GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ULUSLARARASI DİNÎ MÛSİKÎ SEMPOZYUMU

Transkript

1 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ULUSLARARASI DİNÎ MÛSİKÎ SEMPOZYUMU FROM PAST TO PRESENT INTERNATIONAL RELIGIOUS MUSIC SYMPOSIUM KASIM 2017 AMASYA BİLDİRİLER KİTABI Bu sempozyum T. C. Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir. AMASYA 2017

2 TÜRK DİN MÛSİKÎSİ DERS MATERYALLERİNİN İNCELENMESİ: YAZILI VE SESLİ YAYINLAR Talha GÜNAYDIN Özet Türk Din Mûsikîsi dersleri, 1949 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin kuruluşundan 20 yıl sonra eğitim- öğretim yılında başlamıştır. Türk Din Mûsikîsi, Türk İslâm Sanatları Tarihi bölümüne bağlı seçmeli bir ders olarak verilmiştir yıllarından itibaren de zorunlu ders haline getirilmiştir. 1 Geçirdiği tarihsel süreç içerisinde müfredatta bazı dönemlerde zorunlu ders, bazı dönemlerde ise seçmeli ders olarak yer aldığı görülmektedir. Eğitimin ilk yıllarında kayda değer bir ders materyali olmamıştır. İlahiyat Fakültesi Türk Din Mûsikîsi derslerinde kullanılan ilk ders kitabı İsmail Baha Sürelsan tarafından yazılarak 1972 yılında yayınlanmış olan Dinî Türk Mûsikîsine Giriş adlı eserdir. Bu tarihten günümüze kadar ders materyali olarak kullanılmak üzere çeşitli yazılı ve sesli yayınlar yapılmıştır. Çalışmada Türk Din Mûsikîsi ders kitapları, ders materyalleri (sesli yayınlar) ve yayınlanmamış olan ders notları tespit edilerek tanıtımı yapılacak olup, değerlendirmelere yer verilecektir. Çalışmamıza konu olan yayınlar, akademisyenler tarafından ders kitabı adı altında neşredilmiş olan, derslerde kullanılmış ve kullanılagelen eserlerle sınırlandırılmıştır. Çalışmanın konusu ders içeriği ve materyal ilişkisi bağlamında çerçevelendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk Din Mûsikîsi, İlahiyat, Yazılı ve sesli yayınlar, Müzik, Ders Kitapları. Investigation of Turkish Religious Music Course Materials: Written and Audible Publications Abstract Turkish Religious Music classes began in 1949, 20 years after the establishment of the Faculty of Theology at Ankara University in Turkish Religious Music was given as an elective course related to the History of Turkish İslamic Arts. Since it has become a compulsory course. It is seen that during the historical process it has been included in the curriculum as mandatory courses in some periods and elective courses in some periods. In the first years of education, there was no significant course material. The first textbook used at Faculty of Theology in Turkish Religious Music courses was published by İsmail Baha Sürelsan in 1972 which headlined "Introduction to Religious Turkish Music". Various written and audio publications have been made from this date to be used as lecture material on a daily basis. In the study, Turkish Religious Music textbooks, lecture materials (audio recordings) and unpublished lecture notes will be identified and their evaluations will be given. The publications subject to my work are limited to the works used and used in the lessons published by the academicians under the title of the course book. The topic of the work is framed in the context of course content and material relevance. Keywords: Turkish Religious Music, Divinity, Written and audible publications, Music, Textbooks. Giriş Çalışmamızda yılları arasında Türk Din Mûsikîsi derslerini veren akademisyenlere ait basılmamış ders notlarının, yayınlanmış ders kitaplarının ve materyallerinin tanıtımına yer verilmektedir. Bu eserlerin belirlenmesi sürecinde güncel yayınlar tespit edilmiş, kütüphane veritabanları taranmış olup, şahsî kütüphanelerde bulunan yayınlara da ulaşılmaya çalışılmıştır. 1 Arş. Gör., İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, talha.gunaydin@istanbul.edu.tr. Bayram Akdoğan, Türk Din Mûsikîsi Derslerinin Eğitim ve Öğretim Problemleri ve Çözüm Yolları ile İlgili Bazı Düşünceler, İslami Araştırmalar Dergisi, sayı: 26, Ankara, 2015, s. 25.

