolica Zachvatkin, 1946 Tanımı: Pronotum un üst kısmında şekilsiz siyah lekeler ve alt kısmında az belirgin açık ve siyah bantlar vardır. Vertex in ön kenarında üçgen şeklinde altı adet leke, bunun gerisinde enine uzanan yılankavi bir hat ile bunun arkasında 4 adet lob şeklinde beyaz leke bulunur. Erkek genital plakalar uçda çentikli, üzerinde makroseta lar karışık konumlanmıştır. Dişide pregenital sternit in arka kenarı geniş olarak oyuk, ortada iki lobludur. Üst kanatlar yarı şeffaf, pigmentasyon belirgin veya daha az gelişmiştir. Vücudun dorsali kahverengi, üzeri koyu lekeli, ventrali siyah; vücut uzunluğu erkekte mm, dişide mm dir (Kalkandelen, 1974). Habitat: Vitis vinifera, Triticum vulgare, Oryza sativa, Zea mais, Pyrus malus, Pyrus elaeagnofolia, türleri ile Pinus, Juniperus, Quercus, Astragalus cinslerine ait, Graminae ye ait diğer türlerde zarar yapmaktadır. Yayılışı: Afganistan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Đran, Romanya, Türkiye ve Yugoslavya da yaygın olarak bulunur. Türkiye de ise Adıyaman, Ankara,

42 30 Antalya, bolu, Elazığ, Nevsehir, Kırşehir ve Kayseri illerinde rastlanmıştır. (Güçlü ve Özbek, 1994). Gilaboru üzerinde zararı ve yoğunluğu düşük seviyededir. Gilaboruda bulunduğuna dair ilk kayıttır. Đncelenen materyal: Hisarcık, 07.VI.08, 1 Ergin,24.VI.08, 1 Ergin; 17.VII.08, 2 Ergin; 19.VIII.08, 1 Ergin Cins: Empoasca Tür: Empoasca decipiens Paoli, 1930 Tanımı: Aedeagus basit, pygofer lobunun ventral uzantısında çıkıntı bulunmaz, uçta sivrileşir. Anal tüpün ventral uzantısı posteriöre yönelir, bazal kısmında köşeli bir çıkıntılı bulunur. Dişide pregenital sternit dikdörtgen şeklinde, arka kenarı biraz dalgalıdır. Vücut rengi tamamen yeşildir. Erkekler mm, dişide mm dir (Lodos, 1986). Şekil 4.9. Empoasca decipiens in genel görünümü (Anonymous, 2008c) Habitat: Ergin ve nimfler bitki öz suyunu emerler. Ağır zarara uğrayan yapraklar esmerleşerek deri görünümü alırlar ve yaprak kenarları kıvrılır. Virüs vektörüdürler.

43 31 Kış mevsimini bitki artıkları arasında ergin veya nimf olarak geçirirler. Đlkbahar aylarında kışlaklardan çıkarak tarım alanlarında faaliyet gösterirler. Đyi beslenen dişiler, yaprak sapına veya yaprak damarları içine yumurta koymaya başlarlar. Bir dişi ortalama adet yumurta bırakabilir. Yumurtadan çıkan nimfler 4 gömlek değiştirdikten sonra ergin olurlar. Bir yılda 3-5 döl verirler (Lodos, 1986). Yayılışı: Avrupa nın hemen hemen tamamına yayılmış bir türdür. Türkiye de ise tüm illerde rahatlıkla rastlanabilir (Güçlü ve Özbek, 1994). Gilaboru üzerinde sıkça rastlanan bir türdür fakat önemli bir zararının olduğu tespit edilememiştir. Đncelenen materyal: Hisarcık, 16.VIII.07, 1 Ergin; 23.VIII.07, 1 Ergin,16.VIII.08, 2 Ergin; 23.VIII.08, 4 Ergin; 30.VIII.08, 4 Ergin; 06.IX.08, 3 Ergin Cins: Psammotettix sp Tanımı: Bu cinse ait türler diğer Cicadellidae türlerinden biraz farklıdır. Bu cins içinde 8 adet tür bulunur. Sarımsı kahverengi renktedir. Ayrıca kanatlar küçüktür ve vücutla aynı hizadadır. Kanatlarda ve baş kısmında belirgin açık renkli bandlar bulunur. Baş, uç kısma doğru sivrileşir. Boyutları ortalama olarak erkeklerde mm, dişilerde mm dir. Habitat: Özellikle Gramineae familyası bitkilerinde yaşar. Bazı türlerin virüs taşıdığı tespit edilmiştir. Yayılışı: Pelarktik bölgenin büyük kısmı ile Nearktik bölgede yaygındır. Türkiye de ise batı, orta ve kuzeydağu Karadeniz bölgesinde yaygın halde bulunur( Lodos, 1986). kayıttır. Yüksek populasyon yoğunluğu yoktur. Gilaboru üzerinde bulunduğuna dair ilk

