Çekim Teknikleri Dersi KADRAJ. Mehmet İBİŞ ADANA 2013

Transkript

1 Çekim Teknikleri Dersi KADRAJ Mehmet İBİŞ ADANA

2 İŞ Sevgili Öğrenci, GİRİŞ Fotoğrafta kadraj, görsel anlatımın en önemli konularından biridir. Fotoğrafta kompozisyon oluştururken çerçeve içerisine nelerin dahil edileceğine doğru karar vermeliyiz. Edebi metinlerde konunun sınırlandırılarak çerçevesinin çizilmesi ne kadar önemli ise fotoğrafta da kadraj o kadar önemlidir. Kadraj yaparak konumuzun dış sınırlarını çizeriz. Kadraja aldığımız konu kendi içinde anlamlı bir bütünlük oluşturmalıdır. Bu da verilmek istenen mesajın anlaşılmasını kolaylaştıracaktır. Teknolojiye bağlı olarak fotoğraf makinelerinin hızla gelişmesi fotoğrafçıya birçok kolaylık sağlamıştır. Makinelerin içinde bulunan ışık ölçüm sistemleri gelişmiş, buna bağlı olarak ileri düzeyde otomatik pozlama özellikleri sağlanmıştır. Ancak, kadraj yapma ve kompozisyon oluşturma konusunda iş fotoğrafçıya düşmektedir. Kadrajın belirlenmesi ve kompozisyonun oluşturulmasında fotoğrafçının ustalığı kendini gösterir. Başarılı kadrajlar yaparak çektiğiniz fotoğrafın daha fazla ilgi çekmesini sağlayabilir, mesajınızı daha etkili verebilirsiniz. Bu ders notları ile kompozisyonun en önemli unsurlarından biri olan kadraj konusunu öğreneceksiniz. 2

3 1. KADRAJ 1.1. Tanımı Kadraj; Her türlü resimsel düzenin çerçeve sınırlarının belirlenmesi işlemidir. Özellikle fotoğraf sanatı ürünleri için kullanılmaktadır. Kadraj (kadrage-çerçeveleme) teriminin ilk defa 1923 yılında kullanıldığı bilinmektedir. Bu tarih aşağı yukarı sinemanın ortaya çıkmasından 25, fotoğrafın ortaya çıkmasından da 80 yıl sonrasına denk gelmektedir. Kadraj terimi hem amatör enstantane fotoğrafçılığının hem de sinema montaj deneylerinin ve hareketli çekimlerin alabildiğince genelleşip yaygınlaştığı bir sırada, fotoğraf ve sinema için kullanılmıştır. Aslında çerçevelemek (kadrer) bir boğa güreşi terimidir. Kılıçla son öldürücü darbeyi vurmadan önce boğayı hareketsiz bırakmak anlamına gelmektedir. Fotoğraf enstantanesi de adeta anı böyle hareketsiz bırakır ve ona son darbeyi vurur Önemi Resim, fotoğraf, sinema gibi görsel sanatlarda çerçeve içerisine nelerin dahil edileceği en önemli noktalardan biridir. Edebi metinlerde konunun sınırlandırılması ne kadar önemli ise resim, fotoğraf ve sinema gibi görsel sanatlarda da kadraj o kadar önemlidir. Kadraj yaparak konumuzun dış sınırlarını çizeriz. Böylece kadraja aldığımız konu kendi içinde anlamlı bir bütünlük oluşturacaktır. Bu da verilmek istenen mesajın anlaşılmasını kolaylaştıracaktır. Kadraj kompozisyonun en önemli konularından biridir Sanatta kompozisyonun anlamı Kompozisyon, dilimize Fransızcadan gelmiş bir kelimedir. Ayrı ayrı parçaları, nesneleri, öğeleri en iyi şekilde bir araya getirerek yerleştirmek anlamı taşır. Mimarlıkta, güzel sanatlarda, müzikte, edebiyatta, resimde, fotoğrafta kullanılan kompozisyon sanat dallarının vazgeçilmez bir unsurudur. Kavramsal (nokta, çizgi, düzlem, hacim ) ve görsel öğelerin ( nokta, çizgi, renk, doku, boyut, biçim, yüzey) belirli, bir düzen içinde bir araya gelmeleri kompozisyonu oluşturur. Kompozisyonda en önemli ilke, her şeyin bütüne ait ve uygun olması, hiç bir öğenin birbirine yabancı ve uyumsuz olmamasıdır. Yani bütünlüktür, bütünlük içinde çeşitliliktir. 3

4 Genel olarak bir yüzey sanatının, özel olarak fotoğrafın dilini oluşturan tüm anlatım öğelerinin, belli bir çerçeve içinde, anlatımı etkili kılacak, izleyicinin belli bir sanat disiplinine göre ve uygun estetik dozda yapılması gerekir Fotoğrafta kadraj Konuyu düzenlemek ve organize etmek konusunda belirginlik öğelerinden kadraj, neyi ne kadar çekmek, göstermek ve vurgulamak istediğimizle, yani konunun ne kadar vurgulanmak istendiğiyle ilgilidir. Kadraj meselesi en temel ya da en kaba şekliyle şu örneklerle açıklanabilir. Burada ilk karelerde anlatımı bölen ya da ilgiyi dağıtan pek çok öğe çerçeve içinde yer alıyor. (Fotoğraf 1.1, 1.3, 1.5) Konuyu daha belirgin hale getirmek için kadrajımızı daha daraltarak yeni kareler ediniyor ve sonucun bu şekilde daha doğru bir hal aldığını görüyoruz. (Fotoğraf ) Fotoğraf 1.1 Fotoğraf 1.2 Fotoğraf 1.3 Fotoğraf 1.4 4

5 Kadraj demek sadece istenmeyenlerin ya da lazım olmayanların dışarıda bırakılması demek değildir. Buna bağlı olarak arka planla ilgili bir takım kaygılarımızı da kadraj çözümler; arkada istenmeyen ışık değerleri ve lekelerin yok edilmesi, kapatılması, ayıklanmasını da içerir (Fotoğraf 1.7, 1.8). Sadece istenmeyen figürleri değil, adamın kolu vs. gibi öğeleri ayıklamak için de kadrajı kullanabilir, konuyu daha belirgin hale getirebiliriz. Fotoğraf 1.5 Fotoğraf 1.6 Fotoğraf 1.7 Fotoğraf 1.8 Değişik objektiflerin aslında kadraj için gerekli olduğunu, burada altını çizerek özellikle belirtmemiz gerekir. Fotoğraflayacağımız bir konuda baktığımız mesafenin doğru ve istediğimiz perspektifin de mevcut olduğunu varsayalım. Ama burada başka bir sorunun da mevcut olma ihtimali vardır. Kimi zaman bu haliyle aldığımız kadraj çok genel kalabilmekte, konumuz kadraj içinde çok küçük bir alanda izlenebilmektedir. Bu durumda bize daha küçük bir kadraj gerekmektedir. Bu kadrajı da bize, mesela 28mm değil de 500mm 5