3 530 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu Tanıtım ve incelemede ele alınacak kriterler; kapsam, konu başlıkları, teorik / pratik içerik oranı, nota içeriği, ses medyası içeriği ve konuların ayrıntılı anlatım durumu şeklindedir. Yayınlar bu bağlamda tanıtıldıktan sonra incelenecektir. Bu incelemede yayına ait bölüm başlıkları, sayfa aralıklarıyla ve temel içerikleriyle anlatılmaktadır. Bu çalışma ile geçmişten -yayınlanmamış olan ders notlarından- günümüze kadar gerçekleşen tarihi gelişimin açığa çıkarılması hedeflenmektedir. Böylelikle Türk Din Mûsikîsi dersi üzerine çalışma yapacak olan araştırmacılar için indeks niteliğinde bir bilgi kaynağı olması temenni edilmektedir. Çalışmada ele alınacak olan yayınlar 17 adet olup; İsmail Baha Sürelsan - Dinî Türk Mûsikîsine Giriş, Neyzen Halil Can Dinî Mûsikî Ders Notları, Dr. Ali Kemâl Belviranlı Mûsikî Rehberi Dinî Mûsikî, Bekir Sıdkı Sezgin Dinî Mûsikî, Zekâî Kaplan Dinî Mûsikî, Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan - Türk Din Mûsikîsi Ders Notları, Prof. Ayhan Altınkuşlar, Yrd. Doç. Dr. Ruhi Kalender, Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan, İmam Hatip Liseleri İçin Ders Geçme ve Kredi Sistemine Göre Dinî Mûsikî 1 ve 2, Öğr. Gör. Ahmet Şahin Ak - Türk Din Mûsikîsi: Cami ve Tekke Mûsikîsi, Prof. Dr. Bayram Akdoğan - Türk Din Mûsikîsi Dersleri, Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan - Türk Din Mûsikîsi İslam Sanatları Tarihi, Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli - Makamlarla Türk Din Mûsikîsi Eğitim Seti, Doç. Dr. Mehmet Tıraşçı - İlahiyat Fakülteleri İçin Türk Din Mûsikîsi Ders Notları, Öğr. Gör. Erdoğan Ateş - Türk Din Mûsikîsi Cami ve Tekke Mûsikîsi Türleri Dinî Mûsikî Tarihi Tanımlar ve Örnek Eserler, Dr. Mehmet Ali Sarı Türk Din Mûsikîsi, Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli - Anadolu İmam Hatip Liseleri Dinî Mûsikî, Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi - Türk Din Mûsikîsi El Kitabı şeklinde kronolojik olarak belirlenmiştir. Türk Din Mûsikîsi Ders Materyalleri ( ) İsmail Baha Sürelsan - Dinî Türk Mûsikîsine Giriş: 72 Sayfadan oluşan kitabın 1. bölümü Mûsikî (s. 1-9), 2. bölüm Türk Mûsikîsi Sistemi (s ), 3. bölüm Mûsikî Yazısı (s ), 4. bölüm İkâ ve Usûl (s ), 5. bölüm Basit Makamlar (s ), 6. bölüm Cami Mûsikîsi Türleri (s ) şeklindedir. Kitapta görüldüğü üzere sadece son bölümde dinî mûsikîye yer verilmiştir. Son bölümde de ilâhi, salât, tekbir, tesbih, tevşih, şuğul, mirâciyye ve ezan gibi bazı formlar hakkında kısmî tarif ve 2 tanımlar yer almaktadır. Formlar üzerine örnek eserlere yer verilmemiştir. Nota içeriği bulunmamaktadır. Okutulduğu dönem düşünüldüğünde kitap temel müzik nazariyatını anlatarak alandaki boşluğu dolduran bir kitaptır. Neyzen Halil Can - Dînî Mûsikî Ders Notları: 58 sayfadan oluşan ders materyalinde ilk bölüm olan giriş bölümünde Formlar (s. 3-19), 2. bölümde İslâmi Ayların Mûsikîsi (s ), 3. bölümde Tasavvuf Mûsikîsi (s ) 4. bölümde ise Dinî Mûsikîde Eser Vermiş Olanların Biyografileri (s ) yer almaktadır. 3 Konu başlıkları altında bulunan bilgiler oldukça detaylıdır. Genel olarak verilen tarihi ve nazarî bilgilerden farklı olarak İslâmî aylara ait mûsikî üzerine yazılmış olan bölümü ile önem arz etmektedir. Dr. Ali Kemâl Belviranlı Mûsikî Rehberi Dinî Mûsikî: İlk baskısı 1975 yılında yapılmış olan ders kitabında, İmam Hatip Okulu ve Yüksek İslam Enstitüsü öğrencileri için hazırlandığı belirtilmiştir. 152 sayfadan oluşan kitap 1. bölüm Genel Bilgiler (s. 9-13), 2. bölüm Türk Mûsikîsinde Usûller Makamlar ve Dinî Türk Mûsikîsi (s ), 3. bölüm Dinî Türk Mûsikîsi (s ), 4. bölüm Çeşitli Makamlardaki Bazı İlâhilerin Güfte ve Besteleri (s ), başlıklarını taşımaktadır. 4 Kitapta tarihi bilgiler bulunmamakta olup, sadece nazarî ve form bilgilerine yer verilmiştir. Kitabın devam eden bölümünde de 61 adet ilâhinin notası yer almaktadır. Bu ilâhilerin notalarının Konya da okunuş biçimleriyle alındığı Notalar dönemin şartları itibariyle el yazısı ile yazılmış olup özenli ve okunması kolay bir biçimde tasarlanmıştır. Bekir Sıdkı Sezgin - Dinî Mûsikî: 19 sayfadan oluşan ders notlarında Cami mûsikîsi formları ve Dergâh (tekke) mûsikîsi formlarını bir arada anlatılmaktadır. Ezan, kamet, salâtlar, temcid ve münacaat, cuma gülbankı ve hutbe, tesbih duası, tekbir, telbiye, durak, şuğul, savt, ilâhi, istiğfar, nefes, İsmail B. Sürelsan, Dinî Türk Mûsikîsine Giriş, TRT Merkez Müzik Dairesi Yay., Ankara, Halil Can, Dînî Mûsikî Ders Notları, Basılmamış Ders Notları, Ali K. Belviranlı, Mûsikî Rehberi-Dinî Mûsikî, Marifet Yay., İstanbul, 2016.

