Alle fotos er modelfotos.

Transkript

1 AKCİĞER KANSERİ

2 Kolofon Lungekræft Udgiver: URL: Redaktion: Kræftens Bekæmpelse, Strandboulevarden 49, 2100 København Ø Sundhedsstyrelsen, Islands Brygge 67, 2300 København S cancer.dk og sst.dk Antropolog, mag.art. Ann-Britt Kvernrød, overlæge, dr.med. Iben Holten og overlæge, ph.d. Peter Meidahl Petersen (Kræftens Bekæmpelse) i samarbejde med akademisk medarbejder Niels Sandø og akademisk medarbejder Anne Rygaard Bennedsen (Sundhedsstyrelsen). cancer, patienter, behandling, rådgivning rådgivning tyrkisk Emneord: Kategori: Sprog: Version: 1.0, januar 2009 Layout og tryk: Trekroner Grafisk A/S Illustrationer: Henning Dalhoff Fotos: Mikael Rieck ISBN: ISBN: ISBN elektronisk version: Publikationen kan frit refereres med tydelig kildeangivelse. Alle fotos er modelfotos. Stor tak til lærere og elever på Høje Tåstrup Sprogcenter, sundhedsformidlere Meliha Saglanmak og Karim Aziz Hassan, samt læge Jon Trærup Andersen for at stille op til fotografering. 2

3 Elinizdeki kitapçık akciğer kanserine yakalanmış siz hastalar ve aileleriniz için hazırlanmıştır. Kitapçık akciğer kanseri ve tedavi yöntemlerini ele almaktadır. Bu kitapçıktan doktorlar ve hemşirelerin size aktardıkları bilgiler ışsığında yararlanabilirsiniz. Danimarka da her sene yaklaşık 3500 kişi akciğer kanserine yakalanmaktadır. Akciğer kanseri en yaygın kanser hastalıklarından biridir. Akciğer kanserine yakalandığını öğrenen birçok kişi şoka uğrar. Akciğer kanseri ciddi bir hastalıktır, ama hastalığın tedavisi her gün giderek daha da ilerlemektedir. Akciğer kanseri tanısı ne kadar erken konulursa, iyileşme şansı o kadar artar. İki tip akciğer kanseri bulunur: küçük hücreli olmayan akciğer kanseri ve küçük hücreli akciğer kanseri. Bu iki tip akciğer kanseri farklı gelişme gösterir ve farklı şekillerde tedavi edilir. Bu nedenle elinizdeki kitapçıkta her iki tip akciğer kanserinin tedavisi ayrı ayrı ele alınmıştır. Kasım 2008 Iben Holten Başhekim Dr. Med. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) Else Smith Başhekim Dr. Med. Başhekim, Koruyucu Hekimlik Merkezi Müdürü Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü 3

4 4

5 Giriş Akciğerler nasıl çalışır? 7 Akciğer kanserinin sebepleri nedir? 7 Akciğer kanserinin belirtileri nelerdir? 7 Hangi tedavi yöntemleri mevcuttur? 8 Küçük hücreli olmayan akciğer kanseri nasıl tedavi edilir? 8 Küçük hücreli akciğer kanseri nasıl tedavi edilir? 11 Tedavi tamamlandıktan sonra neler olur? 15 Pratik bilgiler 18 Hastanede 18 Nereden yardım ve danışmanlık alabilirim? 19 Evde yardıma ihtiyacınız var mı? 22 Sigorta 22 Yurtdışına (seyahate/tatile) çıkacaksanız 23 5

6 Solunum borusu Bronşiol Akciğer Lenf damarı Lenf bezi Solunum borusu, bronşlar ve akciğerler. Bronşlar ve solunum borusu ağaç dalları şeklinde dallanarak daha küçük dallara ayrılır. Akciğerlerin etrafında lenf damarları ve lenf bezleri bulunur. 6