44 32 Şekil Psammotettix cinsine örnek Psammotettix albomarginatus (Anonymous, 2008c) Đncelenen materyal: Hisarcık, 23.VIII.08, 1 Ergin; 30.VIII.08, 1 Ergin Cins: Idiocerus Tür: Idiocerus lituratus Fallen, 1806 Tanımı: Ortalama 4-5 mm boyundadır. Vücut genel olarak kahverengi, benekli ve yüksek oranda desenlidir. Kısa vertex e sahiptir. Başın ön kısmı beyaz renktedir. Scutellum diğer akraba türlere göre daha geniş ve üçgen şeklindedir. Antenleri palet biçimindedir (Anonymous, 2006a). Habitat: Erginleri kışı genellikle yaşlı ağaçların gövdelerinde yarık ve çatlaklarda geçirirler. Nisan ayında havaların ısınmasıyla aktif hale geçerler ve henüz patlamamış tomurcuklar üzerinde beslenirler. Yumurtadan çıkan nimfler meyve salkımlarında beslenmeye başlarlar. Bir nimf 5 kez gömlek değiştirdikten sonra ergin olur. Yılda bir döl verirler. Yaz boyunca ağaçlar üzerinde görmek mümkündür (Lodos, 1986) Yayılışı: Avrupa, Kuzey Afrika ve Türkiye de bulunur.

45 33 Şekil Idiocerus lituratus ergini (Anonymous, 2008c) kayıttır. Gilaboruda populasyon yoğunluğu oldukça düşüktür. Gilaboru üzerindeki ilk Đncelenen materyal: Hisarcık, 23.VIII.08, 2 Ergin; 30.VIII.08, 3 Ergin Cins: Macropsis Tür: Macropsis graminea Fabricius, 1798 Tanımı: Sarı-yeşil renkli, 3-4 mm boyunda türlerdir. Vücuda göre kahverengi olan kanatlar dikkat çekicidir. Scutellum üçgen şeklinde ve parlak sarı renktedir. Baş scutelluma göre daha mat sarı olmakla birlikte öne doğru sivrilmiş durumdadır. Yayılışı: Türkiye de Adıyaman, Ağrı, Ankara, Bitlis, Çanakkale, Diyarbakır, Edirne, Elazığ, Eskişehir, Gümüşhane, Kahramanmaraş, Kırklareli, Konya, Kütahya, Manisa, tokat, Trabzon, Tunceli, Van ( Dlabola, 1957, 1981; Lodos ve Kalkandelen, 1981; Demir, 2006). Đncelenen materyal: Hisarcık, 16.VIII.08, 3 Ergin; 23.VIII.08, 2 Egin; 30.VIII.08, 1 Ergin; 06.IX.08, 1 Ergin.

46 34 Şekil Macropsis graminea ergini (Anonymous, 2007c) Gilaboru üzerinde populasyonu düşük bulunmuştur. Gilaboru üzerinde bulunduğuna dair ilk kayıttır Cins: Artianus Tür: Artianus manderstjernii Kirschbaum, 1868 Yayılışı: Türkiye de; Ağrı, Ankara, Balıkesir, Çankırı, Diyarbakır, Gaziantep, Đzmir, Kırklareli, Urfa, Van, Zonguldak (Kalkandelen, 1974; Lodos ve Kalkandelen, 1987). Gilaboru üzerinde populasyonu düşük bulunmuştur. Gilaboru üzerinde bulunduğuna dair ilk kayıttır. Đncelenen materyal: Hisarcık, 16.VIII.08, 1 Ergin; 30.VIII.08, 1 Ergin.