4 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu 531 nevbe, besteli naatlar, irticali naatlar, mevlevî âyini, mevlid formlarını içermektedir. 5 Üstad Bekir Sıdkı Sezgin in dersler esnasında öğrencileri tarafından alınan ses kayıtlarında bu formların icra örnekleri de arşivlerde mevcuttur. Bu açıdan değerli bir ders materyali olmuştur. Zekâi Kaplan - Dinî Mûsikî: Dört bölümden oluşan 330 sayfalık kitapta 1. bölüm Mûsikî ve Dinî Mûsikî (s. 9-19), Türk Mûsikîsi Nazariyatı (s ), Cami Mûsikîsi (s ), 2. bölüm Cami ve Tasavvuf (Tekke) Mûsikîsinde Ortak Formlar (s ), Tasavvuf (Tekke Mûsikîsi) (s ), Makamlarla İlgili Terimler (s ), Türk Dinî Mûsikîsinde En Fazla Kullanılan Makamlar (s ), Usûl (s ) 3. bölüm Dinî Mûsikî Çeşitlerinden Cami Mûsikîsi (s ), Türk Dinî Mûsikîsi nde Makamlar (s ), Türk Din Mûsikîsi nde Usûl (s ), Türk Saz Mûsikîsi Formları (s ), 4. bölüm Din Dışı Mûsikînin bölümleri (s ), Din Dışı Mûsikînin Formları (s ), Usûl (s ), Türk Din Mûsikîsinde Kullanılmakta Olan Aletler (s ), Türk Mûsikîsi Tarihi (s ), Türk Mûsikîsi Sahasında Eser Vermiş Büyük Bestekârlar (s ) başlıklarındaki konulardan bahsedilmektedir. 6 Kitabın içindekiler indeksi hatalı yazılmış olup, gerçek sayfa aralıkları yukarıda verildiği gibidir. Bibliyografyadan sonra sözlüğe de yer verilen kitapta, kendi içerisinde çoğu zaman tekrara düşülmüştür. Örneğin 1. bölüm 53. sayfada yer alan Cami Mûsikîsi başlığı altında anlatılanların çoğu 3. Bölüm 162. sayfadan itibaren başlayan Dinî Mûsikî Çeşitlerinden Cami Mûsikîsi bölümünde de mükerrer olarak anlatılmıştır. Kitap genel olarak cami mûsikîsi formlarının yanısıra tekke mûsikîsi formlarını da anlatmış fakat bu konudaki form bilgilerini kısa bir şekilde özet bilgi olarak vermiştir. Bunun yanısıra yazıldığı dönemde ulaşılması zor olan notalar sıkça kullanılmıştır. Ansiklopedik madde mantığıyla yazılan kitabın bibliyografyası önem arz etmektedir. İsmail Baha Sürelsan ın kitabında bulunmayan birçok konuyu bu kitapta bulmak mümkündür. Kitapta enstrümanların bilgilerinin yanı sıra siyah beyaz çizimlerinin de kullanılması kitaba görsel bir değer katmakta ve ayrı bir önem kazandırmaktadır. Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan - Türk Din Mûsikîsi Ders Notları: Türk Din Mûsikîsi dersleri için hazırlanmış olan ders notları 64 sayfadan oluşmaktadır. Notlar, İslamiyet Öncesi Türklerde Mûsikî, (s. 5-6) İslam Ülkelerinde Ilk Nazarî Mûsikî Çalışmaları (s. 6-15), XV. Yüzyılda Türk Mûsikîsi (s ), XVI. Yüzyılda Türk Mûsikîsi (s ), XVII. Yüzyılda Türk Mûsikîsi (s ), XVIII. Yüzyılda Türk Mûsikîsi (s ), XIX. Yüzyılda Türk Mûsikîsi (s ) bölümlerinden oluşmaktadır. 7 Hocamıza ait bu ders notları Türk Din Mûsikîsi ile ilgili yayınlanan birçok eserde dipnot olarak kullanılmıştır. İçeriği ve kaynakçası itibariyle o döneme kadar yazılan en kapsamlı ve en kayda değer eserdir. Prof. Ayhan Altınkuşlar, Yrd. Doç. Dr. Ruhi Kalender, Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan - İmam Hatip Liseleri İçin Ders Geçme ve Kredi Sistemine Göre Dinî Mûsikî 1: Kalem yayınları tarafından basılmış olan kitap, 107 Sayfadan oluşmaktadır. Kitap, İlahiyat Fakültesi öğrencileri için Dinî Mûsikî anabilim dalının duayen hocaları olan Prof. Ayhan Altınkuşlar, Yrd. Doç. Dr. Ruhi Kalender ve Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan tarafından ders notları şeklinde hazırlanıp yıllar boyunca okutulan bilgilerden derlenmiştir. Kitap 3 üniteden oluşmaktadır. 1. ünite Mûsikî ve Dinî Mûsikî (s. 8-18), 2. ünite Türk Mûsikîsi Nazariyatı (s ), 3. ünite Cami Mûsikîsi (s ) başlıklarını taşımaktadır. 