Alle fotos er modelfotos.

Transkript

1 MEME KANSERİ

2 Kolofon Brystkræft Udgiver: URL: Redaktion: Kræftens Bekæmpelse, Strandboulevarden 49, 2100 København Ø Sundhedsstyrelsen, Islands Brygge 67, 2300 København S cancer.dk og sst.dk Antropolog, mag.art. Ann-Britt Kvernrød, overlæge, dr.med. Iben Holten og overlæge, ph.d. Peter Meidahl Petersen (Kræftens Bekæmpelse) i samarbejde med akademisk medarbejder Niels Sandø og akademisk medarbejder Anne Rygaard Bennedsen (Sundhedsstyrelsen). cancer, patienter, behandling, rådgivning rådgivning tyrkisk Emneord: Kategori: Sprog: Version: 1.0, januar 2009 Layout og tryk: Trekroner Grafisk A/S Illustrationer: Henning Dalhoff Fotos: Mikael Rieck ISBN: ISBN: ISBN elektronisk version: Publikationen kan frit refereres med tydelig kildeangivelse. Alle fotos er modelfotos. Stor tak til lærere og elever på Høje Tåstrup Sprogcenter, sundhedsformidlere Meliha Saglanmak og Karim Aziz Hassan, samt læge Jon Trærup Andersen for at stille op til fotografering. 2

3 Bu kitapçık meme kanserine yakalanmış siz hastalar ve aileniz için hazırlanmıştır. Kitapçık hastalık ve hastalığın tedavi yöntemlerini ele almaktadır. Bu kitapçıktan doktorlar ve hemşirelerin size aktardıkları bilgiler ışığında yararlanabilirsiniz. Danimarka da her sene yaklaşık 4000 kadın meme kanserine yakalanmaktadır. Meme kanseri kadınlarda en sık görülen kanser hastalığıdır. Çoğu kadın meme kanserine yakalandığını öğrendiğinde şoka uğrar. Ama meme kanserinin tedavisinde her gün önemli gelişmeler olmakta, ve günümüzde meme kanserine yakalanan bir çok kadın tam şifa ile tedavi edilebilmektedir. Meme kanserinin tam şifa ile tedavi edilebilme olasılığı, tümörün büyüklüğüne, ve hastalığın yayılıp yayılmadığına da bağlıdır. Meme kanseri ne kadar erken teşhis edilirse tam şifa ile tedavi edilebilme şansı da o kadar yüksektir. Kasım 2008 Iben Holten Başhekim Dr. Med. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) Else Smith Başhekim Dr. Med. Başhekim, Koruyucu Hekimlik Merkezi Müdürü Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü 3

4 4

5 Giriş Meme kanserinin sebepleri nelerdir? 7 Kalıtsal Meme kanseri nedir? 7 Meme kanserinin belirtileri nelerdir? 7 Hangi tedavi yöntemleri mevcuttur? 8 Meme koruyucu ameliyat 8 Memenin tümünün alınması 8 Tedavi tamamlandıktan sonra neler olur? 15 Pratik bilgiler 18 Hastanede 18 Nereden yardım ve danışmanlık alabilirim? 19 Evde yardıma ihtiyacınız var mı? 22 Sigorta 22 Yurtdışına (seyahate/tatile) çıkacaksanız 23 5

6 Süt kanalları Meme kasları ve kaburgalar Yağ dokusu Süt bezleri Sağlıklı memenin enine (transversal kesiti) yandan görünüşü 6

7 MEME KANSERİNİN SEBEPLERİ NELERDİR? Meme kanseri özellikle 50 yaşın üzerindeki kadınlarda görülür. Meme kanserine yakalanma riskini arttıran farklı sebepler mevcuttur: Erken yaşta adet görmek Menapoza geç girmek Hiç çocuk doğurmamak İlk çocuğunu 35 yaşından sonra doğurmak Menapoz döneminden sonra şişmanlık Menapoz döneminde hormon tedavisi Alkol Daha önce bir memesinde kanser olan kadınların diğer memesinde kanser gelişme riski yüksektir. Kalıtsal meme kanseri nedir? Baba yada anne tarafınızdan meme kanserine yakalanan fazla sayıda kadın varsa, kalıtsal meme kanseri söz konusu olabilir. Özellikle bu kadınlar 40 yaşını doldurmadan meme kanserine yakalanmışlarsa kalıtsal meme kanserinden söz edilebilir. MEME KANSERİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR? Memede ele gelen bir sertlik veya kitle Meme ucunda ekzema yada yara Memede iltihap Meme ucunda berrak yada kanlı akıntı Meme ucunda içeriye doğru çöküntü 7

