FIKHi HADiSLER BAGLAMINDA BiR inceleme

Transkript

1

2 FIKHi HADiSLER BAGLAMINDA BiR inceleme

3 MEHMET EMİN ÖZAFŞAR Bolu/Gerede de dünyaya geldi (1963). İlk ve orta öğrenimini Ankara da tamamladı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ni bitirdi (1987). Aynı yıl hadis alanında yüksek lisans çalışmalarına başladı. Milli Eğitim Bakanlığı bursu ile Mısır da incelemelerde bulundu ( ). Kevserî, Hayatı ve Hadisçiliği konulu yüksek lisans tezini tamamladı (1989). Doktora çalışmalarına başladı (1990). Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Şubesi nde bir süre Arapça mütercimi olarak çalıştıktan sonra, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadis Anabilim Dalı nda araştırma görevlisi oldu (1991). Fıkhî Hadisler ve Değerlendirilmesindeki Esaslar konulu teziyle hadis doktoru oldu (1995). Türkiye de öğrenim gören Kırgızistan Osh İlahiyat Fakültesi öğrencilerine Hadis Usûlü ve Hadis Tarihi dersleri verdi ( ). İngiltere de çalışmalarda bulundu ( ). Doçent oldu (1999) ve 2004 ders yıllarında Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi nde misafir öğretim üyesi olarak ders verdi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nde Profesör oldu (2006). Diyanet İşleri Başkan Yardımcılığı görevine atandı (2007). islâmiyât dergisi yayın kurulu üyeliği yaptı ( ). Arapça ve İngilizce bilmektedir. Yayımlanmış birçok makale ve kitap çevirisi yanında yayımlanmış telif eserleri de şunlardır: Hadisi Yeniden Düşünmek (1998); İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arka Planı (1999); Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar (1999); Hadis ve Kültür Yazıları (2004).

4 İÇİNDEKİLER ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ ÖNSÖZ GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL ÇERÇEVE I. FIKHİ HADİSLER TERİMİ A) Fıkıh B) Hadis C) Fıkıh-Hadis İlişkisi D) Fıkhi Hadisler İçin Kullanılan Tabirler E) Fıkhi Hadislerin Tanımı İKİNCİ BÖLÜM FIKHİ HADİSLER BAĞLAMINDA HADİS-SÜNNET İLİŞKİSİ (HİCRÎ 2. ASIR) I. İLK LİTERATÜRDE HADİS VE SÜNNET A) Hadis Kelimesinin Kullanımı B) Sünnet Kelimesinin Kullanımı II. HİCRİ İKİNCİ ASIR LİTERATÜRÜNDE SÜNNET A) Mâlik ibn Enes in Sünnet Anlayışı ve el-muvatta da Sünnet a) es-sunnetu İndenâ veya es-sunnetu fî Zâlike b) Madat es-sunnetu c) el-emru İndenâ d) el-amelu İndenâ... 85

5 B) Ebû Yûsuf ve Şeybânî de Sünnet Kavramı a) Ebû Yûsuf un Sünnet Anlayışı b) Şeybânî nin Sünnet Anlayışı C) Bu Anlayışlar Çerçevesinde Ortaya Çıkan Sünnet Tanımı III. ŞÂFİ Î NİN HADİS-SÜNNET ANLAYIŞI A) Hadis Sünnet, Sünnet de Hadistir B) Hadisin Sübutu Sünnet Olması için Yeterlidir C) Sabit Olan Hadis Bizatihi Sünnettir, Başka Bir Şeye İhtiyacı Yoktur D) Hadis-Sünnet, Yerel Uygulama ve İcma İddiasıyla Terk Edilemez E) Hadis-Sünnet, Kıyasa Dayanılarak Terk Edilemez ÜÇÜNCÜ BÖLÜM USÛLE VE KÜLLİ KAİDELERE DAYANAK GÖSTERİLEN BAZI RİVAYETLERİN KRİTİĞİ I. ASIL VE KAİDELERE DAİR MUKADDİME II. RİVAYETLERİN KRİTİĞİ A) Genel Kaidelere Dayanak Gösterilen Rivayet Örneklerinin Kritiği a) el-umûru bi Makâsıdihâ b) ed-dararu Yuzâlu c) el-âdetu Muhakkemetun d) el-yakînu lâ Yezûlu bi s-sekki e) el-meşekkatu Teclibu t-teysîr B) Özel Kaidelere Dayanak Gösterilen Rivayet Örnekleri a) el-beyyinetu li l-mudda î ve l-yemînu Alâ Men Enker b) el-hudûdu Teskutu bi ş-şubuhât c) Kullu Kardin Cerre Nef an fe Huve Riben C) Fıkhın Asıllarından Birine Dayanak Gösterilen Rivayet Örneği a) Sünnet-Hadis DÖRDÜNCÜ BÖLÜM FIKHİ RİVAYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ I. FIKHİ RİVAYETLERDE METİN OLGUSU A) Metin B) Dirayet Kavramı ve Hadis Metinleri C) Rivayetlerin Değerlendirilmesinde Ehl-i Hadîs ve Ehl-i Re y

6 II. FIKHİ RİVAYETLERDE METİN TAHLİLİ A) Metin İnşası a) Metin İnşası nı Zorunlu Kılan Faktörler Tabii ve psikolojik faktörler Metodik Faktörler Mânâ (Muhteva) Rivayeti Ziyade ve İdrac İhtisâr ve Taktî B) Metin (Muhteva) Tahlili a) Klasik Dönemde Metin Tahlili İlk Üç Nesilde Metin Tahlili Şeybânî ve Rivayet Lafızlarının Kategorik Tasnifi Rivayetlerin Niceliği ile İlgili Lafızlar Yorum Lafızları Delalet Lafızları Şâfi î, Fıkıh Usûlü ve Nass Teorisi b) Metin Tahlilinde Göz Önünde Tutulması Gereken Hususlar Dile Genel Bir Bakış Metnin Görünmeyen Öğeleri C) Çevre (Bağlam-Arka Plan) Tahlili a) Tabii-Fiziki Çevre b) Sosyo-kültürel ve İktisadi Çevre c) Tarihî Çevre SONUÇ KAYNAKLAR DİZİN

7 ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ 21. yüzyıl, İslam bilimleri açısından yeniden değerlendirilme yüzyılı olarak tarihteki yerini almıştır. İslam dünyasında yüksek dinî araştırmaların geleneksel formlarından uzaklaşarak modern inceleme ve araştırma teknikleri çerçevesinde yeniden şekillendiği bu yüzyılda akademi kamusal olduğu kadar kuramsal olarak da ağırlık kazanmıştır. 21. yüzyılın ilk çeyreğinde Dâru l-fünûn İlahiyat Fakültesinin kurulması, Türk ilahiyat akademisini hem araştırma problematiği hem de metodolojisi açısından yaklaşık bir yüzyıl öncesinden itibaren etkisini hissettiren batı akademyasına eklemlemiştir. Cumhuriyet devri yüksek İslam araştırmalarında, İslam ilimlerinin kendi geleneksel formları yanında modern dinî-sosyal bilimlerin birikimi de belirleyici olmuştur da kurulan Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk İlahiyat birikimini hem üretmiş hem de yönlendirmiştir. Temel İslam bilimlerinin diğer dallarında olduğu gibi hadis dalında da kurucu rolü üstlenen Merhum Muhammed Tayyib Okiç in ihyacı ve sentezci etkisi yadsınamaz. Onun Fransız bilim geleneği üzerinden tevarüs ettiği batı tarzı problematik belirleme, inceleme ve araştırma üslubu hem kendi eserleri hem de başta Talat Koçyiğit ve Mehmed Said Hatiboğlu olmak üzere talebeleri aracılığıyla bugün sayıları yüze yaklaşan çağdaş ilahiyat fakültelerine biçim ve içerik kazandırmıştır. Özellikle Talat Koçyiğit in hadis alanının temelleri, terminolojisi, tarihi ve kimi spesifik sorunsalları konusunda yaptığı çalışmalar, bahusus J. Robson dan yaptığı çeviriler ve I. Goldziher e yönelik eleştirileri Türkiye deki 21. yüzyıl hadis mütehassıslarına yön vermiş- 11

