Prostatakræft. Kolofon

Transkript

1 PROSTAT KANSERİ

2 Kolofon Prostatakræft Udgiver: Kræftens Bekæmpelse, Strandboulevarden 49, 2100 København Ø Sundhedsstyrelsen, Islands Brygge 67, 2300 København S URL: cancer.dk og sst.dk Redaktion: Antropolog, mag.art. Ann-Britt Kvernrød, overlæge, dr.med. Iben Holten og overlæge, ph.d. Peter Meidahl Petersen (Kræftens Bekæmpelse) i samarbejde med akademisk medarbejder Niels Sandø og akademisk medarbejder Anne Rygaard Bennedsen (Sundhedsstyrelsen). Emneord: cancer, patienter, behandling, rådgivning Kategori: rådgivning Sprog: tyrkisk Version: 1.0, januar 2009 Layout og tryk: Trekroner Grafisk A/S Illustrationer: Henning Dalhoff Fotos: Mikael Rieck ISBN: ISBN: ISBN elektronisk version: Publikationen kan frit refereres med tydelig kildeangivelse. Alle fotos er modelfotos. Stor tak til lærere og elever på Høje Tåstrup Sprogcenter, sundhedsformidlere Meliha Saglanmak og Karim Aziz Hassan, samt læge Jon Trærup Andersen for at stille op til fotografering. 2

3 Bu kitapçık, prostat kanserine yakalanmış siz hastalar ve aileleriniz için hazırlanmıştır. Kitapçık hastalık ve hastalığın tedavi yöntemlerini ele almaktadır. Kitapçıktan doktorlar ve hemşirelerin size aktardıkları bilgiler ışığında yararlanabilirsiniz. Danimarka da her sene yaklaşık 2400 erkek prostat kanserine yakalanmaktadır. Hastalık sadece 40 yaşın üzerindeki erkeklerde görülür. Prostat kanserine yakalanan erkeklerin çoğu 60 yaşın üzerindedir. Prostat kanserinin tedavisi her gün giderek daha da ilerlemektedir. Günümüzde çoğu erkek teşhis konulduktan sonra uzun yıllar yaşamaktadır. Prostat kanseri hızlı yada yavaş gelişebilir. Tedavi, hastalığın ne kadar yayıldığına bağlıdır. Prostat kanseri olan bazı erkekler, hastalık yavaş ilerlediği yada rahatsızlık vermediği için, tedavi edilmezler. Ama bu hastalar hastanede kontrole giderler. Kasım 2008 Iben Holten Başhekim Dr. Med. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) Else Smith Başhekim Dr. Med. Başhekim, Koruyucu Hekimlik Merkezi Müdürü Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü 3

4 4

5 Giriş Prostat 7 Prostat kanserinin sebepleri nelerdir? 7 Hangi tedavi yöntemleri mevcuttur? 7 Sınırlı prostat kanseri nasıl tedavi edilir? 8 Hangi hastalarda tedavi için beklenir? 11 Yaygın prostat kanseri nasıl tedavi edilir? 11 Tedavi tamamlandıktan sonra neler olur? 15 Pratik bilgiler 18 Hastanede 18 Nereden yardım ve danışmanlık alabilirim? 19 Evde yardıma ihtiyacınız var mı? 22 Sigorta 23 Yurtdışına (seyahate/tatile)çıkacaksanız 23 5