8 HANGİ TEDAVİLER MEVCUTTUR? Meme kanserine yakalanan kadınlar ameliyat edilir. Ameliyat esnasında kitle/tümör yada memenin tamamı alınır. Ameliyattan sonra çoğu hasta ışın tedavisi (radioterapi), ilaçla tedavi (kemoterapi) yada hormon tedavisi (anti hormonel) ile tedavi görür. Ameliyat sonrası tamamlayıcı/ek tedavi, hastalığın tekrar ortaya çıkma riskini azaltır. Meme koruyucu ameliyat (lumpektomi) Meme koruyucu ameliyatlarda tümör ve tümörün etrafındaki meme dokusunun bir kısmı alınır. Yani memenin tümü alınmaz. Hastanede yatış süreniz genel olarak 2 ile 7 gün arasında değişir. Ameliyat sonrasında memenin görünümü değişebilir. Ameliyatı takip eden günlerde meme sert ve şişkin hissedilir. Meme ucunda biraz akıntı da olabilir. Bu yan etkiler zamanla ortadan kalkar. Meme koruyucu ameliyattan sonra, tamamlayıcı tedavi olarak memenin kendisine ışın tedavisi uygulanır ve bu şekilde geride kalmış olabilecek olası kanser hücreleri öldürülür. Memenin tamamen alınması (mastektomi) Bu ameliyatlarda memenin tamamı alınır. Hastanede yatış süreniz genel olarak 2 ile 5 gün arasında değişir. Bu ameliyattan sonra ışın tedavisi, sadece hastalık koltuk altına yayıldıysa uygulanır. 8

9 9

10 Eğer kanser koltuk altına yayıldı ise Meme kanseri yayılmış ise, bu öncelikle koltuk altından başlar. Burada kanser hücrelerinin yerleşebileceği lenf bezleri bulunur. Bu sebeple lenf bezleri muayene edilir. Doktorlar önce, kanser hücresi içerip içermediğini görmek için, bir lenf bezini (sentinel node) alırlar. Bu işleme sentinel lenf bezi biyopsisi denir. Eğer bu lenf bezi kanser hücresi içeriyorsa, koltuk altındaki bütün lenf bezleri alınır. Eğer kanser hücresi yoksa diğer lenf bezleri alınmaz. Bu işlemin tamamı ameliyat esnasında gerçekleşir. Doktorlar hem meme koruyucu ameliyatlardan sonra, ve hem de bütün memenin alındığı ameliyatlardan sonra lenf bezlerini alırlar. Işın tedavisi Hastalık lenf bezlerine yayıldı ise, kanser hücrelerini yok etmek için ışın tedavisi görürsünüz. 5-6 hafta boyunca haftada 5 gün size ışın tedavisi verilir. Her tedavi seansı birkaç dakika sürer ve siz hiçbir şey hissetmezsiniz. Işın tedavisinden sonra yan etkiler Işın tedavisi ciltte kızarıklık yapabilir, ve yaralar da ortaya çıkabilir. Işın tedavisi memenin daha sert hissedilmesine sebep olabilir. Tedavi sırasında ışınlar akciğerin bir kısmına çarptığı için bu bazı kadınlarda kuru öksürüğe yol açabilir. Işın tedavisi ve ameliyat omuz hareketliliğinde de problemler yaratabilir. Kolun şişmesi (lenfödem) Koltuk altına uygulanan ameliyat ve ışın tedavisi, ameliyat edildiğiniz taraftaki kolda sıvı toplanmasına sebep olabilir. Buna lenfödem (lymfødem) denir. Bu kronik (kalıcı) bir durumdur, ama masaj v.b yöntemlerle hafifletilebilir. 10