8 Ayrıca kitabın sonunda 21 adet ilâhinin notaları, sözlük ve bibliyografya yer almaktadır. Renkli çizimlerin bulunduğu kitap, imam hatip 1. sınıf öğrencilerine yönelik temel bilgiler verebilecek nitelikte hazırlanmıştır. Enstrümanlara renkli resimlerle yer verilen kitapta, son bölümdeki ilâhilerin haricinde kitap içi bölümlerde de ilâhi notalarına yer verilmiştir. Prof. Ayhan Altınkuşlar, Yrd. Doç. Dr. Ruhi Kalender, Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan - İmam Hatip Liseleri İçin Ders Geçme ve Kredi Sistemine Göre Dinî Mûsikî 2: Kalem yayınlarından neşredilen birinci kitabın devamı mahiyetinde olan kitap, derslerde kullanılmış ancak baskısı yayınlanmamıştır. 1. ünite Dinî Mûsikî Çeşitlerinden Cami Mûsikîsi (s. 3-15), 2. ünite Türk Din Mûsikîsinde Makamlar (s ), 3. ünite Türk Din Mûsikîsinde Usûl (s ), 4. ünite Türk Saz Bekir S. Sezgin, Dinî Mûsikî Ders Notları, Yayınlanmamış Ders Notları. Zekâi Kaplan, Dinî Mûsikî, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, Nuri Özcan, Türk Din Mûsikîsi Ders Notları, Yayınlanmamış Ders Notları. Ayhan Altınkuşlar, Ruhi Kalender, Nuri Özcan, İmam Hatip Liseleri İçin Ders Geçme ve Kredi Sistemine Göre Dinî Mûsikî 1, Kalem Yay., Ankara, 1996.

5 532 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu Mûsikîsi Formları (s ) konularından oluşmaktadır. 9 Kitabın sonunda derste uygulama yapmak üzere eserlerin notalarına yer verilmiştir. Öğr. Gör. Ahmet Şahin Ak - Türk Din Mûsikîsi: Cami ve Tekke Mûsikîsi: 287 sayfadan oluşan kitap, Akçağ yayınları tarafından yayınlanmıştır. 1. bölüm İslamiyetin Mûsikîye Bakışı ve Yaklaşımı (s ), 2. bölüm Türk Din Mûsikîsinin Tarihi Gelişimi (s ), 3. bölüm Dinî Mûsikînin Bölümleri (s ), 4. bölüm Mevlevilik ve Mevlevi Âyini (s ), 5. bölüm Türk Mûsikîsinde Makam ve Usûl (s ), 6. bölüm Mûsikînin Tesirleri ve Sonuç (s ), Bibliyografya (s ), Türk Din Mûsikîsini Örnekleyebilecek Bazı İlahilerin Notaları (s ) başlıkları yer almaktadır. 10 Gerek kitabın sonunda verilen nota neşriyatı, gerekse kitap içerisindeki bilgiler daha önce bu konuda yayınlanan kitaplardan yapılan iktibasların ötesinde yeni ufuklar açacak niteliktedir. Lisans derslerinde okutulacak bir kitap olarak fazlaca kapsamlıdır. Prof. Dr. Bayram Akdoğan - Türk Din Mûsikîsi Dersleri: 502 sayfalık kitap Bilge Ajans Matbaası tarafından basılmıştır. Müzisyenliğinin yanında bir ilâhiyat fakültesi mezunu olan yazar, Türk Din Mûsikîsi tarihine giriş bölümünü çok çeşitli kaynaklara dayanarak yazmıştır. İlahiyat Fakültelerinde Türk Din Mûsikîsi Derslerinin Yakın Tarihi, Dersin Gerekliliği, Türk Din Mûsikîsi Öğretimi Için Yeni Bir Metod Denemesi ve Din Görevlilerine Mûsikî Eğitimi Verilmesi konuları ile giriş bölümü (s ) bulunan kitap, 1. bölümde İslam ve Mûsikî Sanatı (s ), 2. bölümde Türk Din Mûsikîsi Tarihi (s ), 3. bölümde Türk Din Mûsikîsi Temel Bilgiler (s ), 4. bölümde Türk Din Mûsikîsi Formları (s ), 5. bölümde Türk Din Mûsikîsinde Kavram ve Terimler (s ), 6. bölümde Türk Din Mûsikîsinde Kullanılan Çalgılar ve Özellikleri (s ), 7. bölümde Türk Din Mûsikîsi Alanında Yetişmiş ve Eser Vermiş Önemli Şahsiyetler (s ), 8. bölümde Türk Din Mûsikîsi Kaynakları (s ), 9. bölümde Türk Din Mûsikîsinde Söz ve Nağme Uyumu (s ) ve 10. bölümde ise Türk Din Mûsikîsi Örnek Eserler (s ) ana başlıklarını içermektedir. 