47 Takım: Neuroptera Familya: Chrysopidae Familyanın genel özellikleri: Erginlerinin boyu küçükten büyüye kadar değişen ölçülerdedir. Narin yapılı, çoğunlukla sarımsı, yeşil veya gri renkte güzel görünüşlü böceklerdir. Arka kanatlar ön kanatlardan daha küçüktür. Genellikle kanatlar tamamen saydamdır. Baş küçük, antenler kıl veya iplik şeklinde olup vücuttan veya ön kanatlardan daha uzundur. Petek gözler parlak renkte, büyük ve birbirinden uzak olacak şekilde başa yerleşmiştir. Ocelli yoktur. Ön kanatlarda RS bir kökten çıkmış gibidir. Erginler genellikle kararsız ve zayıf bir şekilde uçarlar. Hem ergin hem de larvaları, yumuşak vücutlu çoğunlukla zararlı böcek türlerini avlarlar (Lodos, 1984) Cins: Chrysoperla Tür: Chrysoperla carnea Stephens, 1836 Tanımı: Bu tür ise yararlı ve oldukça sık rastlanılan bir böcektir. Her iki kanatta da damarlar boyuna ve enine birçok kollara ayrılmışlardır. Genelde yeşilimsi renklerdedirler ve parlak bakır yeşili gözleri hemen dikkati çeker. Tutulduklarında pis koku salgılarlar. Ortalama 2-3 cm boyundadır. Antenler uzun ve çok segmentli, genellikle filifiorm dur. Cerci yoktur (Lodos, 1984). Habitat: Bu böceklerin en önemli özellikleri predatör (avcı) böcek olmalarıdır. Afitler, koşniller, tripsler, lepidopter ve chrysomelid larvaları ile bazı akar türleriyle beslenen doğal düşmandır. Chrysopa carnea biyolojik mücadelede oldukça önemli bir yer tutar (Lodos, 1984). Yayılışı: Avrupa, Asya nın büyük bir kısmı ile Kuzey Amerika da bulunur. Türkiye de oldukça yaygındır.

48 36 Şekil Chrysoperla carnea nın ergini (Orijinal, 2009) Gilaboru bitkisinde ergin populasyonu düşüktür, fakat yapraklar üzerinde yumurtalarına sık sık rastlanılmıştır. Đncelenen materyal: Hisarcık: 24.VII.06, 1 Ergin; 14.VI.08, 1 Ergin; 23.VIII.08, 1 Ergin; 16.VIII.08, 1 Ergin Takım: Coleoptera Familya: Curculionidae Familyanın genel özellikleri: Bu familyanın ilk bakışta dikkati çeken kısmı, bir hortum şeklinde öne doğru uzayan baş kısmıdır. Hortum uzun veya kısa olabilir. Isırıcı-çiğneyici olan ağız parçaları hortumun ucunda yer almıştır. Palpler kısa, hareketsiz ve çoğunlukla ağız içine gizlenmiştir. Labrum mevcut olmayıp, antenler segmentlidir. Antenler hortumun iki yanından çıkar, topuzlu ve çoğunlukla dirseklidir. Bazı türlerde hortum vücut boyunun uzunluğu kadardır ve aşağı doğru kıvrılır. Hortum kalınlığı ve uzunluğu türlere göre değişkenlik gösterir. Tarsi

49 37 genelde 5 segmentli, elytra çoğu türde abdomeni kapatır. Çoğu türde iki çift kanat yoktur, bu yüzden uçamazlar. Erginlerde vücut genelde tüy veya pullarla kaplanmış vücutları 3-5 mm arasında değişir. Larvaları bacaksızdır. Ergin ve larvalar fitofag olarak beslenir. Bazıları depolanmış hububatta zararlıdır. Tarla şartlarında da zararlı olanları vardır (Lodos, 1995) Cins: Anthonomus Tür: Anthonomus rubi Herbst, 1795 Tanımı: Ergin boyu 2-4 mm arasında değişir. Mat siyah renktedir ve zaman ilerledikçe kül rengine doğru açılma gösterir. Hortum uzun ve hafifçe eğiktir. Antenler ince yapılıdır ve hortumun her iki kısmından çıkar. Pronotum beyaz tüylerle kaplıdır ve koyu renkli noktalar vardır. Elytra üzerinde belirgin uzunlamasına şeritler bulunur (Anonymous, 2005d). Şekil Anthonomus rubi ergini (Anonymous, 2005e)