8 12 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK tir. Yönettiği tezler başta olmak üzere yetiştirdiği onlarca bilim insanı ile çağdaş hadis araştırmalarına hatırı sayılır katkıda bulunmuştur. Mehmed Said Hatiboğlu nun hadis özelinden hareketle İslam kültür mirasının tenkidine odaklanan yöntemsel yaklaşımı 21. yüzyıl hadis araştırmalarında bir başka alanı temsil eder. Takriben 18. yüzyılda başlayan, 19. yüzyılda oryantalist geleneğe mensup pek çok batılı temsilcisi yanında I. Goldziher ile zirveye ulaşan hadis ve Sünnet birikimine septik yaklaşımın ileri sürdüğü sorunsallar ekseninde ilmî mirasımıza dönük eleştirel yaklaşım Hatiboğlu tarafından nev-i şahsına münhasır çalışmalarla örneklendirilmiştir. Hatiboğlu, İslam ilim geleneğinin zihniyet kritiğini esas alan çalışmalarıyla, tarihsel problemlerle çağdaş sorunlar çerçevesinde değerlendirmeye dönük çabalarıyla ve yönettiği tezler ve yetiştirdiği talebelerle cumhuriyet devri hadis tetkiklerine yön verenlerin başında gelir lerin şartlarında doğup gelişen akademik hadis araştırmaları 1970 lerde İslam dünyasından ve batıdan yapılan bazı çevirilerin de etkisiyle daha çok temel kaynakların neşri ve klasik tartışma konularının yeniden tartışmaya açılmasıyla geçilmiştir sonrası Türkiye için yepyeni bir dönemi ifade eder. Türkiye nin karma ekonomik sistemden liberal ekonomiye geçme iradesi, ülkeyi ekonomi sahasında olduğu kadar sosyal, kültürel ve bilimsel alanda da dünyaya açmıştır. Askerî rejimin kısa süren iktidarının ardından yapısal ekonomik ve sosyal reformlar, Yüksek öğretim Kurumunun ihdası, din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin zorunlu dersler arasına alınması, 1960 larda kurulan yüksek İslam enstitülerinin fakülteye dönüştürülmesi gibi gelişmeler ilahiyat alanında yeni imkân ve sorunsallara zemin hazırlamıştır. Doğudan ve batıdan yapılan çeviriler, özellikle batı sosyal ve beşerî bilimlerinden yapılan çeviriler ilahiyat konularının modern dil, kültür ve felsefe birikimiyle ilişkilendirilmesine imkân sağlamıştır lar bilhassa hadis açısında yoğun biçimde metodoloji tartışmalarının yapıldığı yıllar olmuştur. Başta Fazlur Rahman olmak üzere muhtelif ilim adamlarının tez ve görüşleri yeni tartışma ve araştırma konularını gündeme getirmiştir. Zaman zaman yüzyıldan daha fazla bir süre önce Hind-Pakistan alt kıtası ve Mı-

9 13 ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ sır başta olmak üzere İslam dünyasında gündeme gelmiş bulunan tartışma konuları Türkiye özelinde yinelenmiştir. Dinî metinlerin anlaşılmasında yöntem ve tarihsellik 1990 ların başat konuları olmuştur. Çok dinamik sayılabilecek tartışma ortamı, akademik üretimi olumlu yönde etkilemiştir. Bu yıllarda çıkan periyodikler kimi polemiklere zemin teşkil etmiştir. Üçüncü baskısı yapılan elinizdeki eserin orijinali de 1990 lı yılların bu hararetli vasatında doktora tezi olarak hazırlanmıştı. Hadis fıkıh ilişkisini, fıkıh usulü ile ona kaynak teşkil eden rivayetlerin değerinin ve fıkhi hadislerin anlaşılması sorununun ele alındığı çalışmada klasik hadis usulü yanında dil bilim, sosyoloji ve tarih biliminin kavram ve kuramlarından da yararlanılarak çağdaş bir hadis değerlendirme metodolojisine ilişkin öneriler geliştirilmişti. Batıda I. Goldziher ve özellikle J. Schacht ın ilgilendiği ve oryantalist muhitlerde adeta kanonik değer kazanan eserleri ile Fazlur Rahman, M. Mustafâ A zâmî, Ahmed Hasan ve M. Yusuf Guraya gibi onlarca araştırmacıyı meşgul eden konu, bir başka zaviyeden ele alınarak rivayetlerin tahlilinde bir yöntem analizine problem edilmiştir. Kavramsal analizler ve klasik dönem İslam fıkhının kurucu fakihleri sayılan Mâlik, Ebû Yûsuf, Muhammed ibn Hasan ve Şâfi î gibi fakihlerin yaklaşımlarının kritik edilmesi çalışmanın başlangıç bölümünü teşkil etmiştir. Eserin ikinci bölümünde fundamental hadisler de denilen, fıkıh usulü ve kaidelerine mesned teşkil eden hadisler örneklem olarak incelenmiştir. Son bölümde ise hadiste metin kavramı üzerinde durularak, Metin İnşası, Metin Tahlili ve Çevre Bağlam Tahlili başlıkları altında yeni bir rivayet analiz çerçevesi kavramsallaştırılmaya çalışılmıştır. Bilhassa bu bölümde klasik hadis ve fıkıh usulü, lengüistik, sosyoloji, tarih ve antropoloji disiplinlerinin verilerinden yararlanılmasının kaçınılmaz olduğu vurgulanmıştır. Burada geliştirilmeye çalışılan yöntemi müstakil bir rivayete uygulama iradesi hâlâ geçerliliğini korumaktadır. Aradan geçen zaman zarfında kısmen bazı akademik çalışmalarda buradaki yaklaşımdan esinlenilmiştir. Hadisi Yeniden Düşünmek adı ile ilk baskısı 1999, ikinci baskısı ise 2000 yılında yapılan bu çalışmaya vücut veren bilimsel kaygı ve yaklaşımın eş zamanlı olarak başka çalışmalara da vücut verdiğini dikkatlerden kaçırmamak

10 14 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK gerekir: Özellikle Mehmet Görmez in Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metoloji Sorunu adlı tezi ile Bünyamin Erul un Sahabenin Sünnet Anlayışı tezini zikretmek gerekir. Hadis metinlerinin nasıl anlaşılacağı, nasıl analiz edilip, nasıl yorumlanacağı, bu konudaki kavramsal çerçeve ve başta sahabiler olmak üzere İslam geleneğindeki anlama ve yorumlama yöntemleri konusu 21. yüzyılın sonuna girilirken Türk ilahiyatındaki en önemli akademik sorunsal idi. Nitekim bugün dahi aynı sorunsal önemini korumaya devam etmektedir. İslam dünyasında başta hadis metinleri olmak üzere dinî metinleri anlama ve açıklamadaki yaklaşım farklılıklarının nasıl ağır toplumsal, düşünsel sorunlara yol açtığı, hatta küresel ölçekteki krizleri beslediği yadsınamayan bir gerçektir ve bu, 21. yüzyıla geçtiğimiz yüzyıllardan tevarüs eden bir akut sorun alanıdır larda yoğunlaşan yöntem eksenli akademik çalımalar 2000 lerin başında mütevazı sayılabilecek bir ürün vermiştir. Diyanet İşleri Başkanlığı nın himayesinde hazırlanan ve çok sayıda hadis uzmanı akademisyenin katkısıyla tamamlanan yedi ciltlik Hadislerle İslam adlı eserin tasarlanması, içeriklendirilmesi ve hadislerin yorumuna ilhamını ve yöntemini yukarıda işaret edilen eserlerdeki yaklaşım vermiştir. Kitabın din hizmetlerinde kaynak olarak kullanılması dikkate alındığından katı bir akademik yorum ve kritik yerine hadislerin hadisle yorumu da denilebilecek olan hadis metinlerinin anlamsal inşası, muhteva analizi ve tarihsel koşulları ile diğer dinî metinlerle bağıntısı kurulmakla yetinilmiştir. Hadisi Yeniden Düşünmek adlı bu eserin ikinci baskısının üzerinden yaklaşım on beş yıl geçti. Eser, baskısının bulunmadığı bu süre zarfında da akademik ilgiye muhatap olmaya devam etti. Daha sonra hazırlanan kimi tezlerde kritik edildi ve bazı yayın organlarında kısmi eleştiriler yöneltildi. Küçük de olsa maddi hata ve alıntı yanılgılarına işaret edildi. Bu baskıda mukabil değerlendirmeleri içeren notlar ilave edilmesi beklenirdi. Ancak bu değerlendirmeleri daha sonraya erteleyerek şimdilik tespit edebildiğimiz itiraz, eleştiri ve değinilere işaret etmekle iktifa ettik. Bu baskıda eserin ilk baskılarındaki özünü ve ana yapısını etkileyecek herhangi bir ilavede bulunulmadı. Redaksiyon kabilinden küçük tashihler dışında eserin dilinde değişikliğe gidilmedi.

11 15 ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ Çünkü bu eser de diğerleri gibi kendi vücut bulduğu dönemin bir tanığıdır. Tabii müellifinin de dilsel ve bilimsel gelişim seyrinin bir kanıtıdır. Bu kanıtı muhafaza etmek de zaten ilmî emanete riayetin bir gereğidir. Yirmi beş yıl önce başlayan, yirmi yıl önce tamÿamlanan, ikinci baskısı on beş yıl önce tamamlanan bu eserin şimdi yeniden özenle basılmasına vesile olan, OTTO nun iki güzel insanına sevgili Veli ve Sema ya ne kadar teşekkür etsem azdır. Ve tabi çalışma arkadaşlarına. Umarım yeni baskısıyla eser, hadis alanındaki akademik çalışmalara mütevazı katkılar sağlamaya devam eder. Mehmet Emin Özafşar Ankara 2015