7 AKCİĞERLER NASIL ÇALIŞIR? Vücudumuzda iki tane akciğer bulunur. Akciğerler vücudun oksijen (hava) almasını sağlarlar. Nefes aldığımızda oksijen solunum borusundan akciğerlere gelir. Solunum borusu aşağıya doğru indikçe sayısı gittikçe artan küçük dallara (bronşlara) ayrılır. Bu bronşlar çok küçük hava keseciklerinde (alveollerde) sonlanır. Oksijen hava keseciklerinden kana aktarılır ve buradan bütün vücuda taşınır. AKCİĞER KANSERİNİN SEBEPLERİ NELERDİR? Tütün içimi akciğer kanserinin en başlıca nedenidir. Hastaların %90`ı hastalığa sigara nedeni ile yakalanır. Ne kadar çok sigara içerseniz, akciğer kanserine yakalanma riskiniz o kadar artar. Başkalarının sigara içmesi nedeni ile sigara dumanına maruz kaldığınızda da akciğer kanserine yakalanabilirsiniz. Sigara kullanmayan ve sigara içen biri ile yaşayan kişilerin (pasif içiciler), akciğer kanserine yakalanma riski artar. Hava kirliliği de akciğer kanserine sebep olabilir. AKCİĞER KANSERİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR? Akciğer kanserinin en sık görülen belirtilerinden birisi geçmeyen öksürük, yada gittikçe artan öksürüktür. Öksürükle kan yada defalarca akciğer iltihabına yakalanmanız da akciğer kanserinin belirtileri olabilir. Nefes darlığı, ses kısıklığı yada göğüste ağrılar diğer belirtiler arasında sayılabilir. 7

8 HANGİ TEDAVİ YÖNTEMLERİ MEVCUTTUR? Kanser tedavisin amacı, kanseri yok etmektir. Akciğer kanserinin tedavisinde üç tür tedavi yöntemi bulunmaktadır: Cerrahi tedavi (ameliyat), kemoterapi (ilaç tedavisi), radyasyon (ışın tedavisi). Tedavi seçimi; hastalığın yayılıp yayılmadığı, ve akciğerlerin ne kadar iyi çalıştığı gibi konulara bağlıdır. Küçük hücreli olmayan akciğer kanseri (ikke-småcellet lungekræft) ve küçük hücreli akciğer kanseri (småcellet lungekræft) farklı şekillerde tedavi edilir. Bu sebeple her iki tip akciğer kanserinin tedavisi aşağıda farklı başlıklar altında anlatılmaktadır. KÜÇÜK HÜCRELİ OLMAYAN AKCİĞER KANSERİ NASIL TEDAVİ EDİLİR? Küçük hücreli olmayan akciğer kanserine yakalanan hastaların çoğunda kanser o kadar yayılmıştır ki, tümör ameliyatla çıkarılamaz. Ameliyat edilemeyen hastalarda, kemoterapi ve/veya ışın tedavisiuygulanır Küçük hücreli olmayan akciğer kanseri ameliyatı Ameliyat ile doktorlar akciğerin bir bölümünü yada tamamını alırlar. Bu, tümörün büyüklüğüne ve akciğerin neresine yerleştiğine bağlıdır. Ameliyat genel anastezi altında (tam uyutularak) yapılır. Yaklaşık 1 hafta hastanede kalırsınız. Bazı hastalara, hastalığın tekrarlama riskini azaltmak için, ameliyattan sonra kemoterapi verilir Ameliyattan sonra Hastaların çoğu ameliyattan sonra normal şekilde nefes alabilirler. Ama rahat nefes alıp vermenize ve öksürmenize yardımcı olması için bir fizyoterapistten yardım alabilirsiniz. Hastaların çoğunda 8