50 38 Habitat: Yaprak ve olgunlaşmamış polenleri yerler. Dişiler yumurtalarını açmamış çiçek tomurcuklarının içerisine bırakırlar ve kısmen bireysel çiçek saplarını yararlar ve çiçeğin solmasına yol açarlar. Bu böceğin ortamda dolaştığının göstergesidir. Yaklaşık bir hafta süre içinde yumurtalar açılır ve ortaya beyaz, bacaksız larvalar çıkar. Larvalar tomurcuğun içinde gelişip, pupa ve ergin olurlar. Bu süreç yeni tomurcuklar oluşur oluşmaz tekrarlanır. Eylülde erginler toprağın veya bitki kökünün altındaki sıcak yerlerde kış uykusuna yatarlar. Yılda bir döl verirler (Anonymous, 2001). Yayılışı: Avrupa, Kuzey Afrika, ve Asya. Gilaboru üzerinde yoğun olarak görülmüştür. Fakat belirgin bir zararının olduğu tespit edilememiştir. Đncelenen materyal: Hisarcık, 21.VII.07, 2 Ergin; 16.VIII.07, 2 Ergin; 11.VIII.07, 2 Ergin; 21.VIII.07, 2 Ergin; 16.IX.07, 4 Ergin; 08.IX.07, 3 Ergin; 23.IX.07, 3 Ergin; 09.VIII.08, 1 Ergin; 16.VIII.08, 3 Ergin; 23.VIII.08, 3 Ergin; 30.VIII.08, 2 Ergin Familya: Elateridae Familyanın genel özellikleri: Türlere göre değişmekle beraber, erginlerin renkleri genellikle grimsi veya kahverengimsi siyahtır. Üst kanatlar uzunlamasına çizgilidir. Boyları mm dolaylarındadır. Ters çevrildiklerinde veya sıçramaları sırasında çıt diye ses çıkarırlar. Larvalar mum sarısı rengindedir. Đnce uzun ve silindir biçiminde olan vücutları sert yapılıdır. Halkalar belirgindir. Dokunulduğunda sert hareketlerle kıvrılırlar. Telkurtları kışı larva ve ergin olarak geçirirler. Larvalar kışı toprak derinliklerinde, ergin ise çoğunlukla toprak içinde oluşturduğu hücre içinde, ot yığınları altında veya gizlenmelerine elverişli yerlerde geçirir (Anonymous, 2008a).

51 Cins: Agriotes Tür: Agriotes obscurus Linnaeus, 1758 Tanımı: Rengi koyukahve veya siyaha yakındır. Boyun plakasının eni boyundan uzundur. Kanatlar üzerindeki çizgiler belirsizdir. Yumurta 0.5 mm uzunluğunda oval ve beyaz renktedir. Larva 25 mm uzunluğundadır. Ergin boyu ortalama 1,5 cm dir (Anonymous, 2008a). Habitat: Kışı toprağın altında cm derinliğinde otların diplerinde ergin olarak geçirir. Erginler mayısta toprak yüzeyine çıkarlar ve çiçeklerin polen tozlarıyla beslenirler. Gece uçar ve ışığa gelirler. Ergin dişiler haziranda 5-20 adetlik gruplar halinde adet yumurtayı humuslu ve kumsal toprakların 1-2 cm derinliğine ve bitki köklerine yakın yerlere koyarlar. Bütün gelişme dönemlerinde yüksek neme gereksinim duyarlar. Larvalar kuraklığa dayanıklı olup ilk dönemde humus ile, daha sonra da canlı bitkilerin köklerinde beslenirler. 3-5 yılda bir döl verirler (Anonymous, 2008a). Şekil Agriotes obscurus un ergini (Orijinal, 2009)