11 İlaç ile tedavi Meme kanseri hastaları iki gruba ayrılır: Hastalığın tekrarlama riski düşük olan kadınlar Hastalığın tekrarlama riski yüksek olan kadınlar Bu iki grup hasta, ameliyat sonrasında farklı tedaviler görürler. Düşük risk grubundaki kadınlar ameliyat sonrası tedavi (efterbehandling) görmezler. Yüksek risk grubundaki kadınlar farklı türlerde ilaçlar alırlar. Bu ilaçlar aşağıda belirtilmiştir. Yaş faktörü bu tedavide rol oynar. 35 yaşın altındaki daha genç kadınlar her zaman ameliyat sonrası tedavi (efterbehandling) görürler. 60 yaşın altındaki kadınlar 60 yaşın üzerindeki kadınlardan farklı bir ameliyat sonrası tedavi görürler. Yan etkiler kişiden kişiye değişir. Tedavi esnasında oluşabilecek, yan etkiler herkeste aynı değildir. Bazı yan etkiler ilaç ile hafifletilebilir yada tedavi edilebilir. 11

12 Kemoterapi Kemoterapi, kanser hücrelerinin ilaç ile tahrip edilmesidir. Kemoterapi serum şeklinde damar yolu ile (drop) verilir. Yani ilaç vücudunuza kan damarları yolu ile verilir. Yaklaşık 6 ay boyunca her 3 haftada bir kemoterapi uygulanır, ve tedavi esnasında hastaneye yatırılmanız gerekli değildir. Kemoterapinin yan etkileri Kemoterapi hem kanser hücrelerini, hem de normal vücut hücrelerinden bazılarını etkiler. Kemoterapi ilk günlerde mide bulantısı, kusma ve ishal yapar. Ağız ve gözleri döşeyen zar tabakasında (mukozada) tahriş görülebilir, ve tedaviden sonraki 1-2 haftalık süre içerisinde mikroplar vücudunuzda daha kolay hastalık oluşmasına (enfeksiyona) yol açabilir. Kemoterapi adet kanamalarını durdurup, eğer menapoz dönemine girmediyseniz, sizi adetten kesebilir. Pek çok kadında tedavi esnasında saç dökülmesi görülür. Ve pek çok kadın saç dökülmesinden rahatsız olur. Ama ücretsiz olarak bir peruk alma hakkına sahipsiniz ve tedavi tamamlandıktan sonra saçlarınız yeniden uzar. Hormon tedavisi Çoğu kadında kadın cinsiyet hormonu östrojen, kanser tümörünün büyümesine neden olur. Bu sebeple hormon tedavisi (anti-hormon behandling) uygulanır, genellikle ilk önce 2,5 yıl boyunca tamoxifen ve sonra 2,5 yıl Femar, Ameridex yada Aromasin adlı ilaçlar verilir. Bu tedavi esnasında, diğer tedavi yöntemlerine göre az olmakla beraber, terleme, baş dönmesi, vajinada kaşıntı, mukozalarda (slimhinde) kuruluk ve belki de az saç dökülmesi v.s gibi yan etkiler görülür. Hormon tedavisi haplarla gerçekleştirilir. 12

13 13

14 Diğer ilaçlarla tedavi (Herceptin) Belirli bir kanser tümörüne yakalanan kadınlar 12 ay boyunca Herceptin adlı ilacı alırlar. Bu ilaç hastalığın tekrar ortaya çıkma riskini azaltır. Herceptin damar yolu ile, yani serum şeklinde verilir. Eğer hastalık yayıldı ise Eğer meme kanseri vücudun başka yerlerine yayıldı ise, hastalık tedavi edilebilir, ama tam şifa ile iyileştirilemez. Kemoterapi, belirtileri hafifletmek ve yaşam süresini uzatmak için uygulanır. Yan etkiler kişiden kişiye değişir. Tedavi sırasında herkeste aynı yan etkiler görülmez. Bazı yan etkiler ilaçla tedavi edilebilir. Hastane dışında tedavi Kanser hastalarının çoğu hastanede aldıkları tedavinin haricinde başka tedavilere de başvururlar, örneğin destekleyici beslenme. Bu tedavilerden bazıları, hastanede gördüğünüz tedaviyi ters etkileyebilir. Bu sebeple, doktorların size uyguladığı tedavinin haricinde yada onun yerine başka bir tedaviye başlamayı, veya yurtdışında tedavi olmayı düşünüyorsanız doktorunuz ile konuşmalısınız. Sigara Sigara içiyorsanız, sigarayı bırakmanız iyi bir fikir olabilir. Sigara içiyorsanız, ameliyattan sonra yaraların iyileşmesi daha zordur. Sigara içiyorsanız, ışın tedavisi daha az etki gösterir. Tütün kullanımını azaltmanın bir faydası olmaz. En faydalı olanı sigarayı tamamen bırakmaktır. 14