11 Kitabın son kısmında eserlerin sözlerine ait lügat bulunması, ders işlenişi esnasında güftelerin anlaşılabilirliğinin sağlanması açısından önem arz etmektedir. Kitap mûsikînin İslam dini içerisindeki yerini de detaylı bir şekilde anlatmaktadır. Notaların emek verilerek kitaba özgü bir şekilde bilgisayar ortamında yeniden yazılmış olması nota eğitimi açısından kolaylık sağlamaktadır. Ayrıca Türk Din Mûsikîsinde kullanılan çalgılar ve özellikleri başlıklı 6. bölümde, sadece geçmişte değil günümüzde de dinî mûsikîde kullanılan sazlar fazlaca detaylı bir üslupla anlatılmaktadır. Genel olarak kitap dinî mûsikî dersinde işlenebilecek bütün konuları kapsamaktadır. Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan Türk Din Mûsikîsi, İslam Sanatları Tarihi (s ): Anadolu Ünivesitesi Açık Öğretim Fakültesi müfredatı için hazırlanmış olan ders kitabındaki bölüm 37 sayfadan oluşmaktadır. Giriş bölümünde Mûsikînin Kaynağı, Mûsikî-Sanat-Din İlişkisi, İslam Dünyasında Mûsikî Çalışmaları, Türk Dinî Mûsikîsinin Doğuşu, Önemi, Dinî Mûsikînin Gelişmesinde Tasavvufun ve İbadetlerin Rolü (s ), 1. bölümde Cami Mûsikîsi ve Şekilleri (s ), 2. bölümde Tekke (Tasavvuf) Mûsikîsi ve Şekilleri (s ), 3. bölümde ise Cami ve Tekke Mûsikîsinde Ortak Şekiller (s ) konuları işlenmektedir. 12 Gayet kısa ve öz bilginin verildiği kitap bölümünde son olarak özet ve derse ait örnek sorulara da yer verilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli (Ed.) - Makamlarla Türk Din Mûsikîsi Eğitim Seti: Editörlüğünü Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli nin yaptığı 201 sayfadan oluşan eserde 1. bölüm Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi tarafından yazılan İslam Ülkelerinde İlk Nazarî Mûsikî Çalışmaları ve İslam Ülkelerinde İlk Mûsikîşinaslar (s ), 2. bölüm Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan tarafından yazılan Türklerde Mûsikî (s ), 3. bölüm Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli tarafından yazılan Türk Din Mûsikîsi Formları (s ) ve 4. bölüm Türk Mûsikîsi Nazariyatı (s ), 5. bölüm de CD de Bulunan Eserlerin Notaları başlıklarından oluşmaktadır. Kitaba ek olarak 4 adet CD ve ilâhi sözlerinin yer aldığı kitapçık Ayhan Altınkuşlar, Ruhi Kalender, Nuri Özcan, İmam Hatip Liseleri İçin Ders Geçme ve Kredi Sistemine Göre Dinî Mûsikî 2, Yayınlanmamış Ders Notları. Ahmet Ş. Ak, Türk Din Mûsikîsi: Cami ve Tekke Mûsikîsi, Akçağ Yay., Ankara, Bayram Akdoğan, Türk Din Mûsikîsi Dersleri, Bilge Ajans ve Matbaası, Ankara, Nuri Özcan, Türk Din Mûsikîsi, İslam Sanatları Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir, 2010 ss

6 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu 533 bulunmaktadır. 13 CD içerisinde Türk Din Mûsikîsine ait formlar icra edilmektedir. İçeriğin seslendirmeleri Ubeydullah Sezikli, Aziz Bahriyeli, Adem Kemaneci, Hasan Çakmak, Fatih Koca, Hadi Duran, Ender Doğan tarafından yapılmıştır. CD lerde bulunan eserlerin notaları bilgisayarda yeniden yazılmış olarak okuyucuya verilmektedir. Bu tek tip ve düzenli nota yazımı, nota öğrenmeye yeni başlayan öğrencilerin daha iyi algılaması hususunda önem arz etmektedir. Ayrıca notaları bulunan eserlerin, tavır ve üslup olarak geleneksel İstanbul tavrına bağlı kalınarak icra edilmiş olması esere bu açıdan ayrı bir değer kazandırmaktadır. Eğitim seti, ders amaçlı hazırlanan dinî mûsikî neşriyatı içerisinde sesli materyalleri bulunan ilk eserdir. Doç. Dr. Mehmet Tıraşçı - İlahiyat Fakülteleri İçin Türk Din Mûsikîsi Ders Notları: Geçmişte neşredilmiş kitapların özeti niteliğinde hazırlanmış bir içeriğe sahip olan kitapta 1. bölüm Mûsikî Sanatı ve Dinî Mûsikî (s ), 2. bölüm Mûsikî Nazariyatı (s ), 3. bölüm Ana Hatlarıyla Mûsikî Tarihi (s ), 4. bölüm Dinî Mûsikî Formları (s ) ve son olarak Ek bölüm Örnek Eserler (s ) başlıkları yer almaktadır. 