12 KAYNAKLAR Abdulhâlık, Abdulğanî, Hucciyyetu s-sunne, el-ma hedu l-âlemî li l- Fikri l-islâmî, Dâru l-karâin, Beyrut Abdurrâzık, Mustafâ, Kitâbu l-umm, Mukaddime, I-VII, Dâru l-mısrıyye, Kahire Abdurrazzâk, Ebû Bekr ibn Hemmâm es-san ânî, el-musannef, I-XI, thk. Habîburrahmân el-a zamî, el-meclisu l-ilmî, ty. Aclûnî, İsmâ îl ibn Muhammed, Keşfu l-hafâ ve Muzîlu l-ilbâs Amma ştehera mine l-ahâdîsi alâ Elsineti n-nâs, I-II, tah. Ahmed Kalaş, Muessesetu r-risâle, Beyrut Ahdeb, Haldûn, Esbâbu İhtilâfi l-muhaddisîn, I-II, ed-dâru s-suûdiyye, Suud Ahmed ibn Hanbel, el-musned, I-VI, Çağrı Yay., İstanbul 1982., Kitâbu l-ilel ve Ma rifeti r-ricâl, I-II, thk. Talat Koçyiğit-İsmail Cerrahoğlu, İstanbul Akkaya, Nejla, İslâm Hukukunda Kadının Siyasi Hakları, İslâmî Araştırmalar, 1991, IV/V, s Âmidî, Seyfuddîn Ebû l-hasen Ebû Alî ibn Muhammed, el-ihkâm fî Usûli l-ahkâm, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut Avvâme, Muhammed, Eseru l-hadîs eş-şerîf fî İhtilâfi l-eimmeti l-fukahâ, Dâru s-selâm, Kahire Aydınlı, Abdullah, Hadîs Istılahları Sözlüğü, Timaş, İstanbul Ayvallı, Ramazan, Esbâbu Vürûdi l-hadîs ve Bunun İslam Teşriindeki Yeri ve Önemi, AÜİF. Ktb, y Azamî, M. M., İlk Devir Hadîs Edebiyatı, çev. Hulusi Yavuz, İstanbul ; özgün adı: Studies in Early Hadith Literature, American Taist Publication, Indianapolis Azîmâbâdî, Ebû t-tîb Muhammed Şemsulhak, Avnu l-ma bûd Şerhu Suneni Ebî Davûd, I-XIV, thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân, Medine, ty. 2. Bâcî, Ebû l-velîd, İhkâmu l-fusûl fî Ahkami l-usûl, thk. Abdulmecîd Turkî, Beyrut Basrî, Ebû l- Huseyn, Kitâbu l-mu temed fî Usûli i-fıkh, I-II, thk. Muhammed Hamîdullah, el-ma hedu l-ilmî el-fransî li d-dirâsâti l- Arabiyye, Dımaşk Berki, Ali Himmet, Mecelle, Ankara

13 392 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed ibn Huseyn, Delâilu n-nubuvve ve Ma rifeti Ahvâli Sâhibi ş-şerî a, I-VII, thk. Abdulmuti Kal acî, Dâru r- Reyyân, Kahire 1988., Kitâbu s-sunen el-kebîr, I-X, el-maârifu n-nizamiyye, Haydarabad Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukûk-i İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhıyye Kamusu, Bilmen Yay., İstanbul Buhârî, Abdulazîz, Keşfu l-esrâr, I-IV, thk. Muhammed Mu tasım Billâh el-bağdâdî, Dâru l-kutubi l-arabî, Beyrut Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed ibn Hasen İsmâ îl ibn İbrâhîm ibn Muğîre ibn Ahnef Berdizbe el-cu fî, el-câmiu s-sahîh el-musned, I-IV, Çağrı Yay., İstanbul Câbirî, Muhammed Âbid, Arap Aklının Oluşumu -Tekvînu l-akli l-arabî, çev. İbrahim Akbaba, İz Yay., İstanbul Câhız, Ebû Osmân Amr ibn Bahr, el-beyân ve t-tebyîn, I-IV, thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn, Dâru l-ceyl, Beyrut Cassâs, Ebû Bekr, Ahkâmu l-kur ân, thk. M. Sadık, I-V, Beyrut 1985., Usûlu l-fıkh (el-fusûl fî l-usûl), thk. Acîl Câsim en-neşmî, Dâru l- Evkâf ve ş-şuûnu l-islâmiyye, I-III, Kuveyt Condon, Jhon C., Kelimelerin Büyülü Dünyası, çev. Murat Çiftkaya, özgün adı; Semantics and Comunication, İnsan Yay., İstanbul Curcânî, Abdulkâhir, Delâilu l-i câz fî İlmi l-ma ânî, neşr. Reşîd Rıdâ, Beyrut Çakan, İsmail Lütfi, Ana Hatlarıyla Hadîs, Ensar Neş., İstanbul Dârakutnî, Ebû l-hasen Alî ibn Ömer, Ahâdîsu l-muvatta ve İttifaku r- Ruvâti an Mâlik ve İhtilâfuhum Ziyâdeten ve Naksân, thk. M. Z. Kevserî, Mektebetu Neşri s-sakâfeti l-islâmiyye, ty., es-sunen, I-IV, thk. Seyyid Abdullâh Hâşim Yemânî, Medine 1966., ez-zu afâ ve l-metrûkîn, thk. Muvaffak ibn Abdullâh ibn Abdulkâdir, Mektebetu l-maârif, Riyad Dâri, Hâris Suleymân, el-imam ez- Zuhrî ve Eseruhû fî s-sunne, Mektebetu Besâm, Musul- Irak, Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh ibn Abdurrahmân ibn Fadl ibn Behrâm, es-sunen, Çağrı Yay., İstanbul Dâvûdî, Hâlid Zaferullah, Pakistan ve Hindistan da Şah Veliyyullah Dehlevî den Günümüze Kadar Hadîs Çalışmaları, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Dayf, Şevkî, el-asru l-islâmî, Dâru l-ma ârif, Kahire 1986., Târîhu l-edebi l-arabî, Asru d-duvel ve l-imârât, Dâru l-ma ârif, Kahire Debûsî, Abdullâh ibn Ömer, Te sisu n-nazar, nşr. Zekeriyyâ Alî Yûsuf, Kahire ty. Dehlevî, Ahmed ibn Abdurrahîm Şâh Veliyyullâh, Huccetullâh el-bâliğa, I-II, thk. Muhammed Şerîf Sukker, Dâru İhyai l-ulûm, Beyrut 1990., el-musevvâ min Ahâdîsi l-muvattâ, I-II, tah. Komisyon, Dâru l- Kutubi l-ilmiyye, Beyrut 1983.

14 393 KAYNAKLAR, el-insâf fî Beyâni Sebebi l-ihtilâf fî l-ahkâmi l-fıkhiyye, neşr. Muhibbuddîn el-hatîb, Matba atu s-selefiyye, Kahire Desûkî, Muhammed, el-imâm Muhammed ve Eseruhû fî l-fıkhi l-islâmî, Dâru s-sakâfe, Katar, Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara Ebû l-mahâsin, Yûsuf ibn Mûsâ, el-mu tasar mine l-muhtasar min Muşkili l-âsâr, I-II, Âlemu l-kutub, Beyrut, ty. Ebû Dâvûd, Suleymân ibn Es as es- Sicistânî, es-sunen, I-IV, Çağrı Yay., İstanbul 1981., el-merâsîl, thk. Şu ayb Arnavût, Muessesetu r-risâle, Beyrut Ebû Dâvûd, Risâle ilâ Ehli Mekke fî Vasfı Sunenihi, thk. Muhammed Sabbâğ, el-mektebu l-islâmî, Beyrut Ebû Suleymân, Ahmed, İslâm ın Uluslararası İlişkiler Kuramı, çev. Fehmi Koru, özgün adı: The Islamic Theory of International Relations its Relevans, Past and Present, İnsan Yay., İstanbul Ebû Ubeyd, Kâsım ibn Sellâm, Kitâbu l-emvâl, thk. Muhammed Halîl Herrâs, Dâru l-fikr, Beyrut 1988., Ğarîbu l- Hadîs, I-II, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut Ebû Ûde, Hâlid, Binâu l-cumle fî l-hadîsi n-nebeviyyi ş-şerîf, Amman Ebû Yûsuf, Ya kûb ibn İbrâhîm el-ensârî, Kitâbu l-harac, çev. Müderriszâde Muhammed Atâullâh Efendi, sad. İsmail Karakaya, Akçağ Yay., Ankara 1982., Kitâbu l-harac, Matba atu s-selefiyye, Kahire , İhtilâfu Ebî Hanîfe ve İbn Ebî Leylâ, thk. Ebû l-vefa Afğânî, nşr. Lecnetu İhyâi l-ma ârifi n-nu mâniyye Haydarâbad, Matba atu l- Vefâ, Mısır 1357., er-red alâ Siyeri l-evzâ î, thk. Ebû l-vefâ Afğânî, Dâru l-ma ârifi n- Nu mâniyye, by., 1358., el-âsâr, thk. Ebû l-vefa, neşr. Lecnetu İhyai l-maârifi n- Nûmaniyye, Haydarabad, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut ty. Ebû Zehre, Muhammed, Ebû Hanîfe Hayâtuhu ve Âsâruhu, Ârâuhu ve Fıkhuhu, Dâru l-fikri l-arabî, Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, el-imâm eş-şâfi î ve Te sîsu İdeolociyyeti l-vasatiyye, Beyrut ty. Erdoğan, Mehmet, İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, MÜİFVY., İstanbul Fazlur Rahman, İslâm, çev. Mehmet Dağ-Mehmet Aydın, Selçuk Yay., İstanbul , Islamic Methodology in History, Central Institute of Islamic Research, Karachi-Pakistan Fevzî, Rif at, Tevsîku s-sunne fî l-karni s-sânî el-hicri Ususuhû ve İtticâhâtuhû, Mektebetu l-hancî, Kahire Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed ibn Ya kûb, el-kâmûsu l-mubît ve l- Kâbusu l-vasît fî l-luğât, I-IV, Matba atu l-meymûne, Mısır, ty.