6 odak uzunluğuna sahip bir objektif sağlayabilir. Değişik odak uzunluğuna sahip objektifler bunun için gereklidir Tanımı Fotoğrafta kadraj: Her türlü fotoğrafik düzenin çerçeve sınırlarının belirlenmesi işlemidir. Çerçeve anlamına gelmektedir. Fotoğraf çekerken, nasıl bir çerçeve kullanmamız gerektiği, bu çerçevenin içine neleri dahil etmemiz gerektiği, başlıca yanıtlamamız gereken sorulardır. Çekim yaparken konunun formuna göre fotoğraf makinemizi yatay mı tutmalıyız, dikey mi ve bu çerçeveye neleri dahil etmemiz gerekiyor gibi soruları cevapladığımız zaman sonuç kendiliğinden ortaya çıkacaktır Önemi Kadraj fotoğrafta kompozisyonun en önemli unsurlarından biridir. Her fotoğrafik görüntünün sınırları vardır Kadrajın bir fotoğraf için olan önemi; bir tuvalin veya kağıdın, bir resim veya desen için olan önemi ile aynıdır. Ancak bazı farklılıkları vardır. Fotoğrafçı fotoğraf makinesinin bakacı aracılığıyla, setinde yer alan konunun içinden bir çerçeve belirlemektedir. Fotoğrafta nesneler somuttur ve kameranın karşısında yer almakta, optik sistem aracılığıyla konunun görüntüsü film/dijital algılayıcı üzerine düşürülmektedir. Ressam gördüğü olayları, konuları kafasında yorumladıktan sonra kalem veya boya aracılığıyla kağıt veya tuval üzerine eliyle aktarır. Resim çerçevesi ile fotoğraf kadrajı arasındaki bir diğer fark, negatiften veya dia pozitiften fotoğraf kağıdı üzerine baskı yapılması aşamasında kadrajın değiştirilebilecek olmasıdır. Tekrar kadraj alma, fotoğraf üzerinde bazı istenmeyen görüntülerin çerçeve dışına bırakılmasında bir çözümdür. Ancak, daha sonra kadraj alma imkanları ne kadar çok olursa olsun, kompozisyonda, fotoğrafın çekim anındaki bakacın etkisi kesinlikle küçümsenemez. Bakaç, çekim anında bize siyahla çevrili bir dikdörtgen veya kare görüntü sahnesi sunar. Bakacın veya film formatının dışında bir kadraj yapma isteği olsa da, genellikle fotoğrafçının bilinçaltında film formatına denk olan bir kompozisyon yapma eğilimi bulunmaktadır. Bize verilen fotoğraf alanını en etkili bir şekilde kullanabilmek için doğru bir kadraj yapmalıyız. Konunun etkili bir şekilde sunularak mesajın kolayca verilebilmesi için kadrajın bilinçli bir şekilde yapılması gerekmektedir Altın kesim kuralları Altın kesim deyimi ile ana konunun çerçeve içindeki yeri ve büyüklüğü, ikinci derecedeki öğelerin yerleri ve büyüklükleri ve tümünün oluşturduğu bütünün çerçeve içindeki konumu ve çerçeve alanına oranı amaçlanmaktadır. Boş bir çerçeve içinde ana konu niteliğindeki bir figürün yerleştirilmesi için yaklaşık yöntem; bu çerçeveyi yatayda ve düşeyde üçe bölen iki yatay, iki düşey çizgi çizmektir. Bu dört çizginin kesim noktalarında dört kritik bölge oluşur. Çizgilerin kesişim noktalarına altın noktalar da denilmektedir. Bu noktalardan altta veya üstte, sağda veya solda olanı ana 6

7 konunun özelliğine göre yerleştirileceği en uygun yerdir. Bunun nedeni insan gözünün görme biçimidir. (Fotoğraf 1.9, 1.10) Fotoğraf 1.9 Fotoğraf: 1.10 Çerçeve içinde, deniz-gökyüzü, tarla-gökyüzü gibi iki fon elemanı bulunuyorsa, bu yüzeyleri ayıran çizgi 1/3 ten geçmelidir (Fotoğraf 1.11). Fotoğraf 1.11 Daha önemli olan parça büyük alanı kaplayacaktır. Bu şekilde 1/3 ler çokça kullanılır. Fotoğrafta ve objenin çerçeve içinde nereye yerleştirileceği hep bir soru olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durumda objenin yerini kare içinde değiştirmek için, yine konu etrafında dolaşarak uygun olan ve olmayan durumlara bir bakalım. Kadraj içinde görsel devamlılığın ve bütünlüğü sağlanması açısından konunun nasıl yerleştirilmesi gerektiğini görmek için aşağıdaki fotoğrafları inceleyelim. 7

8 Fotoğraf 1.12 Fotoğraf 1.13 Fotoğraf 1.14 Fotoğraf 1.15 Fotoğraf 1.12 ve 1.14 te figür yanlış 1/3 e yerleştirilmiştir ve görsel devamlılık kesilmiştir. Figürümüzü içe bakacak şekilde 1/3 e yerleştirdiğimizde sonucun farklılığını görmekteyiz (Fotoğraf 1.13, 1.15). Buradan da anlaşılacağı üzere 1/3 kuralı körü körüne uygulanacak bir kural değildir. Bu durum objenin doğasına, hareket yönüne, konunun görsel devamlılığına ve bütünlüğüne bağlı olarak değişir Açık kompozisyon Fotoğraf düzlemi üzerinde betimlenen gerçekliğin, gerçekte fotoğrafın sınırları dışında da sürüp giden doğal gerçekliğin bir parçası olduğu izlenimini verecek şekilde çerçevelenmesi ile elde edilen kompozisyondur. Kapalı kompozisyonun tam karşıtı bir sanatsal davranış biçimidir. Açık kompozisyon, asıl gerçekliğin tüm öğelerini resim düzlemi içine sığdırmayı amaçlamaz. Tersine, böyle bir çabanın olanaksız olduğunu varsayar. Açık kompozisyon doğadaki gerçeklik düzleminin bir kesimini içeren bir çerçeve gibi de düşünülebilir. Rönesans'ın aksine, Barok açık kompozisyonu yeğlemiştir. 8

9 Fotoğraf Kapalı kompozisyon Konunun dışında hiçbir hareketin olmadığı ve konunun tamamının izleyiciye sunulduğu kompozisyonlara kapalı kompozisyon denir. Bu tip fotoğraflara hiçbir hareket çerçeve tarafından kesilmez. Sadece fonu oluşturan çevre çerçeveler tarafından kesilebilir. Fotoğraf Fotoğrafta kadraj/görüntü düzenleme yöntem ve teknikleri Görüntü düzenlerken dikkat edilecek noktalar 9

10 Fotoğrafta önemli olan anlatımda kullanılan öğelerin kolay anlaşılır şekilde bir araya getirilmesidir. Kompozisyonda kadraj, grafik düzenleme, leke dağılımı, ışık ve renk unsurları kullanılarak anlatılmak istenen mesaj kolay anlaşılır şekilde ifade edilebilir. Fotoğrafı oluşturan öğelerin çerçeve içindeki yeri, büyüklüğü, hareketi, birbiriyle olan ilişkisi, anlatımı etkili kılacak şekilde düzenlenmişse kompozisyon çözümlenmiş demektir. Fotoğrafta kompozisyon pasif ve aktif olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilebilir. Pasif düzenlemede; fotoğrafçı çekeceği konuda vurgulamak istediği öğelerin, ışık şartlarının kendiliğinden olmasını ve zihninde önceden oluşturduğu düzenlemenin gerçekleşmesini bekler. Konunun düzenlenmesine hiçbir şekilde katkıda bulunmaz. Genellikle çocukların yaşantıları, portre çalışmaları, doğa fotoğrafçılığı ve hayvanlar aleminin fotoğraflanmasında pasif düzenlemeden yararlanılır. Bazen zihnimizde tasarladığımız olaylardan biri, ansızın karşımıza çıkar ve deklanşöre basmak suretiyle istediğimiz bir fotoğrafı elde edebiliriz. Aktif düzenlemede; fotoğrafçı konunun aydınlatılmasından, modelin duruşuna kadar her şeyi kendisi ayarlar. Bu düzenlemede fotoğrafçı ne aradığını bilen ve bunu uygulamak için fotoğrafik unsurları bilinçli bir şekilde kullanan kişidir. Aktif düzenlemede dikkat edilmesi gereken en önemli nokta düzenleme sırasında olayın ya da konunun doğallığını bozacak durumlardan sakınmaktır. Fotoğrafta görüntü düzenlerken altın kesim kurallarına, çerçeveleme ölçeklerine ve çerçeve düzenine dikkat etmeliyiz. Altın kesim kurallarını yukarıda gördük. Burada çerçeveleme ölçekleri ile çerçeve düzenleri üzerinde duracağız. Çerçeveleme ve çerçeveleme ölçekleri Çerçeveleme fotoğraf çekimlerinde, vazgeçilmez temel bir kural ve dikkat edilmesi gereken bir konudur. Konunun özelliği gereği, nesnenin gerekli yönlerinin, ihtiyaç duyulan ölçüde alınması biçiminde yapılan bir uygulamadır. Bütün çekimlerde çerçeveleme ölçeklerine dikkat edilmeli, konunun içeriğine ve biçimine göre uygun çerçeve ölçeği kullanılmalıdır. Çerçeve ölçeklerine çekim ölçekleri de denilmektedir. Farklı çekim teknikleri görüntü dilini etkiler ve zenginleştirir. Şimdi bu çekim ölçeklerine bir göz atalım. (Çekim ölçekleri burada insan anatomisi göz önünde tutularak düzenlenmiştir.) Genel Çekim: Mekan ağırlıklı bir çekimdir. Mekanla olan ilişkiyi belirtmede kullanılır. Olay yerinin, olayın geçtiği veya sonradan geçebileceği yerlerin kendince yararlı görülen bölümünün tümünün ve geniş bir çerçevesinin tek ölçek içerisinde çerçevelenmesidir. Olay yerinin çevre, arazi ve bina boyutlarıyla geniş çaplı bir planda tanımlanmasıdır. Burada ana fikir çerçevenin tam ortasında altın noktalar içerisinde yer almalıdır. (Şekil 1.1) 10