14 Konular ana hatlarıyla ayrıntıya inilmeden işlenmektedir. Ek örnek eserler bölümünde bulunan notalar tekrar yazılmamış olup, bir kısmı elde, bir kısmı da bilgisayarda hazırlanmış olan arşiv notalarının fotokopilerini içermektedir. Farklı görünüm düzenine sahip olan notalar okuma güçlüğü oluşturabilmektedir. Lisans derslerinde kullanılmak üzere yazılan bu kitap, ders programında az kredisi bulunan kısa derslerde işlenilmesi için çok iyi hazırlanmış bir özet niteliğindedir. Öğr. Gör. Erdoğan Ateş - Türk Din Mûsikîsi Cami ve Tekke Mûsikîsi Türleri Dinî Mûsikî Tarihi Tanımlar ve Örnek Eserler: Kitap 400 sayfadan oluşmaktadır. Mûsikînin Tanımı, Önemi, İslam Dinindeki Yeri, Türk Din Mûsikîsinin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi konuları giriş bölümünü oluşturmaktadır (s ). 1. bölüm Türk Din Mûsikîsi Formları ve Türk Din Mûsikîsinden Seçme Eserler (s ), 2. bölüm ise Türk Mûsikîsi Tarihine Genel Bakış başlıklarından oluşmaktadır. 15 İlk bölümde cami ve tekke mûsikîsine ait formların ele alınış üslûbu diğer ders kitaplarına göre farklılık arz etmektedir. Formlara ait tanım ve bilgilerin verildiği sayfanın hemen ardından ilgili formun örnek ya da repertuarda bulunan notası yer almaktadır. Özenli bir biçimde planlanan konu ve nota sıralaması dersin teori ve pratik açısından bir bütün olarak işlenmesine büyük katkı sağlamaktadır. Bu özelliği sayesinde kitabın ders kitabı formatına daha yakın olduğu rahatlıkla görülmektedir. Ayrıca kitap özgün bir biçimde baştan sona bilgisayar ortamında yazılmış nota içeriğine sahiptir. Dr. Mehmet Ali Sarı - Türk Din Mûsikîsi: 82 Sayfadan oluşan kitap Dr. Mehmet Ali Sarı tarafından yazılmıştır. Kitapta, Cami Mûsikîsi (s ), Tekke Mûsikîsi (s. 23), Mûsikîye Giriş (s ), Türk Sanat Mûsikîsi Türleri (s ), Nota (s ), Makamların Tasnifi (s ), Türk Mûsikîsinde Usûller (s ) ve son olarak İlahiler (s ) başlıkları yer almaktadır. 16 Kitapta cami mûsikîsi formları ayrıntılı bir şekilde anlatılmış olup, tekke mûsikîsine ait form bilgileri ise sadece ismen verilmiştir. Nazarî bilgiler detaylı olarak aktarılmaktadır. Kitapta yer alan notalar bilgisayarda yeniden yazılarak yayınlanmıştır. Ayrıca 22 adet ilâhi notası bulunmasına karşın diğer formlara ait eserlerin notaları yer almamaktadır. Yrd. Doç. Dr Ubeydullah Sezikli - Anadolu İmam Hatip Liseleri Dinî Mûsikî: Yazarlığını Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli nin, editörlüğünü Prof. Dr. Fazlı Arslan ın yaptığı 110 sayfalık kitap Anadolu İmam Hatip Liseleri müfredatına uygun olarak hazırlanan resmî ders kitabıdır. 5 üniteden oluşan kitapta 1. ünite Mûsikî ve Dinî Mûsikî (s ), 2. ünite Mûsikîmizin Tarihi Seyri (s ), 3. ünite Türk Mûsikîsi Nazariyatı (s ), 4. ünite Cami Mûsikîsi (s ) ve 5. ünite Tekke Mûsikîsi (s ) başlıklarından oluşmaktadır. 17 Görsel olarak zengin içeriğe sahip olan kitapta hem tarihi bilgilere hem de nazarî bilgilere ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Mûsikîşinas ve enstruman tanıtımlarına da yer Ubeydullah Sezikli (Ed.), Makamlarla Türk Din Mûsikîsi Eğitim Seti, Dört Mevsim Kitap Yay., İstanbul, Mehmet Tıraşçı, İlahiyat Fakülteleri İçin Türk Din Mûsikîsi Ders Notları, Dört Mevsim Kitap Yay., İstanbul, Erdoğan Ateş, Türk Din Mûsikîsi, Cami ve Tekke Mûsikîsi Türleri, Dinî Mûsikî Tarihi Tanımlar ve Örnek Eserler, Rağbet Yay., İstanbul, Mehmet A. Sarı, Türk Din Mûsikîsi, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., İstanbul, Ubeydullah Sezikli, Anadolu İmam Hatip Liseleri Dinî Mûsikî, M.E.B. Yay., Ankara, 2017.