6 Mesane Kasık kemiği Sperm torbası Rektum Prostat İdrar kanalı Testisler Erkeğin genital organlarının enine kesiti. 6

7 PROSTAT Prostat sadece erkeklerde bulunan bir bezdir. Prostat mesanenin altında rektumun (makatın) önünde yer alan bir salgı bezidir. Danimarkaca blærehalskirtel da denir. Prostat yaklaşık 3 cm büyüklüğündedir. Tam mesanenin altındadır ve idrar kanalı içerisinden geçer. PROSTAT KANSERİNİN SEBEPLERİ NELERDİR? Prostat kanserinin sebebi bilinmemektedir, ama yaşınız ne kadar ilerlerse prostat kanserine yakalanma riskiniz de o kadar artar. Yakın ailenizden prostat kanserine yakalanan erkek sayısı fazla ise, sizinde hastalığa yakalanma riskiniz yüksektir. PROSTAT KANSERİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR? Prostat kanserinin en sık görülen belirtileri, sık sık idrara çıkma, yada gece idrara kalkmanız ve idrar akımının güçsüzleşmesidir. Diğer belirtiler; kesik kesik idrar akımı, idrarda kan, idrar torbası iltihabı yada menide kan görülmesi olabilir. Bu belirtiler prostat kanseri haricinde pek çok farklı sebepten de kaynaklanıyor olabilir. Hastalığın belirtileri 10 ile 15 yıl sonra ortaya çıkabilir. Ama kanser çok hızlı da gelişebilir ve vücudun diğer yerlerine, özellikle kemiklere, yayılabilir ve bu ağrılara sebep olur. HANGİ TEDAVİ YÖNTEMLERİ MEVCUTTUR? Bazı erkeklerde hastalık sadece prostat a yerleşir. Bu hastalar tedavi edilebilip tam şifa sağlanabilir. Diğer erkeklerde hastalık vücuda yayılır. Bu erkeklere hastalığın ilerlemesini önleyen tedavi verilir, ama tam şifa sağlanamaz. 7

8 SINIRLI PROSTAT KANSERİ NASIL TEDAVİ EDİLİIR? Kanser sadece prostat a yerleşmiş ise prostat kanserinin tedavisi ve tam şifa sağlanması olasılığı vardır. Tedavi ameliyat ve ışın tedavisinden oluşur. Ameliyat Ameliyat ile bütün prostat çıkarılır. Daha sonra idrar kanalı ve idrar torbası (mesane) birbirine bağlanır. Ameliyatın yan etkileri Çoğu erkek ameliyattan sonraki ilk aylarda idrarını tutmakta zorlanır. Bu sebeple idrarı dışarıya akıtmak için idrar kanalına, birkaç hafta takılı kalması gereken, bir katater (plastik bir boru) yerleştirilir. Ameliyattan sonra bazı erkeklerde, ağır bir şey kaldırırken, öksürürken ya da hapşırırken az idrar kaçırması görülebilir. Çoğu erkekte sık sık ishal ve bağır-sakların tam boşalamadığı görülür. Bazı erkekler hayatları boyunca bu problemler ile yaşamak zorunda kalır. Dışardan ışın tedavisi, ereksiyon (sertleşme) problemleri riskini de arttırır. Ereksiyon problemleri ilk yıllardan itibaren başlayarak yavaş yavaş ortaya çıkar ve bir daha ortadan kalkmaz. Bazı erkekler ilaçlardan yardım görebilir. Işın tedavisi Bazı erkekler ameliyatla tedavi yerine ışın tedavisi görür. Işın tedavisi kanser hücrelerini tahrip edebilir. Işın tedavisi hem içerden, hem de dışardan verilebilir. Bazı erkeklere ışın tedavisinden önce, ışın tedavisi ile birlikte ve sonra, genellikle enjeksiyon (iğne) yapılarak, hormon tedavisi de verilir. Tedavi esnasında bir şey hissetmezsiniz. 8