11 Şekil 1.1 Yarı Genel Çekim: Obje-mekan ağırlığı dengededir, ancak obje gene de oldukça belirgin ve etkilidir. Olayın en fazla geçtiği ve sonradan geçebileceği yerlerin ve çok yakın bir çerçevenin genel olarak kadraja dahil edilmesidir. Genel çekim kadar detaylı olmamasına karşılık, konunun yer ve gerçek boyutlarıyla ortaya konulmasında önemli bir rol oynamaktadır. (Şekil 1.2) Şekil 1.2 Boy Çekim (Tüm Çekim) : Bütün vücudun ve kişinin bastığı yerin görüntülendiği bir çerçevedir. Bu planda objenin mekanla ilişkisi yansıtılır, ancak yine de baskın olan objedir. Kişi, nesne veya kişilerin tümünün çerçevelenmesidir. Konuda aksesuar olmayan gereksiz obje ve dekorların çerçeve dışı bırakılmasının yanında ana fikrin tümünün kurallara 11

12 uygun olarak çerçevelenmesidir. Burada çerçeveleme yatay olarak yapılabildiği gibi dikey olarak da yapılabilir. (Şekil 1.3) Şekil 1.3 Diz Çekim: Uygun baş boşluğu bırakılarak dizin üstünden ya da altından kesilerek yapılan çerçevelemedir. Amaç objenin mekanla olan ilişkisini vermektir. Kim-nerede-ne yapıyor sorularının yanıtı verir. Çekime konu, bir insan ise diz kapağının altından veya biraz üstünden yukarısı çerçeve içerisine alınır (eklem yerlerinden asla kesme yapılmamalıdır). Eşya ve diğer nesneler ise 3/4 oranında çerçevelenir. Buradaki amaç görüntüye girmesini istemediğimiz dikkati dağıtacak başka görüntüleri kadrajın dışında bırakmaktır. Böylece konunun ana fikrinin tümünün 3/4 ünün çerçeve içine alınması sağlanmış olur. (Şekil 1.4) Şekil

13 Bel Çekim: Uygun baş boşluğu bırakılarak bel ekleminin üstünden ya da altından kesilmesiyle çerçevelenir. Duygusal yoğunluktan ziyade kişinin ne yapıp ettiğini gösterir. Çekime konu olan insan ise 2/4 oranında çerçevelenip, kişinin belden yukarısının (göbek altından) çerçevelenmesidir. Diğer eşya ve objelerde 2/4 oranında, yani nesnenin kendinin veya herhangi bir bölümümün yarısının çerçeve içine alınmasıdır. (Şekil 1.5) Şekil 1.5 Göğüs Çekim: 1/4 oranında uyarlanan bu çekim ölçeği, kişinin mendil cebi alt hizasından kesilerek uygun baş boşluğu ile çerçevelenmesidir. Burada önemli olan dirseklerden kesmemektir (Konu insan ise, böyle bir görüntü sakat havası verir). Bu ölçekte mimikler ve jestler görünür ancak çok baskın değildir. Eşya ve diğer nesnelerde kompozisyon kuralları gereği yakın çekim olarak uygulanır. Sık kullanılan bir çekim ölçeğidir. (Şekil 1.6) 13

14 Şekil 1.6 Omuz Çekim: Kişinin omuz hizasından; kravat bağlantısının bitimi tam görünecek şekilde, uygun baş boşluğu ile çerçevelenmesidir. Oran olarak 1/4 de yakındır. Eşya ve diğer çekimlerde verilmek istenen mesaja göre yakın çekim olarak uygulanır. Vesikalık fotoğraf çekiminde de bu ölçek kullanılmaktadır. Omuz çekimde objenin çevreyle olan ilişkisi pek verilmez. (Şekil 1.7) Şekil 1.7 Baş çekim: Çenenin alt bitiminden itibaren sadece başı çerçeveleyerek çekilir. Bu çekimde kesinlikle çeneden kesme yapılmaz. Ancak çok zorunlu hallerde saçlardan veya başın üst tarafından kesilebilir. Kişinin duygularının yansıtılmasında önemlidir. (Şekil 1.8) Şekil

15 Özel Çekim: Alından ve çenenin biraz altından kesilerek çerçevelenen çekim ölçeğidir. Duygusal sahnelerde duygu yoğunluğunun aktarımında kolaylık sağlar. Bu planın kullanımdaki amaç; duygu, jest ve mimiklerin ön plana çıkarılmasıdır. (Şekil 1.9) Şekil 1.9 Detay (Ayrıntı) Çekim: Bir bütünün küçük parçalarını göstermede kullanılan çekim ölçeğidir. Daha uzak çekimlerde izleyicinin dikkatini tam olarak çekemeyeceğimiz detayları, bu çekim ölçeği ile belirginleştirir, dikkatleri üzerine toplayabiliriz. (Şekil 1.10) Şekil

16 Konu Görsel sanatların alt başlığında yer alan düzlemsel sanat eserlerinin konuları, yüzeyler üzerine yalnız görsel olarak aktarılabilecek nesneler, durumlar ve olaylardır. Fotoğrafik açıdan konu, kayıt yüzeyini etkileyebilecek ölçüde ışığın aydınlattığı ortamlarda, fotoğrafçının öznel seçimiyle objektifini yönelttiği canlılar, nesneler, yüzeyler, ilişkiler, olaylarla bunların her ölçekteki ayrıntılarıdır. Bir başka deyişle objektifin görebildiği, önümüzde duran ve dokunulan şeylerdir. Fotoğrafçı önce, konusunu seçer. Bu seçim onun çekimleri gerçekleştireceği mekân ve ortamları, nesneleri, varlıkları belirlemesini ve üzerinde düşünmesini de sağlayacaktır. Konu önünde saptanacak kompozisyon; fotoğrafçının bilgisi, birikimi, tematik seçim ve değerlendirmesiyle gerçekleşir. Konu seçilirken işin başında temayı da göz önünde bulundurarak yola çıkmak gerekir. Örneğin, ülkemizde kentsel karmaşayı yakalamak için küçük Anadolu kentleri yerine İstanbul, Bursa, Kocaeli gibi kozmopolit ve büyük kentler seçilmesi daha yerinde olur. Geleneksel ilişkileri de ancak küçük Anadolu kentlerinde bulabiliriz. Çekim sırasında fotoğrafçı, belirlediği tema açısından neyi çektiğinin bilincinde olmalıdır. Bu kavrayış onun çerçeve içine konuya ait hangi unsurları hangi ölçekte, hangi aralıkta, hangi düzende yerleştireceği yanında ışık ve netlik ayarları, doğru yer ve zamanı belirleme bakımlarından da yol gösterici olacaktır. Örneğin geniş bir ovada, uzakta duran bir ağaç, caddede tek insan; uzun bir kumsalın ucunda küçük bir kayık, bir sanatçının doğa, kentler, sahiller konuları içinde yalnızlık temasını işlemesine aracılık eden maddi unsurlardan bazılarıdır. Fotoğrafı çekilen şeyler, uzayda yer tutan, ağırlığı, kütlesi olan ve ışığı yansıtan şeylerdir. Bu tür nesneler konuları oluşturur. Fotoğraftaki nesnelerin konumundan, düzeninden anlamlar çıkarırız. Çekim sırasında, kafamızdaki düşünceye göre açımızı değiştirerek çekeceğimiz şeyleri düzenler, böylece o fotoğrafın düşüncelerimizi yansıtmasına çalışırız. Konuya ait öğeleri kullanarak yansıtmaya çalıştığımız düşünceler de temayı oluşturur. Tema öznel, kavramsal ve kişiseldir. Fotoğrafta Tema Bir şeyin fotoğrafa konu edilmesi için, herhangi bir fotoğraf makinesinin o konuya yönlendirilmesi yeterlidir. Oysa tema, fotoğrafçının sanatçı yönünün, kişiliğinin; seçim, yorumlama ve anlatım gücünün bir göstergesidir. Fotoğrafçının yeterli deneyim ve birikimi yoksa önünde varlığını apaçık hissettiren belirgin bir temayı algılamayabilir. 16