15 394 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Fığlalı, Ethem Ruhi, İbadiyyenin Doğuşu ve Görüşleri, AÜİFY., Ankara Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed ibn Muhammed ibn Muhammed, el- Menhûl min Ta lîkâti l-usûl, thk. Muhammed Hasan Hîto, Dâru l- Fikr, Dımaşk Goldziher, Ignaz, Hadîs Tetkikleri, çev. Mehmed Said Hatiboğlu nun yayımlanmamış çevirisi, özgün adı: Muhammedanische Studien, Halle , Zahiriler, çev. Cihad Tunç, AÜİFY, Ankara 1982., el-akîde ve ş-şerîa fî l-islâm, çev. Muhammed Yûsuf Mûsâ ve diğerleri, özgün adı: Vorlesungen Über Den İslam, Dâru r-râidi l- Arabî, Beyrut, ty., Fıkıh, İslâm Ansiklopedisi, MEBY. Guraya, Muhammed Yusuf, Origins of Islamic Jurisprudence with Special Reference to Muwattâ İmam Mâlik, Lahore Ğalayînî, Mustafâ, Câmiu d-durûsi l-arabiyye, I-III, Beyrut Hâdimî, Ebû Saîd, Mecâmiu l-hakâik, Mahmûd Bey Matba ası, Hâkim, Ebû Abdullâh en-neysâburî, Ma rifetu Ulûmi l-hadîs, Dâru l- Âfâki l-cedîde, Beyrut 1980., el-mustedrek alâ s-sahîhayn, I-IV, Dâru l-ma rife, Beyrut, ty. Halîfe Ba Bekr, Hasan, Menhecu l-usûliyyîn li Turuki Delâleti l-elfaz alâ l- Ahkâm, Kahire Halkın, Lèon E., Tarih Tenkidinin Unsurları, çev. B. Yediyıldız., TTKY, Hallâf, Abdulvahhâb, Masâdiru t-teşrî i l-islâmî (Risâletu t-tûfî fî Riâyeti l- Maslaha), Dâru l-kalem, Kuveyt Hamevî, Ahmed ibn Muhammed, Ğamzu Uyûni l-basâir Şerhu Kitâbi l- Eşbâh ve n-nazâir, I-IV, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut Hamîdullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, I-II, çev. Salih Tuğ, İrfan Yay., İstanbul 1993., İslâm a Giriş, çev. Kemal Kuşçu, İrfan Yay., İstanbul , İslâm in Hukuk İlmine Yardımları, derleyen: Salih Tuğ, İstanbul 1962., Mecmûatu l-vesâiki s-siyâsiyye li l-ahdi n-nebevî ve l-hilâfeti r- Râşide, Dâru n-nefâis, Beyrut Hammâde, Fâruk, el-menhecu l-islâmî fî l-cerh ve t-ta dîl, Dâru Neşri l- Ma rife, Rabat Hamza, Mahmûd, el-ferâidu l-behiyye fî l-kavâidi ve l-fevaidi l-behiyye, Dâru l-fikr, Şam Hasan, Ahmed, The Early Development of Islamıc Jurisprudence, Islamic Research Institute, İslamabad-Pakistan Hasan, Huseyn Hac, Nakdu l-hadîs fî İlmi r-rivâye ve İlmi d-dirâye, I-II, Muessesetu l-vefâ, Beyrut Hâşim, Ahmed Ömer-Hüseynî Hâşim, el-muhaddisûn fî Mısr ve l-ezher ve Devruhum fî İhyâi s-sunneti n-nebeviyyeti, Mecmeu l-buhûsi l- İslâmiyye, Kahire 1985.

16 395 KAYNAKLAR Hatîb, Ebû Bekr Ahmed ibn Alî ibn Sâbit el-bağdâdî, el-câmi li Ahlâki r- Râvî ve Âdâbi s-sâmi, I-II, thk. Mahmûd Tahhân, Mektebetu l- Ma ârif, Riyad 1983., el-fakîh ve l-mutefakkih, I-II, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut , el-kifâye fî İlmi r-rivâye, Dâru l-kutubi l-hadîse, ty., Şerefu Ashâbil-Hadîs, thk. Mehmed Said Hatiboğlu, Ankara Hatiboğlu, Mehmed Said, Hilâfetin Kureyşliligi, AÜİFD, XXIII/ , Hazret-i Peygamber in Vefatından Emevilerin Sonuna Kadar Siyâsî- İctimâî Hâdiselerle Hadîs Münasebetleri, yayımlanmamış doçentlik tezi, Ankara Hattâbî, Ebû Suleymân, Ma âlimu s-sunen, Ebû Dâvûd un es-sunen i ile birlikte, I-V, Çağrı Yay., İstanbul Havârîzmî, Muhammed ibn Mahmûd, Câmiu l-mesânîd, I-II, Dâru l- Kutubi l-ilmiyye, ty. Hâzimî, Ebû Bekr Muhammed, Şurûtu l-eimmeti l-hamse, thk. Kevserî, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut Horovitz, Josef, el-mağâzî el-ûlâ ve Muellifûhâ, çev. Huseyn Nassâr, Kahire 1949; özgün adı: Early Biographies of the Prophet and their Authors. İftihar Zaman, The Evolution of a Hadîs, doktora tezi, Chicago Irâkî, Zeynuddîn Abdurrahîm ibn Huseyn, Tahrîcu Ahâdîsi Muhtasari l- Minhâc fî Usûli l-fıkh, thk. Subhi Bedrî es-samurâî, Dâru l- Kutubi s-selefiyye, ty., et-takyîd ve l-îzâh li-mâ Utlika ve Uğlika min Mukaddimeti ibni s- Salah, Muessesetu l-kutubi s-sakâfiyye, ty. Isfahânî, Ebû Nu aym, Kitâbu z-zuafâ, thk. FÂruk Hammâde, Dâru s- Sakâfe, Mağrib Isfahânî, Râğıb, Ebû l-kasım Huseyn ibn Muhammed ibn Fadl, el- Mufredât fî Ğarîbi l-kur ân, by., Itr, Nûruddîn, Menhecu n-nakd fî Ulûmi l-hadîs, Dâru l-fikr, Dımaşk İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf, Câmi u Beyâni l-ilm ve Fazlihî ve ma Yenbeğî fî Rivâyetihî ve Hamlihî, Matba atu l-fenniyye, by., , ed-durer fî İhtisâri l-mağâzî ve s-siyer, thk. Şevki Dayf, Dâru l- Ma ârif, Kahire 1983., Tecrîdu t-temhîd li -mâ fî l-muvattâ mine l-ma ânî ve l-esânîd ev et-tekassî li-hadîsi l-muvattâ ve Şuyûhi l-imâm Mâlik, Dâru l- Kutubi l-ilmiyye, Beyrut ty., el-intikâ fî Fadâili s-selâseti l-e immeti l-fukahâ, Dâru l-kutubi l- İlmiyye, Beyrut, ty., el-istizkâr, I-XXX, thk. Abdulmu tî Emîn Kal acî, Muessesetu r- Risâle, Beyrut 1993.

17 396 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK İbn Abdulhâdî, Ebû Abdillâh Muhammed ibn Abdullâh, Tabakâtu Ulemâi l-hadîs, I-IV, thk. Ekrem el-bûşî, Muessesetu r-risâle, Beyrut 1989., el-muharrar fî l-hadîs, I-II, thk. Y.A. Maraşlı ve diğerleri, Dâru l- Ma rife, Beyrut İbn Abdi Rabbih, Ahmed ibn Muhammed, el-ikdu l-ferîd, I-VI., thk. Alî Şîrî, Dâru İhyai t-turasi l-arabî, Beyrut İbn Âbidîn, Muhammed Emîn, Neşru l-arf fî Binâi Ba di l-ahkâm alâ l- Urf, Resâil içerisinde, Beyrut, ty. İbn Arabî, Ebû Bekr Muhammed ibn Abdullâh, Ahkâmu l-kur ân, I-IV, thk. Alî Muhammed el-becâvî, Dâru l-marife, Beyrut, ty. İbn Âşûr, Muhammed ibn Tâhir, İslam Hukuk Felsefesi, çev. Vecdi Akyüz-Mehmet Erdoğan, İklim Yay., İstanbul İbn Belbân el-fârisî, Emîr Alâaddîn Alî, el-ihsân fî Takrîbi Sahîhi ibn Hıbbân, I- XVIII, thk. Şu ayb el-arnavût, Muessesetu r-risâle, Beyrut İbn Cevzî, Ebû l-ferec Abdurrahmân, Kitâbu d-du afâ ve l-metrûkîn, I-III, thk. Ebû l-fidâ Abdullâh Kâdî, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut 1986., el-ilelu l-mutenâhiye fî l-ahâdîsi l-vâhiye, I-II. thk. Halîl el-mays, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut İbn Dakîk, Takıyyüddîn Ebû l-feth, İhkâmu l-ahkâm Şerhu Umdetil- Ahkâm, I-IV, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut ty. İbn Esîr, Mecduddîn Ebû s-saâdât Mubârek ibn Muhammed el-cezerî, en-nihâye fî Ğarîbi l-hadîs ve l-eser, I-V, thk. Tâhir Ahmed ez- Zâvî-Mahmûd Muhammed Tanâhî, el-mektebetu l-islâmiyye, ty. İbn Habîb, Rabî, İbn Ömer el-ezdî, el-câmiu s-sahîh, Mektebetu s- Sakafeti d-dîniyye, Kahire 1349/ İbn Hacer, Ebû l-fadl Şihâbuddîn Ahmed ibn Alî ibn Muhammed el- Askalânî, Fethu l-bâri bi Şerhi Sahîhi l-buhârî, I-XIII, Dâru İhyai t- Turasi l-arabî, Beyrut , Nûzhetu n-nazar fî Şerhi Nuhbeti l-fiker, Mektebetu Dâri l-hidâye, Kahire 1975., Hedyu s-sârî li Fethi l-bâri Mukaddimetu Şerhi Sahîhi l-buhârî, Dâru İhyâi t-turâsi l-arabî, Beyrut ty. 2., Tehzîbu t-tehzîb, I-XII, Dâiretu l-maârifi n-nizâmiyye, Haydarabad 1325., el-isâbe fî Temyîzi s-sahâbe, I- IV, Dâru s-sadr, ty. İbn Haldûn, Kitâbu l-iber ve Dîvânu l-mubtedei ve l-haber fî Eyyami l- Arab ve l-acem ve l-berber. I-VII, Beyrut İbn Hamza el-huseynî, İbrâhîm ibn Muhammed, el-beyân ve t-ta rîf fî Esbâbi Vurûdi l-hadîs, I-II, Dâru l-kutubi l-arabî, Beyrut İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî ibn Ahmed ibn Sa îd, el-muhallâ bi l- Âsâr, I-XII, thk. Abdulğaffâr Suleymân el-bendârî, Dâru l- Kutubi l-ilmiyye, Beyrut 1988.