9 9

10 Dışardan ışın tedavisi 7-8 hafta boyunca haftada 5 tedavi verilerek yapılır. Her tedavi yaklaşık 10 dakika sürer. Dışardan ışın tedavisi görüyorsanız, hastaneye yatırılmanız söz konusu olmaz. İçerden ışın tedavisi hastanede küçük radyoaktif misketçiklerin (radioaktive korn ) prostat içine yerleştirilmesi ile gerçekleştirilir. Misketçikler prostata yerleştirilir, ve radyoaktif etkisi zamanla ortadan kalkar. Dışardan ışın tedavisinin yan etkileri Dışardan ışın tedavisi, idrar torbası iltihabı ile aynı belirtileri verebilir. Yani; sık sık idrara çıkma, idrar boşaltma esnasında yanma gibi. Bu belirtiler genellikle tedavi tamamlanınca ortadan kalkar. Işın tedavisi bazı erkeklerde idrar torbasını küçültür, ve bu hastalar eskisine göre daha sık işerler. Çoğu erkekte sık sık ishal ve bağırsakların tam boşalamadığı görülür. Bazı erkekler hayatları boyunca bu problemler ile yaşamak zorunda kalır. Dışardan ışın tedavisi, ereksiyon (sertleşme) problemleri riskini de arttırır. Ereksiyon problemleri ilk yıllardan itibaren başlayarak yavaş yavaş ortaya çıkar ve bir daha ortadan kalkmaz. Bazı erkekler ilaçlardan yardım görebilir. İçerden ışın tedavisinin yan etkileri İçerden ışın tedavisi, idrarınızı yapmada problemler verebilir. Bu problemler genellikle altı ay içerisinde kaybolur. İçerden ışın tedavisi, ereksiyon (sertleşme) problemleri riskini de arttırır. Bazı erkekler ilaçlardan yardım görebilir. 10

11 HANGİ HASTALARDA TEDAVİ İÇİN BEKLENİR? Kanser size fazla rahatsızlık vermiyorsa, doktorlar sizi tedavi etmeden kanserdeki gelişmeyi takip etmeyi seçebilirler. Bu, sizin düzenli aralıklarla hastaneye kontrole gitmeniz anlamına gelir. Bu şekilde doktorlar hastalığın gelişmesini takip edebilirler. Hastalık ilerlemeye başlarsa tedaviye başlanır. Bazı erkeklerde hastalığın hiçbir belirtisi görülmez. YAYGIN PROSTAT KANSERİ NASIL TEDAVİ EDİLİR? Kanser prostat dışına yayılmış ise, hastalık tam şifa ile tedavi edilemez. Ama yayılması engellenebilir. Erkeklik hormonu testosteron kanserin büyümesine neden olur. Testosteron testislerde (erbezinde) üretilir. Vücuttan testosteronu yada testosteron hormonun etkilerini ortadan kaldırabilecek iki tip tedavi mevcuttur: hormon tedavisi (anti-hormon behandling) ve testislerin alınması. Hormon tedavisi Hormon tedavisi için farklı yöntemler mevcuttur. Enjeksiyon (İğne) yapılarak yada tabletler halinde. Bu tedavi vücuttaki testosteron miktarını azaltır. Testislerin alınması Bazı erkeklerde testisler (erbezi) ameliyatla alınır. Doktorlar sadece testislerin içerisini alırlar, yani geriye testislerin içinde bulunduğu torba/kabuk kalır.bu müdahale lokal anestezi ile yapılır, yani sadece ameliyat bölgesi uyuşturulur ve genellikle aynı gün eve dönebilirsiniz. 11

12 Yan etkiler Kemoterapi hem kanser hücrelerini hem de bazı normal vücut hücrelerini etkiler. Kemoterapi mide bulantısı, yorgunluk, enfeksiyon riskinde artış ve saç dökülmesi gibi yan etkileri beraberinde getirebilir. Saçlar tedaviden sonra yeniden uzar. Kemoterapi Hormon tedavisi belirli bir süreden sonra fayda etmediği için bazı erkekler, kemoterapi görürler. Kemoterapi kanser hücrelerini tahrip eden ilaç tedavisidir. Kemoterapi damardan verilir. Yani ilaç vücudunuza kan damarları yolu ile serum şeklinde verilir. Kemoterapi, hastalığın belirtilerini hafifletebilir ve yaşam süresini uzatabilir. Yan etkiler Kemoterapi hem kanser hücrelerini hem de bazı normal vücut hücrelerini etkiler. Kemoterapi mide bulantısı, yorgunluk, enfeksiyon riskinde artış ve saç dökülmesi gibi yan etkileri beraberinde getirebilir. Saçlar tedaviden sonra yeniden uzar. 12