9 9

10 ameliyattan sonra ağrılar olur ve bu hastalar ağrıları azaltmak için ilaç alırlar. Ameliyattan sonra çoğu hastanın 1-2 ay dinlenmeye ihtiyacı olur. Ameliyattan sonra eski gücünüze kavuşmak aylar sürebilir. Sigara içiyorsanız, doktorlar sigarayı hemen bırakmanızı tavsiye ederler. Kemoterapi ve ışınlar ile tedavi Ameliyat edilmezseniz ve hastalık sadece akciğerde ise, size kemoterapi ve ışın tedavisi verilir. Eğer hastalık akciğerlere çok yayılmış ise, veya diğer organlara yayılmış ise, size sadece kemoterapi verilir. Küçük hücreli olmayan akciğer kanserinde kemoterapi Kemoterapi, kanser hücrelerinin tahrip eden ilaç tedavisidir. Kemoterapi damar yolu ile verilir. Yani ilaç vücuda kan damarları yolu ile serum şeklinde verilir. Bazı hastalar ilaçları tabletler şeklinde alırlar. Kemoterapi yaklaşık 6 ay boyunca birkaç hafta ara ile verilir. Kemoterapinin yan etkileri Kemoterapi hem kanser hücrelerini, hem de normal vücut hücrelerinden bazılarını etkiler. En sık görülen yan etkiler yorgunluk, iştahsızlık, mide bulantısı, parmaklarda ve ayaklarda karıncalanma, ve saç dökülmesidir. Bazı hastalar saç dökülmesinden rahatsız olur. Ama ücretsiz olarak bir peruk alma hakkına sahipsiniz ve tedavi tamamlandıktan sonra saçlarınız yeniden uzar. Kemoterapi gördüğünüz dönemlerde enfeksiyona yakalanma riskiniz artar. 10

11 Küçük hücreli olmayan akciğer kanserinde ışın tedavisi Işın tedavisi kanser hücrelerini tahrip edebilir, öldürebilir. Birkaç gün ile 5-6 hafta arasında değişebilecek bir süre içerisinde size her gün ışın tedavisi verilir. Her tedavi sadece birkaç dakika sürer ve ağrısızdır. Işın tedavisi, hastalığın belirtilerini hafifletmek için de kullanılabilir. Işın tedavisin yan etkileri Akciğer kanseri tedavisinde uygulanan ışın tedavisi, yutma güçlüğü, hafif nefes darlığı ve öksürüğe sebep olabilir. Yutma güçlüğü birkaç hafta sonra azalır. Işının verildiği yerdeki deride kızarma ve hassasiyet oluşabilir. Işın tedavisinden sonraki ilk 3 ayda hastada nefes darlığı, ateş ve öksürük gibi yan etkiler ortaya çıkabilir ve tedavi gerektirir. KÜÇÜK HÜCRELİ AKCİĞER KANSERİ NASIL TEDAVİ EDİLİR? Küçük hücreli akciğer kanserine yakalanan hastalar kemoterapi ve ışın tedavisi görürler. Hastalığın vücuda çok yayıldığı hastalar sadece kemoterapi görürler. Küçük hücreli akciğer kanseri hastalarının sadece küçük bir kesimi ameliyat edilebilir. Küçük hücreli akciğer kanserinde kemoterapi Kemoterapi, kanser hücrelerinin tahrip eden bir ilaç tedavisidir. Kemoterapi ilacın damarlardan kan yolu ile yani, serum şeklinde verilmesidir. Kemoterapi yaklaşık altı ay boyunca her 3 haftada bir verilir. Kemoterapi tedavisi görmek için hastaneye yatırılmak zorunda değilsiniz. 11

12 Küçük hücreli akciğer kanserinde kemoterapi sonrası yan etkiler En sık görülen yan etkiler yorgunluk, iştahsızlık, mide bulantısı, parmaklarda ve ayaklarda karıncalanmadır. Çoğu hastada saç dökülmesi olur. Ücretsiz peruk alma hakkına sahipsiniz, ve tedavi tamamlandıktan sonra saçlarınız yeniden uzar. Kemoterapi vücudun savunma sistemini etkiler. Bu sebeple tedavi gördüğünüz sürece diğer hastalıklara yakalanma riskiniz artar. Küçük hücreli akciğer kanserine ışın tedavisi Kemoterapi ile birlikte size ışın tedavisi verilir. Birkaç hafta ile 4-5 hafta arasında değişen süre içerisinde size her gün ışın tedavisi verilir. Her tedavi birkaç dakika sürer ve ağrısızdır. Tedavi kanser hastalığınıza karşı faydalı olsa da, hastalığın beyne yayılma riski mevcuttur. Bu sebeple beyne ışın tedavisi uygulanır. Beyinde metastazlar (kanser hücrelerinin ilk ortaya çıktıkları organdan başka bir organa giderek çoğalmaya devam etmeleri) oluşmasını engellemek için 2 hafta boyunca 10 kere ışın tedavisi uygulanır. Işın tedavisinin yan etkileri Işın tedavisi yiyecek ve içeceklerin yutulmasını zorlaştırabilir. Nefes darlığı ve öksürüğünüz olabilir. Yutma güçlüğü birkaç hafta içinde azalır. Nefes darlığı ve öksürük genellikle ışın tedavisinden sonraki ilk 3 ayda ortaya çıkabilir ve birkaç hafta sürer. Işının verildiği yerdeki deride kızarma ve hassasiyet oluşabilir. Yan etkiler kişiden kişiye değişir. Tedavi esnasında oluşabilecek yan etkiler herkeste aynı değildir. Bazı yan etkiler ilaç ile hafifletilebilir. 12