18 397 KAYNAKLAR, Cemheretu Ensâbi l-arab, thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn, Dâru l-ma ârif, Kahire , el-ihkâm fî Usûli l-ahkâm, I-II, thk. Komisyon, Dâru l-ceyl, Beyrut , en-nubez fî Usûli l-fıkhi z-zâhirî, takdim ve ta lîk: Kevserî, Mektebetu Dâri l-hidâye, Kahire ty. İbn Hıbbân, Muhammed ibn Ahmed ibn Ebî Hâtim et-temîmî el-bustî, Kitâbu l-mecrûhîn mine l-muhaddisîn ve d-du afâ ve l-metrûkîn, I-III, thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed, Dâru l-va y, Haleb İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullâh Cemâluddîn ibn Yûsuf ibn Ahmed ibn Abdullâh, Şerhu Şuzûri z-zeheb fî Ma rifeti Kelami l- Arab, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, ty., Ebû Muhammed Abdulmelik, es-sîretu n-nebeviyye, I-IV, thk. Mustafâ es-sekâ İbrâhîm el-ebyarî Abdulhâfiz Şelebî, Halebî, by., İbn Humâm, Kemâluddîn, Şerhu Fethu l-kadîr, I-X, Halebî, Kahire İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed ibn İshâk, es-sahîh, I-IV, thk. Muhammed Mustafâ el-a zamî, el-mektebu l-islâmî, Beyrut İbn İmâd, Ebû l-felâh Abdulhay, Şezerâtu z-zeheb fî Ahbâri men Zeheb, I-VIII, thk. Lecnetu İhyâi t-turâsi l-arabî, Dâru l-âfak, Beyrut ty. İbn Kayyım el-cevziyye, Ebû Abdullâh Muhammed, et-turuku l- Hukmiyye fî s-siyâseti ş-şer iyye ev el-firâsetu l-mardiyye fî Ahkami s-siyâseti ş-şer iyye, thk. Muhammed Hâmid el-fâkî, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut ty., Ahkâmu Ehli z-zimme, I-II, thk. Subhi Sâlih, Dâru l-ilm li l- Melâyîn, Beyrut , İ lâmu l-muvakki în an Rabbi l-âlemîn, I-IV, thk. Tâhâ Abdurra ûf Sâd, Dâru l-ceyl, Beyrut ty., Zâdu l-meâd fî Hedyi Hayri l-ibâd, I-V, thk. Şu ayb Arnavût Abdulkâdir Arnavût, Dâru r-reyyân, Kahire İbn Kesîr, İhtisâru Ulûmi l-hadîs (Ahmed Muhammed Şâkir, el-bâisu l- Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi l-hadîs), Dâru l-kutubi l-ilmiyye, ty. 2 İbn Kudâme, el-makdisî, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullâh ibn Ahmed, Ravdatu n-nâzır ve Cunnetu l-munâzır, I-II, şrh. Abdulkâdir ibn Ahmed ibn Mustafâ Bedrân ed-devmî, Mektebetu l-ma ârif, Riyad-Beyrut İbn Kunfuz, Ebû l-abbas Ahmed ibn Hasan ibn Alî ibn Hatîb, Kitâbu l- Vefeyât, thk. Âdil Nuveyhiz, Dâru l-âfâkı l-cedîde, Beyrut İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh ibn Muslim, el-ma ârif, thk. Servet Ukkâşe, Dâru l-ma ârif, by., , Garîbu l-hadîs, I-II, Beyrut İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed ibn Yezîd, el-kazvînî, es-sunen, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul 1981.

19 398 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK İbn Manzûr, Ebû l-fadl Cemâluddîn Ahmed ibn Mekrem, Lisânu l- Arab, I-XV, Dâru Sâdır, Beyrut ty. İbn Mubârek, Abdullâh, Kitâbu z-zuhd ve r-rakâik, thk. Habîburrahmân el-a zamî, nşr. Muhammed Afîf ez-za bâ, Beyrut ty. İbn Mukaffa, Risâle fî s-sahâbe, Muhammed Kurd Alî neşri, Resâilu l- Buleğâ içerisinde, s , by., İbn Mulakkîn, Ebû Hafs Ömer ibn Alî ibn Ahmed el-ensârî, el-bedru l- Munîr fî Tahrîci Ahâdîsi ş-şerhi l-kebîr, I-III., thk. Cemâl Muhammed es-seyyid, Dâru l-âsıme, Riyad İbn Nakkâş, Şemsuddîn Ebû İmâme Muhammed ibn Alî ibn Abdulvâhid, Ahkâmu l-ahkâm es-sâdire min Beyni Şefetey Seyyidi l-enâm, thk. R.F. Abdulmuttalib, Mektebetu l-hancî, Kahire İbn Nedîm, Ebû-Ferec Muhammed ibn Ebî Ya kûb el-varrâk, Kitâbu l- Fihrist, thk. Rîdâ el-mazenderânî, Dâru l-mesîr, Beyrut ty. 3. İbn Nuceym, Zeynuddîn ibn İbrâhîm, el-eşbâh ve n-nazâir, thk. Muhammed Muti el-hâfız, Dâru l-fikr, Dımaşk İbn Receb, Zeynuddîn ibn Abdurrahmân ibn Ahmed, Câmi u l-ulûm ve l-hikem, thk. Şu ayb Arnavût İbrâhîm Bacis, Muessesetu r- Risâle, Beyrut , Şerhu İleli t- Tirmizî, thk. S. Semurâî, Âlemu l-kutub, Beyrut İbn Ruşd, Ebû l-velîd Muhammed ibn Ahmed ibn Muhammed Muhammed ibn Ahmed, Bidâyetu l-muctehid ve Nihâyetu l-muktesıd, I-II, Kahraman Yay., Ofset, İstanbul İbn Sa d, Muhammed, Kitâbu t-tabakâti l-kebîr, I-VIII, Dâru Sadr, Beyrut ty. İbn Seyyidinnâs, Ebû l-feth Muhammed ibn Muhammed, Uyûnu l-eser fî Funûni l-mağâzî ve ş-şemâil ve s-siyer, I-II, thk. Muhammed Îd el-hatrâvî Muhyiddîn Mîto, Mektebetu Dâri t-turâs, İbn Şebbe, Ebû Zeyd Amr, Târîbu l-medîneti l-munevvere, Ahbâru l- Medîneti l-munevvere, I-IV, thk. Fehîm Mahmûd Şeltût, Dâru t- Turâs, Beyrut İbn Teymiyye, Ahmed, İlmu l-hadîs, thk. Mûsâ Muhammed Alî, Dâru t- Tevfîk, İbn Türkmânî, Tâcuddîn ibn Ahmed, el-cevheru n-nâki, Beyhakî nin es-sunen i ile birlikte, I-X, el-ma ârifu n-nizâmiyye, Haydarabad İbn Zenceveyh, Hamîd ibn Mahled ibn Kuteybe ibn Abdullâh el- Horasânî Ebû Ahmed, Kitâbu l-emvâl, I-III, thk. Şâkir Zeyb Feyyâz, Merkezu l-melik Faysal li l-buhûs ve d-dirâsâti l-islâmiyye, Riyad İdlîbî, Salâhaddîn ibn Ahmed, Menhecu Nakdi l-metn inde Ulemâi l- Hadîsi n-nebevî, Dâru l-âfâki l-cedîde, Beyrut İkbâl, Muhammed, İslâm da Dînî Tefekkürün Yeniden Teşekkülü, çev. Sofi Huri, İstanbul 1964; özgün adı: The Reconstruction of Religious Thought in İslam.