52 40 Yayılışı: Avrupa, Đran, Kafkasya, Batı Asya. Türkiye de genel olarak her bölgede görülür. Gilaboru üzerinde populasyon yoğunluğu düşüktür. Belirgin bir zararının olduğu tespit edilememiştir. Đncelenen materyal: Hisarcık: 11.VI.06, 1 Ergin; 06.VI.06, 3 Ergin; 25.V.06, 3 Ergin; 20.VI.07, 2 Ergin; 31.V.08, 1 Ergin; 14.VI.08, 1 Ergin; 25.VI.08, 2 Ergin Familya: Coccinellidae Familyanın genel özellikleri: 0,8-10 mm boyuda küçük yapıda böceklerdir. Vücut küresel biçimli, genişçe oval dorsali oldukça konveks, ventral düzdür. Baş, kısmen veya tamamen pronotum tarafından örtülmüştür. Antenler kısa, 3-6 segmentin oluşturduğu bir topuza sahiptir. Türlerin çoğu ergin ve larva döneminde predatördür ve çoğunlukla afitler, kabuklu bitler, akarlar ve diğer zararlılarla beslenirler. Biyolojik mücadele açısından oldukça önemli bir familyadır. Ergin ve larvaları ısırıcı-çiğneyici ağız yapısındadır ve avlarını oburca tüketirler (Öncüer, 1998) Cins: Adalia Tür: Adalia bipunctata Linnaeus, 1758 Tanımı: Genişçe oval, 4-6 mm boyunda çok değişik varyasyonlar gösteren, akraba türlere göre daha büyük olan böceklerdir. Baş ve thoraks sarı lekelidir. Alt tarafı siyah ve kırmızımsı kahverengi, elytra turuncu renkte olup, orta yerinde 2 adet siyah leke vardır. A. decempunctata ya benzemekle beraber iki türü ayırt etmeye yarayan en önemli özelliği mesoepimeron unun siyah ve elytra arka kenarının düz olmasıdır. Tamamen açık renkli, lekeli, lekesiz ve tamamen siyah olan 150 nin üzerinde varyasyonunun olduğu bilinmektedir (Uygun, 1981). Habitat: Önemli bir yaprak biti düşmanı olup, avlarının bulunduğu yerlerde çok sık

53 41 rastlanan bir türdür. Yılın her mevsiminde görülebilir. Kış aylarında saklı yerlerde, birçoğu bir arada bulunurlar. Şekil Adalia bipunctata nın ergini (Orijinal, 2009) Yayılışı: Tüm palearktik bölgede, Kuzey, Güney ve Orta Amerika da, Kuzey ve Orta Afrika da yaygın bir türdür (Korschefsky, 1932). Türkiye de bulunduğu Alkan (1946) da kayıtlıdır. Gilaboru üzerinde Aphis fabae ile beslenirken sıkça görülmüştür. Đncelenen materyal: Hisarcık, 24.VI.06, 2 Ergin; 19.IV.08, 1 Ergin; 26.IV.08, 1 Ergin; 08.VIII.08, 1 Ergin; 23.VIII.08, 1 Ergin Cins: Psyllobora Tür: Psyllobora viqintiduopunctata Linnaeus, 1758 Tanımı: Yarım küre biçiminde, 3,5 4,2 mm boyunda limon sarısı renginde ve üzeri siyahi lekeler bulunur. Pronotum üzerinde 5, elytra üzerinde ise 22 adet leke vardır. Bu lekelerden bir kısmı bazı bireylerde kaybolmuştur. Aedeagus, paramer lerden daha uzundur (Uygun, 1981).

54 42 Şekil Psyllobora viqintiduopunctata ergini (Orijinal, 2009) Habitat: Bu türün Erysiphaceae familyasına bağlı külleme mantarları ile beslendiği belirtilmektedir. Birçok bitki üzerinde hemen hemen bütün yıl boyunca görülebilir. Birçok yaprak biti türünün etkili bir düşmanıdır (Uygun. 1981). Yayılışı: Güney Palearktik bölgede yaygın bir türdür. Avrupa, Kuzey Afrika, Küçük Asya, Suriye, Ermenistan, Sibirya ve Mancurya da bulunduğu bildirilmiştir (Horion, 1961). Gilaboru üzerinde Aphis fabae ile beslenirken sıkça görülmüştür. Đncelenen materyal: Gesi: 11.VI.06, 8 Ergin; 26.IV.08, 2 Ergin; Hisarcık: 16.VIII.08, 4 Ergin; 07.VI.08, 2 Ergin; 30.VIII.08, 2 Ergin; 06.IX.08, 3 Ergin Tür: Adalia fasciatopunctata Mulsant, 1866 Tanımı: Uzunca oval, mm boyunda, sarımsı kırmızı renkte ve üzerinde enine dizilmiş siyah lekeler bulunan bir türdür. Elytra lekelerinin dizilişi, şekli ve büyüklüğü varyasyonların çoğunda aynı olup, bu özelliği ile A. bipunctata dan