13 13

14 Hafifletici tedavi Eğer hastalık yayıldı ise, ve tam şifa ile tedavi edilemiyorsanız, doktorlar hastalığın belirtilerini ve olası ağrılarınızı hafifletebilirler. Hastaların çoğunda nefes darlığı görülür. İlaç ve bir oksijen tüpü ile verilen oksijen sayesinde nefes darlığı hafifletilebilir. Bazı belirtiler ışın tedavisi ile hafifletilebilir. Eğer tümör solunum borusunu tıkarsa, doktorlar solunum yoluna küçük bir boru yerleştirerek nefes almanızı sağlarlar. Bazı hastalara ışın tedavisi ve kemoterapi verilerek bu hastaların yaşama süresi uzatılabilir. Hastane dışında tedavi Kanser hastalarının çoğu hastanede aldıkları tedavinin haricinde başka tedavilere de başvururlar, örneğin destekleyici beslenme gibi. Bu tedavilerden bazıları hastaneden gördüğünüz tedaviyi ters düşebilir. Bu sebeple doktorların size uyguladığı tedavinin haricinde yada onun yerine başka bir tedaviye başlamayı düşünüyorsanız, yada başka bir yerde örneğin; yurtdışında tedavi olmayı düşünüyorsanız, doktorunuz ile konuşmalısınız. 14

15 TEDAVİ TAMAMLANDIKTAN SONRA NE OLUR? Tedaviden sonra kendinizi takatsiz ve yorgun hissetmeniz tamamen normaldir. Fiziksel hareketlilik ve egzersizler bazı hastalar için yorgunluğa karşı faydalı olabilir ve hastaların düşüncelerini hastalıktan uzaklaştırabilir. Hareket etmek ve fiziksel olarak aktif olmak önemlidir örneğin yürüyüş yapmak gibi. Sağlıklı beslenmekde önemlidir. Doktorunuzla hangi besinlerin size faydalı olduğu konusunda konuşun. Bir kısım hasta ömür boyu bazı yan etkilerle birlikte yaşamayı kabullenmek zorunda kalabilir. Bazı hastalar, daha önce akciğer kanserine yakalanmış ve bu nedenle hastalığı kendi vücudunda hissetmiş diğer kişilerle konuşmaktan büyük fayda görürler. Sigara Sigara içiyorsanız, sigarayı bırakmanız iyi bir fikir olabilir. Sigara içiyorsanız, ameliyattan sonra yaraların iyileşmesi daha zordur. Sigara içiyorsanız, ışın tedavisi daha az etki gösterir. Tütün kullanımını azaltmanın bir faydası olmaz. En faydalı olanı sigarayı tamamen bırakmaktır. 15

16 16

17 Kontrol Tedaviden sonra kontrol için yıllarca hastaneye gitmelisiniz. Öksürük, nefes darlığı, ağrı, yutma problemleri, yada çok kilo kaybetmeniz gibi konuları doktorla konuşabilirsiniz. Bu tür problemlerin çoğunda problemlerin tedavisi için ilaç alabilirsiniz. Besinler, yaşam şekli ve oksijen tüpü gibi yardımcı aletler konusunda tavsiyelere ihtiyacınız varsa, doktorunuz nerelerden yardım alabileceğinizi anlatabilir. 17