13 13

14 Yaygın prostat kanserinde ağrılar nasıl tedavi edilir? Kanser kemiklere yayıldı ise, bu genelde çok ağrıya sebep verir. Doktorların size verebileceği değişik türlerde ağrı kesici ilaç mevcuttur. Ağrı kesici ilaçların yeterli derecede yardım etmediği durumlarda bazı erkekler ışın tedavisi görürler Yan etkiler kişiden kişiye değişir. Tedavi sırasında herkeste aynı yan etkileri görülmez. Bazı yan etkiler ilaçla tedavi edilebilir. Cinsel yaşam Prostat kanserinin tedavisi cinsel yaşamı etkiler. Ameliyat ve ışın tedavisi penise giden sinirleri tahrip edebilir, ve bu ereksiyon (sertleşme) problemlerine yol açabilir. Testislerin alınması ve ilaç tedavisi hormonlarınızı etkiler, ve bu hem seksüel isteğinizi hem de ereksiyon kabiliyetinizi azaltır. Cinsel problemleri kabul etmek, ve özel konulara girdiği için cinsel problemler hakkında konuşmak zor olabilir. Çoğu erkek için eşleri yada güven duydukları başka birisi ile bu konuları konuşmak büyük fayda sağlar. Doktorlar hap, penise iğne yapma yada fitiller gibi farklı ilaçlarla size yardımcı olabilirler. 14

15 Hastane dışında tedavi Kanser hastalarının çoğu hastanede aldıkları tedavinin haricinde başka tedavilere de başvururlar, örneğin destekleyici beslenme gibi. Bu tedavilerden bazıları hastaneden gördüğünüz tedaviyi ters etkileyebilir. Bu sebeple doktorların size uyguladığı tedavinin haricinde yada onun yerine başka bir tedaviye başlamayı, veya yurtdışında tedavi olmayı düşünüyorsanız doktorunuz ile konuşmalısınız. Sigara Sigara içiyorsanız, sigarayı bırakmanız iyi bir fikir olabilir. Sigara içiyorsanız, ameliyattan sonra yaraların iyileşmesi daha zordur. Sigara içiyorsanız, ışın tedavisi daha az etki gösterir. Tütün kullanımını azaltmanın bir faydası olmaz. En faydalı olanı sigarayı tamamen bırakmaktır. TEDAVİ TAMAMLANDIKTAN SONRA NE OLUR? Tedaviden sonra kendinizi takatsiz ve yorgun hissetmeniz tamamen normaldir. Fiziksel hareketlilik ve egzersizler bazı hastalar için yorgunluğa ve hastaların düşüncelerini hastalıktan uzak tutabilir. Hareket etmek ve fiziksel olarak aktif olmak önemlidir örneğin yürüyüş yapmak gibi. Sağlıklı beslenmek de önemlidir. Doktorunuzla hangi besinlerin size faydalı olduğu konusunda konuşun. Bir kısım hasta, ömür boyu bazı yan etkilerle birlikte yaşamayı kabullenmek zorunda kalabilir. Bazı erkekler, daha önce prostat kanserine yakalanmış ve bu nedenle hastalığı kendi vücudunda hissetmiş diğer erkeklerle konuşmaktan büyük fayda görürler. 15

16 16

17 Kontrol Tedaviden sonra yaklaşık altı ayda bir kontrole gitmelisiniz. Kontroller esnasında doktor PSA hormonunun kandaki miktarını ölçmek için kan alır. PSA prostatta üretilir ve kanda bulunur. Prostat ta kanser varsa, kandaki PSA miktarı normalin üzerine çıkar. Kontrol ziyaretlerinde hastalığınıza ilişkin soruları ve problemleri doktorunuza iletebilir ve onunla bu konuları konuşabilirsiniz. Doktorunuz, örneğin iktidarsızlık probleminiz varsa, nereden yardım alabileceğinizi anlatır. Tedavi görmüyorsanız 3-12 aylık aralar ile kontrole gitmelisiniz. Kontroller sırasında doktor hastalığın yayılıp yayılmadığını kontrol eder. Hormon tedavisi alıyorsanız her 3-6 ayda bir kontrole gitmelisiniz. Kontroller sırasında doktor tedavinin nasıl fayda ettiğini, ve ilacın yan etkisi olup olmadığını kontrol eder. 17