17 Objektif konuya çevrilir çevrilmez önce ham malzeme ile karşılaşılır. Herhangi bir konu ancak sanatçının öznel yorumu katıldıktan, yani bir tema ya da düşünsel yaklaşım ışığında düzenlenip ele alındıktan sonra anlam kazanmaya, eser olmaya ve değer taşımaya başlar. Fotoğrafçı, her yapıtına kendinden bir şeyler katar. Yaptığı sıradan bir açı seçimi bile, bunun yalın bir örneğidir. Ancak bu seçim, fotoğraf sanatına özgü anlatımın da en alt basamağıdır. Çekilmekte olan her fotoğrafın, bir seçim ürünü olduğu kabul edilir. Fotoğrafın ayrıca, hafif ya da yoğun bir düşünce, mesaj, taşıması veya taşımamasını sanatçı belirler. Tematik fotoğraflar, üzerinde daha fazla düşünülen, ustalık gerektirdiği ya da daha sanatsal yapıtlardır. Belli bir konuya değişik temalar açısından yaklaşılabilir. Mesela, Konu; Ağustos ayında Doğu Karadeniz köyleri olsun. Ağustos ayında Karadeniz köylerinde göreceklerimiz; fındıklıklarda fındık toplayan insanlar, sepetlerle fındık taşıyanlar, harmana serili fındıklar, evler, bahçeler, geride ağaçlar, tepeler vb. dır. Böyle bir konuyu fotoğraflamada farklı temalar olabilecektir: Yemyeşil ortamda evleri, ağaçları, arkada yüksek tepeleriyle doğa içinde bir köy fotoğrafı. (Manzara fotoğrafçısı gözüyle) Köy ortamında evler, yollar, samanlıklar, depolar. (Yerleşim biçimleri üzerine araştırma yapan bir araştırmacı gözüyle) Ter içinde çalışan insanlar, yük taşıyanlar, fındık ürünüyle uğraşan köyde yorucu bir iş gününü anlatan fotoğraflar. (Fındığın para etmeyeceğini ya da üreticinin parasını geç alacağını haber alan bir gazeteci gözüyle) Ekili, dikili tarlalar. Toplanmış, istiflenmiş ürünler. Avucu içindeki fındıkları sevinçle sunan insan portreleri. (Bir tarım ya da ekonomi uzmanı gözüyle) Erkeklerle aynı ağır yükleri taşıyan kadın fotoğrafları. (Kadın hakları savunucusu gözüyle) Tema Örnekleri Canlı ve cansızlar dünyasından duyu organlarımızla algıladığımız, bizde duygusal etki ve izlenim uyandıran varlıklar, maddeler ile onların ilişkileri birer tema örneği sayılabilir. Umut, heyecan, sevinç, barış, çaresizlik, şiddet, açlık, korku, ölüm, baskı, ıstırap, güçlülük, egemenlik, coşku, dostluk, hareket, hüzün, ilgiler, karşıtlıklar, mutluluk, netlik, netsizlik, özgürlük, sevgi, sıcaklık, sonsuzluk, vb Işık 17

18 Bilindiği gibi fotoğraf, 4 boyuttan (en, boy, derinlik ve zamandan) oluşan bir mekânın 2 boyutlu izdüşümüdür. Fotoğrafta ışık ve perspektifle göreceli bir derinlik duygusu aranır. Fotoğrafı biçimlendiren şey ışıktır ve ışık görünmezi görünür kılar.(fotoğraf 1.18) Fotoğraf 1.18 Işığı pek çok türlere ayırıp inceleyebiliriz. Ama biz temelde doğrudan gelen ışık, yani geliş yönüne bağlı olarak cisimlerin yere düşen gölgelerini ve üçüncü boyutlarını dereceli olarak belirginleştiren direkt ışık üzerinde duracağız. Bu ışığın yönünün, yatay düzlemdeki izdüşümüne göre gösterdiği bazı özellikler vardır, bunlar; cephe ışığı, ters ışık, yanal ışık gibi isimler alırlar. Şimdi kısaca bunlara değinelim. Cephe ışığı: Işığın tam arkamızda olduğu durumdur. Görüntünün yüzeysel olduğu, cisimlerin üçüncü boyut izleniminin zayıf izlendiği tam cephe ışığı derinliği yok eder. Çoğunlukla fotoğrafçıların kaçındıkları bir ışık olmakla beraber, karışık ve derinliği olan bir takım formlara sahip kimi konular için gereklidir. (Fotoğraf 1.19). Bu tür formlar, yanal ışıkta çok kötü sonuçlar verirlerken cephe ışığında veya daha da uygunu difüz ışıkta çekim yapıldığında, daha başarılı sonuçlar verirler. (Fotoğraf 1.20) 18

19 Fotoğraf 1.19: Cephe Işığı Fotoğraf 1.20: Yanal Işık Fotoğraf 1.21: Cephe Işığı Yarı cephe ışığı: Bu ışıkla gölgeler ortaya çıkmaya başlar, görüntüdeki yüzeysellik azalır, hacimler belirginleşir, derinlik cephe ışığına göre daha iyidir (Fotoğraf 1.22, 1.23) 19

20 Fotoğraf 1.22 Fotoğraf 1.23 Yanal Işık: Hacim etkisini en fazla veren ışık yanal ışıktır. Objeleri aynı objeler olmalarına rağmen, değişik ışıklar altında birbirleri arasında ciddi farklarla izliyoruz. Aşağıdaki biri difüz ışıkta, diğeri yanal ışıkta çekilmiş iki fotoğrafı inceleyerek karşılaştırınız. (Fotoğraf ) Fotoğraf 1.24: Difüz Işık Fotoğraf 1.25: Yanal Işık Yarı ters ışık: Aşağıdaki fotoğrafta ışığın araç üzerindeki etkisi oldukça iyidir ama figürlerin yeri biraz problemli görünmektedir. Figürlerin biraz daha solda yer almaları fotoğrafı daha etkili bir hale getirebilirdi (Fotoğraf 1.26). 20

21 Fotoğraf 1.26: Yarı ters ışık. Ters ışık; Işık konunun arkasındadır. Bu ışıkla da etkileyici fotoğraflar elde edilebileceğini görebiliriz. (Fotoğraf 1.27, 1.28) Fotoğraf 1.27: Ters Işık Fotoğraf 1.28: Ters Işık Renk Çoğumuz için çektiğimiz fotoğraflarda renklerin yaşamsal önemi vardır. Renkli bir dünyada yaşıyoruz ve onu gerçekte olduğu gibi yansıtma isteği çok doğaldır. 21

22 Fotoğraf 1.29: Görüntüde ilk göze çarpan kırmızı, sarı ve mavi gibi parlak renklerdir. Parlak ve canlı renkler heyecan ve enerji etkisi oluşturur. Fotoğrafta geri planda kalma eğiliminde olan donuk renklerin ve pastel tonların daha yumuşak, sakin ve rahatlatıcı etkisi vardır. Renkler, görüntüyü oluşturan unsurların ayrılmaz bir parçası ve değişmez özelliğidir. Tonuna, parlaklığına, doygunluğuna ve aralarındaki ilişkilere göre renkler farklı tepkiler uyandırır. Sıcak ve çarpıcı renkler dikkati çekip izleyeni heyecanlandırırken, pastel ya da doygun olmayan renkler daha duygusal etkiler yaratır. Tek bir rengin yakın tonlarından oluşan bir görüntü rengin yarattığı çekiciliği ortadan kaldırırken, biçimsel özelliğe odaklanma fırsatı verir. Böylece renkler, var olan özelliğinin dışında taşarak, uygulamada birer kompozisyon öğesi olarak karşımıza çıkar. Işık ve renk arasında doğrudan bir ilişki vardır. Işıktaki değişiklik renklerde de değişime yol açar. Akşam ışığının çevreyi kızıla boyaması ya da kapalı havaların grilerden oluşan soluk renkler yaratması, bu değişimin nedenidir. Öte yandan, fotoğraf makinesinin renkleri alılama yeteneği, insan gözüne göre daha kısıtlıdır ve kaydettiği ton aralığı gerçeğinden çok daha dardır. Bu farklılık renklerin olduğundan daha sıcak ya da daha soğuk çıkmasına neden olur ve görüntü üzerinde değişik etkilere yol açar. 22