55 43 kolayca ayırt edilebilir. Ayrıca bu türün aedeagus u A. bipunctata nınkinden daha geniştir. Trabes ve sipho ucu yapılarında da farklılık göze çarpar (Uygun, 1981). Şekil Adalia fasciatopunctata nın ergini (Orijinal, 2009) Habitat: Yaprak biti ile beslenirler. Daha çok Nisan-Kasım ayları arasında rastlanan bir türdür. Türkiye de Giray (1970) ve Düzgüneş ve ark. (1980) tarafından yapılan çalışmalarda bu türün 5 ayrı yaprak biti ile beslendiğine değinilmektedir. Yayılışı: Güney Palearktik bölgenin genelinde, Doğu Akdeniz Bölgesi nde ve Türkiye de yaygındır. Đncelenen materyal: Hisarcık, 29.V.06, 1 Ergin; 11.VI.06, 4 Ergin; 24.VI.06, 1 Ergin; 07.VIII.07, 1 Ergin; 15.VIII.07, 1 Ergin; 20.VIII.07, 3 Ergin; 25.VIII.07, 1 Ergin; 07.IX.07, 1 Ergin;19.IV.08, 1 Ergin; 16.VIII.08, 1 Ergin.

56 Cins: Coccinella Tür: Coccinella septempunctata Linnaeus, 1758 Tanımı: Oval şekilli, 6-8 mm boyunda çok iyi tanınan bir türdür. Baş ve pronotum siyah olup, başta 2 adet küçük ve pronotum un ön köşesinde de 2 adet dörtgen şeklinde sarı leke bulunur. Elytra kırmızı renklidir ve üzerinde 7 adet siyah leke vardır. Scutellum un sağ ve sol tarafı elytra ya göre daha açık renklidir (Uygun, 1981). Şekil Coccinella septempunctata nın ergini (Orijinal, 2009) Habitat: Çok önemli bir yaprak biti düşmanıdır. Bahçelerde, tarlalarda, çayır-mera ve ormanlarda bulunan alçak ve yüksek boylu bitkiler üzerinde çok sık rastlanır. Coccinella septempunctata yılda iki döl verir. Đlkbahar neslinin günde 60 olmak üzere, hayatı boyunca 4000 ergin afit yediği tespit edilmiştir (Uygun, 1981). Yayılışı: Palearktik bölgede çok yaygın olan bir türdür. Gilaboru üzerinde Aphis fabae ile beslenirken sıkça görülmüştür.

57 45 Đncelenen materyal: Hisarcık, 20.VIII.07, 4 Ergin; 25.VII.07, 2 Ergin; 20.VII.08, 3 Ergin; 25.VIII.08, 2 Ergin Cins: Propylae Tür: Propylea quatuordecimpunctata Linnaeus 1758 Tanımı: Yarım küre biçiminde, 4-5 mm boyunda parlak siyah-sarı desenlidir. Baş kısmı erkeklerde sarı, dişilerde ise ön taraftaki büyükçe siyah leke dışında sarıdır. Pronotum ve elytra nın zemin rengi sarıdır. Pronotum üzerinde 4-6, elytra üzerinde ise 14 adet siyah leke vardır. Pronotum ve elytra üzerindeki lekeler bazı bireylerde birleşerek oldukça farklı varyasyonlar meydana getirmektedirler (Uygun, 1981). Şekil Propylea quatuordecimpunctata nın ergini (Orijinal, 2009) Habitat: Birçok bitki üzerinde hemen hemen bütün yıl boyunca görüldüğü belirtilmiştir. Birçok yaprak biti türünün etkili bir düşmanıdır. Türkiye de yapılan çalışmalarda bu türün, Giray (1970), Bozan ve Aslıtürk (1975) 1, Düzgüneş ve ark. (1972) da 11 yaprakbiti türü ile beslendiği bildirilmiştir. Yayılışı: Korschefsky (1932) ye atfen Uygun, (1981), Avrupa, Kafkasya, Sibirya, Küçük ve Doğu Asya da yayılış gösterdiğini bildirmektedir.