18 PRATİK BİLGİLER HASTANEDE Yeminlilik Hastanedeki bütün görevliler yeminlidir. Siz izin vermediğiniz sürece, siz ve hastalığınız hakkında eşiniz, aile doktorunuz, çocuklarınız ve diğer aile yakınlarınız da dahil olmak üzere, başkalarına bilgi vermemelidirler. Yeminlilik yükümlülüğü; doktor ve hemşirelerle hastalığınız ve kendiniz hakkında güven içerisinde konuşabileceğiniz anlamına gelir. Tercüman Doktor ve hemşireler sizin onları, onların da sizi anlayabilmesini sağlamalıdır. Danimarkaca konuşamıyor ve anlayamıyorsanız, görevliler bir tercüman.çağırabilirler. Tercümanlar tarafsız olmak zorundadır ve yeminlilik yükümlülüğü altında çalışırlar. Ailenizden birini tercüman olarak kullanmamalısınız. Profesyonel tercümanlar tıbbi terimlere aşina olup bu nedenle doktorun söylediklerini daha iyi tercüme ederler. Bu sebeple günlük olarak Danimarka canız yeterli olsa bile, bir tercüman getirilmesi iyi bir fikir olabilir. Hasta danışmanları Büyük hastanelerin çoğunda hasta danışmanları bulunur. Hasta danışmanları, örneğin başka bir hastanede tedavi edilme imkanınız hakkında bilgi verir, anlamadığınız konularda yada şikayetçi olmak istediğiniz durumlarda size yardımcı olurlar. Hasta danışmanları da yeminlidir. Hasta danışmanları sadece Danimarka ca konuşurlar. Bazı hastaneler her ne kadar tercüman sunsalar da Hasta danışmanları ile konuşmak için tercüman isteme hakkına sahip değilsiniz. 18

19 Hastane dosyası Hastanedeki doktorlar hastalığınızın, yapılan tetkik ve tedavilerin sonuçlarının yazıldığı bir dosya tutarlar. Bu dosyada neler yazıldığını bilme hakkına sahipsiniz. Bu dosyanın bir kopyasını istediğiniz zaman talep edebilir, ve bir doktordan dosyada yazılanları anlatması için ricada bulunabilirsiniz. NEREDEN YARDIM VE DANIŞMANLIK ALABİLİRİM? Hastalığınız ve tedavisi ile ilgili düşünceleriniz ve duygularınız hakkında aileniz ile konuşmak iyi bir fikir olabilir. Ama bu tür konuları ailenizle konuşmak size zor gelebilir. Bu sebeple çoğu hasta ailesi dışında konuşacak birilerinin olmasından memnunluk duymaktadır. Görevliler konuşabileceğiniz birini bulma konusunda size yardımcı olabilirler. Bu örneğin; PROPA olabilir. PROPA prostat kanserine yakalanmış erkekler ve ailelerine hizmet veren bir dernektir. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) yada belediyenizdeki bir sosyal danışman da size bu konuda yardımcı olabilir. Dil ve tercüme Kanserle Mücadele Derneği nin kendi bünyesinde görevli tercümanları yoktur. Eğer toplantılar sırasında tercümana ihtiyacınız varsa, belediyenize başvurmanız gerekmektedir. Bir tercüman sağlanması için belediyenize başvurma konusunda yardıma ihtiyacınız olursa, Kanserle Mücadele Derneği size bu konuda memnuniyetle yardımcı olur. 19