20 399 KAYNAKLAR İsnevî, Cemâluddîn, et-temhîd fî Tahrîci l-furû alâ l-usûl, thk. Muhammed Hasen Hito, Beyrut Kâdî Iyâd, İbn Mudâ el-yahsûbî, el-ilma ilâ Ma rifeti Usûli r-rivâyeti ve Takyîdi s-sema, thk. Seyyid Ahmed Sakr, Dâru t-turâs, Kahire ty. 2. Kahhâle, Ömer Rıdâ, Mu cemu l-muellifîn Terâcumu Musannifi l-kutubi l- Arabiyye, I-XV, Dâru İhyai t-turâsi l-arabî, Beyrut ty. Kal acî, Muhammed Ravvâs, Fıkhu İbrâhîm en-nahâ î, I-II, Mısır Kallek, Cengiz, Hz. Peygamber Döneminde Devlet ve Piyasa, Bilim ve Sanat Vakfı, İstanbul Kannûcî, Sıddık Hasan Hân, Ebcedu l-ulûm el-veşyu l-merkûm fî Beyâni Ahvâli l-ulûm, I-III., Şam 1978., el-hıtta fî Zikri s-sıhâhi s-sitte, Dâru l-kutubi l-ilmiyye. Beyrut Karadâvî, Yûsuf, Keyfe Nete âmel ma a s-sunneti n-nebeviyyeti Ma âlim ve Davâbıt, el-ma hedu l-âlemî li l-fikri l-islâmî, el-vefa , Sünneti Anlamada Yöntem, Rey Yay., İstanbul 1991., Şerî atu l-islâm Hulûduha ve Salâhuhâ li t-tatbîk fî Kulli Zamân ve Mekân, el-mektebu l-islâmî, by., , Fıkhu z-zekât, I-II, Muessesetu r-risâle, Beyrut Karâfî, Şihâbuddîn, Ebû l-abbâs Ahmed ibn İdrîs ibn Abdurrahmân es- Sanhâcî, Kitâbu l-furûk, I-IV, Âlemu l-kutub, Beyrut ty. Kârî, Alî Nûruddîn Alî ibn Muhammed ibn Sultân, el-esrâru l-merfû a fî l-ahbâri l-mevdû a, thk. Muhammed Sa îd ibn Besyûnî Zağlûl, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut Kâsânî, Alâadin Ebû Bekr ibn Mes ûd, Bedâiu s-sanâi fî Tertîbi ş-şerâi, I-VII, Dâru l-kitâbi l-arabî, Beyrut Kastallânî, Ebû l-abbâs Şihâbuddîn Ahmed ibn Muhammed, İrşâdu s- Sârî li-şerhi Sahîhi l-buhârî, I-X, Dâru İhyâi t-turâsi l-arabî, Beyrut Kâsımî, Cemâluddîn, Kavâidu t-tahdîs min Funûni Mustalahi l-hadîs, thk. Muhammed Behçet el-baytar, Dâru İhyâi l-kutubi l-arabiyye, by., ty. Kerhî, Risâle, Te sîsu n-nazar ile birlikte, neşr. Zekeriyyâ Alî Yûsuf, Matba atu l-imâm, Kahire ty. Kettânî, Abdulhay, et-terâtîbu l-idâriyye Nizâmu l-hukûmeti n-nebeviyye, I-II, Dâru l-kutubi l-arabî, Beyrut ty. Kettânî, Muhammed ibn Ca fer, er-risâletu l-mustatrafe, Kahraman Yay., İstanbul 1986., Hadis Literatürü, çev. Yusuf Özbek; özgün adı: er-risâletu l- Mustatrafe, İz Yay., İstanbul Kevserî, Muhammed Zâhid, Re yu n-necm et-tûfî fî l-maslahati, Makâlât, s by., ty., Fıkhu Ehli l- Irak ve Hadîsuhum, thk. A. Ebû Ğudde, Matba atu l- İslâmiyye, Beyrut 1390/1970., en-nuketu t-tarîfe fî t-tahaddusi an Rudûdi ibn Ebî Şeybe alâ Ebî Hanîfe, Matba atu l-enver, Kahire 1365.

21 400 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK, Husnu t-tekâzî fî Sîreti l-imâm Ebû Yûsuf el-kâdî, Matba'atu lenver, Kahire 1368., Te nîbu l-hatîb alâ mâ Sâkahû fî Tercemeti Ebî Hanîfete mine l- Ekâzîb, Dâru l-kitâbi l-arabî, Beyrut 1981., Bulûğu l-emânî fî Sîreti l-imâm Muhammed ibn Hasan es-şeybânî, Mektebetu Dâri l-hidâye, Kahire ty. Koçkuzu, Ali Osman, Hadîs İlimleri ve Hadîs Tarihi, Dergah Yay., İstanbul Koçyigit, Talat, Hadis Istılahları, AÜİFY, Ankara Kuraşî, Gâlib ibn Abdulkâfî, Evveliyyâtu l-fârûk fî l-idâreti ve l-kadâ, I-II, Beyrut, Kürdî, Ahmed el-hacî, el-medhalu l-fıkhî, el-kavâidu l-kulliyye ve l- Mueyyidâtu ş-şer iyye, Matba atu Câmi ati Dımaşk, Dımaşk Kurtûbî, Ebû Abdillâh Muhammed el-ensârî, el-câmi li-ahkâmi l- Kur ân, I-XX, by., ty. Kırbaşoğlu, M. Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ankara Kıyıcı, Selahaddin, İslam Hukukunda Örf ve Âdet, Ankara Leknevî, Abdulhay, el-ecvibetu l-fâdile li l-es ileti l-aşarati l-kâmile, thk. A. Ebû Ğudde, Beyrut , er-ref u ve t-tekmîl fî l-cerhi ve t-ta dîl, thk. A. Ebû Ğudde, Mektebetu l-matbû ati l-islâmiyye, Haleb , el-fevâidu l-behiyye fî Terâcumi l-hanefiyye, thk. Muhammed Bedruddîn Ebû Fâris en-nu mânî, Dâru l-ma rife, Beyrut, ty. Makdisî, Takiyyuddîn Ebû Muhammed Abdulğanî ibn Abdulvâhid ibn Alî ibn Surur el-c î, Metnu Umdeti l-ahkâm min Kelâmi Hayri l-enâm, Câmi atu l-islâmiyye, Medine Mâlik, el-muvattâ, I-II., thk. Muhammed Fu âd Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul Merğînânî, Burhanuddîn Ebû l-hasen Alî ibn Ebî Bekr ibn Abdulcelîl, el-hidâye şerhu Bidâyeti l-mubtedî, I-IV, el-mektebetu l-islâmiyye, ty. Miras, Kâmil, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, I-XII., DİBY, Ankara Mubârek, Muhammed, Fıkhu l-luğa, Şam Üniversitesi Yay., Şam, ty. Mûsâ, M. Yûsuf, Hasan Basrî nin Kader Hakkında Halîfe Abdulmelik ibn Mervan a Mektubu, AÜİFD., III-IV/75-84., İmâm Mâlik ile Leys ibn Sa d Arasındaki ihtilaf ve Yazışma, çev, A. Şener, AÜİFD., Muslim, Ebû l- Huseyn Muslim ibn Haccâc, el-câmiu s-sahîh, I-III., thk. M. Fuad Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul 1981., Kitâbu t-temyîz, thk. A zamî M. Mustafâ, Menhecu n-nakd inde l- Muhaddisîn Neş etuhu ve Târîhuhu isimli eserinin içinde, Suud Muzenî, İsmâ îl ibn Yahyâ, el-muhtasar, Kitâbu l-umm un kenarında, I-VII, Dâru l-mısriyye, Kahire ty.

22 401 KAYNAKLAR, Kitâbu l-emr ve n-nehy alâ Ma ne ş-şâfi î min Mesaili l-muzenî, thk. R. Brunschuig, Institute Français de Damas, Bulletin de Eudes Orientales Tome, XI. Annee , Beyrut Nazlıgül, Habil, İmam Şafiî nin Hadîs Kültürümüzdeki Yeri, yayımlanmamış doktora tezi, AÜSBE, Ankara Nedvî, Alî Ahmed, el-kavâidu l-fıkhiyye, Dâru l-kalem, Dımaşk Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed ibn Şu ayb ibn Alî ibn Sînân ibn Bahr, es-sunen, I-VIII, Çağrı Yay., İstanbul Nîgerî, Abdunnebî ibn Ahmed, Câmiu l-ulûm fî Istılâhi l-funûn, Düstûru l-ulemâ, I-IV, Muessesetu l-a lâ, Beyrut Nirun, Nihat, Sistematik Sosyoloji Yönünden Sosyal Dinamik Bünye Analizi, AÜDTCFY, 1969, sayı: 187., Sistematik Sosyoloji Açısından Ziya Gökalp, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul Ömerî, Ekrem Ziyâ, Bakî ibn Mahled el-kurtûbî ve Mukaddimetu Musnedihî, Beyrut 1984., el-muctema u l-medenî fî Ahdi n-nubuvveti Hasâisuhu ve Tanzimâtuhu l-ûlâ, el-meclisu l-ilmiyyi, Medine Özcan, Hanifi, Mâturîdî nin Bilgi Teorisinde Fıkıh Terimi, DEÜİFD, İzmir Özsoy, Ömer, Sûnnetullah, Bir Kur ân İfadesinin Kavramlaşması, Ankara Polat, Selahaddin, Mürsel Hadisler ve Delil olma Yönünden Değeri, TDVY, Ankara Râcihî, Abduh, Fıkhu l-luğati fî l-kutubi l-arabiyye, Dâru n-nahdati l- Arabiyye, Beyrut Râmehurmûzî, Hasan ibn Abdurrahmân, el-muhaddisu l-fâsıl beyne r- Râvî ve l-vâ î, thk. Muhammed Accâc el-hatîb, Dâru l-fikr, Beyrut Râzî, Fahruddîn, et-tefsîru l-kebîr, I-XVI, Dâru l-fikr, Beyrut Robson, J., İbn İshâk ın İsnad Kullanışı, çev. Talat Koçyiğit, AÜİFD, X (1962). Ritter, H., Hasan Basrî nin Kader Hakkında Halîfe Abdulmelik ibn Mervan a Mektubu, Der Islam, band XXI, heft, I, s. 1-83, Berlin Und Leipzig 1933, çev. L. Doğan Y. Kutluay, AÜİFD, III-IV (1954), s Sa rân, Mahmûd, İlmu l-luğa, Dâru n-nahdati l-arabiyye, Beyrut ty. Sabbâğ, Muhammed, el-hadîsu n-nebevî, el-mektebu l-islâmî, Beyrut Sahâvî, Şemsuddîn, ed-dav u l-lâmi li-ehli l-karni t-tâsi, I-VI, Mektebetu l-hayat, Beyrut ty., el-makâsıdu l-hasene fî Beyâni Kesîrin mine l-ahâdîsi l-muştehere alâ l-elsine, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut Sahnûn, İbn Sa îd et-tennuhî, el-mudevvenetu l-kubra, I-VI, Matba atu s- Sa âde, Mısır ty.