15 TEDAVİ TAMAMLANDIKTAN SONRA NE OLUR? Tedaviden sonra kendinizi takatsiz ve yorgun hissetmeniz tamamen normaldir. Fiziksel hareketlilik ve egzersizler, bazı hastalar için yorgunluğa faydalı olabilir ve hastaların düşüncelerini hastalıktan uzaklaştırabilir. Hareket etmek ve fiziksel olarak aktif olmak önemlidir örneğin yürüyüş yapmak gibi. Meme kanserine yakalanan bazı kadınlarda kilo artışı olur. Doktorunuzla besinleriniz hakkında konuşun. Bazı hastalar ömür boyu bazı yan etkiler ile yaşamayı kabullenmek zorunda kalabilirler. Bazı kadınlar daha önce meme kanserine yakalanmış ve bu nedenle hastalığı kendi vücudunda hissetmiş diğer kadınlarla konuşmaktan büyük fayda görürler. Değişen bir beden Yeni bedeniniz ve aldığınız yaralar ile yaşamayı kabullenmek zaman alabilir. Çoğu kadın bir meme ameliyatından sonra bir kadın olarak kendini daha az çekici hisseder. Bazıları çok kilo verir, bazıları kilo alır. Bazı kadınlar cinsel isteklerini kaybederler yada eşlerinin cinsel isteklerini kaybettiğini görürler. Eşinizle duygularınız ve ihtiyaçlarınız hakkında konuşmanız iyi olur. Meme protezi takma göğüs Memeniz alındı ise, ücretsiz bir meme protezi alma hakkına sahipsiniz. Meme protezleri yumuşak silikondan yapılır, ve doğal memeye çok benzer. Meme koruyucu ameliyat geçiren kadınlar da meme protezi alma hakkına sahiptirler. Sadece memenin bir kısmı da alınmış olsa, meme küçülebilir, şekli değişebilir. Bir meme protezi ile bu sorun giderilebilir. Belediyenizden her sene bir tane ücretsiz meme protezi alma hakkına sahipsiniz. Bunun için belediyenize meme protezi almak için başvuruda bulunmanız gerekmektedir. 15

16 16

17 Farklı tiplerde meme protezleri bulunur. Bazı meme protezleri kendinden yapışkanlıdır. Bazıları sütyenin içine yerleştirilir. Protezi, meme protezi satan özel mağazalardan sizin sipariş etmeniz gerekmektedir. Yeni bir meme Bazı kadınlar yeni bir meme yaptırmak isterler. Bu genel olarak en erken ameliyattan bir yıl sonra mümkün olabilir. Doktorlar derinin altına ameliyatla bir protez yerleştirerek, yada vücudun diğer bölgelerinden alınan deri ve dokuyu kullanarak yeni bir meme oluşturabilirler. Kontrol Çoğu hasta 10 yıla kadar hastanede kontrole gider, ama bazı kadınlar kendi aile doktorlarına gidip kontrol yaptırırlar. Doktor ameliyat yapılan yeri, lenf bezlerini ve diğer memeyi muayene eder. Kontrol ziyaretleri arasında geçen süre içerisinde aşağıdaki şu belirtilere dikkat etmelisiniz: Ele gelen kitleler, sertlik yada memede, yarada yada koltuk altında değişimler Nefes darlığı yada öksürme Ağrılar Belirtiler hastalığın geri geldiğine dair işaretler olmayabilir. Ama bir doktor tarafından muayene edilmeniz gereklidir. 17