23 Fotoğraf 1.30 Görüntüde ilk göze çarpan kırmızı, sarı ve mavi gibi parlak renklerdir. Parlak ve canlı renkler heyecan ve enerji etkisi oluşturur. Fotoğrafta geri planda kalma eğiliminde olan donuk renklerin ve pastel tonların daha yumuşak, sakin ve rahatlatıcı etkisi vardır Görüntü ayıklama Bir fotoğrafta, ana öğenin yanında birçok yan öğe yer alır. Fotoğraf makinesi, gördüğünü film veya dijital ortama aktardığından, ana konuyu destekleyen öğelerin dışında kalan öğelerin, fotoğraf karesinden çıkarılması gerekmektedir. Bir başka ifade ile bakaçtan görülen; fakat fotoğraf karesinde olmasını istemediğimiz öğelerin temizlenmesi ya da konu içindeki ağırlığının azaltılması işlemidir. Fotoğrafçı ayıklama işlemini gerçekleştirebilmek için çekim noktası değiştirilebildiği gibi, alan derinliğinin etkisini de kullanılabilir. Örneğin, bir portre çekiminde modelin arkasında ve önünde yer alan istenmeyen öğelerin, alan derinliği azaltılarak bulanık hale getirilmek suretiyle fotoğraf karesi içindeki önemi azaltılabilir. İstenmeyen öğelerin çerçeve dışında kalması, değişik bir çekim noktasının kullanılmasıyla sağlanabildiği gibi, farklı odak uzunluğuna sahip objektifler kullanılmak suretiyle de sağlanabilir. Bazen fotoğrafını çekeceğimiz konu için gereksiz gördüğümüz öğe canlı bir varlık olabilir. Bu durumda onun oradan ayrılmasını beklemekten başka çare yoktur. Bazen saatlerce beklememiz gerekebilir. Uzun süre beklemek, konu üzerindeki ışığın durumunu ya da modelin ifade biçimini değiştirebilir. Sadeleştirme için kullanılacak yöntemlerden biri de perspektiften yararlanmaktır. Örneğin bir futbol maçında, stadyumda izleyicilerden seçtiğimiz konu, yüzlerce insandan biri olabilir. Bu durumda geniş açılı bir objektifle, konuya yaklaşarak, öndeki insanı (ana 23

24 temayı teşkil eden) abartarak büyütüp, arkadaki insanların fotoğraf karesi içerisinde kaplayacakları alanın oranını küçültmek suretiyle, diğer insanların konu üzerindeki ağırlığı azaltılabilir. Bir başka yöntem ise, çekim noktasında değişiklik yapmak yani farklı bir çekim noktası kullanmaktır. Fotoğrafı sadeleştirmek en az öğe ile en iyiyi anlatmaktır. Yoksa tek bir şeyin fotoğrafını çekmek, fotoğrafın sadeleştirilmesi anlamına gelmez. Örneğin, bir insanın yazı yazmasını anlatmak için, bir kalem fotoğrafı çekmek, kişinin yazı yazmasını anlatmak için yeterli değildir. Fotoğraf 1.31: Balıkçı ve teknesi tam bir belirginlik ve sadelik gösteriyor. Çevrenin kalanı tertemiz. Sadeliğin sırrı, olabildiğince az öğe ve temiz fondur Alan derinliği Alan derinliği, üzerinde odaklama yapılan cismin önündeki ve arkasında oluşan netlik sahasıdır. Alan derinliğini bilinçli bir biçimde kullanmak kompozisyon yapabilme yönünden çok önemlidir. Objektifin odak uzaklığı, diyafram açıklığı/kısıklığı ve üzerine odaklama yapılan noktanın fotoğrafçıya olan uzaklığı ile alan derinliği arasında ilişkiler vardır. Objektifin odak uzaklığı ve diyafram açıklığı ile alan derinliğinin genişliği ters orantılıdır. Üzerine odaklama yapılan nokta ile fotoğrafçı arasındaki mesafe ise alan derinliğini doğru orantılı olarak etkiler. Alan derinliğini doğrudan etkileyen bu faktörleri fotoğraflar üzerinde örnekler vererek ele alalım. Objektifin odak uzaklığı: Özellikle tele objektifler sade ve net alan derinliğinin az olmasını istediğimiz fotoğraflarda oldukça etkilidir. Odak uzaklığı arttıkça net alan derinliği azalır. 24

25 Fotoğraf 1.32 Yukarıdaki fotoğraf 100 mm (makro) odak uzaklığındaki bir objektifle çekilmiştir. Diyafram açıklığı f9 dur. Netliğin arının baş ve kanat kısımlarında olması istenmiştir. Dikkat edilirse çiçeğin bize yakın olan bazı kısımlarının netsiz olduğu görülmektedir. Tele objektiflerde netlik düzlemi çok incedir. Konu ile fotoğraf makinesi arasındaki mesafenin kısa olmasının da etkisiyle alan derinliği dar bir bölgede oluşturularak arının özellikle baş ve kanat kısımları netleştirilerek vurgulanmıştır. Yine uzun odak uzaklığının etkisiyle arka plan oldukça bulanık çıkmıştır. Bu ise iyi bir fon oluşturmuştur. (Fotoğraf 1.32) Diyafram açıklığı/kısıklığı Diyafram açıklığı ne kadar artarsa net alan derinliği o denli azalır. Ancak alan derinliğini azaltmak için açık diyafram kullanmak her yerde mümkün olmayabilir. Fazla açık diyafram değerlerinin kullanılması ışık patlamalarına yol açabildiği gibi netlikten de kayıp vermemize neden olabilir. Kısık diyaframla çekilen fotoğraflarda alan derinliği ve keskinlik daha fazla olmaktadır. 25

26 Fotoğraf 1.33 Yukarıdaki fotoğraf 100 mm (makro) bir objektifle, f2,8 gibi oldukça açık bir diyafram değeri kullanılarak çekilmiştir. Diyafram bu denli açılınca ortamın ışığı da dikkate alındığında doğal olarak örtücü hızı 1/2000 sn. olarak belirlenmiş. Diyafram açıklığının fazla olmasından dolayı net alan derinliği oldukça azalmış, yalnızca yaprağın üzerinde duran damla ve onun hizasındaki dar bir alan net, diğer kısımlar bulanık çıkmıştır. (Fotoğraf 1.33) Üzerine odaklama yapılan objenin fotoğrafçıya uzaklığı: Üzerine odaklama yapılan objeler fotoğraf makinesine ne kadar yakın olursa alan derinliği o oranda azalacaktır. Aşağıdaki fotoğrafta fotoğraf makinesine yakın mesafede duran çay ve simit net, fakat bunların hemen ötesinden itibaren bulanıklık başlamaktadır. (Fotoğraf 1.34) 26

27 Fotoğraf Bakış yönü/bakış yüksekliği/bakış uzaklığı Bakış Yönü: Konudaki değişmenin izlenebildiği yönden bakılmalı. Örneğin: Çamaşır yıkayan kadının yandan veya arkadan çekilen fotoğrafları önden çekilen fotoğrafa göre daha az belirgin olur. Bakış Yüksekliği: Bir işle uğraşan kişinin işini ve kendisini gösterecek yükseklikte olmalı. Örneğin; Pirinç ayıklayan birisini alttan çekmemek gibi ya da sokakta Yağ satarım bal satarım oynayan çocukları çekerken dairesel dizilişi, mendili ve ebe yi gösterecek yüksek bir noktadan çekmek gibi. Bakış uzaklığı: Konu çerçeveyi yeterince doldurmalıdır. Mesela, Normal objektifle 100 metreden çekilen balıkçıların ne yaptıklarını kestirmek zordur. Böyle bir durumda daha yakın mesafeler tercih edilmelidir Fotoğraf makinesi ve objektif özellikleri Fotoğraf makinesinin boyutu fotoğrafın mesajını etkiler. Film boyutu o filmin takıldığı makinenin boyutunu da etkilediğinden dolayı, fotoğrafik mesaj üzerinde dolaylı olarak film ebadının da etkisi vardır. 35 mm filmin küçük boyutu, buna bağlı olarak 35 mm fotoğraf makinelerinin de küçüklüğünü ve kullanışlılığını sağlayarak bu makinelerin fotoğrafçılar tarafından son derece rahatlıkla görüntü kaydetme amacıyla kullanılabilmesi ne 27