58 46 Gilaboru üzerinde yaygın olarak bulunmuştur. Đncelenen materyal: Hisarcık, 20.VIII.07, 2 Ergin; 01.IX.07, 1 Ergin; 19.VII.08, 1 Ergin; 23.VII.08, 1 Ergin; 30.VIII.08, 2 Ergin; 06.IX.08, 2 Ergin; Takım: Lepidoptera Familya: Tortricidae Familyanın Genel Özellikleri: Ön kanat uzun ve uçta kesik, ön ve kenarların ucu dik açılı. Kenarlarda kısa saçaklı. Tırtıllar ağ telleriyle sardıkları yaprakların içinde, meyvelerde, sap ve köklerde yaşayarak meyve agaçlarının herbir aksamında zararlı olur (Kansu, 1994) Cins: Archips Tür: Archips rosanus Linnaeus, 1758 Tanımı: Bu türde ön kanatlar yamuğumsu dikdörtgen şeklinde olup erkek ve dişi bireyler arasında belirgin bir dimorfizm mevcuttur. Erkekte ön kanatlar parlak sarımsı kahverengiden grimsi kahverengiye kadar değişir, kanatlar üzerinde belirgin bir desenlenme vardır. Kanat açıklıları ise 1,8-2,2 mm dir. Olgun larvalar ortalama mm uzunluğundadır. Tırtıllar olgunlaştıklarında kırmızımsı yeşil menekşe rengi, bazen de yeşilimsi gri olmakta; baş kahverengimsi siyah, prothorax kahverengi abdomen bacakları vücut renginde; vücut dorsalde siğilli, boyu 2,0-2,2 mm dir (Özbek ve ark., 1998). Habitat: Çok fazla konukçusu olan elma yaprakbükeni kışı yumurta halinde ağaçlar üzerinde geçirir ve yumurtalar ilkbaharda açılır. Tırtıllar tomurcukları yiyerek beslenir. Çiçeklerin erkek ve dişi organlarını birbirlerine ipek telle bağlayarak topaklar oluştururlar. Yaprakların uçlarını yerler ve yaprakları birbirine bağlarlar. Tırtıllar 4 gömlek değiştirdikten sonra bağladıkları yaprakların arasında pupa olurlar ve 2 hafta sonra ergin çıkışları başlar. Erginler pupadan çıktıktan 3-4 gün sonra

59 47 yumurta koymaya başlarlar. Yumurtalar ağaçların gövdelerinde ve kalın dallarında lük paketler halinde bırakılır. Yılda bir döl verirler (Özbek ve ark., 1998). Yayılışı: Türkiye, Avrupa, Kuzey Afrika, Đran, Irak, Kafkasya, Rusya, Orta Asya, Uzakdoğu, Kuzey Amerika. Şekil Archips rosanus un ergini (Anonymous, 2007b) Gilaboru üzerinde ergin olarak rastlanılamamış, fakat gövde üzerinde yumurta paketleri sıkça bulunmuştur. Ayrıca dürülmüş yapraklar içinden de larvalar toplanmıştır. Đncelenen materyal: Hisarcık: 21.IV IV IV.08, Yumurta paketi (larvalar kültüre alındı) Takım: Hymenoptera Familya: Vespidae Familyanın genel özellikleri: Bu familyaya ait türlerin çoğu siyah, sarı ve beyaz renkte lekeli ve tamamen kahverengidir. Ön kanatlar dinlenme esnasında boyuna