18 PRATİK BİLGİLER HASTANEDE Yeminlilik Hastanedeki bütün görevliler yeminlidir. Siz ve hastalığınız hakkında, eşiniz, çocuklarınız ve diğer aile yakınlarınız da dahil olmak üzere, başkalarına bilgi verilmemelidir. Hastalığınız hakkında kimlere bilgi verileceğine siz karar verirsiniz. Bu nedenle hakkınızdaki bilgilerin başkalarına aktarılabilmesi için önce sizin izin vermeniz gereklidir. Yeminlilik yükümlülüğü; doktor ve hemşirelerle hastalığınız ve kendi hakkınızda güven içerisinde konuşabileceğiniz anlamına gelir Tercüman Doktor ve hemşireler sizin onları, onların da sizi anlayabilmesini sağlamalıdır. Danimarkaca konuşamıyor ve anlayamıyorsanız, görevliler bir tercüman çağırabilirler. Tercümanlar tarafsız olmak zorundadırlar ve yeminlilik yükümlülüğü altında çalışırlar. Ailenizden birini tercüman olarak kullanmamalısınız. Profesyonel tercümanlar tıbbi terimlere aşina olup doktorun söylediklerini daha iyi tercüme ederler. Bu sebeple günlük olarak Danimarkaca nız yeterli olsa bile, bir tercüman getirilmesi iyi bir fikir olabilir. Hasta danışmanları Büyük hastanelerin çoğunda hasta danışmanları bulunur. Hasta danışmanları, örneğin başka bir hastanede tedavi edilme imkanınız hakkında bilgi verir, anlamadığınız konularda yada şikayetçi olmak istediğiniz durumlarda size yardımcı olurlar. Hasta danışmanları da yeminlidir. Hasta danışmanları sadece Danimarkaca konuşurlar. 18

19 Bazı hastaneler her ne kadar tercüman sunsalar da hasta danışmanları ile konuşmak için, tercüman isteme hakkına sahip değilsiniz. Hastane dosyası Hastanedeki doktorlar hastalığınızın, yapılan muayene ve tedavi sonuçlarının yazıldığı bir dosya tutarlar. Bu dosyada neler yazıldığını bilme hakkına sahipsiniz. Bu dosyanın bir kopyasını istediğiniz zaman talep edebilir, ve bir doktordan dosyada yazılanları anlatması için ricada bulunabilirsiniz. NEREDEN YARDIM VE DANIŞMANLIK ALABİLİRİM? Hastalığınız ve tedavisi ile ilgili düşünceleriniz ve duygularınız hakkında aileniz ile konuşmanız iyi bir fikir olabilir. Ama bu tür konuları ailenizle konuşmak size zor gelebilir. Bu sebeple çoğu hasta, ailesi dışında konuşacak birilerinin olmasından memnunluk duymaktadır. Görevliler konuşabileceğiniz birini bulma konusunda size yardımcı olabilirler. Bu örneğin; Meme ameliyatı geçiren kadınlar ( De brystopererede ) derneğinden bir kadın olabilir. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) yada belediyenizdeki bir sosyal danışman da size bu konuda yardımcı olabilir. Meme ameliyatı olan kadınlar Meme ameliyatı geçiren kadınlar (De brystopererede), meme kanserine yakalanmış bir grup kadının kurduğu bir dernektir. Dernek meme kanserine yakalanmış diğer kadınlara, hem teşhisin konulduğu anda hem de sonrasında, destek ve yardım hizmeti sunar. Telefonla, hastanede yada kendi evinizde bu dernekle durumunuz hakkında konuşabilirsiniz. Bir hemşire yada Kanserle Mücadele 19