28 imkan vermektedir. Üstelik bu makineler oldukça da sessiz çalışmaktadırlar. Konu olan canlılara fark ettirmeden onları doğal halleriyle görüntüleme amaçlandığında 35 mm makinelerin hafifliği ve kullanım kolaylığı bu araçları aranan seçenekler arasına sokmaktadır. Makine büyüdükçe onun fotoğraf üzerindeki doğrudan etkisi de artmaktadır. Ciddi bir portre fotoğraflarında genellikle doğal bir ifadenin olmaması, konu olan kişinin karşısındaki fotoğraf makinesinin farkında olmasından ve ona ister istemez tepki göstermesinden kaynaklanmaktadır. Buna ilaveten fotoğrafçı da makinesinin boyutuna bağlı olarak fotoğrafa farklı bir tarzda yaklaşabilmektedir. Büyük format makineleri kullanmak çekim sırasında daha titiz ve yöntemsel bir yaklaşımı ön görürken, bunun aksine 35 mm makineler fotoğrafçı ve konu arasında çok daha rahat ve dinamik bir ilişkiye imkân vermektedir. Objektif Bir cismin görüntüde büyük ya da küçük gösterilmesi fotoğrafçının ne söylemek istediği konusunda izleyicinin algılamasını etkiler. Elbette ki, izleyici fotoğrafın üzerine bir cetvel koyup ölçerek bu sonuca varmaz. Fotoğrafçının ortaya koyduğu işaretlere bakar. Bu işaretler fotoğrafın içindeki unsurların birbirlerine göre göreceli boyutlarından ve bir unsurun çerçevenin tüm boyutuyla olan ilişkisinden ortaya çıkar. Fotoğraf 1.35, 1.36 Yukarıdaki fotoğraflardan ilkinde, çerçevede nesneyi büyük gösterme kararı izleyiciyi doğrudan nesnenin kendisine yönlendirmektedir. İzleyici fotoğrafçının, kendisinden nesneyi incelemesini ve onunun yapısı, şekli, dokusu ya da boyutuyla ilgili bir şeyler öğrenmesini istediğini algılatmaktadır. İkinci fotoğrafta adacığın çok daha küçük gösterilmesi vurguyu başka yöne kaydırmaktadır. İzleyicinin dikkati şimdi kısmen adacığı saran çevresel öğelere yönelmektedir. Nesne artık görüntüde tek başına değildir. Ve ilgiyi paylaşmaktadır. Söylenmek istenen mesaj değişmiştir. Her iki fotoğrafta da orada mevcut unsurların bir birlerine ve çerçeveye göre göreceli boyutları fotoğrafçının vermek istediği mesaja önemli ölçüde katkıda bulunur ve göz ardı edilemez. Sonuç olarak, fotoğrafçının objektif seçimi bir nesnenin ne kadar detaylı 28

29 görüneceğini açıkça belirler. Tercih edilen objektifler fotoğrafçının niyeti yönünde izleyicinin algılama biçimini yönlendirir Çerçeve Fotoğraf çekimi dört boyutlu bir uzaysal değerlendirme ile açıklanabilir. a. Fotoğrafın uygun bakış noktası, konuya olan mesafesi, yataydaki yeri, bakış yüksekliği ile üçlü koordinata bağlı tekbir noktadır. Uygun leke dağılımı ancak buna göre sağlanabilir. b. Cisimlerin fotoğrafçıya yakın ya da uzak olanlarının leke büyüklüklerinin oranı, fotoğrafçının konudan genel uzaklığına bağlıdır. Belli uzaklıkta bu oran uygun ise bu, konunun uygun perspektifini vermektedir. Zorunluluk olmadıkça konu çerçeveyi doldursun diye yaklaşmak ya da uzaklaşmak yanlış olur. Konunun çerçeve içindeki büyüklüğünü belirleyen, belli bir formata göre belli bir odak uzaklığındaki objektiftir. O halde belli bakış mesafesine göre konu/çerçeve oranı, seçilecek uygun objektifin kullanılmasına bağlıdır. c. Konu-boşluk ilişkileri, uygun objektifin seçilmesinden sonra çerçevelenmeye karar vermekle kesinleşir. Konunun ne tarafından, ne oranda boşluk bırakılacağına karar verilir. Bu aşamada çerçevenin yatay mı, düşey mi olacağına karar verilecektir. Normal olarak fotoğrafçının konusundan aldığı ilk izlenim, çerçevenin doğrultusunu belirler ve objektif seçimi buna paralel yürür. Örneğin aynı konu, aynı bakış uzaklığından yatık çerçeve için 300 mm objektif gerektirirken, dik çerçeve için 200 mm gerektirebilir. Kuşkusuz bu iki çekim farklı yorumlara göredir. Konulardan bir bölümü, ne yatay ne de düşey eğilimlidir. Bu tür konular genellikle kare çerçeveye iyi oturacaktır. Çerçevenin dikdörtgen ya da kare olmasını öncelikle belirleyen ve fotoğrafçıyı etkileyen faktörlerden biri de kullanılan makinenin film/sensor formatıdır. Kuşkusuz her fotoğrafçı bakaçtan görünen alanı esas alarak bir değerlendirme yapma eğilimindedir. Diapozitif çekiminde film yüzeyinin tam kullanılması özellikle 24 mm x 36 mm format için uygun bir yoldur. Daha büyük boyutta, özellikle kare formatta, çekim sonrası ikinci bir çerçeveleme işlemi gerekecektir. Çünkü konulardan birçoğu kare değil, dikdörtgen çerçeve gerektirmektedir. Negatif-pozitif çalışmalarda ne film boyutlarının, ne de kağıt boyutlarının büyük bir bağlayıcılığı vardır. Negatif boyutlarından farklı bir çerçeveleme öngörülebilir. Ancak bu takdirde bakaçtan görünen fakat kullanılmayacak olan boşlukların etkisinde kalmadan düzenleme yapmak, oldukça güç ve deneyim isteyen bir iştir. d. Çekim anı, fotoğrafın dördüncü boyuttaki yerini belirler. Başlıca iki açıdan ele alınması uygun olur. Bunlar: uygun ışık beklenmesi ve kritik çekim anının kestirilmesidir. Bir fotoğrafın başarısı bu değerlendirmelerin iyi yapılmasına bağlıdır. Bu irdelemeler uzun uzadıya ölçülüp biçilerek değil zaman içinde tecrübelerle davranış haline gelerek hızlı bir şekilde yapılmalıdır. 29

30 Yatay dikey çerçeve (Yatay ve dikey kadraj) Yatay kadraj, yatay hattı vurgularken genişlik ve derinlik duygusu verir. Geniş açılı manzaralarda, ufuk hattının çevresinde oluşan konularda ve yatay yönde gelişen hareket fotoğraflarında oldukça elverişlidir. Dikey kadraj ise dikey hattı vurgular ve yükseklik etkisine neden olur. Özellikle yükselti farkının olduğu manzaralarda ve konunun yukarı-aşağı yönünde olduğu hareket fotoğraflarında dikey kadraj seçilir. Çekimlerde yatay çerçeveleme alışkanlığı daha çoktur. Bu alışkanlık, biraz da gözlerimizin yatay konumundan ve makineyi tutuş biçimimizden kaynaklanmaktadır. Kolaylığı nedeniyle sürekli yatay çerçeve kullanmak yerine, konuyu en iyi vurgulayan ve gereksiz fazlalıkları ortadan kaldıran yönü seçmeniz daha doğru sonuçları getirecektir. Kararsız kaldığınız durumlarda, aynı konunun kendi içinde dengeli iki farklı çerçevesini deneyebilirsiniz. Ağaç, kapı, minare gibi dikey konular kendiliğinden dikey çerçeveyi çağrıştırır. Üstelik dikey kadrajlar, anlatımlarda bakış zenginliği sağlar ve sonuçta kitap, dergi, broşür, afiş ve benzeri grafik uygulamalar için çeşitlilik ve tasarım kolaylığı sağlar. Yatay ve dikey fotoğrafların birlikte kullanıldığı sergilemelerde tekdüzelik karılırken, slayt gösterilerinde bu yüzden oluşabilecek kopukluklara dikkat edilmelidir. Fotoğraf 1.36, 1.37: İlk bakışta dikey kadrajda boşluk, yatay kadrajda doluluk göze çarpıyor. Özel amaçlar dışında ayrıntısız büyük boşlukların göze sevimli gelmediğini söyleyebiliriz. Anlamsız boşluklar, harcanmış alanlardır. Ayrıca kompozisyonun alt bölümünde bulunan koyu lekelerin görsel ağırlığı, denge sorununu da beraberinde getiriyor. Yatay fotoğrafta, kenarlardaki üçgen siyah kütle gökyüzüne girerek hem planları birbirine bağlıyor hem de gök boşluğunu azaltıyor. Görüntü merkezinde bulunan figürün öne eğik biçimi, yatay hareketi destekliyor. Denizin içine serpilmiş geometrik kayalar da yayılma eğiliminde. Tüm bunlar, burada yatay kadrajın daha uygun olduğunu gösteriyor. 30