18 PRATİK BİLGİLER HASTANEDE Yeminlilik Hastanedeki bütün görevliler yeminlidir. Siz ve hastalığınız hakkında, eşiniz, çocuklarınız ve diğer aile yakınlarınız da dahil olmak üzere, başkalarına bilgi verilmemelidir. Hastalığınız hakkında kimlere bilgi verileceğine siz karar verirsiniz. Bu nedenle, hakkınızdaki bilgilerin başkalarına aktarılabilmesi için önce sizin izin vermeniz gereklidir. Yeminlilik yükümlülüğü; doktor ve hemşirelerle hastalığınız ve kendi hakkınızda güven içerisinde konuşabileceğiniz anlamına gelir. Tercüman Doktor ve hemşireler sizin onları, onların da sizi anlayabilmesini sağlamalıdır. Danimarka ca konuşamıyor ve anlayamıyorsanız, görevliler bir tercüman çağırabilirler. Tercümanlar tarafsız olmak zorundadırlar ve yeminlilik yükümlülüğü altında çalışırlar. Ailenizden birini tercüman olarak kullanmamalısınız. Profesyonel tercümanlar tıbbi terimlere aşina olup doktorun söylediklerini daha iyi tercüme ederler. Bu sebeple günlük olarak Danimarka canız yeterli olsa bile, bir tercüman getirilmesi iyi bir fikir olabilir. 18

19 Hasta danışmanları Büyük hastanelerin çoğunda hasta danışmanları bulunur. Hasta danışmanları, örneğin başka bir hastanede tedavi edilme imkanınız hakkında bilgi verir, anlamadığınız konularda yada şikayetçi olmak istediğiniz durumlarda size yardımcı olurlar. Hasta danışmanları da yeminlidir. Hasta danışmanları sadece Danimarka ca konuşurlar. Bazı hastaneler her ne kadar tercüman sunsalar da hasta danışmanları ile konuşmak için, tercüman isteme hakkına sahip değilsiniz. Hastane dosyası Hastanedeki doktorlar hastalığınız, yapılan muayene ve tedavi sonuçlarının yazıldığı bir dosya tutarlar. Bu dosyada neler yazıldığını bilme hakkına sahipsiniz. Bu dosyanın bir kopyasını istediğiniz zaman talep edebilir, ve bir doktordan dosyada yazılanları anlatması için ricada bulunabilirsiniz. NEREDEN YARDIM VE DANIŞMANLIK ALABİLİRİM? Hastalığınız ve tedavisi ile ilgili düşünceleriniz ve duygularınız hakkında aileniz ile konuşmanız iyi bir fikir olabilir. Ama bu tür konuları ailenizle konuşmak size zor gelebilir. Bu sebeple çoğu hasta ailesi dışında konuşacak birilerinin olmasından memnuniyet duymaktadır. Bu örneğin; Patientforeningen lungekraeft.dk (akciğer kanseri hastaları derneği ve internet sitesi) olabilir. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) yada belediyenizdeki bir sos-yal danışman da size bu konuda yardımcı olabilir. Akciğer kanseri hastaları derneği Patientforeningen lungekraeft.dk, akciğer kanseri hastaları ve yakınlarına hizmet veren bir dernektir. Dernek, akciğer kanseri has- 19