7 534 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu verilen kitapta ünitelerin sonuna Türk Din Mûsikîsinde kullanılan makamlara ait ezan, kamet, Kurân-ı Kerîm ve bir örnek ilâhi seslendirmeleri eklenmiştir. Ancak bu seslendirmelerin cd si M.E.B. Yayınları tarafından kitapla birlikte yayınlanmamış olup ilgili bölümde kitap sayfasında yer alan makamların sesli içeriğine ulaşılamamıştır. Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi (Ed.) - Türk Din Mûsikîsi El Kitabı: Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi nin editörlüğünde yayınlanmış 214 sayfadan oluşan kitap, Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi, Prof. Dr. M. Safa Yeprem, Prof. Dr. Fazlı Arslan, Doç. Dr. Hüseyin Akpınar, Doç. Dr. Ahmet Çakır, Doç. Dr. Ayşe Başak Harmancı, Doç. Dr. Erhan Özden, Doç. Dr. Mehmet Tıraşçı, Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli, Yrd. Doç. Dr. M. Zinnur Kanık, Yrd. Doç. Dr. Cemal Karabaşoğlu, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Demirci, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Öncel, Ögr. Gör. Dr. Fatih Koca, Arş. Gör. Dr. Selman Benlioğlu ve Okutman Can Doğan ın yazılarından oluşmaktadır. Kitapta 1. bölümde Dinî Mûsikî başlığıyla Mûsikî (s ), İslâm da Mûsikî (s ), 2. bölümde Türk Mûsikîsi Tarihi başlığıyla İslâmdan Önce Türkler de Mûsikî (s ), İlk Dönem İslâm Dünyasında Mûsikî Çalışmaları (s ), Yüzyıllar Arasında Mûsikî (s ), İstanbul da Mâbed Müziği Geleneği (s ), 3. bölümde Türk Din Mûsikîsi Başlığıyla Cami Mûsikîsi (s ), Tekke Mûsikîsi (s ), Cami ve Tekke Mûsikîsi Ortak Formları (s ), 4. bölümde ise Türk Mûsikîsi Nazariyatı başlığıyla Ses Eğitimi (s ), Nota ve İşaretleri (s ), Makamlar ve Örnek Eserler (s ), Türk Müziğinde Usûller (s ) konuları yer almaktadır. 18 Türk Din Mûsikîsi anabilim dalında alanında uzman hocalarımıza ait müfredata göre bütün konularının yer aldığı kitap, her forma ait örnek en az bir eserin notasını da içermektedir. bölümlerin sonunda verilen yararlanılan kaynaklar/önerilen eserler kısımları işlenilen konu hakkında detaylı bilgiye ulaşmak için düşünülmüş önemli bir ayrıntı olarak karşımıza çıkmaktadır. Ders kitabı, İlahiyat Fakültesi müfredatına uygun olarak hazırlanmış en güncel kitaptır. Sonuç ve Değerlendirme Türk Din Mûsikîsi Ders materyali olarak yayınlanan eserlerin başlangıcı 1972 yılına kadar dayanmaktadır. İlk yayınların Ankara merkezli olduğu görülmektedir. Bu yayınları iki kategoride incelemek mümkündür. Bireysel olarak yapılmış olan yayınlar ve Devlet tarafından yapılmış olan yayınlar olarak sınıflandırılabilir. Yayınlardan 5 tanesi devlet tarafından eğitim amaçlı olarak yayınlanması desteklenen yayındır. Diğer 13 yayın ise alandaki hocalarımızın ders işleyiş üslûbuna bağlı olarak gerçekleştirdikleri bireysel imkânlar dâhilinde yapılmış çalışmalardır. Genel itibariyle ders kitaplarında nazarî konular eksiksiz bir şekilde ele alınmaktadır. Nota, Usûl, Makam, Formlar gibi konular ortak konular arasındadır. 