60 48 katlanmış vaziyette durur. Pronotum un posteriyörü U şeklinde, orta tibiada iki apikal spur bulunur. Sosyal ve bireysel olarak yaşayan türler vardır. Sosyal olanlar selülozu yumuşatarak yuva yapmada kullanır ve yuvayı bir objeye tuttururlar. Kraliçe, işçi (steril dişi) ve erkek arılar vardır. Kraliçe, işçilere benzemekle beraber vücut olarak daha büyüktür. Kışı sadece kraliçe arı geçirir. Larvalar böcek ve diğer bazı hayvansal gıdalar ile beslenir. (Özbek ve ark, 1998) Cins: Vespula Tür: Vespula germanica Fabricius, 1799 Tanımı: Siyahımsı kahverengi renkte,12-17 mm uzunluğunda ve abdomeninin üzerinde sarı çizgileri olan yaygın bir arı türüdür. Kanat açıklığı geniş ve kanatlar zar şeklindedir. Bacaklar sarı renktedir. Antenler segmentli ve siyah renktedir. Dişi böceğin dış genital organını oluşturan ovipozitör değişikliğe uğrayarak savunma organı haline dönüşmüştür (Özbek ve ark, 1998). Habitat: Çoğunlukla yuvalarını toprak içindeki oyuklara, çatlaklara yaparlar. Ağaç ve duvar üzerindeki çatlak ve yarıklarda da yuvalarına rastlamak mümkündür. Yoğun olarak kayın ormanlarında bulunurlar. Hırçın ve sinirli olmalarından dolayı insanları rahatsız etmeleri yüzünden sevilen canlılar değildirler (Yıldırım ve Özbek, 1992). Yayılışı: Dünya üzerinde oldukça yaygın bulunan bir türdür. Başlıca A.B.D, Afrika Kıtasının geneli, Yeni Zelenda ve Avrupa Ülkelerinde sıkça görülür. Gilaboru üzerinde sıkça görülmektedir. Đncelenen materyal: Hisarcık: 21.VI.06, 1 Ergin; 25.VI.07, 1 Ergin; 19.VII.08, 1 Ergin.

61 49 Şekil Vespula germanica nın ergini (Anonymous, 2008b) Familya: Apidae Familyanın genel özellikleri: Arka kanatlarda jugal submedial hücreden daha kısa be gelişmemiş, 3 adet submarjinal hücre bulunur, labial palpin ilk iki segmenti uzun ve yassılaşmış, maxillary palp iz halinde, glossa uzun ve silindiriktir. Gena geniş, arka tibia da polen sepeti iyi gelişmiştir. Genel olarak sosyal yaşayan böceklerdir. Koloni kurarlar ve bir kolonide kraliçe, erkek ve işçi arılar bulunur. Kraliçe işçi ve erkek arılardan büyüktür. Kışı sadece kraliçe arı geçirir. Bal, balmumu ve arı sütü üretimi için oldukça önemli bir familya olup, tozlaşmaya olan yardımları çok çok daha önemlidir (Özbek ve ark, 1998) Cins: Apis Tür: Apis mellifera Linnaeus, 1758 Tanımı: Kafkas bal arısı olarak bilinir ve 1,2 cm boyutlarındadır. Baş ve göğüs bölümü çok az kıllıdır ve genellikle sarı tonlardaki rengi soydan soya değişir. Đki büyük bileşik göz ve üç basit göz, başın tepesinde yer alır (Özbek ve Hayat, 2003). Habitat: Bu tür ülkemizde ve dünyada oldukça tanınmış bir türdür. Bal üretiminde oldukça sık kullanılan bal arılarıdır. Kraliçe arı yönetiminde polen bulunan bitkileri

62 50 gezerek polen toplarlar ve bu poleni çok değerli bir besin olan bala çevirirler. Çok bol ve yoğun çiçek açtıkları için gilaboru bu arılara polen sağlamakta oldukça önemli bir bitkidir. Örnek toplanan alanda çok sayıda kovan bulunması da bunun kanıtıdır. Yayılışı: Avrupa kökenli (Türkiye dahil) olup Dünya nın her yerine dağılmış birçok ırkı vardır. Gilaboru gür ve sık çiçek açtığı için Apis mellifera nın polen ihtiyacını bol miktarda karşılamaktadır. Bu yüzden gilaboru bahçeleri etrafında arıcılık oldukça yaygındır. Đncelenen materyal: Hisarcık: 25.V.06, 5 Ergin; 21.V.07, 8 Ergin; 23.V.08, 3 Ergin. Şekil Apis mellifera nın ergini (Anonymous, 2006d)