20 talarına destek ve danışmanlık sunar. Kræftens Bekæmpelse (Kanserle Mücadele Derneğinin) adlı Internet sitesinden dernek hakkında detaylı bilgi bulabilirsiniz. Kanserle Mücadele Derneği Kanserle Mücadele Derneği nin (Kræftens Bekæmpelse) ülke çapında şubeleri bulunur. Bu şubelere Kanser Danışmanlıkları denir. Kanser Danışmanlıklarını telefonla arayarak yada kişisel olarak başvurarak özel danışmanlık alabilirsiniz. Size en yakın Kanser danışmanlığını nolu telefondan Kanserle Mücadele Derneğini (Kræftens Bekæmpelse) arayarak yada kraeftraadgivninger.dk Internet sitesinden bulabilirsiniz. Kanser Hattı Telefon Danışmanlığı nolu telefondan Kanser Hattını arayarakta rehberlik ve danışmanlık hizmeti alabilirsiniz. Bu hat, Kanserle Mücadele Derneğinin kanser hastaları ve aileleri için Danimarkaca sunduğu, ücretsiz telefon danışmanlığı hizmetidir. Hafta içi her gün saatleri arasında ve Cumartesi ve Pazar günleri saatleri arasında Kanser Hattını arayabilirsiniz. Bu hat dini bayramlarda kapalıdır. Dil ve tercüme Kanserle Mücadele Derneğinin (Kræftens Bekæmpelse) kendi bünyesinde görevli tercümanları yoktur. Eğer toplantılar sırasında tercümana ihtiyacınız varsa, belediyenize başvurmanız gerekmektedir. Belediyenize bir tercüman sağlanması için başvurma konusunda yardıma ihtiyacınız olursa, Kanserle Mücadele Derneği size bu konuda memnuniyetle yardımcı olur. 20

21 21

22 Internetten kanser hakkında bilgi Kanserle Mücadele Derneği nin (Kræftens Bekæmpelse) hem kanser hastalığının tedavisi, hem de alabileceğiniz yardım ve danışmanlık hizmetleri hakkında bilgi veren adlı Danimarkaca bir Internet sitesi mevcuttur. Kanser hastalığı ve tedavileri hakkında bilgi veren çok iyi yabancı Internet siteleri de bulunmaktadır örneğin ve EVDE YARDIMA İHTİYACINIZ VAR MI? Çoğu kanser hastasının, örneğin temizlik gibi, ev işlerinde yardıma ihtiyaçları olur. Hangi tür yardımı alabileceğinize belediyeniz karar verir. Hastane görevlileri, örneğin; egzersiz gibi konularda belediyeye yardım başvurularında size yardımcı olabilir. İşinizden hastalık izni alacaksanız yada ekonomik problemleriniz varsa, belediyenizdeki bir sosyal danışman ile konuşmanız gerekmektedir. Sosyal danışman diğer sosyal konularda da size yol gösterebilir. SİGORTA Kanser, kritik hastalık olarak adlandırılan bir hastalıktır. Çoğu kişi, ya işyerleri ya da sendikaları aracılığı ile, kritik hastalıkları kapsamına alan bir sigorta yaptırır. Sigorta tek sefere mahsus parasal bir ödeneğin ödenmesi teminatını sunar. Bu parasal ödeneğin ödenmesi için sizin başvurmanız gerekmektedir. 22

23 YURTDIŞINA (SEYAHATE/TATİLE) ÇIKACAKSANIZ Yurtdışına çıkacaksanız, seyahate çıkmadan önce doktorunuz ile konuşmalısınız. Yurtdışında hastalanma durumunda sigortanızın, doktor masraflarını karşılayıp karşılamadığını da araştırmalısınız. Sigorta şirketleri bu teminatı her zaman sunmazlar. 1 ocak 2008 tarihinden itibaren seyahat sağlık sigortası için yeni kurallar yürürlüğe girmiştir. Avrupa içine yapılan seyahatlerde, seyahat sağlık sigortası geçerlidir. Ama kanser v.b kronik hastalıkların tedavi masrafları bu kapsama girmemektedir. Belediyenin sağlık sigortası bölümünden (sygesikringskontoret) yeni kurallar hakkında bir broşür alabilirsiniz. Seyahate çıkmadan önce nolu telefondan yada Internet sitesinden Avrupa Seyahat Sigortası (Europæiske Rejseforsikring) ile irtibata geçip yeni kurallar ve sigorta teminatları hakkında bilgi alabilirsiniz. Avrupa dışına yapılan seyahatlerde, doktor tedavi masraflarını kendiniz karşılamak zorundasınız. Seyahate çıkmadan önce, hastalanmanız durumunda ne gibi teminatlar sunduğunu öğrenmek için, sigorta şirketiniz ile irtibata geçiniz. 23

24 Pjecerne i serien er udgivet på følgende sprog: arabisk, dansk, engelsk, somalisk, tyrkisk, urdu. Dansk Lungekræft