23 402 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Sa îd ibn Mansûr, es-sunen, I-II, thk. Habîburrahmân el-a zamî, Dâru l- Kutubi l-ilmiyye, Beyrut Saklan, Bilal, Konya Yûsuf Ağa Kütüphanesinde Mevcut Hadîs ile ilgili Yazma-Matbu Eserler, yayımlanmamış doktora semineri, Konya Samurkaş, Ali İhsan, Türkiye de ve Hz. Muhammed Döneminde Enflasyon Düşüncesi, Rehber Yay., Ankara Sanânî, Muhammed ibn İsmâ îl el-emîr el-huseynî, Subulu s-selâm Şerhu Bulûği l-merâm min Cem i Edilleti l-ahkâm, I-II, thk. Muhammed Abdulazîz el-hûlî, Dâru İhyâi t-turâsi l-arabî, , Tavzîhu l-efkâr li-ma ânî Tenkîhi l-enzâr, I-II, thk. M. Muhyidddîn Abdulhamîd, Mektebetu l-hancî, Kahire Sava Paşa, İslâm Hukuk Nazariyatı Hakkında Bir Etüd, Ankara Schacht, Joseph, Peygamberin Sünneti Tabiri Hakkında, çev. Mehmed Said Hatiboğlu, AÜİFD., XVIII/264., The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford, London 1959., İslâm Hukukuna Giriş, çev. A. Şener M.Dağ, AÜİFY, Ankara 1986; özgün adı: An Introduction to Islamic Law, London Schumacher, E. F., Aklı Karışıklar için Kılavuz, çev. Mustafa Özel, İz Yay., İstanbul 1990; özgün adı; A Guide for the Perplexed. Semerkandî, Alâaddîn, Tuhfetu l-fukahâ, I-III, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut Serahsî, Muhammed ibn Ahmed, Şerhu s-siyer l-kebîr, I-V, thk. Salahuddîn el-muneccid, Ma hedu l-mahtûtât bi Câmi ati d- Duveli l-arabiyye, by., 1971., el- Usûl, I-II, thk. Ebû l-vefâ Afğânî, Kahraman Yay., İstanbul Sezgin, İslam Târihi nin Kaynağı Olması Bakımından Hadîs in Ehemmiyeti, İTED., II/I/ Sindî, Muhammed Âbid, Tertîbu Musnedi ş-şâfi î, I-II, thk. Y. Alî Zevâvî İ. Attâr Huseynî, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, by., Subkî, Alî ibn Abdulkâfî ve Tacuddîn Abdulvahhâb ibn Alî, el-ibhâc fî Şerhi l-minhâc, I-III, thk. Şa ban Muhammed İsmâ îl, Mektebetu l- Kulliyyati l-ezheriyye, Kahire Suyûtî, Celâluddîn, Sünnet in İslâmdaki Yeri, çev. Enbiya Yıldınm, İstanbul 1992., Aynu l-isâbe, thk. A.M. Derviş, Mektebetu l-ilm, Kahire 1988., el-eşbâh ve n-nazâir fî l-furû, Dâru l-fikr, ty., Tedrîbu r-râvi fî Şerhi Takrîbi n-nevevî, I-II, thk. A. Ömer Hâşim, Dâru l-kitâbi l-arabî, Beyrut 1985., el-câmi u s-sağîr fî Ahâdîsi l-beşîri n-nezîr, I-II, Beyrut, ty., Muntehâ l-âmâl fî Şerhi Hadîsi innemâ l-a mâl, thk. Mustafâ Abdulkâdir Atâ, Beyrut Şâfi î, Muhammed ibn İdrîs, Kitâbu l-umm, I-VII, Dâru l-mısriyye, Kahire 1987.

24 403 KAYNAKLAR, er-risâle, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru t-turâs, Kahire , İhtilâfu l-hadîs, thk. Muhammed Ahmed Abdulazîz, Dâru l- Kutubi l-ilmiyye, Beyrut 1986., Cimâu l-ilm, thk. Muhammed Ahmed Abdulazîz, Dâru l- Kutubi l-ilmiyye, Beyrut ty. Şâşî, Ebû Alî, el-usûl, haşiye: Muhammed Feyzu l-hasan el-kenkûhî, Dâru l-kutubi l-arabî, Beyrut Şâtıbî, İbrâhîm ibn Mûsâ el-lahmî, el-muvâfakât fî Usûli ş-şerîa, I-IV, thk. Abdullâh Dıraz, Dâru l-ma rife, Beyrut ty.. Şelebî, M. Mustafâ, Ta lîlu l-ahkâm, Dâru n-nahdatu l-arabiyye, Beyrut Şerif, Mehmet, İslâm Düşüncesi Tarihi, I-IV, İnsan Yay., İstanbul Şevkânî, Muhammed ibn Alî ibn Muhammed, Neylu l-evtâr Şerhu Muntekâ l-ahbâr, I-VIII, Halebî Kahire ty. Şeybânî, Muhammed ibn Hasan, Kitâbu l-âsâr, I-II, thk. Ebû Vefâ Afğânî, Dâru l-kutubi l-ilmiyye, Beyrut , el-muvattâ, thk. A. Abdullatîf, Dâru l-kalem, Beyrut , Kitâbu l-hucce alâ Ehli l -Medîne, I-IV, thk. Mehdi Hasan Keylânî, Âlemu l-kutub, Beyrut , Kitâbu l-âsâr, nşr. Muhammed Abdurrahmân Ğazanfer, Pakistan Şibli Nu mânî, el-fârûk, çev. Talip Yaşar Alp, Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, Istanbu, Şurrâb, M. Muhammed Hasan, el-ma âlimu l-esîra fî s-sunneti ve s-sîra, Dâru l-kalem, Dımaşk Tabarânî, Suleymân ibn Ahmed, el-mu cemu l-kebir, Musul Taberî, Ebû Ca fer Muhammed ibn Cerîr, Târîhu r-rusûl ve l-mulûk, I-X., thk. M. Ebû l-fadl, Dâru l-ma arif, Kahire Taftazânî, Sa duddîn, Muhtasaru l-ma ânî, by., Tahânevî, Zâfer Ahmed Osmânî, Mukaddimetu İ lâi s-sunen, I-III., thk. A. Ebû Ğudde, İdâretu l-kur ân, Karataş-Pakistan, ty. Tânevî, İ lâu s-sunen, I-XVII., thk. M. Tâkî Osmânî, İdâretu l-kur ân, Karataş-Pakistan, ty. Tahâvî, Ebû Ca fer Ahmed ibn Muhammed ibn Selâme el-ezdî, Şerhu Maânî l-âsâr, I-VI., thk. M. Zuhrî en-neccâr, Dâru l-kutubi l- İlmiyye, Beyrut Tâlibî, Ammâr, es-sunnetu n-nebeviyye ve Menhecuhâ fî Binâi l-ma rifeti ve l-hadâra, I-II, Muessesetu Âli Beyt, by., Taşköprülüzade, Ahmed ibn Mustafâ, Miftahu s-sa âde ve Misbahu s- Siyâde fî Mevdû ati l-ulûm, I-III, Beyrut Tirmizî, Hakîm, Ebû Abdullâh Muhammed, Nevâdiru l-usûl fî Ma rifeti Ahâdîsi r-rasûl, I-II, thk. A. Abdurrahîm es-sâyih es-seyyid el- Cemîlî, Dâru r-reyyan, Kahire Tirmizî, Ebû Îsâ, es-sunen, I-V, thk. M. Fuâd Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul 1981.