20 Derneğinin danışmanlık merkezi (Kræftens Bekæmpelse) aracılığı ile yada Internet sitesinden bu dernekle irtibata geçebilirsiniz. Kanserle Mücadele Derneği Kanserle Savaş Derneği nin (Kræftens Bekæmpelse) bütün ülke çapında şubeleri bulunur. Derneği telefonla arayarak yada kişisel olarak başvurarak özel danışmanlık alabilirsiniz. Size en yakın Kanser danışmanlığını nolu telefondan Kanserle Savaş Derneğini (Kræftens Bekæmpelse) arayarak yada Internet sitesinden bulabilirsiniz. Kanser Hattı Telefon Danışmanlığı nolu telefondan Kanser Hattını arayarak rehberlik ve danışmanlık hizmeti alabilirsiniz. Bu hat, Kanserle Mücadele Derneğinin kanser hastaları ve aileleri için Danimarkaca dilinde sunduğu, ücretsiz telefon danışmanlığı hizmetidir. Hafta içi her gün saatleri arasında ve Cumartesi ve Pazar günleri saatleri arasında Kanser Hattını arayabilirsiniz. Bu hat dini bayramlarda kapalıdır. Internetten kanser hakkında bilgi Kanserle Mücadele Derneği nin (Kræftens Bekæmpelse) hem kanser hastalığının tedavisi, hem de alabileceğiniz danışmanlık hizmetleri hakkında bilgi veren adlı Danimarkaca bir Internet sitesi mevcuttur. Kanser hastalığı ve tedavileri hakkında bilgi veren çok iyi yabancı Internet siteleri de bulunmaktadır örneğin ve 20

21 21

22 Dil ve tercüme Kanserle Mücadele Derneğinin (Kræftens Bekæmpelse) kendi bünyesinde görevli tercümanları yoktur. Eğer toplantılar sırasında tercümana ihtiyacınız varsa, belediyenize başvurmanız gerekmektedir. Belediyenize bir tercüman sağlanması için başvurma konusunda yardıma ihtiyacınız olursa, Kanserle Mücadele Derneği size bu konuda memnuniyetle yardımcı olur. EVDE YARDIMA İHTİYACINIZ VAR MI? Çoğu kanser hastasının, temizlik v.s gibi, ev işlerinde yardıma ihtiyaçları olur. Hangi tür yardımı alabileceğinize belediyeniz karar verir. Hastane görevlileri, örneğin; egzersiz gibi konularda belediyeye yardım başvurularınızda size yardımcı olabilir. İşinizden hastalık izni alacaksanız yada ekonomik problemleriniz varsa, belediyenizdeki bir sosyal danışman ile konuşmanız gerekmektedir. Sosyal danışman diğer sosyal konularda da size yol gösterebilir. SİGORTA Kanser, kritik hastalık olarak adlandırılan bir hastalıktır. Çoğu kişi, ya işyerleri ya da sendikaları aracılığı ile, kritik hastalıkları kapsamına alan bir sigorta yaptırır. Sigorta tek sefere mahsus parasal bir ödeneğin ödenmesi teminatını sunar. Bu parasal ödeneğin ödenmesi için sizin başvurmanız gerekmektedir. 22

23 YURTDIŞINA (SEYAHATE/TATİLE) ÇIKACAKSANIZ Yurtdışına çıkacaksanız, seyahate çıkmadan önce doktorunuz ile konuşmalısınız. Yurtdışında hastalanmanız durumunda sigortanızın yurtdışındaki doktor masraflarını karşılayıp karşılamadığını da araştırmalısınız. Sigorta şirketleri bu teminatı her zaman sunmazlar. 1 ocak 2008 tarihinden itibaren seyahat sağlık sigortası için yeni kurallar yürürlüğe girmiştir. Avrupa içine yapılan seyahatlerde, seyahat sağlık sigortası geçerlidir. Ama kanser v.b kronik hastalıkların tedavi masrafları bu sigortanın kapsamına girmemektedir. Belediyenin sağlık sigortası bölümünden (sygesikringskontoret) yeni kurallar hakkında bir broşür alabilirsiniz. Seyahate çıkmadan önce nolu telefondan yada Internet sitesinden Avrupa Seyahat Sigortası (Europæiske Rejseforsikring) ile irtibata geçip yeni kurallar ve sigorta teminatları hakkında bilgi alabilirsiniz. Avrupa dışına yapılan seyahatlerde, doktor tedavi masraflarını kendiniz karşılamak zorundasınız. Seyahate çıkmadan önce, hastalanmanız durumunda ne gibi teminatlar sunduğunu öğrenmek için, sigorta şirketiniz ile irtibata geçiniz. 23

24 Pjecerne i serien er udgivet på følgende sprog: arabisk, dansk, engelsk, somalisk, tyrkisk, urdu. Dansk Brystkræft