31 Kare kadraj Kare, kuvvetli bir simetriye sahiptir. Ayrıca kare format görüntüye belli bir sınır ve katılık getirir. Kenarları ve köşeleri bakışı hep ortaya, merkeze yönlendirir. Kare format, bu şartlarda uygun kompozisyonlarda kullanılır. Ancak çekimden sonra görüntüden yeni bir kadraj alma düşüncesiyle bu format tercih edilebilir. Kare formatın uygun bölümünden kadraj alınarak dikdörtgen hale getirilebilir. Fotoğraf 1.38: Fotoğraftaki konu bir folklor çalışması. Kaşık ve davul çalan folklorcular. 6X6 kare bir kadrajın içinde aşağıdan-kurbağa bakışı ile çözümlenmiş siyah beyaz bir kompozisyon örneği oluşturmakta. Çerçeve içinde, sol taraftaki dansçının yükselen kolu siyah leke halinde, kompozisyonu tavandan çeviren ve elindeki kaşıkların da en sağdaki oyuncunun kaşıklarıyla buluştuğu, gözün bir çerçeve bakışıyla değerlendirdiği fotoğraf bu. Sağ yukarıdan gelen ışık, davulu ve portreleri aydınlatıyor, gri skalası, kompozisyonun tavanını oluşturan, kaşıklı koldan açılarak grinin tüm tonlarını sergiliyor. Karenin içindeki daire yapısına, gerdanlık gibi dizilmiş portreler, davul ve karışıklar, fotoğrafa konu olan cümbüşlü hal, yaşamın zengin bir kesitini oluşturmuş. 31

32 OKUMA PARÇASI GÖZÜN NİZAMI Fotoğrafta Altın Oran Çevremizdeki bazı nesneler gözümüzü okşar da bazıları da tırmalar. Bazılarını izlemekten zevk alırız, bazılarına bakmak istemeyiz. Bazı oranlar gözümüzü rahatlatır, bazıları ise gözü yorar. Bunun nedenini hiç düşündünüz mü? Görüntülerin estetik olmalarında bir takım biçimsel oranların çok etkili olduğunu ve gözümüzün hoşuna giden oranların aslında binlerce yıldan beri insanlar tarafından bilinip uygulandığını biliyor musunuz? Bu oranın Türkçedeki tam karşılığı gözün nizamı, yaygın deyimiyle de Atın oran. Gelin isterseniz bu konuyu biraz irdeleyelim. *** Dünyamız, güneşin etrafında dönerken uzun çapı 5 kısa çapı 3 olan eliptik bir daire üzerinde yol alır. Bu da dünyanın güneşe uzaklığını her an farklı kılar. Bu farklılık da mevsimleri meydana getirir, yani hayatı var eder. Evrendeki bu ölçü, çok ilginç bir şekilde başta insan vücudundaki birçok oranda, bitkilerde ve hayvanlarda karşımıza çıkar. Örneğin bir kovandaki erkek arı sayısı 5 ise, dişi arı sayısı 3 tür. Sedefli deniz helezonlarında, yunus balığı ve penguenlerin vücut ölçülerinde, kelebeklerin kanatlarında 5 in 3 e, 8 in 5 e ya da 13 ün 8 e oranları vardır. 32

33 Ayçiçeği çekirdekleri zıt spirallerle büyür, her birinin çapının diğerine oranı 5/3, 8,5 ya da 13/ 8 dir. İnsan vücudunun başından yere kadar olan yüksekliğinin göbekten yere kadar olan oranında da bu sayılara rastlanır. Kalçadan yere kadar olan mesafenin, dizden yere kadar olan mesafesi de İnsanın parmak ucu ile dirseği arasındaki mesafe 8 ise, dirseği ile omuzu arasındaki mesafe 5'dir. Dirsek ile parmak ucu arasındaki mesafe 8 ise, bilekle parmak ucu arasındaki mesafe 5 dir. Parmağın kemikleri arasındaki büyüklük oranı 8, 5 ve 3 şeklinde dizilir. 33

34 Mısır piramitlerini yapan dahiler de, nasıl ve nerden öğrendikleri bilinmeyen bu oranları kullanmışlardır. Piramitlerin yüksekliklerinin tabanına olan oranı 5/3, 8/5, 13/8 ya da 21/13 Hep aynı oran Ne ilginç değil mi? Bu oran, tarihin çok eski çağlarından beri nasıl ve ne şekilde öğrenildiği bilinmeden kullanılagelmiştir. Bu gizemli sayıların matematiksel karşılığı ise ancak 13. yüzyılda Leonardo Fibonacci adlı bir matematikçi tarafından bulmuştur. Fibonacci Dizini adı verilen bu dizinde bir sayı kendisinden önce gelen iki sayının toplamına eşittir. 2+3=5, 3+5=8, 5+8=13, 8+13=21 gibi Leonardo Fibonacci Bu sayılardan büyüğü, küçük olana bölündüğünde gibi sihirli bir sayı ortaya çıkar. (PHI sayısı) Bu iki sayının birbirine oranı ise, gözün nizamıdır, yani Altın Oran dır. Bu oran; evrenin, doğanın ve yaşamın bütün yapı ve işleyişinde ilginç bir şekilde karşımıza çıkar. 34

35 Herhangi bir geometrik biçimde, varlığı estetik bir üstünlük sayılan bu altın oranda, küçük parçanın büyük parçaya oranı, büyük parçanın bütün parçaya oranına eşittir. Cebirsel olarak; a/b= b/ (a/b) biçiminde ifade edilir. Örneğin hiç aklımıza gelmeyecek bir yerde; insan DNA sında altın oran vardır. DNA düşey doğrultuda iç içe açılmış iki sarmaldan oluşur. Bu sarmallarda her birinin bütün yuvarlağı içindeki uzunluğu 34 angström, genişliği 21 angström'dür. (1 angström; santimetrenin yüz milyonda biridir) 21 ve 34 art arda gelen iki Fibonacci sayısıdır. Bu oranlara bağlı kalınarak çizilen dikdörtgen, Altın Dikdörtgen dir. Bu dikdörtgendeki 5/3 ya da 8/5 lik oranlar altın oran dır. Oranların kesiştiği nokta, altın nokta, oranların kesiştiği yer ise altın kesit tir. Evet; altın dikdörtgen, altın oran, altın nokta veya altın kesit, estetiğin, bir başka deyişle gözün nizamı nın ifadeleridir. Altın noktalar Piramitleri yapanlar Fibonacci Dizini nden hiç haberleri olmadan bu oranı kullandılar. Eski Yunan ın mimarları da, Mimar Sinan da 35

36 Da Vinci de ünlü Mona Lisa tablosundaki lekesel oranlarda buna dikkat eti. Hatta bununla yetinmeyerek tablosunun tuval boyutunu 8/5 olarak belirledi. Biz fotoğrafçılar için neden önemlidir bu oran ve neden bir kompozisyon düzenlemesinde bu oranı göz ardı etmemeliyiz? Çünkü insan gözünün görme alanı kısa kenarı 5, uzun kenarın 8 olan bir dikdörtgendir. Dolayısıyla insan gözü 5/8 oranındaki dikdörtgen cisimleri (görüntüleri) daha iyi algılar. Bu nedenle biz fotoğraf çekenler, evrenin bu estetik dengesini ve insanlığın bu binlerce yıllık göz alışkanlığını görmemezlikten gelemeyiz. Fotoğraf alanımızdaki ana lekelerin birbirine oranı, gökyüzünün yeryüzüne oranı, denizin kara parçasına oranı, altın oran sınırları içine yerleştirilirse göz bu görüntüleri daha iyi algılar ve benimser. Aksi takdirde bu görüntüler gözü rahatsız eder. Fotoğrafımızdaki ilgi merkezinin altın noktaya yakın olması ve ya fotoğrafımızdaki ana leke kesimlerinin, altın kesim alanına denk getirilmesi de aynı etkiyi verir. İşte bu nedenledir ki, bazı görüntüler bize daha estetik gelir. Bakarken fotoğraftaki biçim, oran ve lekelerin yerli yerine oturduğu izlenimini alırız. Denizin gökyüzüne oranı altın oran, çocuk ise altın noktada. 36