11 yayın tarihi perspektifle kronolojik sürece yer verirken, 5 yayında sadece nazarî bilgiler yer almaktadır. Dersin uygulamalı olarak işlenmesi yönünde içerik sağlayan, kitap ve cd şeklinde tertip edilen sadece bir yayın bulunmaktadır. Dersin genel itibariyle uygulamaya açık olarak işlenmesine destek olacak çalışmalara alanda ihtiyaç bulunmaktadır. Bu şekilde yapılan çalışmalar öğrencilerin ders saati haricinde alana dair çalışma yapmalarını kolaylaştırmakta ve kulak dolgunluğu sağlayarak geleneksel tavrın aktarımına katkıda bulunmaktadır. İncelenen ders kitaplarında dikkat çeken bir diğer husus da nota yazımı ile ilgili olmuştur. Günümüzün teknolojik imkânlarından yararlanılarak notaların tek bir stil üzere, net, sade ve sözlerin anlaşılabilir halde yazılmasının gerekliliği tespit edilmiştir. Adı geçen çalışmaların bir kısmındaki nota neşriyatı nota bilen kişiler tarafından dahi güçlükle okunabilen durumdadır. Bundan sonraki süreçte nota yazım yazılımlarının daha yaygın olarak kullanılmasıyla bu güçlüğün aşılabileceği kanaatini taşımaktayım. Türk Din Mûsikîsi sahasındaki ders materyalleri açısından 45 yıllık tarihsel gelişim sürecini ele aldığımızda sadece 17 çalışmanın yapılmış olduğunu görmekteyiz. Günümüz akademisyenlerince dersin gelecekteki seyrine yön verecek, kadim çizgi istikâmetinde modern çalışmaların sayılarının artmasını ve yüksek istifade sunmasını temenni etmekteyim. 18 Ahmet H. Turabi (Ed.), Türk Din Mûsikîsi El Kitabı, Grafiker Yay., Ankara, 2017.

8 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu 535 Kaynakça Ak, Ahmet Ş., Türk Din Mûsikîsi: Cami ve Tekke Mûsikîsi, Akçağ Yay., Ankara, Akdoğan, Bayram, Türk Din Mûsikîsi Dersleri, Bilge Ajans ve Matbaası, Ankara, Akdoğan, Bayram, Türk Din Mûsikîsi Derslerinin Eğitim ve Öğretim Problemleri ve Çözüm Yolları ile İlgili Bazı Düşünceler, İslami Araştırmalar Dergisi, sayı: 26, Ankara, Altınkuşlar, Ayhan, Kalender, Ruhi, Özcan, Nuri, İmam Hatip Liseleri İçin Ders Geçme ve Kredi Sistemine Göre Dinî Mûsikî 1, Kalem Yay., Ankara, Altınkuşlar Ayhan, Kalender, Ruhi, Özcan, Nuri, İmam Hatip Liseleri İçin Ders Geçme ve Kredi Sistemine Göre Dinî Mûsikî 2, Yayınlanmamış Ders Notları. Ateş, Erdoğan, Türk Din Mûsikîsi Cami ve Tekke Mûsikîsi Türleri Dinî Mûsikî Tarihi Tanımlar ve Örnek Eserler, Rağbet Yay., İstanbul, Belviranlı, Ali K., Mûsikî Rehberi-Dini Mûsikî, Marifet Yay., İstanbul, Can, Halil, Dînî Mûsikî, Yayınlanmamış Ders Notları, Kaplan, Zekâi, Dinî Mûsikî, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, Özcan, Nuri, Türk Din Mûsikîsi, İslam Sanatları Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, ss , Eskişehir, Özcan, Nuri, Türk Din Mûsikîsi, Yayınlanmamış Ders Notları. Sarı, Mehmet A., Türk Din Mûsikîsi, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, Sezgin, Bekir S., Dinî Mûsikî, Yayınlanmamış Ders Notları, Sezikli, Ubeydullah (Ed.), Makamlarla Türk Din Mûsikîsi Eğitim Seti, Dört Mevsim Kitap Yay., İstanbul, Sezikli, Ubeydullah, Anadolu İmam Hatip Liseleri Dinî Mûsikî, M.E.B. Yay., Ankara, Sürelsan, İsmail B., Dinî Türk Mûsikîsine Giriş, TRT Merkez Müzik Dairesi Yay., Ankara, Tıraşçı, Mehmet, İlahiyat Fakülteleri İçin Türk Din Mûsikîsi Ders Notları, Dört Mevsim Kitap Yay., İstanbul, Turabi, Ahmet H. (Ed.), Türk Din Mûsikîsi El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2017.