25 404 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Togan, Zeki Velidi, Tarihte Usul, Enderun Kitabevi, İstanbul Uçar, Şahin, Tarih Felsefesi Yazıları, Vadi Yay., Ankara Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDVY, Ankara Ülgener, Sabri. F., Dârlık Buhranları ve İslam İktisat Siyaseti, Ankara Ünal, İsmail Hakkı, İmam Ebû Hanîfe nin Hadîs Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, DİBY, Ankara 1994., Fazlur Rahman ın Sünnet Anlayışı ve Yaşayan Sünnet Kavramı Üzerine, İslâmî Araştırmalar, Fazlur Rahman Özel Sayısı, Vâkıdî, Muhammed ibn Amr ibn Vâkıd, Kitâbu l-mağâzî, I-III, thk. Marsden Jones, Muessesetu l-âlemî, Beyrut Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dîni Kur an Dili, I-IX, İstanbul ty. Yefût, Sâlim, İbn Hazm ve l -Fikru l-felsefî bi l-mağrib ve l-endelus, el- Merkezu s-sakâfiyyi l-arabî, Mağrib Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsuddîn Muhammed ibn Ahmed ibn Osmân, Tezkiretu l-huffâz, I-IV, Dâru İhyâi t-turâsi l-arabî, ty. 7., Menâkıbu l-imâm Ebî Hanîfe ve Sahibeyhi Ebî Yûsuf ve Muhammed ibn Hasen, thk. Kevserî Ebû l-vefâ Afğânî, Lecnetu İhyai l- Ma ârifi n-nu mâniyye, Mısır, ty., Siyeru A lâmi n-nnubelâ, I-XXIII, thk. Şu ayb Arnavût Huseyn Esed, Muessesetu r-risâle, Beyrut , Beyânu Zeğâli l- İlm, Matba atu t-tevfîk, Şam 1348., el-mûkıza fî İlmi Mustalahi l-hadîs, thk. A. Ebû Ğudde, Mektebetu l-matbû âti l-islâmiyye, Haleb Zencânî, Şihâbuddîn, Mahmûd ibn Ahmed, Tahrîcu l-furû alâ l-usûl, thk. Muhammed Edîb Sâlih, Muessesetu r-risâle, Beyrut Zerkâ, Ahmed ibn Muhammed, Şerhu l-kavâidi l-fıkhiyye, Dâru l- Kalem, Dımaşk Zerkeşî, Bedruddîn, el-mensûr fî l-kavâid, I-III, thk. T. Fâik Ahmed Mahmûd, Kuveyt , el-icâbe li İrâdi mâ İstedrekethu  işe alâ s-sahâbe, thk. Saîd Afğânî, el-mektebu l-islâmî, Beyrut Zeydân, Abdulkerîm, el-vecîz fî Usûli l-fıkh, Muessesetu r-risâle, Bağdad , el-medhal li Dirâseti ş-şerîati l-islâmiyye, by., ty. Zeydân, Corci, Târîhu Âdâbi l-luğati l-arabiyye, I-IV, Dâru l-hilâl, Kahire ty. Zeyla î, Cemâluddîn Ebû Muhammed Abdullâh ibn Yûsuf, Nasbu r-râye li-ahâdîsi l-hidâye, I-IV, Dâru l-hadîs, Kahire ty. Zurkânî, Muhammed, Şerhu z-zurkânî alâ Muvattâi l-imâm Mâlik, I-IV, Dâru l-marife, Beyrut 1975.

26 DİZİN A Abbâs ed-dûrî 102 Abdu Kays 348 Abdulazîz Buhârî 215, 216 Abdulazîz ibn Ebân 265 Abdulazîz ibn Mu âz 153 Abdulğanî el-makdîsî 46 Abdulkerîm Zeydân 33 Abdullâh ibn Ebû Bekir 108 Abdullâh ibn Ebî Katâde 110, 112 Abdullâh ibn Ebû Bekr ibn Hazm 337 Abdullâh ibn Ebû Huzeyl 92 Abdullâh ibn el-mubârek 214, 265 Abdullâh ibn İbâd 62 Abdullâh ibn Mubârek 214 Abdullâh ibn Ömer 63, 102, 109, 277, 288 Abdullâh ibn Sehl el-ensârî 78 Abdullâh ibn Suleymân ibn Ukayme el- Leysî 250 Abdulmelik ibn Mâcişûn 74 Abdulmelik ibn Mervân 62, 63, 75, 197 Abdulvâris 247 Abdurrahmân ibn Avf 60, 74, 110, 112, 171 Abdurrahmân ibn Ebî z-zinâd 43, 173 Abdurrahmân ibn Ğanm 110, 112 Abdurrahmân ibn İsmâ îl Ebû Şâme el- Makdîsî 207 Abdurrahmân ibn Ka b ibn Mâlik 110 Abdurrahmân ibn Mehdî 101, 102 Abdurrazzâk 92 Abdulazîz Buhârî 255 Aclûnî 161, 181 âdetin delaleti 158 el-âdetu Muhakkemetun 135, 158, 162 ağzer ve eşher 286 âhâd haber 111 ahâdîs 37, 38; ~u l-ahkâm 44 ahd-i zihnî 332, 333 ahkâm 44; ~ hadisleri 30, 40, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 244, 377; ~ tabiri 45; ~ın teğayyuru 158; ~u ş-şer iyye 274 ahlak: ~ esasları 25; ~i nazar 326 Ahmed Hasan 13, 66, 98, 117, 296, 302, 305, 306 Ahmed ibn Hanbel 41, 42, 43, 74, 87, 88, 138, 153, 161, 165, 169, 172, 174, 177, 200, 215, 217, 218, 230, 260, 268, 273, 304, 342, 345, 346, 349, 350, 361 Ahmed ibn Muhammed el-haccâc 102 Âişe (Hz.) 54, 70, 77, 109, 172, 173, 175, 182, 212, 234, 235, 236, 242, 248, 278, 342, 369, 370 Akabe biatleri 25 Akdiye 81 akıl 279 âkile müessesesi 370 akli çıkarımlar 85 algı 322 Alî el-kârî 161, 162 Alî ibn Ebû Tâlib (Hz.) 113, 181, 191, 277, 287 Alî ibn Haşrem el-mervezî 42 Alî ibn Huseyn 110 Alî ibn Yezîd 172 âlî isnadlar 208 âlim 35 Alkame 110, 112, 137, 140, 141, 181, 182 alkollü içecek alanlar 77 Allah: ~ ve Peygamber inin emir ve yasakları 308; ~ ın kitabı 63, 95, 123, 198 âmm 26, 31, 38, 157, 158, 220, 254, 255, 302, 304, 347, 384 amel: ~ ciheti 36; ~î durum 89; ~î hükümler 35; ~u indenâ 68 Âmidî 32, 147, 148, 186, 187, 226, 253, 258, 315, 324, 329 Âmir eş-şa bî 248 Amr ibn Dînâr 75, 242, 248 Amr ibn el-âs 92,

27 406 HADİSİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Amr ibn Murre 248 Amr ibn Osmân 110, 270 Amr ibn Yahyâ ibn İmâre ibn Ebû Hasan el-ensârî el-mâzin 152 anayasa 105 anlam-içerik rivayeti 249 anlatım estetiği 18 annenin mirastaki payı 79 Arap(b): ~ ın anlam dünyası 269; ~ âdeti 58, 66, 340; ~ dili 144, 208, 243, 246, 248, 269, 270, 272, 304, 332, 388; ~ dili kaideleri 144, 208; ~ kabileleri 66, 372; ~ kabilelerinin sünneti 66; ~ nesri 336; ~ yayı 374; ~ça metinlerin çevirileri 18; cahiliyye devri ~ları 57 âraz 37 arka plan 332 asabiyet 372 el-âsâru l-ma rûfe 95 ashâb-ı hadîs 213 ashâb-ı re y 213 ashâbu l-hadîs 42, 213, 222, 257 ashâbu r-re y 213 as(ı)l 132, 133, 135; ~ların tespiti 134 Âsım ibn Ebû Necîd Behdele 161 Âsım ibn Ömer ibn Katâde 337 Atâ ibn Ebî Rabâh 77 Atâ ibn Yesâr 110, 112, 169, 170 Aydınlı, Abdullah 211 A zâmî, M. Mustafâ 13 B Bâcî 71, 146 Bağdat rıtlı 359 Bakara 26 bâtın 33 bâtıni anlam 308 Bedruddîn el-aynî 71 Bernheim, E. 334 bevleden arabi 344 bey at koşulu 63 beyân 222, 302; ~ kavramı 312; ~ mantığı 294 Beyhakî 44, 139, 144, 162, 178, 179, 190, 192, 194, 195, 197, 231, 280, 281, 353 beyyine 294 Bezzâr 142, 161 Bi r-i Budâ a hadisi 349 bid at 218 bilginin kaynağı 123 Bilmen, Ömer Nasûhî 34, 136, 150, 158 borçlar hukuku 26, 163 Budâ a kuyusu 350, 352 Buşeyr ibn Yesâr 78 C Câbir el-cûfî 153 Câbir ibn Abdullâh 74, 82, 155, 199, 200 Ca fer ibn Muhammed ibn Alî 248 câizu l-hadîs 154 cevâmiu l-kelim 135 cevher 37 el-cevherî 31 Ceyşu l-habat 366 ceza hukuku 26, 47, 48 Chicago Üniversitesi 232 cihad yılı 366 Concordance 41 Condon, J. C. 325, 326, 333 Coulson, N. J. 105 Cumhuriyet devri 11 cumhurun kanaati 253 cümle 302 cüz î delil 157 Ç Çakan, Lütfi 211 çevre 332; ~ bağlam tahlili 13; ~ tahlili 20; ~-bağlam-arka plan tahlili 23 D dâbıt 135, 136 dâlle 44 Dârakutnî 76, 139, 142, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 161, 172, 178, 183, 191, 231, 350 darar kuralı 150 ed-dararu yuzâlu 135; ~ kuralı 156 Dârî 207 Dâru l-fünûn İlahiyat Fakültesi 11 Dâru l-harb 89 dâru s-sunne/sünnet yurdu 67 Dâvûd ez-zâhirî 73, 311, 346, 386 Dâvûd ibn Huseyn 154, 173 Dayhan, Tahir 19 dedelerinin âdetleri 58 def-i hâcet 346 Dehlevî 46, 101, 102, 103, 104, 132, 134 delâle fî nefsi l-kelâm 315, 330 delalet 222, 308; ~ çeşitleri 329; ~ ilmi 207 delâletu mahalli l-kelâm 315, 329, 387 delâletu mahalli l-kelâm 330 delâletu siyâki l-kelâm 315, 330 delâletu l-urf 315, 329, 330, 387 delâletu n-nass 315 ed-derâverdî, Abdulazîz ibn Muhammed 151, 152, 153 Derveze, İzzet 375 dış intikad 227 dil: ~ bilim 13, 20; ~ ilimleri 319; ~ kanun ve usûlleri 318; ~in mahiyeti ve kaynağı 319 din: ~ kültürü ve ahlak bilgisi dersi 12 dinî araştırmalar 11; ~metinler 13; ~ve ahlaki prensipler 105; ~-sosyal bilimler 11