37 İnsan ve ışık altın noktada Enver ŞENGÜL, İnternet sayfasından alınmıştır. 37

38 2- FOTOĞRAFTA UYGUN GÖRÜNTÜ SEÇİMİ 2.1. Fotoğrafta görüntü düzenlemede biçimsel öğelerin kullanımı Çizgiler Bir fotoğraftaki çizgilerin özellikleri, o fotoğrafın izleyici üzerindeki duygusal yansımasını doğrudan etkiler. Fotoğraf 2.1, 2.2 Aynı nesnenin bu iki fotoğrafı, fotoğraf tekniği açısından birbirine eş işlemlerden geçmiştir. Ancak her birinin verdiği mesaj çizgilerin grafik etkisi dolayısıyla oldukça farklıdır. Yukarıdaki birinci fotoğrafta yumuşaklık ve huzur duygusu hakimdir. Yapraklarının zarif kıvrımları sükuneti çağrıştırmakta ve bitkinin kendi doğal halinde olduğu izlenimi vermektedir. Göz hoş ve dairemsi bir şekli izleyerek çiçeğin etrafında dolaşan yaprak kıvrımlarını takip etmektedir. Zaman ve telaş duygusu ortamı karıştırmamaktadır. (Fotoğraf 2.1) İkinci fotoğrafta ise düz ve neredeyse kaba hatlarla yansıtılan bitkinin sert duruşu gerginliğe yol açmaktadır. Ayrıca ortadaki sap, gözü çerçevenin dışına yöneltmektedir. Çizgiler tek başlarına fotoğrafın ifade ettiği mesajı derinden değiştirmektedirler. (Fotoğraf 2.2) Bitkinin ilk fotoğraftaki ele alınışı son derece güzel olmakla beraber, ikinci fotoğrafta kompozisyon açısından hatalı kabul edilecek unsurlar taşımaktadır. Uygulanan yumuşak netleme tekniği ilk fotoğrafta sükunet duygusuyla uyum gösterirken, ikinci fotoğrafta izleyicinin aklını karıştıracak çelişkili mesajlara yol açan bir kompozisyon oluşturulmuştur. Fotoğrafçı bakaçtan bir görüntüyü izlerken karşısındaki çizgilerin fotoğrafının ifade etmesini istediği anlamı güçlendirdiğinden ya da en azından o anlamla çelişmediğinden emin 38

39 olmalıdır. Eğer çizgiler istediği etkiyi oluşturmuyorsa daha uygun bir bakış açısı bularak veya daha farklı bir objektif kullanarak gerekli ayarlamaları yapmalıdır. Fotoğrafta diyagonal çizgiler yön belirtmek için kullanılır. Tekrarlayan çizgiler de bakan gözlerin dikkatini fotoğrafın ilgi merkezine çekmek için kullanılır. Bunun yanında çizgilerin çeşitli anlamları vardır. Çizgilerin Anlamı Kompozisyonun gizemli bir konu olmasının sebeplerinden birisi de mutlak ve kesin kurallarının olmamasıdır. Belli yaklaşımlar olmakla beraber fotoğraftaki tek bir öğenin kompozisyona yaptığı katkı bile her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Mesela aşağıdaki iki fotoğrafta da düz çizgiler mevcut olmakla beraber her birinin etkisi çok farklıdır. Fotoğraf 2.3, 2.4 Birinci fotoğrafta özellikle sakinlik duygusu söz konusudur. Duvar sert mermerlerden yapılmıştır, fakat düz hatların varlığına karşın yüzeyler özellikle sert görünmektedir. Genel duygu zariflik ve sükunet çağrıştırmaktadır. (Fotoğraf 2.3) İkinci fotoğraftaysa düz çizgiler çarpıcı biçimde farklı bir etki yaratmaktadırlar. Burada hatlar güçlüdür, ancak birbirine girmiştir. Birbirleriyle gelişigüzel kesişerek dar açılar oluşturmaktadır. İzleyicinin bu görüntü karşısında hissettikleri hareket, çelişki ve karmaşadır. (Fotoğraf 2.4) Bu farkın sebebi nedir? Fotoğrafın diğer unsurlarıyla birlikte değerlendirildiğinde, ortaya çıkan etkinin farklılaşması anlaşılabilir. İlk fotoğraftaki çizgiler birbiriyle kesişmeyip yumuşak bir şekilde birleşmektedirler. Ayrıca aynı aralıklara sahip yatay dizilim özellikle sakinliği çağrıştırmaktadır. Sağdaki fotoğraftaysa farklı çizgilerin rasgele dizilimi hareketlilik ve gerginlik duygusu uyandırmaktadır. Düz çizgiler genellikle hareketi, kıvrık çizgilerse dinginliği çağrıştırsa da, sonuçta elde edilen etki çizgilerin içinde bulunduğu ortama bağlı olduğu için bazen istisnalarla karşılaşılabilir. Tek başına bir çizginin fazla bir anlamı yoktur. Fotoğrafta çizginin diğer çizgi ve unsurların konumuna göre aldığı yön çok daha fazla anlam içerir. İlk fotoğrafta yer alan yatay çizgiler birbirlerine göre düzenli bir biçimde yerleşmiş olduklarından sakinlik 39

40 duygusu uyandırmaktadırlar. Fotoğraf makinesinin bakış açısı çizgiler daha sert bir biçimde birbirleriyle kesişecek şekilde değiştirilseydi, bu durumun ortaya koyacağı görsel etki fotoğrafta görüntünün geri kalan bölümüyle pek de uyum içerisinde olmayacaktı. Bir görüntüdeki tüm unsurların fotoğrafın verdiği mesajla ve kullanılan fotoğraf tekniğiyle uyumlu olduğundan emin olmak için dikkatli davranılmalıdır. Çizgilerin Farklı İşlevleri Bir fotoğrafın içinde mevcut olan çizgilerin farklı işlevleri olabileceği gibi, aynı anda birden fazla işlevi de yerine getirebilirler. Aşağıdaki fotoğrafta çizgiler hem hoş bir ortam yaratmakta hem de gözün hareketlerini kontrol etmektedir. Kum taneciklerinin üst kısımlarında beliren yumuşak kıvrımlar hoş bir atmosfer oluşturmaktadır. (Fotoğraf 2.5) Fotoğraf

41 Fotoğraf 2.1 ile benzerlik teşkil ederek kıvrık hatlar huzurlu bir ortam havası vermektedir. Açıkça görülmektedir ki, bu fotoğraf çölün öğle sıcağındaki haşinliğini göstermekten ziyade gün doğumundaki sükuneti yansıtmaktadır. Aynı zamanda ön planda S biçimli eğri çizgi gözü çelmekte ve izleyiciyi fotoğrafın içine çekmektedir. Bu çizgi olmasa izleyicinin bakışı ön planda kalacaktır. Çizgi sayesinde arka plan daha etkin bir hale gelmektedir. Ön plan fotoğrafın ilgi merkezi olan arkadaki manzara hakkında detaylı bilgi vermektedir. Gerçekte kavisli çizgilerin varlığı izleyiciyi özelden genele doğru yönlendirmektedir. Bu durum ön plandaki çizgilerin yüklendiği bir işlevdir. Aynı zamanda bu çizgi kum tepelerinin oluşturduğu genel ritim duygusuna da katkıda bulunmaktadır. Bir fotoğrafın kurgusunu oluştururken izleyiciyi fotoğrafın içine çeken çizgilere ihtiyaç duyarız. Fakat aynı zamanda kullandığımız çizgilerin oluşturmak istediğimiz genel duygusal havayla uyumlu olduğundan da emin olmalıyız. Her durum başlı başına bir özelliğe sahiptir, fakat özellikle geniş açılı objektifler ön planda yer alan çizgilerin vurgulanmasında ve konuyla bütünleştirilmesinde çok işe yaralar. Çizgilerin Duygusal İçeriği İzleyicinin dikkatini yönlendirmenin yanı sıra çizgilerin duygusal bir içeriği de vardır ve böylelikle fotoğrafın genel anlamına katkıda bulunurlar. Fotoğraf 2.6 Bir bina cephesinin görüntülendiği yukarıdaki fotoğrafta düz çizgiler izleyiciyi güçlü bir biçimde arka plana doğru adeta savurmaktadır. Bu çizgilerin işlevi Fotoğraf 2.5 teki fotoğrafın ön planındaki kavisli çizgilerinkiyle aynıdır. Ancak yukarıdaki fotoğrafta (Fotoğraf 2.6) çizgiler bu defa düz oldukları için daha çok bir kütle ve güç duygusuna yol açmaktadır. Kıvrık çizgiler Fotoğraf 2.5 e uygun olmakla beraber düz çizgiler kadar kütle ve 41