20 PROPA - prostat kanseri hastaları derneği PROPA prostat kanseri hastası erkekler ve ailelerinin oluşturduğu bir dernektir. Derneğin bütün ülke çapında üyeleri mevcuttur ve Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) tarafından desteklenmektedir. Derneğin, hastalar ve ailelerinin prostat kanserine yakalanmış diğer erkekler ve aileleri ile görüşebileceği grupları bulunmaktadır. PROPA Prostatacancer Patientforeningen Vendersgade København K. Tlf: (hverdage 10-16) Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) Kanserle Mücadele Derneği nin ülke çapında şubeleri bulunur. Bu şubelere Kanser Danışmanlıkları denir. Kanser Danışmanlıklarını, telefonla arayarak yada kişisel olarak başvurarak özel danışmanlık alabilirsiniz. Size en yakın Kanser danışmanlığını nolu telefondan Kanserle Mücadele Derneği ni arayarak yada Internet sitesinden bulabilirsiniz. Kanser Hattı Telefon Danışmanlığı nolu telefondan Kanser Hattını arayarak da rehberlik ve danışmanlık hizmeti alabilirsiniz. Bu hat, Kanserle Mücadele Derneği nin kanser hastaları ve aileleri için Danimarkaca dilinde sunduğu, ücretsiz telefon danışmanlığı hizmetidir. Hafta içi her gün saatleri arasında ve Cumartesi ve Pazar günleri saatleri arasında Kanser Hattını arayabilirsiniz. Bu hat dini bayramlarda kapalıdır. 20

21 21

22 Internet ten kanser hakkında bilgi Kanserle Mücadele Derneği nin (Kræftens Bekæmpelse) hem kanser hastalığının tedavisi, hem de alabileceğiniz yardım ve danışmanlık hizmetleri hakkında bilgi veren adlı Danimarkaca bir Internet sitesi mevcuttur. Kanser hastalığı ve tedavileri hakkında bilgi veren çok iyi yabancı Internet siteleri de bulunmaktadır örneğin ve EVDE YARDIMA İHTİYACINIZ VAR MI? Çoğu kanser hastasının, temizlik v.s gibi, ev işlerinde yardıma ihtiyaçları olur. Hangi tür yardımı alabileceğinize belediyeniz karar verir. Hastane görevlileri, örneğin; egzersiz gibi konularda belediyeye yardım başvurularınızda size yardımcı olabilir. İşinizden hastalık izni alacaksanız yada ekonomik problemleriniz varsa, belediyenizdeki bir sosyal danışman ile konuşmanız gerekmektedir. Sosyal danışman diğer sosyal konularda da size yol gösterebilir. 22

23 SİGORTA Kanser, kritik hastalık olarak adlandırılan bir hastalıktır. Çoğu kişi, ya işyerleri ya da sendikaları aracılığı ile, kritik hastalıkları kapsamına alan bir sigorta yaptırır. Sigorta tek sefere mahsus parasal bir ödeneğin ödenmesi teminatını sunar. Bu parasal ödeneğin ödenmesi için sizin başvurmanız gerekmektedir. YURTDIŞINA (SEYAHATE/TATİLE) ÇIKACAKSANIZ Yurtdışına çıkacaksanız, seyahate çıkmadan önce doktorunuz ile konuşmalısınız. Yurtdışında hastalanma durumunda sigortanızın, yurtdışında doktor masraflarını karşılayıp karşılamadığını da araştırmalısınız. Sigorta şirketleri bu teminatı her zaman sunmazlar. 1 ocak 2008 tarihinden itibaren seyahat sağlık sigortası için yeni kurallar yürürlüğe girmiştir. Avrupa içine yapılan seyahatlerde, seyahat sağlık sigortası geçerlidir. Ama kanser v.b kronik hastalıkların tedavi masrafları bu kapsama girmemektedir. Belediyenin sağlık sigortası bölümünden (sygesikringskontoret) yeni kurallar hakkında bir broşür alabilirsiniz. Seyahate çıkmadan önce nolu telefondan yada Internet sitesinden Avrupa Seyahat Sigortası (Europæiske Rejseforsikring) ile irtibata geçip yeni kurallar ve sigorta teminatları hakkında bilgi alabilirsiniz. Avrupa dışına yapılan seyahatlerinizde, doktor tedavi masraflarını kendiniz karşılamak zorundasınız. Seyahate çıkmadan önce, hastalanmanız durumunda ne gibi teminatlar sunduğunu öğrenmek için, sigorta şirketiniz ile irtibata geçiniz. 23

24 Pjecerne i serien er udgivet på følgende sprog: arabisk, dansk, engelsk, somalisk, tyrkisk, urdu. Tyrkisk Prostatakræft